social library, social opac, sopac, social cataloging

کتابخانه اجتماعیو

فهرست اجتماعیSocial Library: Social OPAC

SOPAC = OPAC + Web 2.0 + Social networks

علیرضا نوروزی

دکترای علوم اطالعات و ارتباطات

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

سردبیر مجله وب شناس ی

طرح مسئله و پرسشتالیدیجیگوگلرؤیایوکنندمیاستفادهآنازکاربراندرصد80کهگوگلعصردر

،است(...وپژوهش ی،آثاراختراع،ثبتپروانهکتاب،)اطالعاتیمنابعکلکردنباشد؟بایدچگونهوداردجایگاهیچهاطالعاتسازماندهیوفهرستنویس ی

خانهکتاب»عصردرماکشور عمومیودانشگاهی،تخصص ی،هایکتابخانهجایگاهکجاست؟«2.0کتابخانه»و«اجتماعی

بهروفایلپیاشخص یفضایای،کتابخانهافزارنرمدرهاکتابخانهکهاستالزمآیاThe)اجتماعیپژوهشگرانویژهبهوکاربران Social Researcher)یادهنداختصاصخیر؟

ایهکتابخانهایفهرستآیا!کنیدجوییصرفهخوانندهوقتدر:رانگاناتاناول قانون

کنند؟میجوییصرفهکاربروقتدرموجود

اجتماعیدنیایابکتابخانهآیا!پویاستوزندهارگانیسمیککتابخانه:رانگاناتانپنجمقانون

روند؟میپیشامروزمدرن و

کاربران کجا هستند؟ کتابداران کجا؟: مباحث اصلی

2.0وب(Web (...فاکسونومی،،.اس.اس.آرویکی،وبالگ،)2004-(2.0

2.0کتابخانه(Library 2.0)-2005

اجتماعیگذاری برچسب(Social tagging)فاکسونومیو(Folksonomy)-2004

اجتماعیکتابخانه(The Social Library)

2.0فهرست(OPAC :SOPAC)اجتماعیفهرستو(2.0 Social OPAC)

و؛(اجتماعیفهرستخدماتدهندهارائهوبگاه)اجتماعیفهرستگاه

اجتماعیایکتابخانهافزارهاینرم

نظاماجتماعی،فهرستواجتماعیگذاری برچسبویژهبهوهافناوریاینظهور هایسرعنوانوموضوعیفهرستنویس یخصوصبه)سنتیاطالعاتسازماندهی

.استکشیدهچالشبهرا(موضوعی

کتابخانه اجتماعی چیست؟اجتماعی»اصطالح»(Social)فردیکهاستآنازترگستردهخیلیمعنایشامروزه

.گذاردب(...وتوئیتر،بوک،فیس)اجتماعیشبکهروی(پیام)پستیاتوئیتیک

اجتماعیکتابخانه»اصطالح»(Social library)ایکتابخانهبرحاضرمتندرسازی غنیبرایکاربرانواجتماعیهایشبکه،2وبهایفناوریازکهداردداللت

.نمایدمیاستفادهاطالعات

یعنیت؛اسمشارکتیودوسویهآنمحتوایکهاستایکتابخانهاجتماعی،کتابخانه.ددارننقشاطالعاتدهیسازمانوتولیدگردآوری،درکاربرانهموکتابدارانهم

یاماعاجتواقع،در.استاجتماعیدانش یشبکهیکازاینمونهاجتماعی،کتابخانهاطالعاتوآوردمیوجودبهخاصدانش یوموضوعیحوزهیکمجاورتدرگروهیویژهبهمسئلهاین.نمایدمیاضافهبدانراجمعیخردطریقازآمدهدستبهایزمینه

.استخاص یاهمیتحائزتخصص یهایکتابخانهدر

یااتمحتویکهاستمجازی محیطیک:اجتماعیدانش یشبکهتوسطخاصموضوعیکزمینهدرهستهاطالعاتیمنابع

.شودمیپذیردسترسوسازماندهیگردآوری،متخصصانبهیزنکنندهاستفادهجامعهدانشوتجربهجمعی،خردآنگاه

افزودهبداناجتماعیهایشبکهو2وبهایفناوریواسطه

.شودمی

جایگاه رسانه های اجتماعی در کتابخانه ها

کهپژوهش ی برکتابداراندرصد88کهدهدمینشانشدهانجاماخیرا

ومهمیخیلآینده،درهاکتابخانهدراجتماعیهایرسانهکهباورنداینهاکتابخانهاختیاردرخوبیهایفرصتوبود؛خواهندتوجهقابل.دهندمیقرار

• (Source: Taylor & Francis Group (2014). Use of social media by the library --

Current practices and future opportunities. A white paper.

www.tandf.co.uk/journals/access/white-paper-social-media.pdf )

عوامل مؤثر بر تغییر ساختار فهرست کتابخانه ای

استشدهایعمدهتغییراتدستخوشهاکتابخانهفهرستاخیردههدوطی.

کاوی دادهافزارهاینرم(Data mining)نتایجنمایشزمینهکهایچهریزهنمایشودوره/انزمهایچهریزه:مانند)نمایدمیفراهمراایچهریزهصورتبهشدهبازیابیروستفآثار،شکل/فرمتپدیدآورندگان،/نویسندگاننامها،زبانتاریخی،هایمناطقموضوعی،هایردهموضوعی،هایسرعنوان/هاموضوعها،

.(...نگهداری،مکانکشورها،/جغرافیایی

تارهسفاکسونومی،/اجتماعیگذاری برچسبنقد،نظر،/کامنتوبالگ،)2.0وب

(...ومنکتابخانهبهکردناضافهدوستان،بهمعرفیدهی،

و(1998)(کتابشناختیهایپیشینهکارکردیملزومات).آر.بی.آر.افمفهومیمدل(2003)(منبعبهدسترس یوتوصیف).آی.دی.آرفهرستنویس یقواعد

ای اجتماعی چیست؟فهرست کتابخانهتابخانهکفهرستدرموجودآثارنقدودهی،ستارهگذاری،برچسبامکانکهاستفهرستی

.گیردمیکاربهفهرستدررااجتماعیهایشبکهو2وبهایقابلیتونماید؛میفراهمرا

اجتماعیهایشبکهواجتماعیایکتابخانهافزارهاینرمداشتناجتماعی،فهرستیکالزمه.است

هربهشخص یصفحهیکدادناختصاصامکانبایستیاجتماعی،ایکتابخانهافزارنرممطالعه،رانهکتابخافهرستدرموجوداطالعاتیمنابعبتواندکاربرتانمایدفراهمراکاربر.بگذارداشتراکبهخوددوستانباراآنوکندگذاری برچسبیاگذاری ستارهنقد،

مناسبعاتیاطال منابعکهباشدداشتهراامکاناینبایستیدوفهرستیااجتماعیفهرست.نمایدپیشنهادمناسبکاربرانبهرامرتبطو

همدیگربهویشناسایرامشابهموضوعیعالئقباکاربرانبتواندبایستیاجتماعیفهرستوفاده،پراستمحبوب،منابعمعرفیامکانبایستیهمچنینفهرستاین.کندمعرفی

.باشدداشتهراشدهپربارگیری

2و فهرست 1ها در فهرست مقایسه فهرست

1فهرست

OPAC

2فهرست

اجتماعی:

جایگاه خرد جمعی در فهرست اجتماعی: تفاوت فهرست با فهرست اجتماعی

سازماندهیگردآوریانتشار

فهرست

کاربران کتابدار

کتابدار

اطالعات خروجی

سازماندهیگردآوریانتشار

فهرست

اطالعات خروجی

نقد کردنتننظر گذاش/ پیشنهاد

برچسب گذاشتنستاره دادن

روی وبالگ گذاشتن

واسط محتویات اجتماعی/ رابط

فهرست اجتماعی

فهرست

کاربران

مشخصه فهرست اجتماعی

تفهرسمحتویاتجمعی،خردواجتماعیمشارکتوتعاملطریقازتفهرسیکبهویابد؛میبهبودوشودمیسازی غنیکتابخانه.شودمیتبدیلاجتماعی

،الحاصطبهوگذارندمیاشتراکبهراخودتجربهودانشکاربران

.افزایندمیفهرستبه«افزودهارزش»

تفاوت کتابخانه سنتی و اجتماعی

یکتابخانه اجتماع سنتیکتابخانه

و کتابدار)دوسویه

(کاربر

از )کتابدار محور

(باال به پایین

مجموعه سازی و

فراهم آوری محتوا

سازماندهی، مدیریت، و تایید

کردن

سازماندهی و

مدیریتنقش کتابدار

تولید اجتماعی حمایت پژوهش ی هدف و رسالت

فهرستنویس ی اجتماعی و فهرستگاه اجتماعی چیست؟

مفهوم:(اجتماعیفهرستگاه)اجتماعیفهرستنویس ی دنبالبههکاستجدیدینسبتا

وبکاربردیبرنامهنوعیکواقع،در.شدمطرح2کتابخانهو2وبهایفناوری

(web application)(...وکتابداران،ناشران،نویسندگان،)کاربرانبهکهاستیاخص یش(...وفشرده،لوحفیلم،کتاب،ازاعم)اطالعاتیاشیایومنابعتاکندکمک.کنندفهرستنویس یراخودعالقهمورد

یطمحآنخاستگاهکهویژگییامشخصهدوبراجتماعیفهرستنویس یاصطالح:داردداللتاست،چندکاربرهفهرستنویس ی

به(ماقال )هایآیتمرویدیگرانباکردنتعاملوفهرستگذاشتناشتراکبهتواناییوشده؛گذاشتهاشتراک

درعیانوقیممستمشارکتطریقازتحلیلیوتوصیفیفهرستنویس یبهبودیاسازی غنینمونهرایب)پنهانونهانهایدادهتحلیلطریقازیافهرستنویس ی،هایابردادهتولید

.(دارنددوستهمرابکتابدارند،دوستراالفکتابکهکاربرانی

فهرستنویس ی اجتماعیوجود(یفهرستنویس مخصوصوبگاه)هاییفهرستگاهوافزارهانرم

یشینهپاشتراکوذخیرهدیجیتالی،فهرستنویس یامکانکهدارندب و(...فشرده،لوحکتاب،)اطالعاتیمنابعکتابشناختی

هایردادها

.سازندمیفراهمرامنبعهربهمربوط

هایفهرستبرخالفکهاستایندرهافهرستگاهاینتفاوتها،روش یکتابفناشران،نویسندگان،توسطتوانندمیای،کتابخانه.ندشو استفادهمندعالقه(کاربران)اشخاصحتیوها،کتابخانه

نظامازربیشتخیلیاجتماعیهایفهرستگاهدرفهرستنویس ینظام

.دارندسازی شخص یقابلیتسنتی

مزایای فهرست اجتماعی

شودمیآنانمشارکتوکاربرانجلبموجب.

بهوعیموضفهرستنویس یوکتاب«موضوع»تشخیصتسهیلموجب.شودمی«جمعیخرد»کارگیری بهواسطه

چههکفهمیدودیدکتابخانهفهرستدرراکاربرانپایردتوانمی.استمندعالقه(...موضوع،کتاب،)چیزی چهبهکس ی

رکوردهایبه«افزودهارزش»افزودنواطالعاتسازی غنیموجب

.شودمیکتابخانهکتابشناختیپایگاهدرموجود

برنامه های کاربردی فهرستنویس ی اجتماعی

Books: Anobii, Goodreads, Google Books My Library,

LibraryThing, Shelfari, weRead, Loved.la

Data: Jumper 2.0

Devices: gdgt

Films: Criticker, Film Aficionado, FilmCrave, Flickchart,

Flixster, Internet Movie Database

Music: Discogs, Last.fm, Libre.fm, Rate Your Music

Scholarly citations: Bibster, CiteULike, Connotea, refbase

Places and products: KartMe

Recipes: KeepRecipes

aNobii: www.anobii.com

Bookish: www.bookish.com

Douban: www.douban.com

Goodreads: www.goodreads.com

LibraryThing: www.librarything.com

Shelfari: www.shelfari.com

تنویس ی یا برنامه های کاربردی فهرس( فهرستگاه ها)وبگاه ها

کتاب: اجتماعی

:پیشنهاددرفارس یمنابعفهرستنویس یسنجیامکان

اجتماعیهایفهرستگاه

ویژگی های نرم ا فزار کتابخانه ای اجتماعی

باشدداشتهرازیرهایویژگیکهاستافزاری نرم:

وندباشداشتهتعاملوهمکاری ارتباط،همدیگرباکهدهداجازهکاربرانبه.دهندتشکیلمجازی اجتماعاتبتوانند

،باشداستفادهقابلراحتیبهوباشد؛کاربرپسندومشارکتیسبک،سریع.

سایرعاتیاطال رفتاروتجربهدانش،ازراحتیبهبتواندکهدهداجازهکاربریکبهایرسوکاربرانجمعیخردازبتوانددیگر،عبارتبه.کنداستفادهکاربران

.(...،س یفهرستنویوکتابخریدوانتخابدرویژهبه)کنداستفادهکتابداران

ود،شگذاشتهاشتراکبهگیرد،قراراستفادهموردهمزمانصورتبهبتواند

.شودادغامدیگری افزارنرمبایاوگیردقرارمجدداستفادهمورد

SOPAC: The Future of Libraries

SOPAC: The Future of Libraries

www.thesocialopac.net

Free and open source!

Next-generation catalog system

: فهرستگان جهانفهرستگان چهریزه ای و اجتماعی

فهرست های کتابخانه ای چهریزه ای

نسل جدید فهرست های کتابخانه ای

AquaBrowser

Ex Libris Primo

Innovative Interfaces: Encore

Serials Solutions: Summon (under development)

Medialab Solutions: AquaBrowser

SirsiDynix Enterprise

The Library Corporation: LS2 PAC

VUFind (open source)

BiblioCommons

eXtensible Catalog (under development)

برخی نرم افزارهای موجود

OPAC 2.0 -- Softwares

Endeca: http://www2.lib.ncsu.edu/catalog/search

VuFind: www.vufind.org/demo/

WorldCat Local:

University of Washington Libraries:

http://uwashington.worldcat.org

http://catalog.lib.washington.edu/search).

Arizona University Libraries:

http://www.library.arizona.edu/help/worldCatLocal/

Scriblio: Hongkong University of Science and Technology

Library: http://catalog.ust.hk/catalog/archives/739481

Aquabrowser - The Kansas City Public library catalog:

http://catalog.kclibrary.org

رده بندی چهریزه ای و جستجوی چهریزه ایازنوعیبههاوبگاهدرصد69حداقل2003سالاز

.کنندمیاستفادهایچهریزهبندیردهنظام

باالستبهپایینازآنهاساختار(Bottom-Up approach)

والعاتیاطمنبعکاال،یکچگونهکاربرمن:اصلیمفهومکنم؟میجستجووبندی،طبقهوتوصیفرا...

ندیبتقسیمخاصویژگییکحسببرموضوعیوقتیآیدمیوجودبهفرعیتقسیماتازهاییگروهشود،میریزهچه.گویندمی«چهریزه»یکهاگروهازیکهربهکه

.مکانوزمانفعل،ماده،،(شکل)صورت

43

فهرست چهریزه ایایهریزهچصورتبهرانتایجامروزهایکتابخانههایفهرستازبرخی

شکل،ماده،زمان،:دهندمینمایشمختلفهایمقولهاساسبر

...ونویسندگان،موضوع،زبان،

Endecaپیشرو در جستجوی چهریزه ای

و فهرست اجتماعی

www.aadl.org/catalog

کدام فهرست را

ترجیح می دهید؟

www.vufind.org/demo/

http://boss.library.okstate.edu

Discover Context

Associations

Spelling

variations

Translations

Thesaurus

terms

Discovery trail

Refine Breakdown of

results allowing user

to filter

Format

Location

Author

Language

Better?

.آر.بی.آر.نرم افزارهای مبتنی بر اف Austlit: www.austlit.edu.au

Perseus: http://catalog.perseus.org

FictionFinder: http://experimental.worldcat.org/xfinder/fictionfinder.html

See also: http://frbr.slis.kent.edu/resources.htm

نرم افزارهای کتابخانه ای ایرانی

کتابخانه دیجیتال–نوسا

کتابخانه عمومی از نسل کتابخانه اجتماعی

http://nvcl.bibliocommons.com

http://olathe.bibliocommons.com

نتیجه گیری

واآمریک)شمالیآمریکایدرموجودایکتابخانهافزارهاینرماغلبنمایشواجتماعی،هایشبکه،2وبهایقابلیتدارای(کانادا

.هستندایچهریزه

قرارارزیابیومطالعهموردوطنیافزارهاینرمکهشودمیپیشنهادشبکه،2وبهایقابلیتازکهشودپیشنهادآنهاطراحانبهوگیرندهاینهکتابخاتانماینداستفادهایچهریزهنمایشواجتماعی،های

.روندپیشاجتماعیهایکتابخانهسمتبههمما

سؤال؟

Scial Library

:اطالعات کتابشناختی

،اجتماعیفهرستواجتماعیکتابخانه.(1393)علیرضانوروزی:.1393آذر10تهرانتهران،دانشگاهمرکزی کتابخانه.سخنرانی