the comparative study of development of dai-lue vihara in … · 2015-07-09 ·...

การศกษาเปรยบเทยบพฒนาการของวหารไทลอ ระหวางกรณศกษาในเมองนาน ประเทศไทย กบกรณศกษาในแควนสบสองปนนา มณฑลยนนาน สาธารณรฐประชาชนจน

ศโรดม เสอคลาย1*

The Comparative Study of Development of Dai-Lue Vihara in Nan,Thailand and Xixuangbanna, Yunnan, China1*

Sirodom Sueakhlai1* ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร Faculty of Architecture, Naresuan University, Muang, Phitsanulok, Thailand, 65000 * Corresponding author. E-mail address: modoris.nu@gmail.com ____________________________________________________________________________________________

บทคดยอ

การศกษาเปรยบเทยบพฒนาการของวหารไทลอในสบสองปนนา และในจงหวดนาน ประเทศไทย มจดมงหมายทจะศกษาถงรปแบบของวหารไทลอทมเอกลกษณเฉพาะตวและมการปรบเปลยนโดยไดรบอทธพลทแตกตางกน สงผลตอรปแบบของวหารไทลอทง 2 แหลงทตงจากกรณศกษานามาสการวเคราะหในแงมมตางๆ อนไดแก แผนผงวด แผนผงอาคาร รปแบบทางสถาปตยกรรม และลกษณะโครงสรางทางสถาปตยกรรม จากกรณศกษาทง 7 หลง ผลของการศกษาทาใหทราบวา ในดนแดนสบสองปนนา รปแบบการสรางวหารกยงยดถอรปแบบเดม แตใชวาเปนรปแบบเดมทงหมด ยงมบางสวนไดรบอทธพลจากศลปะสถาปตยกรรมจนเขามาผสมดวย สวนในประเทศไทย ในชวงทมการตงถนฐานของชาวไทลอ ในบรเวณภาคเหนอของประเทศไทย รปแบบของวหารในชวงแรก เปนรปแบบทมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบเดมจากวหารตนแบบทสบสองปนนา หลงจากนนตลอดระยะเวลาทผานมา ยงไดรบอทธพลจากวฒนธรรมลานนาและประเทศใกลเคยง เชนรปแบบของวหารทรงคฤหทไดรบอทธพลของวหารแบบลานนา หรอ วหารทมหลงคาออนชอยแบบหลวงพระบาง ทาใหรปแบบของวหารไทลอมการเปลยนแปลงไปตามลกษณะของกลมชน และผคนทใหการอปถมภ แตอยางไรกตาม รปแบบวหารไทลอทพบจากทงสองแหลงทตงของกรณศกษากยงมลกษณะรวม กลาวคอ การคงไวซงแนวคดของวหารไทลอตนแบบทสบสองปนนา ผสมผสานกบความเปนทองถน จนทาใหเกดวหารทมลกษณะเฉพาะตามถนทอยนนขนมา คาสาคญ : พฒนาการ วหาร สถาปตยกรรมไทลอ

ABSTRACT A comparative study on Viharas of Dai-Lue in Sib Song Punna, China; and in Nan, Thailand aims to explore the unique identity of Vihara Dai Lue and their transformation due to different influence and different locations. Seven Viharas were selected as case studies in order to analyse temples' lay outs, Viharas' floor plans, architectural characteristics and structures. Findings from the study reveal that almost all of Viharas in Sib Song Panna had been built regarding with traditional ways; whereas some Viharas had been partially influenced by Chinese art and architectural styles. During the early settlements of Dai-Lue settlement in the North of Thailand, the study shows that the characters of Viharas remains similar to Sib Song Panna’s traditional style as a Vihara with Hipped roof and Gable on the Top .Since then the characteristics of Viharas has been transformed in line with Lanna culture and other adjacent cultural influence. Vihara Karu (Vihara wita gable roof, as Lanna style)style is a case in point of Lanna identities, and Viharas with the roof light cave is an illustration of Luangprabang styles. This study points out that transformation of Vihara Tai Lue were created in regard to the main characteristics of any supportive groups. Interestingly, Vihara Tai Lue in both study areas has something in common; they were built in line with Sip

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

2

Song Punna characteristics; and they were mixed and engaged with the local cultural styles. These two factors make Viharas of Tai Lue has become unique and different from other. Keywords : Transformation Vihara Dai (Lue) Architecture. บทนา ชาตพนธ “ไท” เปนชนชาตหนงทมประวตความเปนมาอนยาวนาน และมเอกลกษณทางวฒนธรรมทเดนชดทงวถชวต ภาษา การแตงกาย รวมถงการตงถนฐาน ลกษณะชมชน และสถาปตยกรรมเหตการณทางประวตศาสตรของชาวไทมความสมพนธกบพฒนาการของกลมชาตพนธอนหลายแหงในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทงจากการขยายอาณาเขตของตนไปสพนทตางๆในอดตการกระจายตวของการตงถนฐานการแพรกระจายทางวฒนธรรม ไปจนถงการถกครอบครองจากกลมชาตพนธอน ในปจจบนอาณาจกรของชาตพนธไททเคยมในอดต ไดตกอยภายใตการปกครองของประเทศตางๆ ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตหลายประเทศ เชน ประเทศไทย ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว และประเทศสาธารณรฐเมยนมาร เปนตน ซงเปนทแนนอนวาชาวไททตกอยภายใตการปกครองของประเทศตาง ๆ จงมการเปลยนผานการปกครอง และตกอยในสภาวะทถกหอมลอมจากกลมชนวฒนธรรมอนหลายยคหลายสมย ซงแตกตางกนไปตามการตงถนฐานและบรบททตนมปฏสมพนธอย เมอชาวไทตกอยภายใตบรบททแตกตางกน ภมทศนทางกายภาพของชมชนทเปนผลสะทอนและตกผลกมาจากวฒนธรรม ซงสนนษฐานวาแทบทกแหลงนาจะมรปแบบทางวฒนธรรมทสอดคลองดวยตนกาเนดแหลงเดยวกนในตอนตน จะยงคงมแบบแผนอนเกยวเนองกบความสมพนธระหวางระบบนเวศ วถชวต และสถาปตยกรรม รวมกนหรอตางกนอยางไร อกทงยงคงมระบบคณคาของความยงยนเฉกเชนเดมหรอนาพาชมชนไปสสถานะทแตกตางกนในระดบใด1

การศกษาและทาความเขาใจถงพฒนาการของแหลงตงถนฐานชาวไทลอทมความสาคญในประเทศไทย และแควนสบสองปนนา มณฑลยนนาน ประเทศสาธารณรฐประชาชนจน ดวยการเปรยบเทยบในแงของผงชมชน สภาพแวดลอมรอบบรบทของเรอนและเรอนพนถนไทลอทสะทอนใหเหนภมปญญาในการสรางสรรคสถาปตยกรรมใหสอดคลองสมพนธอยางแนบแนนกบสภาพแวดลอมและวถชวต ทมพฒนาการมาตงแตอดตจนถงปจจบน เพอวเคราะหและสรปหาแนวทางทเปนผลตอการพฒนาแนวคดการออกแบบสถาปตยกรรมและสภาพแวดลอมสรรสราง (Built environment) ในอนาคต ไทลอในแควนสบสองปนนา

กอนทชาวไทลอจะมาอยทดนแดนสบสองปนนานน ชาวไทลอเรมตนทอาณาจกรไทมง อาณาจกรแรกของชนชาตไทย อยบรเวณลมแมนาฮวงโห (แมนาเหลอง) ตอมากไดอพยพมาตงถนฐานลมแมนาแยงซเกยง ยอนไปถงระยะเวลา 25,000 ปกอนพทธกาล จนกระทงถง 392 ปกอนพทธกาล อาณาจกรไทมงถกรกรานอยางหนกจากชาว “ตาด” (Tartar) ชาวไทมงทนการกดขขมเหงไมไดจงอพยพลงมาตามแนวเสนทางของสายนาเปนหลก

จนกระทงถงป พ.ศ. 328 อาณาจกรไทมงถกรกรานอยางหนกอกครงจากพระเจาจนซฮองเต ผสรางกาแพงเมองจน อาณาจกรไทมงกถงกาลอวสาน รวมระยะเวลาของอาณาจกรไดทงหมด 700 ปเศษ

ครนเมอประมาณศตวรรษท 12 มวรบรษชาวไทลอชอ “เจาเจองหาญ” ไดรวบรวมหวเมองตางๆ ในสบสองปนนาตงเปนอาณาจกรแจลอ (จนเรยก เชอล) ศนยกลางอยทหอคาเมองเชยงรง เปนระยะเวลานาน 790 ป ตอมาในสมยเจาอนเมอง ไดมการแบงเขตการปกครองเปนสบสองหวเมอง แตละหวเมองใหมนาทนา 1,000 หาบขาว (เชอพนธขาว) จงเปนทมาของชอเมองวา “สบสองปนนา”

ปจจบนชาวไทลออาศยอยในเขตปกครองพเศษสบสองปนนากอตงเมอป พ.ศ. 2496 ตงอยทางตอนใตสดของมณฑลยนนาน (มณฑลหยนหนน-Yunnan) ตดกบรฐฉาน (Shan State) ซงอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของสหภาพเมยนมาร และอยตดกบแควนพงสาล ซงอยทางทศเหนอของสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว มพนทประมาณ 19,700 ตารางกโลเมตร และมประชากรประมาณ 1,000,000 คน พนทประมาณรอยละ 95 ของเขตการปกครองพเศษสบสองปนนาเปนปาเขา และมประชากรอยอาศยนอยกวาหนงในสาม สวนมากเปนชาวเขาเผาตางๆ เชน ฮาน (Hani) ละห (Lahu) และปหลาง (Bulang) เปนตน สวนพนททเหลอประมาณรอยละ 5 นน เปนทราบลมอนอดมสมบรณ ซงแมวาจะมพนททงหมดประมาณ 978 ตารางกโลเมตร แตกเปนทอยอาศยของประชากรสวนใหญ ประกอบดวยทราบลมหลายแหง โดยเฉพาะการตงถนฐาน

1 ชยสทธ ดานกตตกล,”ภมทศนวฒนธรรมไทใหญ”โครงการภมปญญา พฒนาการ และความสมพนธระหวางเรอนพนถนไทย-ไท:คณลกษณะของสถาปตยกรรมสงแวดลอมในเรอนพนถน.(ทนสนบสนนการวจย สกว. 2548)

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

3

ซงมพนทประมาณ 160 ตารางกโลเมตร สวนทราบลมทมขนาดยอมลงไปมหลายแหง เชน เมองลอง (Moeng Long) เมองฮา (Moeng Ham) เมองหลา (Moeng La) และเชยงรง (Chiang Rung) ซงแตละแหงมพนทระหวาง 70-80 ตารางกโลเมตร ไทลอในประเทศไทย

ชาวไทลอมการเคลอนยายเขามาตงชมชนลานนาหรอภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยมานานหลายรอยปแลว ทงนการเคลอนยายครงใหญเกดใน "ยคเกบผกใสซา เกบขาใสเมอง" ของลานนาในสมยพระเจากาวละ หรอยคธนบรจนถงตนยครตนโกสนทร ชาวลอเปนชนชาตทมวฒนธรรมเดยวกบชาวยองในพนทจงหวดเชยงใหม-ลาพนปจจบน เปนชาวแควนสบสองปนนาดวยกนทงสน ตางกนทชาวยองทเชยงใหมลาพนนนอพยพมาจากเมองยองและเมองตางๆ ทางฝงตะวนตกของแมนาโขงหรอทชาวสบสองปนนาเรยกวาแมนาลานชาง สวนชาวลอทพะเยา-เชยงราย-นานมาจากเมองตางๆ ในฝงตะวนออกทตดกบลานชางและนาน ชาวลอทอยในพะเยา-เชยงราย-นานปจจบนนน เดนทางจากฝงตะวนออกของสบสองปนนาลงมาทางใตเขาสประเทศไทย โดยมจดหมายแรกทเมองนาน การเขาสประเทศไทยเขาทาง อ.แมสาย อ.เชยงแสน อ.เชยงของ จ.เชยงรายปจจบน แลวเขาส จ.พะเยาท อ.เชยงคา อ.ภซาง ผานไปยง อ.ปงและ อ.เชยงมวนซงขณะนนพะเยาอยในการปกครองของเมองนาน เจาอนนตวรฤทธเดชเจาผครองนครนานในขณะนนจงใหชาวลอตงชมชนอยท อ.ทาวงผา จ.นาน และ อ.เชยงมวน จ.พะเยา จงปรากฏชมชนชาวลอใน อ.เชยงมวนหลายหมบาน บางหมบานตงชอตามหมบานในสบสองปนนาทตนจากมา เชน บานมาง บานทงมอก บานทาฟา เปนตน แตดวยลกษณะพนท อ.เชยงมวนเปนทราบแคบๆ ระหวางหบเขา ทาใหไมเหมาะแกการเพาะปลกโดยเฉพาะการการทานาของชาวไทลอ ชมชนไทลอบางสวนจงขอพระราชทานอนญาตจากเจาผครองนครนานยายไปตงชมชนท อ.เชยงคาซงมพนทราบกวางขวางกวา (เวนพนทอ.ปงไปเนองจากเปนชมชนของคนไทยวนหรอคนเมองตงอยกอนแลว) และเมอไปตงอยใน อ.เชยงคาบางหมบานกใชชอตามชอหมบานใน อ.เชยงมวน ทยายมา

ภาพ 1 แผนทแสดงเสนทางการอพยพของชาวไทลอ ทมา: ธนก หมนคาวง ศนยวฒนธรรมไทลอ 2555.

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

4

จดมงหมายของการศกษา

การศกษาในครงนมจดมงหมายเพอศกษาความสมพนธระหวางตาแหนงของวด กบการวางผงหมบานของชมชนไทลอ และเพออธบายลกษณะของรปทรงวหารไทลอ ปจจยทมผลใหเกดพฒนาการของรปแบบวหารไทลอ เพอหาแนวทางในการรกษา และสงเสรมอตลกษณของวหารไทลอเพอเปนแนวทางในการอนรกษตอไปในอนาคต

กรอบแนวความคดในการศกษา

เพอใหการดาเนนการศกษาบรรลผลทสมบรณจาเปนตองใชกรอบความคดหลายกรอบเปนเครองมอ ในการนาไปสการวเคราะหและตความ(อรศร ปาณนท,2543) กรอบความคดทจะนาไปใชประกอบดวย 1.กรอบความคดในการศกษาสถาปตยกรรมและชมชนในลกษณะภาพรวมหรอบรบทนยมเพอทจะเลอกกรณตวอยาง 2. กรอบความคดแบบการศกษาเปรยบเทยบเพอพจารณาความเหมอน ความตาง และความแปรเปลยน รวมถงปจจยทสงผลตอการแปรเปลยนนนๆ

3. กรอบความคดในดานการอนรกษเพอพจารณาศกยภาพของการคงอยของสถาปตยกรรมพนถน แตอยางไรกตามในการดาเนนการใชกรอบความคดทง 3 กรอบ เปนเครองมอในการวเคราะหจะดาเนนไปตามกรอบความคดหลกทางดานสงคม และวฒนธรรมทองถนเปนเกณฑ โดยใชวธจาแนกสถาปตยกรรม 3 วธ คอ

- จาแนกตามอายอาคาร - จาแนกตามลกษณะทางกายภาพ - จาแนกตามสภาพแวดลอม

วธการและเครองมอในการเกบรวบรวม วเคราะห และสงเคราะหขอมล

วธการศกษาเลอกใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ ภายใตกรอบแนวความคดมานษยวทยา-สถาปตยกรรม เปนการศกษาทางสถาปตยกรรมซงเนนการศกษาเกยวกบดานกายภาพของหมบานและตวบานผนวกกบการศกษาอทธพลของสงคมและวฒนธรรมทองถนทสงผลมายงตวสถาปตยกรรม ดงนน ขอมลทจาเปนอยางยง คอ การสารวจสภาพปจจบนดวยการถายภาพและแผนทในลกษณะทาง Visual Survey ผนวกกบการรงวดอาคารในลกษณะของ Measure survey โดยในการสารวจภาคสนามแบงเปน 3 ระยะ ไดแก แผนการดาเนนโครงการ แบงขนตอนการดาเนนงานออกเปน 3 ระยะคอ ระยะท 1 ใชระยะเวลาในการดาเนนงาน 6 เดอน รวบรวมขอมลทวไปของกลมชาตพนธไทลอในสบสองปนนาและในประเทศไทย ทงทางดานภมศาสตร ประวตศาสตร โบราณคดและประวตศาสตรสถาปตยกรรมของวด เพอกาหนดเลอกสรรวดกรณศกษา เพอจดทารายงานวจยฉบบรางครงท 1 ระยะท 2 ใชเวลาในการดาเนนงาน 12 เดอน ในการเกบขอมลภาคสนาม เนองจากตองแบงการเกบขอมลออกเปน 2 ชวง กลาวคอ ชวงท 1 เกบขอมลภาคสนามในพนทแควนสบสองปนนา สาธารณรฐประชาชนจน ชวงท 2 เกบขอมลภาคสนามในพนทจงหวดนาน ประเทศไทย โดยใชวธการเกบขอมลในลกษณะการสมภาษณเกบรายละเอยดการวางผงบรเวณวด การวางผงวหาร ขนาดของผงพน รปแบบทางสถาปตยกรรมและองคประกอบตาง ๆ รวมถงโครงสรางสถาปตยกรรมวหารไทลอทใชเปนกรณศกษา เพอจดทารายงานฉบบรางครงท 2 ระยะท 3 ใชเวลาดาเนนการ 6 เดอน ในการสรปรวบรวมภาคสนามนามาวเคราะห สงเคราะหตลอดจนสรปเพอตอบคาถามจากงานวจยทไดตงไวขางตน รวมถงขอเสนอแนะทไดจากการวจยเพอจดทารายงานวจยฉบบสมบรณ

คาตอบทไดจากการศกษา จากการวเคราะหและสงเคราะหขอมลทเกบรวบรวมไดจากการเกบขอมลภาคเอกสารและภาคสนาม ทาใหสามารถตอบคาถามจากจดมงหมายของการศกษาไดดงน คอ

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

5

1. ความสมพนธของวดและผงหมบานมมากนอยเพยงไร? ความสมพนธของวดกบผงหมบานไทลอ ลกษณะเดนของวด หมบานไทลอมวดขนาดใหญ หลงคาซอนหลายชน ขนาดหรอรปแบบการกอสรางของวดแตกตางจากสงกอสรางอนในหมบานอยางชดเจน การวางผง การวางผงสงกอสรางอนเปนองคประกอบของวด ไมมรปแบบตายตว แตละแหงจะสรางเสรจสมบรณตามความพอใจของผคนในแตละรน โดยทวไปวหารจะตงอยตรงกลาง ลอมรอบดวยกฏ หอกลอง เจดยและอน ๆ ซงมกมเจาอาวาสรวมกบผนาชมชนเปนผกาหนด โดยมขนาดของทดนเปนปจจยสาคญ

ภาพ 2 แสดงตวอยางผงหมบาน (บานตอง เมองฮาย) ของชมชนไทลอในแควนสบสองปนนา

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

6

องคประกอบของวดประจาหมบาน

- วดขนาดเลก ประกอบดวย วหาร หอกลองและกฏพระ - วดขนาดใหญ ประกอบดวย วหาร หอกลอง กฏพระ พระอโบสถ หอไตรและเจดย

ภาพ 3 แสดงตวอยางผงวด(วดบานออ) ในแควนสบสองปนนา

2. รปแบบของวหารไทลอมกรปแบบ อะไรบาง? จากการศกษารปแบบวหารไทลอในสบสองปนนา และจงหวดนาน สามารถแบงไดเปน 7 รปแบบ โดยรป คอ

รปแบบทพบในสบสองปนนา สามารถแบงรปทรงวหารไดเปน 4 รปทรง คอ 1. ทรง A คอ วหารทรงโรง มหลงคาทอดยาวผนเดยว ไมมการลดชนหลงคา มการยกคอสองและปกนกโดยรอบ ไดแก วหารวดรองขอ เมองลวง 2. ทรง B คอ วหารทรงโรง มหลงคาลดชน 3 ชน มการยกคอสองและปกนกโดยรอบ ไดแก วหารวดบานตอง เมองฮาย 3. ทรง C คอ วหารทรงโรงเหมอนทรง B แตมการลดตบในจานวนชนหลงคาทลดดวย รวมทงมการตอสวนปกนกออกและมระเบยงโดยรอบตววหาร ไดแก วหารวดเชยงเจง เมองฮาย 4. ทรง D คอ วหารจตรมข ลกษณะอาคารทออกแบบแผนผงและรปทรงเรอนอยางรปกากบาท ทาใหอาคารมมขหรอหนาจวหนออกทง 4 ทศ 4 ดาน ไดแก วหารวดบานเหลม เมองนน

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

7

ภาพ 4: แสดงรปทรงของวหารทพบในแควนสบสองปนนา

รปแบบทพบในเมองนาน ประเทศไทย สามารถแบงรปทรงวหารไดเปน 3 รปทรง คอ

5. ทรง E คอ วหารปดแบบลานนา วหารทมหลงคาลดชนดานหนา 1 ชน และแบงพนทมขหนาออกจากพนทใชสอยภายในเหมอนวหารของลานนา ไดแก วหารวดเบงสกด อ.ปว วหารวดหนองบว อ.ทาวงผา 6. ทรง F คอ วหารทรงโรง หลงคาในประธานเปนทรงจวและมหลงคาปกนกลาดลงมา โดยเฉพาะสวนหนา ยนคลมมขดานหนาทตอออกมา ไดแก วหารวดหนองแดง อ.เชยงกลาง วหาร 7. ทรง G คอ วหารทรงโรงซอนกน 3 ชน กลาวคอ ชนบนสดเปนจวมการยกคอสอง ถดลงมาเปนลกษณะทรงปนหยาซอนกน 2 ชน ไดแก วดตนแหลง อ.ปว

ภาพ 5 แสดงรปทรงของวหารไทลอทพบในจงหวดนาน

ทรง A  ทรง B 

ทรง C  ทรง D 

ทรง E  ทรง F  ทรง G 

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

8

3. อตลกษณของวหารไทลอเปนอยางไร

3.1 สรปลกษณะเดนของวหารไทลอในสบสองปนนา เมองสบสองปนนาถอเปนเมองตนแบบของวหารไทลอทมลกษณะเฉพาะตว กลาวคอ ระเบยบแบบแผนของวหารมการวางตามแนวแกนของทศตะวนออกและทศตะวนตก ผงวหารเปนผงรปสเหลยมผนผา ผนงโดยรอบเปนลกษณะของผนงหมอาคาร มการเจาะชองแสงขนาดเลก หลงคาทพบสวนใหญจะเปนทรงโรง คอมหลงคาทรงจวดานบนและมปกนกลอมรอบหลงคาทงสดาน อาจมการซอนชนของหลงคา หรอการซอนชนบรเวณปกนก ความแตกตางของวหารตนแบบเมองสบสองปนนาน คอ ลวดลายทประดบตกแตงอยางวจตรงดงาม เชน วหารวดบานตอง เมองฮาย

ภาพ 6 แสดงลกษณะโครงสรางของวหารไทลอทพบในแควนสบสองปนนา แบบท 1

ภาพ 7 แสดงลกษณะโครงสรางของวหารไทลอทพบในแควนสบสองปนนา แบบท 2

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

9

3.2 สรปลกษณะเดนของวหารไทลอในเมองนาน

จากการศกษาวหารแบบไทลอในเมองนาน ทาใหสามารถสรปลกษณะเฉพาะของรปแบบวหารไทลอในประเทศไทยไดเปน 2 ประเภท ไดแก แบบท 1 กลมวหารทยดถอเหมอนวหารตนแบบ วหารไทลอกลมนมกพบมากในแถบจงหวดนาน และพะเยา ซงอยในชวงการเขาฟนฟอาณาจกรลานนา (พ.ศ.2339-พ.ศ.2436) รปแบบของวหารจะมลกษณะของวหารมการวางตามแนวแกนของทศตะวนออกและทศตะวนตก ผงวหารเปนผงรปสเหลยมผนผา ผนงโดยรอบเปนลกษณะของผนงหมอาคาร มการเจาะชองแสงขนาดเลก หลงคาทพบสวนใหญจะเปนทรงโรง คอมหลงคาทรงจวดานบนและมปกนกลอมรอบหลงคาทงสดาน อาจมการซอนชนของหลงคา หรอการซอนชนบรเวณปกนก ลกษณะเดนอกอยาง คอ การยกคอสอง เพอนาแสงเขาสตวอาคาร และเปนสวนเชอมหลงคาจวกบปกนกเขาดวยกน ตวอยางของวหารกลมนไดแก วหารวดหนองแดง อ.เชยงกลาง วหารวดตนแหลง อ.ปว เปนตน

ภาพ 8 แสดงลกษณะโครงสรางของวหารไทลอทพบในประเทศไทย(วดตนแหลง อ.ปว) แบบท 1

แบบท 2 กลมวหารทมพฒนาการทางรปแบบ และมลกษณะเฉพาะตน วหารกลมนไดรบอทธพลทางดานสถาปตยกรรมผานสถาปตยกรรมในเมองศนยกลางของทองถนเปนตนแบบ ผสมกบวฒนธรรมลานนาซงถอเปนศนยกลางทางดานศลปวฒนธรรมหลกของผคนในพนทบรเวณน ณ ในชวงเวลานน ทาใหรปแบบของวหารกลมน ไดรบการปรบเปลยนเพมเตม หรอลดทอนบางสวนใหมลกษณะผสมผสานกบความเปนทองถนนน ๆ ตวอยางของวหารกลมน ไดแก วหารวดเบงสกด อ.ปว วหารวดหนองบว อ.ทาวงผา เปนตน

ภาพ 9 แสดงลกษณะวหารวดหนองบว อ.ทาวงผา จ.นาน

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

10

4. วหารไทลอในแควนสบสองปนนา กบในประเทศไทยมความเหมอนหรอตางกนอยางไร

ความเหมอน วหารไทลอในสบสองปนนาและในเมองนาน สวนใหญทพบจะมแผนผงเปนรปสเหลยมผนผา ไมมการยอเกจ ทาใหการซอนชนหลงคาไมซบซอน ไมมการลดชนของระดบหลงคาลงมาเหมอนแบบลานนา แผนผงของวหารทกแหงเปนรปสเหลยมผนผา โดยทวไปมความยาวประมาณ 5-7 หอง และกวาง 6-8 หอง หนงหองจะมขนาดพนทประมาณ 2-4 ตารางเมตร วหารทกแหงจะมเสนแกนยาว ทอดจากทศตะวนออกไปยงทศตะวนตก หนพระพกตรออกสทศตะวนออก วหารบางแหงอาจมเสนแกนทอดจากทศเหนอไปทศใต หากลกษณะของพนทบงคบ ความตาง วหารเกอบทกแหงในสบสองปนนามโครงสรางแบบตงขอไวบนหวเสาทวางเรยงไว 2 ชน แบงวหารออกเปนสวนในและสวนนอก สวนในจะมพนทกวางโอโถง ในขณะทสวนนอกซงอยดานปกทง 2 ขางจะแคบกวาและมเพดานตากวา การแบงพนทนชวยใหอากาศถายเทไดด หองโถงสวนในใชเปนทชมนมของพทธบรษทและผมจตศรทธา ทจะนงพรอมเพรยงกนบนเสอหรอฟากไมไผเบองหนาองคพระพทธรป สวนวหารไทลอเมองนาน มโครงสราง 2 แบบ คอ ในกลมของหลงคาแบบทรงโรง (ฮางหงส) มแบบแผนทตองสรางหลงคาปกนกทเรยกวา หลงผด ซอนสองชนหรอหลายชนรองรบหลงคาทรงจว เรยกวา หาน ในชนบนสดเสมอ การซอนกนของหลงคาหลายชนแบบดงกลาวเชอวาเปนการจาลองชนของสวรรคและรปแบบทสอถงวมานปราสาทใหเปนทประทบของพระพทธเจา ความตางของโครงสรางหลงคาทรงจวของวหารไทลอเมองนาน แสดงการวางเสาตกตาบนขอหลวงและซอนชนตอกนขนไปดวยตาแหนงทลดตอเนองเทาๆกนรบเสาดงลอย(อกไก) จงทาใหจนทนพาดตรงตามทรงจวหลงคาสวนน ไมแหลมชะลดออนโคงอยางทรงจววหารในสบสองปนนา ทสรางโกมสามชนแรกมกสรางเปนชดเตยๆ คอ การใชตกตาชดสนเตยวางหางกนบนขอหลวงซอนกนขนไปรองรบเสาดงทมความสงชะลด

ภาพ 10 แสดงลกษณะโครงสรางหลงคาของวหารวดหนองบว อ.ทาวงผา จ.นาน

5. พฒนาการของรปแบบวหารไทลอมพฒนาการอยางไร?

การพฒนาการของวหารไทลอในสบสองปนนา

ยงคงรกษาอตลกษณของวหารไทลอตนแบบไดอยางด ถงแมการกาหนดขอบเขตของชวงอายอาคารทผวจยตงใจจะใชเปนเกณฑเพอกาหนดอายของกรณศกษาจะทาไมได เนองจากวหารเกาตางๆในแควนสบสองปนนาถกรอลงในชวงปฏวตวฒนธรรมของจนในชวง พ.ศ.2509-2519 ทาใหวหารตามวดตางๆถกสรางใหมหลงจากนนลงมา โดยในแงของการสอความหมายทางดานคตความเชอ วหารไทลอมองคประกอบทางสถาปตยกรรม และศลปกรรมในแตละสวนทมความหลากหลายรปแบบและแรงบนดาลใจ ประกอบเปนวหารใหมทมเอกลกษณเฉพาะถน ทงหมดสอความหมายเชอมโยงกบความอดมสมบรณ ความบรสทธพทธศาสนา

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

11

ตงแตการประดบนาค สงหทบนได การประดบตกแตงวหารทเดนชดทสดนาจะเปนเครองบนหลงคา ประดบดวยลายปนปนเปนรปสตวตางๆ ลายเมฆไหล ตรงกลางของสนหลงคาเปนปนปนรปปราสาทมฉตรซอนกนสามชน และมการลดชนของหลงคา ทงหมดลวนแสดงความหมายของ จกรวาล ในพระพทธศาสนา หรอหลก ไตรภม ตามทเราเขาใจ

ภาพ 11 แสดงองคประกอบของวหารวดบานตอง เมองฮาย แควนสบสองปนนา มณฑลยนนาน สาธารณรฐประชาชนจน

การพฒนาการของวหารไทลอในเมองนาน ประเทศไทย

การพฒนาการรปแบบของรปแบบวหารไทลอเมองนาน มพฒนาการทงแบบทพฒนาจากวหารตนแบบในแควนสบสองปนนา และแบบวหารทมความเรยบงายไปสวหารทมขนาดใหญขน หรอมรปทรงทมความซบซอนขน รวมถงปจจยทางดานการเมองการปกครอง ทเขามามอทธพลตอรปแบบวหารของกลมชาตพนธไทลอในไทย จากการศกษาพบวา วหารแบบลานนา และ วหารแบบหลวงพระบาง มอทธพลตอรปแบบของวหารไทลอในเมองนานเปนอยางมาก ยกตวอยางเชน วหารวดหนองบว และวหารวดพระธาตเบงสกด เปนตน

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

12

ภาพ 12 แสดงลกษณะของวหารวดบญยน

ทมา : ผชวยศาสตราจารยนพคณ ตอวงศ (วนท 26 กมภาพนธ พ.ศ. 2545)

สรปผลการศกษา จากกรณศกษาทง 7 หลง ผลของการศกษาทาใหทราบวา ในดนแดนสบสองปนนา รปแบบการสรางวหารกยงยดถอรปแบบเดม แตใชวาเปนรปแบบเดมทงหมด ยงมบางสวนไดรบอทธพลจากศลปะสถาปตยกรรมจนเขามาผสมดวย สวนในประเทศไทย ในชวงทมการตงถนฐานของชาวไทลอ ในบรเวณภาคเหนอของประเทศไทย รปแบบของวหารในชวงแรก เปนรปแบบทมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบเดมจากวหารตนแบบทสบสองปนนา หลงจากนนตลอดระยะเวลาทผานมา ยงไดรบอทธพลจากวฒนธรรมลานนาและประเทศใกลเคยง เชนรปแบบของวหารทรงคฤหทไดรบอทธพลของวหารแบบลานนา หรอ วหารทมหลงคาออนชอยแบบหลวงพระบาง ทาใหรปแบบของวหารไทลอมการเปลยนแปลงไปตามลกษณะของกลมชน และผคนทใหการอปถมภ แตอยางไรกตาม รปแบบวหารไทลอทพบจากทงสองแหลงทตงของกรณศกษากยงมลกษณะรวม กลาวคอ การคงไวซงแนวคดของวหารไทลอตนแบบทสบสองปนนา ผสมผสานกบความเปนทองถน จนทาใหเกดวหารทมลกษณะเฉพาะตามถนทอยนนขนมา

เอกสารอางอง กรมศาสนา. (2532).ประวตวดทวราชอาณาจกร เลม 8. กรงเทพมหานคร: โรงพมพการศาสนา กระทรวงศกษาธการ. กรมศลปากร. (2525).การขนทะเบยนโบราณสถานภาพเหนอ เขตความรบผดชอบของหนวยงานศลปากรท 4 ตามโครงการ สารวจและขนทะเบยนโบราณสถานและโบราณคด. กรงเทพมหานคร: กองโบราณคด กรมศลปากร. จเหลยงเหวน (เขยน) งามพรรณ เวชชาชวะ (แปล). (2536).ชนชาตไต สถาปตยกรรมและขนบธรรมเนยมประเพณไตในสบ สองปนนา, โอ.เอส. พรนตงเฮาส: กรงเทพฯ. เฉลมชย เงารงษ. (2544).การศกษาสถาปตยกรรมพนถนพะเยา กรณศกษาอาคารประเภทวด, รายงานการวจยมหาวทยาลย นเรศวร. โชต กลยาณมตร. (2518). พจนานกรมสถาปตยกรรมและศลปะเกยวเนอง. กรงเทพ: การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย. ธนก หมนคาวงศ. (2550).ศนยสงเสรมศลปวฒนธรรมไทลอ, วทยานพนธ การศกษาตามหลกสตรปรญญาสถาปตยกรรมศาสตร บณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม : มหาวทยาลยนเรศวร. ธรภาพ โลหตกล. (2538).คนไท ในอษาคเนย, สานกพมพผจดการ: กรงเทพฯ. วรลญจก บญยสรตน.( 2547).วหารลานนา. กรงเทพมหานคร: ดานสทธาการพมพ.

วารสารวชาการ ศลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ปท 6 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2558 ______________________________________________________________________________________________

13

สมคด จระทศนะกล. (2544).วด: พทธศาสนสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สมใจ แซโงว และวระพงศ มสถาน. (2541).สารานกรมกลมชาตพนธ ไทยลอ, โรงพมพ บรษท สหธรรมก จากด: กรงเทพฯ, อรศร ปานนท. (2539).บานและหมบานพนถน, สมาคมสถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร Kreangkrai Kirdsiri.(2008).CULTURAL LANDSCAPE AND VERNACULAR ARCHITECTURE IN HISTORIC TOWN OF KENG TUNG,SHAN STATE,MYANMAR.DOCTOR OF PHILISOPHY Program of Architectural Heritsge Management and Tourism(International Program)Graduate School SILPAKORN UNIVERSITY.