s.ss702 l 15. human development

Соёлын эрх

чөлөө ба хүний

чадавхийн

хөгжил

Сэдэв 1

Оролцоо ба хүлээн зөвшөөрөл

1

Хүний хөгжлийг соёлоор хэмжихэд хүргэдэг 3

шалтгаан

1. Хүссэнээрээ амьдрах боломжийг олгодог гол хүчин зүйл нь Соёлын эрх чөлөө юм.

2. Шалтгаангүй уламжлалыг шүтэхээс илүү соёлын хүрээн дотор хүний эрх чөлөөний чухал байдлыг тодруулах

3. Соёлын эрх чөлөө нь зөвхөн соёлын хүрээнд биш мөн нийгэм, улс төр, эдийн засгийн хүрээн дэх амжилт, алдаанд мөн чухал юм.

Орон нутгийн соёлын шаардлагын тухай

А.Смитийн үзэл баримтлал

Өлсгөлөн болон материаллаг хомсдол нь ядуурлыг

бүтнээр нь илэрхийлэхгүй. Үүний хамгийн тод жишээ

бол Лондонд чи хичнээн ядуу байсан ч гудамжинд арьсан

гуталгүйгээр гарна гэдэг бол байж болшгүй зүйл юм.

Хүмүүсийн харьцангуй орлого болон туйлын боломж хоёрын

харилцаанд соёл хамаарах нь:

Тухайн орон нутагт үүссэн орлогынхарьцангуй хомсдол нь нийгмийн туйлын хомсдолдхүргэж болно. Жишээ нь: Баян нийгэм дэххарьцангуй ядуу хүний хувьд туйлын ядуу юм шигхарагддаг. Гэвч үнэндээ энэ ядуу гэж тооцогдожбайгаа хүн нь нийгэм дэх дундаж орлогтойхүмүүсээс илүү орлоготой байдаг.

Зарим тохиолдолд үүний яг эсрэг байна.

Тийм учраас эдийн засгийн ядуурал гэдэг дээрсоёлын хүчин зүйлүүдийг тооцож үзэх хэрэгтэй.

соёлын гадуурхлын хоёр хэлбэр

1. Оролцооны гадуурхагдал:

Зарим хүн, бүлгийг уг зүйлийг хийхэд нь зөвшөөрдөг мөртлөө үүнийг зарим хүн, бүлгийг хийхийг нийгэмд зөвшөөрөхгүй байхад энэ гадуурхагдал үүснэ. Гол суурь нь ихэвчлэн тухайн хүмүүсийн соёлын харъяаллаас үүдэлтэй байдаг бөгөөд энэ нь тэднийг боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт болон улс төрийн шийдвэр гаргалтаас тусгаарлахад хүргэдэг.

2. Амьдралын хэв шинжийн гадуурхагдал:

Бүх хүний амьдралын хэв маяг адилхан байх ёстой үзлээс үүдэлтэй. Зарим хүмүүсийн амьдралын хэв маягийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх.

Хүний эрх чөлөө, эрхүүд,

тэдгээрийн олон янз байдлын роль

2

Хүний эрх чөлөөний чухал шинж хүний эрхийн

үзэл санаатай уялдах ньХүний эрх чөлөөний чухал нь хүний эрхийн онолтой

холбох явдал байж болох юм. Хүний эрхийг хүлээн зөвшөөрөх

нь заавал хуулийн нэр томъёо, албан ёсны цаасан дээр

хэрэглэдэггүй. Цаасан дээр албан ёсоор бууснаараа ихэнхдээ

зөвхөн хөдөлгөх хүч болдог. Тод жишээ нь: “Хүний эрхийн

тухай хууль” гэж нэрлэсэн хууль байна.Алдарт Герберт Харт

өөрийн алдарт эссэдээ

“Хүмүүс голчлон

өөрсдийнхөө хуулийн

систем дэх оролцоогоо

өмгөөлөхдөө ёс суртахууны

эрхээ ярьж эхэлдэг” гэж

бичсэн .

Хүний эрх чөлөө гэдэг нь одоо хүний

эрх гэдэг нэр томъёотой салшгүй холбоотой

болсон. Ялангуяа цөөнхийн хувьд.

Соёлын олон янз байдал нь соёлын

хүрээнд чухал юм. хэрэв соёлын ялгаа байж

болохгүй гэчихвэл маш олон сөрөг үр дагавар

гарч ирнэ.

Хүний эрх чөлөөнөөс шалтгаалж

соёлын олон янз байдал үүсч, эсвэл

өөрчлөгдөж болно. Жнь: Бэлгийн цөөнх

Соёлын олон янзаас мөн шинэ эерэг

зүйлс үүсч болно. Жнь. Афро Америкчуудын

дуу хөгжим. Хөгжмийн энэ урсгал одоо

дэлхийд нөлөөлж байна.

Соёлын эрх чөлөөг золиослон соёлын

олон янз байдлыг олж авч болно

Өөрийн өвөрмөц чанар нийгэм ба

эрх чөлөө

3

Майкл Санделийн хүний нийгмийн “Конститутив

үзэл баримтлал”

Амьдралын хэв шинжээ сонгох

боломж ба хувь хүний өөрийн

өвөрмөц чанараа нээх үйл явц дахь

сонголт.

Хувь хүний

өөрийн өвөрмөц

шинж чанар бол

өөрийгөө нээн

харуулах зүйл мөн.

АМЬДРАЛЫН

ЗАМАА

ТОДОРХОЙЛОХОД

ӨӨРИЙН ӨВӨРМӨЦ

ШИНЖИЙН

МЭДРЭМЖ ЧУХАЛ

Даяарчлал, тэгш бус байдал,

ардчилал

4

Даяарчлал гэж юу вэ? түүний төрөл ангилал Үйлдвэрлэл

СанхүүЭдийн засаг

Улс төр

Мэдээлэл

Хэл

Соёл

Экологи

Нийгмийн (олон улсын соёлын солилцоо)

Техник

Хууль/Ёс зүй

Бизнес

Тэгш бус байдал

гэж юу вэ?Манай оронд төдийгүй дэлхий нийтээр тэгш бус байдал маш

олон янзаар илэрч байдаг.

Жендерийн тэгш бус

байдал

Баян ядуугийн тэгш

бус байдал

Боловсрол

Мэргэжил

Хувь хүний ур чадвар

Нас

Хүн төрлөхтнийг соёл иргэншлийн дайн

хүлээж байна...Америкийн улс төр судлаач Самуэль

Хантингтон 90-ээд оны эхээр ингэж сануулж

байсан юм.

Хүйтэн дайны дараа хүн төрлөхтөн АНУ

тэргүүтэй барууны, хятадын конфузын,

японы, лалын, энэтхэгийн, латин

америкийн, африкийн, зүүн славяны, ОУ

тэргүүтэй үнэн алдартны гэсэн найман

соёл иргэншилд хуваагдсан юм гэж

Хантингтон үзсэн юм.

.

Соёлын эрх

чөлөөнд тулгарч

буй асуудлууд

Сэдэв 2

Соёлын эрх чөлөө хүний хөгжлийн

судлагдаагүй хүчин зүйл мөн

1

Хүний сонгох боломжийг өргөтгөх

нь: Нийгэмд олон зөрчилдөөн гарч байгаагийн нэг нь өөрийн

төрөлх хэлийг сонгох асуудал юм.

Энэ нь нийгмийн цөөнхийн сонгох бололцоог илүү ихээр

нэмэгдүүлж байгаа юм.

Жишээлбэл : Английн цагаачлалын хууль юм.

Соёлын эрх чөлөөний шаардлагуудын олон янзын

хэлбэр, эх сурвалжууд Хүний эрхийн 5-н тунхаг бичиг байдаг.

- Иргэний,

- Соёлын,

- Эдийн засгийн,

- Нийгмийн

- Улс төрийн хууль

байдаг ба үүнээс хамгийн бага анхаарал татдаг нь СОЁЛЫН

тухай асуудал юм. Энэ хууль нь хүн бүр өөрсдийн болон

бусдын соёлыг хүндэтгэх, түүндээ сэтгэл хангалуун байх

талаар заажээ.

2002 онд анх баталсан.

1966 он хүртэл АНУ болон Канад улс нь цөөнхийг үл тоодог

байв.

Олон үндэстний төрүүд дэх үндэсний

цөөнхийн байдал

150 оронд олон үндэстний төрүүддэх цөөнхийн бүлэг байдаг ба 30н оронд л энэ бүлэг хүн амын 10-с бага %-ийг эзэлдэг.

Цөөнхийн бүлгүүд нь ихэнх нийгмийн асуудал болон эрхээс гадуурхагдаж байдаг хэдий зарим нэг талаар эрхээ бүрэн дүүрэн эдэлдэг.

Жишээ нь: Индонезийн хүн амын 3%-г Хятад эзэлдэг. Гэвч эдийн засгийн 70% орчмыг нь дангаараа бүрдүүлж эдийн засгийн таатай нөхцөлд байдаг боловч тэндээ төрөлх хэлээрээ ярих болон сургуульд заалгах зэрэг нь хаалттай байдаг.

Уугуул ард иргэдийн байдал Дэлхий дээр 70 гаруй улсад 300 сая хүн 4000 хэлээр ярьж байна. Латин Америкд 50 сая гаруй хүн амаас 11% нь уугуул иргэд юм.

Болив болон Гуатамелагийн уугуул иргэд нь хүн амынхаа 50%-с дээшхийг эзэлдэг.

Уугуул иргэддээ хамгийн ээлтэй улсууд бол АНУ, Австрали зэрэг юм. Гэвч зарим нэг талаар энэ нь сөрөг үр дагавартай.

Цагаачдын байдал

Өөрсдийн улсаас гадуур амьдарч буй хүмүүсийг

цагаач хүн гэнэ.

Цагаачлах нь 1970 оноос эрс нэмэгдсэн.

Европд 1980 оноос хойш өссөөр одоо 75%-д хүрээд

байна.

Лондонд зарим сургууль 300н өөр хэлэээр ярьдаг.

Энэ нь цагаачлалын салбар албанд асуудлыг эхээр

үүсгэдэг. Үүний нэг нь эрлийз хүүхэд төрөх юм.

Арабын нэгдсэн улс болон Кувейт зэрэгт их

тохилдож байна.

Цагаачид нь тухайн улсын албан ёсны иргэн биш

учраас нийгмийн олон арга хэмжээнээс

гадуурхагдаж байна. Жишээ нь: /эмнэлгийн

Соёлын гадуурхлын хэм хэмжээ Судалгааны үр дүн болон олон улсын тоо

баримтаар 1.2 тэрбум хүн өдөрт 1$-л

амьдардаг бол 828 сая хүн өлсгөлөн байдаг.

114 сая сургуулийн насны хүүхэд сургуульд

сурч чаддаггүй.

11сая хүн анхны тусламж авч чадаагүйгээс

болж амь насаа алддаг.

1.8 сая хүн улс төрийн дарамт шахалтанд

амьдардаг гэсэн судалгаа гарчээ.

Иймээс энэ асуудал нь дэлхийн томоохон

асуудлын нэг болоод байна.

Шашин шүтлэгийг хүлээн

зөвшөөрөх нь Эрт үеээс шашны маргаан бий болсон.

Энэ нь эртний Египтэд бурхан байдаг

үгүй гэдэг үзлээс улбаатай.

Шашин байдаг үгүй нь хувь хүн бүрийн

үзэл бодлоос шалтгаалдаг. Энэ байдлаас

болж 19-р зууны дунд үед зуу зуун

Христийн шашинтай хүмүүс үй

олноороо алагдаж байсан.

Аль ч улсад энэ асуудал нь томоохон

асуудлуудын нэг болоод байна.

Шашныг хориглох нь маш хурц асуудал

болдог.

Эрсдэлтэй байгаа цөөнхийн судалгаагаар

359 сая хүн зөвхөн шашныхаа үзлээс

Хэлийг хүлээн зөвшөөрөх нь

Хэл бол соёлыг илэрхийлэн хамгийн чухал элемент юм.

Хэлээр ялгаварлан гадуурхагдах нь бусад зүйлээр

гадуурхагдахаас илүү хүнд байдаг.

10000 гаруй хэл байснаас одоо 6000н хэл л үлдээд байна.

Одоо сүүлийн 100 жилд энэ 6000 хэлний 50-90% нь

устаж үгүй болно гэсэн судалгаа байдаг.

Олон хэлээр ярих нь хэл устах хамгийн том эрсдэл юм.

Амьдралын хэв маягаар гадуурхагдах байдлын

зарим асуудал

Амьдралын хэв маягаар гадуурхагдах нь нийгэм

эдийн засгийн гадуурхлаас илүү хүнд цохилтонд

ордог. Энэ нь тухайн улс үндэстний хэл соёл,

шашин шүтлэгийг нь дорд үзэж доромжилж байна

гэсэн үг юм.

Жишээ нь: казахстанчуудыг өөрсдийн хувцас

өмсөж явахыг харсан хүмүүс шоолох гэх мэт

Соёлын эрх чөлөөг дэмжихийн тулд

өөрийн өвөрмөц чанарыг хүлээн

зөвшөөрөх нь

2

Соёлын өвөрмөц байдлаас үүдэлтэй улс төр

нийгмийн асуудлын гадуурхал Нэг соёлын өвөрмөц шинж чанараас

хамааран гаргасан хориг нь соёлын

эрх чөлөөний нэг хэсэг юм.

Маш олон соёл хөгжлийнхөө явцад

гадуурхалд өртдөг.

Соёлын өвөрмөц байдлаасаа болж

750-с саяас илүү хүн улс төр эдийн

засгийн хувьд бусад бүлгүүдээс илүү

их гадуурхалд өртөж энэ нь тэдний

сул тал болж байна.

Улс төрийн амьдрал дахь оролцоо

Улс төрийн эрхэнд нэг нам гарч ирэхэд улс төрийн

эрх хязгаарлагдаж эхэлдэг.

Хэдийгээр ардчилсан нийгэмд ч бас улс төрийн

оролцооны эрх хязгаарлагдмал байна.

Дэлхий дээр 300сая орчим хүн ам улс төрийн

оролцооны хувьд хязгаарлагдмал байна.

180сая хүн өөрсдийн улс төрийн оролцооны эрхэнд

сэтгэл дундуур байна.

83сая гаруй иргэн санал өгөх эрхээ хязгаарлуулсан

байна.

Жишээ нь: Бразилийн Афро бразилчууд Бразил

улсын хүн амын 33%-г эзэлдэг ч тэдний улс төрийн

эрхэнд гарах орон зай 2%-г л хүлээн зөвшөөрдөг.

Эрүүл мэнд, боловсрол, орлого

Эрсдэлтэй цөөнхийн судалгаагаар дэлхийд 750

гаруй сая хүн нийгэм эдийн засгийн хувьд

гадуурхагдаж байна. Үүнээс 68 сая хүн засгийн

газрын шууд хамааралтайгаар гадуурхагдаж байна.

Энэ нь улс төр засгийн газрын хууль дүрэм зэргээс

шууд хамаарна.

Жишээ нь: Чехэд Словянчууд болон Ромачууд

зөвхөн өөрийн үндэс угсаанаас болж ажилгүй байна

гэж үздэг.

Соёлын гадуурхлын асуудал өөрийн гэсэн

өвөрмөц бодлогыг шаарддаг

Амьдралын болон оролцооны хэв маягийн гадуурхал нь

өөрсдийн гэсэн өвөрмөц бодлогоор зохицуулагддаг.

Уламжлалт бодлогоор зохицуулагдаж болдоггүй энэ нь

өвөрмөц байдалтай нь холбоотой.

Соёлыг гадуурхал нь өөрийн гэсэн бодлогыг шаарддаг.

Зарим цөөнхийн байдал нь эдийн засгийн хувьд

гадуурхагддаггүй ч соёлын хувьд хязгаарлагдмал байдаг.

Жишээ нь: Индонез дахь Хятад иргэд

Хүний хөгжлийн үзэл баримтлалд олон соёлын үзлийг

хамаатуулах нь

Нэг соёл ноёрхсон улс оронд амьдарч буй олон соёлт иргэд өөрсдийн соёлоо умартах шаардлага гардаг. Соёлын эрх чөлөөний хувьд хүн бүр өөрсдийн соёл зан заншлаа авч үлдэх хүлээн зөвшөөрүүлэн хүндлүүлэх арга юм.

Энэ нь олон соёлын нэгтгэсэн бодлогоор зохицуулагдана.

Жишээ нь: өнгөрсөнд болсон соёлын түүхээс болж одоог хүртэл гадуурхагдаж байна. Факистаны ард түмэн АЛАН ХЯДАГЧДААС болж

Хүний хөгжлийн үзэл баримтлалд олон

соёлын бодлогыг нэгтгэх нь Хүний хөгжлийн шатны 3н багана байдаг.

1. АРДЧИЛАЛ: Хүнийг эрх чөлөөтэй байлгах нийгэм улс төрийн хувьд эрх тэгш байлгах нэг форум юм. Ардчилал нь цөөнхөд анхаарлаа тун бага хандуулдаг. Ардчилал маш сайн хөгжсөн газарт цагаачлал болон хэл шинжлэл мөн уугуул иргэдэд хайхрамжгүй ханддаг.

2. Нийгэм эдийн засгийн ялгаварлан гадуурхалтыг багасгахад нөлөө үзүүлдэг. Оролцооны гадуурхалтыг засахад нөлөөлдөг. Энэ нь онцгойлон ажлын байр болон сургалт үйлдвэрлэлийг дэмжихэд чухал нөлөөтэй.

3. Нийгмийн боломжийг эрх тэгшээр өргөжүүлэх: Энэ нь нийгмийн соёлын гадуурхлыг бууруулахад чиглэгдсэн. Боловсролын болон соёлын өнгөрсөнд болсон буруу ойлголтыг засахад хангалтгүй.