sanering en herinrichting van de tungelroyse heekgaan hand
Post on 18-Apr-2022
0 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Sanering en herinrichting van de tungelroyse heekgaan hand in hand
IR . F R A N Ç O I S K R O E S , Z U I V E R I N G S C H A P L I M B U R G
D R S . P E T E R K A A S E N B R O O D , CSO A D V I E S B U R E A U
In midden-Limburg is de afgelopen maanden door adviesbureau CSO een inventarisatie uitgevoerd naar de verontreinigingssituatie en-risico's in de Tungelroyse beek. Heronderzoek richtte zich ook or, de dynamiek van het beeksysteem om een strategisch saneririgsdoel te kunnen bepalen. DeTungcl-royse beek moet namelijk zowel gesaneerd als heringericht worden. Dit artikelgaat in op de beleidsaspecten en de operationalisering van hetsaueriiujsdocl. De resultaten van de studie zijn inmiddels vastgelegd in het 'Saneringsonderzoek op hoofdlijnen ' ll'aterbodembehecrplan'. Aan het project namen het Zuiveringschap Limburg, het Waterschap Peel en Maasvallei, de Provincie Limburg en het projectbureau Actie/Bodembeheer de Kempen deel.
De Tungelroyse beek vormt de slagader in de waterhuishouding van midden-Limburg. De beek ontspringt vlak over de landsgrens in België' en mondt 32 km stroomafwaarts uit in de Maas. De waterbodem is in de afgelopen decennia sterk verontreinigd geraakt met cadmium en zink met gehalten tot ver boven de interventiewaarde. Ook de oevergronden zijn over een breedte van 10 tot 50 meter ernstig verontreinigd (zie tabel 1). Door de dynamiek van het watersysteem is de verontreiniging langzaam in stroomafwaartse richting verplaatst. De omgeving van de beek is door inundatie en door waterbouwkundige werken eveneens verontreinigd geraakt.
De verontreiniging van de waterbodem leidt tot risico's voor mens, plant of dier. Sanering van de verontreinigde waterbodem is vanuit dat oogpunt wenselijk. Het huidige standaardregime van de Wet bodembescherming is van toepassing op de aanpak van de verontreinigde waterbodem. Dit biedt echter onvoldoende handvaten om op een efficiënte en milieuhygiënisch verantwoorde manier de problematiek aan te pakken. Daarom is, binnen de grenzen van de Wet bodembescherming, maatwerk ontwikkeld voor deze problematiek, verwoord in het rapport 'Interprovinciaal waterbodembeleid in de Kempen'̂ . Met het opstellen van het interprovinciaal waterbodembeleid is er een financieel en
beleidsmatig kader beschikbaar waarmee op basis van een integrale visie de aanpak van de verontreiniging en de integratie ervan in ruimtelijke ordening en natuurontwikkeling is gewaarborgd. Hiermee wordt voorkomen dat in de toekomst de werkzaamheden voor onderhoud en herinrichting stagneren waardoor de kosten toenemen.
Interprovinciaal waterbodembeleid In het kader van het project Actief Bodem
beheer de Kempen is het 'Interprovinciaal waterbodembeleid in de Kempen' opgesteld. Dit beleid houdt rekening met het 5S-modeW en de integrale aanpak van de bodemverontrei-
)M
S^ÉL ~ ^f*
^K^HF*. wXv••• v v
,-"**
* N
De Tungelrqysebeek. Het Leudal.
niging in de Kempen. Op deze manier biedt dit interprovinciaal waterbodembeleid de waterbeheerders een eenduidig, door het bevoegd gezag vastgesteld en door alle betrokkenen goedgekeurd kader waarbinnen ze de oplossingen kunnen zoeken voor de aanpak van de waterbodemproblematiek. De belangrijkste kenmerken van het interprovinciaal waterbodembeleid in de Kempen zijn:
• De aanpak van bodemverontreiniging wordt per watersysteem uitgewerkt in een saneringsonderzoek op hoofdlijnen / waterbodembeheersplan;
• Als saneringsdoelstelling geldt het zogeheten herverontreinigingsniveau. Dit wordt per watersysteem bepaald en in het saneringsonderzoek / waterbodembeheersplan vastgelegd;
• Per project wordt een saneringsplan opgesteld waarin de herinrichting beoordeeld en getoetst wordt aan de randvoorwaarden uit het saneringsonderzoek / waterbodembeheersplan en het interprovinciaal waterbodembeleid de Kempen.
CSO heeft naast het 'Interprovincraal waterbodembeleid in de Kempen' in opdracht
De zinkfabrieken die zich aan het eind van de negentiende eeuw in de Nederlandse en Belgische Kempen vestigden, wonnen via thermische raffinage zink uit erts. Dit proces leidde tot een grootschalige diffuse bodemverontreiniging in de Kempen. Om te komen tot een integrale aanpak van deze bodemverontreiniging is het project 'Actief Bodembeheer de Kempen' opgestart. Bij de aanpak van de bodemverontreiniging zou rekening gehouden worden met natuur en milieu, landbouw én water. Na een aantal jaren van beleidsontwikkeling en kennisvergaring is het project in de uitvoeringsfase beland. Hiertoe zijn, op basis van het door de colleges van Gedeputeerde Staten van Limburg en Noord-Brabant vastgestelde 'Meerjarenprogramma Actief Bodembeheer de Kempen 2002 t/m 2004' gelden beschikbaar gesteld. Bij de aanpak van grootschalige diffuse (bodem)verontreiniging wordt onderscheid gemaakt naar de aanpak van zinkassen, grondwater, waterbodem, natuur, tuinen en landbouw. Deze onderdelen zijn onderling sterk gerelateerd. Dat betekent dat de maatregelen voor de verschillende onderdelen goed met elkaar moeten worden afgestemd. Eén van die projecten is de sanering in combinatie met herinrichting van de Tungelroyse beek.
34 H 2 0 17-200}
f l ' I f ' 1
Raamplan ABdK
I « I Waterbodems j l a k w M [ tuinen | grondwale
Interprovinciaal waterbodembeleid
Sooh/Wbbp De Domme)
Sooh/Wbbp Tungelroyse Beek
Ontheffing stortverbod Buiten inrichtingen
( 1063 Wm)
-*1 Saneringsplan deeltrajcct I
Saneringsplan deellraject 2
Saneringsplan deeltrajcct 3
Saneringsplan dccltrarect
Ajb. V. Overzicht van de aanpak van verontreinigde (waterbodems m het project Actief Bodembeheer de Kempen.
Sooh - saneringsonderzoek op hoofdlijnen.
Wbbp = waterbodembeheersplan.
van het Zuiveringschap Limburg een sane
ringsonderzoek op hoofdlijnen en een water-
bodcmbeheersplan voor de Tungelroyse beek
opgesteld. De rol hiervan voor de Tungelroyse
beek bij de aanpak van de verontreiniging van
de Kempen is in het schema (afbeelding 1)
weergegeven.
Saner ing sonderzoek o p h o o f d l i j n e n
/ w a t e r b o d e m b e h e e r s p l a n
Het saneringsonderzoek op hoofdlijnen
c.q. het waterbodembeheersplan voor de Tun
gelroyse beek biedt het kader voor de aanpak
van de waterbodemverontreiniging en de inte
gratie van deze verontreiniging in de ruimte
lijke ordening, de natuurontwikkeling en het
waterbeheer. Met deze integratie kan het sane
ringsonderzoek en waterbodembeheersplan
invulling geven aan het viersporenbeleid, dat
stelt dat de beoordeling van de kwaliteit van
de bodem onafhankelijk dient te zijn van het
wettelijk regime dat aanleiding is om de
bodemkwaliteit te beoordelen. Bij het vierspo
renbeleid zal de aanpak van de bodemveront
reiniging c.q. de bodemkwaliteit per functie
voor alle van toepassing zijnde wettelijke
kaders (zoals Wm, Wvo, WRO en Wbb) hetzelf
de zijn.
(herinrichtings)project in de Tungelroyse beek.
Dit betekent dat de saneringsplannen die per
project opgesteld (moeten) worden inhoudelijk
en programmatisch dienen te voldoen aan het
gestelde in dit saneringsonderzoek op hoofdlij
nen / waterbodembeheersplan. Hiervan kan
alleen in (zeer) bijzondere omstandigheden en
vootzien van een goede motivering worden
afgeweken.
Herveron t r e in i g ing sn i v eau
In het interprovinciaal waterbodembeleid
voor de Kempen is vastgelegd dat de sanerings
doelstelling voor de watersystemen in de Kem
pen overeenkomt met het herverontreini
gingsniveau: de kwaliteit van het sediment dat
door de beek zelf in de bedding en overstro-
mingsgebieden wordt afgezet. De keuze voor
het herverontreinigingsniveau als sanerings
doelstelling is ingegeven door het feit dat het
(juist omwille van de herverontreiniging) niet
zinvol is om een strengete saneringsdoelstel
ling te kiezen zolang bovenstrooms gelegen
delen van de beek niet zijn gesaneerd, rerwijl
het hanteten van een minder strenge sane
ringsdoelstelling het gewenste toekomstige
gebruik van het gebied in de weg kan staan.
Voor het bepalen van het herverontreinigings
niveau is gekeken naar de ligging van beektra
jecten ten opzichte van de zandvangen, de
kwaliteit van het beddingslib bovenstrooms
van het te saneren traject, lozingen van buiren
afin het systeem en erosie van oevets bij nieuw
aangelegde meanders.
Erosie en sedimentatie vormen momenteel
de belangrijkste bronnen van herverontreini
ging binnen het waterbodemsysteem van de
beek. Die kan alleen plaatsvinden in trajecten
tussen twee zandvangen. De na de sanering
achterblijvende verontreiniging is dus bepa
lend voor het herverontreinigingsniveau. In
feite houdt dit in dat bij het uitvoeren van
maatregelen per definitie wordt voldaan aan
de saneringsdoelstelling aangezien de kwali
teit van de achterblijvende bodem het herver-
onrreinigingsniveau bepaalt.
Saner ing sdoe l s t e l l i ng
Voor enkele standaardsituaties is een
inschatting gemaakt van de kosten van sane
ring en de baten ervan. Tot de sanetingskosten
worden alle bijbehorende kosten gerekend,
met uitzondering van de ontgraving ten
behoeve van de herinrichting. Baten zijn de
verwijdering van de vracht cadmium en zink
en het vergroren van het oppervlak waarin
gebruiksgerichte toetsingswaarden niet meer
worden overschreden. Als de streefwaarde
moet worden bereikt, wordt per srrekkende
meter beekloop een hoeveelheid zink verwij
derd in de orde van de 1,3 kilo per meter. Voor
cadmium ligt dit in de orde van de 0,05 kilo.
Deze hoeveelheden zijn aanvullend op de ver
wijdering in het kader van de herinrichting.
Vergeleken met saneren tot de interventie
waarde wordt per strekkende meter beekloop
0,2 kilo zink en 0,01 kilo cadmium extra verwij
derd. Na berekening van de kosten bleek dat
saneren tot de streefwaarde twee keer zo duur
is als saneren tot de interventiewaarde, maar
dar het desondanks zinvol kan zijn om bij her
inrichtingsprojecten meer mareriaal re ontgra
ven dan srrikt genomen nodig zou zijn.
Eén en ander heeft er roe geleid voor de
Tungelroyse beek de volgende saneringsdoel-
Daarnaast vormt het saneringsonderzoek
en het waterbodembeheersplan voor de Tun
gelroyse beek de basis voor een programmati
sche aanpak en een bijdrageverlening vanuit
de Wet bodembescherming en/of het project
Actief Bodembeheer de Kempen. Hiertoe
worden in dit onderzoek en het beheersplan de
saneringsdoelstelhngen vastgelegd (en onder
bouwd), zodat duidelijkheid onrstaat inzake de
te bereiken doelstelling. Deze geldt daarbij als
uitgangspunt voor de verdere uitwerking per
Tabel 1: concentratieverdeling bovenwond per breedteklasse.
afstand tot gemiddelde gehalten in mg/kg
de beek zink cadmium N >I I-T T-S <S
o- lom
10 - 25 m
25 - 50 m
50 -100 m
> 100 m
455 349 254
660
225
13,0
8,3
9,7
ii,9
48 42% 23% 35% 0%
33 27% 18% 42% 13%
33 21% 27% 45% 7%
14 50% 14% 29% 7%
12 8% 8% 50% 34%
H 2 0 17-1003 3 5
H i ' i i l f / 1
stelling vast te stellen: Na de heiinrichting
moet de bodemkwaliteit in ieder geval voldoen
aan de interventiewaarde (tesultaatsverplich-
ting). Bovendien is het wenselijk om de veront
reiniging die tussen de streef- en interventie
waarde ligt, zo veel mogelijk weg te halen.
Deze inspanningsverplichting is een invulling
van het ALARA-beginsel. Op niveau van deelsa-
neringsplan zal hieraan concreet invulling
moeten worden.
Deze saneringsdoelstelling komt overeen
met die van de eerder uitgevoerde sanering van
de vier deeltrajecten. Na deze sanering bleek
het hanteren van deze saneringsdoelstelling
tot een gemiddelde bodemkwaliteit te leiden
onder de zogeheten tussenwaarde (1/2 (inter
ventiewaarde + streefwaarde)).
m "»^•Y^-f .MH^
Ajb.. Hermeanderen.
Herinrichting en sanering In 2000-zooi is zeven kilometer van de
Tungelroyse beek gesaneerd en hiervan vier
kilometer heringericht. Voor de resterende 25
kilometer plant Waterschap Peel en Maasvallei
de komende jaren herinrichtingsprojecten.
Deze zullen gekoppeld blijven aan de sanering
van de Tungelroyse beek. Dit is niet alleen
wenselijk vanuit de systeembenadering, maar
ook vanuit praktisch en financieel oogpunt.
Het 5S-model ligt aan de basis van de herin
richting. Dit model, dat specifiek voor de
inrichting van beken is ontwikkeld, beschrijft
de samenhang van de elementen die bepalend
zijn voor de aard en de omvang van natte eco
systemen. De vijf elementen die onderscheiden
worden, zijn: systeemvoorwaarden (klimaat,
geologie, geomorfologie), stroming (hydrolo
gie, hydraulica), structuren (lengte en dwars
profiel en de dynamiek daarvan), stoffen (opge
lost, gebonden) en soorten (levensgemeen
schappen in het stroomgebied of oppervlakte
water).
Algemeen geldt dat de eerste vier elemen
ten samen de kwaliteit en de kwantiteit bepa
len van het vijfde element (soorten). Vanuit
deze systeembenadering van het 5S-model is
de (verontreinigde) bodem integraal onderdeel
van het totale watersysteem; de processen die
optreden in de watetbodem hangen samen
met (omder meer) de processen in het opper-
vlaktewatet en het grondwater. Vanuit deze
systeembenadeting (maar ook vanuit beleids
matig en praktisch oogpunt) vormt de aanpak
van eventuele bodemverontreiniging dus een
integraal onderdeel van de aanpak (herinrich
ting) van een watersysteem. Globaal bestaan
drie hetintichtingsvarianten: hermeanderen,
de aanleg van een tweefasen-profiel en herme-
anderen met een aparte hoogwatergeul (zie
afbeelding 2,3 en 4).
Deze drie herinrichtingsvarianten hebben
dezelfde doelstelling: een duurzame inrichting
van een zo natuurlijk mogelijke beek. De wijze
r3^7 ^mUMüfä /// wordt ontgraven bij herinrichting w wordt verondiept bij herinrichting
Ajb. 3: Dwarsdoorsnede van een twee/asen-pro/ie
Nieuw aangelegde meandering Hoogwatergeul
("Oude" verondiepte beekloop)
* Piekafvoor
"*— Normale afvoor Opvullen
Afl). 4: Dwarsdoorsnede en een bovenaanzicht van een nieuwe meandering en hoo^watergeul.
van herinrichting van de Tungelroyse beek is
afhankelijk van de beschikbare gronden en kan
per deeltraject velschillen. In alle situaties
wordt de meest verontreinigde bodem uit het
gebied verwijderd.
Beleidsaspecten bij het grondverzet Hergebruik van vrijkomendegronden
Uit de beschrijving van de herinrichtings
projecten blijkt dat behoefte bestaat om bin
nen deze projecten de vrijkomende, niet of
licht verontreinigde grond te gebruiken als
bodemmateriaal. Bij de aanleg van een tweefa-
sen-profiel is deze vorm van hergebruik aan de
orde bij het verondiepen van de huidige bed
ding van de beek. Bij het hermeanderen is deze
vorm van hergebruik aan de orde bij het dem
pen van genormaliseerde delen van de beek. In
beide gevallen zal sprake zijn van hergebruik
als bodemmatetiaal, omdat de toegepaste
gtond zich kan vermengen met de onderlig
gende en de nevenliggende bodem. Omwille
van evidente logistieke en financiële redenen
wordt voor dit grondverzet gebruik gemaakt
van de grond die vrijkomt binnen het herin
richtingproject zelf De eisen waaraan het
gtondverzet dient te voldoen zijn vastgelegd in
het interprovinciaal waterbodembeleid in de
Kempen. Deze houden het volgende in:
• De bodem moet voldoen aan het herver-
ontreinigingsniveau. Alleen licht veront
reinigde grond komt in aanmerking voor
grondverzet; ernstig verontreinigde grond
uit de beek mag niet worden hergebruikt
als bodemmatetiaal;
• Grondverzet is alleen toegestaan tussen
locaties die ondetwerp zijn van één sane
ringsplan, in dit geval dus binnen één tra
ject van het watersysteem;
• Hergebruik blij ft onder de vigeur van de
Wet bodembeschetming. Dit betekent dat
in het saneringsplan moet wotden vast-
H 2 0
L A T F O R M
gelegd dat sprake is van herschikken en
dat de consequenties die daaraan verbon
den zijn (zorg, gebruiksbeperkingen) ook
in het saneringsplan worden beschreven.
Door de herinrichting kan de fysieke
begrenzing van het watetsysteem in de toe
komst veranderen. Door het opengraven van
oude meanders kan een watersysteem ontstaan
dat een (substantieel) groter gebied omvat dan
het huidige watetsysteem. Per ingreep zal dus
moeten worden bekeken of sprake is van
grondverzet binnen het watersysteem dan wel
van grondverzet binnen landbodems.
Wa milieubeheer en grondverzet
Het gewenste hergebruik van verontrei
nigde grond als bodemmatetiaal is vastgelegd
in de nota 'Grond grondig bekeken' (augustus
1999). Deze stelt dat (ernstig) verontreinigde
grond als bodemmateriaal mag worden herge
bruikt op voorwaarde dat sptake is van het
herschikken binnen een saneringslocatie. Aan
gezien iedere vorm van grondverzet in de Tun-
gelroyse beek beschouwd moet worden als het
grondverzet binnen een geval van bodemver
ontreiniging kan de herschikoprie uit 'Grond
grondig bekeken' gebruikt wotden als basis
voor het regelen van het gewenste grondverzet.
De relatie tussen dit herschikken en de
Wet milieubeheer is echter niet geheel duide
lijk. Het hetschikken is weliswaar geregeld
binnen het kader van de Wet bodembeheer,
maar dat laat onverlet dat sprake is van het op
of in de bodem brengen van afvalstoffen met
het doel ze daar te laten onder gecontroleerde
en beheerste omstandigheden, terwijl deze
toepassing niet binnen het Bouwstoffenbe
sluit, de Vrijstellingsregeling grondverzet of
het Besluit vrijstellingen stortverbod buiten
inrichtingen past. In fotmele zin is de Wet
milieubeheer hierop van toepassing. Voor de
Tungelroyse beek is dit aspect van het hetge-
bruik als bodemmatetiaal geregeld middels
het aanvtagen van een ontheffing (op grond
van art. 10.63 Wm) van het stortverbod buiten
inrichtingen (art 10.2 Wm).
Saneren huidige waterbodem voorajgaand
aan demping
Na het graven van of aankoppelen van
(oude) meanders ontstaat een dynamisch sys
teem. Hierdoor kunnen de oevers van de beek
eroderen waardoor het materiaal uit het
gedempte of verondiepte deel van de beek weer
beschikbaar komt en zich kan verspreiden in
het watersysteem. De te dempen trajecten die
deel blijven uitmaken van het watersysteem
zullen derhalve voorafgaand aan het dempen
moeten worden gesaneerd.
Procedurele aspecten Het sanetingsonderzoek op hoofdlijnen /
waterbodembeheersplan geldt, samen met het
interprovinciaal waterbodembeleid voor de
Kempen, als toetsingskader voor de (nog) op te
stellen sanetingsplannen. Het sanetingsonder
zoek en waterbodembeheersplan voor de Tun
gelroyse beek wordr door het Zuiveringschap
Limburg (als waterkwaliteitsbeheerder) vast
gesteld en is geldig tot 2009. Ze kunnen dus
gebtuikt worden bij de uitwerking van de
meerjarenprogramma's 2002-2004 en 2005-2009
voor de aanpak van de verontteiniging in de
Kempen. «[
LITERATUUR
I) CSO (2003). Saneringsonderzoek op hoo/dlijnen / waterbo-
dembeheerplan Tungelroyse beek. Hoofdrapport + twee
achtergronddocumenten.
1) Projectbureau Actie/Bodembeheer de Kempen (2002).
Grondslagen voor warcrbodembeheerplannen de Kempen.
3) Projectbureau Actiej'Bodembeheer de Kempen [2003].
Interprovinciaal waterbodembeleid de Kempen.
4] Verdonschot ca. ( 1995). Beken stromen. Leidraad voor eco
logisch beekherstel.
advertentie
Zoekt u een partner voor het adviseren en realiseren van onderhoudsmanagement?
Een Full Service Onderhouds Advies Bureau • Quickscan, een bedrijfskundige analyse • Opstellen van een onderhoudsbeleidsplan • Opstellen van onderhoudsconcepten
met behulp van de POP-methodiek
• Implementatie van Onderhouds Management Systemen en het beheer daarvan.
www.rendementinonderhoud.nl f CMS BV Tel: 073 - 648 05 63
info@cms-nl.com
www.cms-nl.com
CMS... partner in uw proces
H 2 0 17-2003
top related