sociale integratie via het voetbal: een brusselse gevalstudie · 2015-11-05 · sociale integratie...
Post on 22-Jul-2020
1 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Sociale integratie via het voetbal: een Brusselse
gevalstudie
Yannick Collewaert
Promotor: prof. Dr. Torsten Feys; copromotor: prof. Dr. Jan Tolleneer
Commissaris: Sven van Melkebeke
Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte
voor het behalen van de graad van Master in de Geschiedenis
Academiejaar 2014-2015
2
Verklaring
De auteur en de promotor(en) geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie
beschikbaar te stellen voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen
van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk
te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie.
Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotor(en).
Het auteursrecht beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het
onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het
oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende
documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur en de promotor(en) zijn niet
verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd
en beschreven zijn.
3
Woord vooraf
Allereerst zou ik van de mogelijkheid gebruik willen maken om enkele mensen te bedanken
voor de hulp die ze mij geboden hebben gedurende het maken van deze masterproef.
Ten eerste wil ik mijn promotor, prof. Dr. Torsten Feys, van harte bedanken voor de tips die
hij me gegeven heeft en voor het bijsturen waar nodig. Daarnaast ook een dankwoord voor
de copromotor van deze masterproef, prof. Dr. Jan Tolleneer. Het vinden van een thema
voor deze scriptie liep niet van een leien dakje, maar dankzij zijn niet aflatende inspanningen
kwam ik uiteindelijk bij prof. Dr. Feys terecht om over het huidige onderwerp te schrijven.
Daarenboven bracht hij mij en mijn drie studiegenoten waardevolle kennis en vaardigheden
bij via de lessen ‘Sportgeschiedenis en vergelijkende lichamelijke opvoeding’ in het eerste
semester.
In dit werk werd gebruikt gemaakt van twee niet-geïnventariseerde archieven. Zonder hulp
zou de kans groot geweest zijn dat ik de weg in deze archieven kwijtraakte. Daarom wil ik
ook Filip Strubbe, medewerker van het Algemeen Rijksarchief, en Yves Van Ackeleyen,
supporter en duivel-doet-al bij Union Sint-Gillis, bedanken voor hun hulp bij deze lastige
taak.
Ten slotte zou ik zeker ook mijn ouders en mijn zus willen bedanken voor hun steun en hulp
gedurende het schrijfproces.
4
Inhoudsopgave Verklaring ................................................................................................................................................ 2
Woord vooraf .......................................................................................................................................... 3
Overzicht van illustraties ......................................................................................................................... 6
1 Inleiding ........................................................................................................................................... 7
1.1 Probleemstelling en bronnen .................................................................................................. 8
1.2 Sport en integratie ................................................................................................................. 13
1.2.1 Definities ........................................................................................................................ 13
1.2.1.1 Migranten .................................................................................................................. 13
1.2.1.2 Integratie ................................................................................................................... 15
1.2.2 Helpt sport bij integratie van migranten? ..................................................................... 18
1.2.3 De rol van etnisch gescheiden clubs in de integratie van migranten ............................ 22
1.3 Migratie algemeen ................................................................................................................ 24
1.3.1 Migratie naar België ...................................................................................................... 24
1.3.2 Migratie naar en migranten in Brussel doorheen de geschiedenis............................... 28
1.3.3 Spaanse immigranten .................................................................................................... 32
1.3.4 Griekse immigranten ..................................................................................................... 33
1.3.5 Noord-Afrikaanse immigranten ..................................................................................... 33
1.3.6 Migratie en migranten in Brussel vandaag .................................................................... 33
2 Structurele integratie in sport ....................................................................................................... 36
2.1 Bronnen: Fiches KBVB ........................................................................................................... 36
2.2 Daring Club de Bruxelles........................................................................................................ 38
2.3 Royal Léopold Football Club .................................................................................................. 40
2.4 Royal Racing Club de Bruxelles/KFC Rhodienne .................................................................... 43
2.5 Union Sint-Gillis ..................................................................................................................... 45
2.6 Royal Uccle Sport ................................................................................................................... 50
2.7 Royal Sporting Club Anderlecht ............................................................................................. 51
2.8 Ixelles SC ................................................................................................................................ 54
2.9 White Star/Racing White/Racing White Daring Molenbeek (RWDM) .................................. 55
2.10 RCS Vorst ............................................................................................................................... 56
2.11 Royal Club Sportif de Schaerbeek / Royal Crossing Club de Schaerbeek/ KVVC Elewijt ....... 58
2.12 RCS Saint-Josse ...................................................................................................................... 61
2.13 Royal Union Sportive de Laeken/ Stade de Bruxelles ........................................................... 62
2.14 Crossing Ganshoren/Molenbeek ........................................................................................... 63
5
2.15 KFC Strombeek ...................................................................................................................... 65
2.16 Woluwe SC ............................................................................................................................. 66
2.17 RUS de Schaerbeek / Crossing Schaerbeek ........................................................................... 67
2.18 Racing Club de Jette / Racing Jet de Bruxelles ...................................................................... 69
2.19 (White Star) Woluwe FC ........................................................................................................ 70
2.20 CS Racing Uccle ...................................................................................................................... 72
2.21 Ritterklub Jette ...................................................................................................................... 73
2.22 Tussentijdse conclusie ........................................................................................................... 75
3 Structurele integratie door sport .................................................................................................. 76
4 Sociaal-culturele integratie ........................................................................................................... 88
5 Sociaal-affectieve integratie .......................................................................................................... 93
5.1 Straatvoetbal ......................................................................................................................... 94
5.2 Etnisch gescheiden clubs in Brussel ...................................................................................... 98
6 Conclusie ..................................................................................................................................... 102
7 Bijlagen ........................................................................................................................................ 105
8 Bibliografie................................................................................................................................... 106
8.1 Onuitgegeven bronnen ....................................................................................................... 106
8.1.1 Brussel, Algemeen Rijksarchief .................................................................................... 106
8.1.1.1 Archief KBVB (niet geïnventariseerd) ...................................................................... 106
8.1.2 In privébezit van dhr. Yves van Ackeleyen .................................................................. 107
8.1.2.1 Archief Union Sint-Gillis (niet geïnventariseerd) ..................................................... 107
8.2 Boeken en monografieën .................................................................................................... 107
8.3 Artikels ................................................................................................................................. 108
8.4 Websites en online artikels ................................................................................................. 110
8.5 Televisieprogramma’s ......................................................................................................... 116
6
Overzicht van illustraties
Afbeelding 1: Schema van Loobuyck, p. 15
Afbeelding 2: Schema van De Knop en Elling over sociale integratie, p. 17
Afbeelding 3: Schema van Engbersen en Gabriëls over sociale integratie, p. 18
Afbeelding 4: Grafiek migratiebewegingen in België van 1948-2004, p. 24
Afbeelding 5: Tabel over migranten in Brussel, p. 29
Afbeelding 6: Evolutie van de vreemde bevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,
p. 31
Afbeelding 7: Grafiek over inwoners met vreemde nationaliteit, p. 34
Afbeelding 8: Tabel en grafiek over inwoners van vreemde herkomst in België, p. 35
Afbeelding 9: Grafiek van de verdeling van de leeftijd van migranten bij Daring Club de
Bruxelles (1963-1974), p. 40
Afbeelding 10: Grafiek van de leeftijdsstructuur van migranten bij Léopold Club (1907-1983),
p. 42
Afbeelding 11: Grafiek van de leeftijdsstructuur van personen van buitenlandse origine bij
Union Sint-Gillis (1907-1983), p. 48
Afbeelding 12: Grafiek van de leeftijdsstructuur van de personen van vreemde herkomst bij
RSC Anderlecht (1959-1984), p. 53
Afbeelding 13: Grafiek van de verdeling van de leeftijd van leden met een buitenlandse
origine bij RCS Vorst (1964-1981), p. 58
Afbeelding 14: André “Assassin” Assaka (onder, midden) en Max Mayunga (onder, 2de van
rechts) op de ploegfoto met Daring Club de Bruxelles, p. 77
7
1 Inleiding
“België is van iedereen, maar vanavond toch vooral van ons!” Met deze gevleugelde
woorden parodieerde Rode Duivels-aanvoerder Vincent Kompany de overwinningsspeech
van Bart De Wever na de verkiezingen van mei 20141. Daarmee verwees hij naar de
verbindende kracht waarover onze nationale voetbalploeg beschikt. Sport in het algemeen
wordt vaak beschouwd als een ideaal middel om meer cohesie in de samenleving te
brengen, mede en zelfs vooral door beleidsmakers2. Over de werkelijke impact van sport op
sociale integratie bestaat onder academici behoorlijk wat discussie3. Migratie, discriminatie
en racisme zijn enkele onderwerpen die in de huidige samenleving druk besproken worden.
In België heeft vooral Brussel het imago van een sterk multiculturele stad. Helaas kan niet
iedereen even goed overweg met de multiculturele samenleving zoals die vandaag bestaat,
ook niet in het voetbal. Er zijn de laatste jaren dan ook enkele keren rellen ontstaan. Zo
kwamen supporters van Club Brugge dit jaar nog onzacht in aanraking met de aanhang van
het Turkse Besiktas. Zowel politie als politici waren ervan overtuigd dat het motief van de
Clubsupporters racistisch was4. De ironie wil dat Club Brugge net voor deze wedstrijden
tegen Besiktas als eerste club ooit met de boodschap ‘No To Racism’ vooraan op de truitjes
speelde5. Hieruit bleek meteen dat er een groot verschil is tussen het officiële discours van
een club en het gedrag van haar supporters.
De multiculturele samenleving zorgt dus nog geregeld voor problemen. Sport zou er volgens
sommige academici en politici voor kunnen zorgen dat deze problemen in de toekomst
verleden tijd zijn of toch minder vaak zouden voorkomen. Ook sporters zelf lijken hiervan
steeds meer overtuigd. Zo kocht diezelfde Vincent Kompany vorig jaar een voetbalclub op
1 Het Nieuwsblad, Kompany: 'België is van iedereen, maar vanavond toch vooral van ons!, in:
<http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20121016_128>, geraadpleegd op 17.12.2014 2 M. Theeboom , H. Schaillée & Z. Nols, « Social capital development among ethnic minorities in mixed and
separate sport clubs », in : International Journal of Sport Policy and Politics, 4 (2012), 1, pp. 8-9 ; 3 Ibidem, pp. 1-2; P. De Knop, A. Elling & A. Knoppers, “The Social Integrative Meaning of Sport: A Critical and
Comparative Analysis of Policy and Practice in the Netherlands”, in: Sociology of Sport Journal, 18 (2001), p. 415 4 T. Lescrauwaet, Brugse korpschef: ‘Club-supporters gingen als primaten tekeer’, in: <
http://www.standaard.be/cnt/dmf20150314_01579600>, geraadpleegd op 22.05.2015 5 Club Brugge, Club zorgt voor Europese primeur: ‘No To Racism’ op de borst tegen Besiktas, in: <
http://clubbrugge.be/nl/foundation/nieuws/19865/club-zorgt-voor-europese-primeur-no-to-racism-op-de-borst-tegen-besiktas?category=clubnieuws>, geraadpleegd op 22.05.2015
8
om ze te hervormen tot een sportief en sociaal project6. Deze club heeft een “social
manager” die zich enkel en alleen met het sociale bezighoudt. De medewerkers van BX
Brussels zien de club zelfs eerder als een sociale onderneming, waarbij de sportieve
resultaten minder van belang zijn7. Het feit dat zo’n project opgestart werd, toont aan dat er
in Brussel nog steeds nood is aan meer sociale integratie (zowel van etnische als sociaal
zwakkere groepen). Die nood zal er wellicht altijd blijven, aangezien migratie en
multiculturaliteit nog moeilijk weg te denken zijn uit onze samenleving. Velen vinden sport,
en meer bepaald voetbal, daarvoor blijkbaar een geschikt middel. Opvallend is dat Kompany
een zoon is van een Congolese vader8. Hij kon dus zelf via het voetbal integreren en
opklimmen. De opbrengsten van zijn carrière in het voetbal investeert hij nu dus deels in een
project om andere jongeren met buitenlandse origine dezelfde kans te geven.
1.1 Probleemstelling en bronnen
In dit werk zal gefocust worden op de integratie van mensen van allochtone afkomst binnen
Brusselse voetbalclubs. Bij onze analyse zal gebruik gemaakt worden van een geschikt
analytisch model van De Knop en Elling9. Zij maken een onderscheid tussen structurele,
sociaal-culturele en sociaal-affectieve integratie. Structurele integratie omvat de participatie
van personen met buitenlandse origine binnen een samenleving in het algemeen en in de
sport in het bijzonder. Enkele vragen die aan bod zullen komen, zijn: Wanneer sloten de
eerste immigranten zich aan bij Brusselse voetbalclubs? Hoe evolueerde het aantal
aansluitingen doorheen de tijd? Tot welke leeftijdscategorie behoorden de meeste
aangeslotenen van buitenlandse origine? Deze vragen zullen in de mate van het mogelijke
beantwoord worden met behulp van het archief van de Koninklijke Belgische Voetbalbond
(KBVB). Dat werd onlangs overgedragen aan het Algemeen Rijksarchief en bevat volgens de
catalogus de ideale bronnen om clubgeschiedenissen te reconstrueren. Zo bevat het archief
6 Anoniem, BX Brussels stelt zich voor: 'We spelen een beetje overal', in:
<http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/bx-brussels-stelt-zich-voor-we-spelen-een-beetje-overal>, geraadpleegd op 17.12.2014 7 Anoniem, Social Manager BX Brussels: 'We hopen op vaste stek', in:
<http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/social-manager-bx-brussels-we-hopen-op-vaste-stek>, geraadpleegd op 17.12.2014 8 K. De Ryck en C. Vandenabeele, Zwarte Duivels, in: <http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2010/34/5EdLzSnuFoVj5s5YV%252FcQ3ahSmgqUqqVOWlWX3X8SrJjUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2560883.PDF>, geraadpleegd op 20.3.2015 9 P. De Knop & A. Elling, Gelijkheid van kansen en sport, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 2000, pp. 9-24
9
statuten van de clubs, aansluitingsgegevens, spelersfiches (tot 1984) en alle uitgaves van
Sportleven (de officiële publicatie van de KBVB, met wedstrijduitslagen, schorsingen, etc.)10.
Daarnaast leek het archief van de club Union Sint-Gillis zeer interessant om specifiek rond
deze club te werken. Dit archief beschikt over statuten, ledenlijsten, spelersfiches en -
dossiers, etc. Het probleem bij raadpleging van dit archief was echter dat het noch
geïnventariseerd noch in een archief gedeponeerd is. De verzameling van de archieven is
immers het werk van twee supporters die geen archivalische opleiding genoten hebben11.
Hoewel Yves van Ackelyen zich zeer behulpzaam en bereidwillig tot medewerking toonde,
bleef het aandeel van het archief dat gebruikt kon worden toch zeer beperkt. Het bleek
simpelweg niet mogelijk om in het ongeordende archief voldoende bruikbaar materiaal te
vinden. Toch werden er enkele dossiers gebruikt in dit onderzoek, met name om de
structurele integratie door sport te onderzoeken. De situatie van het archief van Union Sint-
Gillis is uitzonderlijk en tegelijk toch typerend voor de toestand van het sporterfgoed in
België. Vaak wordt er te weinig aandacht besteed aan de archieven van clubs en
verenigingen en gaan daardoor zeer waardevolle stukken verloren. Daarom besteedt
Archiefbank Vlaanderen sinds kort meer aandacht aan het verzamelen en inventariseren van
sportarchieven en –erfgoed12. Het archief van Union bestaat dan weer wel nog, maar er
wordt zo weinig zorg voor gedragen dat het nauwelijks bruikbaar is. De club zelf heeft er
weinig interesse in en indien de twee supporters zich niet zouden bekommeren om het
archief zouden ook deze waardevolle stukken verloren gaan.
Een tweede dimensie van integratie, de sociaal-culturele integratie, omvat de acceptatie van
migranten in de sport. Om dit te onderzoeken kunnen onder meer kranten- en
tijdschriftartikels en interviews gebruikt worden waarin spelers hierover getuigen. Ten slotte
zien De Knop en Elling een derde vorm van integratie in en door sport in de sociaal-
affectieve integratie. Waar de eerste dimensie eerder institutioneel was en de tweede te
maken had met acceptatie door anderen, draait deze derde dimensie van integratie om de
persoonlijke gevoelens van de spelers. Vormen er zich vriendschappen via de sport?
10
G. Elaut, Goaaal! Een eeuw Belgisch voetbal, in: <http://goaaal.arch.be/docs/catalogus_goaaal_een_eeuw_belgisch_voetbal.pdf>, geraadpleegd op 17.12.2014 11
Y. Van Ackeleyen & F. Basano, « Les archives de l’Union Saint-Gilloise », in : Archives et bibliothèques de Belgique, 79 (2008), pp. 69-80 12
Archiefbank Vlaanderen, Sporterfgoed gezocht, in: http://www.archiefbank.be/?q=node/372, geraadpleegd op 22.05.2015
10
Genieten de geïmmigreerde personen dankzij het voetbal ook daarbuiten bepaalde
voordelen? Ook hier werd vooral gebruik gemaakt van tijdschriftartikels en interviews.
Verder kan om deze vorm van integratie te bestuderen de theorie van het “sociaal kapitaal”
van Putnam gebruikt worden. Putnam stelt dat sociale netwerken waarde hebben, net als
andere vormen van kapitaal. Ook sportclubs kunnen ervoor zorgen dat mensen sociaal
kapitaal opbouwen en zo beter in de samenleving geïntegreerd worden13. Het belang van de
theorie van Putnam is dat ze een kader biedt waarin kan bestudeerd worden hoe mensen
binnen verenigingen en clubs banden en sociale netwerken opbouwen. Deze theorie wordt
onder meer vaak gebruikt in artikels die het verschil tussen gemengde en etnisch gescheiden
sportclubs onderzoeken14. Deze laatste vorm van clubs zien we ook in Brussel verschijnen
(zie bijvoorbeeld F.C. Kosova Schaerbeek15 en F.C. Irlande Auderghem16). De oprichting
ervan levert enkele vragen op. Vanaf wanneer zien we dit soort aparte clubs verschijnen?
Waarom worden deze clubs opgericht? En hoe verhouden ze zich ten opzichte van
gemengde clubs op het vlak van integratie(mogelijkheden)? Over dit onderwerp is vooral
sociologisch onderzoek gevoerd (cf. supra), de historische component bleef tot nu toe wat
onderbelicht. Ten derde moet in het achterhoofd gehouden worden dat clubvoetbal alleen
niet het hele voetbalgebeuren in en rond Brussel omvat. Vaak beginnen jongeren in de
hoofdstad niet te voetballen in clubverband, maar eerder informeel op pleintjes en op
straat. De banden die daar ontstaan blijken vaak zeer sterk. Ook hierop kan de theorie van
sociaal kapitaal toegepast worden. Daarnaast bestaan er veel kranten- en tijdschriftartikels
die hierover berichten17.
Naast de problemen en maatschappelijke discussies die de multiculturele samenleving
oplevert, kent men in Brussel natuurlijk ook de taalproblematiek. Hoe ging men daarmee om
in voetbalclubs? Zijn er eventueel evoluties te zien, en zo ja, vertonen zij gelijkenissen met
politieke evoluties in België (federalisering, staatshervormingen, etc.)?
13
R. Putnam, Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community. New York, Simon and Schuster, 2000, p. 19 & 109-115 14
M. Theeboom, H. Schaillée & Z. Nols, art. cit., pp. 1-21 ; J. Janssens and P. Verweel, “The significance of sports clubs within multicultural society. On the accumulation of social capital by migrants in culturally “mixed” and “separate” sports clubs », in : European Journal for Sport and Society, 11 (2014), 1, pp. 35-58 15
Anoniem, FC Kosova Schaerbeek, in: < http://www.fckosova.be/>, geraadpleegd op 17.12.2014 16
Anoniem, FC Irlande, in: < http://fcirlande.org/front/>, geraadpleegd op 17.12.2014 17
Vooral Sport/Voetbalmagazine blijkt hierin bijzonder productief te zijn (cf. bibliografie)
11
Aan de hand van dit model zullen de drie dimensies van integratie (structurele, sociaal-
culturele en sociaal-affectieve) besproken worden vanuit een historisch oogpunt en met de
focus op Brussel. Zoals gezegd werden tot nu toe vooral de mogelijkheden van sport als
integratiemiddel vanuit sociologisch oogpunt bestudeerd. Onderzoeken als die van De Knop
en Elling en eerdere onderzoeken die De Knop met enkele andere collega’s uitgevoerd heeft,
hadden als doel de mogelijke rol van sport in de sociale integratie te onderzoeken en
eventuele beleidsaanbevelingen te geven18. Andere onderzoeken gebruikten de theorie van
sociaal kapitaal om de effecten van gemengde en etnisch gescheiden clubs op de integratie
van migranten te vergelijken19. Ook op internationaal vlak zijn het vooral sociologen die over
dit onderwerp geschreven hebben20. Onderzoeken met een historische invalshoek zijn vrij
beperkt. In Duitsland werden wel enkele onderzoeken gedaan in de sportgeschiedenis21 en
in België besteedt Tolleneer geregeld aandacht aan hoe sport integratie van maatschappelijk
zwakkere groepen bevorderd heeft vanuit een historische invalshoek22. Toch zijn ook dit
vaak algemene studies die vooral op zoek gaan naar de mogelijkheden die sport kan bieden
of in het verleden geboden heeft. In de migratiegeschiedenis en andere studies rond
migratie wordt sport niet vaak besproken als eventuele integrerende factor. Onderzoeken
als die van Morelli23, Swyngedouw, Phalet en Deschouwer24 en Swyngedouw, Delwit en
18
P. De Knop & A. Elling, op. cit., 96 p. ; P. De Knop, K. De Martelaer, M. Theeboom e.a., Sport als integratie voor migrantenjongeren, Brussel, Koning Boudewijnstichting, 1994, 60 p. 19
J. Janssens en P. Verweel, “The significance of sports clubs within multicultural society. On the accumulation of social capital by migrants in culturally "mixed" and "separate" sports clubs”, in: European Journal for Sport and Society, 11 (2014), 1, pp. 35-58; M. Theeboom, H. Schaillée en Z. Nols, art. cit., pp. 1-21 20
J. H. Frey en D. Eitzen, “Sport and Society”, in: Annual Review of Sociology, 17 (1991) , pp. 503-522; R. Vilhjalmsson en T. Thorlindsson, “The Integrative and Physiological Effects of Sport Participation: A Study of Adolescents”, in: The Sociological Quarterly, 33 (1992), 4, pp. 637-647; A. Trémoulinas, « Sport et relations raciales. Le cas des sports américains », in : Revue française de sociologie, 49 (2008), 1, pp. 169-196 ; Ø. Seippel, « Sport and Social Capital », in : Acta Sociologica, 49 (2006), 2, pp. 169-183 21
D. Blecking, “Sport and Immigration in Germany”, in: International Journal of the History of Sport, 25 (2008), 8, pp. 955-973.; M. Kruger, “The History of German Sports Clubs: Between Integration and Emigration”, in: International Journal of the History of Sport, 30 (2013), 14, pp. 1586-1603 22
J. Tolleneer, “Sport als bruggenhoofd: in het complexe veld van sociale verandering is sport een actieve speler”, in: Karakter: Tijdschrift van Wetenschap, 13 (2006), pp. 25-27; J. Tolleneer, B. Vanreusel en R. Renson, “Kansen in de sport. Herbronning en hertekening”, in: B. Pattyn, B. Raymaekers et. Al., (eds.), Wegen van hoop. Universitaire perspectieven. Bundel aangeboden aan Rector Roger Dillemans, Leuven, Universitaire Pers Leuven, pp. 395-411 23
A. Morelli (red.), Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de prehistorie tot nu, Leuven, Kritak, 1993, 340 p. 24
M. Swyngedouw, K. Phalet en K. Deschouwer (red.), Minderheden in Brussel. Sociopolitieke houdingen en gedragingen, Brussel VUBPress, 199, 285 p.
12
Rea25 reppen met geen woord over sport. Dit onderzoek kan een aanvulling zijn op deze
studies door de twee disciplines te combineren en na te gaan hoe sport, en meer bepaald
voetbal, in Brussel in de laatste decennia al dan niet geleid heeft tot integratie van
migranten. De stad Brussel is een interessante case study, aangezien ze als hoofdstad van
Europa veel migranten aantrok en nog steeds aantrekt. Bovendien kent Brussel een aantal
voetbalclubs met een lange geschiedenis en een groot palmares. Volgens mij kan een
gevalstudie van deze stad dan ook dienen als voorbeeld voor andere steden, waar migranten
in mindere getale aanwezig zijn. In deze studie komen enkele andere Belgische steden,
omwille van het occasionele gebrek aan bronnenmateriaal in verband met Brussel, trouwens
al aan bod. De periode die in deze studie aan bod zal komen, loopt vanaf het einde van de
Tweede Wereldoorlog tot en met de zeer recente geschiedenis, met hier en daar nog enkele
kleine uitschieters naar tijdstippen vóór (interbellum) en na (de huidige situatie) de
extremen van deze afbakening. Na de Tweede Wereldoorlog kwam de migratie naar België
voor het eerst echt massaal op gang, waardoor dit een geschikt beginpunt is voor de
afbakening in de tijd. Een eindpunt is moeilijker te bepalen, maar er werd gekozen om zo ver
mogelijk in de tijd door te gaan, zodat een zo volledig mogelijk overzicht mogelijk was.
25
M. Swyngedouw, P. Delwit en A. Rea (red.), Culturele diversiteit en samenleven in Brussel en België, Leuven, Acco, 2005, 229 p.
13
1.2 Sport en integratie
1.2.1 Definities
In een onderzoek dat gaat over de rol die voetbalclubs spelen of speelden in de integratie
van migranten of mensen met vreemde origine is het natuurlijk nodig om eerst een aantal
begrippen duidelijker af te bakenen. Vaak bestaat er immers discussie over termen als
‘migranten’, ‘allochtonen’ en ‘integratie’, zowel in wetenschappelijk onderzoek als in de
bredere samenleving, de media, etc. Daarom zullen hierna de termen ‘migranten’ en
‘integratie’ van naderbij bekeken worden.
1.2.1.1 Migranten
Aan de Vrije Universiteit Brussel werden al enkele onderzoeken gevoerd in verband met dit
thema. Deze vertrokken echter vanuit een sociologisch kader en richtten zich vooral op het
formuleren van beleidsaanbevelingen. Deze onderzoeken bevatten echter wel interessante
pogingen tot het formuleren van een definitie van de term ‘migranten’. De Knop, De
Martelaer, Theeboom e.a. geven de volgende definitie: “Migranten zijn buitenlanders die in
het kader van de bilaterale akkoorden tussen België en de respectieve landen van herkomst
naar België zijn gekomen om er arbeid te verrichten. Het zijn mensen met een andere socio-
culturele herkomst, bij wie zich vaak een problematiek van maatschappelijke achterstelling
voordoet.26”. Daarnaast hanteren ze een specifieke definitie voor migrantenjongeren: “[…]
jongeren die voor de immigratiestop van 1974 samen met hun ouders emigreerden, ofwel
jongeren die in het kader van de gezinshereniging naar België zijn gekomen […] ook jongeren
die in België uit migranten geboren zijn.27”. Deze definities zijn echter vrij beperkt. Er was
immers ook al migratie naar België vóór het afsluiten van de bilaterale akkoorden en toen
die akkoorden afgesloten waren, kwamen er ook veel migranten buiten die officiële
kaders28. Enkele jaren later was De Knop al veel voorzichtiger geworden in het duidelijk
afbakenen van bepaalde groepen in de samenleving. In een nieuw rapport schreef hij toen
het volgende:
“Wij zullen in dit rapport afzien van nauwkeurig omschreven definities en
classificaties van de verschillende achterstandsgroepen, vanwege de complexiteit van
26
P. De Knop, K. De Martelaer, M. Theeboom e.a., op. cit., p. 11 27
Ibidem, p. 11 28
A. Morelli (red.), op. cit., passim
14
een dergelijke onderneming. Binnen het doelgroepenbeleid is er sprake van een
differentiatieproces, waarbij steeds meer oog is voor de heterogeniteit binnen de
doelgroepen zelf. […]Kortom, dé vrouw, dé gehandicapte, dé allochtoon of dé
homoseksueel bestaan niet. Belangrijk hierbij is tevens de constatering dat het niet
alleen gaat om een objectieve toekenning van een persoon tot een bepaalde
categorie of doelgroep. Enerzijds gaat het om hoe bepaalde mensen door anderen
worden gezien en anderzijds spelen ook de eigen belevingen van de persoon in
kwestie hierbij een rol. De mate waarin bijvoorbeeld etniciteit, validiteit of sekse
betekenis verleent aan het construeren en beleven van een sociale identiteit is voor
ieder persoon verschillend.29”.
Hieruit blijkt dat het niet zo eenvoudig is om een goede definitie te formuleren, en dat het
‘migrant zijn’ slechts een (klein) deel van de identiteit van een persoon uitmaakt. Er zijn dan
ook veel verschillende definities te bedenken. Morelli e.a. gebruiken bijvoorbeeld als
aanknopingspunt “al diegenen die van elders gekomen zijn en waarvan de nakomelingen
zonder enige twijfel het merendeel van de huidige bevolking van ons land uitmaken30”.Dit is
een veel ruimere definitie, die niet enkel de migranten omvat die in het kader van de
bilaterale akkoorden gekomen zijn, maar werkelijk iedereen die ergens een oorsprong in het
buitenland heeft. Voor dit onderzoek was het belangrijk om een afbakening te vormen,
aangezien tijdens het archiefwerk beslist moest worden hoe en wie geselecteerd zou
worden. Aangezien in de archieven van de KBVB geen melding werd gemaakt van de
geboorteplaats van de aangeslotenen van een club, kon er enkel en alleen gebruik gemaakt
worden van de familienamen om af te leiden of een persoon van vreemde origine was.
Wanneer er in dit onderzoek verwezen wordt naar ‘migranten’ of ‘personen van vreemde
origine’, worden niet enkel degenen bedoeld die naar België migreerden in het kader van
bilaterale akkoorden. Ook hun kinderen, die misschien zelf in België geboren zijn, worden
meegerekend. Bovendien kunnen ook vluchtelingen in aanmerking komen voor ons
onderzoek. In dat opzicht toont deze afbakening grote overeenkomsten met de definitie die
Morelli gebruikte, met dat verschil dat de nadruk vooral zal liggen op de personen en
groepen die na de Tweede Wereldoorlog naar België kwamen. De definitie die hier gebruikt
29
P. De Knop & A. Elling, op. cit., p. 11 30
A. Morelli (red.), op. cit., p. 12
15
wordt, houdt dus ongeveer het midden tussen de beide definities die hierboven vermeld
werden.
1.2.1.2 Integratie
Om integratie te kunnen bestuderen, moeten we ook hiervan een duidelijk concept vormen.
Integratie is slechts één optie die migranten hebben wanneer ze in een nieuwe omgeving
terechtkomen. Loobuyck onderscheidde vier vormen van aanpassing: integratie, assimilatie,
segregatie en marginalisering. Dat deed hij op basis van twee criteria: enerzijds de mate van
contact met de ontvangende samenleving, anderzijds het behoud van de eigen cultuur31.
Afbeelding 1: Schema van Loobuyck32
De meeste landen zijn het erover eens dat beleidsmatig integratie de beste optie is.
Integratie kan dan omschreven worden als “participatie aan de samenleving zonder als
gemeenschap apart te worden gesteld (segregatie) en zonder verplichte doorgedreven
conformering aan de socio-culturele kenmerken van de meerderheid (assimilatie)33”.
Engbersen en Gabriëls definiëren sociale integratie dan weer als een proces waarin “van
diverse sociale eenheden een eenheid is of wordt gesmeed, en wel zo dat individuen op een
volwaardige wijze deel kunnen uitmaken van deze eenheden34”. Om dit doel te bereiken is de
medewerking van alle groepen in de maatschappij vereist. Zowel de migranten als de
31
P. Loobuyck, Multicultureel burgerschap. Voorbij integratie, assimilatie, segregatie en marginalisatie, in: <http://www.cie.ugent.be/CIE/loobuyck2.htm>, geraadpleegd op 13.05.2015 32
P. Loobuyck, Multicultureel burgerschap. Voorbij integratie, assimilatie, segregatie en marginalisatie, in: <http://www.cie.ugent.be/CIE/loobuyck2.htm>, geraadpleegd op 13.05.2015 33
P. Loobuyck, Multicultureel burgerschap. Voorbij integratie, assimilatie, segregatie en marginalisatie, in: <http://www.cie.ugent.be/CIE/loobuyck2.htm>, geraadpleegd op 13.05.2015 34
G. Engbersen en R. Gabriëls (red.), Sferen van integratie. Naar een gedifferentieerd allochtonenbeleid, Boom, Meppel, 1995, p. 19
16
ontvangende samenleving moeten dus openstaan voor integratie om het te kunnen laten
slagen35.
Omdat integratie in het beleid als ideaal vooropgesteld wordt, zal op dit concept gefocust
worden in dit onderzoek. Zoals reeds beschreven onderscheiden De Knop en Elling
verschillende dimensies van integratie. Zij zien drie dimensies van integratie in en door
sport. Ten eerste beschrijven ze de structurele integratie. Deze draait vooral om het principe
van gelijke kansen. De sport moet voor iedereen in gelijke mate toegankelijk zijn. De
structurele integratie wordt nog onderverdeeld in vijf subcategorieën: formele,
competitieve, organisatorische, directe (of participatorische) en omgekeerde integratie. In
dit onderzoek zal vooral gefocust worden op de directe vorm van structurele integratie, die
inhoudt “dat individuen van bepaalde achterstandsgroepen binnen ‘regulier’ verband
meedoen aan training en sportwedstrijden, waarbij alleen categorieën bestaan die
gebaseerd zijn op wedstrijdintrinsieke principes36”. De auteurs bekijken niet enkel integratie
in de sport (met andere woorden, participeren migranten in min of meer gelijke mate aan
sport, of krijgen ze daar ten minste de kans toe), maar ook integratie door sport. Sport kan
volgens hen namelijk ook minderheden helpen om in de bredere maatschappij meer kansen
te verwerven. Zo zouden ze via (contacten gelegd tijdens) hun sportieve activiteiten
bijvoorbeeld aan huisvesting of werk kunnen geraken. De tweede dimensie van integratie
die besproken wordt, is de sociaal-culturele integratie. Hierbij staat vooral de beeldvorming
van migranten in de sport centraal. Verschillen in waarden en normen die meer
gerespecteerd worden, kunnen wijzen op een grotere sociaal-culturele integratie. Ook hier
geldt er een onderverdeling in integratie in (acceptatie van migranten op het sportveld) en
integratie door sport (integratie van migranten buiten de sport, maar wel met dank aan hun
sportieve activiteiten). Ten slotte nemen ze in hun werk ook de sociaal-affectieve integratie
op. Deze vorm van integratie houdt in dat migranten (gemengde) sociale contacten,
vriendschappen, relaties en huwelijken aangaan. Hiervoor is dikwijls al een gevorderde vorm
van de andere twee dimensies van integratie nodig. Er is echter geenszins een noodzakelijk
verband. Zoals De Knop en Elling ook aangeven, hoeft samen sporten niet altijd te leiden tot
hechte vriendschappen. Vaak is de sociaal-affectieve integratie ook moeilijker te
35
M. De Sterck, Bij nader inzien. Mensen uit andere culturen onder ons, Leuven, Davidsfonds/Infodok, 1992, pp. 142-143 36
P. De Knop & A. Elling, op. cit., pp. 13-17
17
onderzoeken, zeker in historisch opzicht. Vriendschappen worden immers zelden of nooit in
de bronnen weergegeven, en egodocumenten zijn als bron zelden voorhanden. Net als bij de
eerste twee dimensies van integratie geldt ook hier dat men zowel in als door sport een
grotere integratie kan bekomen. In het onderstaande schema wordt het bovenstaande nog
eens kort en bondig voorgesteld37.
Afbeelding 2: Schema van De Knop en Elling over sociale integratie38
Ook in andere onderzoeken naar integratie worden dergelijke opdelingen gemaakt. Dagevos
gebruikte bijvoorbeeld het concept van sociaal-culturele integratie om de samenhang ervan
met armoede te bestuderen39.
37
Ibidem, pp. 17-23 38
P. De Knop en A. Elling, op. cit., p. 15 39
J. Dagevos, “Minderheden, armoede en sociaal-culturele integratie”, in: Migrantenstudies, 21 (2005), 3, pp. 135-154
18
Er zijn echter auteurs die het begrip ‘sociale integratie’ op een andere manier indelen.
Engbersen en Gabriëls onderscheiden een functionele, een morele en een expressieve
dimensie van integratie, die elk met een specifiek probleem in de samenleving
gecombineerd worden40. Onderstaand schema brengt die problemen en de verschillende
dimensies in kaart.
Afbeelding 3: Schema van Engbersen en Gabriëls over sociale integratie41
Er bestaan dus verschillende modellen om het begrip ‘sociale integratie’ in te passen in het
wetenschappelijk onderzoek. Hier zal geopteerd worden voor het model van De Knop en
Elling omwille van twee redenen. Ten eerste valt met hun model meer informatie uit
historische bronnen te halen, wat een noodzaak is voor deze scriptie. Ten tweede is het
model van De Knop en Elling bedoeld om gebruikt te worden in een sportgerelateerde
context, in tegenstelling tot andere modellen zoals het bovenstaande van Engbersen en
Gabriëls. Dat maakt het schema van De Knop en Elling beter geschikt om in dit onderzoek te
gebruiken.
1.2.2 Helpt sport bij integratie van migranten?
Zoals duidelijk blijkt uit de vorige paragraaf, geloven De Knop en Elling zeer sterk in de
positieve sociale functie die sport heeft of kan hebben. Naast de verschillende dimensies van
integratie die in en door de sport tot stand kunnen komen, zien ze nog een andere reden om
meer in te zetten op sport als middel om de sociale integratie van minderheden te
verbeteren. Omdat sport steeds meer actief dan wel passief beoefend wordt en sterker
40
E. Prooi, Meedoen met een handicap. Sociale integratie van gehandicapten, Rotterdam (onuitgegeven licentiaatsverhandeling Erasmus Universiteit Rotterdam), 2007, (promotor: dr. Alfons Fermin), pp. 22-23 41
Ibidem, p. 23
19
verbonden is met andere delen van het openbare leven, wordt sport ook steeds belangrijker
in die samenleving. Hierin zien zij een bewijs dat via sport veel mensen te bereiken zijn en
dat er een positieve rol voor is weggelegd in de samenleving. Dit speelt ook een rol in het
politieke discours, waarin sport meer en meer als instrument wordt gezien, en niet louter
meer als tijdverdrijf42. Een theorie die ook vaak gebruikt wordt om deze inherente positieve
rol van sportbeoefening te verantwoorden, is die van het sociaal kapitaal. De grondlegger en
tevens belangrijkste vertegenwoordiger van deze theorie is de Amerikaan Robert Putnam.
Met sociaal kapitaal worden de relaties tussen verschillende individuen in een gemeenschap
of samenleving bedoeld. Deze relaties kunnen zowel voor deze individuen als voor de
samenleving in het geheel positieve effecten opleveren. In die zin kan sociaal kapitaal
vergeleken worden met andere vormen van kapitaal, zoals menselijk of financieel kapitaal.
De ontstane sociale banden brengen tegelijkertijd ook een geheel van sociale codes en
gedragsregels met zich mee die het leven binnen een gemeenschap in de goede richting
kunnen sturen43. Een meer gedetailleerde bespreking van deze theorie zal gegeven worden
bij het bespreken van etnisch gescheiden clubs in het Brusselse, aangezien deze theorie vaak
gebruikt wordt voor het bestuderen van dit fenomeen. Tolleneer is een belangrijk
voorvechter van sport als actieve medespeler in de maatschappij. Zo gebruikt hij
Mohammed Ali en het Zuid-Afrikaanse rugbyteam van 1995 als voorbeelden waarbij
minderheden zich in de sport toch een grote status konden aanmeten en op die manier ook
de situatie voor die minderheid in de bredere maatschappij konden veranderen. Sport wordt
voorgesteld als bruggenhoofd, waarop de traditionele waarden zowel verdedigd (door
mannen, blanken, etc.) als aangevallen (door vrouwen, migranten, etc.) worden44.
Vele wetenschappers en onderzoekers geloven rotsvast in de positieve resultaten die sport
kan hebben op het vlak van integratie van minderheden. Enkele onder hen nuanceren dit
beeld echter ook en waarschuwen dat sport niet noodzakelijk leidt tot meer en betere
integratie. Zo geven De Knop en Elling zelf weer dat er wel degelijk kritische noten te
plaatsen vallen bij het sprookjesachtige huwelijk tussen sport en integratie45. Elling zelf
voerde in Nederland een ander onderzoek bij verschillende sporters en sportclubs. Daaruit
42
P. De Knop en A. Elling, op. cit., p. 7 43
R. Putnam, op. cit., pp. 19-20 44
J. Tolleneer, art. cit., pp. 25-27. 45
P. De Knop & A. Elling, op. cit., p. 14
20
bleek ook dat het beeld van sport als integratiemiddel bij uitstek grotendeels een
theoretisch ideaal was. Sport kan volgens haar onderzoek wel degelijk tot betere banden
tussen autochtonen en allochtonen leiden, maar die verbeterde relaties zijn vaak zeer
oppervlakkig. Meestal verdwijnen ze dan ook snel na het beoefenen van de sport. Bovendien
zijn de effecten van sport op integratie volgens Elling erg afhankelijk van de betrokken clubs
en personen46. Tolleneer, Vanreusel en Renson wijzen erop dat sport de mogelijkheden
heeft om hiertoe bij te dragen, maar dat dit niet vanzelf gaat en dat we deze effecten ook
niet mogen overschatten47. Gasparini en zijn medeauteurs zijn dezelfde mening toegedaan48.
Onderzoek in verband met de Amsterdam World Cup, een project dat moest dienen om via
voetbal de sociale integratie in de Nederlandse hoofdstad te bevorderen, toonde zelfs aan
dat dergelijke initiatieven de bestaande machtsrelaties kunnen bevestigen of versterken49.
Er zijn onderzoekers die zelfs ronduit negatief zijn over de rol van sport in de sociale
integratie van migranten. Sport kan immers niet enkel mensen samenbrengen, maar ze ook
verdelen. Zo kunnen nationalistische tendensen in de sport een ‘wij tegen zij’-gevoel
opwekken en zo leiden tot een groeiend racisme50. Ook spelers van etnisch gescheiden clubs
(cf. infra) hebben vaak een gevoel dat ze met deze dichotomie van ‘wij tegen de anderen’ te
kampen hebben51. Bovendien zijn er op voetbalwedstrijden vaak openlijke uitingen van
racisme waar te nemen die in geen enkele andere sector van de maatschappij of op geen
enkele andere plaats getolereerd zouden worden52. Bovendien kunnen bepaalde racistische
of discriminerende opvattingen en gedachten versterkt worden. Aanhangers van de
conflicttheorie wijzen op dat gevaar53. Een voorbeeld hiervan is wat ‘racial stacking’
genoemd wordt en vooral in het American football voorkomt. Daarbij worden zwarte spelers
46
A. Elling, “‘We zijn vrienden in het veld’. Grenzen aan sociale binding en ‘verbroedering’ door sport”, in: Pedagogiek, 24 (2004), 4, pp. 342-360 47
. Tolleneer, B. Vanreusel en R. Renson, art. cit., pp. 402-403 48
W. Gasparini, A. Cometti (red.), Sport Facing the Test of Cultural Diversity: Integration and Intercultural Dialogue in Europe, Analysis and Practical Examples, Straatsburg, Raad van Europa, 2010, pp. 5-6 49
F. Müller, L. van Zoonen, and L. de Roode, “The Integrative Power of Sport: Imagined and Real Effects of Sport Events on Multicultural Integration”, in: Sociology of Sport Journal, 25 (2008), pp. 387-401 50
M. D. Alleyne (red.), Anti-Racism and Multiculturalism: Studies in International Communication, Brunswick, Transaction Publishers, 2011, p. 230 51
P. ’t Kint, ’Belgen houden van dingen die ze kennen’, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2005/19/Rl0wMsFWBBjteJ21knkUzpRhdkbirQE2eUVCyBRTrzk%253D/PDF/463694.PDF>, geraadpleegd op 23.4.2015 52 J. Steenbergen, P. De Knop en A. Elling, Values and Norms in Sport: Critical Reflections on the Position and
Meanings of Sport in Society, Oxford, Meyer & Meyer, 2001, p. 74
53 M. Theeboom , H. Schaillée & Z. Nols, art. cit., p. 3
21
op posities geplaatst waarbij er vooral veel moet gelopen worden en weinig technische en
mentale vaardigheden vereist zijn. Zo worden stereotiepen en clichés via de sport bevestigd
en zelfs versterkt54. In de (recente) geschiedenis zijn er genoeg voorbeelden te vinden
waarbij sport een negatieve rol speelde. Zo woedt er in Italië een hevig debat over het al dan
niet opnemen van zogenaamde “Oriundi” in de nationale selectie. “Oriundi” zijn spelers die
Italiaanse voorouders hebben, maar niet in Italië geboren zijn. Bekende coaches als Roberto
Mancini en Marcello Lippi hebben zich al tegen het opnemen van deze spelers uitgesproken.
Zij willen een Italiaans elftal van volbloed Italianen55. Ook in het Nederlandse elftal van 1996,
dat in de jaren ervoor lang beschouwd werd als een voorbeeld van vergevorderde integratie
in het voetbal, kwamen spanningen en onderlinge ongelijkheid aan de oppervlakte tijdens
het Europees kampioenschap56. Een recente interland tussen de Verenigde Staten en
Zwitserland, twee elftallen met veel migranten en personen van buitenlandse origine,
zorgde voor gemengde reacties bij zowel spelers als supporters57. Het zijn echter niet alleen
de nationale ploegen die voor een toename of heropleving van racisme en discriminatie in
het voetbal zorgen. Onlangs begon een team in de Tsjechische vierde klasse aan een
opmerkelijke reeks van overwinningen. Veel reden tot blijdschap was er echter niet,
aangezien hun tegenstanders simpelweg niet kwamen opdagen omdat de ploeg volledig uit
Roma-zigeuners bestond58. Ook dichter bij huis zien we dergelijke problemen opduiken.
54
R. Lewis Jr., « Racial Position Segregation: A Case Study of Southwest Conference Football, 1978 and 1989 », in : Journal of Black Studies, 25 (1995), 4, pp. 431-446 55
B. Homewood & T. Jimenez, Another 'oriundi' row kicks off in Italy, in: < http://uk.reuters.com/article/2015/03/25/uk-soccer-italy-foreigners-idUKKBN0ML23X20150325>, geraadpleegd op 23.05.2015; Football Italia, Mancini: ‘No oriundi for Italy’, in: http://www.football-italia.net/64246/mancini-%E2%80%98no-oriundi-italy%E2%80%99, geraadpleegd op 23.05.2015 ; T. Filippone en K. Bolongaro, Between Football and Citizenship: The Strange Case of the Oriundi, in : < http://www.cafebabel.co.uk/society/article/between-football-and-citizenship-the-strange-case-of-the-oriundi.html>, geraadpleegd op 23.05.2015 ; G. Lea, Arrigo Sacchi and Italian football's ethical dilemma about foreign players, in : < http://www.theguardian.com/football/these-football-times/2015/feb/18/arrigo-sacchi-italy-football-ethical-dilemma-racism-foreign-players>, geraadpleegd op 23.05.2015 56
Algemeen Dagblad, Een kabel is een dik touw, meer niet, in: http://www.ad.nl/ad/nl/1049/Oranje/article/detail/2118290/2008/05/24/Een-kabel-is-een-dik-touw-meer-niet.dhtml?cw_agreed=1, geraadpleegd op 23.05.2015 57
J. Kerr, USA v Switzerland exposed the hostility towards foreign-born internationals, in: < http://www.theguardian.com/football/2015/apr/09/usa-v-switzerland-exposed-the-hostility-towards-foreign-born-internationals>, geraadpleegd op 23.05.2015 58
H. Op de Beeck, Voetbalploeg met Roma blijft winnen, omdat tegenstanders niet durven op te dagen, in: < http://www.hln.be/hln/nl/950/Buitenlands-Voetbal/article/detail/2119958/2014/11/14/Voetbalploeg-met-Roma-blijft-winnen-omdat-tegenstanders-niet-durven-op-te-dagen.dhtml>, geraadpleegd op 23.05.2015
22
Zo kloeg Elimane Coulibaly, speler van KV Oostende, onlangs nog het racisme in het
Belgische voetbal aan59.
We kunnen besluiten dat sport zeker over de mogelijkheden beschikt om bij te dragen aan
een grotere integratie, maar dat deze positieve gevolgen zeker niet vanzelfsprekend zijn. Een
mooi citaat om doorheen deze masterproef in het achterhoofd te houden, vinden we
opnieuw bij Tolleneer: “Sport doesn’t build character, people do”60. Met andere woorden, als
de mensen die de sport beoefenen niet willen meewerken aan een grotere integratie, moet
men van sport als middel daartoe geen mirakels verwachten.
1.2.3 De rol van etnisch gescheiden clubs in de integratie van migranten
Een speciaal type clubs zijn de etnisch gescheiden voetbalteams. Dit soort teams zagen we in
de jaren na de migratie overal opduiken. Men kan zich vragen stellen bij de waarde van deze
clubs voor de integratie van migranten. Er is dan ook al wel wat sociologisch onderzoek
gedaan naar het effect van deze etnisch gescheiden clubs. Daarin werd onderzocht of het
voetballen in dit soort clubs leidt tot meer integratie of eerder aanleiding geeft tot een
grotere segregatie. In deze onderzoeken wordt vooral gebruik gemaakt van de theorie van
het sociaal kapitaal zoals die door Robert Putnam uitgewerkt werd. De term ‘sociaal kapitaal’
verwijst naar de sociale netwerken waarin sociale kennis, contacten en vaardigheden en
gevoelens van vertrouwen opgebouwd worden. In deze studies wordt dit concept gebruikt
om na te gaan hoe en in welke mate personen met buitenlandse origine sociaal kapitaal
opbouwen in de sportclub en zich al dan niet via deze netwerken kunnen integreren.
Bovendien is de theorie van Putnam zeer geschikt om gemengde en etnisch gescheiden
clubs te onderzoeken. Hij maakte namelijk onderscheid tussen ‘bridging’ en ‘bonding’.
‘Bonding’ staat voor het versterken van de eigen identiteit en de identiteit van de eigen
groep, wat eerder past bij etnisch gescheiden clubs. ‘Bridging’ betekent omgaan met
mensen die een andere achtergrond hebben en met die mensen netwerken opbouwen.
Deze vorm lijkt meer bij gemengde voetbalclubs te passen. Deze opvattingen zijn ook terug
te vinden in het beleid in België en Nederland. Politici promoten vaak het sporten in
59
Sporza, « Coulibaly: Racisme is nog steeds een probleem in eerste klasse", in: < http://sporza.be/cm/sporza/voetbal/Jupiler_Pro_League/1.2084955>, geraadpleegd op 23.05.2015 60
J. Tolleneer, « Sport and international relations: a comparative-historical approach», in: Comparative Studies on Urban Cultures: compilation of papers and seminar proceedings, International School Intensive Class, 2008, Comparative Studies on Urban Cultures. Osaka, 17-19 September 2008, Osaka: The International School Office, Graduate School of Literature and Human Sciences, 2009, p. 10
23
gemengde clubs, omdat ze geloven dat dit de weg is naar grotere sociale integratie van
migranten. Etnisch gescheiden clubs daarentegen zouden voor isolatie en segregatie zorgen.
De conclusies van deze onderzoeken tonen echter aan dat die visie niet helemaal klopt61. J.
Janssens en P. Verweel stellen vast dat in beide soorten clubs zowel ‘bridging’- als ‘bonding’-
sociaal kapitaal opgebouwd wordt. Ze vinden dan ook dat beleidsmakers gemengde clubs
niet zouden moeten bevoordelen, maar op gelijke voet behandelen met etnisch gescheiden
clubs62. Theeboom, Schaillée en Nols komen tot een gelijkaardig besluit. Ook zij zien dat
leden van een gescheiden sportclub niet minder geïntegreerd zijn dan leden van een
gemengde club. Ze vinden eveneens dat politici zich niet mogen laten leiden door een
ideaalbeeld van de gemengde club als perfect integratiemiddel. Bovendien verwijzen ze naar
de vaststelling van Elling dat ook attitudes en personen belangrijk zijn voor de integratie (cf.
supra). Bovendien hebben andere domeinen van het leven van migranten meer invloed op
hun sociale netwerk dan sport63. Beide onderzoeken tonen dus aan dat etnisch gescheiden
clubs wel degelijk een rol kunnen spelen in de integratie van personen met buitenlandse
origine. Tegelijkertijd zijn zowel de Nederlandse als de Belgische onderzoekers genuanceerd
over de rol van sport in het algemeen en beschouwen ze sportclubs niet als wondermiddelen
voor meer sociale integratie.
61
J. Janssens en P. Verweel, art. cit., pp. 35-38; M. Theeboom, H. Schaillée en Z. Nols, art. cit., pp. 1-9 62
J. Janssens en P. Verweel, art. cit., pp. 54-55 63
M. Theeboom, H. Schaillée en Z. Nols, art. cit., pp. 17-18
24
1.3 Migratie algemeen
1.3.1 Migratie naar België
Afbeelding 4: Grafiek migratiebewegingen in België van 1948-200464
Op de bovenstaande grafiek kunnen we duidelijk enkele fases in de geschiedenis van de
migratie van en naar België aflezen. Net na de Tweede Wereldoorlog was er sprake van een
immigratiegolf, waarna de inkomende migratie voor een aantal jaren meer normale
proporties aannam. Ook in het interbellum was er in België echter al sprake van
economische immigratie. Vooral voor de mijnbouw werden arbeidskrachten uit het
buitenland gehaald. Deze verbleven hier echter dikwijls slechts tijdelijk, tot ze voldoende
geld verdiend hadden om terug te keren naar hun land van oorsprong65. Na de Tweede
Wereldoorlog waren er vooral veel Italianen die naar België kwamen. In 1946 werd dit
geofficialiseerd in de vorm van een verdrag. Daarin werd vastgelegd dat Italië, in ruil voor
64
Anoniem, Overzichtsrapport arbeidsmigratie, in: <http://www.werk.be/sites/default/files/Overzichtsrapport_Arbeidsmigratie.pdf>, geraadpleegd op 13.04.2015 65
M. Kint, A comparative study of immigration in Australia en Belgium, in : <http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/027/029/RUG01-002027029_2013_0001_AC.pdf>, geraadpleegd op 14.04.2015
25
een bepaalde hoeveelheid steenkool vanuit België, arbeiders zou sturen. Vanaf de jaren
vijftig kwamen ook steeds meer Spanjaarden en Grieken naar België, zowel omwille van
economische als politieke factoren66. De Belgische overheid en werkgevers gingen in deze
gebieden zelf echter ook actief op zoek naar nieuwe werkkrachten. Zo stuurden ze
aanwervingszendingen naar Spanje en Griekenland om actief nieuwe arbeiders te
rekruteren. Een van de voornaamste oorzaken hiervan was dat de Italiaanse overheid veel
terughoudender geworden was in het laten emigreren van hun bevolking na de mijnrampen
in Quaregnon en Marcinelle van 195667.
Vanaf het begin van de jaren zestig zien we echter dat er opnieuw een opmerkelijke stijging
in de grafiek komt. In dit decennium maakte België, net als de meeste andere Europese
landen, een ongekende economische groei door. Daardoor had het land ook steeds meer
nood aan arbeiders van buiten de eigen landsgrenzen. Er bleven Italianen, Spanjaarden en
Grieken immigreren, maar dit was niet voldoende voor een land dat zich volop in de “golden
sixties” bevond. Onder andere Marokkaanse arbeiders kwamen hun geluk zoeken in België.
In 1964 legden de Belgische en de Marokkaanse regeringen deze uitwisseling vast in een
verdrag, net zoals België deed met Italië achttien jaar eerder. In de jaren daarop gebeurde
hetzelfde met Algerije en Tunesië, en ook vanuit Turkije nam de migratie naar België steeds
grotere proporties aan. In 1973 werd de hele wereld echter opgeschrikt door de oliecrisis.
De gevolgen daarvan werden ook in België stevig gevoeld68. Zo waren er in 1985 al een half
miljoen werklozen, wat zes keer meer was dan twaalf jaar ervoor69. Door deze economische
crisis en de toenemende werkloosheid was er natuurlijk geen nood meer aan nieuwe
gastarbeiders uit andere landen, aangezien er zelfs voor de Belgische bevolking en de al
aanwezige gastarbeiders niet meer voldoende werk voorhanden was. In 1974 werd er dan
66
M. Kint, A comparative study of immigration in Australia en Belgium, in : http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/027/029/RUG01-002027029_2013_0001_AC.pdf, geraadpleegd op 14.04.2015; J.-P. Grimmeau, “De immigratiegolven en de spreiding van de vreemdelingen in België”, in: A. Morelli (red.), Op. cit., p. 118 67
A. Martens, “25 jaar wegwerparbeiders: het Belgisch immigratiebeleid na 1945”, in: De gids op maatschappelijk gebied, 64 (1973), 9, p. 682; J.-P. Grimmeau, “De immigratiegolven en de spreiding van de vreemdelingen in België”, in: A. Morelli (red.), Op. cit.. De vreemdeling in België van de prehistorie tot nu, Leuven, Kritak, 1993, p. 118-119 68
M. Kint, A comparative study of immigration in Australia en Belgium, in : http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/027/029/RUG01-002027029_2013_0001_AC.pdf, geraadpleegd op 14.04.2015; J.-P. Grimmeau, “De immigratiegolven en de spreiding van de vreemdelingen in België”, in: A. Morelli (red.), Op. cit., p. 118 69
G. Deneckere, T. De Paepe & B. De Wever, Een geschiedenis van België, Gent, Academia Press, 2012, p. 210
26
ook een immigratiestop afgekondigd, zodat er geen nieuwe arbeiders uit niet-EU-landen
naar België konden migreren. Enkel politieke vluchtelingen en familieleden die voor
familiehereniging met een gastarbeider naar België kwamen, waren nog welkom70. We zien
dan ook aan de grafiek dat er veel minder immigratie naar België voorkwam. Rond 1974 en
1975 begon er een daling van het aantal immigranten, waarna de immigratie gedurende de
gehele jaren 1980 op een relatief laag niveau bleef. Het feit dat ze mochten blijven en dat
hun familie hen mocht vervoegen in België, betekende echter niet dat de oliecrisis voor de
gastarbeiders geen gevolgen had. Ten eerste valt het aan te nemen dat zij niet gespaard
bleven van de snel groeiende werkloosheid en dus een deel van hen eveneens hun job
verloor. Voor de gastarbeiders die wel aan het werk konden blijven, was het ook niet
allemaal rozengeur en maneschijn. Zij wekten immers gevoelens van afgunst en jaloezie op
bij de Belgische bevolking die werkloos geworden was. Door het verminderde aanbod aan
werk was er immers een grote concurrentiestrijd ontstaan. De autochtone bevolking kreeg
steeds meer het gevoel dat de geïmmigreerde arbeiders hun jobs kwamen inpikken71.
Bovendien werd het door de familieherenigingen duidelijk dat de gastarbeiders niet van plan
waren om op korte termijn opnieuw te vertrekken naar hun land van oorsprong. Voordien
leefde bij de autochtone bevolking, en ook bij de geïmmigreerde gastarbeiders zelf, het
gevoel dat hun verblijf in België slechts tijdelijk was. Dit wordt onder meer duidelijk wanneer
we de bijdrage van A. Berten aan het Arbeidsblad van december 1966 doornemen. Hierin
vermeldde hij “dat het arbeidscontract voor één jaar wordt gesloten en dat bij de afloop van
dit contract de ondertekenaar volkomen vrij is om naar zijn land terug te keren72”.
Daarenboven maakte hij ook duidelijk dat velen van plan waren van deze mogelijkheid
gebruik te maken,
“want veel inwijkelingen maken er geen geheim van, dat het hun doel is om zo vlug
mogelijk een bepaalde som geld bijeen te garen b.v. voor de aankoop van een
landbouwmachine, […] Daar komt nog bij, dat ongeveer 30% van de nieuw
aangekomenen hun eerste contract niet geheel nakomen; er zijn er die heimwee
hebben […] Anderen laten zich verleiden door arbeidsaanbiedingen van werkgevers
70
M. Kint, A comparative study of immigration in Australia en Belgium, in : http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/027/029/RUG01-002027029_2013_0001_AC.pdf, geraadpleegd op 14.04.2015 71
G. Deneckere, T. De Paepe & B. De Wever, op. cit., p. 210 72
A. Berten, “De vestiging van gastarbeiders en hun gezinnen in België”, in: Arbeidsblad, 57 (1966), p. 1532
27
uit de nabuurlanden. […] De arbeider daarentegen die zijn echtgenote en kinderen
laat komen, vindt een normaal milieu terug; hij werkt regelmatig; zijn vrouw brengt
geleidelijk aan de veelvuldige contacten van het dagelijkse leven tot stand; de
kinderen gaan naar school, leren snel de taal en vinden vriendjes73”.
Berten schetste hier dus een zeer rooskleurig beeld van de gezinshereniging van
gastarbeiders, die volgens hem zelfs hielp om hen beter te laten integreren. Bij de
autochtone bevolking zorgde het besef van het permanente verblijf van de gastarbeiders
echter voor een opkomst van xenofobe en racistische gevoelens. Het is ook in deze periode
en omwille van deze spanningen tussen de autochtone bevolking enerzijds en de
gastarbeiders anderzijds dat het Vlaams Blok werd opgericht74. Een gelijkaardige evolutie
viel doorheen de jaren verschillende keren op te merken in het immigratiebeleid van de
Belgische overheid. Dit beleid vertoonde verschillende fases die al in september 1973 (en
dus net aan de vooravond van de wereldwijde oliecrisis) werden opgemerkt door Martens.
In een eerste fase merkte men in België op dat men onder de eigen bevolking niet genoeg
arbeidskrachten kon vinden voor het te leveren werk. De vraag naar arbeiders oversteeg in
deze fase dus het binnenlandse aanbod. Daarom werd in deze fase over de landsgrenzen
heen gekeken om vanuit het buitenland de nodige arbeiders naar België te halen. Wanneer
de economie begon te slabakken, zorgde deze politiek echter voor kritische reacties.
Aangezien er toen minder werk was, was het in de eerste plaats nodig om de Belgische
bevolking te beschermen en werk te gunnen. Men pleitte in deze tweede fase dan ook vaak
voor het stoppen van arbeidsimmigratie en/of voor het uitwijzen van de reeds aanwezige
buitenlandse arbeiders. Tijdens de derde fase werden er ook daadwerkelijk maatregelen
genomen om deze zorgen van de Belgische bevolking en arbeiders weg te nemen. Wanneer
de economie weer aanzwengelde, moesten deze wetten en/of decreten steeds weer
ingetrokken worden om weer een maximale groei te kunnen verwezenlijken75.
73
Ibidem, pp. 1532-1533 74
G. Deneckere, T. De Paepe & B. De Wever, op. cit., p. 210 75
A. Martens, art. cit., pp. 675-677
28
1.3.2 Migratie naar en migranten in Brussel doorheen de geschiedenis
Ook de hoofdstad van België kreeg doorheen de jaren te maken met een grote immigratie.
Over de migratie naar Brussel voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog is vrij weinig
bekend. Vanaf de jaren vijftig lijkt de immigratie er echter meteen stevig op gang gekomen
te zijn. Meer dan 25 procent van alle buitenlandse arbeiders die naar België kwamen, kozen
Brussel als nieuwe verblijfplaats. Deze gastarbeiders werden vooral ingezet in de
bouwsector. Vaak was het de overheid die hen via openbare werken de mogelijkheid gaf om
de kost te verdienen. In de jaren zestig werd er immers stevig geïnvesteerd in nieuwe
infrastructuur zoals autosnelwegen en metrolijnen. Ook in andere sectoren vonden de
gastarbeiders echter vlot werk. Zowel in de horeca, in de dienstensector als in fabrieken
bestond een aanzienlijk deel van het totale aantal werknemers uit migranten. Qua
levensomstandigheden hadden ze echter niet de hoofdvogel afgeschoten. Ze geraakten dan
wel gemakkelijk aan werk, het thuiskomen na een lange werkdag moet niet altijd even
aangenaam geweest zijn. De gastarbeiders leefden immers in de armste wijken, vaak in
krotwoningen tegen hoge huurprijzen. Meestal zochten verschillende nationaliteiten elkaar
op en vormden zo een soort van “nationale wijken”. Deze versterkte cohesie binnen de
groep kon de nare levensomstandigheden toch in zekere mate verzachten.
Ook de joodse gemeenschap in Brussel kreeg doorheen de afgelopen decennia een flinke
buitenlandse injectie. Op de vlucht voor antisemitisme, vooral onder het nazibewind in
Duitsland en tijdens de Tweede Wereldoorlog, verspreidden joden zich over de hele wereld.
Er waren echter ook veel joden die uit economische overwegingen naar België kwamen76.
Ook in Brussel ontstond een joodse wijk77.
76
J.-P. Schreiber, “De Joodse immigratie in België van de middeleeuwen tot onze tijd”, in: A. Morelli (red.), op. cit., p. 228 77
E. Witte, Immigraties in Brussel. Historische perspectieven. 1815-1975, in: < http://www.briobrussel.be/assets/brusselse%20themas/bruselse_thema%27s_14.pdf>, geraadpleegd op 7.04.2015
29
Afbeelding 5: Tabel over migranten in Brussel78
Uit deze cijfers wordt duidelijk dat er ook net na de Tweede Wereldoorlog al behoorlijk wat
migranten in België én in Brussel verbleven. Relatief gezien waren ze zelfs
oververtegenwoordigd in Brussel. Opvallend is ook dat er in 1947 zelfs meer allochtonen in
Brussel woonden dan in 1961, wanneer de arbeidsmigratie toch weer op gang kwam. Deslé
merkt ook op dat er tussen 1947 en 1961 behoorlijk wat veranderingen plaatsvonden in de
nationaliteit van de immigranten in Brussel. Het relatieve aandeel van nieuwkomers uit de
aangrenzende landen daalde aanzienlijk en er kwamen vooral opvallend veel mensen uit
Zuid-Europa naar de Belgische hoofdstad. Het aantal Italianen, Grieken en Portugezen in het
arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde verdubbelde, terwijl er zelfs vier keer meer
Spanjaarden verbleven in 1961 dan in 1947. Het is ook in deze periode dat deze immigranten
voornamelijk arbeider werden in de primaire en secundaire sector79. De cijfers van 1961
kunnen vergeleken worden met die van 9 jaar later, wanneer er opnieuw een volkstelling
gehouden werd. Meeus verwerkte deze cijfers in 1975 in een artikel voor het tijdschrift
“Bevolking en Gezin”. Daarin stelde hij vast dat het aantal vreemdelingen in de
hoofdstedelijke agglomeratie met maar liefst 150 procent was toegenomen. In
bovenstaande tabel zien we dat er in 1961 68.989 ‘vreemdelingen’ in Brussel woonden. In
1970 waren dit er maar liefst 173.50480. Hier viel dus een enorme stijging op te merken in
een tijdspanne van slechts negen jaar. Ook Vandecandelaere geeft die spectaculaire groei
78
E. Deslé, “BOUWEN EN WONEN TE BRUSSEL (1945-1958). De moeizame uitbouw van de keynesiaanse welvaartsstaat en de rol van de mediterrane gastarbeiders”, in: Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 21 (1990), pp. 413-482 79
Ibidem, pp. 413-419 80
B. Meeus, “De immigratie in de Brusselse agglomeratie”, in: Bevolking en Gezin, 1975, 3, p. 427
30
weer. Hij vermeldt in zijn boek “In Brussel. Een reis door de wereld” dat in 1962 al 12,5
procent van de nieuwgeborenen in de hoofdstad van vreemde afkomst was. In 1970 was dat
percentage reeds gestegen tot net geen 30 procent81. Er valt ook uit deze cijfers op te maken
dat de jaren zestig van de vorige eeuw het hoogtepunt vormden van de arbeidsmigratie,
zowel in België in het algemeen als specifiek in de nationale hoofdstad. Meeus merkte
bovendien ook een bijzonderheid op in verband met de geografische spreiding van de
allochtone bevolking in de agglomeratie. Ze vestigden zich vooral in armere buurten in en
rond Brussel, zoals Sint-Gillis, Sint-Joost-ten-Node en rond de stations van Brussel-Noord en
Brussel-Zuid82.
De volkstelling van 1981 deelde inwoners in op gemeentelijk, gewestelijk als nationaal
niveau en onderscheidde mensen met de Belgische nationaliteit enerzijds en mensen met
een vreemde nationaliteit anderzijds. Dit maakt deze volkstelling ideaal geschikt om te
onderzoeken hoe groot het aantal mensen met een niet-Belgische nationaliteit op dat
moment was, zowel in absolute als in relatieve cijfers. Een bijkomend voordeel is dat deze
volkstelling de situatie weergeeft in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw. De
fiches met de aansluitingen van de Koninklijke Belgische Voetbalbond zijn namelijk meestal
beschikbaar tot deze periode, waardoor we een vergelijking kunnen maken tussen deze
fiches en de telling. Aan de hand van die vergelijking kunnen we later in deze masterproef
dan afleiden of immigranten in gelijke mate vertegenwoordigd werden in voetbalclubs ten
opzichte van hun relatieve aanwezigheid in de maatschappij. Uit de volkstelling blijkt dat er
in totaal 9.848.547 mensen in België woonden in het jaar 1981. Hieronder bevonden er zich
878.577 ‘van vreemde nationaliteit’, zoals het in het rapport beschreven wordt. Dit komt
neer op 8,92 procent van de totale bevolking. Op dat moment beschikte dus net geen tiende
van de gehele bevolking over een andere nationaliteit dan de Belgische. Het rapport van de
volkstelling geeft echter ook specifieke cijfers weer over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Daar bedroeg de totale bevolking net geen miljoen mensen, meer bepaald 997.293
personen. Daarvan waren er 237.875 personen met een ‘vreemde nationaliteit’, wat
neerkomt op 23,85 procent van het totale bevolkingsaantal. In het Vlaams Gewest was de
verhouding ‘mensen met een vreemde nationaliteit/totale bevolking’ 232.544/5.630.129
81
H. Vandecandelaere, In Brussel. Een reis door de wereld, Berchem, EPO, 2012, p. 23 82
Ibidem, p. 443
31
ofwel 4,13 procent, in het Waals Gewest 408.158/3.221.225 of 12,67%83. Het is dus duidelijk
dat mensen met een andere nationaliteit in 1981 in het Brusselse gewest veel sterker
vertegenwoordigd waren dan in de andere gewesten. Een overzicht doorheen de jaren is te
vinden in een document van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: Directie
Studiën en Regionale Statistiek. Hierin wordt een analyse gemaakt van de demografie in het
Hoofdstedelijk Gewest in de laatste jaren, maar er wordt ook verwezen naar vroegere
decennia. Onderstaande tabel geeft een beeld van het absolute en relatieve aantal
vreemdelingen in en rond onze hoofdstad84.
Afbeelding 6: Evolutie van de vreemde bevolking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest85
Uit het onderzoek van Grimmeau blijkt dat de meeste Spaanse en Griekse immigranten die
in België verblijven zich in Brussel bevinden. Ook de Marokkanen zijn sterk
vertegenwoordigd in de hoofdstad86. Daarom zullen deze bevolkingsgroepen (in het geval
van de Marokkanen zal een uitbreiding gemaakt worden naar Noord-Afrikanen) hier elk kort
even besproken worden.
83
Nationaal Instituut voor de Statistiek, Algemene volks- en woningstelling op 1 maart 1981, in: <http://statbel.fgov.be/nl/binaries/01_nl%5B1%5D_tcm325-33744.pdf>, geraadpleegd op 1.04.2015 84
A. Henau, DE RECENTE DEMOGRAFIE VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, in: < http://www.bisa.irisnet.be/bestanden/publicaties/statistische-dossiers/SD38_de_recente_demografie_van_het_brussels_hoofdstedelijk_gewest.pdf>, geraadpleegd op 1.5.2015 85
Ibidem 86
J.-P. Grimmeau, “De immigratiegolven en de spreiding van de vreemdelingen in België”, in: A. Morelli (red.), op. cit.,, p. 123
32
1.3.3 Spaanse immigranten
De migratie van Spanjaarden naar België kan opgedeeld worden in drie golven: een zeer
beperkte immigratie in de jaren dertig van de twintigste eeuw, een tweede, eveneens vrij
beperkte politieke migratie ten tijde van de Spaanse Burgeroorlog en een laatste fase van
economische arbeidsmigratie. De laatste fase paste in het beleid van Franco waarin
emigratie bevorderd werd, onder andere door het Spaanse Emigratie-Instituut. Vanaf 1958
sloten België en Spanje een akkoord over de migratie van arbeidskrachten. In 1961 woonde
35 procent van de geïmmigreerde Spanjaarden in Brussel. In de tweede helft van de jaren
zestig kende de immigratie van Spanjaarden ongekende hoogtes87. In 1989 was het aantal
Spanjaarden in Brussel ten opzichte van het totale aantal al gestegen tot 50,3 procent88.Het
grootste deel van de Spaanse immigranten was tussen de 20 en de 64 jaar. In 1970 maakte
deze leeftijdsgroep 53,4 procent van het totale aantal uit, in 1981 60,6 procent. De op één
na grootste leeftijdsgroep was de 0- tot en met 14-jarigen, waartoe in 1970 36,5 procent
behoorde en in 1981 25 procent. De 15- tot en met 19-jarigen vormden in 1970 8,3 procent
van het totale aantal, in 1981 12 procent. Sanchez baseerde haar indeling van de
leeftijdsstructuur op de arbeidsleeftijd en kwam zo tot vier groepen: 0-14 jaar, 15-19 jaar,
20-64 jaar en ouder dan 65 jaar89. Voor dit onderzoek is deze indeling echter niet zeer
praktisch. Voetbal is immers een actieve sport die slechts tot een bepaalde leeftijd op hoog
niveau gespeeld kan worden. Van de groep tussen 20 en 64 jaar was er daarom slechts een
klein deel dat in aanmerking kwam om te voetballen. Het is dus niet omdat zij in de
maatschappij groter waren in aantal dat ze dat in de voetbalclubs ook automatisch zouden
zijn. Integendeel, op basis van deze cijfers kunnen we aannemen dat de groep tussen 0 en 14
jaar beter vertegenwoordigd geweest zal zijn in de Brusselse voetbalclubs, aangezien een
groter deel van die groep in aanmerking kwam om te voetballen. Het lijkt erop dat zij samen
met de 15- tot en met 19-jarigen het grootste deel van de voetbalclubs zullen uitmaken.
87
M.-J. Sanchez, “De Spanjaarden in België in de 20ste eeuw”, in: A. Morelli (red.), op. cit., pp. 261-265 88
R. Attar, De geschiedenis van de Maghrebijnse immigratie in België”, in: A. Morelli (red.), Op. cit.., p. 305 89
M.-J. Sanchez, De Spanjaarden in België in de 20ste eeuw, in: A. Morelli (red.), Op. cit., pp. 261-265
33
1.3.4 Griekse immigranten
De Griekse immigratie kwam vooral op gang vanaf 1955, hoewel er in de decennia ervoor
ook al een beperkte inwijking plaatsvond. Na de institutionalisering van deze migratie via het
Belgisch-Hellenistisch akkoord steeg de immigratie van Griekenland naar België gestaag.
Zowel politieke (burgeroorlog) als economische (hoge werkloosheid, economische
achterstand) factoren lagen aan de basis van de Griekse migraties. In 1970 woonden er al
22.354 Grieken in België, een aantal dat in de decennia erna nagenoeg gelijk bleef90. In 1989
woonde 51,8 procent van alle ingeweken Grieken in Brussel91. Over de leeftijdsstructuur van
de Griekse inwijkelingen is weinig bekend92.
1.3.5 Noord-Afrikaanse immigranten
Tijdens het interbellum woonde er al een kleine groep Noord-Afrikaanse arbeiders in België,
maar deze groep was vrij klein. Ook voor deze bevolkingsgroep kwam de immigratie pas na
de Tweede Wereldoorlog volop op gang. In Noord-Afrika richtte de Belgische regering
verschillende wervingsbureaus op in de steden. Zo probeerde men de stedelingen te
overtuigen om in België te gaan werken. Er werd dus echt actief op zoek gegaan naar
arbeidskrachten. In 1964 werd met Marokko een bilateraal verdrag gesloten zoals dat ook
met Spanje en Griekenland gebeurde (cf. supra). Ook met Tunesie (1969) en met Algerije
(1970) werden soortgelijke verdragen afgesloten. In 1989 woonde 55,4 procent van alle
geïmmigreerde Marokkanen in Brussel. Zij woonden voornamelijk in Molenbeek,
Schaarbeek, Brussel-hoofdstad en Anderlecht. Deze bevolkingsgroep bestond vooral uit
jongeren. Maar liefst 47,64 procent van het totale aantal was jonger dan 15 jaar93.
1.3.6 Migratie en migranten in Brussel vandaag
Wanneer verderop in deze paper de ledenlijsten van voetbalclubs en het aantal mensen van
vreemde origine daarop geanalyseerd worden, tellen niet enkel de personen mee die naar
België of Brussel geïmmigreerd zijn. Ook hun nakomelingen zullen in de statistische analyse
meegerekend worden. Aangezien op die lijsten de geboorteplaats niet vermeld werd, moest
het onderzoek gebaseerd worden op de familienamen die erop voorkwamen. Om een beter
begrip te krijgen van enkele cijfers die daarnet gegeven werden in verband met het aantal
90
A. Alexiou, De Griekse immigratie in België, in: A. Morelli (red.), Op. cit., pp. 279-284 91
R. Attar, De geschiedenis van de Maghrebijnse immigratie in België”, in: A. Morelli (red.), Op. cit., p. 305 92
A. Alexiou, De Griekse immigratie in België, in: A. Morelli (red.), Op. cit., pp. 279-284 93
R. Attar, De geschiedenis van de Maghrebijnse immigratie in België”, in: A. Morelli (red.), Op. cit., pp. 297-306
34
migranten in vorige decennia, kunnen we deze ook vergelijken met de huidige statistieken.
Daarom is het interessant om eens te kijken hoeveel mensen van vreemde origine er de dag
van vandaag in Brussel en de Brusselse rand leven.
Afbeelding 7: Grafiek over inwoners met vreemde nationaliteit94
Op de grafiek is te zien dat de mensen met een vreemde nationaliteit in het Brussels gewest
sterk oververtegenwoordigd zijn. Qua regio van origine blijken er geen al te grote verschillen
te zijn. De buurlanden en Zuid-Europa blijven nog steeds de belangrijkste leveranciers van
nieuwe inwoners van België, maar in het algemeen zien we dat de tabel vrij gelijkmatig
verdeeld is. In de Vlaamse Rand zien we min of meer hetzelfde patroon, weliswaar met een
iets groter overwicht van de buurlanden en Zuid-Europa. In het Vlaams en Waals Gewest
daarentegen zien we een behoorlijk overwicht van één bepaalde groep, respectievelijk de
buurlanden en Zuid-Europa.
94
D. Willaert, Internationalisering van het Brussels gewest en de Vlaamse Rand, in: <http://www.briobrussel.be/ned/webpage.asp?WebpageId=1225>, geraadpleegd op 7.04.2015
35
Afbeelding 8: Tabel en grafiek over inwoners van vreemde herkomst in België95
Zoals van de bovenstaande tabel af te lezen valt, is de internationalisering in het Brussels
gewest in de afgelopen jaren spectaculair toegenomen. In 2011 had bijna twee derde van
alle inwoners van het hoofdstedelijk Gewest wortels in een ander land dan België. Ook in de
Vlaamse Rand zien we een aanzienlijke toename. In het Vlaams Gewest blijken het minste
mensen met buitenlandse origine te verblijven. Het valt dus op dat er in het Brussels Gewest
nog steeds veel meer mensen met een andere nationaliteit en van een vreemde origine
wonen dan in de andere Belgische gewesten.
95
D. Willaert, Internationalisering van het Brussels gewest en de Vlaamse Rand, in: http://www.briobrussel.be/ned/webpage.asp?WebpageId=1225, geraadpleegd op 7.04.2015
36
2 Structurele integratie in sport
2.1 Bronnen: Fiches KBVB
De structurele integratie is de eerste dimensie van sociale integratie die besproken wordt.
Een interessante bron om de structurele integratie van migranten in voetbalclubs in het
Brusselse doorheen de jaren te bestuderen, zijn de fiches met leden in het archief van de
Koninklijke Belgische Voetbalbond (KBVB). Hierop zijn alle aangesloten leden bij een
bepaalde voetbalclub terug te vinden, met vermelding van hun aansluitings- en
geboortedatum. Er bestaan twee soorten fiches. Enerzijds zijn er de rode, die gebruikt
werden vanaf het ontstaan van de KBVB en de clubs tot en met begin de jaren zeventig.
Daarna schakelde men over op witte fiches, die vanaf circa 1984 in onbruik raakten. Vanaf
dan werden de aansluitingslijsten geëncodeerd. Aangezien het archief enkel deze fiches
bevat, zijn de gegevens in dit onderzoek dan ook allemaal van vóór dit jaartal. De fiches
bestonden uit vijf kolommen: familienaam, voornaam, aansluitingsdatum, geboortedatum
en eventuele veranderingen. Op elke zijde van een fiche was er plaats voor twintig namen.
Dit was het geval bij zowel de rode als de witte fiches. Helaas voor dit onderzoek werd de
geboorteplaats van de aangeslotenen niet weergegeven op de fiches, waardoor het
onmogelijk is om af te leiden of ze al dan niet in België geboren waren. Aan de hand van hun
namen kan echter wel een buitenlandse origine afgeleid worden. Natuurlijk zal er hierdoor
een bepaalde foutenmarge optreden. Nederlanders, Fransen of Duitsers die naar België
gemigreerd waren, kunnen bijvoorbeeld niet altijd duidelijk onderscheiden worden van
respectievelijk Nederlandstalige, Franstalige en Duitstalige Belgen. Maar zoals Johan Cruijff
in zijn onnavolgbare stijl al jaren geleden zei: “Elk nadeel heb z’n voordeel”. Aangezien we
genoodzaakt waren om ons op de familienamen te baseren, werden ook mensen van
buitenlandse origine die in België geboren waren, meegeteld. Indien de geboorteplaats wel
gekend was geweest, zou het gevaar bestaan hebben dat de focus te hard daarop zou
gelegen hebben. Dan zouden enkel de personen van de eerste generatie meegeteld zijn in
dit onderzoek, terwijl ook de tweede en de derde generatie vaak nog problemen kennen in
hun integratie. Wat de clubs betreft, werd er gekozen voor twintig Brusselse clubs. Op die
manier is er een voldoende ruime steekproef, zodat de kans op toevallige statistische
37
verschijnselen sterk afneemt en de resultaten representatiever worden. De criteria die bij
deze keuze meespeelden, waren vooral de datum van oprichting (hoe langer de club bestaat,
hoe meer gegevens), de ligging (dichtbij het Brusselse centrum en wijken met veel
migranten) en de prestaties in de geschiedenis van een club (hoe succesvoller de club, hoe
groter de aantrekkingskracht voor nieuwe spelers. Dit betekent dus opnieuw meer
gegevens). Van elke club zal eerst een korte geschiedenis gegeven worden. Sommige
Brusselse clubs hebben immers een woelig verleden met behoorlijk wat fusies en
faillissementen. Daarom kan het nuttig zijn om het overzicht te bewaren en telkens goed te
weten welke club op welk moment waar speelde en eventueel afstamde van andere clubs.
Daarenboven kan het ook interessant zijn om de achtergrond en de geschiedenis van een
club te kennen om van daaruit hun omgang met en openheid ten opzichte van migranten te
bestuderen. Vinden we bijvoorbeeld bij zogenaamde ‘clubs van het volk’ meer migranten
terug dan bij clubs die hun wortels hadden in de hogere maatschappelijke regionen? Voor
dit gedeelte werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van officiële websites en
supporterswebsites over de clubs in kwestie. Vaak gaan clubs echter slordig met hun
geschiedenis om, zoals ook al blijkt uit de toestand van de archieven (cf. supra). Daarom zijn
er niet altijd dergelijke websites te vinden. Dan moest de toevlucht genomen worden tot
Wikipediapagina’s over de clubs. De meeste clubs beschikken over pagina’s waarop de
geschiedenis uitgebreid aan bod komt. Helaas is de bronvermelding niet altijd even goed of
duidelijk. De kwaliteit van de artikels op Wikipedia is er in de afgelopen jaren echter sterk op
vooruitgegaan door peer review en controle van bovenaf. Daarom werd hier gekozen om
deze artikels toch te gebruiken, vooral omdat ze dienen om context te bieden. Toch moet de
informatie uit de artikels nog steeds kritisch benaderd worden. Na een kort overzicht van de
clubgeschiedenis volgt per club een analyse van de gegevens die uit de fiches uit het archief
van de KBVB gehaald konden worden. Ten eerste zal hierbij bekeken worden wat precies de
verhouding was tussen het aantal personen met buitenlandse origine en het aantal
aangeslotenen in het algemeen. Daarna zal geanalyseerd worden op welke leeftijd de
mensen met een buitenlandse afkomst zich bij een club aansloten. Dit is mogelijk omdat we
dankzij de fiches zowel beschikken over de datum van aansluiting bij een club als over de
geboortedatum van de persoon in kwestie. Een hypothese daarbij is dat de aangesloten
personen van buitenlandse origine in het algemeen een jonge gemiddelde leeftijd had. De
overwegende groepen immigranten in Brussel, namelijk Spanjaarden en Maghrebijnen,
38
hadden namelijk een leeftijdsstructuur waarin de jongeren een groot deel van het totale
aantal personen uitmaakten (cf. supra). Een analyse van de relatieve aantallen per
nationaliteit is helaas dan weer niet mogelijk, aangezien we niet weten waar de opgelijste
personen geboren zijn of in welk land zij hun wortels hebben. Enkel over het Spaanse
legioen in de Brusselse clubs kan met enige terughoudendheid uitspraken gedaan worden,
aangezien dubbele achternamen vaak wijzen op een Spaanse afkomst. Ten slotte zullen er
enkele algemene conclusies getrokken worden over eventuele gelijkenissen en verschillen
tussen de clubs.
2.2 Daring Club de Bruxelles
Daring Club de Bruxelles werd in 1897 lid van de Koninklijke Belgische Voetbalbond, toen
nog Union Belge des Sociétés de Sports Athlétiques (UBSSA) genaamd. Na een fusie met
Brussels Football Club, de op één na oudste club van het land, in 1900 kreeg Daring het
stamnummer 2 toegewezen. Vanaf 1920 speelde de volksclub haar wedstrijden in Sint-Jans-
Molenbeek. De club kende een bestaan met hoogtes en laagtes. Men ging van
kampioenstitels en Europees voetbal naar degradatie naar de tweede klasse. In 1973 ging
men over tot een fusie met Racing White, waardoor de fusieclub RWDM het levenslicht zag.
De laatste twee letters van deze afkorting stonden voor Daring Molenbeek, zoals de club
vanaf 1970 heette. Met de fusie verdween meteen het stamnummer 2, aangezien RWDM
verder ging onder het stamnummer 47 van Racing White96.
Het archief bevatte voor Daring Club de Bruxelles slechts fiches voor de periode tussen 1964
en 1973. De reden voor de late begindatum van de gegevens is onbekend. Het eindjaar laat
zich verklaren door de bovenvermelde fusie met Racing White. Na 1973 ging de club immers
verder onder het stamnummer 47, dat later in deze analyse zal behandeld worden. Van de
rode fiches (van november 1963 tot en met november 1971) bevonden er zich nog 93
ingevulde zijden in het archief. Aangezien er op elke zijde 20 namen konden ingevuld
worden, betekent dit dat er in totaal 1860 namen terug te vinden waren op deze fiches.
Daarvan waren er 200 met een familienaam die wees op een buitenlandse afkomst.
96
Anoniem, Daring Club de Bruxelles, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Daring_Club_de_Bruxelles>, geraadpleegd op 28.04.2015; Anoniem, Racing White Daring Molenbeek, in: http://nl.wikipedia.org/wiki/Racing_White_Daring_Molenbeek, geraadpleegd op 28.04.2015
39
Dit komt neer op 10,75% van het totale aantal. Op de witte fiches (van november 1971 tot
en met juli 1973) verschenen 52 buitenlandse namen op een totaal van 404.
Omgerekend is dat 12,87%. Wanneer we deze twee periodes samentellen, krijgen we voor
de gehele periode 1963-1971 een percentage van 12,2%97. Deze cijfers kunnen we
vergelijken met het aantal vreemdelingen dat in die periode in het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest verbleef. In 1961 was het relatieve aandeel van vreemdelingen in de Brusselse
bevolking 6,8%. In de jaren erop steeg dit aandeel tot 16,1% in 197098. We kunnen dus
stellen dat de cijfers van Daring Club de Bruxelles niet zeer veel afwijken van de algemene
aantallen, en dat er dus een vrij normale vertegenwoordiging van mensen met buitenlandse
origine was in deze club. Wanneer we kijken naar de leeftijd van de aangeslotenen met een
migratieachtergrond, dan zien we dat vooral jonge kinderen begonnen te voetballen bij
Daring Brussel. Onder de 252 personen met een buitenlandse origine die zich in de periode
1963-1974 aansloten bij de club, bevonden zich maar liefst 55 10-jarigen. Daarenboven
bleek maar liefst 92,3% van deze mensen jonger dan 18 jaar te zijn. We zien tussen de
bestudeerde namen ook 53 namen die vermoedelijk wijzen op een Spaanse afkomst.
Ongeveer één vijfde van alle migranten die in deze tijdspanne bij Daring Club de Bruxelles
speelden, blijken dus Spaanse familiebanden gehad te hebben.
97
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 2 98
A. Henau, DE RECENTE DEMOGRAFIE VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST, in: < http://www.bisa.irisnet.be/bestanden/publicaties/statistische-dossiers/SD38_de_recente_demografie_van_het_brussels_hoofdstedelijk_gewest.pdf>, geraadpleegd op 1.5.2015
40
Afbeelding 9: Grafiek van de verdeling van de leeftijd van migranten bij Daring Club de Bruxelles
(1963-1974)99
2.3 Royal Léopold Football Club
Royal Leopold Football Club werd in 1893 opgericht en vernoemd naar koning Leopold II. Als
één van de eerste voetbalclubs in België was Leopold FC, met stamnummer 5, stichtend lid
van de UBSSA en nam ze deel aan het allereerste Belgische kampioenschap. In tegenstelling
tot Daring Club de Bruxelles werd Leopold FC beschouwd als een club van en voor de elite.
Na enkele naamsveranderingen fusioneerde Royal Léopold Football Club Bruxelles, zoals de
club toen heette, in 1982 met Cercle Sporting Racing Uccle om samen Royal Léopold Football
Club d’Uccle te vormen. Later volgden ook nog fusies met Royal Uccle Sport, RCS La
Forestoise en RCS Saint-Josse, wat gepaard ging met bijhorende naamsveranderingen.
Vandaag gaat de club door het leven als Royal Léopold Uccle Woluwe Football Club. De club
verhuisde in 2013 immers van Ukkel naar de andere kant van Brussel en speelt nu haar
thuiswedstrijden in het Fallonstadion in Sint-Lambrechts-Woluwe. Het stamnummer werd
wel behouden, de club speelt namelijk nog steeds onder het stamnummer 5100. In het
archief vonden we 115 bladzijden van de rode fiches terug. Wanneer we dit
vermenigvuldigen met de twintig namen die per zijde te vinden zijn, komen we aan 2300
99
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 2 100
Anoniem, Royal Léopold Uccle-Woluwe Football Club, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_L%C3%A9opold_Uccle-Woluwe_Football_Club>, geraadpleegd op 1.05.2015; Anoniem, Royal Léopold Uccle FC. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2007/41/jaC99f9bOTOdFPxS0SE4voePVqKOIkPMifu7iuz%252BTVPUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1956900.PDF>, geraadpleegd op 1.05.2015
41
namen in totaal. Hiervan waren er 90 namen die leken te wijzen op een buitenlandse
afkomst. Dit komt neer op een schamele 3,91% van het totale aantal namen. Een verklaring
hiervoor is dat de lijst van Léopold Club al begon vanaf 1907. In deze vroege periode, tijdens
de twee Wereldoorlogen en het interbellum, komen er slechts sporadisch mensen met een
buitenlandse origine voor op de lijsten. Pas vanaf de jaren vijftig en vooral vanaf de jaren
zestig neemt dit aantal toe. De toenemende arbeidsmigratie die hierboven werd
beschreven, wordt dus ook weerspiegeld in de aansluitingsfiches van de club. De witte
fiches, waarop vanaf juli 1972 de namen geregistreerd werden, tonen deze evolutie ook aan.
In de periode juli 1972-december 1983 sloten er zich 128 mensen met een vreemde origine
aan bij Léopold FC, op een totaal van 680 personen. Dat wil zeggen dat gedurende deze elf
jaar 18,82%, dus bijna één vijfde, van de nieuwe ingeschrevenen een migratieachtergrond
had. Als we weten dat in 1970 het relatieve aandeel van vreemdelingen in Brussel 16,1% was
en in 1981 23,9% (cf. supra: afbeelding 6), dan lijkt het percentage van Léopold een vrij
goede weerspiegeling van de bredere maatschappij, ook al neigt het naar een kleine
ondervertegenwoordiging. We moeten echter telkens in het achterhoofd houden dat het bij
deze voetbalclubs enkel om (jonge) mannen gaat, terwijl in de algemene volkstellingen ook
baby’s, vrouwen en ouderen meegeteld werden. Daarom valt het te verwachten dat deze
volkstellingen altijd iets hogere percentages zullen weergeven. Wanneer we de leeftijden
van de aangeslotenen gaan bekijken, zien we een gelijkaardig fenomeen als bij Daring
Brussel. Vooral jongeren met buitenlandse origine lijken zich ingeschreven te hebben bij de
club. Maar liefst 75,9 procent van de allochtonen bij Léopold FC was jonger dan 16 jaar op
het moment van hun aansluiting bij de club, terwijl slechts één tiende ouder was dan 24. De
gemiddelde leeftijd van de aangeslotenen bedroeg 14,89 jaar. Wanneer we weten dat er ook
twee 41-jarigen en zelfs een 50-jarige aangesloten waren in deze periode, toont dit ook aan
dat de rest zeer jong was op het moment van hun inschrijving101. Deze drie oudere personen
schotelen ons een interessante situatie voor. Naar alle waarschijnlijkheid mogen we
aannemen dat deze personen niet meer zelf gevoetbald zullen hebben. Daaruit kunnen we
dus afleiden dat zij een begeleidende functie zullen uitgeoefend hebben. Mensen van een
buitenlandse origine speelden dus blijkbaar niet enkel zelf voetbal, maar ze bevonden zich
ook in de omkadering van de teams, hetzij zeer sporadisch. Vaak hangt er met deze functies
(trainer, afgevaardigde, eventueel zelfs bestuurslid) toch enige macht en aanzien samen. Het 101
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 5
42
feit dat migranten deze posities konden bekleden, wijst toch ook op een zekere mate van
integratie.
Afbeelding 10: Grafiek van de leeftijdsstructuur van migranten bij Léopold Club (1907-1983)102
Wanneer we de gegevens van Royal Léopold Football Club vergelijken met die van Daring
Club de Bruxelles, zien we dus een gelijkaardig patroon tevoorschijn komen. Vooral jonge
kinderen en jongvolwassenen met een migratieachtergrond zetten bij deze clubs hun eerste
passen in de voetbalwereld. Opvallend is ook dat de verschillende ontstaansgeschiedenis en
achtergrond van beide clubs weinig of geen invloed gehad lijkt te hebben op het aantal
allochtonen dat zich inschreef. Zoals hierboven al vermeld werd, was Daring de club van het
volk, terwijl Léopold meer gezien werd als de club van de adel en later in meer algemene zin
van de elite. Immigranten behoorden natuurlijk zelden of nooit tot die hogere klasse, vaak
oefenden ze zelfs beroepen uit waar weinig scholing voor nodig was en die slecht betaald
werden (cf. supra). Toch zien we dat er ook bij Royal Léopold FC plaats was voor mensen met
buitenlandse roots, en dat al vanaf de jaren vijftig en zestig, de beginperiode van de massale
arbeidsmigratie. Het lijkt er dus op dat ook de clubs die hun oorsprong vonden in de hoogste
klassen van de maatschappij (zie bijvoorbeeld ook de band met koning Leopold II, aan wie de 102
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 5
43
club haar naam aan te danken heeft) al zeer vroeg openstonden voor mensen uit andere
culturen103.
2.4 Royal Racing Club de Bruxelles/KFC Rhodienne
Royal Racing Club de Bruxelles ontstond in 1890 als atletiekvereniging. Vier jaar later werd er
ook een voetbalclub opgericht onder dezelfde naam. Aanvankelijk speelde men de
wedstrijden op de plaats waar nu de basiliek van Koekelberg staat, maar later vond men
onderdak in een stadion aan de Ganzenvijver in Ukkel. In dit stadion werd zelfs de allereerste
interland op het Europese vasteland gespeeld tussen België en Frankrijk. Net als Royal
Léopold FC behoorde Racing Club tot de stichtende leden van de UBSSA. De club was
meteen ook zeer succesvol in de eerste seizoenen van het Belgisch kampioenschap, met
maar liefst zes titels in de eerste dertien seizoenen en bekerwinst bij de eerste editie. Na de
Eerste Wereldoorlog verdween het succes echter als sneeuw voor de zon en vertoefde
Racing geregeld in de lagere afdelingen. De grandeur van de club ging echter nooit verloren.
Dat bleek uit de bouw van een nieuw stadion in 1948, het zogenaamde Drie Linden Stadion.
Op dat moment was dit stadion het derde grootste van België, na de Heizel en de Bosuil. Het
bood plaats aan maar liefst 40.000 toeschouwers. Torino, in die periode een absoluut
topteam, kwam het stadion met een wedstrijd inhuldigen. In dat stadion, de dag van
vandaag erkend als Beschermd Monument, nam RC de Bruxelles dus haar intrek. De
resultaten verbeterden echter niet, en door administratieve problemen moest men ook al
snel het prestigieuze stadion achterlaten. In 1963 ging men uiteindelijk over tot een fusie
met White Star. Om het stamnummer 6 te beschermen, wisselde Racing Club de Bruxelles
van stamnummer met R. FC La Rhodienne (later K. Sport Sint-Genesius-Rode, stamnummer
1274). Op die manier ging laatstgenoemde club verder onder het stamnummer 6, terwijl de
nieuwe club, Racing White, het stamnummer 47 van White Star behield104.
De fiches die zich in het archief van de KBVB bevinden, zijn gerangschikt op stamnummer.
Hier worden dus de data van Racing Club de Bruxelles tot en met 1963 besproken, na dat
103
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 5 104
Anoniem, Royal Racing Club de Bruxelles (football), in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Racing_Club_de_Bruxelles_(football)>, geraadpleegd op 2.05.2015; Anoniem, Racing Brussel, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2008/03/CbS%252FSEzB1n5vQmRdm88NLcW2fzuj4Dq0mwDjSxcevNXUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2021656.PDF>, geraadpleegd op 2.05.2015
44
jaartal begint de reeks van K. Sport Sint-Genesius-Rode. De fusie bezorgt ons een
interessante piste om te onderzoeken. Zoals hierboven beschreven wordt, speelde Racing
Brussel tot 1948 in Ukkel, om daarna naar het Drie Linden Stadion in Watermaal-Bosvoorde
te verhuizen. Na de fusie met White Star ging het stamnummer 6 echter over naar een club
uit de Vlaamse Rand rond Brussel, K. Sport Sint-Genesius-Rode. Zo kunnen we vergelijken
hoe deze andere locatie eventueel het aantal aangeslotenen met een buitenlandse origine
beïnvloedde. Wanneer we het totale aantal migranten in het ledenbestand van Racing Club
de Bruxelles bekijken, zien we dat dit een schamele zestig personen zijn, op een totaal van
6740 aangesloten leden. Dit komt overeen met 0,89 procent. Als we deze cijfers opsplitsen
aan het jaar 1950, wanneer de arbeidsmigratie naar België op gang begon te komen, zien we
dat er vóór dat jaartal slechts 28 van de 5220 ingeschreven personen, of 0,53%, een
buitenlandse afkomst hebben. Tussen 1950 en 1963 stijgt dit relatieve aandeel licht tot 32
migranten op een totaal van 1520 personen. Dit blijft nog steeds een
ondervertegenwoordiging wanneer we in ogenschouw nemen dat in 1961 het totale aandeel
vreemdelingen in het volledige Brussels Hoofdstedelijk Gewest op 6,8 procent lag (cf. supra,
afbeelding 6). Het lijkt er dus op dat Racing Brussel bijzonder weinig migranten in hun
gelederen had. Hetzelfde geldt ook voor het stamnummer 6 na de fusie van 1963. Van de
560 leden die tussen 1963 en november 1971 bij K. Sport Sint-Genesius-Rode ingeschreven
werden, waren er slechts 11 die een niet-Belgische afkomst hadden. Dat komt neer op 1,96
procent van het totale aantal. Van december 1971 tot en met december 1983 (met andere
woorden, de periode van de witte fiches) zien we het aandeel van de migranten toch een
beetje stijgen. In die tijdspanne werden er 56 aangesloten op een totaal van 844.
Omgerekend is dit 6,63 procent. In vergelijking met de cijfers van de volledige maatschappij
in de hoofdstad en de omgeving is dit echter nog steeds bedroevend weinig. In 1970 was het
percentage allochtonen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 16,1 procent en in 1981 zelfs
maar liefst 23,9 ten honderd. Het lijkt dus duidelijk dat de migratie in de rand rond Brussel
en in (faciliteiten)gemeenten als Sint-Genesius-Rode er zich veel minder immigranten
vestigden, of dat die migratie alleszins later op gang kwam. De reden voor het lage
percentage van mensen met buitenlandse origine bij Racing Brussel is minder duidelijk.
Kijken we naar de leeftijd van de aangeslotenen met een vreemde afkomst, dan zien we
gelijkaardige patronen als bij de vorige twee clubs. In de periode voor de fusie was de
45
gemiddelde leeftijd bij Racing Club de Bruxelles net geen 15 jaar en was bijna 89 procent van
de allochtone leden jonger dan 19. K. Sport Sint-Genesius-Rode kende een gelijkaardige
situatie, waarbij de helft jonger was dan 13 jaar en drie vierde jonger dan 18. Ook hier waren
het dus vooral kinderen en jongvolwassenen die zich aansloten bij de club, ondanks het
kleinere aantal migranten in de club105.
2.5 Union Sint-Gillis
Eén van de allergrootste en meest roemrijke clubs uit Brussel en uit het bestaan van het
gehele Belgische voetbal is zonder twijfel Union Saint-Gilloise. De club werd in 1897
opgericht en sloot zich een jaar later aan bij de UBSSA. Na een paar jaar in tweede klasse
verbleven te hebben, mocht Union zich vanaf 1901 meten met de grote jongens in de eerste
klasse. Vrijwel meteen speelde de club mee om de prijzen en tussen 1904 en 1911 werden
maar liefst zes titels binnengehaald. Daarenboven won Union in 1913 en 1914 ook de
Belgische beker. De dominantie was zo groot dat men Union beschuldigde van
professionalisme en het betalen van premies aan hun spelers, wat in die tijd uit den boze
was. Na de Eerste Wereldoorlog werd op hetzelfde elan doorgegaan met enkele titels in het
begin van de jaren ‘20, mede voortgedreven door een nieuw stadion. Het Dudenpark,
genoemd naar het gelijknamige park waarin het stadion zich bevond, werd het toneel voor
nog meer successen van Union Sint-Gillis. Het feit dat de club in dat park een stadion kon
neerplanten, was trouwens te danken aan de koninklijke familie, die het park in zijn bezit
had. Toen Union zonder stadion zat en op zoek was naar een geschikte plaats om te spelen,
schonk het koningshuis een deel van het park aan de club, zodat ze op die plek een nieuwe
voetbaltempel konden laten verrijzen. In het midden van de ‘roaring twenties’ presteerde
Union even iets minder goed en werd zelfs maar nipt de degradatie ontlopen. In het
volgende decennium verrees de club echter als een feniks uit zijn as. Union Royale Saint-
Gilloise, zoals het sinds 1922 officieel luidde, domineerde de competitie als nooit tevoren.
Tussen januari 1933 en februari 1935 bleef men maar liefst 60 competitiewedstrijden
ongeslagen, een record dat nog steeds standhoudt. Het was uitgerekend stadsgenoot Daring
Brussel die deze onwaarschijnlijke reeks beëindigde. Ook vandaag leeft de herinnering aan
de uitzonderlijke prestatie nog door. Zo is de bijnaam van de club nog steeds ‘Union 60’ en
105
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 6
46
wordt jaarlijks de Jules Pappaert-beker (genoemd naar de toenmalige aanvoerder van
Union) uitgereikt aan de Belgische club die het langst ongeslagen bleef. Na dit exploot
verdween het grote succes echter uit het Joseph Mariën-stadion, zoals het Dudenpark
ondertussen heette. Na enkele degradaties naar tweede klasse kon Union wel nog
terugkeren naar eerste klasse en zelfs een paar keer Europees spelen tegen grote ploegen
als AS Roma, Juventus en Olympique Marseille, maar prijzen werden er niet meer gepakt.
Het bleef voor Union Royale Saint-Gilloise bij 11 titels. Daarmee moet de club wel nog steeds
enkel Anderlecht en Club Brugge voor zich dulden wat het aantal titels betreft. Ironisch
genoeg (na de beschuldigingen van professionalisme in 1913) was het onvermogen om mee
te gaan in een steeds meer professionele voetbalwereld een belangrijke oorzaak van het
wegzakken van het stamnummer 10. In 1973 speelde Union voor de laatste maal in de
hoogste afdeling, waarna een hobbelig parcours in de lagere reeksen volgde. Momenteel
speelt de club in derde klasse, maar toch blijft de droom om naar het hoogste niveau terug
te keren bestaan. Als rasechte volksclub trekt Union naast gelegenheidssupporters en
zogenaamde ‘groundhoppers’ die het stadion komen bewonderen vooral Brusselaars uit de
armere gedeelten van de stad aan106.
Wanneer we de gegevens van de leden van deze gigant van het Belgische voetbal gaan
bekijken, valt op dat er helaas een enorme lacune in het archiefbestand zit. De fiches van de
periode 1933-1969 zijn niet terug te vinden. Wel zijn er fiches beschikbaar voor de periodes
1907-1932 en 1970-1983. Opvallend is dat er in het begin van de jaren dertig toch al enkele
immigranten (zes om precies te zijn) deel uitmaakten van de club. Met namen als Puckow,
Antonoff, Loitzanski en Voeikoff lijken dit vooral Oost-Europeanen geweest te zijn, hoewel er
met Tony Antonio Jardini ook een zuiders tintje aanwezig was binnen Union. De rest van de
aanwezige gegevens dateren dus allemaal van 1970 of later. Op de rode fiches die opgesteld
werden tussen september 1970 en juni 1972 staan in totaal 240 namen. Daarvan zijn er 51
namen die een buitenlandse afkomst doen vermoeden. Dat wil zeggen dat in deze periode
106
Anoniem, Royale Union Saint-Gilloise, in : <http://nl.wikipedia.org/wiki/Royale_Union_Saint-Gilloise>, geraadpleegd op 30.04.2015; Anoniem, Royale Union Saint-Gilloise, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2007/39/GoEcMTxlVAGOy4gYUiX2C%252FJfKTLzYSPGceO%252Br45fefDUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1946514.PDF>, geraadpleegd op 30.04.2015 ; G. Foutré, Union blijft Union, in : < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2007/44/MfGbqdw0EKHntn1en8WL3NrXPVHnMvZpPYRZEJ%252FnG3nUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1971167.PDF>, geraadpleegd op 30.04.2015
47
maar liefst 21,25 procent, of meer dan één vijfde, van alle aangeslotenen een niet-Belgische
origine hadden. Vergeleken met de bovenstaande cijfers in verband met het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest (cf. afbeelding 6) is dit een zeer hoog cijfer. Voor het gehele Gewest
lag het aandeel van vreemdelingen in 1970 slechts op 16,1 procent. Aangezien de steekproef
in dit geval slechts vrij klein is, kan het echter zijn dat dit een vertekend resultaat is. Om dit
te onderzoeken zijn de witte fiches van groot belang. Op deze fiches staan nog enkele
aansluitingen uit de jaren ’60, maar zijn voornamelijk alle namen van aangesloten leden
tussen augustus 1972 tot en met januari 1984 terug te vinden. In totaal bevinden er zich 83
witte fiches van Union in het archief, met daarop een totaal van 1655 namen. 420 van die
namen wijzen op een vreemde origine. Opnieuw is dit een bijzonder hoog percentage, maar
liefst 25,38 procent van het totale aantal107. Ter vergelijking, in 1981 was dit aandeel voor
het gehele Brussels Hoofdstedelijk Gewest 23,9 percent. Ook in deze langere periode blijkt
er bij Union Sint-Gillis dus een lichte oververtegenwoordiging van migranten geweest te zijn,
in vergelijking met de cijfers van het hele Gewest. Wanneer we echter de cijfers op een lager
niveau gaan bekijken, zien we dat Sint-Gillis in de jaren ’70 van de vorige eeuw de gemeente
was met het hoogste percentage vreemdelingen in de bevolking. In 1973 was het aandeel
van migranten in Sint-Gillis 39 procent en vijf jaar later maar liefst 43 procent108. Met deze
cijfers in het achterhoofd lijkt de 25 procent van de leden die we bij Union terugzien geen
uitzonderlijk hoog percentage te zijn.
107
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 10 108
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 27
48
De leeftijd van de aangeslotenen met buitenlandse origine in de onderzochte periode
vertoont veel gelijkenissen met het patroon dat zich bij de hierboven besproken clubs
aftekende. Van de 470 geanalyseerde personen (van zeven personen werd de
geboortedatum niet weergegeven waardoor er ook geen leeftijd kon afgeleid worden) was
de overgrote meerderheid nog zeer jong op het moment dat ze begonnen te voetballen bij
Union Sint-Gillis. De gemiddelde leeftijd van alle aangeslotenen was 13 jaar. Dit getal wordt
echter nog licht omhooggetrokken door enkele uitschieters met een hogere leeftijd. Daarom
is de mediaan een betere graadmeter om de leeftijd van de meeste leden aan te duiden.
Deze ligt nog iets lager dan de gemiddelde leeftijd, namelijk op 12 jaar. Tien jaar lijkt de
leeftijd bij uitstek om te beginnen voetballen bij deze club. Maar liefst 80 personen sloten
zich op 10-jarige leeftijd aan bij Union, wat neerkomt op 17 procent van het totale aantal.
90,4 procent van het totale aantal aangeslotenen was 18 jaar of jonger109.
Afbeelding 11: Grafiek van de leeftijdsstructuur van personen van buitenlandse origine bij Union Sint-
Gillis (1907-1983)110
Zoals gezegd bevonden er zich ook twee uitschieters onder de leden van Union Royale Saint-
Gilloise. Op de bovenstaande grafiek zien we dat er één 44-jarige en één 51-jarige
aangesloten werden bij de club. Net als bij Léopold Club lijkt het er dus op dat ook bij Union
mensen met een buitenlandse origine ingeschakeld werden in andere posities dan die van
speler, waarschijnlijk als trainer of als afgevaardigde van een team. Hoewel dit blijkbaar
109
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 10 110
Ibidem
49
zelden gebeurde, is het feit dat het wel mogelijk was voor migranten om deze posities te
bekleden toch een aanduiding van een grotere integratie. In een hogere positie krijgt men
immers ook meer macht, wat voor mensen met buitenlandse origine integrerend kan
werken. Zo konden zij immers mee het beleid en de werking van de club beïnvloeden en hun
visie verspreiden.
Een opvallend feit wanneer we de namen van migranten in de gelederen van Union Sint-
Gillis bestuderen, is dat er bijzonder veel dubbele achternamen met een Spaanse bijklank
voorkomen in het ledenbestand. Maar liefst een honderdtal van de 477 migranten in deze
hele periode bij Union hebben een Spaanstalige naam111. Op zich is dit niet verwonderlijk,
aangezien de Spanjaarden in 1970 nog de grootste groep allochtonen vormden in Brussel.
Wel opvallend is dat het aantal Spaanse leden of leden met Spaanse roots bij Union veel
hoger lijkt te liggen dan bij andere clubs. Daarenboven zijn er ook behoorlijk wat Italiaanse
en Griekse namen terug te vinden op de ledenlijsten van Union Sint-Gillis. Dit fenomeen lijkt
samen te hangen met de geografische verspreiding van migranten en gastarbeiders. Volgens
Vandecandelaere woonden de Zuid-Europese inwijkelingen, waaronder dus Spanjaarden,
Italianen en Grieken, voornamelijk in Sint-Gillis112. Bovendien blijkt uit een studie van
Stallaert over Spaanse immigranten dat er velen daarvan in de Marollen woonden. Toen
Belgische inwoners deze armere buurten ontvluchtten en naar de rand rond Brussel trokken,
vulden onder meer Spaanse en andere migranten de ontstane ruimte op113. Ook vandaag is
de Spaanse invloed in de buurt van het Brussels Zuidstation nog duidelijk aanwezig114. Een
artikel uit Sport/Voetbalmagazine van oktober 2007 geeft weer dat de traditionele aanhang
van Union Royale Saint-Gilloise net uit deze buurt afkomstig was. Als echte volksclub haalde
Union haar supporters vooral uit de armere delen van de stad Brussel en voornamelijk zelfs
uit de Marollen115. De sterke aanwezigheid van Zuid-Europeanen, met vooral Spanjaarden, in
deze wijken en gemeenten lijkt ervoor gezorgd te hebben dat deze bevolkingsgroepen hun
voetbalcarrière begonnen bij Union.
111
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 10 112
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 42 113
C. Stallaert, “Spaanse immigranten te Brussel belicht vanuit een Vlaams-Spaans bicultureel project”, in: Cultuur en Migratie, 1 (1987), p. 97 114
J. De Smet en H. Vandecandelaere, Midi del Sur, in: <http://www.caldenberga.be/sites/default/files/midi%20del%20sur.pdf>, geraadpleegd op 5.05.2015 115
G. Foutré, Union blijft Union, in : < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2007/44/MfGbqdw0EKHntn1en8WL3NrXPVHnMvZpPYRZEJ%252FnG3nUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1971167.PDF>, geraadpleegd op 30.04.2015
50
2.6 Royal Uccle Sport
Uccle Sport werd in 1901 opgericht in Ukkel. Vier jaar later werd de club lid van de UBSSA.
Het stamnummer 15 kreeg bij haar 25-jarig bestaan de koninklijke eretitel en werd zo Royal
Uccle Sport. In haar beginjaren verbleef de club vooral in tweede klasse, met als uitzondering
enkele seizoenen net na de Eerste en de Tweede Wereldoorlog waarin ze promoveerde naar
het hoogste niveau. In de jaren zestig en zeventig ging het echter stevig bergaf, en na enkele
jaren in derde en vierde klasse belandde Royal Uccle Sport in de provinciale reeksen. In 1990
werd dan ook geopteerd voor een fusie met Royal Léopold FC d’Uccle om samen Royal Uccle
Léopold FC te vormen (cf. supra)116.
De rode fiches van deze club beginnen vanaf september 1938 en lopen tot en met februari
1972. In totaal bevonden er zich 124 rode fiches in het archief oftewel 2480 namen. Daarvan
waren er 146 die wezen op een vreemde afkomst. Omgerekend in procenten komt dat neer
op 5,89%. We zien echter dat er van 1938 tot 1950 slechts 2 migranten voorkomen onder de
leden. Als we 1950 als vertrekpunt nemen en rekenen voor een periode vanaf 1950 tot en
met 1972, tellen we 144 migranten op 1720 leden. We zien dat dit meteen voor een stijging
zorgt van de ratio aantal migranten/totaal aantal leden tot 8,37 procent. De witte fiches
behandelen de periode maart 1972-februari 1984. In deze periode sloten er zich in totaal
1122 personen aan bij Royal Uccle Sport. Daarvan hadden er 274 een buitenlandse origine.
Dat komt neer op maar liefst 24,42 procent van het totale aantal leden. Bijna één vierde van
alle ingeschrevenen van de club had dus een niet-Belgische afkomst, een vrij indrukwekkend
cijfer. Qua leeftijd zien we het stilaan vertrouwde patroon verschijnen. Vooral jonge
kinderen sloten zich aan bij de club, al waren het bij Royal Uccle Sport vooral 13- en 14-
jarigen. De beginleeftijd van de kinderen lag hier dus net iets hoger dan bij de vorige
besproken clubs. Er is wel nog steeds 90 procent van de aangeslotenen met een
buitenlandse origine jonger dan 21117.
116
Anoniem, Royal Uccle Sport, in: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Royal_Uccle_Sport>, geraadpleegd op 5.05.2015 117
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 15
51
2.7 Royal Sporting Club Anderlecht
Sporting Club Anderlecht werd opgericht op 27 mei 1908 en sloot zich enkele maanden later
aan bij de UBSSA. Daarbij kreeg de club het stamnummer 35 toegewezen. In 1921
debuteerde Anderlecht in eerste klasse. In 1933 veranderde de club van naam toen ze de
koninklijke titel had gekregen ter ere van haar 25-jarige bestaan. Vanaf dan stond de ploeg
bekend als Royal Sporting Club Anderlecht. Net na de Tweede Wereldoorlog haalde RSCA de
eerste landstitel binnen. Vanaf dan ging het snel. In 1965, nauwelijks 18 jaar na het behalen
van die eerste titel, had Anderlecht al de rivaal uit de hoofdstad, Union Sint-Gillis,
overtroffen wat het aantal landstitels betrof door voor de twaalfde maal het kampioenschap
op haar naam te schrijven. Niet alleen in het Belgische voetbal was RSCA dominant, ook op
het Europese toneel reeg men de successen aan elkaar. In 1970 was Arsenal nog te sterk in
de finale van de Europabeker, maar in 1976 en 1978 werd de Beker voor Bekerwinnaars
binnengehaald. Anderlecht bleef de meest succesvolle ploeg van België en behaalde zowel
op nationaal als op Europees vlak nog verschillende prijzen. Vandaag is RSCA recordhouder
wat het aantal landstitels betreft met maar liefst 33 overwinningen118. Anderlecht wordt
vaak gezien als een niet-Brusselse club in Brussel. Vooral supporters van andere Brusselse
clubs als Union Sint-Gillis wijzen op het feit dat vele spelers en supporters van RSC
Anderlecht afkomstig zijn van buiten Brussel, voornamelijk uit het Pajottenland119.
Anderlecht is dus zonder twijfel de grootste club van Brussel, zelfs de grootste van België.
Maar hoe was het gesteld met het aantal personen van buitenlandse afkomst die zich bij
RSCA aansloten? De onderzochte fiches uit het archief van de KBVB beginnen vanaf oktober
1959 tot en met februari 1984. Zoals steeds zijn deze onderverdeeld in rode en witte fiches.
De rode fiches behandelen in dit geval de periode oktober 1959-november 1971. Gedurende
die periode werden er 256 rode fiches geproduceerd bij RSC Anderlecht, goed voor 5120
namen van personen die bij de club waren aangesloten. Onder die 5120 bevonden er zich
583 migranten. Met andere woorden, tussen oktober 1959 en november 1971 had 11,39
procent van alle leden van RSCA een buitenlandse afkomst. De witte fiches geven alle namen
van personen weer die zich tussen december 1971 en februari 1984 inschreven bij RSC
118
RSCA, Geschiedenis van Royal Sporting Club Anderlecht, in: <http://www.rsca.be/nl/club/geschiedenis>, geraadpleegd op 6.05.2015 119
Stadion, Union Saint-Gilloise-Hoei, in: < http://nieuws.vtm.be/stadion/79065-union-saint-gilloise-hoei>, geraadpleegd op 25.3.2015
52
Anderlecht. Er zijn 4218 namen terug te vinden voor deze tijdspanne, waarvan er 880 een
vreemde origine hadden. Het aandeel van migranten in het totale ledenaantal van RSCA was
met andere woorden 20,86 procent of ongeveer één vijfde120. Vergeleken met de cijfers van
de gehele bevolking van Anderlecht lijkt dit vrij goed overeen te komen. In 1973 bedroeg het
aandeel van vreemdelingen in deze gemeente namelijk 17 procent, vijf jaar later was het
gestegen tot 19 procent121. Het percentage van mensen met buitenlandse origine bij RSC
Anderlecht is dus een vrij goede weerspiegeling van de toenmalige toestand in de gemeente.
120
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 35 121
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 27
53
Het leeftijdspatroon van aangeslotenen bij RSCA met een buitenlandse origine verschilt niet
veel van het patroon bij de clubs die hierboven besproken werden. Opnieuw zijn het vooral
jonge kinderen van buitenlandse afkomst die bij Anderlecht ingeschreven werden. 10 jaar
lijkt de leeftijd bij uitstek geweest te zijn om een voetbalcarrière bij RSCA aan te vatten. Niet
minder dan 282 van de 1460 onderzochte personen, oftewel 19,3 procent, waren 10 jaar
oud toen ze ingeschreven werden bij RSC Anderlecht. Daarenboven was nog eens 19 procent
één jaar ouder bij het begin van hun voetballoopbaan bij RSCA. Dat alles zorgde ervoor dat
maar liefst 90,9 procent van alle aangeslotenen op het moment van hun inschrijving 15 jaar
of jonger was. Slechts 3,6 procent van de leden met buitenlandse origine was bij de
aansluiting 20 jaar of ouder. De gemiddelde leeftijd van alle aangeslotenen met buitenlandse
origine gedurende deze periode lag dan ook laag, namelijk op net geen 12 jaar122.
Afbeelding 12: Grafiek van de leeftijdsstructuur van de personen van vreemde herkomst bij RSC
Anderlecht (1959-1984)123
122
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 35 123
Ibidem
54
2.8 Ixelles SC
In 1909 werd in Elsene een nieuwe voetbalclub opgericht onder de naam Club Athlétique
Corpore Sana d'Ixelles. In 1926 verkreeg deze club van de KBVB het stamnummer 42
toegewezen. Het was ook op dat moment dat de club besloot om van naam te veranderen.
Vanaf dan stond de club bekend als Ixelles Sporting Club. Grote successen kende de club
echter niet, onder welke naam dan ook. Hun geschiedenis speelde zich louter af in de lagere
reeksen van het voetbal, nu eens nationaal, dan weer provinciaal124.
Het archief beschikt voor Ixelles SC over fiches vanaf juli 1912. De rode fiches lopen vanaf
dat tijdstip tot en met februari 1972. Over deze gehele periode waren 160 van de in totaal
4260 aangesloten personen van niet-Belgische afkomst. Relatief gezien is dat gelijk aan 3,76
procent. Slechts acht van deze 160 migranten waren echter aangesloten in de decennia voor
1950. Daarom kan het nuttig zijn om dat jaartal opnieuw als een breekpunt te beschouwen,
net zoals dat hierboven bij Racing Brussel gebeurde. Tussen 1950 en 1972 sloten er zich in
totaal 1560 personen aan bij Ixelles SC. Daarvan waren er 152 van vreemde origine, wat
overeenkomt met 9,74%. Dit percentage ligt dus duidelijk hoger dan wanneer we de
gegevens voorafgaand aan 1950 meenemen in de berekening. De witte fiches van deze club
bestrijken de periode vanaf eind januari 1972 tot en met het einde van dezelfde maand in
1984. Hierop zijn in totaal 1282 namen terug te vinden. 363 van die namen wijzen op een
buitenlandse komaf. Omgerekend komt dit neer op 28,32 procent, opnieuw een zeer hoog
percentage.
Op het gebied van de leeftijd van de aangesloten migranten vallen er geen grote
verrassingen te noteren bij Ixelles SC. Opnieuw zijn het vooral jongeren die lid werden van
de club. Wel valt op dat er een grotere verspreiding is qua leeftijd dan het geval is bij andere
clubs. Waar bij RSC Anderlecht bijvoorbeeld slechts negen procent van de leden met
buitenlandse origine ouder was dan vijftien jaar, lag bij Ixelles SC die grens rond de 24 jaar.
Het lijkt er dus op dat, hoewel de jongeren toch het grootste deel van het aantal migranten
in de club uitmaakte, er toch een gelijkmatigere verspreiding was qua leeftijd125.
124
Royal Ixelles Sporting Club, Historique, in: <http://royalixellessportingclub.e-monsite.com/pages/le-club/historique.html>, geraadpleegd op 6.05.2015; Anoniem, Ixelles SC, in: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Ixelles_SC>, geraadpleegd op 6.05.2015 125
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 42
55
2.9 White Star/Racing White/Racing White Daring Molenbeek (RWDM)
White Star werd opgericht in 1909 als White Star Club de Bruxelles. Op het moment van de
aansluiting bij de UBSSA veranderde de naam naar White Star Athletic Club. De club kreeg
op dat moment stamnummer 47 toegewezen. Vanaf de stichting kende men een wisselvallig
bestaan, met verblijven in eerste klasse afgewisseld met periodes in de lagere klassen. In
1963 ging men de fusie aan met Racing Brussel (cf. supra), waardoor de club verderging
onder de naam Royal Racing White. Enkele bescheiden successen werden behaald, zoals een
(verloren) bekerfinale en Europees voetbal. De aandacht van supporters bleef echter uit en
daarom kwam het in 1973 tot een nieuwe fusie, ditmaal met Daring Molenbeek. Daarbij
leverde Racing White het leeuwendeel van de spelers, terwijl de aanhang grotendeels van
Daring overkwam. Daarnaast werd ook het stadion van Daring gebruikt en ging men dus in
Molenbeek spelen. Het stadion werd ter gelegenheid van de fusie omgedoopt in het
Edmond Machtensstadion, ter ere van de burgemeester van Molenbeek. De nieuwe
fusieclub gooide meteen hoge ogen. In haar tweede seizoen werd RWDM meteen kampioen
van België. Ook op het Europese toneel toonde men zich, met een halve finale in de UEFA
Cup als hoogtepunt. Vanaf de jaren tachtig begon het echter bergaf te gaan, met enkele
degradaties tot gevolg. Ook financieel kwam men in de problemen en in 2002 verdween de
club definitief126.
De rode fiches van White Star lopen vanaf 1912 tot en met begin november 1971. Op deze
fiches vinden we in totaal de namen van 5060 personen terug. Daartussen bevinden zich 147
namen van personen met buitenlandse afkomst. Dat komt neer op 2,90 procent van het
totale aantal. Dit zeer lage relatieve aantal valt opnieuw te verklaren vanuit het lage aantal
migranten dat in de periode vóór 1950 op de ledenlijsten terugkomt. Daarom kunnen we
opnieuw een cesuur plaatsen op dat jaartal en de gegevens vanaf 1950 tot en met 1971
bekijken. In deze periode zijn er 125 migranten terug te vinden op de lijsten. Op een totaal
aantal aangeslotenen van 3060 is dat relatief gezien gelijk aan 4,08%. Het verschil is dus niet
126
Anoniem, Racing White Daring Molenbeek, in: http://nl.wikipedia.org/wiki/Racing_White_Daring_Molenbeek, geraadpleegd op 5.05.2015; G. Foutré, Wat hebben ze met mijn clubje gedaan? De teloorgang van RWDM, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/30/qPLfp0a%252FV2yQkikBrzTUYStMUxhfmRu%252FNGxz3UsNUu3Uu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3740439.PDF>, geraadpleegd op 5.05.2015
56
zo groot als verwacht had kunnen worden. Het lijkt er dus op dat de instroom van migranten
bij White Star en Racing White minder snel op gang gekomen is dan bij andere clubs in het
Brusselse. De witte fiches pikten de draad op in november 1971 en liepen door tot en met
begin februari 1984. Het grootste deel van deze gegevens komt dus van de fusieclub RWDM.
Van de in totaal 3862 aangesloten leden bij deze club waren er 633 van buitenlandse
afkomst. In relatieve cijfers is dat gelijk aan 16,39 procent127. In 1973 lag het percentage
vreemdelingen in Molenbeek, waar de fusieclub gevestigd was, op 21 procent. Vijf jaar later
was dat al 25 procent geworden128. In vergelijking met deze cijfers lag het aantal migranten
bij RWDM vrij laag.
Wat de leeftijd van de leden met buitenlandse origine betreft, beantwoordt het
stamnummer 47 wel aan het patroon dat bij de vorige clubs duidelijk naar voor kwam.
Opnieuw blijken het vooral jonge kinderen met een buitenlandse afkomst geweest te zijn die
zich bij de club aansloten. 16 procent van de personen met buitenlandse origine die zich
inschreven bij RWDM was pas 10 jaar op het moment van die inschrijving. 56 procent van
het totale aantal inschrijvingen van personen van buitenlandse komaf was tussen de tien en
de dertien jaar toen ze begonnen met voetballen bij de club. Dat alles zorgde ervoor dat
maar liefst 92 procent van de migranten bij RWDM 16 jaar of jonger was bij de inschrijving.
Tegelijkertijd zien we opnieuw dat er een 42-jarige en een 51-jarige aangesloten werden bij
de fusieclub. Ook bij RWDM kregen migranten dus (in beperkte mate) passieve functies
binnen de club129.
2.10 RCS Vorst
Cercle Sportif La Forestoise werd in 1910 opgericht en sloot zich een jaar daarna aan bij de
UBSSA. Doorheen haar geschiedenis bereikte de club enkele keren de hoogste afdeling,
maar nooit kon ze daar een vaste stek bemachtigen. Het overgrote deel van haar bestaan
bracht de club dan ook door in de lagere reeksen van het nationale voetbal. In 1926 kreeg
men van de KBVB het stamnummer 51 toegewezen. Negen jaar later mocht de club zich ter
ere van haar 25-jarige bestaan de koninklijke titel aanmeten, vanaf dan stond ze bekend als
Royal Cercle Sportif La Forestoise (of Koninklijke Sportkring Vorst). In de jaren negentig zakte
127
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 47 128
H. Vandecandelaere, op. cit, p. 27 129
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 47
57
RCS weg naar de provinciale reeksen. Daarom besloot men een fusie aan te gaan met Royal
Léopold Uccle FC, op zijn beurt ook al een fusieclub (cf. supra). Deze clubs vormden samen
Royal Uccle Forestoise Léopold FC. De fusie betekende meteen ook het einde van
stamnummer 51130.
De rode fiches van RCS Vorst lopen vanaf september 1964 tot en met november 1971. Op
deze periode van zeven jaar werden er 64 fiches ingevuld waarop in totaal 1280 namen
terug te vinden waren. Daarvan waren er 130 namen die een buitenlandse afkomst lieten
vermoeden. Er was met andere woorden 10,16 procent van de leden van de club niet van
Belgische origine. De witte fiches gaan verder van november 1971 tot en met januari 1984.
Van de 1492 personen die op deze fiches terug te vinden zijn, waren er 473 migranten. Dat
betekent dat 31,70 procent van het totale aantal leden van buitenlandse afkomst was131.
Vergeleken met de cijfers van de gehele gemeente Vorst in die periode is dat een vrij hoog
cijfer. In 1973 was het percentage vreemdelingen in de gemeente namelijk 20 procent, in
1978 24 procent132. De personen met buitenlandse origine bij RCS Vorst waren, net als bij de
andere Brusselse club, vooral jongeren. De 11- en 12-jarigen maakten elk 16 procent van het
totale aantal aangeslotenen met vreemde afkomst uit. Het waren dus vooral jeugdspelers,
die hun loopbaan in het voetbal begonnen, die bij RCS Vorst kwamen spelen133.
130
Anoniem, RCS La Forestoise, in: <http://nl.wikipedia.org/wiki/RCS_La_Forestoise>, geraadpleegd op 7.05.2015; Anoniem, Royal Cercle Sportif La Forestoise, in : <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Cercle_Sportif_La_Forestoise>, geraadpleegd op 7.05.2015 131
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 51 132
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 27 133
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 51
58
Afbeelding 13: Grafiek van de verdeling van de leeftijd van leden met een buitenlandse origine bij RCS
Vorst (1964-1981)134
Zeer opvallend is dat we tussen de rode fiches van RCS Vorst ook twee fiches vinden waarop
vrouwennamen opgelijst werden. Deze dames sloten zich aan bij de club tussen september
1971 en november 1973. In totaal werden er 32 vrouwen ingeschreven bij RCS Vorst. Tussen
deze 32 namen bevonden zich ook twee namen van dames die van Spaanse afkomst lijken te
zijn, namelijk Julia Gonzalez-Carrasco en Rosa Perillo. Zij waren op het moment van hun
aansluiting respectievelijk 13 en 28 jaar oud. Blijkbaar had RCS Vorst al sinds de jaren ’70 ook
een damesteam waarin jongedames speelden met een buitenlandse afkomst135. Op die
manier droeg de club op twee gebieden bij aan de sociale integratie van groepen die ook
vandaag nog vaak benadeeld worden in de maatschappij, namelijk vrouwen en migranten.
2.11 Royal Club Sportif de Schaerbeek / Royal Crossing Club de Schaerbeek/ KVVC Elewijt
Op 29 mei 1912 werd een nieuwe club opgericht in Schaarbeek, namelijk de Club Sportif de
Schaerbeek. Het stamnummer 55 bracht de meeste seizoenen vanaf dan wel door in de
nationale reeksen, maar nooit in eerste klasse. In 1936 kreeg de club de koninklijke eretitel.
Het gebrek aan succes werd uit het niets opgelost door een andere club uit de buurt. RCS de
Schaerbeek was in 1969 net op een dieptepunt in haar geschiedenis aanbeland qua
sportieve prestaties, met de degradatie uit de nationale reeksen naar eerste provinciale als
exponent. De stadsgenoten van Crossing de Molenbeek (cf. infra) gingen net op datzelfde
134
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 51 135
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 51
59
moment de andere kant op in hun evolutie met een promotie naar eerste klasse. De club
beschikte echter niet over de nodige infrastructuur om op het hoogste niveau te spelen. RCS
de Schaerbeek had wel een groot stadion aan de rand van het Josaphatpark. Daarom gingen
de twee clubs over tot een fusie. De fusieclub zou bekend komen te staan als Royal Crossing
Club de Schaerbeek en verder spelen onder het stamnummer 55. Na 4 seizoenen zakte de
fusieclub opnieuw weg uit de hoogste afdeling, samen met Union Sint-Gillis. Deze degradatie
was het begin van het einde van de club in Schaarbeek. De verhouding met het
gemeentebestuur was niet om over naar huis te schrijven en het stadion verkommerde.
Amper 10 jaar na de degradatie uit eerste klasse degradeerde men al naar eerste
provinciale. Dit was het sein om in 1983 te verhuizen naar het Vlaams-Brabantse Elewijt bij
Zemst. Door de verhuis veranderde ook de naam van de club in Royal Crossing Elewijt.
Vandaag speelt de club nog steeds, weliswaar onder de naam Koninklijke Crossing VV
Elewijt. De “Crossing” in de naam van deze club is het enige dat nog herinnert aan de
glorieperiode van het stamnummer 55 in Schaarbeek136.
Op de rode fiches van deze club zijn enkele personen opgenomen die zich aansloten bij de
club in de jaren net voor en net na de Eerste Wereldoorlog. Dan gaapt er echter een gat in
de gegevens tot 1956. De personen die hier besproken worden, sloten zich dus voornamelijk
aan in of na dit jaartal. Het einde van de rode fiches kwam ook bij deze club in november
1971. In deze periode werden er in totaal 2300 personen ingeschreven bij stamnummer 55
(aanvankelijk RCS de Schaerbeek en vanaf 1969 Royal Crossing Club de Schaerbeek). Van dat
totale aantal van 2300 waren er 313 personen met een migratieachtergrond. Dat betekent
dat 13,61 procent van de nieuw ingeschreven leden in deze periode wortels in het
buitenland had. De witte fiches starten terug vanaf 1971, met nog enkele voorlopers uit de
jaren ’60. Het einde van de reeks witte fiches valt in 1983, net na de verhuis van de club naar
136
Anoniem, KVV Crossing Elewijt, in: >http://fr.wikipedia.org/wiki/KVV_Crossing_Elewijt>, geraadpleegd op 7.05.2015; S. Van Loock, Exotische sfeer, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/420521/article>, geraadpleegd op 7.05.2015; G. Foutré, RC Schaarbeek, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2006/03/S%252B5rD8waEqlSILA%252BOihmB6cN7lCsHoh%252Bj4S%252Bpmclm2I%253D/PDF/325635.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015; Anoniem, Crossing Schaarbeek, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2007/42/k%252FGOm0GhiLmr2js3qqMypztz%252FiCDlalFO6JtQSDoWfrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1960948.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015; D. Goyvaerts, Het vergeten elftal: Crossing Schaarbeek 1970, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2009/44/nnaX3YzH7bKpO1FfiLOj4O4B5Tm%252FWnqOaItsnNDNzDDUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2398931.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015
60
Elewijt. De impact van deze verhuis op het aantal migranten in de club zal in deze fiches dus
niet of nauwelijks te zien zijn, aangezien de spelers in 1983 nog grotendeels de spelers
waren die ook in Schaarbeek bij de club speelden. In de jaren tussen november 1971 en
september 1983 sloten er zich 2498 personen aan bij deze club. Onder die 2498 mensen
bevonden er zich 604 met een niet-Belgische achtergrond. Er was met andere woorden
24,18 procent of bijna één vijfde van alle aangeslotenen van vreemde origine137. Het aandeel
van vreemdelingen in de gemeente Schaarbeek was in 1973 24 en in 1978 29 procent138.
Vergeleken met deze cijfers van de algemene bevolking valt er bij de plaatselijke voetbalclub
een lichte ondervertegenwoordiging te merken, maar toch was een groot deel van de leden
van de club van buitenlandse komaf. Ook in de perceptie en beeldvorming in de pers en in
de herinnering van enkele ex-spelers leeft de idee van Royal Crossing Club Schaarbeek als
multiculturele club bij uitstek nog volop voort. Zo kreeg een artikel uit november 2002 over
de club nog de titel “Exotische Sfeer” mee. In het artikel wordt enkele keren verwezen naar
het multiculturele karakter van de gemeente Schaarbeek. Daarenboven kwam ook ex-speler
Georges Leekens aan het woord. Hij sprak de volgende woorden over zijn tijd bij Crossing
Schaarbeek: “Het multiculturele van de supporters weerspiegelde zich ook op het veld. Wij
waren werkelijk een smeltkroes van diverse nationaliteiten: Marokkanen, Brazilianen,
Hongaren, Italianen, Nederlanders en Belgen. En secretaris Swaelens was de man die alles
samenhield, hij zorgde voor de ambiance in de club.139".
Ook bij Royal Crossing Club de Schaarbeek waren het vooral jonge kinderen die zich
aansloten in de besproken periode. 60,7 procent van alle nieuwe inschrijvingen van
personen met buitenlandse origine waren 10- tot 13-jarigen. 91,1 procent van diezelfde
groep was dan ook 18 jaar of jonger. Crossing Schaarbeek beschikte eveneens over een
damesploeg. Daartoe behoorden er vier meisjes met een buitenlandse origine op een totaal
van 41 ingeschreven speelsters. Samen met RCS Vorst was Royal Crossing Club de
Schaerbeek dus een voorloper op het vlak van integratie van vrouwen in het voetbal140.
137
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 55 138
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 27 139
S. Van Loock, Exotische sfeer, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/420521/article>, geraadpleegd op 7.05.2015 140
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 55
61
2.12 RCS Saint-Josse
Op 15 maart 1915 werd in Sint-Joost-ten-Node een nieuwe voetbalclub opgericht, namelijk
Royal Cercle Sportif Saint-Josse. Vier jaar later al sloot de club zich aan bij de UBSSA. Vanaf
1926 ging de club door het leven met stamnummer 83. De geschiedenis van RCS Saint-Josse
speelde zich vooral af in de provinciale reeksen van het Belgische voetbal. In 1933 trad de
club aan in tweede klasse, maar na één seizoen was dat avontuur alweer afgelopen. Hoewel
de club in Sint-Joost-ten-Node werd opgericht en ook naar die gemeente vernoemd werd,
werden de wedstrijden afgewerkt in Evere. Na een fusie met FC Arsenal Evere in 1988
fusioneerde de club in 2001 met Royal Uccle Forestoise Léopold FC tot Royal Léopold Uccle
Forestoise, waardoor het stamnummer 83 voorgoed van de bondslijsten geschrapt werd141.
Van RCS Saint-Josse zijn er helaas slechts 6 rode fiches overgebleven in het archief. Dat wil
zeggen dat er enkel voor de periode tussen november 1967 en juli 1972 gegevens
beschikbaar zijn via deze rode aansluitingsfiches. Van de 120 personen die zich in deze korte
tijdspanne inschreven bij de club, waren er maar liefst 47 met een buitenlandse
achtergrond. Dat komt overeen met 39,17 procent van het totale aantal leden. Het aantal
witte fiches dat zich nog in het archief bevindt, is gelukkig iets groter dan het aantal rode
fiches. Daardoor kunnen we een iets uitgebreidere steekproef doen om te zien of het hoge
aantal migranten dat uit het analyseren van de rode fiches van deze club naar voor komt wel
een realistisch beeld geeft van de reële situatie. In totaal zijn er 33 witte fiches beschikbaar
in het archief, waarop 659 namen van leden ingevuld zijn. Deze namen zijn van personen die
zich bij de club aansloten tussen juni 1972 en december 1983. Van die 659 personen hadden
er 242 een migratieachtergrond. Omgerekend in percenten is dat gelijk aan 36,72%142. Dit is
iets minder dan de 39,17 procent die uit de analyse van de rode fiches naar voor gekomen
was, maar het blijft toch een zeer hoog percentage. Daarom kunnen we concluderen dat de
rode fiches ondanks hun beperkte aantal toch ook een vrij realistisch beeld geven van de
toenmalige situatie binnen de club. Het hoge percentage allochtonen binnen RCS Saint-Josse
valt te verklaren wanneer we naar de cijfers van de gehele gemeente Sint-Joost-ten-Node
kijken. Die gemeente had namelijk het op één na hoogste percentage vreemdelingen in haar
141
Anoniem, Royal Cercle Sportif Saint-Josse, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Cercle_Sportif_Saint-Josse>, geraadpleegd op 7.05.2015 142
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 83
62
gelederen, enkel in Sint-Gillis woonden er (althans zeker in relatieve cijfers) meer migranten.
In 1973 waren er maar liefst 33 op 100 inwoners van Sint-Joost-ten-Node migranten, 5 jaar
later was dat aantal zelfs al gestegen tot 40 op 100143. In dat opzicht is het helemaal niet zo
abnormaal dat de ratio migranten/totaal aantal leden bij RCS Saint-Josse zo hoog ligt.
Met veel waren ze zeker, maar hoe was het gesteld met de leeftijd van de migranten die zich
aansloten bij deze club? Opnieuw is de leeftijd bij inschrijving zeer ongelijk verdeeld. De
aansluitingen van 10-, 11-, 12-, 13-, 14- en 15- jarigen schommelen elk rond de 10 procent.
Dat betekent dat iets meer dan 60 procent van de ingeschreven leden bij RCS Saint-Josse
tussen de tien en de vijftien jaar oud was op het moment van hun aansluiting. Het is dan ook
niet verwonderlijk dat de gemiddelde leeftijd bij de inschrijving slechts 14,43 jaar was.
Bovendien wordt dit gemiddelde nog naar omhoog getrokken door enkele uitschieters aan
de andere kant van het spectrum, zoals de inschrijving van een 39-jarige en een 43-jarige144.
Daarom geeft de mediaan een nog duidelijker beeld van hoe jong de meeste leden van deze
club waren toen ze lid werden. De mediaan, of de middelste waarneming in een volgens
grootte gerangschikte reeks145, ligt in dit geval op 13 jaar. Meer dan de helft van de
personen met buitenlandse origine die bij RCS Saint-Josse gingen voetballen, was dus 13 jaar
of jonger146.
2.13 Royal Union Sportive de Laeken/ Stade de Bruxelles
In 1907 ontstond Union Sportive de Laeken. In 1926 kreeg deze club stamnummer 281 mee
van de Koninklijke Belgische Voetbalbond. Zes jaar later mocht men zich een Koninklijke
Vereniging noemen. Na behoorlijk wat seizoenen doorgebracht te hebben in de lagere
afdelingen, vond men in 1964 de tijd rijp voor een fusie met Union Sportive du Centenaire.
De nieuwe fusieclub zou dan Royal Stade de Bruxelles gaan heten. Amper 6 jaar later
verdween deze club echter al opnieuw, net als het stamnummer 281. Door een fusie met
Racing Club de Jette ging men verder onder het stamnummer van die club147.
143
H. Vandecandelaere, op. Cit., p. 27 144
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 83 145
B. Blondé, I. Devos, e.a., Trend en toeval. Inleiding tot de kwantitatieve methoden voor historici, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2012, p. 58 146
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 83 147
Anoniem, Royal Stade de Bruxelles, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Stade_de_Bruxelles>, geraadpleegd op 7.05.2015
63
De fiches die voor Stade de Bruxelles voorhanden zijn, lopen vanaf juli 1964 tot en met juli
1970. Dat is dan ook meteen de hele periode dat de club bestond, zoals hierboven wordt
beschreven. De fiches voor Union Sportive de Laeken zijn helaas niet terug te vinden in het
archief. In deze zesjarige periode werden er 320 personen ingeschreven bij Stade de
Bruxelles. 26 daarvan waren van buitenlandse komaf, wat overeenkomt met 8,12 procent.
Het aantal migranten bij deze club lijkt dus vrij laag gelegen te hebben, zowel in vergelijking
met andere clubs als met het aandeel van buitenlanders in de gehele bevolking van de
hoofdstad en van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Hoewel er dus minder migranten
waren bij deze club, zowel in absolute als in relatieve cijfers, valt er ook hier toch een
patroon af te lezen uit de analyse van de leeftijden. Er sloten zich in de besproken 6 jaar 4
11-jarigen, 4 12-jarigen en 8 13-jarigen aan bij Stade de Bruxelles. Dat wil zeggen dat meer
dan 60 procent van de aangesloten leden van de club tussen de 11 en de 13 jaar oud waren
op het moment dat ze zich inschreven. Op deze kleine schaal kan er natuurlijk sprake zijn van
toeval, maar aangezien hetzelfde fenomeen ook duidelijk te zien is bij alle vorige behandelde
clubs, lijkt het toch eerder om een structureel verschijnsel te gaan148.
2.14 Crossing Ganshoren/Molenbeek
In 1913 werd FC Ganshoren opgericht. Elf jaar later veranderde de club van naam naar
Crossing Football Club Ganshoren, en vanaf 1938 stond het stamnummer 451 bekend als
Royal Crossing FC Ganshoren. Na enkele successen in de lagere afdelingen verhuisde de club
in 1959 naar Molenbeek. Dat bracht ook een naamsverandering met zich mee. Vanaf de
verhuis heette de club Royal Crossing Club Molenbeek. Op tien jaar tijd steeg de club van
derde naar eerste klasse, waarop men opnieuw verhuisde, deze keer naar Schaarbeek. Daar
vormde men via de fusie met RCS de Schaerbeek Royal Crossing Club de Schaerbeek (cf.
supra)149.
148
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 281 149
Anoniem, Royal Crossing Club de Molenbeek, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Crossing_Club_de_Molenbeek>, geraadpleegd op 7.05.2015; Anoniem, Crossing Schaarbeek, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2007/42/k%252FGOm0GhiLmr2js3qqMypztz%252FiCDlalFO6JtQSDoWfrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1960948.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015
64
De fiches van Crossing Ganshoren lopen vanaf december 1924 tot en met de verhuis naar
Molenbeek in september 1959. In totaal werden er in die periode 620 personen
ingeschreven, waaronder zich slechts 10 migranten bevonden. Dat komt neer op een
schamele 1,61 procent. De mensen met buitenlandse origine werden echter bijna allemaal
ingeschreven na 1950. Daarom kan het opnieuw nuttig zijn om een breukpunt te maken van
dat jaartal en alleen de fiches van 1950 en later te analyseren. Tussen januari 1950 en
september 1959 sloten er zich in totaal 460 mensen aan bij Crossing Ganshoren. De 9
migranten die zich in diezelfde periode inschreven, vormen daarvan 1,95 procent. Dat is nog
steeds een laag percentage in vergelijking met de andere clubs. Vanaf oktober 1959 (het
moment van de verhuis naar Molenbeek) tot en met juli 1969 (het moment van de fusie met
RCS de Schaerbeek) zijn er in het archief van de KBVB ook fiches beschikbaar voor Royal
Crossing Club Molenbeek. Er zijn op die fiches 79 personen met buitenlandse origine terug te
vinden, op een totaal van 974 ingeschrevenen. Dat komt overeen met 8,11 procent. Het
percentage vreemdelingen binnen de club lag dus hoger dan in het decennium ervoor, maar
het valt niet met zekerheid te zeggen of dat ligt aan de verhuis naar Molenbeek of
simpelweg aan de algemene groei van migratie naar België en specifiek naar Brussel.
Over de leeftijd van de 10 migranten bij Crossing Ganshoren valt weinig te zeggen. Op een
dergelijke kleine groep gegevens kan moeilijk een statistische analyse uitgevoerd worden.
Daarenboven is van één van de tien de geboortedatum niet bekend, waardoor ook de
leeftijd niet berekend kon worden. Toch valt op dat er van alle leeftijden slechts één leeftijd
is waarvan er 2 personen werden ingeschreven en dat is 10 jaar. Dit ligt in de lijn van de
vorige clubs die onderzocht werden, waarbij tien jaar eveneens de leeftijd bij uitstek leek
voor migrantenjongeren om aan voetbal te beginnen. Zoals hierboven beschreven werd, lag
het aantal personen met buitenlandse origine ook niet enorm hoog bij Royal Crossing Club
Molenbeek. Toch kunnen de gegevens van deze club iets meer geanalyseerd worden. Van de
74 personen van buitenlandse komaf in de club waren er bijna 15 procent 13 jaar op het
moment van hun aansluiting. Daarbij komt nog eens dat 10 procent 15 jaar was toen ze zich
aansloten bij Crossing Molenbeek. Ook hier waren het dus vooral jongeren van buitenlandse
65
afkomst, al waren ze bij Molenbeek toch iets ouder dan bij andere clubs. Zo was de
gemiddelde leeftijd van buitenlanders bij de club 17,16 jaar en de mediaan 15 jaar150.
2.15 KFC Strombeek
FC Strombeek ontstond in 1932 en sloot een jaar later aan bij de KBVB onder het
stamnummer 1936. In 1958 werd de naam veranderd naar KFC Strombeek na het verkrijgen
van de koninklijke titel. Tot in de jaren tachtig speelde de club in de provinciale reeksen. Het
hoogste niveau dat de club haalde was de tweede klasse in het jaar 1999. In 2002, na het
verdwijnen van RWDM, verhuisde Strombeek naar het Edmond Machtensstadion in
Molenbeek. In principe behoort Strombeek niet tot het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, wel
tot het Vlaams Gewest en de provincie Vlaams-Brabant. Toch kan het interessant zijn om
deze club ook in deze studie te betrekken. Zo kunnen we vergelijken hoe het met het aantal
migranten in een club net buiten Brussel gesteld was. Daarenboven was de band van
Strombeek met Brussel toch sterk genoeg om in 2002 een fusie aan te gaan met RWDM151.
Van KFC Strombeek waren er 62 rode fiches terug te vinden in het archief, die lopen vanaf
maart 1933 tot en met december 1971. Migranten of mensen met buitenlandse origine
komen echter slechts voor vanaf de jaren 50. Daarom zullen ook enkel de fiches vanaf dat
jaartal geanalyseerd worden. Tussen januari 1950 en december 1971 werden er in het
algemeen 720 personen ingeschreven bij KFC Strombeek. Daaronder bevonden er zich 14
van buitenlandse komaf. Dat komt neer op 1,94 procent van het totale aantal. De witte
fiches van de club lopen verder vanaf midden december 1971 tot en met april 1984. In deze
periode sloten er zich 1058 personen aan bij deze club. Op dat totaal waren er 58 personen
met buitenlandse origine. Er was met andere woorden 5,48 procent van het totale aantal
ingeschreven leden van buitenlandse komaf152. Het is dus wel duidelijk dat de geografische
positie van een club, in dit geval in een gemeente buiten het Brussels Hoofdstedelijk Gewest,
een grote impact had op het aantal migranten binnen een club. Het percentage personen
met buitenlandse origine lag bij KFC Strombeek duidelijk lager dan bij andere clubs die in en
rond Brussel speelden.
150
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 451 151
Anoniem, RWDM Brussels FC, in: <http://nl.wikipedia.org/wiki/RWDM_Brussels_FC>, geraadpleegd op 12.05.2015 152
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 1936
66
Er mogen dan wel minder migranten bij KFC Strombeek gespeeld hebben dan bij andere
clubs uit het Brusselse, qua leeftijd beantwoordden ze wel degelijk aan het intussen
vertrouwde patroon. Vooral kinderen en jongeren van buitenlandse komaf vonden in
Strombeek onderdak voor de uitoefening van hun sport. Zo was 82,9 procent op het
moment van hun aansluiting bij de club 15 jaar of jonger. De gemiddelde leeftijd was 13,06
jaar, de mediaan 12 jaar153.
2.16 Woluwe SC
In 1938 kregen twee broederparen het idee om een nieuw voetbalteam op te richten onder
de naam Sporting Club Woluwe Voetbalvereniging. Drie jaar later, op het moment van de
aansluiting bij de KBVB, veranderde men de naam van de club in Woluwe Sporting Club.
Meteen kreeg men ook het stamnummer 3197 toegewezen. Doorheen de geschiedenis
speelde men in de lagere reeksen van het nationale voetbal. In 1991 veranderde de club
nogmaals van naam omwille van de koninklijke eretitel die ze verkregen had. Vanaf dan
heette de club officieel Woluwe Royal Sporting Club. Twee jaar later, in 1993, werd dit na
een fusie Koninklijke Voetbalclub Wosjot Woluwe. Tien jaar daarna volgde een nieuwe fusie,
deze keer met KVK Zaventem. Hieraan dankt de club ook haar huidige naam Koninklijke
Voetbalvereniging Woluwe-Zaventem154. De fusies legden de club geen windeieren, want
momenteel werkt KV Woluwe-Zaventem haar wedstrijden af in de tweede klasse van het
Belgische voetbal.
Bij Woluwe SC lijkt het aantal migranten net als bij KFC Strombeek eerder aan de lage kant
geweest te zijn. In totaal werden er tussen juli 1941 en begin februari 1972 (de periode die
wordt bestreken door de rode fiches) 440 personen ingeschreven bij de club. Daarvan
hadden er 10 hun wortels in het buitenland. Dat komt overeen met 2,27 procent. De witte
fiches registreerden tussen februari 1972 en september 1984 429 nieuw aangesloten leden,
waaronder er zich 24 migranten bevonden. Het percentage van personen met buitenlandse
origine op het totale aantal nieuwe leden was in die periode dus gestegen tot 5,59 procent.
153
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 1936 154
Anoniem, KV Woluwe-Zaventem, in: <http://nl.wikipedia.org/wiki/KV_Woluwe-Zaventem>, geraadpleegd op 7.05.2015; KV Woluwe Zaventem, De geschiedenis van KVW Zaventem, in: <http://kvwzaventem.be/index.php?option=com_k2&view=item&id=238:de-geschiedenis-van-kvw-zaventem&Itemid=55>, geraadpleegd op 7.05.2015
67
Ook bij Woluwe SC lag de leeftijd van de meeste nieuwe leden met buitenlandse origine vrij
laag. Hoewel er slechts weinig migranten waren bij deze club en er dus maar een kleine
steekproef is om statistisch onderzoek op te doen, valt het toch op dat er 6 van de 34, of
17,6 procent, 11 jaar was op het moment van de aansluiting. Toch was er ook één 45-jarige
van buitenlandse komaf die zich bij Woluwe SC aansloot, wat erop wijst dat ook bij deze club
op hogere niveaus migranten (of toch zeker één) aanwezig waren. Op het lagere niveau
waarop Woluwe SC gedurende de besproken periode speelde, kan het echter ook zijn dat
deze veteraan nog zelf meespeelde. Dat valt echter helaas niet uit de bronnen af te leiden155.
2.17 RUS de Schaerbeek / Crossing Schaerbeek
Op het einde van de Tweede Wereldoorlog sloot Union Sportive Albert Schaerbeek zich aan
bij de KBVB onder het stamnummer 4070. De lagere reeksen waren doorheen de hele
geschiedenis de natuurlijke habitat van deze club. In 2011 werd de naam na een fusie met
RFC Evere veranderd van Royal Union Sportive Albert de Schaerbeek in Crossing Schaerbeek
Evere. De dag van vandaag staat de club gewoon bekend als Crossing Schaerbeek156.
De periode waarvoor er rode fiches beschikbaar zijn in het Rijksarchief loopt vanaf april 1944
tot en met september 1970. In deze 26-jarige periode werden er 700 personen ingeschreven
bij RUS Schaerbeek. 53 van deze 700 mannen waren niet van Belgische afkomst. Dat komt
overeen met 7,57 procent van het totale aantal. Voor de periode tussen september 1970 en
juli 1984 zijn er 47 witte fiches ingevuld, met daarop in totaal 911 namen van nieuw
ingeschreven leden. Daartoe behoorden maar liefst 406 personen van buitenlandse komaf.
Omgerekend is dat een spectaculaire 44,57 procent van het totale aantal van 911. Bijna de
helft van alle aangesloten leden in de jaren ’70 en de eerste helft van de jaren ’80 van de
vorige eeuw waren met andere woorden migranten of kinderen van migranten157. De
vreemdelingenscore, zoals Vandecandelaere het uitdrukt, van de gemeente Schaarbeek was
in 1973 24 procent en in 1978 29 procent158. Vergeleken met die cijfers wordt het
percentage van mensen met buitenlandse origine bij RUS de Schaerbeek nog
155
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 3197 156
Anoniem, Crossing Schaerbeek (4070), in:< http://nl.wikipedia.org/wiki/Crossing_Schaerbeek_(4070)>, geraadpleegd op 7.05.2015; KRC Gent-Zeehaven, Voorbeschouwing bekerduel : KRC Gent-Zeehaven - Crossing Schaerbeek, in: <http://www.krcgent.be/nieuws.php?n_id=824>, geraadpleegd op 7.05.2015 157
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 4070 158
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 27
68
indrukwekkender. Het lijkt erop alsof er bij deze club sprake was van een vrij grote
oververtegenwoordiging van migranten ten opzichte van hun aanwezigheid in de volledige
maatschappij. Wanneer we dit vergelijken met de gegevens uit de witte fiches van de andere
club uit dezelfde gemeente, Royal Crossing Club Schaarbeek (cf. supra), zien we dat het
aantal migranten bij RUS de Schaerbeek ook in vergelijking daarmee een stuk hoger lag. De
24,18 procent vreemdelingen bij Crossing Schaarbeek verdwijnt in het niets wanneer men ze
vergelijkt met de 44,57 procent die we bij RUS de Schaerbeek terugvinden. Het is dan ook
opvallend dat de eerstgenoemde club in bovenvermeld artikel wordt beschreven als “een
multiculturele club met een exotische sfeer159”. Het valt wel degelijk te begrijpen dat ex-
spelers zich dat zo herinnerden, aangezien ook bij Royal Crossing Club Schaarbeek ongeveer
één vierde van alle leden van buitenlandse afkomst was, en een groot deel van de
supporters een andere origine had. Toch lijkt deze beeldvorming van Crossing Schaarbeek als
de multiculturele club bij uitstek in Brussel vooral geënt te zijn op het feit dat de club in haar
eerste elftal veel buitenlandse spelers had, en op de positie die ze kortstondig in eerste
klasse bezette. Het eerste elftal krijgt natuurlijk meer aandacht dan de jeugdploegen, zeker
als dat fanionteam ook nog eens in de hoogste afdeling speelt. Daarom schrijven
tijdschriften artikels zoals het bovenvermelde, waarin bekende oud-spelers als ex-
bondscoach Georges Leekens geïnterviewd worden over hun tijd bij de club en het
multiculturele karakter van het team sterk benadrukt wordt. Uit dit onderzoek blijkt echter
dat er zich in de jeugd, de basis van een club waarop de hele werking steunt, veel meer
personen van buitenlandse afkomst bevonden bij RUS de Schaerbeek dan bij Royal Crossing
Club Schaarbeek. Eerstgenoemde was wat het aantal leden in de volledige club betreft dus
eigenlijk de multiculturele club bij uitstek. Crossing Schaarbeek was hierin dus zeker geen
uitzondering, zoals het in het artikel wel min of meer naar voor wordt gebracht.
159
S. Van Loock, Exotische sfeer, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/420521/article>, geraadpleegd op 7.05.2015
69
Wat de leeftijd van de aangesloten personen van buitenlandse origine betreft, zijn er geen
grote verrassingen in vergelijking met de vorige besproken clubs. Ook bij RUS de Schaerbeek
waren het vooral kinderen en jongeren van buitenlandse komaf die zich bij de club
inschreven. De gemiddelde leeftijd van de migranten bij deze club was 14,83 jaar, de
mediaan 13 jaar. Daarenboven was maar liefst 89,5 procent 21 jaar of jonger. Er waren
echter ook bij deze club enkele uitzonderingen die de regel bevestigden. Zo werden er één
43-jarige, één 46-jarige en één 49-jarige ingeschreven bij RUS de Schaerbeek. Het ziet er dus
naar uit dat personen van vreemde origine in de club posities konden verwerven als niet-
speler, wat zoals reeds gezegd kan wijzen op een zekere machtspositie160.
2.18 Racing Club de Jette / Racing Jet de Bruxelles
In 1944 werd Racing Club de Jette opgericht, een club die zich een jaar later aansloot bij de
KBVB. Bij die aansluiting kregen ze het stamnummer 4549 toebedeeld. De club speelde in de
lagere reeksen, tot het in 1970 tot een fusie kwam met Royal Stade de Bruxelles (cf. supra).
De nieuwe fusieclub ging door het leven onder de naam Racing Jet de Bruxelles. Na een
moeilijke start ging het in stijgende lijn voor de jonge club en in 1984 bereikte men zelfs de
hoogste afdeling van het Belgische voetbal. Lang duurde dat verblijf in eerste klasse echter
niet. In 1988 verdween Racing Jet de Bruxelles definitief van het hoogste niveau. In datzelfde
jaar zocht men ook een nieuwe verblijfplaats in Waver, waardoor de naam van de club
veranderd werd in Racing Jet Wavre. Tot op de dag van vandaag bestaat de club onder deze
benaming161.
De rode fiches van Racing Club de Jette bestrijken de periode van augustus 1946 tot en met
januari 1972. In totaal werden er in die jaren 40 fiches ingevuld, met daarop 800 namen van
leden van de club. Daarop zijn 32 migranten terug te vinden, goed voor 4 procent van het
totaal. De witte fiches namen het zoals gewoonlijk over vanaf het moment dat de rode fiches
ophielden te bestaan. In dit geval was dit vanaf februari 1972 en liepen de fiches door tot en
met oktober 1975. Op deze witte fiches staan 720 personen opgelijst. Daarvan waren er 81
160
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 4070 161
Anoniem, Racing Jet Wavre, in: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Racing_Jet_Wavre>, geraadpleegd op 7.05.2015; Anoniem, Racing Jet Wavre, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Racing_Jet_Wavre>, geraadpleegd op 7.05.2015; RJ Wavre, Les origines- Historique- Articles, in: <http://www.rjwavre.be/modules/news/article.php?storyid=569>, geraadpleegd op 7.05.2015
70
met buitenlandse origine. Dat is gelijk aan 11,25 procent van het totale aantal162. Helaas
geeft Vandecandelaere geen gegevens voor Jette wat het relatieve aantal vreemdelingen
betreft, maar aangezien de percentages tussen 15 en 39 procent voor 1973 en tussen 16 en
43 procent voor 1978 liggen163, valt het aan te nemen dat de cijfers van Jette ergens daar
tussenin gelegen zullen hebben. Het lijkt er dan ook op dat er bij Racing Club de Jette sprake
was van een lichte ondervertegenwoordiging. Ook tegenover de meeste andere clubs lag het
percentage migranten relatief laag, zeker voor de periode van de witte fiches. Hierboven
stond echter beschreven dat de witte fiches voor deze club slechts beschikbaar waren voor
de jaren 1972 tot en met 1975. De tweede helft van de jaren ’70 en de eerste helft van de
jaren ’80 blijven hier dus buiten beschouwing. Dit was de periode waarin het aantal
personen van buitenlandse origine in Brussel sterk toenam (cf. afbeelding 6), en waarin ook
bij de vorige besproken clubs vaak steeds meer migranten zich inschreven. Het is dus niet
onlogisch dat de verhouding aantal personen van vreemde afkomst op het totale aantal
ingeschreven leden hier lager lijkt te liggen dan bij de hierboven geanalyseerde clubs.
De meeste aangeslotenen met buitenlandse origine bij Racing Club de Jette waren opnieuw
vrij jong. 75,7 procent van alle ingeschreven migranten was 18 jaar of jonger. De gemiddelde
leeftijd was 15,75 jaar, de mediaan van alle leeftijden lag op 14 jaar. Net als bij de andere
Brusselse clubs lijken het dus vooral kinderen en jongeren geweest te zijn die zich aansloten
bij Racing Club de Jette om te beginnen voetballen164.
2.19 (White Star) Woluwe FC
In 1950 ontstond Woluwe FC om vier jaar later bij de KBVB aan te sluiten. Na de fusie van
White Star AC met Racing Club de Bruxelles nam Woluwe FC de witte ster uit het logo van
White Star over. De naam van de club werd op dat moment ook veranderd in White Star
Woluwe FC. Vanaf 1972 speelde men op het tweede terrein van het Fallonstadion, waar ook
Racing White hun thuiswedstrijden afwerkte. Op dat moment speelde Woluwe in de laagste
reeks, namelijk vierde provinciale. Vanaf de terugkeer naar het Fallonstadion (de club
speelde er ook in haar begindagen) ging het echter gestaag bergop. Momenteel bevindt de
162
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 4549 163
H. Vandecandelaere, op. cit., p. 27 164
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 4549
71
club zich zelfs in tweede klasse. Het doet dat echter wel opnieuw onder een andere naam,
namelijk White Star Bruxelles165.
De rode fiches van Woluwe FC registreerden de nieuwe inschrijvingen vanaf juli 1954 (het
moment van de aansluiting bij de Koninklijke Belgische Voetbalbond, cf. supra) tot en met
juli 1972. Gedurende deze periode van exact 18 jaar kreeg de club er 480 nieuwe leden bij.
Daarvan waren er 27 van buitenlandse origine. 5,62 procent van het totale aantal leden had
dus zijn wortels in het buitenland. De witte fiches bevatten 1436 namen van leden voor de
periode vanaf juli 1972 tot en met februari 1984. Van dat totale aantal waren er 240
personen van buitenlandse afkomst. Dat komt overeen met 16,71 procent. Wanneer we dit
percentage vergelijken met het relatieve aandeel van migranten bij Woluwe SC, zien we dat
er bij Woluwe FC toch een veel groter deel van het totale aantal leden van vreemde origine
was. De 16,71 procent die we hier zien verschijnen, laat de 5,59 procent die we bij Woluwe
SC zagen in vrijwel dezelfde periode ver achter zich. Hieruit komt naar voor dat niet enkel de
geografische positie een invloed had op het aantal personen van buitenlandse komaf in een
club, maar dat er ook andere factoren meespeelden die niet uit de bronnen kunnen afgeleid
worden, zoals de attitudes van mensen binnen een club, eventueel een hoger lidgeld dat
betaald moest worden, et cetera.
Het is weinig verrassend dat ook bij White Star Woluwe de aangesloten migranten vooral
jonge kinderen en jongvolwassenen waren. De gemiddelde leeftijd van migranten bij deze
club tussen 1954 en 1984 was 14,45 jaar, de mediaan van alle leeftijden was 12 jaar. 17
procent van alle ingeschrevenen met buitenlandse origine was 11 jaar op het moment van
de aansluiting. Toch was de verspreiding qua leeftijd bij deze club iets groter dan bij andere
clubs. Zo was 90 procent van de ingeschreven leden met buitenlandse roots 24 jaar of
jonger. Bij de meeste clubs die hiervoor besproken werden, lag de grens van 90 procent op
lagere leeftijd166.
165
Anoniem, Royal White Star Bruxelles, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_White_Star_Bruxelles>, geraadpleegd op 7.05.2015;Anoniem, R. White Star Bruxelles, in: < http://nl.wikipedia.org/wiki/R._White_Star_Bruxelles>, geraadpleegd op 7.05.2015 166
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 5750
72
2.20 CS Racing Uccle
Deze club werd in 1973 gesticht en sloot zich in datzelfde jaar meteen ook aan bij de KBVB.
Na enkele jaren in de provinciale reeksen gespeeld te hebben, verdween de club al terug in
1982 na een fusie met Royal Léopold FC de Bruxelles (cf. supra). Het stamnummer 7949
verdween daarmee uit het voetbal167.
Voor CS Racing Uccle zijn er logischerwijze enkel witte fiches voorhanden, aangezien de club
pas in 1973 werd opgericht. Deze witte fiches geven dan ook de inschrijvingen weer van het
gehele bestaan van deze club, vanaf juni 1973 tot en met juli 1982. Gedurende deze periode
sloten er zich 331 personen aan bij CS Racing Uccle. Daarvan hadden er 108 buitenlandse
origine, wat gelijk is aan 32,63 procent van het totale aantal. Wanneer we dit vergelijken
met de cijfers voor dezelfde periode van Royal Uccle Sport, een andere club uit dezelfde
gemeente, is te zien dat CS Racing Uccle ondanks het korte bestaan relatief gezien toch nog
meer migranten in hun gelederen had.
De gemiddelde leeftijd van de mannen van buitenlandse komaf bij CS Racing Uccle lag vrij
hoog in vergelijking met de gemiddelden van andere clubs. Daaruit zou geconcludeerd
kunnen worden dat hier het patroon dat vooral jonge kinderen van migranten zich aansloten
bij Brusselse clubs doorbroken wordt. Deze gevolgtrekking klopt gedeeltelijk. Zo ligt de grens
van 90 procent, die al enkele keren aan bod gekomen is, in dit geval op 27 jaar. Dat is
aanzienlijk hoger dan bij de meeste clubs die hierboven bestudeerd werden. De leeftijd van
de leden met buitenlandse afkomst lag in het algemeen dus wel degelijk iets hoger dan bij
de andere clubs. Toch was nog steeds meer dan de helft van de aangeslotenen met vreemde
origine 15 jaar of jonger. Bovendien werd de gemiddelde leeftijd fiks naar boven getrokken
door één uitschieter, namelijk een lid van 52 jaar. Blijkbaar konden migranten dus ook bij
deze club een rol als niet-speler krijgen. De mediaan, een maatstaf die minder wordt
beïnvloed door extremen langs beide kanten dan het gemiddelde, toont aan dat de leden
van CS Racing Uccle toch niet zo veel ouder waren dan die van andere clubs. De mediaan ligt
hier namelijk op 15 jaar, wat dus nog steeds heel jong is168.
167
Anoniem, Royal Léopold Uccle-Woluwe Football Club, in: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_L%C3%A9opold_Uccle-Woluwe_Football_Club>, geraadpleegd op 1.05.2015 168
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 7949
73
2.21 Ritterklub Jette
Deze club werd gesticht in 1956 met stamnummer 8104. Ze speelde steeds in de lagere
provinciale reeksen. De club werd echter opgericht met een specifiek doel voor ogen. Enkele
Nederlandstalige inwoners van Jette vonden dat ze niet voldoende mogelijkheid hadden om
in hun eigen moedertaal aan sport te doen. Daarom richtten zij zelf een club op waarin de
voertaal Nederlands was. Dat is vandaag trouwens nog steeds het geval. Ritterklub Jette
profileert zich graag als de Nederlandstalige voetbalclub in Brussel bij uitstek169. Dat
Nederlandstalige karakter van de club doet de vraag rijzen of dit een invloed had en heeft op
het (relatieve) aantal migranten of mensen met een buitenlandse origine binnen Ritterklub
Jette. Migranten van de eerste en tweede generatie spraken en/of spreken immers dikwijls
Frans, omdat dit dichter bij hun moedertaal aanleunt. Stallaert stelde in 1987 bijvoorbeeld
dat Spaanse migranten van de tweede generatie vaak problemen ondervonden om een job
te vinden omdat hun kennis van het Nederlands te wensen overliet170.
Voor Ritterklub Jette zijn er enkel witte fiches voorhanden in het archief. Deze fiches
bestrijken de periode vanaf mei 1974 tot en met september 1984. In die 10 jaar werden er in
totaal 696 personen ingeschreven. Een schamele 15 daarvan hadden hun origine in het
buitenland, wat overeenkomt met slechts 2,15 procent van het totale aantal171. Dat is een
zeer laag percentage, zeker indien het vergeleken wordt met de percentages van min of
meer gelijke periodes bij de andere besproken clubs. In dezelfde gemeente was ook Racing
Club de Jette actief (cf. supra). Daar lag het percentage migranten ook iets lager dan in
andere clubs. Een mogelijke verklaring zou dus kunnen zijn dat er in Jette simpelweg niet
veel migranten waren, of dat ze alleszins niet massaal gingen voetballen. Toch is het verschil
ook tussen de twee clubs uit Jette onderling nog opmerkelijk. Het percentage personen met
vreemde origine bij Ritterklub Jette lag toch wel uitzonderlijk laag. Het lijkt er dus op dat de
hypothese dat hier minder buitenlanders zouden kunnen geweest zijn omwille van het
uitgesproken Nederlandstalige karakter van de club niet uit de lucht gegrepen was. Hoewel 169
T. Schoonjans, Ritterklub Jette: Voetballen met een strijdershart, in: <http://www.brusselnieuws.be/nl/nieuws/ritterklub-jette-voetballen-met-een-strijdershart, geraadpleegd op 8.05.2015; G. Foutré en M. Stockmans, Voetbal in Brussel. Er zijn geen ketjes meer, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2008/06/dDaGthFP5oP75KIwcdcrIVB9m5VNKNVJTp%252FjA%252BmtjxrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2030856.PDF>, geraadpleegd op 27.04.2015 170
C. Stallaert, art. cit., p. 101 171
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 8104
74
correlatie zeker niet altijd gelijk is aan causatie, lijkt het verschil tussen Ritterklub Jette en
alle andere clubs te groot om de invloed van het Nederlandstalige karakter van de club niet
als oorzaak voor het aanzienlijk lagere aantal migranten te beschouwen. Daarnaast kunnen
er evenwel nog andere redenen geweest zijn die dit mee in de hand werkten en niet in de
bronnen of elders teruggevonden kunnen worden.
Omwille van het geringe aantal personen met buitenlandse origine bij Ritterklub Jette, valt
er ook weinig te analyseren in verband met hun leeftijden. Toch zien we ook hier dat de
jonge garde dominant was onder de leden van vreemde afkomst. Zo waren de 15 leden van
buitenlandse komaf allen tussen de 8 en de 19 jaar oud op het moment van hun
inschrijving172.
172
Algemeen Rijksarchief, Archief KBVB, Aansluitingsfiches stamnummer 8104
75
2.22 Tussentijdse conclusie
Uit de analyse van de besproken clubs komen enkele opvallende gelijkenissen en patronen
naar voor. Een eerste punt betreft de procentuele vertegenwoordiging van personen met
buitenlandse origine. In zo goed als elke club waren zij goed vertegenwoordigd, zeker in
vergelijking met de aanwezigheid van personen van buitenlandse komaf in de gehele
maatschappij. Soms was er een ondervertegenwoordiging, maar bij sommige clubs waren er
zelfs meer migranten dan men zou verwachten op basis van cijfers van de gemeente waar de
club speelde. Het meest opvallende geval van ondervertegenwoordiging was te zien bij
Ritterklub Jette, de enige uitgesproken Nederlandstalige club in het onderzoek. Blijkbaar had
deze keuze voor het Nederlands een grote invloed op het aantal personen van vreemde
origine binnen de club. Een andere factor die vooral van belang lijkt geweest te zijn is de
geografische ligging van een club. Clubs in een gemeente waar veel migranten woonden,
bleken ook hogere percentages te kennen. Bovendien had de geografie ook invloed op de
nationaliteit van de migranten binnen de club. In Sint-Gillis woonden en wonen bijvoorbeeld
vooral veel Spanjaarden, wat ook terug te zien was in het ledenbestand van Union Sint-Gillis.
De ligging en de taal lijken de belangrijkste invloed gehad te hebben op het aantal migranten
binnen een club. Het imago en de ontstaansgeschiedenis van een club lijken minder van
belang geweest te zijn. Zowel in volksclubs (Union Sint-Gillis, Daring), in clubs met hun
oorsprong in de adellijke kringen (Léopold Club) en clubs met stevige verankering buiten
Brussel (RSC Anderlecht) waren migranten in relatief grote aantallen aanwezig.
De personen van vreemde komaf waren in vrijwel alle clubs van zeer jonge leeftijd. De
gemiddelde leeftijd lag bij alle clubs laag en de verdeling van de leeftijden was meestal vrij
scheef, wat ook op de grafieken te zien valt. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat er bij
de meeste clubs behoorlijk wat Spanjaarden voetbalden. De hypothese dat de Spanjaarden
in de voetbalclubs vooral (jonge) kinderen zouden zijn (cf. supra), lijkt dus bevestigd te
worden. Daarenboven was dezelfde leeftijdsstructuur ook terug te vinden bij de andere
nationaliteiten, aangezien de algemene leeftijd in alle clubs laag lag, niet enkel die van de
leden met Spaanse achtergrond. Opvallend is dat er bij enkele clubs een klein aantal
personen een aanzienlijk hogere leeftijd hadden en waarschijnlijk niet meer zelf voetbalden.
Dat kan wijzen op een vertegenwoordiging van personen met buitenlandse origine in hogere
functies die een bepaald aanzien en een zekere macht met zich meebrengen.
76
3 Structurele integratie door sport
De structurele integratie in de sport lijkt alvast ook in de vorige decennia al sterk op gang
gekomen te zijn. We zagen echter hierboven dat De Knop en Elling ook structurele integratie
door sport onderscheidden. Structurele integratie door sport betekent dat migranten via
hun sport ook in de bredere maatschappij meer kansen krijgen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld
aan een job geraken via contacten gelegd in de sport, een huis vinden, et cetera173 (cf.
supra). Daarom kunnen we ook onderzoeken hoe het gesteld was met die structurele
integratie door sport, en meer bepaald door voetbal, in Brussel enkele decennia geleden.
Een probleem daarbij is dat er weinig bruikbare bronnen te vinden zijn om deze specifieke
vorm van integratie te onderzoeken. In het archief van Union Sint-Gillis, dat zoals hierboven
al beschreven werd niet geïnventariseerd en zeer uitgebreid is, en daardoor moeilijk te
gebruiken, werden er toch vier behoorlijk interessante dossiers teruggevonden. Deze
dossiers bevatten voornamelijk brieven in verband met Congolese spelers die vanuit hun
vaderland naar België gehaald werden om bij Union te voetballen. Dat gebeurde vooral in de
jaren net nadat Congo in 1960 onafhankelijk geworden was van België. Deze voetballers
werden dus weggehaald uit hun land om in het land van de voormalige kolonisator hun sport
uit te oefenen174. Niet enkel bij Union doken er Congolese spelers op, ook bij andere
Brusselse clubs en clubs buiten Brussel werden er Congolezen gehaald. Enkele voorbeelden
zijn André “Assassin” Assaka bij Daring Brussel, Paul Bonga Bonga bij Standard Luik en Leon
“Trouet” Mokuna bij La Gantoise (nu AA Gent). Zij kwamen zelfs al naar België vóór de
onafhankelijkheid van Congo. Het voetbal was in Afrika binnengebracht door de kolonialen.
In Belgisch Congo speelde vooral de priester Raphaël de la Kethulle een belangrijke rol. Hij
richtte in 1919 de Association Royale Sportive Congolaise op175. Bovendien moedigde hij het
spelen van voetbal op school aan. Omwille van zijn grote impact op het voetbal in Congo
werd het nationale stadion in Kinshasa naar hem genoemd176.
173
P. De Knop & A. Elling, op. cit., pp. 14-18 174
Archief Union Sint-Gillis, dossiers 175
P. Martin, Leisure and society in colonial Brazzaville, Cambridge (New York), Cambridge University Press, 1995, p. 101 176
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007
77
In 1957 kwam een selectie van de beste Congolese spelers naar België voor een tournee. In
de 5 wedstrijden die ze speelden, werden enkele van de topspelers opgemerkt door
Belgische ploegen en overtuigd om bij die teams te komen voetballen177.
Afbeelding 14: André “Assassin” Assaka (onder, midden) en Max Mayunga (onder, 2de van
rechts) op de ploegfoto met Daring Club de Bruxelles178
Een vraag die hierbij gesteld kan worden: Hoe werd in het levensonderhoud van deze spelers
voorzien? Ze konden geen profvoetballer worden en met hun sport hun brood verdienen. In
België werd het profvoetbal immers slechts ingevoerd in 1974179, ongeveer een decennium
nadat de Congolese spelers naar Union gehaald werden. Naast het voetbal moesten alle
spelers dus nog een job hebben waarmee ze in hun levensonderhoud konden voorzien. Dat
gold zowel voor Belgische als voor buitenlandse spelers, maar die laatsten hadden natuurlijk
geen contacten in België om zomaar aan werk te raken. De voornaamste vraag is aldus of de
clubs hen daarbij hielpen, hetzij door de spelers een job aan te bieden, hetzij door hen op
andere manieren van inkomsten te voorzien. In het archief van Union Sint-Gillis werden
zoals gezegd 4 dossiers van Congolese spelers opgediept. Deze spelers waren Julien
Kialunda, Daniël Kiziki, Augustin Magolu en Joseph Basanga Elenge. Kialunda zou later ook
177
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007 178
Anoniem, 1960 – Daring de Bruxelles, in: <http://www.rwdm-fcbrussels.be/11-FICHES/fiche-galeriephotos1960-1965.html>, geraadpleegd op 19.05.2015 179
C. Tetaert, Gecamoufleerd amateurisme, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2015/02/Xk76LlqCN2AQ2%252B1uHbUJOFnxCGZmZMTXihiw918TfGrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3915661.PDF>, geraadpleegd op 29.04.2015
78
nog bij Anderlecht180 en bij Léopold Uccle181 spelen. In zijn transferovereenkomst werd
opgenomen dat Union Sint-Gillis de reis vanuit Congo van zowel de speler zelf als van zijn
familie (waarschijnlijk enkel zijn gezin) zou betalen. Door zijn familie met hem te laten
overkomen, werd zijn integratie in België al een stukje makkelijker gemaakt. In datzelfde
contract staat ook zwart op wit dat Kialunda de premies van het eerste elftal zou krijgen
nadat hij drie wedstrijden van hetzelfde seizoen bij dat eerste elftal gespeeld had. Zo
verdiende hij dus wel wat geld rechtstreeks via het voetbal. Er werd ook geen onderscheid
gemaakt tussen hem en zijn Belgische ploeggenoten, hij kreeg immers dezelfde premies182.
Niet alle financiële zaken liepen echter even vlot tussen club en speler. In december 1964
schreef Kialunda een brief naar de voorzitter van Union Sint-Gillis waarin hij zijn deel van de
transfersom opeiste. Blijkbaar had hij recht op 10 procent van de betaalde som, wat
neerkwam op 30.000 Belgische frank. Hij eiste in de brief dan ook dat die som binnen de
vijftien dagen aan hem overgemaakt zou worden. Indien dat niet gebeurd was, zou hij
terugkeren naar Congo om opnieuw bij zijn vorige club, Daring Club Léopoldville, te gaan
spelen183. Dat dreigement voerde hij blijkbaar niet uit, aangezien hij op 20 juli 1965 opnieuw
een brief richtte tot de voorzitter van zijn club met hetzelfde verzoek. Hij dreigde er zelfs
mee naar hogere instanties te stappen indien hij het geld niet binnen de week zou gekregen
hebben184. Het was niet duidelijk of de achterstallige betaling van de club aan Kialunda iets
te maken had met een sluimerend racisme bij het bestuur van de club, dat misschien een
kans zag om geld te besparen op de rug van een volgens hen onwetende Congolees. Als dat
het geval was, mislukte het alleszins flagrant. Blijkbaar had de voorzitter Kialunda tussen het
schrijven van de twee brieven door wel al voorgesteld om professioneel voetballer te
worden. Dit werd door Kialunda zelf vermeld in een brief waarin hij zijn voorwaarden
bekendmaakte: een éénjarig contract met 8.000 dollar tekengeld en daar bovenop nog eens
een maandelijks salaris van 500 dollar per maand, wedstrijdpremies exclusief185. Eisen die de
bestuurders van Union blijkbaar excessief vonden, getuige zijn transfer naar RSC Anderlecht
180
RSCA, RETRO : PAARS-WIT SPEELT EERSTE EUROPESE FINALE TEGEN ARSENAL, in: < http://www.rsca.be/nl/nieuws/retro-paars-wit-speelt-eerste-europese-finale-tegen-arsenal>, geraadpleegd op 16.05.2015 181
La Dernière Heure, Une star d’Anderlecht à Uccle, in : <http://www.dhnet.be/regions/bruxelles/une-star-d-anderlecht-a-uccle-51b73f9ee4b0de6db976e428>, geraadpleegd op 16.05.2015 182
Archief Union, in privébezit, Dossier Kialunda, “Convention” 183
Archief Union, in privébezit, Dossier Kialunda, Brief Kialunda aan voorzitter Union, 2 december 1964 184
Archief Union, in privébezit, Dossier Kialunda, Brief Kialunda aan voorzitter Union, 20 juli 1965 185
Archief Union, in privébezit, Dossier Kialunda, Brief Kialunda aan voorzitter Union, 29 april 1965
79
enkele maanden later. Of Kialunda uiteindelijk zijn deel van de transfersom gekregen heeft,
komt uit de bronnen niet naar voor.
Een andere Congolese speler, Daniël Kiziki, kwam in oktober 1962 over naar Union Sint-Gillis.
Op 6 november van datzelfde jaar richtte hij zich per brief tot het bestuur van de club. In
deze brief vermeldt hij dat zijn financiële situatie van die aard was dat hij beroep moest
doen op enkele vrienden om te kunnen overleven. Daarom vroeg hij het bestuur van Union
of zij hem aan een job konden helpen, zodat hij geld kon verdienen en een eigen woonst zou
kunnen vinden. Om de leden van het bestuur een idee te geven van zijn capaciteiten, gaf hij
hen ook nog mee dat hij vier jaar lang gestudeerd had aan de “École Professionelle” in
Léopoldville, meer bepaald in de afdeling Machines/ Werktuigen en daarenboven ook nog
eens 2 jaar in de afdeling Elektriciteit. Indien er in die branches geen werkgelegenheid voor
hem te vinden was, zou hij echter eender welke job met twee handen aannemen186. Dit
voorbeeld geeft aan dat de Congolese spelers zoals Kiziki echt rekenden op de club en haar
leden om aan werk te geraken in België, waar zij voor de rest weinig of geen contacten
hadden. In het geval van Kiziki werd dit later zelfs contractueel vastgelegd. Bij zijn
contractverlenging in 1963 kreeg Union Sint-Gillis een brief van de Association Royale
Sportive Congolaise et du Ruanda-Urundi (ARSCRU), waarin vastgesteld werd dat er een
clausule in het opgestelde contract ontbreekt. Via die clausule zou Union zich garant gesteld
hebben voor het sociale leven van de speler. Er werd dan ook letterlijk geschreven dat Union
verondersteld werd « de supporter les études du joueur ou de lui procurer du travail à un
salaire normal, en Belgique187 ». De ARSCRU vroeg Union dan ook om het contract te herzien
en opnieuw aan hen over te maken. Enkele jaren later krijgen we een interessante blik op
het professionele leven en de financiële situatie van Kiziki op dat moment. Op 16 augustus
1968 verzond het Office des Étrangers een brief naar Union Sint-Gillis. Daarin vermelden zij
dat ze op het moment van de transfer van de speler hem toelating gegeven hadden om
zowel te voetballen als nog een bijkomend beroep uit te oefenen. Daarna wordt beschreven
wat Kiziki tot dan toe gedaan had om in zijn levensonderhoud te voorzien. Aanvankelijk
werkte hij in ondergeschikt verband, maar er wordt niet gespecifieerd welk soort werk dat
precies was. Daarna hield Kiziki een café open in Sint-Jans-Molenbeek188. Cafébaas was
186
Archief Union, in privébezit, Dossier Kiziki, Brief Kiziki aan de Raad van Bestuur, 6 november 1962 187
Archief Union, in privébezit, Dossier Kiziki, Brief ARSCRU aan Union, 26 mei 1963 188
Archief Union, in privébezit, Dossier Kiziki, Brief Office des Étrangers aan Union, 16 augustus 1968
80
blijkbaar een populair beroep bij de Congolese voetballers, aangezien Julien Kialunda ook
een café/discotheek had in Matongé189 en Henri Erumba eveneens over een bar beschikte
met de naam Nganda Erumba190. Het café van Kiziki ging echter op de fles en daardoor zat
hij zonder werk. Hij leefde volgens de Dienst Vreemdelingenzaken dan ook op kosten van
een vrouw. Omwille van zijn werkloosheid schreef men Union aan om te informeren of Kiziki
nog steeds actief was als voetballer bij de club. Indien dat niet het geval was, zou hij het land
uitgezet worden aangezien er in België geen buitenlanders mochten verblijven die over geen
enkele bron van inkomsten beschikten191. Dat wil zeggen dat Kiziki dus volledig afhankelijk
was van het voetbal en Union Sint-Gillis om in België te kunnen blijven. Een beter voorbeeld
van structurele integratie door sport valt moeilijk te bedenken. Dit geval toont aan dat de
sociale rol van clubs in het verleden soms enorm groot kon zijn. Omdat deze brief het laatste
document is dat zich in het dossier van Kiziki bevindt, is niet bekend hoe dit verhaal
afgelopen is. In het derde dossier dat teruggevonden werd in het archief van Union, dat van
Augustin Magolu, kwam eveneens een voorbeeld van structurele integratie door sport voor.
Ook in zijn transferovereenkomst werd vastgelegd dat de club hem een job in België moest
bezorgen192.
Het laatste dossier in het archief van Union Sint-Gillis was dat van Joseph Basanga Elenge.
Ook voor hem beloofde de club werk te zoeken. Daarenboven zou hij de premies van het
elftal waarvoor hij speelde krijgen. Deze premies hielden op dat moment (in mei 1960) in:
1.200 frank bij winst, 1.000 frank bij een gelijkspel en 700 frank bij verlies voor het eerste
elftal, en respectievelijk 600, 500 en 400 frank voor het tweede elftal. Bovenop die
wedstrijdpremies kreeg Elenge ook nog eens wekelijks een trainingspremie van 300 frank193.
Elenge verbleef in een gehuurd appartement in Sint-Gillis zelf, waarvan de inventaris van de
inboedel zich ook in het dossier bevindt194. Vanaf oktober 1960 moest de speler wel zelf de
huur betalen en onttrok de club zich van elke verantwoordelijkheid die ze in verband
daarmee had gehad195. Niet veel later lijkt de relatie tussen Union Sint-Gillis en Basanga
Elenge echter al veel slechter geworden te zijn. In een niet gedateerde brief van Elenge aan
189
P. Van Himst, Confidences, Brussel, Éditions Luc Pire, 2010, s.p. 190
Anoniem, Henri Erumba, in : <http://nl.wikipedia.org/wiki/Henri_Erumba>, geraadpleegd op 19.05.2015 191
Archief Union, in privébezit, Dossier Kiziki, Brief Office des Étrangers aan Union, 16 augustus 1968 192
Archief Union, in privébezit, Dossier Magolu, Convention de transfert, s.d. 193
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan voorzitter V. Club, 11 mei 1960 194
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Inventaris appartement 195
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Vloebergh, 14 oktober 1960
81
de voorzitter van de club vermeldt hij dat hij niet meer zou opgesteld worden, in het eerste
elftal noch bij de reserveploeg. Om die reden had het bestuur hem dan ook een vliegticket
ter beschikking gesteld om terug te keren naar Congo. Elenge vroeg in de brief om toch nog
te mogen meetrainen (wat hij blijkbaar niet meer mocht op het moment van schrijven) tot
mei 1961 om in vorm te blijven. Indien dat niet mogelijk was, vroeg hij of hij mocht
meetrainen met White Star of Crossing, twee andere Brusselse ploegen (cf. supra)196. Als
antwoord kreeg Elenge op 17 mei 1961 een bief van de clubsecretaris, waarin bevestigd
werd dat hij niet meer zou opgesteld worden in het volgende seizoen en dat hij omwille van
die reden een nieuwe club mocht zoeken. Die moest dan tussen 16 mei en 30 juni (de
transferperiode) contact opnemen met Union over een mogelijke overgang197. Dat was
slechts het begin van een enorme saga rond de terugkeer van Elenge naar zijn vaderland.
Begin juli 1961 ontving Maurice Lams, secretaris bij Union Sint-Gillis, een brief van een
kennis van hem die een hoge functie bij Sabena uitoefende. In die brief komt aan het licht
dat Elenge al enkele keren geprobeerd had om zijn vliegticket naar Léopoldville, dat betaald
was door de club, terug in te leveren in ruil voor de terugbetaling ervan. Hij was dus niet
vertrokken op de dag waarop dat gepland was. Daarenboven bleek het onmogelijk om een
adres van Elenge terug te vinden, waardoor hij niet te bereiken was. De persoon van Sabena
stelde voor om de datum van het vertrek aan te passen en de speler zo op een latere datum
te laten terugkeren198. Dan volgt een zeer opmerkelijke zinsnede:
“[…] nous le ferions conduire à l’aérodrome. S’il se dérobe, il me semble qu’il faut,
après que son club aura été averti, en aviser la police belge parce que nous ne
pouvons pas courir le risque d’être moralement impliqués dans des agissements
ultérieurs de l’intéressé, surtout si, pour se défendre – et d’un pareil bonhomme on
doit s’attendre à tout – il invoquait que l’Union Saint Gilloise l’a laissé à l’abandon ,
qu’elle devait le rapatrier, qu’elle ne s’est plus occupée de lui, contrairement au
contrat, etc.., etc..199 »
Men ging er bij Sabena dus al vanuit dat Elenge zou vluchten en dat hij excuses zou
gebruiken om niet te moeten terugkeren. Hij zou zelfs de schuld op Union Sint-Gillis
196
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Elenge aan Union, s.d. 197
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Elenge, 17 mei 1961 198
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Sabena aan Lams, 3 juli 1961 199
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Sabena aan Lams, 3 juli 1961
82
afschuiven, de club die hem slecht behandelde. Op geen enkel moment hield de persoon van
Sabena er rekening mee dat deze zogenaamde excuses van Elenge wel eens gebaseerd
zouden kunnen geweest zijn op waargebeurde feiten. Het gebruik van de woorden “un
pareil bonhomme” laten er ook geen twijfel over bestaan hoe de Sabena-man over de
voetballer denkt. Hier zien we toch wel een racistische ondertoon verschijnen in de
briefwisseling. De beslissing om de politie er meteen bij te halen in plaats van met Elenge
zelf te proberen praten over zijn mogelijke problemen, lijkt wel erg voorbarig geweest te
zijn. Na dit voorval stuurde de secretaris van de club op 26 juli 1961 een aangetekend
schrijven aan Elenge om hem te melden dat Union Sint-Gillis al haar verplichtingen
tegenover zijn persoon opzegde200. Een dag later al antwoordde Elenge dat hij hiermee
akkoord ging, maar dat hij toch graag het vliegticket aan hem terugbetaald zou gezien
hebben. Hij had namelijk schulden die hij moest afbetalen en indien hij dat niet deed voor
zijn terugkeer naar Congo, zouden de mensen die borg stonden voor hem aansprakelijk
gesteld worden. Bovendien zou het goed uitkomen als hij pas na zijn studies terugkeerde,
aangezien zijn reis dan betaald zou worden door het Ministerie van Onderwijs als een vorm
van studiebeurs201. De Raad van Bestuur deelde hem echter mee dat zijn vliegticket niet kon
terugbetaald worden aan hem en dat hun enige verplichting was om hem te laten
terugkeren naar Congo. Daarenboven maakten ze hem erop attent dat de speler nog geld
schuldig was aan de club en dat hij dus nog 6.879 Belgische frank moest betalen. Dat geld
had hij gekregen als voorschot op zijn premies202. De volgende brief die zich in het dossier
bevindt, dateert van 25 oktober 1961. In de brief laat Maurice Lams, de clubsecretaris,
weten aan Basanga Elenge dat de club niet op zijn verzoek ingaat en dat hij dus niet mag
meetrainen. Ze gaven hem echter wel de toestemming om mee te spelen met CS
Prévoyance in de Association Belge des Sports du Samedi Amateurs (ABSSA). Het is niet
duidelijk op welke brief dit een antwoord is. Er wordt wel vermeld dat de brief een reactie
was op een brief van Elenge aan de voorzitter van de club203. Deze brief bevindt zich helaas
niet in het dossier. Voor de volgende brief van de speler is dat wel het geval. Spijtig genoeg
werd opnieuw niet vermeld op welke datum de brief geschreven werd. Aangezien hij
200
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Elenge, 26 juli 1961 201
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Elenge aan Lams, 27 juli 1961 202
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Elenge, 12 augustus 1961 203
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Elenge, 25 oktober 1961; Anoniem, Royale A.B.S.S.A, in: <http://www.abssa.be/wd180awp/wd180awp.exe/connect/abssasite>, geraadpleegd op 18.05.2015
83
geklasseerd zit tussen een brief van oktober 1961 en één van februari 1962, moet hij tussen
die twee tijdstippen opgesteld zijn. In de brief zelf liet Elenge echter weinig aan de
verbeelding over. Hij ging volop de emotionele toer op en probeerde de bestuurders van
Union Sint-Gillis een schuldgevoel aan te praten. Elenge begreep zelf dat dit riskant was,
aangezien hij in het begin van de brief schreef dat de leiders van de club omwille van de brief
misschien zouden denken dat hij zijn boekje te buiten ging. Hij voegde er echter meteen aan
toe dat hij geen andere opties meer had. Een eerste probleem waar hij mee kampte, was de
toenmalige situatie in Congo. Er was geen werkgelegenheid en geen ordehandhaving,
waardoor hij bij een terugkeer in een hopeloze situatie zou terechtkomen. Later in de brief
schreef hij ook nog dat hij minder als landgenoot beschouwd zou worden omdat hij een
tijdje in België had gewoond. Daardoor zouden zijn kansen op werk nog sterker afgenomen
geweest zijn. In België daarentegen zou hij zijn opleiding aan het Institut des Sciences
Commerciales verdergezet hebben. Deze studies wou hij graag afmaken aangezien hij
volgens zichzelf steeds zeer goede resultaten haalde. Hij verwees de Raad van Bestuur van
Union zelfs door naar de directeur van de school voor bevestiging. Vervolgens klaagde hij
aan hoe de club hem afgestoten had. Hij had al drie keer per brief om vergiffenis gevraagd
(ook deze brieven bevinden zich niet in het dossier), maar de situatie was nog steeds niet
veranderd. Daarom smeekte hij de club om hem bij de KBVB te laten schrappen als speler
van Union Sint-Gillis. Hij was immers nog steeds bij de club aangesloten, waardoor hij geen
andere club kon vinden om bij te voetballen. Op dat punt in de brief ging Elenge echt
helemaal de emotionele toer op. Hij vroeg zich af of ze hem bij Union soms wilden
vermoorden, waarbij het woord “tuer” enkele keren onderstreept werd. Hij schreef dat hij
verzwakt en ziek was, omdat hij bijna niet meer at. Over geld om eten te kopen beschikte hij
namelijk ook nauwelijks204. Wanneer hij zou sterven, zou het zelfs rechtstreeks de schuld zijn
van de bestuurders van de club: “Je vous en prie n’attendez pas que je meure parce que vous
n’en aurez pas la conscience tranquille.205”. Hij hoopte dan ook dat de club hem zou laten
gaan naar een kleinere club waar hij opnieuw iets kon verdienen. Hij kon immers niet in
België leven zonder te voetballen, aangezien hij nog naar school ging en geen andere
inkomsten had. Hij hoopte bovendien dat de club hem gratis zou laten gaan, aangezien
kleinere clubs niet konden betalen wat Union voor hem aan zijn ex-club in Léopoldville
204
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Elenge aan Raad van Bestuur Union, s. d. 205
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Elenge aan Raad van Bestuur Union, s. d.
84
betaald had. Nog steeds de emotionele kaart uitspelend, verwoordde Basanga Elenge het als
volgt: « J’espère que vous serez toutefois magnanimes et que vous n’allez pas laisser ma vie
se briser sous le poids de la maladie, la famine et la fatigue pour une somme d’argent. Ma vie
ne vaut peut-être pas grand-chose mais enfin c’est tout de même la vie d’un être humain. J’ai
besoin de vivre et étudier comme tous les êtres humains206». Dit emotionele betoog van
Joseph Basanga Elenge toont opnieuw aan dat de clubs een grote rol speelden in het leven
van de Congolese spelers die naar België kwamen. Meteen is het echter ook een voorbeeld
van de negatieve gevolgen die daaruit konden voortkomen. Wanneer de club de speler niet
meer nodig had, stuurde men hem gewoon terug naar Congo. Net na de onafhankelijkheid
was er in dat land echter een zeer onstabiele situatie, waarin België niet altijd een even
positieve rol speelde207. Het was dus niet onbegrijpelijk dat Elenge niet wou terugkeren en
liever zijn studies afwerkte in België. De club had echter zo veel macht over hem dat ze hem
gewoon konden weigeren op trainingen en hem tegelijkertijd toch als lid van de club kon
behouden. Ook al overdreef Elenge in deze brief waarschijnlijk in zekere mate, zijn verhaal
toont toch aan dat voetbalclubs in de jaren ’60 een zeer grote negatieve impact konden
hebben op het leven van hun buitenlandse spelers. De smeekbede van Elenge lijkt zijn effect
trouwens niet gemist te hebben. Op 28 februari 1962 stuurde secretaris Lams hem een brief
waarin stond dat hij in de zomer naar een andere club mocht indien die club de kosten van
een eventuele terugkeer naar Congo overnam van Union en de schulden van Elenge aan
Union afbetaalde208. In mei 1962 kwam er dan ook een aanbod binnen van een andere
Brusselse club, namelijk Royal Uccle Sport209. Wanneer men de voorwaarden voor een
transfer bekendmaakte, was er zelfs geen sprake meer van het afbetalen van de schulden
die Elenge nog had bij Union210. Royal Uccle Sport ging akkoord met de voorwaarden van
Union Sint-Gillis en de transfer ging door211. Dat was echter niet het einde van de
strubbelingen tussen de Brusselse club en Joseph Basanga Elenge. Blijkbaar had hij tegen het
begin van 1964 zelfs de hulp ingeschakeld van provinciaal raadslid en kantonaal BSP-
secretaris Staf Reviers. Die schreef namelijk op 11 februari 1964 een brief naar Maurice
206
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Elenge aan Raad van Bestuur Union, s. d. 207
R. Coolsaet, België en zijn buitenlandse politiek, Leuven, Van Halewyck, 2014, passim 208
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Elenge, 28 februari 1962 209
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Dupond aan Lams, 26 mei 1962 210
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Dupond, 29 mei 1962 211
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Dupond aan Lams, 1 juni 1962; Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Dupond, 2 juni 1962
85
Lams. Hij vermeldt daarin dat hij in het bezit is van een kopie van het contract dat Elenge bij
Union getekend had en dat de club het contract, en meer bepaald de clausule waarin Union
zich ertoe bond Elenge een job te bezorgen, niet naleefde. Volgens Reviers maakte het
weinig uit dat Basanga Elenge ondertussen bij Royal Uccle Sport speelde en moest Union
zich nog steeds aan die belofte houden. Aangezien dat al meer dan een jaar niet meer het
geval was, vroeg het raadslid een oplossing met terugwerkende kracht, waardoor Elenge dus
een bedrag zou uitbetaald krijgen voor het afgelopen jaar212. Bij Union was men niet opgezet
met deze tussenkomst en men liet dat ook in duidelijke bewoordingen aan Reviers weten. Ze
deden het gehele verhaal, dat hier ook aan bod gekomen is, uit de doeken en verwezen
Reviers door naar Royal Uccle Sport, de club waarbij Elenge toen speelde213. Daarmee
eindigde ook het dossier van Elenge, dus het lijkt erop dat de brief van Reviers verder geen
gevolgen gekend heeft.
De Brusselse clubs speelden dus wel degelijk een rol in de structurele integratie door sport,
alleszins toch in de integratie van hun Congolese spelers die naar België kwamen om te
voetballen. Dat gebeurde meestal op een positieve manier, bijvoorbeeld door een job te
vinden voor de Congolese spelers. Het geval van Joseph Basanga Elenge toonde echter aan
dat de rol van de clubs ook zeer negatief kon uitdraaien. Ook buiten Brussel speelden de
clubs een rol in deze vorm van integratie. Zoals reeds gezegd speelden Congolese spelers in
de jaren ’50 en ’60 niet enkel in Brussel. Léon “Trouet” Mokuna was de allereerste
Congolese speler die in België kwam spelen. Hij speelde voor La Gantoise, hoewel hij ook bij
Anderlecht of Union Sint-Gillis had kunnen terechtkomen. Ook in Gent speelde de
voetbalclub een belangrijke rol in de integratie van de Congolese speler in kwestie. Mokuna
had voordien in Portugal enkele jaren bij Sporting Lissabon gespeeld als profvoetballer, maar
in Belgie kon dat niet (cf. supra). Mokuna zelf stelde in een interview voor Knack dat hij
dankzij La Gantoise vlot integreerde: “Ik werd goed opgevangen. Overdag werkte ik bij de
krant Het Volk. Die bracht wekelijks een Franstalig magazine op de markt, Samedi, een kopie
van Zondagsblad. Ik zat in de directie – klanten bezoeken, het blad rendabel maken – en ’s
avonds trainde ik.214”. Daarnaast waren er natuurlijk ook nog de wedstrijdpremies. Die
bedroegen in het geval van Mokuna 3.000 frank voor een overwinning, 1.000 voor een
212
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Reviers aan Lams, 11 februari 1964 213
Archief Union, in privébezit, Dossier Elenge, Brief Lams aan Reviers, 24 februari 1964 214
J. Sys, “Ik was een soort circusattractie”, in: Knack Extra: Congo 50 jaar onafhankelijk, 2 (2010), 8, p.42
86
gelijkspel en 500 voor een nederlaag. Een peulschil met wat hij verdiende als prof bij
Sporting Lissabon, waar hij 5.000 frank per overwinning kreeg bovenop een maandelijks
salaris van omgerekend 5.000 Belgische frank215. Naast Mokuna werd ook Bonga Bonga in
Luik aan werk geholpen door zijn club Standard. Hij werkte in een fabriek van een
medewerker van de club en woonde ook 2 maanden lang tegenover diezelfde fabriek.
Daarna verhuisde hij naar het centrum van Luik. Bovendien verdiende hij via
wedstrijdpremies (1.000 frank per punt), trainingspremies en extra premies van de
voorzitter nog eens geld bovenop het salaris van zijn job. In 1963 liet men hem echter per
post weten dat hij de club moest verlaten, waarop hij naar Charleroi getransfereerd werd en
in Brussel ging wonen. De persoon die zijn transfer regelde, vond via een vriend ook een job
voor Bonga Bonga bij een Brussels verzekeringskantoor. Daar bleef hij werken toen hij bij
Tubeke speler-trainer werd, omdat hij wist dat hij de job nog nodig zou hebben na zijn
voetbalcarrière. Zo ging hij als agent van dat verzekeringskantoor terug naar Kinshasa, waar
hij later nog coach zou worden van de nationale ploeg216.
De Congolese spelers vonden niet enkel onderdak in de Belgische grootsteden. Zo trok
Racing Lokeren, toen een club uit de lagere reeksen, in 1958 eveneens een speler uit Congo
aan, als derde Belgische club ooit. Dat had de club te danken aan Piet Van Neer, een
industrieel uit Lokeren die in Katanga actief was en eveneens in het bestuur van de
voetbalclub zetelde. De naam van deze speler was Jean Mbuyu. Velen die met hem speelden
of hem zagen spelen, waaronder ex-bondscoach Aimé Antheunis, beweren dat hij beter was
dan Mokuna en Bonga Bonga, en dat deze twee dat ook zelf toegaven. Toch zou hij zijn hele
carrière bij Racing Lokeren blijven spelen. De club had natuurlijk minder middelen dan de
grootmachten uit pakweg Brussel, Gent en Luik, maar men probeerde Mbuyu toch zo goed
mogelijk te helpen bij zijn integratie. Hij woonde in een klein huisje samen met zijn vrouw en
dochter. Dat huis bevond zich dichtbij de wasserij van de voorzitter van de club, waar Mbuyu
werkte. Ook hier zorgde de club dus voor werk en huisvesting217.
215
Ibidem, pp. 42-43 216
G. Akindes, Entre le Congo et la Belgique, La carriere de footballeur de Paul Bonga Bonga, in: <https://www.youtube.com/watch?v=wm5-ErN-SiM>, geraadpleegd op 17.05.2015 217
B. Bartolomivis, Hij was een voetballende Caruso, in : < http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-lokeren/-hij-was-een-voetballende-caruso-a2005608/>, geraadpleegd op 19.05.2015
87
Qua structurele integratie door sport, in aspecten zoals het vinden van een job en
huisvesting, speelden de clubs voor spelers die van Congo kwamen dus een zeer belangrijke
rol. De rol van de club was zelfs zo sterk dat het uiteindelijk negatief kon uitdraaien voor de
spelers in kwestie (cf. het verhaal van Joseph Basanga Elenge). De clubs speelden ook niet
alleen een rechtstreekse rol in de structurele integratie. Het voetbal in het algemeen gaf de
spelers en hun familie de kans op een beter bestaan. Zo nam Henri Erumba zich toen hij in
1957 voor het eerst in België kwam meteen voor dat hij er zou blijven wonen en dat zijn
kinderen er later zouden gaan studeren. Zijn droom kwam uit en na een carrière bij RSC
Anderlecht, Crossing Molenbeek en RCS de Schaerbeek overleed hij in 2012 in Molenbeek.
Hij bleef dus tot zijn dood in Brussel wonen218. Over de Congolese spelers zijn er nog
behoorlijk wat bronnen te vinden. Over de andere buitenlandse spelers die zich in de
gelederen van de club bevonden, valt er heel wat minder informatie te vinden. Het is aan te
nemen dat ook voor spelers van andere nationaliteiten die getransfereerd werden om in het
eerste elftal te spelen dezelfde regelingen getroffen werden. Dat valt bijvoorbeeld af te
leiden uit het verhaal van Jan Mulder, die zelfs zijn zoons op de wereld zag gezet worden
door de clubdokter van Anderlecht toen hij daar in de jaren ’60 aan de slag was219. Voor de
spelers in de jeugdelftallen, die zoals voordien al duidelijk werd de overgrote meerderheid
van de migranten in de clubs vormden, was dit niet echt nodig. Hun ouders waren immers
vaak speciaal naar België gekomen om te werken als gastarbeider (cf. supra).
218
Anoniem, Henri Erumba, in : <http://nl.wikipedia.org/wiki/Henri_Erumba>, geraadpleegd op 19.05.2015 219
E. Goens, “Jan Mulder”, in: Kroost, VIER, 4 mei 2015
88
4 Sociaal-culturele integratie
De structurele integratie viel al bij al behoorlijk goed af te leiden uit de beschikbare bronnen
en het is duidelijk dat de clubs zowel in Brussel als in andere steden een aanzienlijke rol
speelden bij de structurele integratie van de Congolese spelers. De sociaal-culturele
integratie valt minder uit archiefstukken af te leiden. Deze vorm van integratie omvat
immers aspecten als beeldvorming over en acceptatie van migranten, dingen die niet
zomaar op papier afgelezen kunnen worden. Daarvoor zijn dus getuigenissen nodig van
spelers met buitenlandse origine, die zelf ervaren hebben hoe ze bekeken en behandeld
werden toen ze in België kwamen spelen. Opnieuw zijn de eerste Congolese spelers in België
daarvoor een interessante case. Zij kwamen immers in België voetballen in een periode
waarin er nog maar weinig buitenlanders dat deden op het hoogste niveau. Bovendien
sprongen zij met hun donkere huidskleur meteen in het oog van de Belgische bevolking.
Helaas zijn er van de Congolese spelers bij Brusselse clubs geen getuigenissen terug te
vinden. Daarom zal even een uitstapje gemaakt worden naar Gent en Luik, naar
respectievelijk Léon Mokuna en Paul Bonga Bonga. Zo kan toch een beeld gevormd worden
van hoe de Congolezen ontvangen werden in België, zowel op en naast het veld.
Mokuna en Bonga Bonga kwamen voor het eerst naar België in 1957 voor een tournee met
een Congolees elftal (cf. supra). Toen ze een toeristische rondrit deden door België, werden
ze door de mensen op straat vreemd bekeken. Mokuna verbaasde zich er zelfs over dat de
Belgische bevolking niet leek te weten dat de mensen uit hun kolonie niet dezelfde
huidskleur hadden. Ze kregen dan ook te maken met openlijk racisme. In het hotel waar ze
verbleven, gooiden mensen bananenschillen naar de Congolese spelers en noemden hen
apen. In het interview bij Belga Sport werd Mokuna nog steeds emotioneel toen hij daarover
sprak220. De Congolezen werden dus vooral gezien als een attractie en dat was ook nog het
geval toen Mokuna bij La Gantoise ging spelen. Mokuna zelf zegt dat mensen van heinde en
verre naar Gent kwamen om hem te zien spelen, soms moesten er zelfs stoelen bijgeplaatst
worden221. “Trouet” werd dan ook al snel een echte publiekslieveling. De supporters van La
220
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007 221
J. Sys, art. cit., p. 42
89
Gantoise waren fier dat zij een zwarte speler in hun rangen hadden222 en ze zorgden er zelfs
voor dat Mokuna van de reserven naar het eerste elftal werd overgeheveld door zijn naam
te scanderen na een verloren wedstrijd. Ook op zijn werk gebruikte men hem als attractie
voor sportavonden van de krant Het Volk, waar mensen speciaal voor hem naartoe
kwamen223. Mokuna was trouwens niet de enige buitenlander die bij het publiek in de
bovenste schuif lag. Ook Freddy Chaves d’Aguilar, woonachtig op de Muide maar wel van
buitenlandse afkomst, en Moïse Dos Santos, ex-speler van Crossing Schaarbeek, groeiden uit
tot absolute sterren in het Jules Otten-stadion224. De populariteit van Mokuna bleef echter
niet beperkt tot Gent alleen. In een telefonische enquête voor televisie kon het publiek
kiezen tussen vijf verschillende spelers om de beste Belgische spits aan te duiden. Mokuna
kwam afgetekend als winnaar uit de rondvraag. Een oproep voor de nationale ploeg liet dan
ook niet op zich wachten, maar uiteindelijk bleek dat de Congolees bij de B-ploeg
ondergebracht werd. Mokuna zelf is er nog steeds van overtuigd dat dit enkel te wijten was
aan racisme, samen met het feit dat hij niet in Brussel of Wallonië speelde225. Hier leidde een
gebrekkige sociaal-culturele integratie dus mee tot een afwezigheid van structurele
integratie. Het was niet de enige keer dat Mokuna met racisme te maken kreeg. Vooral op
het veld kreeg hij te maken met heel wat verwijten en vernederingen. Er werden bananen
gegooid en oerwoudgeluiden gemaakt, vooral in Wallonië226. Toen hij vroeg of hij eens
mocht drinken van de fles water van een geblesseerde Anderlechtspeler, weigerde die
dat227. Het ergste voorval vond plaats in een wedstrijd tegen Sint-Truiden. De kapitein van
die ploeg, Jan van Oirbeeck, maakte Mokuna het leven zuur tijdens de match. Hij pakte de 222
G. Foutré en F. Vanheule, Vaarwel, Bruiloftstraat. Jules Otten vertelt, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2013/20/F57muV5E%252F0tFANXjmCgJ7GWR3ihI89nwdZEN%252BPLPfAvUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3219159.PDF>, geraadpleegd op 15.05.2015 223
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007 224
G. Foutré en F. Vanheule, Vaarwel, Bruiloftstraat. Jules Otten vertelt, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2013/20/F57muV5E%252F0tFANXjmCgJ7GWR3ihI89nwdZEN%252BPLPfAvUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3219159.PDF>, geraadpleegd op 15.05.2015 225
Anoniem, Symbool, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/402752/article>, geraadpleegd op 16.05.2015.; P. Bilic en R. De Groote, Gelukkig kon ik voetballen, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/464263/article>, geraadpleegd op 16.05.2015; J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007 226
J. Sys, art. cit., p. 42 227
Ibidem, p. 42; P. Bilic en R. De Groote, Gelukkig kon ik voetballen, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/464263/article>, geraadpleegd op 16.05.2015
90
Congolees bijzonder hard aan en als Mokuna hem daarop attent maakte, zei hij enkel: “Hou
je mond, zwarte.” Toen de Gent-speler opnieuw onderuit gehaald werd, stond hij op en gaf
van Oirbeeck een oplawaai waardoor de STVV-kapitein zijn kaakbeen brak. Mokuna kreeg
enkele weken schorsing (4 tot 6, afhankelijk van de bron)228. Soms hing het racisme ook af
van de politieke ontwikkelingen tussen België en Congo en dan kon het zelfs vrij grote
proporties aannemen. Net na de onafhankelijkheid van Congo in 1960 braken er rellen uit in
de voormalige Belgische kolonie. Veel Belgen die er nog verbleven moesten vluchten voor
hun leven. In België zorgde dit voor meer racisme tegenover de in het land aanwezige
Congolezen. Daarom kreeg Mokuna politiebescherming en die wierp zijn vruchten af. Op een
dag werden zes personen met automatische wapens in hun bezit tegengehouden toen ze op
weg waren naar het huis van de voetballer. Ze waren van plan hem te vermoorden, met als
reden dat de Congolezen in Congo Belgische vrouwen verkrachtten en ze dat niet zomaar
konden laten gebeuren. Ook Bonga Bonga, die in Luik verbleef, kreeg in die periode vaak
met racisme te maken. Zo kreeg hij te horen: “Wat doe je hier, Kasavubu? Ga naar huis!”229
Bonga Bonga was nochtans snel goed geïntegreerd in Luik, waar hij naar eigen zeggen meer
last had op het veld, met de zware ondergrond, dan met discriminatie ernaast. Toch kreeg
ook hij af en toe te maken met racisme. Zo had hij bij zijn verhuis naar Brussel, die bij zijn
transfer naar Charleroi kwam kijken, moeite om een woonst te vinden vanwege zijn
huidskleur. Daarom moest hij eerst een tijdje bij blanke vrienden in Brussel intrekken die
later voor hem een appartement regelden. Daarnaast moest hij in Luik ook eens bemiddelen
in een caféruzie tussen een dokter en een Congolese student. De dokter kende Bonga Bonga
als voetballer en sprak tegen hem in racistische bewoordingen over de student, maar
verzekerde hem dat hij niks tegen de voetballer had omwille van zijn huidskleur. Daarop
negeerde Bonga Bonga de dokter volledig en kalmeerde hij zijn landgenoot. De dokter in
kwestie maakte dus een onderscheid tussen twee mensen van dezelfde huidskleur, enkel
omdat Bonga Bonga een bekend voetballer was bij Standard Luik230. Dit voorval toont
meteen ook het probleem aan van het bestuderen van sociaal-culturele integratie in en door
sport met een historische invalshoek. Vaak zijn er enkel (kwalitatieve) bronnen overgebleven
228
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007; J. Sys, art. cit., p. 42 229
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007 230
G. Akindes, Entre le Congo et la Belgique, La carriere de footballeur de Paul Bonga Bonga, <https://www.youtube.com/watch?v=wm5-ErN-SiM>, geraadpleegd op 17.05.2015
91
over spelers die in eerste klasse actief waren. Deze spelers waren bekend over het hele land.
Wanneer zij zeggen dat ze weinig problemen hadden met racisme buiten het veld, had dat
waarschijnlijk daarmee te maken. Iedereen in de stad wist immers wie ze waren en waarom
ze in België verbleven. Het is echter niet duidelijk of dat op latere momenten en voor
onbekende spelers op lagere niveaus ook het geval was. Iemand die niet bekend was of is via
het voetbal, zal veel minder die positieve integrerende effecten van de sport ondervinden.
Anderzijds toont dit ook wel aan dat voetbal wel degelijk een grote rol kan spelen in de
integratie van migranten, alleen niet voor iedereen in gelijke mate.
Ook Mbuyu was een attractie in het kleinere Lokeren. Bij zijn aankomst werd hij
rondgereden in een open wagen en Racing Lokeren lokte in de eerste wedstrijd na zijn komst
3 keer meer toeschouwers dan normaal. Zelfs op training liet de club kijklustigen betalen om
de kunstjes van Mbuyu te aanschouwen. Dat was niet onlogisch, aangezien er soms 1.000
man langs de kant stond voor een doodgewone training. Jean Mbuyu moet Racing Lokeren
dus enorm veel geld opgeleverd hebben. Ook de zonen van Jean Mbuyu, Dimitri en Didier,
begonnen te voetballen231. Die eerste zou trouwens voor een primeur zorgen. Hij werd
namelijk de eerste zwarte voetballer die bij de Rode Duivels mocht aantreden. Op 4 februari
1987 viel hij in tegen Portugal232. Precies dertig jaar eerder was Mokuna in België
aangekomen. Hij mocht omwille van zijn huidskleur niet bij het nationale A-elftal aantreden.
In die dertig jaar tijd was er toch blijkbaar veel veranderd en het was symbolisch dat de zoon
van één van de eerste Congolese voetballers in België de eerste niet-blanke Rode Duivel
werd. Dat toonde aan dat migranten en mensen van buitenlandse origine ook binnen het
voetbal en de KBVB steeds meer geaccepteerd werden en dat de structurele integratie
binnen de Rode Duivels er op korte tijd sterk op vooruit gegaan is. Vandaag bestaat het elftal
van de Rode Duivels zelfs grotendeels uit voetballers die hun origine in het buitenland
hebben. Die verandering begon al enkele jaren geleden en werd in 2010 ook al opgemerkt in
de pers233. België volgt hiermee een trend die werd ingezet door enkele buurlanden.
231
B. Bartolomivis, « Hij was een voetballende Caruso », in : < http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-lokeren/-hij-was-een-voetballende-caruso-a2005608/>, geraadpleegd op 19.05.2015 232
J. Hauspie, Ik ben geen roeper, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/27/mcksV3TMJKC8pDmLXqx253P1QqHLf2yqeRDYn43J7c%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3723782.PDF>, geraadpleegd op 17.05.2015 233
K. De Ryck en C. Vandenabeele, Zwarte Duivels, in: <http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2010/34/5EdLzSnuFoVj5s5YV%252FcQ3ahSmgqUqqVOWlWX3X8SrJjUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2560883.PDF>, geraadpleegd op 20.3.2015
92
Frankrijk won bijvoorbeeld het WK van 1998 met hun zogenaamde “Black Blanc Beur”-elftal
en ook in het Duitse nationale elftal staan tegenwoordig veel spelers van andere origine234.
Het lijkt er dus op dat zwarte, Congolese voetballers vroeger eerder als een eigenaardigheid
gezien werden dan als een probleem. Dimitri Mbuyu zei trouwens ook: “Er waren nog
weinig kleurlingen in die tijd, maar omdat we goed konden voetballen waren we enorm
populair.”235 Er was wel af en toe wat racisme op het veld, maar de spelers zelf getuigden
dat ze in het algemeen weinig last hadden van racisme. Later hadden spelers als Kompany,
Vanden Borre, Dembele en Messoudi veel meer last van racistische opmerkingen. Zij
speelden ook in de jeugd in België (de eerste twee in Brussel, de andere twee in Antwerpen)
en werden daar geregeld verwenst en beledigd236. Het lijkt er dus op dat migranten in het
voetbal maar geaccepteerd worden tot op een zekere hoogte. Supporters lijken ook vooral
tolerant geweest te zijn tegenover buitenlanders in hun eigen elftal, en veel minder ten
opzichte van buitenlanders bij andere ploegen (cf. supra: Mokuna). Het lijkt wel alsof er een
onderscheid gemaakt werd en dat buitenlanders bij de eigen ploeg als “de goede”
beschouwd werden (en worden) tegenover “de slechte” bij de tegenstander.
234
P. ’t Kint, 109 jaar traditie, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2013/33/%252Bz2TP0pjdn5PbEXO5pKSYpPFtGkBI22ifwd5JWjnwXvUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3305874.PDF>, geraadpleegd op 18.05.2015 235
J. Hauspie, Ik ben geen roeper, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/27/mcksV3TMJKC8pDmLXqx253P1QqHLf2yqeRDYn43J7c%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3723782.PDF>, geraadpleegd op 17.05.2015 236
M. Stockmans, Vechten tegen vooroordelen, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2005/01/DVoHmVcgab%252F8UDGQY5%252B7B7QnZZ%252Bf9EKaQZTXDXyS%252FpM%253D/PDF/398884.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015
93
5 Sociaal-affectieve integratie
De sociaal-affectieve integratie van migranten is de moeilijkste vorm om te bestuderen.
Vriendschappen en liefdesverhoudingen die door het voetbal tot stand gekomen zijn,
vertonen zich immers bijna nooit in historische bronnen. Toch zijn er enkele tijdschriften- en
krantenartikels waaruit we enkele zaken kunnen afleiden in verband met deze dimensie van
integratie. Deze gaan vooral over dezelfde spelers die in het vorige hoofdstuk naar voor
komen. Léon Mokuna voelde zich al snel en voelt zich nog steeds een echte Belg. Zijn vrouw
en kinderen wonen in België en daarom voelt hij zich daar thuis. Hij is vol lof over België, in
tegenstelling tot Congo, waar hij veel ziet mislopen. Bovendien werd Mokuna vroeger ook
als Belg beschouwd in Congo. Wanneer Mobutu in het kader van de zogenaamde Zaïrisering
alle buitenlandse bedrijven nationaliseerde, werd ook het bedrijfje van Mokuna, Congo
Shipping, door de staat overgenomen. Hoewel hij dus in Congo geboren werd en opgroeide
en zelfs een tijdje een persoonlijke vriend van Mobutu was geweest, bekeek men hem toch
als Belg237. Qua vriendschappen en relaties via het voetbal is er weinig bekend over Mokuna.
Wel gaat Mokuna nog geregeld naar wedstrijden van AA Gent kijken en blijft hij zeer geliefd
op de club. Ook in zijn tijd als voetballer hadden de supporters hem graag, ook de vrouwen,
die hij gemakkelijk rond zijn vinger wond238. Van Bonga Bonga is niets bekend over
vriendschappen of relaties die ontstonden via het voetbal. Ook hij woont echter nog steeds
in België239. Jean Mbuyu was zoals gezegd zeer populair in Lokeren, ook naast het veld.
Sommige van zijn zogezegde vrienden profiteerden van hem en troggelden hem geld af.
Voor het overgrote deel waren zijn relaties met de autochtone bevolking echter zeer
positief. Hij kwam met zijn vrouw en dochter naar België vanuit Congo. Zij verongelukten
echter in hun vaderland, waarnaar ze even teruggekeerd waren omdat ze last hadden van
heimwee. Mbuyu bleef dus alleen achter in Lokeren. De jonge weduwnaar kreeg echter zeer
237
J. Weyn, « FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België », in : Belga Sport, Canvas, 30 april 2007 238
P. Bilic en R. De Groote, Gelukkig kon ik voetballen, in: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-voetbalmagazine/printarticle/464263/article>, geraadpleegd op 16.05.2015.; G. Foutré en F. Vanheule, Vaarwel, Bruiloftstraat. Jules Otten vertelt, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2013/20/F57muV5E%252F0tFANXjmCgJ7GWR3ihI89nwdZEN%252BPLPfAvUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3219159.PDF>, geraadpleegd op 15.05.2015 239
G. Akindes, Entre le Congo et la Belgique, La carriere de footballeur de Paul Bonga Bonga, <https://www.youtube.com/watch?v=wm5-ErN-SiM>, geraadpleegd op 17.05.2015
94
veel aandacht van de Lokerse dames240. Fiel Laureys, clubicoon en bestuurslid van Sporting
Lokeren241, verwoordde het als volgt: "Het was een stormloop aan zijn deur. Wat wil je? Hij
was mooi, charmant, echt een voetballende Caruso. Ze zouden er van gegeten hebben met
een lepelke [sic], de vrouwtjes.242" Mbuyu hertrouwde dan ook met een blanke vrouw,
Christiane, waarmee hij twee zoons, Dimitri en Didier, kreeg. Hij voelde zich zo goed thuis in
België dat hij een aanbod van de Congolese ambassade om terug te keren naar zijn
vaderland afsloeg243. Zijn zoon Dimitri voelt zich eveneens 100 procent Belg en Lokeraar en is
zelfs nog nooit in Congo geweest244.
5.1 Straatvoetbal
Uit deze voorbeelden blijkt dat het voetbal ervoor zorgde dat de eerste Congolese
voetballers in België zich meteen helemaal thuis voelden en hier bleven tot het einde van
hun leven. Ook de spelers van buitenlandse origine die de dag van vandaag in eerste klasse
of in de nationale ploeg spelen, hebben veel vriendschappen aan het voetbal te danken. Bij
hen groeiden die vriendschappen echter meestal niet in clubverband. De laatste decennia is
het straat- en pleintjesvoetbal steeds belangrijker geworden in het leven van de allochtone
jeugd. Er zijn talloze voorbeelden bekend van topvoetballers die naast het clubvoetbal ook
op straat speelden en daar veel vrienden aan overhielden. Zo begonnen Radja Nainggolan en
Moussa Dembélé, allebei Rode Duivel, hun carrière op de Antwerpse pleintjes. Onlangs
maakte het productiehuis “Nr10” een documentaire, “De Pleintjes”, over het
pleintjesvoetbal in Antwerpen. Daarin komt heel mooi de waarde van dit soort informele
voetbal in een stad naar voren. De pleintjes voelden voor veel jongeren aan als een tweede
thuis. In de jaren ’90 bevonden er zich jongeren van zeer verschillende origine. Men vond er
Noord-Afrikanen, Belgen en Fransen, maar eveneens Italianen, Portugezen et cetera. De
jongeren leerden er niet enkel voetbaltechnisch veel bij, maar ook op het sociale vlak bracht
240
B. Bartolomivis, Hij was een voetballende Caruso, in : < http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-lokeren/-hij-was-een-voetballende-caruso-a2005608/>, geraadpleegd op 19.05.2015 241
T. Vlaeminck, Fiel Laureys wordt 90!, in: < http://www.sporting.be/site/algemeen-fiel-laureys-wordt-90>, geraadpleegd op 20.05.2015 242
B. Bartolomivis, Hij was een voetballende Caruso, in : < http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-lokeren/-hij-was-een-voetballende-caruso-a2005608/>, geraadpleegd op 19.05.2015 243
B. Bartolomivis, Hij was een voetballende Caruso, in : < http://www.hln.be/regio/nieuws-uit-lokeren/-hij-was-een-voetballende-caruso-a2005608/>, geraadpleegd op 19.05.2015 244
J. Hauspie, Ik ben geen roeper, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/27/mcksV3TMJKC8pDmLXqx253P1QqHLf2yqeRDYn43J7c%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3723782.PDF>, geraadpleegd op 17.05.2015
95
het pleintje hen veel bij. De jonge voetballers vormden hun eigen set van regels en de
ouders hielden achter de schermen een oogje in het zeil. Natuurlijk bestond er ook het
gevaar dat sommige jongeren onder elkaar op het slechte pad geraakten, maar dit was zeker
niet vaak voorkomend. Matthias Schoenaerts, de acteur die een groot deel van zijn jeugd
doorbracht op de Antwerpse pleintjes, vindt dat er een verkeerd beeld hangt van de
pleintjes. Veel mensen denken dat het gevaarlijke buurten zijn, maar hij ervoer zelf het
tegendeel. Bovendien was het voetbal een redmiddel voor degenen die geen enkele
interesse hadden in school. Van racisme was er ondanks de mengelmoes van culturen geen
sprake. Het voetbal ging namelijk boven alles en overtrof alle verschillen. De vriendschappen
die op de pleintjes gevormd werden, waren van blijvende aard. Riana Nainggolan, de zus van
Radja die zelf ook voetbalt, verklaarde dat haar vrienden van het pleintje nog steeds voor
haar klaar staan als ze hen nodig heeft. Vandaag wordt het voetbal op de pleintjes ook
gebruikt in de Antwerpse jeugdwerking. Daarin zijn vaak allochtonen geëngageerd die
vroeger zelf actief waren op diezelfde pleintjes245. Ook in Brussel is het straatvoetbal en
voetbal op pleintjes zeer populair bij de jeugd, vooral bij jongeren met buitenlandse origine.
Op de pleintjes van de hoofdstad werden enkele topvoetballers gevormd. Onur Kaya, speler
bij Lokeren, zegt zelf dat hij zijn techniek te danken heeft aan het straatvoetbal in zijn jeugd.
Toch overtuigde de vader van Kaya hem om van de pleintjes weg te blijven vanaf zijn
dertiende. Dat was enerzijds om zijn carrière bij Anderlecht, waar hij in de jeugdelftallen
speelde, niet te hypothekeren, maar ook omdat zijn vader bang was dat Onur zou toegeven
aan de verleidingen en gevaren van de straat. Bij RSC Anderlecht vormden er zich twee
groepen: de Brusselse pleintjesvoetballers en de rest. Volgens Kaya kregen de anderen vaak
privileges246, dus blijkbaar konden de clubs niet altijd even goed om met de mentaliteit die
de jongeren vormden onder elkaar op de pleintjes. Vaak waren de jongeren erop gericht om
vooral technisch te spelen en te dribbelen247, terwijl clubs liever efficiënt samenspel zien.
Toch leerden de jongeren ook belangrijke waarden aan tijdens hun dagelijkse wedstrijdjes
op de pleintjes. Zo blijkt uit een interview met vijf Belgische topvoetballers uit 2014.
245
Nummer 10, De Pleintjes - Antwerp, The City Game - full documentary, in: <https://www.youtube.com/watch?v=n0bNPZ94jyY>, geraadpleegd op 20.05.2015 246
J. D’Hondt, Van de pleintjes naar eerste, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/30/th7jciLV7krpuJDseMVaTMAKbMAqYpBJ7qbrhBJASgDUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3740384.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2014 247
Nummer 10, De Pleintjes - Antwerp, The City Game - full documentary, in: <https://www.youtube.com/watch?v=n0bNPZ94jyY>, geraadpleegd op 20.05.2015
96
Pelé Mboyo, Hervé Kagé, Anthony Vanden Borre, Geoffrey Mujangi Bia behoren vandaag
allemaal tot de topspelers in de Belgische eerste klasse248 en Michy Batshuayi speelt
ondertussen zelfs bij de Franse topclub Olympique Marseille249. Allen speelden ze in hun
jeugd samen voetbal in het Parc Pinsoul in Sint-Agatha-Berchem. De vriendschap die ze daar
smeedden, houdt nog steeds stand. Daarnaast behoren andere topspelers als Julien
Vercauteren, Andrea Mutombo en Vincent Kompany tot hun vrienden. Ook zij speelden in
hun jeugd vaak op de pleintjes, net als de betreurde Junior Malanda. Naast de vriendschap
draaide het natuurlijk vooral om voetbal. Het pleintjesvoetbal kende echter geheel eigen
regels. Er was geen scheidsrechter, waardoor zowat alles toegelaten was250. Toch was er een
zeker respect voor elkaar nodig om het niet uit de hand laten lopen. Soms ontstonden er wel
eens problemen, maar die werden opgelost zonder tussenkomst van volwassenen. Zo
werden de jongeren dus ook zelfstandiger251. Daarenboven speelden alle leeftijden door
elkaar. De jongere spelers moesten dus knokken om stand te houden tegen de ouderen.
Bovendien was de druk om goed te spelen en te winnen zeer groot. Wie slecht speelde,
kreeg het te horen van zowel ploegmaats als tegenstanders. Bovendien mocht de winnende
ploeg op het veld blijven voor de volgende wedstrijd, met als gevolg dat het verliezende
team erna soms uren langs de kant moest toekijken. Omwille van deze moeilijke
omstandigheden lag de druk hoog en werden de jonge voetballers mentaal en fysiek zeer
sterk. De wil om te winnen werd vanaf zeer jonge leeftijd aangeleerd en iedereen wou altijd
de beste zijn. Bovendien werden de vriendschappen zeer hecht, aangezien ploegmaats
wisten dat ze op elkaar aangewezen waren om zo veel mogelijk te winnen. Deze vriendschap
hield hen, samen met het voetbal, recht in de moeilijke omstandigheden waarin ze leefden.
De clubs speelden hier niet altijd een even positieve rol in. Ze perkten de vrijheid van de
248
T. Bricmont en R. Van der Pluym, ’Als je slecht speelt, ben je onze vriend niet.’ Brussels Street Boys in het Belgische voetbal, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/08/ctgo7cM2k37b9WD8%252FWLvLN12NvFGBdwuvKiLHecCPP3Uu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3555203.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015 249
Olympique Marseille, Fiche Joueur. Michy Batshuayi, in : < https://www.om.net/equipes/effectifs/joueurs/15141/batshuayi-michy>, geraadpleegd op 21.05.2015 250
T. Bricmont en R. Van der Pluym, ’Als je slecht speelt, ben je onze vriend niet.’ Brussels Street Boys in het Belgische voetbal, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/08/ctgo7cM2k37b9WD8%252FWLvLN12NvFGBdwuvKiLHecCPP3Uu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3555203.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015 251
B. Vermeulen, ’Familie, vrienden en voetbal. Dat houdt me overeind.’ De binnenkant van Ilombé Mboyo, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2010/35/J87feakOJEV3NkWtQGHrH9%252BgwlJVA9jh46lldryfLKTUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2564977.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015
97
jonge voetballers in en begeleidden hen vaak niet erg goed252. De clubs speelden dus zeker
niet altijd een positieve rol in de integratie van jonge voetballers met buitenlandse origine.
Vaak betekende het straatvoetbal en de vriendschappen die daar werden opgebouwd veel
meer voor de spelers zelf. De clubs beginnen de dag van vandaag echter steeds meer de
waarde van het straatvoetbal, en van de waarden die de jongeren er aanleren, te beseffen.
Bij Anderlecht halen er bijvoorbeeld steeds meer Brusselaars, vaak met buitenlandse origine,
het eerste elftal. De club besteedt meer aandacht aan de begeleiding van deze spelers en
ziet in dat de techniek en de mentale kracht die ze van de straat meenemen van grote
waarde kunnen zijn253. Ook clubs buiten Brussel hebben ondertussen de hoofdstad als schat
aan voetbaltalent ontdekt. Club Brugge werkt bijvoorbeeld samen met de Nseth Academy,
een academie van Seth Nkandu254, een straathoekwerker en jeugdcoach die ook voor Michy
Batshuayi een mentor was255. Eén van de bedoelingen is om de jeugd van de straat te
houden en hen bepaalde waarden mee te geven die ze later ook kunnen gebruiken in het
normale leven, als ze niet zouden slagen in het voetbal256.
Het straatvoetbal speelt niet enkel rechtstreeks en op de persoonlijke schaal een rol in de
sociale integratie van personen van buitenlandse afkomst. Nu er de dag van vandaag veel
spelers met een migratieachtergrond in de nationale ploeg spelen, hebben de Rode Duivels
ook steeds meer supporters van buitenlandse origine. Zij kunnen zich identificeren met deze
spelers en zien dat het voetbal personen van buitenlandse afkomst enorme kansen kan
252
T. Bricmont en R. Van der Pluym, ’Als je slecht speelt, ben je onze vriend niet.’ Brussels Street Boys in het Belgische voetbal, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/08/ctgo7cM2k37b9WD8%252FWLvLN12NvFGBdwuvKiLHecCPP3Uu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3555203.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015 253
T. Bricmont, ’Hoe Brusselser, hoe beter.’ De ‘verbrusseling’ van RSC Anderlecht, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/32/CC%252F6kwAUAaCFAQNWPYATKVJnlGbstfVL9VgK6naTbY%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3743735.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015 254
M. Stockmans, B. Govers, et. Al., Op zoek naar de nieuwe Kompany. De strijd om het Brusselse voetbalgoud, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2012/19/K%252FLlwcIyFXYkAJeXuTPy4yw56nBAyHEzwTzvpPEO9APUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2924976.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015 255
S. Vande Velde, Een leeuw op het veld. Batshuayi, de nieuwe lieveling van Standard, in: http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2012/06/qWoCNgaGWfupihR7%252FO5nWhCIBh3qLY%252BFl09TX%252FEQk2vUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2870096.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015 256
M. Stockmans, B. Govers, et. Al., Op zoek naar de nieuwe Kompany. De strijd om het Brusselse voetbalgoud, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2012/19/K%252FLlwcIyFXYkAJeXuTPy4yw56nBAyHEzwTzvpPEO9APUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2924976.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015
98
bieden257. Een speler als Vincent Kompany is bijvoorbeeld veel meer dan een voetballer. Als
zoon van een Congolese vader is hij via de pleintjes opgeklommen tot aanvoerder van
Manchester City en de Rode Duivels. Bovendien is hij viertalig, intelligent en voelt hij zich
uitgesproken Belg. Hij staat als het ware symbool voor het feit dat ook personen met een
migratieachtergrond het (via het voetbal) kunnen maken. Spelers zoals Kompany kunnen
ervoor zorgen dat migrantenjongeren zich aan hem gaan spiegelen en zich meer Belg gaan
voelen. Hij kan als het ware een verbindende rol spelen tussen autochtonen en allochtonen
en zelfs tussen Walen en Vlamingen. Kompany beseft dit en probeert dan ook met projecten
als BX Brussels de Brusselse jeugd een betere toekomst te verschaffen258.
Straatvoetbal is voor de meeste allochtone jongeren in Brussel en andere steden dus een
zeer belangrijk onderdeel van hun leven. Uit de onderzochte artikels en interviews blijkt dat
er via het voetbal op de pleintjes ook sociale netwerken werden en worden uitgebouwd en
sociaal kapitaal opgebouwd. Het kan zeer interessant zijn om het straatvoetbal te
bestuderen vanuit deze invalshoek, zoals dat reeds gebeurd is met etnisch gescheiden clubs.
(cf. supra). Ook de invloed van straatvoetbalcompetities op het opbouwen van sociaal
kapitaal werd al onderzocht, maar de conclusies konden geen uitsluitsel geven over de
causale relatie tussen straatvoetbal en een groter sociaal kapitaal. Bovendien werden enkel
geformaliseerde competities onderzocht en niet het informele straatvoetbal zoals dat
dagelijks gespeeld wordt259. Verder onderzoek over dit onderwerp is dus nog nodig.
5.2 Etnisch gescheiden clubs in Brussel
In de inleiding kwam al naar voor dat sociologen de rol van etnisch gescheiden clubs voor de
sociale integratie van migranten vergeleken hebben met die van gemengde clubs. Uit die
onderzoeken bleek dat beiden een positieve impact konden hebben, maar dat
beleidsmakers vaak de neiging hadden of nog steeds hebben om gemengde clubs te
bevoordelen (cf. supra). Ook in Brussel werden doorheen de jaren enkele clubs opgericht
257
T. Bricmont, Duivels van de straat. Het andere WK, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/27/wMdHD%252BvmByP5A039bgXfeJN3Q22wlpPfHOzQiBJXt8XUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3723760.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015 258
S. Vande Velde, Duivel-doet-al, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/24/ahnfWGLThMrkbuw6LLhAsM4VpsICL%252FvBQUuCPmjWqPrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3700578.PDF>, geraadpleegd op 21.05.2015 259
M. Hendriks en V. Toepoel, “Social impact of Street Soccer Leagues”, in: G. Richards, M. De Brito en L. Wilks (eds.), Exploring the Social Impacts of Events, New York, Routledge, 2013, s.p.
99
door bepaalde groepen. Soms werden deze genoemd naar clubs uit het land van herkomst,
zoals bij Anderlecht-Milan (opgericht in 1989) of Trabzon Schaarbeek het geval is. De eerste
etnisch gescheiden club in Brussel werd opgericht in de jaren ’50. RAS Maccabi Brussel
ontstond al in 1953 als club voor de Joodse gemeenschap in de hoofdstad. Deze club is
echter een onderdeel van de internationale Maccabi World Union. In de jaren erna kwamen
er ook steeds meer specifieke clubs voor andere groepen in de Brusselse maatschappij.
Enkele Spaanse jongeren richtten in 1962 al Agrupación Asturiana op. In 1998 ging deze club
een fusie aan met Peña Real Oviedo om één grote Spaanse club in Brussel te vormen. In
1974 ontstond Sporting Ovetense uit een groep migranten uit het Spaanse Oviedo. Na fusies
met Racing Vorst en CD Turon Bruselas werd de club naar FC Vorst hernoemd en dus iets
minder Spaans getint. In 1982 richtten Spanjaarden in de hoofdstad nog een club op,
namelijk Sporting Helmet Schaarbeek. Deze club wil vandaag echter iedereen de kans geven
om te voetballen, niet enkel de Spanjaarden. Ook andere bevolkingsgroepen stichtten hun
eigen clubs. AS Étoile Brussel Capitale werd in 1974 opgericht door Marokkaanse migranten
als Étoile Marocaine en sloot zich in 1987 aan bij de KBVB. In 2000 ging de club een fusie aan
met Atlas Brussel. Vier jaar na de oprichting van AS Étoile ontstond in de Marokkaanse
gemeenschap ook nog Jeunesse Marocaine. Deze club sloot zich in 2000 aan bij de KBVB als
Jeunesse Molenbeek. De Turken hadden vanaf 1976 Istanbul Evere ’76 en vanaf 1979
Trabzon Schaarbeek, genoemd naar de Turkse ploeg Trabzonspor. De Armenen in Brussel
stichtten in 1981 Etterbeek Armenia, maar de club werd pas in 1997 lid van de Belgische
voetbalbond. Ook recenter werden er nog etnische clubs opgericht in Brussel. In 1991
ontstond FC Kosova Schaarbeek uit de Albanese gemeenschap, in 2002 de ploeg van Syriërs
FC Suryoyes Brussel, in 2005 FC Moreda Ukkel door Spaanse migranten en in 2006 Espoir
Molenbeek. Die laatste club heeft ook expliciet als doel om allochtone jongeren uit
probleemwijken een kans te geven260. Het is dus duidelijk dat ook Brussel voldoende
etnische clubs heeft gehad doorheen de jaren. Een groot probleem is dat deze clubs vaak
niet voldoende middelen hebben om een goede jeugdwerking op poten te zetten. Bij
Trabzon Schaarbeek verdwenen de jeugdploegen bijvoorbeeld enkele jaren geleden omdat
er niet voldoende mensen waren om deze te laten functioneren. Nochtans had de
260
G. Foutré en M. Stockmans, Voetbal in Brussel. Er zijn geen ketjes meer, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2008/06/dDaGthFP5oP75KIwcdcrIVB9m5VNKNVJTp%252FjA%252BmtjxrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2030856.PDF>, geraadpleegd op 27.04.2015
100
jeugdwerking van de club al enkele successen geboekt in het helpen van jongeren die via het
voetbal op het rechte pad gekomen of gebleven waren261. Het verdwijnen van de
jeugdploegen van dergelijke clubs kan dus leiden tot een verminderde integratie van
allochtone jongeren. In de inleiding werd al beschreven hoe in het beleid vaak de gemengde
club als ideaal beschouwd werd en wordt. Daardoor zouden de etnische clubs het moeilijker
krijgen om te overleven. In 2005 kwam Bert Anciaux, toen minister van Sport, met het idee
om deze ‘zelforganisaties’, zoals hij het verwoordde, subsidies te verlenen. Daarop kwam
veel kritiek, onder andere van Bart Somers, die vreesde dat het initiatief zou leiden tot
segregatie in plaats van integratie. Opvallend was toen dat ook personen met buitenlandse
origine die in sportclubs actief waren, onder andere in Brussel, dezelfde mening toegedaan
waren262. Hoewel er in de academische wereld dus overwegend positief gekeken wordt naar
deze etnisch gescheiden clubs en vooral de voordelen belicht worden (hoewel
genuanceerd), worden er in de praktijk zowel op het vlak van beleid als bij de spelers en
trainers zelf nog heel wat vragen gesteld bij het nut van dit soort clubs. De laatste jaren
verdwijnen er dan ook heel wat gescheiden clubs in Brussel. Volgens kenners van het
Brusselse voetbal voelen mensen zich steeds meer Brusselaar en verdwijnen daarom etnisch
gescheiden clubs of krijgen ze alleszins neutralere namen263. Een opvallend geval in Brussel is
de recente fusie tussen Blue Star, het vroegere Maccabi Brussel, en Étoile de Bruxelles. De
eerste was zoals gezegd een club voor de Joodse gemeenschap, de andere club had vooral
Marokkaanse moslims in de rangen. Geen evidente combinatie gezien de spanningen tussen
de beide gemeenschappen in het Midden-Oosten. Er waren dan ook wel wat negatieve
reacties en er werden zelfs twee nieuwe clubs opgericht, Maccabi Vorst door ontevreden
Joden, FC Brussels City door de verbolgen aanhang van Étoile de Bruxelles. Toch zagen velen
na de oorspronkelijke scepsis in dat het project van Sporting Bruxelles, zoals de nieuwe
fusieclub heet, de moeite waard was. De fusie is geen politiek project, maar kwam louter
vanuit sportief en praktisch oogpunt tot stand. Toch erkennen de voorzitter, van Israëlische
origine, en de secretaris, van Marokkaanse afkomst, dat voetbal mensen bijeen kan brengen.
261
Ibidem 262
P. ’t Kint, ’Belgen houden van dingen die ze kennen’, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2005/19/Rl0wMsFWBBjteJ21knkUzpRhdkbirQE2eUVCyBRTrzk%253D/PDF/463694.PDF>, geraadpleegd op 23.4.2015 263
G. Foutré, De Ketjesclubs. Voetbal in Brussel, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/52/Hz1FFz%252F15tvFFsUn4AVzYrsPZkb3%252BL8ZUKHSH7P%252BOj%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3905140.PDF>, geraadpleegd op 21.05.2015
101
Ook de supporters van beide gemeenschappen staan nu als één man achter de fusieclub264.
De secretaris verwoordde het als volgt: “In de eerste plaats zijn we allemaal Belgen265”.
Bovendien focust de club op de jeugd die ze waarden als fair play, beleefdheid en openheid
voor andere culturen wil bijbrengen266. Sporting Bruxelles lijkt dus het ultieme voorbeeld te
worden van integratie via voetbal in Brussel. De club wil niet enkel kinderen opvoeden via de
sport, maar brengt ook verschillende groepen binnen de maatschappij bij elkaar. Bovendien
voelt iedereen binnen de club zich op en top Belg, ondanks hun verschillende origines.
264
Brussel Nieuws, Sporting Bruxelles: fusieclub met multiculturele mix, in: <http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/sporting-bruxelles-fusieclub-met-multiculturele-mix>, geraadpleegd op 8 april 2015; T. Hugé, “Deux cultures pour un même futur”, in La Dernière Heure, 28 juni 2013; G. Foutré, De Ketjesclubs. Voetbal in Brussel, in: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-abonnees/makr/epaper/SN/2014/52/Hz1FFz%252F15tvFFsUn4AVzYrsPZkb3%252BL8ZUKHSH7P%252BOj%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3905140.PDF>, geraadpleegd op 21.05.2015 265
Brussel Nieuws, Sporting Bruxelles: fusieclub met multiculturele mix, in: http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/sporting-bruxelles-fusieclub-met-multiculturele-mix, geraadpleegd op 8 april 2015 266
Ibidem
102
6 Conclusie
Na de analyse van de drie dimensies van integratie blijkt dat voetbal doorheen de jaren wel
degelijk een impact heeft gehad op de sociale integratie van personen van buitenlandse
origine. De structurele integratie in de sport bleek bij de meeste Brusselse voetbalclubs op
een normaal niveau gestaan te hebben vanaf de jaren ’50 tot en met de jaren ’80. Bij de
meeste clubs waren mensen van vreemde origine goed vertegenwoordigd en blijkt er geen
sprake geweest te zijn van enige discriminatie. Migranten participeerden ongeveer even veel
als autochtonen in verhouding met hun aanwezigheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Bovendien lijkt er weinig verschil geweest te zijn tussen de clubs onderling. De meeste
verschillen zijn te verklaren door de geografische positie van de clubs en de woonpatronen
van de migranten in Brussel. Bovendien speelde ook de taal een rol. Dat probleem stelde
zich echter slechts bij één club die in deze studie onderzocht werd. Het uitgesproken
Nederlandstalige karakter van Ritterklub Jette bleek een hinderpaal voor de participatie van
migranten in die club. Het relatieve aantal migranten lag er immers veel lager dan in andere
clubs in dezelfde gemeente zoals Racing Club de Jette. De leeftijdsstructuur van de personen
van buitenlandse afkomst was bij de meeste clubs vrij gelijkaardig. De gemiddelde leeftijd
lag laag en het overgrote deel van alle aangesloten migranten bij de clubs was zeer jong. Dit
opvallende patroon kunnen we koppelen aan de leeftijdsstructuur van bepaalde groepen en
nationaliteiten die naar België en Brussel migreerden. Zowel de Spaanse als de Noord-
Afrikaanse of Maghrebijnse inwijkelingen kenden een brede basis van de leeftijdspiramide,
met een grote groep jongeren tussen 0 en 19 jaar. Dat is natuurlijk ook de leeftijdsgroep die
het meest in aanmerking komt om te (beginnen) voetballen. Bovendien verbleef ongeveer
de helft van alle Spanjaarden en Noord-Afrikanen die naar België geïmmigreerd waren in
Brussel. Het is dan ook weinig verwonderlijk dat de leeftijdsstructuur van deze twee groepen
grotendeels weerspiegeld werd in de leeftijdsstructuur van de migranten bij de Brusselse
voetbalclubs. Toch waren er bij enkele clubs ook een beperkt aantal uitzonderingen. We
zagen een paar keer dat een persoon ouder dan 40 of zelfs ouder dan 50 werd aangesloten
bij een club. Dat kan erop wijzen dat migranten een hogere functie konden uitoefenen
binnen een club en zo een bepaalde macht kregen. Ook dat is een teken van een grotere
sociale integratie.
103
De structurele integratie door sport was eveneens vanaf het begin aanwezig. De gevalstudie
van de eerste Congolese voetballers in België maakte dat duidelijk. Al deze spelers konden
via hun clubs rekenen op een job (of studies) en huisvesting, bovenop de winst- en
trainingspremies die ze kregen voor hun sportieve prestaties. De grote rol die de clubs daarin
speelden kon echter ook negatief uitdraaien voor de spelers in kwestie. Het verhaal van
Joseph Basanga Elenge was een illustratie van de grote macht van de clubs en van wat er kon
gebeuren als de club besliste dat ze een speler niet meer nodig had. Hier valt op dat sport
zowel op een positieve als op een negatieve manier de integratie van migranten kon en kan
beïnvloeden, zoals dat ook in de inleiding reeds naar voor kwam. In de briefwisseling over
Elenge zagen we ook een enkele keer een uitspraak verschijnen met racistische ondertoon.
Dat brengt ons bij de acceptatie en behandeling van migranten in en door de sport, met
andere woorden de sociaal-culturele integratie. Op het veld hadden de Congolese spelers
wel eens last van racisme. Aan de sociaal-culturele integratie in de sport was dus nog wel
wat werk, maar uit de inleiding bleek dat dat vandaag nog steeds het geval is. Natuurlijk
waren het de supporters van de tegenstander die racistische uitlatingen deden tegenover de
Congolese spelers. Bij de supporters van de eigen ploeg was vaak het omgekeerde het geval.
Bij hen waren de eerste Congolezen echte publiekslievelingen en werden ze meteen in de
harten van de supporters opgenomen, ook al was dit vaak meer omdat ze trots waren op
hun primeur. Toch blijkt uit getuigenissen van onder andere Mokuna en Mbuyu dat de
spelers zelf het gevoel hadden dat ze dankzij het voetbal beter geaccepteerd werden.
De laatste dimensie van integratie in en door sport is de sociaal-affectieve integratie. Op dat
vlak bleek dat de Congolese spelers zich meestal snel thuis voelden en dat enkelen onder
hen nog steeds in België wonen. Bovendien huwden sommigen onder hen met Belgische
vrouwen. Ook hun sociale netwerken hadden dus veel te danken aan het voetbal. Voor deze
sociale netwerken werden later ook de etnisch gescheiden clubs belangrijker. Behalve in de
academische wereld werd en wordt er ook in de praktijk getwijfeld aan de waarde van deze
clubs en in Brussel verdwijnen de laatste tijd dan ook steeds meer etnisch gescheiden clubs.
Belangrijker voor het uitbouwen van vriendschappen en sociale netwerken in de laatste
decennia was het straatvoetbal. Het voetbal op de stedelijke pleintjes is enorm populair bij
de jeugd en wordt meer en meer ingezet in buurtwerking. In de academische wereld is er
echter weinig onderzoek gedaan naar dit fenomeen. Net als het onderzoek naar etnisch
104
gescheiden clubs kan het verder bestuderen van straatvoetbal echter nuttige inzichten
verlenen in verband met de integratie van migrantenjongeren.
Zoals blijkt uit al het bovenstaande, was er ook in het verleden in Brussel al sprake van sport
als actieve factor in de samenleving. Vaak had het voetbal een invloed op het leven en op de
integratie van vele migranten. Hoewel dat in het beleid vaak ook beseft werd en wordt,
neemt men vaak initiatieven die mensen moeten samenbrengen in de sport. Uit dit
onderzoek blijkt echter, net als uit enkele andere onderzoeken, dat de impact van sport niet
altijd positief was. Daarom zou men in het beleid meer moeten focussen op het veranderen
van de mentaliteit en de attitudes van de autochtone bevolking ten opzichte van migranten.
Alleen als daar verandering in komt en men positiever gaat aankijken tegen personen van
buitenlandse origine, zal er een mogelijkheid zijn om tot een volledige integratie te kunnen
komen. Een mentaliteitswijziging is ook nodig voor de sport om een positieve rol te kunnen
spelen, want zoals al eerder bleek: “Sport doesn’t build character, people do267”.
267
J. Tolleneer, « Sport and international relations: a comparative-historical approach», in: Comparative Studies on Urban Cultures: compilation of papers and seminar proceedings, International School Intensive Class 2008: Comparative Studies on Urban Cultures. Osaka, 17-19 September 2008, Osaka: The International School Office, Graduate School of Literature and Human Sciences, 2009, p. 10
105
7 Bijlagen
Zie bijgeleverde USB-stick
Excel-bestand met gegevens van migranten in de bestudeerde Brusselse
clubs
Foto’s van aansluitingsfiches
Resultaten van de statistische verwerking van de gegevens
106
8 Bibliografie
8.1 Onuitgegeven bronnen
8.1.1 Brussel, Algemeen Rijksarchief
8.1.1.1 Archief KBVB (niet geïnventariseerd)
Aansluitingsfiches stamnummer 2
Aansluitingsfiches stamnummer 5
Aansluitingsfiches stamnummer 6
Aansluitingsfiches stamnummer 10
Aansluitingsfiches stamnummer 15
Aansluitingsfiches stamnummer 35
Aansluitingsfiches stamnummer 42
Aansluitingsfiches stamnummer 47
Aansluitingsfiches stamnummer 51
Aansluitingsfiches stamnummer 55
Aansluitingsfiches stamnummer 83
Aansluitingsfiches stamnummer 281
Aansluitingsfiches stamnummer 451
Aansluitingsfiches stamnummer 1936
Aansluitingsfiches stamnummer 3197
Aansluitingsfiches stamnummer 4070
Aansluitingsfiches stamnummer 4549
Aansluitingsfiches stamnummer 5750
Aansluitingsfiches stamnummer 7949
Aansluitingsfiches stamnummer 8104
107
8.1.2 In privébezit van dhr. Yves van Ackeleyen
8.1.2.1 Archief Union Sint-Gillis (niet geïnventariseerd)
Dossier Julien Kialunda
Dossier Daniël Kiziki
Dossier Augustin Magolu
Dossier Joseph Basanga Elenge
8.2 Boeken en monografieën
ALLEYNE (M. D.)(red.). Anti-Racism and Multiculturalism: Studies in International
Communication. Brunswick, Transaction Publishers, 2011, 253 p.
BLONDÉ (B.), DEVOS (I.), e.a. Trend en toeval. Inleiding tot de kwantitatieve methoden voor
historici. Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2012, 240 p.
COOLSAET (R.). België en zijn buitenlandse politiek. Leuven, Van Halewyck, 2014, 811 p.
DE KNOP (P.) & ELLING (A.). Gelijkheid van kansen en sport. Brussel, Koning Boudewijnstichting,
2000, 96 p.
DE KNOP (P.), DE MARTELAER (K.), THEEBOOM (M.) e.a. Sport als integratie voor
migrantenjongeren. Brussel, Koning Boudewijnstichting, 1994, 60 p.
DE STERCK (M.). Bij nader inzien. Mensen uit andere culturen onder ons. Leuven,
Davidsfonds/Infodok, 1992, 191 p.
DENECKERE (G.), DE PAEPE (T.) & DE WEVER (B.). Een geschiedenis van België. Gent, Academia
Press, 2012, 239 p.
ENGBERSEN (G.) en GABRIËLS (R.) (red.). Sferen van integratie. Naar een gedifferentieerd
allochtonenbeleid. Boom, Meppel, 1995, 260 p.
GASPARINI (W.) en COMETTI (A.)(red.). Sport Facing the Test of Cultural Diversity: Integration
and Intercultural Dialogue in Europe, Analysis and Practical Examples. Straatsburg, Raad van
Europa, 2010, 87 p.
MARTIN (P.). Leisure and society in colonial Brazzaville. Cambridge (New York), Cambridge
University Press, 1995, 278 p.
MORELLI (A.) (red.). Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de
prehistorie tot nu. Leuven, Kritak, 1993, 340 p.
PUTNAM (R.). Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community. New York,
Simon and Schuster, 2000, 541 p.
STEENBERGEN (J.), DE KNOP (P.) en ELLING (A.). Values and Norms in Sport: Critical Reflections on
the Position and Meanings of Sport in Society. Oxford, Meyer & Meyer, 2001, 374 p.
SWYNGEDOUW (M.), DELWIT (P.) en REA (A.) (red.). Culturele diversiteit en samenleven in
Brussel en België. Leuven, Acco, 2005, 229 p.
SWYNGEDOUW (M.), PHALET (K.) en DESCHOUWER (K.) (red.). Minderheden in Brussel.
Sociopolitieke houdingen en gedragingen. Brussel, VUBPress, 199, 285 p.
VANDECANDELAERE (H.). In Brussel. Een reis door de wereld. Berchem, EPO, 2012, 520 p.
108
PROOI (E.). Meedoen met een handicap. Sociale integratie van gehandicapten. Rotterdam
(onuitgegeven licentiaatsverhandeling Erasmus Universiteit Rotterdam), 2007, (promotor:
dr. Alfons Fermin), 57 p.
VAN HIMST (P.). Confidences. Brussel, Éditions Luc Pire, 2010, 256 p.
8.3 Artikels
ALEXIOU (A.). “De Griekse immigratie in België.” In: MORELLI (A.) (red.). Geschiedenis van het
eigen volk. De vreemdeling in België van de prehistorie tot nu. Leuven, Kritak, 1993, pp. 279-
295
ATTAR (R.). “De geschiedenis van de Maghrebijnse immigratie in België.” In: MORELLI (A.)
(red.). Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de prehistorie tot nu.
Leuven, Kritak, 1993, pp. 297-316
BERTEN (A.). “De vestiging van gastarbeiders en hun gezinnen in België.” In: Arbeidsblad, 57
(1966), pp. 1531-1554
BLECKING (D.). “Sport and Immigration in Germany.” In: International Journal of the History of
Sport, 25 (2008), 8, pp. 955-973
DAGEVOS (J.). “Minderheden, armoede en sociaal-culturele integratie.” In: Migrantenstudies,
21 (2005), 3, pp. 135-154
DE KNOP (P.), ELLING (A.) & KNOPPERS (A.). “The Social Integrative Meaning of Sport: A Critical
and Comparative Analysis of Policy and Practice in the Netherlands.” In: Sociology of Sport
Journal, 18 (2001), pp. 414-434
DESLÉ (E.). “BOUWEN EN WONEN TE BRUSSEL (1945-1958). De moeizame uitbouw van de
keynesiaanse welvaartsstaat en de rol van de mediterrane gastarbeiders.” In: Belgisch
Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, 21 (1990), pp. 413-482
ELLING (A.). “‘We zijn vrienden in het veld’. Grenzen aan sociale binding en ‘verbroedering’
door sport.” In: Pedagogiek, 24 (2004), 4, pp. 342-360
FREY (J. H.) en EITZEN (D.). “Sport and Society.” In: Annual Review of Sociology, 17 (1991) , pp.
503-522
GRIMMEAU (J.-P.). “De immigratiegolven en de spreiding van de vreemdelingen in België.” In:
MORELLI (A.) (red.). Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de
prehistorie tot nu. Leuven, Kritak, 1993, pp. 115-125
HENDRIKS (M.) en TOEPOEL (V.). “Social impact of Street Soccer Leagues.” In: RICHARDS (G.), DE
BRITO (M.) en WILKS (L.)(eds.). Exploring the Social Impacts of Events, New York, Routledge,
2013, 256 p.
HUGE (T.). “Deux cultures pour un même futur.” In : La Dernière Heure, 28 juni 2013
JANSSENS (J.) and VERWEEL (P.). “The significance of sports clubs within multicultural society.
On the accumulation of social capital by migrants in culturally “mixed” and “separate” sports
clubs.» In: European Journal for Sport and Society, 11 (2014), 1, pp. 35-58
KRUGER (M.). “The History of German Sports Clubs: Between Integration and Emigration.” In:
International Journal of the History of Sport, 30 (2013), 14, pp. 1586-1603
LEWIS JR. (R.). «Racial Position Segregation: A Case Study of Southwest Conference Football,
1978 and 1989.» In : Journal of Black Studies, 25 (1995), 4, pp. 431-446
109
MARTENS (A.). “25 jaar wegwerparbeiders: het Belgisch immigratiebeleid na 1945.” In: De gids
op maatschappelijk gebied, 64 (1973), 9, pp. 675-697
MEEUS (B.). “De immigratie in de Brusselse agglomeratie.” In: Bevolking en Gezin, 1975, 3, pp.
421-453
MÜLLER (F.), VAN ZOONEN (L.) en DE ROODE (L.). “The Integrative Power of Sport: Imagined and
Real Effects of Sport Events on Multicultural Integration.” In: Sociology of Sport Journal, 25
(2008), pp. 387-401
SANCHEZ (M.-J.). “De Spanjaarden in België in de 20ste eeuw.” In: MORELLI (A.) (red.).
Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de prehistorie tot nu. Leuven,
Kritak, 1993, pp. 261-278
SCHREIBER (J.-P.). “De Joodse immigratie in België van de middeleeuwen tot onze tijd.” In:
MORELLI (A.) (red.). Geschiedenis van het eigen volk. De vreemdeling in België van de
prehistorie tot nu. Leuven, Kritak, 1993, pp. 211-235
SEIPPEL (Ø.). «Sport and Social Capital.» In: Acta Sociologica, 49 (2006), 2, pp. 169-183
STALLAERT (C.). “Spaanse immigranten te Brussel belicht vanuit een Vlaams-Spaans bicultureel
project.” In: Cultuur en Migratie, 1 (1987), pp. 91-113
SYS (J.). “Ik was een soort circusattractie.” In: Knack Extra: Congo 50 jaar onafhankelijk, 2
(2010), 8, pp. 40-43
THEEBOOM (M.), SCHAILLEE (H.) & NOLS (Z.). « Social capital development among ethnic
minorities in mixed and separate sport clubs.» In : International Journal of Sport Policy and
Politics, 4 (2012), 1, pp. 1-21
TOLLENEER (J.), VANREUSEL (B.) en RENSON (R.). “Kansen in de sport. Herbronning en
hertekening.” In: PATTYN (B.), RAYMAEKERS (B.) et. Al. (eds.). Wegen van hoop. Universitaire
perspectieven. Bundel aangeboden aan Rector Roger Dillemans. Leuven, Universitaire Pers
Leuven, 1995, pp. 395-411
TOLLENEER (J.). “Sport als bruggenhoofd: in het complexe veld van sociale verandering is sport
een actieve speler.” In: Karakter: Tijdschrift van Wetenschap, 13 (2006), pp. 25-27
TOLLENEER (J.). «Sport and international relations: a comparative-historical approach.» In:
Comparative Studies on Urban Cultures: compilation of papers and seminar proceedings.
International School Intensive Class, 2008, Comparative Studies on Urban
Cultures. Osaka, 17-19 September 2008, Osaka: The International School Office, Graduate
School of Literature and Human Sciences, 2009, pp. 99-120
TREMOULINAS (A.). «Sport et relations raciales. Le cas des sports américains» In: Revue
française de sociologie, 49 (2008), 1, pp. 169-196
VAN ACKELEYEN (Y.) & BASANO (F). «Les archives de l’Union Saint-Gilloise.» In : Archives et
bibliothèques de Belgique, 79 (2008), pp. 69-80
VILHJALMSSON (R.) en THORLINDSSON (T.). “The Integrative and Physiological Effects of Sport
Participation: A Study of Adolescents.” In: The Sociological Quarterly, 33 (1992), 4, pp. 637-
647
110
8.4 Websites en online artikels
’T KINT (P.). ’Belgen houden van dingen die ze kennen.’ In: <
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2005/19/Rl0wMsFWBBjteJ21knkUzpRhdkbirQE2eUVCyBRTrzk%
253D/PDF/463694.PDF>, geraadpleegd op 23.4.2015
’T KINT (P.). 109 jaar traditie. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2013/33/%252Bz2TP0pjdn5PbEXO5pKSYpPFtGkBI22ifwd5JWjnw
XvUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3305874.PDF>, geraadpleegd op 18.05.2015
AKINDES (G). Entre le Congo et la Belgique, La carriere de footballeur de Paul Bonga Bonga. In :
<https://www.youtube.com/watch?v=wm5-ErN-SiM>, geraadpleegd op 17.05.2015
ALGEMEEN DAGBLAD. Een kabel is een dik touw, meer niet. In:
http://www.ad.nl/ad/nl/1049/Oranje/article/detail/2118290/2008/05/24/Een-kabel-is-een-
dik-touw-meer-niet.dhtml?cw_agreed=1, geraadpleegd op 23.05.2015
ANONIEM, Racing Brussel. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2008/03/CbS%252FSEzB1n5vQmRdm88NLcW2fzuj4Dq0mwDjSx
cevNXUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2021656.PDF>, geraadpleegd op 2.05.2015
ANONIEM. 1960 – Daring de Bruxelles. In: <http://www.rwdm-fcbrussels.be/11-FICHES/fiche-
galeriephotos1960-1965.html>, geraadpleegd op 19.05.2015
ANONIEM. BX Brussels stelt zich voor: 'We spelen een beetje overal.’ In:
<http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/bx-brussels-stelt-zich-voor-we-spelen-
een-beetje-overal>, geraadpleegd op 17.12.2014
ANONIEM. Crossing Schaarbeek. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2007/42/k%252FGOm0GhiLmr2js3qqMypztz%252FiCDlalFO6JtQ
SDoWfrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1960948.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Crossing Schaerbeek (4070). In: <
http://nl.wikipedia.org/wiki/Crossing_Schaerbeek_(4070)>, geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Daring Club de Bruxelles. In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Daring_Club_de_Bruxelles>, geraadpleegd op 28.04.2015
ANONIEM. FC Irlande. In: < http://fcirlande.org/front/>, geraadpleegd op 17.12.2014
ANONIEM. FC Kosova Schaerbeek. In: < http://www.fckosova.be/>, geraadpleegd op
17.12.2014
ANONIEM. Henri Erumba. In : <http://nl.wikipedia.org/wiki/Henri_Erumba>, geraadpleegd op
19.05.2015
ANONIEM. Ixelles SC. In: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Ixelles_SC>, geraadpleegd op 6.05.2015
ANONIEM. KV Woluwe-Zaventem. In: <http://nl.wikipedia.org/wiki/KV_Woluwe-Zaventem>,
geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. KVV Crossing Elewijt. In: >http://fr.wikipedia.org/wiki/KVV_Crossing_Elewijt>,
geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Overzichtsrapport arbeidsmigratie. In:
<http://www.werk.be/sites/default/files/Overzichtsrapport_Arbeidsmigratie.pdf>,
geraadpleegd op 13.04.2015
ANONIEM. R. White Star Bruxelles. In: <
http://nl.wikipedia.org/wiki/R._White_Star_Bruxelles>, geraadpleegd op 7.05.2015
111
ANONIEM. Racing Jet Wavre. In: <http://fr.wikipedia.org/wiki/Racing_Jet_Wavre>,
geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Racing Jet Wavre. In: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Racing_Jet_Wavre>,
geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Racing White Daring Molenbeek. In:
<http://nl.wikipedia.org/wiki/Racing_White_Daring_Molenbeek>, geraadpleegd op
28.04.2015
ANONIEM. RCS La Forestoise. In: <http://nl.wikipedia.org/wiki/RCS_La_Forestoise>,
geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Royal Cercle Sportif La Forestoise. In :
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Cercle_Sportif_La_Forestoise>, geraadpleegd op
7.05.2015
ANONIEM. Royal Cercle Sportif Saint-Josse. In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Cercle_Sportif_Saint-Josse>, geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Royal Crossing Club de Molenbeek. In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Crossing_Club_de_Molenbeek>, geraadpleegd op
7.05.2015
ANONIEM. Royal Léopold Uccle FC. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2007/41/jaC99f9bOTOdFPxS0SE4voePVqKOIkPMifu7iuz%252BT
VPUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1956900.PDF>, geraadpleegd op 1.05.2015
ANONIEM. Royal Léopold Uccle-Woluwe Football Club. In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_L%C3%A9opold_Uccle-Woluwe_Football_Club>,
geraadpleegd op 1.05.2015
ANONIEM. Royal Racing Club de Bruxelles (football). In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Racing_Club_de_Bruxelles_(football)>, geraadpleegd op
2.05.2015
ANONIEM. Royal Stade de Bruxelles. In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_Stade_de_Bruxelles>, geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Royal Uccle Sport. In: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Royal_Uccle_Sport>,
geraadpleegd op 5.05.2015
ANONIEM. Royal White Star Bruxelles. In:
<http://fr.wikipedia.org/wiki/Royal_White_Star_Bruxelles>, geraadpleegd op 7.05.2015
ANONIEM. Royale A.B.S.S.A. In:
<http://www.abssa.be/wd180awp/wd180awp.exe/connect/abssasite>, geraadpleegd op
18.05.2015
ANONIEM. Royale Union Saint-Gilloise. In : <http://nl.wikipedia.org/wiki/Royale_Union_Saint-
Gilloise>, geraadpleegd op 30.04.2015
ANONIEM. Royale Union Saint-Gilloise. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2007/39/GoEcMTxlVAGOy4gYUiX2C%252FJfKTLzYSPGceO%252B
r45fefDUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1946514.PDF>, geraadpleegd op 30.04.2015
ANONIEM. RWDM Brussels FC. In: <http://nl.wikipedia.org/wiki/RWDM_Brussels_FC>,
geraadpleegd op 12.05.2015
112
ANONIEM. Social Manager BX Brussels: 'We hopen op vaste stek.' In:
<http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/social-manager-bx-brussels-we-hopen-
op-vaste-stek>, geraadpleegd op 17.12.2014
ANONIEM. Symbool. In: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-
voetbalmagazine/printarticle/402752/article>, geraadpleegd op 16.05.2015
ARCHIEFBANK VLAANDEREN. Sporterfgoed gezocht. In:
<http://www.archiefbank.be/?q=node/372>, geraadpleegd op 22.05.2015
BARTOLOMIVIS (B.). Hij was een voetballende Caruso. In: < http://www.hln.be/regio/nieuws-
uit-lokeren/-hij-was-een-voetballende-caruso-a2005608/>, geraadpleegd op 19.05.2015
BILIC (P.) en DE GROOTE (R.). Gelukkig kon ik voetballen. In: <
http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-
voetbalmagazine/printarticle/464263/article>, geraadpleegd op 16.05.2015
BRICMONT (T.) en VAN DER PLUYM (R.). ’Als je slecht speelt, ben je onze vriend niet.’ Brussels
Street Boys in het Belgische voetbal. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/08/ctgo7cM2k37b9WD8%252FWLvLN12NvFGBdwuvKiLHe
cCPP3Uu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3555203.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015
BRICMONT (T.). ’Hoe Brusselser, hoe beter.’ De ‘verbrusseling’ van RSC Anderlecht. In: <
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/32/CC%252F6kwAUAaCFAQNWPYATKVJnlGbstfVL9VgK6na
TbY%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3743735.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015
BRICMONT (T.). Duivels van de straat. Het andere WK. In: < http://magazine.knack.be/roularta-
makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/27/wMdHD%252BvmByP5A039bgXfeJN3Q22wlpPfHOzQiB
JXt8XUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3723760.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015
BRUSSEL NIEUWS. Sporting Bruxelles: fusieclub met multiculturele mix. In:
<http://www.brusselnieuws.be/nl/video/tvbrussel/sporting-bruxelles-fusieclub-met-
multiculturele-mix>, geraadpleegd op 8 april 2015
CLUB BRUGGE. Club zorgt voor Europese primeur: ‘No To Racism’ op de borst tegen Besiktas.
Iin: < http://clubbrugge.be/nl/foundation/nieuws/19865/club-zorgt-voor-europese-primeur-
no-to-racism-op-de-borst-tegen-besiktas?category=clubnieuws>, geraadpleegd op
22.05.2015
D’HONDT (J.). Van de pleintjes naar eerste. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-
voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/30/th7jciLV7krpuJDseMVaTMAKbMAqYpBJ7qbrhBJASgDU
u2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3740384.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2014
DE RYCK (K.) en VANDENABEELE (C.). Zwarte Duivels. In: <http://magazine.knack.be/roularta-
makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2010/34/5EdLzSnuFoVj5s5YV%252FcQ3ahSmgqUqqVOWlWX3X
8SrJjUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2560883.PDF>, geraadpleegd op 20.3.2015
DE SMET (J.) en VANDECANDELAERE (H.). Midi del Sur. In:
<http://www.caldenberga.be/sites/default/files/midi%20del%20sur.pdf>, geraadpleegd op
5.05.2015
113
ELAUT (G.). Goaaal! Een eeuw Belgisch voetbal. In:
<http://goaaal.arch.be/docs/catalogus_goaaal_een_eeuw_belgisch_voetbal.pdf>,
geraadpleegd op 17.12.2014
FILIPPONE (T.) en BOLONGARO (K.). Between Football and Citizenship: The Strange Case of the
Oriundi. In : < http://www.cafebabel.co.uk/society/article/between-football-and-citizenship-
the-strange-case-of-the-oriundi.html>, geraadpleegd op 23.05.2015
FOOTBALL ITALIA. Mancini: ‘No oriundi for Italy.’ In: <http://www.football-
italia.net/64246/mancini-%E2%80%98no-oriundi-italy%E2%80%99>, geraadpleegd op
23.05.2015
FOUTRÉ (G). De Ketjesclubs. Voetbal in Brussel. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-
voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/52/Hz1FFz%252F15tvFFsUn4AVzYrsPZkb3%252BL8ZUKHS
H7P%252BOj%252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3905140.PDF>, geraadpleegd op
21.05.2015
FOUTRE (G.) en STOCKMANS (M.). Voetbal in Brussel. Er zijn geen ketjes meer. In: <
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2008/06/dDaGthFP5oP75KIwcdcrIVB9m5VNKNVJTp%252FjA%25
2BmtjxrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2030856.PDF>, geraadpleegd op 27.04.2015
FOUTRE (G.) en VANHEULE (F.). Vaarwel, Bruiloftstraat. Jules Otten vertelt. In: <
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2013/20/F57muV5E%252F0tFANXjmCgJ7GWR3ihI89nwdZEN%2
52BPLPfAvUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3219159.PDF>, geraadpleegd op 15.05.2015
FOUTRÉ (G.). RC Schaarbeek. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2006/03/S%252B5rD8waEqlSILA%252BOihmB6cN7lCsHoh%252
Bj4S%252Bpmclm2I%253D/PDF/325635.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015
FOUTRE (G.). Union blijft Union. In : <http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2007/44/MfGbqdw0EKHntn1en8WL3NrXPVHnMvZpPYRZEJ%252
FnG3nUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/1971167.PDF>, geraadpleegd op 30.04.2015
FOUTRÉ (G.). Wat hebben ze met mijn clubje gedaan? De teloorgang van RWDM. In: <
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/30/qPLfp0a%252FV2yQkikBrzTUYStMUxhfmRu%252FNGxz
3UsNUu3Uu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3740439.PDF>, geraadpleegd op 5.05.2015
GOYVAERTS (D.). Het vergeten elftal: Crossing Schaarbeek 1970. In: <
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2009/44/nnaX3YzH7bKpO1FfiLOj4O4B5Tm%252FWnqOaItsnND
NzDDUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2398931.PDF>, geraadpleegd op 7.05.2015
HAUSPIE (J.). Ik ben geen roeper. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/27/mcksV3TMJKC8pDmLXqx253P1QqHLf2yqeRDYn43J7c%
252FUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3723782.PDF>, geraadpleegd op 17.05.2015
HENAU (A.). DE RECENTE DEMOGRAFIE VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST. In: <
http://www.bisa.irisnet.be/bestanden/publicaties/statistische-
dossiers/SD38_de_recente_demografie_van_het_brussels_hoofdstedelijk_gewest.pdf>,
geraadpleegd op 1.5.2015
114
HET NIEUWSBLAD, Kompany: 'België is van iedereen, maar vanavond toch vooral van ons! In:
<http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20121016_128>, geraadpleegd op
17.12.2014
HOMEWOOD (B.) & JIMENEZ (T.). Another 'oriundi' row kicks off in Italy. In: <
http://uk.reuters.com/article/2015/03/25/uk-soccer-italy-foreigners-
idUKKBN0ML23X20150325>, geraadpleegd op 23.05.2015
KERR (J.). USA v Switzerland exposed the hostility towards foreign-born internationals. In: <
http://www.theguardian.com/football/2015/apr/09/usa-v-switzerland-exposed-the-hostility-
towards-foreign-born-internationals>, geraadpleegd op 23.05.2015
KINT (M.). A comparative study of immigration in Australia en Belgium. In :
<http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/027/029/RUG01-002027029_2013_0001_AC.pdf>,
geraadpleegd op 14.04.2015
KRC GENT-ZEEHAVEN. Voorbeschouwing bekerduel : KRC Gent-Zeehaven - Crossing Schaerbeek.
In: <http://www.krcgent.be/nieuws.php?n_id=824>, geraadpleegd op 7.05.2015
KV WOLUWE ZAVENTEM. De geschiedenis van KVW Zaventem. In:
<http://kvwzaventem.be/index.php?option=com_k2&view=item&id=238:de-geschiedenis-
van-kvw-zaventem&Itemid=55>, geraadpleegd op 7.05.2015
LA DERNIERE HEURE. Une star d’Anderlecht à Uccle. In :
<http://www.dhnet.be/regions/bruxelles/une-star-d-anderlecht-a-uccle-
51b73f9ee4b0de6db976e428>, geraadpleegd op 16.05.2015
LEA (G). Arrigo Sacchi and Italian football's ethical dilemma about foreign players. In : <
http://www.theguardian.com/football/these-football-times/2015/feb/18/arrigo-sacchi-italy-
football-ethical-dilemma-racism-foreign-players>, geraadpleegd op 23.05.2015
LESCRAUWAET (T.). Brugse korpschef: ‘Club-supporters gingen als primaten tekeer.’ In: <
http://www.standaard.be/cnt/dmf20150314_01579600>, geraadpleegd op 22.05.2015
LOOBUYCK (P.). Multicultureel burgerschap. Voorbij integratie, assimilatie, segregatie en
marginalisatie. In: <http://www.cie.ugent.be/CIE/loobuyck2.htm>, geraadpleegd op
13.05.2015
NATIONAAL INSTITUUT VOOR DE STATISTIEK. Algemene volks- en woningstelling op 1 maart 1981.
In: <http://statbel.fgov.be/nl/binaries/01_nl%5B1%5D_tcm325-33744.pdf>, geraadpleegd op
1.04.2015
NUMMER 10. De Pleintjes - Antwerp, The City Game - full documentary. In:
<https://www.youtube.com/watch?v=n0bNPZ94jyY>, geraadpleegd op 20.05.2015
OLYMPIQUE MARSEILLE. Fiche Joueur. Michy Batshuayi. In: <
https://www.om.net/equipes/effectifs/joueurs/15141/batshuayi-michy>, geraadpleegd op
21.05.2015
OP DE BEECK (H.). Voetbalploeg met Roma blijft winnen, omdat tegenstanders niet durven op
te dagen. In: < http://www.hln.be/hln/nl/950/Buitenlands-
Voetbal/article/detail/2119958/2014/11/14/Voetbalploeg-met-Roma-blijft-winnen-omdat-
tegenstanders-niet-durven-op-te-dagen.dhtml>, geraadpleegd op 23.05.2015
RJ WAVRE. Les origines- Historique- Articles. In:
<http://www.rjwavre.be/modules/news/article.php?storyid=569>, geraadpleegd op
7.05.2015
115
ROYAL IXELLES SPORTING CLUB. Historique. In: <http://royalixellessportingclub.e-
monsite.com/pages/le-club/historique.html>, geraadpleegd op 6.05.2015
RSCA. Geschiedenis van Royal Sporting Club Anderlecht. In:
<http://www.rsca.be/nl/club/geschiedenis>, geraadpleegd op 6.05.2015
RSCA. RETRO : PAARS-WIT SPEELT EERSTE EUROPESE FINALE TEGEN ARSENAL. In: <
http://www.rsca.be/nl/nieuws/retro-paars-wit-speelt-eerste-europese-finale-tegen-
arsenal>, geraadpleegd op 16.05.2015
SCHOONJANS (T.). Ritterklub Jette: Voetballen met een strijdershart. In:
<http://www.brusselnieuws.be/nl/nieuws/ritterklub-jette-voetballen-met-een-
strijdershart>, geraadpleegd op 8.05.2015
SPORZA. Coulibaly: “Racisme is nog steeds een probleem in eerste klasse." In: <
http://sporza.be/cm/sporza/voetbal/Jupiler_Pro_League/1.2084955>, geraadpleegd op
23.05.2015
STADION. Union Saint-Gilloise-Hoei. In: < http://nieuws.vtm.be/stadion/79065-union-saint-
gilloise-hoei>, geraadpleegd op 25.3.2015
STOCKMANS (M.), GOVERS (B.), et. Al. Op zoek naar de nieuwe Kompany. De strijd om het
Brusselse voetbalgoud. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2012/19/K%252FLlwcIyFXYkAJeXuTPy4yw56nBAyHEzwTzvpPEO9
APUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2924976.PDF>, geraadpleegd op 20.05.2015
STOCKMANS (M.). Vechten tegen vooroordelen. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-
voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2005/01/DVoHmVcgab%252F8UDGQY5%252B7B7QnZZ%252Bf9
EKaQZTXDXyS%252FpM%253D/PDF/398884.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015
TETAERT (C.). Gecamoufleerd amateurisme. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-
voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2015/02/Xk76LlqCN2AQ2%252B1uHbUJOFnxCGZmZMTXihiw91
8TfGrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3915661.PDF>, geraadpleegd op 29.04.2015
VAN LOOCK (S.). Exotische sfeer. In: < http://magazine.knack.be/makr/voor-abonnees/sport-
voetbalmagazine/printarticle/420521/article>, geraadpleegd op 7.05.2015
VANDE VELDE (S.). Duivel-doet-al. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2014/24/ahnfWGLThMrkbuw6LLhAsM4VpsICL%252FvBQUuCPm
jWqPrUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/3700578.PDF>, geraadpleegd op 21.05.2015
VANDE VELDE (S.). Een leeuw op het veld. Batshuayi, de nieuwe lieveling van Standard. In:
http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2012/06/qWoCNgaGWfupihR7%252FO5nWhCIBh3qLY%252BFl0
9TX%252FEQk2vUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2870096.PDF>, geraadpleegd op
20.05.2015
VERMEULEN (B.). ’Familie, vrienden en voetbal. Dat houdt me overeind.’ De binnenkant van
Ilombé Mboyo. In: < http://magazine.knack.be/roularta-makr-voor-
abonnees/makr/epaper/SN/2010/35/J87feakOJEV3NkWtQGHrH9%252BgwlJVA9jh46lldryfLK
TUu2eYWa0yr9xChWTv4mar/PDF/2564977.PDF>, geraadpleegd op 19.05.2015
VLAEMINCK (T.). Fiel Laureys wordt 90! In: < http://www.sporting.be/site/algemeen-fiel-
laureys-wordt-90>, geraadpleegd op 20.05.2015
116
WILLAERT (D.). Internationalisering van het Brussels gewest en de Vlaamse Rand. In:
<http://www.briobrussel.be/ned/webpage.asp?WebpageId=1225>, geraadpleegd op
7.04.2015
WITTE (E.). Immigraties in Brussel. Historische perspectieven. 1815-1975. In: <
http://www.briobrussel.be/assets/brusselse%20themas/bruselse_thema%27s_14.pdf>,
geraadpleegd op 7.04.2015
8.5 Televisieprogramma’s
GOENS (E.). “Jan Mulder.” In: Kroost, VIER, 4 mei 2015
WEYN (J.). «FC Indépendance, De eerste Congolese voetballers veroveren België.» In : Belga
Sport, Canvas, 30 april 2007
top related