schilderen tekenen met verf - wsk...
Post on 18-Aug-2020
3 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Beeldende expressie Schilderen
=
tekenen met verf
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 2 06-2017lb
Deze informatie is samengesteld aan de hand van stencils,
gebruikt op de Klos in Tilburg in de periode 1970-1975, waarin
helaas geen bronnenboek(en) vermeld werden.
Mijn grote dank gaat uit naar mijn didactiek- en methodiek-
docenten: Ank van den Berg, Petri Bloemkolk en Jos Bartels die
ons op inspirerende wijze al deze kennis hebben bijgebracht.
juni 2017, Erica Ritzema.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 3 06-2017lb
Beeldende expressie: schilderen
Schilderen is tekenen met verf
Toch is schilderen moeilijker omdat het hanteren van een kwast,
in combinatie met het gebruik van verf, meer van een kind
vraagt dan het gebruik van alleen een potlood.
Je kunt natuurlijk vingerverf gebruiken om te schilderen, maar
ook het goed gebruik maken van dat materiaal is heel wat ge-
compliceerder dan het maken van een tekening met potlood en
papier.
Hier onderscheiden we dezelfde ontwikkeling als bij het teke-
nen, die ik voor het gemak nog even herhaal.
• Een peuter tekent nog vanuit de schouder, we noemen dat
krabbelen, totdat hij zijn resultaat gaat benoemen. Vanaf dat
moment spreken we van tekenen omdat het kind tot de ont-
dekking is gekomen dat hij iets kan uitbeelden.
• Naast het gekrabbel gaat het kind kleine vormpjes tekenen,
die vanuit de arm ontstaan, het zogenaamde doedelen.
• Vanuit deze kleine vormpjes gaat het kind grotere vormen
tekenen, die het benoemt bijvoorbeeld 'poes', maar die voor
ons nog niet als zodanig herkenbaar zijn. De krabbels worden
steeds minder talrijk omdat de beweging steeds minder van-
uit de schouder wordt gemaakt. Het kind maakt nog geen ge-
bruik van een onder- of bovenkant van het blad papier, maar
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 4 06-2017lb
tekent over het hele vel en keert het vel ook om terwijl het
rustig verder tekent. De voorstelling is duidelijk nog van on-
dergeschikt belang aan de beweging en de daaruit ontstane
vormen.
• De koppoter-periode. De kleuter tekent nu een hoofd met
voeten en deze vorm is ook voor ons herkenbaar.
• De koppoter wordt uitgebreid. Het kind tekent nu een romp,
vaak nog zonder armen. Het kind tekent ook allerlei figuur-
tjes, die afgeleid zijn van de koppoter, zo is een koppoter
met vier poten een koe en een met een driehoek op zijn
hoofd (snavel) een vogel.
• De koppoter wordt een figuurtje met ledematen, de kleding
is vaak doorzichtig. Je ziet de benen van het poppetje door
de broek omdat die in een later stadium over het basisfi-
guurtje is getekend en ook navels zijn daardoor zichtbaar
door de trui.
• Het kind hanteert de rand van het vel papier als grondlijn
(zoals op het schilderij dat hieronder is afgebeeld).
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 5 06-2017lb
Materialen
We maken gebruik van kwasten en/of penselen en van drie
soorten verf:
• Plakkaatverf. Klaar voor gebruik en eventueel te verdunnen
met kleuterplak.
• Waterverf. Meestal in tabletvorm, bruikbaar in combinatie
met natte kwasten.
• Vingerverf. Klaar voor gebruik.
Bij het schilderen kiezen we voor de jongere kleuters wederom
voor een groot formaat papier in combinatie met grote kwasten
van varkenshaar. Oudere kleuters kunnen ook op kleiner
formaat papier schilderen, maar aangezien het kind met verf
streken in plaats van lijnen maakt, leent het materiaal zich toch
beter voor het werken op een groter formaat papier. Indien je
tóch op een kleiner formaat wilt laten werken, dien je daar ook
kleinere kwasten of penselen bij aan te bieden, zodat het kind
daardoor onbewust al fijnere streken gaat maken.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 6 06-2017lb
Wat hebben we nodig?
• een schildersbord met een bak eronder,
• in die bak staan de potten plakkaatverf, die door de
opstaande rand van de bak niet op de grond kunnen vallen,
• en een kwastenblok of -pot om de kwasten in te zetten,
• handig zijn grote wasknijpers om de schildervellen bovenaan
het bord te bevestigen, dan hoef je het vel alleen aan de
onderkant nog maar met plakband te bevestigen en heb je
minder kans op beschadiging van het papier,
• plastic schorten omdat stoffen schorten door kunnen lekken
• stevige vellen papier of karton, waar een kind niet doorheen
kan schilderen
(vaak kun je bij de buurtsupermarkt de reclamekartons na
een actie gratis ophalen en die zijn aan een kant nog prima
bruikbaar).
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 7 06-2017lb
Natuurlijk kan er ook op tafel geschilderd worden, maar dat
geeft een kind minder zicht op zijn schilderwerk dan het
schilderen in staande positie.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 8 06-2017lb
Ter herinnering noemen we hier opnieuw de typische
kenmerken waardoor het schilderwerk van de kleuter zich
onderscheidt van dat van het schoolkind.
Automatisme
Een kleuter schildert niet wat hij weet, maar wat hij kan. Heeft
het kind geleerd een boom of een zon te schilderen, dan
herhaalt het dit onderwerp steeds opnieuw. Als het kind erg
moe is of geen zin meer heeft, treedt dit verschijnsel ook op. Het
kind blijft dan hangen in het herhalen van bepaalde vormen.
Neerlaten, het zogenaamde “omklappen”
Een kleuter schildert de bomen rondom de vijver in liggende
positie, terwijl hij wel weet hoe de werkelijkheid eruit ziet, maar
die nog niet kan vertalen naar het papier.
De wet van de helling
Een kleuter schildert een schoorsteen schuin op een dak en een
boom schuin op een berg, zodat het lijkt of die eraf valt.
De kristalperiode, transparantie van de voorwerpen
Een kleuter schildert een doorzichtig huis zodat ook de meubels,
die binnen staan zichtbaar zijn op de tekening, of zodat de navel
van het poppetje zichtbaar is door zijn trui, of de chauffeur
zichtbaar is door de de bus heen.
Schrijfoefeningen
Vaak worden ritmische bewegingen in het schilderij herhaald.
Bijvoorbeeld door het herhalen van de golfbeweging van de zee
of het schilderen van vogels in de vorm van een m.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 9 06-2017lb
De juxtapositie
Voorstellingen worden door de kleuter zonder verband met
elkaar op papier geschilderd maar overlappen elkaar nooit.
Dit kan ook onder elkaar zijn, een mannetje op de onderlijn, met
daarboven een huis en daar weer boven een (zwevende) boom.
Er zit nog geen ruimtelijke ordening in de compositie.
Intellectueel realisme
De kleuter schildert wat hij weet en niet wat hij ziet.
Hij schildert bijvoorbeeld een poes van opzij met twee oren en
ogen.
Prioriteit van het nut
De kleuter heeft de neiging om weg te laten of kleiner te
tekenen wat hij niet nuttig acht en uit te vergroten wat hij van
belang acht zoals bijvoorbeeld een mama met hele grote armen
en handen omdat mama altijd bezig is.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 10 06-2017lb
Exemplariteit
De kleuter geeft de werkelijkheid weer in schijnvormen.
Hij schildert bijvoorbeeld een paard met acht poten, een molen
met tien wieken of een auto met acht wielen.
In eerste instantie zien we ook hier weer dat de activiteit
belangrijker is dan het resultaat.
Kinderen kunnen laag over laag aanbrengen puur om het
schilderen te ervaren zonder zich te bekommeren om het
resultaat en dat mag. Het is daarom zo belangrijk dat het papier
stevig genoeg is om deze schilderexperimenten te kunnen
doorstaan.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 11 06-2017lb
Ook bij deze activiteit zie je dat het kind zich (op dezelfde wijze
als bij het tekenen) ontwikkelt van:
� geen interesse in het resultaat,
� naar het achteraf een naam geven aan zijn resultaat,
� naar het tijdens de activiteit steeds veranderen van doel
� tot het vooraf kunnen benoemen van het doel om zich daar
vervolgens ook te houden.
Het kind houdt dan zelf de regie over de activiteit.
In die fase kun je kinderen onderscheiden die, naast elkaar en in
overleg, een identiek schilderij produceren.
In dit stadium zijn kinderen ook in staat een deel van een groter
geheel te schilderen.
Bijvoorbeeld de wagens voor een carnavalsoptocht, die later
achter elkaar gehangen kunnen worden en zo een eindproduct
vormen of de dieren van de boerderij of de dierentuin,
marktkramen, winkels met verschillend aanbod etc.
Of samen aan 1 product te werken.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 12 06-2017lb
Kleurkeuze
We starten met de primaire kleuren, rood, blauw en geel en
bieden daarnaast zwart aan. Die vier kleuren zijn in eerste
instantie meer dan voldoende om te gaan schilderen. Geef bij
iedere kleur een kwast om geklieder te voorkomen en laat de
kwasten niet steeds uitspoelen. Jonge kleuters beheersen die
vaardigheid vaak nog niet en komen door geklieder niet echt aan
schilderen toe.
Je kunt dat voorkomen door structuur aan te brengen in de
werkwijze:
� door eerst altijd de schort aan én dicht te laten doen,
� de kwast steeds in de juiste pot terug te laten zetten,
� kinderen achter de stoel te laten gaan staan als ze klaar zijn,
� kwast af te laten strijken en die dan in een pot met water te
laten zetten,
� altijd eerst de handen te laten wassen en pas daarna de
schort uit laten doen.
Als het kind behoefte aan meer kleuren krijgt, kunnen we het
kleurenassortiment uitbreiden of een menglesje geven:
• gebruik daarvoor eierdozen met kleine beetjes verf,
• teken op een groot karton drie keer twee cirkels, die elkaar
in het midden overlappen,
• laat het kind bijvoorbeeld eerst de linkercirkel met rood
opvullen, daarna de rechter cirkel met geel en vervolgens
beide kleuren mengen in het overlappende gedeelte en kijk,
het heeft een nieuwe kleur getoverd,
• vervolgens herhaal je dit met blauw en rood en daarna met
blauw en geel.
Kinderen hebben hierdoor het gevoel dat ze kunnen toveren.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 13 06-2017lb
Oranje maak je van geel met rood óf van rood met geel. Groen maak je van geel met blauw óf van blauw met geel. Paars maak je van blauw met rood óf van rood met blauw.
Zó kan ik zelf kleuren maken en dat leer ik ook aan jou.
Als je dit werkstuk zelf als voorbeeld maakt (of print, maar dat is
minder echt) en boven het schildersbord hangt, hebben de
kleuters een geheugensteuntje op het moment dat ze ook
zelfstandig kleuren willen gaan mengen.
Het is ook aardig om in dit
verband Blauwtje en Geeltje
van Leo Lionni aan te bieden.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 14 06-2017lb
Organisatie
• hang de schildervellen vooraf op,
• open vooraf de potten,
• vul ze maar voor een derde met verf, zodat de kwast er niet
te diep in kan worden gedoopt,
• zorg dat er schorten klaar hangen en leer de kinderen die bij
elkaar op de rug dicht te maken, zodat ze niet onnodig lang
hoeven te wachten op hulp,
• leer de kinderen aan dat er voor iedere pot een
bijbehorende kwast is, zodat niet alle kleuren door elkaar
raken,
• noteer de namen linksboven op het papier (altijd linksboven
zodat het kind wanneer het zelf zijn naam gaat schrijven de
goede schrijfrichting hanteert en niet teruguit in
spiegelbeeld kan gaan schrijven),
• laat na afloop de vieze kwasten met de haren naar beneden
in een grote pot water met een beetje afwasmiddel zetten,
dan worden ze makkelijk schoon en drogen ze niet uit,
• oudere kleuters kunnen hun kwasten zelf met behulp van
een afwaskwast schoon schrobben in de gootsteen,
• de schort mag pas na toestemming van de leerkracht
worden uitgedaan.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 15 06-2017lb
Variaties in het schilderen
Deze bestaan uit dezelfde soorten als we bij het tekenen
tegenkwamen
(vrij, in opdracht, naar voorbeeld, naar de werkelijkheid, vanuit
de fantasie, abstract, in patronen als mandala's).
Ook hier kunnen we de standaard schildervellen vervangen door
andere materialen als planken, lappen stof en door andere
vormen papier zoals bijvoorbeeld cirkels, harten of ovalen.
Stof kan ook om een karton heen worden geniet zodat de
ondergrond steviger wordt om daarna beschilderd te worden.
Daarnaast kun je gebruiksvoorwerpen zoals vazen, bordjes,
bloempotten en glazen potjes laten beschilderen en eventueel
vernissen (in de sinterklaastijd kun je ook een oude schoen laten
beschilderen, zodat het kind later zijn door hemzelf beschilderde
schoen kan zetten).
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 16 06-2017lb
Extra technieken voor de oudere kinderen:
• het stippelen met wattips zodat een soort pointillisme
ontstaat,
• hetzelfde met kurken of de achterkant van een potlood,
• lijnen arceren bijvoorbeeld een grote zon laten schilderen en
de bol op laten vullen met lijnen in geel en oranje.
Ook kan gekozen worden voor een combinatie van deze
mogelijkheden zoals eerder (bij kleuren en arceren) werd
aangegeven. Je kunt bijvoorbeeld een voorstelling laten
schilderen en de vlakken op laten vullen door te stempelen
met kurken.
Deze mogelijkheden zullen uitgebreid aan bod komen bij het
onderdeel stempelen.
Het werken met waterverf biedt andere mogelijkheden omdat
de kleuren niet dekkend zijn en door elkaar heen kunnen
vloeien. Het resultaat lijkt op een aquarel, maar kinderen
kunnen zich daardoor wel beperkt voelen in hun mogelijkheden.
Het materiaal leent zich niet voor wat zij voor ogen hadden en
dat kan ergernis veroorzaken.
Vandaar dat het in eerste instantie vaak beter werkt om bij
jongere kleuters waterverf in combinatie met waskrijt te
gebruiken, zoals eerder (bij tekenen) werd vermeld.
Vingerverf is uitermate geschikt voor jonge kinderen, die nog
vanuit de schouders werken.
Oudere kleuters geven de voorkeur aan het schilderen met
plakkaatverf, omdat zij meer oog hebben voor details.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 17 06-2017lb
Er wordt met vingerverf op grote vlakken gewerkt bijvoorbeeld
op rollen (glad of ruw) behang zodat het kind de ruimte heeft.
Uiteraard is ook hier een schort van groot belang en is het
handig in de buurt te blijven want grote bewegingen kunnen
soms té groot worden en voor je het weet worden stoelen en
buren mee beschilderd.
Jonge kinderen schilderen vaak niet alleen met hun vingers maar
met hun hele hand. Ze ontdekken dat ze de vorm van hun hand
af kunnen drukken en met hun nagels in de verf kunnen krassen.
Het werken met vingerverf kan enorm ontladend werken en
meestal gaat de activiteit boven het resultaat.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 18 06-2017lb
Toch kan de leerkracht gebruik maken van het vingerverf-
product door bijvoorbeeld uit het behang een mooie cirkel, een
ei of andere vorm te knippen en die op een gekleurd papier te
plakken dat mooi combineert met het vingerverfwerkstuk. Zo
houdt het kind naast het plezier tijdens het vingerverven toch
een werkstuk over. Je sluit op die wijze aan bij de behoefte van
het kind om het lekker te laten experimenteren met verf zonder
dat het doelgericht aan een resultaat moet werken. Wanneer
het nadien toch een resultaat kan laten zien, vindt het kind dat
geweldig. Door deze omgekeerde benadering: het kind leerst
lekker zijn gang laat gaan en uit die bezigheid pas achteraf een
product laat ontstaan, heb je twee vliegen in een klap. Je sluit én
aan op zijn behoefte om te experimenteren én je houdt er een
product aan over.
Het is ook erg leuk om een grote doos (van een koelkast) aan
vier kanten te laten beschilderen. Zet de doos op een groot stuk
plastic zodat ze er omheen kunnen lopen en je krijgt een vorm
van kleutergraffiti.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 19 06-2017lb
Zo’n doos kun je ook verwerken tot bijvoorbeeld een (stoom)boot.
Eén vlak van een grote doos leent zich ook goed om op te
schilderen en laat het kind tevens het ribbeleffect ervaren.
KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen 20 06-2017lb
Je krijgt vaak prachtige kunstwerken, die niet onderdoen voor
moderne kunst, wanneer het kind op zo’n groot formaat
helemaal los mag gaan.
Een grote zeepton bewerken met vingerverf kan ook een
geweldig resultaat opleveren.
Een gezellig kado voor moederdag is het afdrukken van handjes
of voetjes van het kind op bijvoorbeeld een plankje. Een laagje
vernis erover en mama heeft een duurzaam kado, dat ze haar
leven lang zal koesteren.
Vraag bij deze activiteit wel assistentie van een tweede persoon
die de kinderen, die klaar zijn, schoon kan poetsen of hen daarbij
kan begeleiden. Je kunt dat namelijk echt niet allemaal zelf
regelen.
Succes, Erica Ritzema
Met dank aan voor de foto’s in deze KLOSkennis en website:
Greta B, Petra M, Anne P, Conny S, Ellen D, Marion B
top related