seksualnoŚĆ osÓb chorych, niepeŁnosprawnych oraz pozostajĄcych w szczegÓlnych warunkach

SEKSUALNOŚĆ OSÓB CHORYCH, NIEPEŁNOSPRAWNYCH ORAZ POZOSTAJĄCYCH

W SZCZEGÓLNYCH WARUNKACH.

Opracowała: Monika Haligowska

Osoby niepełnosprawne stanowią ok. 15 % populacji – w Polsce ok. 3 mln.

Seksualność osób niepełnosprawnych obwarowana była wieloma stereotypami i niedomówieniami, przez co przez lata traktowana była jako tabu.

Osoby niepełnosprawne traktowano jak dzieci, a w terapii, leczeniu i rehabilitacji pomijano te

zagadnienia.

Aktualnie sytuacja ta powoli ulega zmianie.

Zbigniew Lew – Starowicz uważa, że seks dla osób niepełnosprawnych jest szczególnie ważny, albowiem dzięki niemu czują się

normalni.

„Pozwala osobom niepełnosprawnym być bliżej życia”.

Ma także charakter więziotwórczy. Bycie z bliską osobą sprawia, że te osoby czują się

akceptowane.

SEKSUALNOŚĆ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Nieco inne problemy rodzi seksualność osóbniepełnosprawnych od urodzenia,

a inne –niepełnosprawność powstała na skutek

wypadku lub choroby.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ U DZIECI

Rodzice traktują niepełnosprawność dziecka w kategorii choroby, a więc wymagające opieki i pomocy.

W rozmowach unikają lub bagatelizują tematy intymne, co wynika z błędnego założenia, że seks jest obszarem

społecznego wykluczenia dla osób niepełnosprawnych.

Rodzice chcą zaoszczędzić dziecku bólu i cierpienia z powodu porażek w tej sferze życia.

W konsekwencji dzieci jako osoby dorosłe mają ogromny deficyt wiedzy z zakresu życia intymnego, więzi erotycznych

i seksualnych. Dochodzi do opóźnienia wieku inicjacji seksualnej.

Temat seksu jest dla nich źródłemfrustracji , często nie akceptują swojego ciała i boją się bliskiego

kontaktu seksualnego.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ „NABYTA” W ŻYCIU DOROSŁYM

Osoby takie często posiadają pewnedoświadczenia erotyczne, były aktywne przed zaistnieniem

niepełnosprawności i po cichu marząo powrocie do aktywności w tej sferze.

Gdy wyrażą swoje potrzeby, najczęściej spotykają się ze ścianą milczenia i dezaprobaty ze strony otoczenia

społecznego. Wynika to z tego, że otoczenia uważa, że obszar życia seksualnego jest im do niczego nieprzydatny, zbędny

i może tylko niepotrzebnie dodatkowo komplikować im życie.

Podejście takie jest źródłem wielu kompleksów i obaw zarówno przed przeciwstawieniem się powszechnej presji otoczenia,

jak i przed niepowodzeniem w realizacji siebie w kontaktach intymnych.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ „NABYTA” W ŻYCIU DOROSŁYM

Rzekoma nieatrakcyjność, brak intymności,

poczucieniepełnej wartości jako partnera seksualnego, brak wiedzy o własnej cielesności i zmianach

w reakcjach seksualnych, lęk przed niesprawdzeniem się w roli seksualnej

oraz odrzuceniempowstrzymują przed podjęciem gry miłosnej.

Często dochodzi do tłumienia potrzebyseksualnej.

Na podstawie badań przeprowadzonych pod kierownictwem Z. Izdebskiego w latach 2007 -2009:

„Psychoseksualne funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w relacjach z otoczeniem

społecznym”:

35 % osób z niepełnosprawnością ruchową uważa, że więź duchowa jest najważniejsza, ale kontakt fizyczny

też się liczy,

a 32 % uważa, że więź duchowa jest tak samo ważna, jak kontakt fizyczny.

UWARUNKOWANIA PROBLEMÓW SEKSUALNYCH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Zbigniew Izdebski dzieli problemy osób niepełnosprawnych dot. sfery seksualnej na dwie

płaszczyzny:

• problemy fizjologiczne: zaburzenia erekcji, anorgazmia, przedwczesny wytrysk, impotencja;

• bariery psychologiczne: z odkryciem własnego ciała, problemy w relacjach, blokady przy wchodzeniu w związki uczuciowe.

UWARUNKOWANIA PROBLEMÓW SEKSUALNYCH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Problemy seksualne i partnerskie mogą wynikać z:

• ograniczeń anatomicznych (utrudnienia w realizacji potrzeb i znalezieniu odpowiedniej pozycji do realizacji zbliżenia);

• ograniczeń fizjologicznych (problemy z uzyskaniem erekcji i orgazmu po urazie rdzenia kręgowego);

• uwarunkowań psychologicznych (niska samoocena w roli kobiety / mężczyzny, nieodwzajemnione uczucie);

• uwarunkowania kulturowe (poczucie nieadekwatności do stereotypowych wzorców kobiecości / męskości).

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PROBLEMÓW SEKSUALNYCH OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Organiczne zaburzenia funkcji seksualnych najczęściej wynikają z:

• zaburzeń hormonalnych,• cukrzycy,• chorób układu krążenia,• uszkodzeń mózgu, zwł. płata czołowego i skroniowego, zmian starczych i poważniejszych postaci porażenia mózgowego, • uzależnień od alkoholu, narkotyków, nikotyny,• zaburzeń i chorób psychicznych, zwł. nerwicy, depresji, zaburzeń łaknienia, • meno – i andropauzy,• uszkodzeń rdzenia kręgowego,• in. przyczyn, np. chorób neurologicznych, ginekologicznych, nowotworowych, chorób przenoszonych drogą płciową.

PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNEGO FUNKCJONOWANIA OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Trudności w obszarze aktywności seksualnej są w dużej mierze konsekwencją społecznych postaw, oddziaływań środowiskowych, przekonań

i niesprzyjających okoliczności.

Prawa do wyrażania swoich potrzeb seksualnych i utrzymywania intymnych więzi przez osoby

niepełnosprawne są ograniczane na różne sposoby.

Osoby niepełnosprawne są często postrzegane przez swoich bliskich jako pozbawione potrzeb seksualnych.

PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI OSÓBNIEPEŁNOSPRAWNYCH

Czynniki wpływające ograniczająco na seksualność osób niepełnosprawnych:

• Preferowanie przez naszą kulturę MODELU ATRAKCYJNOŚCI PŁCIOWEJ, co przyczynia się do cierpienia i poczuciu braku fizycznych atrybutów związanych ze zmianami w obrazie ciała u osób niepełnosprawnych, zwł. u kobiet. • OGRANICZANIE / tłumienie zachowań – już od dzieciństwa – związanych z EKSPRESJĄ SEKSUALNĄ (np. wyrażania zainteresowania płcią przeciwną, napięcia seksualnego, autoerotyzmu) pozbawia swobody w kontaktach z osobami płci przeciwnej, rodzi kompleksy, przyczynia się do zahamowań i zamknięcia się wielu osób niepełnosprawnych na radość z życia seksualnego. • Wykształcanie POSTAWY LĘKOWEJ i NEGATYWNYCH STEREOTYPÓW związanych z pełnieniem ról płciowych jako rodziców / partnerów seksualnych.

PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI OSÓBNIEPEŁNOSPRAWNYCH

OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE OD URODZENIA

• Kluczowe cele wychowania seksualnego:

- kształcenie samodzielności, - rozwijanie pozytywnego obrazu związków i samego siebie jako kobiety / mężczyzny, - budowanie stabilnej samooceny dziecka, - praca nad dobrym zrozumieniem sytuacji dziecka, - podkreślanie poprzez ubiór, fryzurę płci dziecka; dbałość o wygląd, higienę; - wybór zabawek podkreślających różnice płciowe; - stwarzanie możliwości kontaktu z rówieśnikami, co pozwoli na prowadzenie obserwacji i zrozumienia konsekwencji posiadania płci;

PSYCHOSPOŁECZNE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI OSÓBNIEPEŁNOSPRAWNYCH

OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE OD URODZENIA

• Kluczowe cele wychowania seksualnego: - okres dojrzewania: a)jeśli z powodu niepełnosprawności nastolatek zostanie odrzucony

przez rówieśników, rodzina powinna stabilizować i wzmacniać jego samoocenę; b)dążenie do usamodzielniania, kontaktów rówieśniczych;c)umożliwienie dostępu do informacji i szerokiej specjalistycznej edukacji;d)szanowanie prawa do intymności; e)wyzbycie się nadopiekuńczości;

„Od postawy rodziców uzależniony jest przebieg rozwoju psychoseksualnego dziecka niepełnosprawnego, ponieważ rola rówieśników i aktywności własnej bywa bardzo ograniczona”.

(Długołęcka, 2010, s. 221)

SEKS A OKREŚLONE PROBLEMY ZDROWOTNE

• USZKODZENIE RDZENIA KRĘGOWEGO: zaburzenia często mają wiele objawów; pojawia się impotencja, przedwczesny / opóźniony wytrysk nasienia / brak wytrysku, obniżenie popędu, brak orgazmu, brak nawilżenia pochwy, zaburzenia czucia w okolicach płciowych.

• CHOROBY SERCA: mitem jest to, że stosunek seksualny jest silnym obciążeniem dla organizmu, a zwł. dla układu krążenia. W rzeczywistości stosunek seksualny nie jest wcale szczególnie trudnym zadaniem dla organizmu. Można go porównać z zaledwie dość szybkim spacerem. Niektóre leki wskazane przy chorobach serca mogą obniżać potencję.

SEKS A OKREŚLONE PROBLEMY ZDROWOTNE

• STWARDNIENIE ROZSIANE: impotencja, problemy z wytryskiem nasienia, obniżenie popędu, brak orgazmu.

• CHOROBY NEREK: jw.

• PROBLEMY GINEKOLOGICZNE, operacje: problemy z pożyciem intymnym, a do tego: depresja, niższa samoocena, wrażenie utraty atrakcyjności, poczucie bycia „nie w pełni kobietą”.

METODY REHABILITACJI SEKSUALNEJ

• farmakoterapia: leki pobudzające / hamujące seksualnie; • fizykoterapia : elektroterapia, zewnętrzne aparaty próżniowe, akupresura, hydroterapia, akupunktura, masaże;

• leczenie chirurgiczne

• treningi, ćwiczenia

• terapia seksuologiczna, psychoterapia

POSTULATY DOTYCZĄCE WYCHOWANIA SEKSUALNEGOza: A. Długołęcka (2010)

1.Rodzice dziecka niepełnosprawnego – często o wiele dłużej i w o wiele większym stopniu niż w przypadku dzieci zdrowych – są jedynym wzorcem różnych zachowań z dziedziny ogólnie pojętej seksualności (np. zdolność do miłości wobec drugiej osoby, akceptacja przejawów własnej płciowości).

2.Podstawą kształtowania pozytywnej tożsamości płciowej w przypadku dziecka jest: akceptacja jego płci podkreślana poprzez dbałość o higienę, ubiór,

wzmacnianie pozytywne poprzez mówienie komplementów nt. wyglądu i zachowań związanych z płcią.

3. Młodzież niepełnosprawna potrzebuje wsparcia i zrozumienia dla trudów okresu dorastania.

POSTULATY DOTYCZĄCE WYCHOWANIA SEKSUALNEGOza: A. Długołęcka (2010)

4. Należy szukać pozytywnych i realistycznych form radzenia sobie z napięciem seksualnym, aby nie dochodziło do stłumienia.

5. Rodzice wraz z opiekunami powinni współpracować w zakresie poznawania seksualności osób niepełnosprawnych.

6. Należy szanować prawa do intymności i wspierać rozwój psychoseksualny osób niepełnosprawnych, przy realistycznej ocenie granic zależności / samodzielności.

7. Rodzice dziecka niepełnosprawnego powinni otrzymać wsparcie od chwili jego urodzenia lub bezpośrednio po wypadku.

ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE

• Osoby po wypadkach prowadzących do niepełnosprawności w życiu dorosłym mają z reguły wyższą motywację do rehabilitacji, w tym seksualnej. Dojrzałość wykształcona jeszcze w okresie pełnej sprawności ułatwia im wypracowanie mechanizmów psychologicznego przystosowania (dot. ludzi młodych).

• Wyniki lepszego przystosowania seksualnego są związane z młodszym wiekiem, lepszą sprawnością fizyczną, aktywnością społeczną, niezależnością i samoakceptacją.

• O zdolnościach przystosowawczych w największym stopniu decydują czynniki wychowawcze i środowiskowe.

ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE/na podstawie badań/

• Zdolności przystosowawcze w trudnej sytuacji pourazowej

są związane z płcią. U mężczyzn zaobserwowano: większe poczucie braku niezależności, u kobiet – brak w związkach interpersonalnych (rzadziej nawiązują kontakty z mężczyznami).

Gdy kobiety tracą sprawność, są bardziej emocjonalne, lękliwe, pesymistycznie nastawione do życia, częściej postrzegają siebie jako słabe, są skłonne do rozwodzenia się nad swoimi problemami i stawiania w centrum uwagi, zbyt mało wagi przywiązują do uczuć i pragnień, częściej poszukują wsparcia i oczekują go.

ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE/na podstawie badań/

Mężczyźni rzadziej roztrząsają wspomnienia typu „jak to było”, są bardziej żywotni, ale wykazują większe trudności w mobilizowaniu się i podejmowaniu działań, częściej są postrzegani jako osoby przykre, niezadowolone, niedopasowane, niewdzięczne, wykazują znacznie większe zainteresowanie towarzystwem kobiet i znajdowaniem emocjonalnego zadowolenia w obcowaniu z nimi.

• Badania Fittinga: istnieje pozytywny związek pomiędzy niezależnością, pewnością siebie a aktywnością seksualną kobiet z uszkodzeniem rdzenia kręgowego.

ZDOLNOŚCI PRZYSTOSOWAWCZE/na podstawie badań/

• Ponad połowa osób niepełnosprawnych podaje, że liczba ich znajomych sprzed wypadku zmniejsza się. Większość dostrzega w ich zachowaniu zmiany: unikanie kontaktów, zachowywanie się w ostrożny sposób, przejawianie poczucia współczucia i litości, brak zrozumienia.

• Osoby niepełnosprawne w Polsce zbyt często spędzają wolny czas samotnie / z rodzicami, w domu, oglądając telewizję, słuchając radia, czytając książki, majsterkując, wychowując dzieci.

• Badania J. Kirenki (2001) dot. osób niepełnosprawnych ruchowo:

- połowa osób stanu wolnego nie ma partnera/ki,

- 40 % ma partnera/kę,

- tylko co 3 –cia chce związać z nim/ nią swoje losy,

- co 10 – ta nie jest przekonana co do uczuć swego wybranka/ki,

- ok. 60 % to osoby stanu wolnego,

- 40 % żyło w małżeństwie / było po rozwodzie.

ZNALEZIENIE - WYBÓR PARTNERA /wyniki badań/

• Osoby niepełnosprawne często szukają partnerów we własnym gronie.

• Istnieje też grupa osób, która na wieść o swojej chorobie /niepełnosprawności rezygnuje z wchodzenia w związki.

• 19,3 % osób sądziło, że ich uczucie zostało odrzucone z powodu niepełnosprawności.

• 35 % chciałoby mieć za partnerów osoby pełnosprawne, 6 % - niepełnosprawne, dla 55 % - ten aspekt nie miał znaczenia.

• 75% nie ma pewności co do przyszłego życia rodzinnego i uważa, że ma mniejsze szanse na szczęście małżeńskie i boi się litości ukochanego i jego utraty; 50% zgłasza problemy seksualne.

ZNALEZIENIE - WYBÓR PARTNERA /wyniki badań/

• Wśród 58 % osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, uskarżających się na brak partnera seksualnego, ponad połowa upatrywała przyczyn w utracie atrakcyjności, a 36 % wymieniło na 1 miejscu trudności fizyczne.

• Osoby stanu wolnego wykazują niższy poziom samoakceptacji niż te, które pozostają w związkach małżeńskich, są bardziej lękliwe, uparte, kapryśne, niepewne siebie, sceptyczne, niecierpliwe, częściej mówią o swoich problemach, częściej rozmyślają o przeszłości.

• Nie znaleziono związku pomiędzy stopniem niepełnosprawności ruchowej a aktywnością seksualną, co oznacza, że decydujące są czynniki psychologiczne i społeczne.

LITERATURA:

A. Długołęcka (2010). Seksualność osób niepełnosprawnych w: A. Długołęcka, Z. Lew – Starowicz (red.). Jak się kochać? Edukacja seksualna dla każdego. Warszawa Wyd. Świat Książki.

K. Imieliński (1982). Zarys seksuologii i seksiatrii. Warszawa PZWL.

J. Kirenko, Z. Lew – Starowicz(2001). Seks po uszkodzeniu rdzenia kręgowego. Ryki Wyższa Szkoła Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania.

Z. Lew-Starowicz (1992). Problemy seksualne w różnych specjalnościach lekarskich. Warszawa PZWL.

Z. Lew – Starowicz(1999). Życie intymne osób niepełnosprawnych. Warszawa Wyd. Severus.

D. Radomski (2005). Czynniki utrudniające realizację życia erotycznego osób niepełnosprawnych fizycznie. Seksuologia Polska 3, 1, s. 8 -12.