tekstİl ve plastİk atiklarindan … › content › documents › 014.mehmet_dasdemir.pdftekstİl...

TEKSTİL VE PLASTİK ATIKLARINDAN

SÜRDÜRÜLEBİLİR TEKSTİLLERİN OLUŞTURULMASINDA

YENİ YAKLAŞIMLAR: GAMA RECYCLE ÖRNEĞİ

Zafer KAPLAN, Gama Recycle Elyaf ve İplik Sanayi A.Ş. - CEO

*Doç.Dr. Mehmet DAŞDEMİR, Gaziantep Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü

Nimet Köleoğlu, Gama Recycle Elyaf ve İplik Sanayi A.Ş. Ar-Ge Merkezi

Geri Dönüşümün Önemi ve Mevcut Durumun Analizi

2

Doğal Kaynakların Tüketimi Dünya nüfusunun şu an 7,7 milyar, 2050 yılında yaklaşık 9,7 milyar ve 2100 yılında ise bugünkü nüfusun yaklaşık 3 katı olan 11 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.

11 milyar insan için öncelikle içilebilir ve tarımda kullanılabilecek temiz su kaynaklarına, gıda için tarım alanlarına, kıyafet ve tabi ki bunun yanında çeşitli iletişim, ulaşım, konut gibi tüketimler için hammadde kaynaklarına ve dolayısıyla da doğal kaynakların üretimden tüketime kadar daha efektif kullanma noktasında çözümler geliştirmeye ihtiyacımız vardır.

3 https://www.ntv.com.tr/dunya/2050-dunya-nufusu-tahmini-9-8-milyar-turkiyenin-nufusu-kac-olacak,UsVN1800Y0uH_MmViUCGaQ;

https://www.iha.com.tr/haber-birlesmis-milletler-dunya-nufusu-2050de-9-milyar-700-milyon-olacak-785418/

Doğal Kaynakların Tüketimi

Pamuklu tekstil ürünlerinin virjin pamuk kullanılarak yapılması Dünya yer altı ve üstü su kaynaklarının azalmasına yol açmaktadır. Örneğin, pamuk üretimi çok su tükettiği için Özbekistan ve Türkmenistan sınırında bulunan Asya’nın en büyük Dünya’nın 4. büyük gölü olan Aral gölünün %90 oranında kuruduğunu dikkate aldığımızda durumun ne kadar vahim ve önemli olduğunu görürüz.

4 https://www.ntv.com.tr/dunya/2050-dunya-nufusu-tahmini-9-8-milyar-turkiyenin-nufusu-kac-olacak,UsVN1800Y0uH_MmViUCGaQ;

ARAL GÖLÜ

Sanal Su İçeriği (Litre)

Standart Ağırlık

(gram) Mavi Su Yeşil Su Gri Su Toplam Su Miktarı

1 Kot Pantolon 1000 4900 4450 1500 10850

1 Tek kişilik Çarşaf 900 4400 4000 1350 9750

1 Tişört 250 1230 1110 380 2720

Pamuğun Su Ayak İzi

Pamuklu Bir Tekstil Ürününün Oluşturulması İçin Gerekli Toplam Sanal Su Miktarı

• Yeşil su yağmur suyunu,

• Mavi su yüzey ve yer altı tatlı sularını,

• Gri su ise su kirliliğini ifade eder.

The water footprint of cotton consumption: An assessment of the impact of worldwide consumption of cotton products on the water resources in the cotton producing countries.

Chapagain, A.K., Hoekstra,A.Y, Savenije, H.H.G., Gautam, R. 2006, Ecological Economics, Volume 60, pp. 186-203.

Pamuğun Kimyasal Ayak İzi

Pamukta, tarım ilacının %6’sı kullanılır.

Pamukta, böcek ilacının %16’sı kullanılmaktadır.

Üretilen 3,5 milyon pestisitin 560 bin tonu

pamuk üretimi için kullanılmaktadır

560 bin ton pestisitin 526 ile 559 bin tonu

çevreye bırakılmaktadır.

Kullanılan pestisitin %0.015-%6.0’sı hedef

alınan canlı üzerine ulaşır.

A

B

C

D

E

Is cotton conquering its chemical addiction? A review of pesticide use in global cotton production. s.l., United Kingdom : C&A, 2018.

Our World in Data. https://ourworldindata.org/fertilizer-and-pesticides#pesticide-production.

Pamuk Üretimi Aşamaları

ve Bertarafı CO2 eq. (kg)

Pamuk Ekimi 1,27

Taşıma 0,29

Üretim 3

Dağıtma 0,87

Katalog Oluşturma 1,53

Paketleme 0,24

Bertaraf 0,25

TOPLAM 7,2

Pamuğun Karbon Ayak İzi

Pamuk Ekimi %17

Taşıma %4

Üretim %40

Dağıtma %12

Katalog Oluşturma

%21

Paketleme %3

Bertaraf %3

40-42 beden renklendirilmemiş %100 pamuklu gömlek için çevreye salınan CO2 emisyonu miktarları

Cotton and Climate Change: Impacts and Options to Mitigate and Adapt. s.l. : International Trade Centre (ITC), 2011.

Doğal Kaynakların Tüketimi

Tekstil sektörü, petrol endüstrisinden sonra çevreyi en çok kirleten ikinci endüstridir.

1 Kg pamuklu tekstil üretimi için yaklaşık 10.000 litre suya ihtiyaç duyulmaktadır.

1 adet blue jean veya tişört üretimi için yaklaşık 8.000 çeşit kimyasal kullanılmaktadır.

Bu sebepten endüstriyel tekstil üretimi kaynaklı su kirliliği, toplam su kirliliğinin %20’sine tekabül etmektedir. Tekstil sektöründe su kullanımı, CO2 salınımı ve tarım alanı ihtiyacı hızla artmaktadır.

8

Türkiye’de Oluşan Atıklar

Türkiye’de günde yaklaşık 80.000 ton çöp

atılmaktadır.

Kişi başına düşen çöp miktarı yaklaşık 1

kg/gün’dür.

9 https://www.webtekno.com/gorenlere-bu-kadar-da-olur-mu-dedirtecek-20-plastik-atik-fotografi-

h46341.html

Türkiye’de tüketilen ambalaj atıklarının sadece %20’lik kısmını geri kazanılabilmektedir.

Atıklar kanunen yasak olmasına rağmen çekçekçi olarak tabir ettiğimiz sokak toplayıcıları vasıtasıyla toplanmaktadır.

%80’lik kısım ise toprağa gömülmeye mahkum kalmaktadır.

Kısaca ülkemiz, atıklarımıza çöp muamelesi yapmaktadır.

10

Ambalaj Atıklarındaki Mevcut Durum

http://www.habergunce.com/images/haber/ http://www.atikbertaraf.com/plastik-atiklar/

Türkiye genelinde endüstriyel yöntemlerle toplam atığın yaklaşık %10’u yani 8.000 tonluk kısmı ayrıştırılabilmektedir.

Ayrıştırılan atıklar diğer evsel ve organik atıklara çok fazla bulaştığı için bunlardan kalitesiz ürünler elde edilmektedir.

Özellikle atık kâğıtlar, ıslandığı için kullanılamaz durumda olduğundan toprağa gömülmektedir. Bundan dolayı ülkemizin ihtiyacı için gereken kağıdı, yurt dışından ithal etmek zorunda kalınmaktadır.

11

Atıkların Geri Dönüşümü

http://www.ozgurkocaeli.com.tr/evsel-atiklar-ekonomiye-donuyor-

330455h.htm

http://www.milliyet.com.tr/atik-kagitla-ayda-13-bin-agacin-ekonomi-

2732070/

Tekstil ve Plastik Atıkların Geri Dönüştürülmesi: GAMA Recycle Örneği

12

Recycled Polyester (r-PET) Elyafın Oluşturulması

KullanılmışPET Atıklar

Ayırma, Parçalama, Sıcak&Soğuk Yıkama ve Kurutma

PET Flake

Recycled Polyester (r-PET) Elyafın Oluşturulması

Kullanılmış Polyester

Bazlı Tekstil Atıkları

Ayırma, Ayrıştırma &

Parçalama

Eritme, Filtreleme ve

Granül Oluşturma

r-PET Granülleri

Recycled Polyester (r-PET) Elyafın Oluşturulması

Ekstrüzyon, Çekim, Kırıştırma, Fikse ve Kesme

Tekstil Atıklarından Geri

Dönüştürülmüş r-PET Granülleri

(%50’ye kadar)

r-PET Elyafı Atık PET

Ambalajlarından Geri Kazanılmış r-PET Flakeleri

100% r-PET Elyaftan İplik Üretimi

r-PET Elyafı

İplik Oluşturma

100% r-PET

İplikler

Tekstil Ürünlerinden Geri Kazanılmış Elyaf ve İplik Üretimi

Tekstil endüstrisinden

ve kullanılmış veya

kullanılmamış tekstil

atıklarının toplanması

Tekstil malzemesi

üzerinde bulunan

zımba, fermuar gibi

aksesuarların

çıkarılması

Tekstil atıklarından

elyaf elde edilmesi

Tekstil atıklarının

çoklu ve sıralı açma

safhalarına tabi

tutulması

Toplanan tekstil

atıklarının renklerine

göre tasnif edilmesi

Tekstil atıklarına

yumuşatıcı

kimyasallar

uygulanması

01

02

03

04

05

06

GAMA Recycle’da Ar-Ge Çalışmaları

2018 yılı Mayıs ayında Ar-Ge Merkezi’nin kurulmasıyla, iki adet ulusal destekli olmak üzere birçok özgün proje üzerine çalışmalar yapılmaktadır.

Yapılan çalışmalar sonucunda son bir yıl içerisinde yenilikçi geri dönüşüm ürün, proses ve makineler ile ilgili 7 adet patent başvurusu yapılmıştır.

Ayrıca 10’un üzerinde yeni buluş ve fikirlerin ise patent başvurusu hazırlığı devama etmektedir.

Firmanın en önemli stratejisi UPCYCLE (kullanılmış bir ürünün ya da proses atığının, tekrardan değerlendirilmesi veya kullanılması üzere mevcut üründen daha katma değeri yüksek bir ürüne dönüştürülmesi) ürün ve proseslere yoğunlaşmaktır.

18

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

19

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

20

Tükettiğimiz ürünleri geri dönüştürerek ve bu sayede hayatta kalmalarını sağlayarak sürdürülebilir bir yapı oluşturmamız gerekmektedir.

Sürdürülebilir yapıyı sağlayabilmek için gerekli olan geri dönüşüm bu endüstriyel döngünün en önemli halkasıdır.

Geri dönüşüm konusunda, gelişmiş Dünya ülkeleri tarafından hâlihazırda yoğun çalışmalar yapılmaktadır.

http://ekolojist.net/geri-donusum-nedir-nasil-yapilir/

Sürdürülebilir Bir Yaşam

Organik atıklardan çürütme (digesting) yöntemiyle (gazlaştırma) oluşturulan metan gazından enerji elde edilmesi yöntemi ile üretilebilecek enerji miktarı yaklaşık 1.500 MW’dır. Bu da Türkiye’nin elektrik enerji ihtiyacının belli bir bölümü bu şekilde karşılanabilir.

21

1.500 MW Enerji

http://www.agaclar.net/forum/daha-iyi-bir-yasam-icin/22770-2.htm

Sürdürülebilir Bir Yaşam

Organik atıklardan enerji eldesi temiz bir enerji üretimine imkan vermektedir.

Organik atıkların gazlaştırılması sonrasında oluşan çürütülmüş atık ise gübre olarak kullanılabileceğinden giderek zayıflayan tarım üretimi için önemli bir gübre kaynağı olacaktır.

Tamamı organik olan gübreyi iyi kalitede elde etmek için en önemli kriter diğer plastik ve metal atıklardan ayrıştırılmış olmasıdır.

22

Plastik Kağıt/

Karton

Evsel

Atık Tekstil

Sürdürülebilir Bir Yaşam

Sürdürülebilir döngüsel ekonomide, ya az tüketim yapılmalı ya da tüketilen ürünlerin oluşturduğu atıklar sisteme geri dönüşümle kazandırılmalıdır.

Aslında sorun PET şişede değil, onu tüketen insanlardadır.

Sorun sadece çevreyi, ormanları, tarım alanlarını, okyanusları, denizleri, temiz su kaynaklarını kirletmek değil, aynı zamanda hammadde kaynağı olarak tekrar kullanılabilecek malzemelerin israfıdır.

Ayrıca, bu ürünlerin doğal kaynaklardan üretilmesi esnasında oluşacak enerji ve su tüketimi de ciddi bir israftır.

23 https://tr.depositphotos.com/100157378/stock-illustration-

growing-sustainable-environment.html https://enerjienstitusu.org/2017/09/06/gaziantep-16-

surdurulebilir-enerji-projesine-14-milyon-lira-hibe-aldi/

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

Polyester, termoplastik özelliği olan ve doğru yöntemlerle yüksek geri dönüşüm kabiliyeti sergileyen bir polimerdir.

Gama Recycle, polyesterden üretilen kıyafetlerin ve diğer tekstil ürünlerinin atıklarını, şu an Dünya’da benzeri olmayan özgün geri dönüşüm yöntemleriyle %10 kontaminasyona kadar geri dönüştürülebilmektedir.

Zaman içerisinde birkaç geri dönüşümden sonra viskozitesi düşen ve yapısı bozulan PET polimerleri de-polimerize edilerek tekrar döngüye katılabilmektedir.

24 https://www.indiamart.com/bgrs-

textiles/polyester-chips.html

Yaptığımız araştırmada kullanılmış kıyafetlerin ve tekstillerin sadece %2’lük bir kısmı geri dönüştürülebilmekte, geri kalan %98’lik kısmı ise yakılarak bertaraf edilmekte ya da direkt olarak işlenmeden toprağa gömülmektedir.

Atık toplama istatistiklerine göre toplam atığın %3’ü tekstil atıkları olup günde yaklaşık 2.500 ton civarında kullanılmış kıyafet ve tekstil işlenemeden çöpe gitmektedir.

Buradaki en önemli sorun atık yönetim sisteminin olmayışı ve Dünya genelinde de konfeksiyonların ve tekstillerin geri dönüştürülebilir olarak imal edilemeyişidir.

25

Sürdürülebilir Bir Yaşam

Yapılan araştırmalara göre, endüstriyel katı atık miktarının belirli bir kısmını tekstil atıkları oluşturmaktadır. Bu atıklar,

genellikle insanların kullandıktan sonra attığı kıyafetlerdir.

• Atılan bu kıyafetlerin sadece %2’lik bir kısmı geri dönüştürülmektedir.

• Geriye kalan %98’lik kısmı ya katı atık sahalarına gönderilmekte ya da yakılmaktadır.

• Fakat bu kıyafetlerin %60’lık kısmı geri dönüştürülebilir.

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri • Sürdürülebilir bir çevre ve ekonomi için geri dönüşümün oranının arttırılması gerekmektedir.

• Mevcut durumda çok fazla üretip çok az geri dönüştürüyoruz.

• İdeal olan mevcut üretilmiş ve kullanılmış ürünlerin çoğunun tekrar geri dönüştürülerek kullanılması ve

böylece yeni kaynakların tasarrufunun sağlanmasıdır.

Mevcut

Durum

İdeal

Durum

Üretim

Kullanım

Geri

Dönüşüm

Üretim

Kullanım

Geri

Dönüşüm

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri Üretilen tekstil ürünlerini çok komponentli olarak yani pamuk, polyester, viskon, akrilik gibi elyaf çeşitlerini birbirine karıştırarak elde etmeye çalışmak yerine istenilen tuşe ve görünümleri boya ve terbiye işlemleri esnasında sağlamak veya kreasyondan biraz taviz vererek tek komponentli yani %100 pamuk, %100 polyester ya da %100 akrilik olarak imal etmeye çalışmak bu ürünlerin büyük oranda geri dönüştürülebilmesine büyük katkı sağlayacaktır.

Kıyafetlerde kullanılan fermuar, düğme vb. aksesuar ile astar, etiket, dikiş, nakış ve overlock ipliklerini ana gövdeyle aynı malzemelerden kullanmak bu ürünlerin tamamen geri dönüştürülebilme potansiyellerini fazlasıyla arttıracaktır.

28

https://www.meoniciampalini.it/in/

vis-prod/100036

https://ru.depositphotos.co

m/109105852/stock-photo-

fabric-composition-and-

washing-instructions.html

https://www.aliexpress.com/item/

SG98651/32749103817.html

Tekstil ve konfeksiyon sektöründeki tanınmış firmalara, markalara ve üreticilere geri dönüştürülebilir kıyafet üretimi yaygınlaştırılması konusunda büyük sorumluluk düşmektedir.

Bu ürünlerin geri dönüşüme kazandırılması için ise tüketici teşvik edilmelidir. Örneğin, depozito sistemi yani alınan kıyafetin kullanıldıktan sonra bir bedel karşılığında mağazaya iade edilmesi uygulanırsa çok kısa zamanda tükettiğimiz polyester, akrilik, vb. tekstil hammaddelerinin %30’a yakını toplanan kullanılmış kıyafetlerin geri dönüştürülmesiyle elde edilebilir.

29

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

http://www.simyageridonusum.com/?page_id=1121

İzlenebilirlik sağlayabilmek için firmaların “Geri Dönüştürülebilir Kıyafetleri” farklı renk etiketleriyle piyasaya sürmesi gerekmektedir. Örneğin;

Yeşil polyesteri, Mavi akriliği, Turuncu poliamidi (Nylon), Beyaz pamuğu, Sarı ise rejenere selülozu (viskon, tencel, vb.) temsil edebilir.

Firmalar etiketlerin üzerine ürünlerini ne kadara geri alacağını taahhüt eden fiyatları yazarak, tüketiciyi geri dönüşüm konusunda teşvik etmiş olurlar.

30

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

31

Tüketici teşvikler sayesinde birkaç yıl

sonra kullandığı eski kıyafetlerini çöpe

atmak yerine geri dönüşüme kazandırmış

olacaktır. Bu şekilde recycled ve

recyclable ürün yaparak gerçek anlamda

sürdürülebilirlik konusuna çözüm getirilmiş

olunacaktır.

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

Geri dönüştürülebilir ürün tasarımları konusunda, üniversitelerin tekstil ve tasarım bölümleri ya da Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) bünyesinde açılacak kurslar veya seminerler bu ürünlerin oluşturulabilmesinde yararlı olacaktır.

32

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

◉ Atıklar evlerden ya da atık toplama merkezlerinden doğru şekilde toplanır, doğru işleme merkezlerine ulaştırılır ve ayrıştırma işlemine tabi tutulur ise, bizim bugün çöp olarak algıladığımız atıklarımızdan yılda yaklaşık 5 milyar dolarlık yeni bir kaynak yaratılmış olur. Üstelik katma değerin tamamı da yurt içinden sağlanmış olur.

◉ Firmalara da atık kontrolünün sağlanmasına katkıda bulunması için sorumluluklar verilmelidir.

◉ Geri dönüşüm konusunda TÜBİTAK öncelikli olan çağrıların oluşturulması gerekmektedir.

◉ Geri dönüşüm konusunda Ar-Ge çalışmalarının öncelikli stratejiler içine alınması gerekmektedir.

33

Geri Dönüşüm Stratejileri ve Çözüm Önerileri

34

Zafer KAPLAN, Gama Recycle Elyaf ve İplik Sanayi A.Ş. - CEO

*Doç.Dr. Mehmet DAŞDEMİR, Gaziantep Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü

Nimet Köleoğlu, Gama Recycle Elyaf ve İplik Sanayi A.Ş. Ar-Ge Merkezi

dasdemir@gantep.edu.tr

Sürdürülebilir Bir Yaşam İçin

Geri Dönüşüme Katkı Sunalım