tanzimat edebiyatı

*

*Tanzimat Edebiyatı, bir kültür ve siyasi hareketin sonucu olarak ortaya çıkmış bir edebi akımdır. 3 Kasım 1839′da Reşit Paşa tarafından ilan edilen ve Gülhane Hattı Hümayunu da denilen yenileşme beratının yürürlüğe konmuş olmasından doğmuştur. Bu olay daha sonraları Tanzimat Fermanı olarak adlandırılacak,gerek siyasi alanda gerek edebi ve gerekse toplumsal hayatta batıya yönelmenin resmi bir belgesi sayılacaktır. Edebiyat Tarihçilerimizde 1839 yılını Tanzimat edebiyatının başlangıcı olarak kabul edeceklerdir.

*19. yy. Osmanlı İmparatorluğu‟nda artık gerileme ve çöküş devrinin başladığı dönemdir. Ardı ardına alınan yenilgiler, geniş Osmanlı topraklarında birbiri ardına gelen isyanlar, yönetimi bir arayış içine çekmiş, III. Selim devrinde ilk kez orduda yapılan ıslahat hareketleri ile Avrupa‟nın teknik ve kültürel üstünlüğü karşısında imparatorluk yönünü batıya çevirmek zorunda kalmıştır. Gülhane Hattı Hümayunu‟nunyürürlüğe konmuş olmasıyla her alanda bir yenileşme hareketi başlamıştır.

*Okullarda öğretimin Türkçe„ye dönmesi,

gazeteciliğin başlaması ve gelişen

milliyetçilik sonucunda edebi yenileşme

de beraberinde gelmiş, bu

değişmelere,uyanan yeni fikir akımlarına

paralel olarak ortaya çıkmış, yeni bir

medeniyet değişiminin sonucu olarak

gelişmiştir. Tanzimat dönemiyle birlikte

edebiyatımızda sosyal ve siyasal

konuların yanında günlük olaylar

tartışma alanına çekilmiştir.

*1860ta tercüman-ı ahval gazetesinin yayımlanmasıyla başlar, 1896′ya kadar sürer.

*Batıcı ve yenilikçi olan şair ve yazarlar, sanatlarını toplum için kullandılar. Fransız kültürüyle kültürüyle yetişmiş ,romantik ve ülkücüydüler. Divan şiirini yıkmaya çalıştılar. Çok yönlüydüler: şair,romancı,tiyatro yazarı…vb. Sanattan çok,fikir ve ülkü peşindedirler; zulme,haksızlığa karşı savaş açarlar. Vatan ,millet,hürriyet,adalet,meşrutiyet kavramlarını heyecanla savunurlar. Daha geniş kitlelere seslenebilmek için ,dilde sadelik yanlısıdırlar. Hemen hepsi politikacı ve mücadele adamıdırlar. Tanzimat ikinci döneminde realizimin etkisi görülür. Şiirde konu birliğini sağladılar. Aruzla yazdılar. Düzyazı dilini şiire uyguladılar. Roman,hikaye, makale gibi türler,edebiyatımıza bu dönemde girdi. İlk Tanzimatçılar ,Divan şiirinin nazım biçimlerini kullandılar.

**a. Bu dönem sanatçıları, Divan edebiyatında hiç

bulunmayan makale, tiyatro, roman, hikaye, anı, eleştiri

gibi yeni edebiyat türleri getirmişler, Divan edebiyatında

bulunan şiir, tarih, mektup gibi edebiyat türlerini Batı

anlayışına göre yenileştirmişlerdir.

*b. Tanzimat edebiyatının özellikle ilk devirlerinde

yetişen sanatçıların çoğu (Ziya Paşa, Namık Kemal)

Montesquieu, Rousseau, Voltaire gibi Fransız devrimci

yazarlarının etkisi altında kalarak, makale ve şiirlerinde

zulme, haksızlığa, geriliğe karşı şiddetli bir dille

mücadeleye girişmişler; vatan, millet, hürriyet, hak,

adalet, kanun, meşrutiyet gibi kavramları yaymaya

çalışmışlar, “toplum için sanat” anlayışını

benimsemişlerdir.

*c. Tanzimat edebiyatının ikinci devrinde yetişen

sanatçılar ise (Recai-zâde Mahmut Ekrem, Abdülhak

Hâmit, Sami Paşa-zâde Sezai) toplum işlerine daha

az karışmışlar, “sanat için sanat” anlayışını

benimser görünmüşlerdir.

*Klasisizm, bir akım olarak bizim edebiyatımızı

etkilememiştir. Kimilerinin etki saydığı, Ahmet Vefik

Paşa‟nın Molieré‟den çevirileri ve uyarlamalarıdır.

Çeviri yapmak, o akımdan etkilenmek değildir.

Şinasi ise Romantizme (Coşumculuğa) kapılmadığı

için Klasisizmin etkisinde gibi düşünülürse de bu

yaklaşımlar doğru değildir. Özetle: Klasisizm, bir

akım olarak bizim edebiyatımızı etkilememmiştir.

*d. Çoğu Fransız edebiyatını örnek olarak alan bu

sanatçıların bir kısmı Ahmet Vefik Paşa, Realizm (Recai-

zâde Mahmut Ekrem, Sami Paşa­zâde Sezai Nabi-zâde

Nâzmi.) akımının etkisi altında eserler vermişlerdir.

*e. Tanzimat edebiyatı, Divan Edebiyatı‟nın tersine

olarak, seçkin kişiler için değil, halk için meydana

getirilen bir edebiyat düşüncesiyle ortaya çıkmıştır. Bu

görüşü benimseyen Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal,

Ahmet Mithat, Ali Bey özellikle makale, tiyatro, anı,

kısmen de olsa roman türlerinde eserler vermişlerdir.

Tanzimat edebiyatının ikinci devrinde yetişen Recai-zâde

Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit, başta olmak üzere bazı

edebiyatçılar ise bu amaçtan uzaklaşmış

görünmektedirler.

*

*Divan edebiyatını eleştirmelerine rağmen onun etkisinden kurtulamamışlardır.

*Vatan millet, hak adalet, özgürlük gibi kavramlar ilk defa bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.

*Batılı anlamda ilk esereler bu dönemde verilmeye başlanmıştır.

*Toplumu bilinçlendirmek için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir.

*Dilin sadeleşmesi gerektiğini söylemişler ancak pek başarılı olamamışlardır bu konuda.

*Roman, modern hikâye, tiyatro, gazete, eleştiri, anı bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.

*Bu dönemin sanatçıları aynı zamanda devlet adamı sıfatı da taşıyorlardı.

*Klasizim (Şinasi, Ahmet Vefik Paşa) romantizm (Namık Kemal, Ahmet Mithat) den etkilenmişlerdir.

**Klasisizm etkisinde kalmıştır.

Şinasi‟nin Eserleri ve Önemi:

*Şair Evlenmesi ( Yazılan İLK Tiyatro)

*Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi ( İLK MAKALE )

*Tercüman-ı Ahval (İlk özel gazete)

*Tercüme-i Manzume ( İlk Çeviri Şiir)

*Mühtehebat-ı Eş‟ar ( Şiir Kitabı)

*Durub-ı Emsal-i Osmaniye ( İlk Atasözü Derlemesi)

*Tasviri Efkar (İkinci gazetesidir, Namık Kemal‟e devretmiştir.)

*Fabllar (Çeviri fabllar)

** Romantizm etkisinde kalmıştır.

* Toplum için sanat yapmıştır.

* Hak, hürriyet, özgürlük, vatan, millet gibi konuları ilk kullanan isimdir.

* Vatan Şairimizdir.

* Namık Kemal‟in Eserleri ve Önemi

Romanları:

* İntibah ( İlk edebi roman)

* Cezmi (İlk tarihi roman)

Tiyatroları :

* Vatan Yahut Silistre (Sahnelenen ilk tiyatro)

* Celallettin Harzemşah

* Akif Bey

* Kara Bela

* Zavallı Çocuk

* Gülnihal

Eleştirileri :

*Tahrib-i Harabat ( Ziya Paşa‟nın “Harabat” adlı eserinin üzerine yazılmış bir eleştiri )

*Takip (Tahrib-i Harabat‟ın devamı niteliğindedir.)

*Renan Müdafenamesi

* İrfan Paşa‟ya Mektup

Diğer eserleri:

*Kanije

*Silistre Muhasarası

*Osmanlı Tarihi

*Büyük İslam Tarihi

*Evrak-ı Perişan

*Magosa Hatıraları

*Devr-i İstila

*Hürriyet Kasidesi

**Devlet adamıdır.

*Edebi anlayışı 4 temele dayanır. Bunlar; 1.)Divan etkisi / 2.) Aşık tarzı / 3.)Mahallileşme / 4.) Batı etkisi

*Hece ile şiir de yazmıştır.

*Bir çok dizesi halk arasında atasözlerine yer vermiştir.

Ziya Paşa‟nın Eserleri

*Şiir ve İnşa ( Makale )

*Harabat ( Divan Antolojisi)

*Zafername ( Kişi Eleştirisi)

*Eşar-ı Ziya (Şiirleri)

*Defter-i Amal ( Anı)

*Terkib-i Bend

*Terci-i Bend

**Yazı makinesi olarak da bilinir.

36 romanının yanısıra 200′ü

geçkin eseri vardır.

*Popüler romanın kurucusudur.

*Romantizm Etkisinde kalmıştır.

*Halkın anlayacağı süsten ve

sanattan uzak bir dili vardır.

*

*Letaif-i Rivayet (İlk hikaye örneğidir.)

*Avrupada Bir Cevelan (Gezi)

*Tercüman-ı Hakikat (Gazete)

*Hasan Mellah

*Hüseyin Fellah

*Felatun Beyle Rakım Efendi

*Henüz 17 Yaşında

*Dürdane Hanım

*Esrar-ı Cinayet

*Paris‟te Bir Türk

**Romantizm etkisindedir.

*En büyük dilcilerdendir.

Şemsettin Sami‟nin Eserleri

*Taaşuk-u Talat ve Fitnat

(İlk Yerli Roman)

*Kamus-u Türki (Sözlük )

*Lisan-ı Fransevi (Sözlük )

*Lisan-ı Arabi (Sözlük )

*Lisan-ı Farsi (Sözlük )

*Ayrıca birçok çevirisi eseri de vardır.

**Devlet adamı

*Bursa‟da ilk ÖZEL tiyatroyu açmıştır.

*Halka tiyatro sevgisi aşılamıştır.

*Klasisizm etkisinde kalmıştır.

*Moliere‟den birçok çevirisi vardır.

Ahmet Vefik‟in Eserleri ve Özellikleri;

*Secere-i Türki

*Bahadır Handan Çeviri

*Muhtehebat-ı Durub-ı Emsal

*Meraki

*Zor Nikah

*Zoraki Tabip

*Karılar Mektebi

*Kocalar Mektebi

*Lehçe-i Osmani (Sözlük)

*

Önemli devlet görevlerinde bulunmuş; kadılık, müderrislik yapmıştır. Tarih, hukuk, dil ve edebiyat konularında çalış­malar yapmıştır.

ESERLERİ :

*Tarih-i Cevdet (1774-1876 olayları, 12 cilt),

*Tezâkir-i Cevdet (1855-1866 olayları, 40 tezkire),

*Ma‟rûzât (1839-1876 olayları),

*Kısas-ı Enbiya (1439′a kadar İslâm tarihi),

*Kırım ve Kafkas Tarihçesi,

*Mukaddime-i İbni Haldun (tercüme)

*

*Başta tiyatro olmak üzere mizah ve seyahat edebiyatı

alanlarında eser vermiştir.

*Tanzimat'tan sonra çıkarılan ilk mizah mecmuası

Diyojen'de yayınlanan yazıları, Türk mizah edebiyatının

o devirdeki en güzel örnekleri olarak kabul edilir.

*Tiyatroları genelde komedi türündedir. Tiyatro dili

bakımından Ahmed Vefik Paşanın izindedir. Ondan farklı

olarak, özellikle halk konuşmalarına yaklaşmış, günlük

konuşmalardan ve Türk dilini renklendiren pek çok klişe

ve deyimlerden de faydalanmıştır.

Eserleri:

*Kokana Yatıyor yahut Madam Uykuda (Tek perdelik komedi 1870)

*Tosun Ağa (Üç perdelik komedi, 1870)

*Ayyar Hamza (1871)

*Müsafir-i İstiskal (Tek perdelik komedi, 1871)

*Geveze Berber (İki perdelik komedi, 1873)

*Gavo Minar ve Şürekası (Üç perdelik komedi (1889)

*Evlenmek İster Bir Adam (Tercüme roman 1897)

*Lehcet-ül-Hakayık (Mizah sözlüğü, 1897)

*Seyahat Jurnali (Hindistan gezisine ait notlar, 1897)

*Seyyareler (Mizahi hikaye 1897).

*

*Bireysel konulara dönülmüştür.

*Sanat, sanat içindir, görüşü benimsenmiştir.

*Dil oldukça ağırlaştırılmıştır.

*Tiyatro eserleri oynanmak için değil okunmak için yazılmıştır.

*Realizm ve natüralizm baskın akımlar olarak göze çarpar.

*Gazetecilik, ilk dönemdeki toplumsal etki ve işlevini yitirir. Gazetelerdeki siyasal ve toplumsal içerikli yazılar yerini günlük sıradan olaylara bırakır. Toplumsal makalenin yerini de edebi makale alır.

*Birinci dönemdeki gibi hece denenmekle birlikte aruz yine egemenliğini sürdürmüştür. Birinci dönemde de kullanılan Divan edebiyatı nazım biçimleri bırakılmaya başlanmıştır.

*Şiirin konusu genişletilmiş; ölüm, karamsarlık, aşk, felsefi düşünceler tema olarak seçilmiştir. Sanatçılar, "Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir." anlayışını savunmuşlardır. Bu dönem şiiri Servet-i Fünun şiirine de esin kaynağı olmuştur.

*Roman ve öykü tekniği daha da gelişir. Birinci dönem

göre daha nitelikli ürünler vermeye başlamıştır.

Betimlemeler ilk döneme göre daha da ölçülüdür.

Realizm akımının etkisiyle gözleme önem verilmiş, olay

ve kişiler daha gerçekçi anlayışla anlatılmıştır.

*Nabizade Nazım naturalizmden, Recaizade Mahmut

Ekrem ve Samipaşazade Sezai realizmden, Abdülhak

Hamit Tarhan ise romantizmden etkilenmiştir.

*Tanzimatın ikinci döneminde ürünler veren Muallim

Naci Divan edebiyatının tek savunucusudur.

*Tanzimat'ın ikinci kuşak sanatçıları: Recaizade Mahmut

Ekrem, Abdülhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai,

Nabizade Nazım, Muallim Naci, Direktör Ali Bey ve

Ahmet Cevdet Paşa'dır.

*

*İlk realist romanımız olan:

Araba Sevdası'nı yazmıştır.

*Tevfik Fikret'in akıl hocasıdır.

*Muallim Naci ile uzun yıllar

süren "eski-yeni"kavgasında

yeniyi savunmuştur.

*"Sanat sanat içindir ve kafiye

kulak içindir." görüşünü benimsemiştir.

*Oğlu Nijat Ekrem'in ve diğer iki çocuğununun ölümü onu

bireysel ve hüzünlü eserler vermeye zorlamıştır.

*"Her güzel şey şiirin konusudur." diyerek şiirin konu zenginliğine katkı yapmıştır.

*Muallim Naci'nin Demdeme'sine karşılık Zemzeme adlı kitabı yazmıştır.

Tiyatroları: Afife Anjelik, Çok Bilen Çok Yanılır, Vuslat (Süreksiz Sevinç)

Şiirleri: Zemzeme, Nağme-i Seher,

Tefekkür, Yadigâr-ı Şebap

Romanları: Araba Sevdası, Muhsin Bey

İnceleme: Talim-i Edebiyat adlı eseri

onun edebiyata dair görüşleri içeren

en önemli eseridir. Takdir-i Elhan

*

*Edebiyatımızın en bireysel şairlerindendir.

*Batılılaşma hareketinin asıl öncüsü olarak kabul gördüğü için kendisine "şairi azam"(büyük şair) lakabı verilmiştir.

*Gözlem ve izlenimleriyle şiir yazmıştır.

*Düşünen adamdan çok yapan adam özelliği taşımaktadır.

*Tiyatroları oynanmaya uygun değildir.(Macera-yı Aşk, Sabru Sebat, içli Kızlar, Finten, Nesteren, Liberte )

*Romantizmin etkisinde, metafizik konuları, ölüm, aşk gibi temalar içeren eserler vermiştir.

*Makber, Ölü, Bunlar O'dur, Hacle, Garam, İlham-ı Vatan şiir kitaplarıdır.

*

*Recaizade Mahmut Ekrem'le

eski- yeni kavgasında eski'yi

savunmuştur.

*Batılı tarzda şiirler de yazmıştır.

*Dili ağırdır ;ancak başarılıdır.

*Eserleri: Ateşpare, Füruzan,

Şerare (şiir) Demdeme,

Muallim (eleştiri)

*Islahat-ı Edebiye (sözlük)

*

*İlk köy romanımız kabul edilen:

Karabibik'i yazmıştır.

*Realizm, natüralizm'in

öncülerinden sayılır.

*İlk psikolojik roman denemesi

sayılan: Zehra'yı yazmıştır.

*

*Bütün eserler teknik açıdan zayıftırlar.

*Duygusal ve acıklı konular işlenmiştir.

*Yazarlar olaylara müdahalede bulunmuştur.

*Eserlerde karakter oluşturulamamıştır. Genellikle ya

iyi ya da kötü özellik taşıyan tipler kullanılmıştır.

*İyiler eserlerin sonunda mükâfat alırlar, kötüler de

cezalarını alırlar.

*Tanzimat ikinci dönemin sanatçıları birinci

döneminkilere göre daha başarılı olmuştur.

*

*Bu dönemde genellikle "eski- yeni"kavgasına

dayanan eleştiriler olmuştur.

*Namık Kemal'in Ernest Renan'ı eleştiren Renan

Müdafaanamesi bu dönemin önemli

eserlerindendir.

*Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem

arasındaki Demdeme-Zemzeme tartışması da bu

dönemin önemli örneklerindendir.

*

*Tiyatro ilk defa bu dönemde görülmeye

başlanmıştır.

*İlk tiyatro örneği Şinasi'nin Şair Evlenmesi'dir.

*İlk dönemin sanatçıları tiyatroyu bir eğitim

aracı olarak görmüşlerdir.

*İkinci dönemin sanatçıları da tiyatroyu eğlence

olarak görmüşler; ancak onların tiyatroları

oynanmak için değil okunmak için yazılmışlardır.

** 1.OSMAN KESKİOGLU, AHMED CEVDET PAŞA (1822-1895) HAY ATI VE

ESERLERİ, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/3

* 2.Şahamettin Kuzucular, Dörtyol, Hatay Çukurova Tarihi ve Türkmenleri, Color Ofset, İskenderun, 2012 ( Shf, 180 238 )

* 3.Prof. Dr. Nevzat Özkan. "Ahmet Cevdet Paşa'nın Türk Dili Hakkındaki Görüşleri ve Eserleri".

* 4 Ahmet Şimşirgil, Ekrem Buğra Ekinci. "Ahmet Cevet Paşa ve Mecelle".

* 5.Prof. Dr. Beyza Bilgin, Konrad Adenauer Vakfı Türkiye Raporu Nr. 06-2011. "İslam‟da Kadının Rolü ve Türkiye‟de Kadın".

* 6.Şahamettin Kuzucular,.edebiyadvesanatakademisi.com/forummesaj/46-cukurova_turkmenlerinin_iskani_ve_firka_i

* 7:http://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Cevdet_Pa%C5%9Fa

* 8.Diyanet İslam Ansiklopedisi; 7.cilt sayfa 443-450

* 9.MEB İslam Ansiklopedisi; 13.cilt Vakanüvislik maddesi

* 10.Ahmet Yüksel,Tarihe Not Düşen Adam : Ahmet Cevdet Paşa,http://www.cemaat.com/tarihe-

* 11. Beşir Ayvazoğlu, Encümen-i Dâniş, Tarih-i Cevdet ve Tarih-i Naîmâ,http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=809