tradycyjne metody przekazywania wiedzy… …z cyklu w dawnej szkole

Noc Muzeów Noc Muzeów 20102010

Muzeum Oświaty Ziemi Muzeum Oświaty Ziemi ŁódzkiejŁódzkiej

-Wydział Zbiorów -Wydział Zbiorów Specjalnych Specjalnych

Pedagogicznej Biblioteki Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej Wojewódzkiej

w Łodziw Łodzi

Tradycyjne Tradycyjne metody metody

przekazywania przekazywania wiedzy…wiedzy…

…z cyklu w dawnej szkole. …z cyklu w dawnej szkole.

Nauka w starożytnym Nauka w starożytnym EgipcieEgipcie

KijKij jako odwieczne narzędzie do jako odwieczne narzędzie do motywacji uczniamotywacji ucznia

...i atrybut pracy nauczyciela....i atrybut pracy nauczyciela.

Rzymskie metody Rzymskie metody nauczania …nauczania …

Chłosta w rzymskiej szkole elementarnejChłosta w rzymskiej szkole elementarnej

Praktyczne nauczanie Praktyczne nauczanie muzyki:muzyki:

……w średniowiecznej szkolew średniowiecznej szkole

Głowa osłaGłowa osła wyróżniała wyróżniała ucznia, ukaranego ucznia, ukaranego

… za brak postępów w … za brak postępów w nauce!nauce!

1478 rok1478 rok

Nauka łacińskiego Nauka łacińskiego alfabetu…alfabetu…

Rok 1490Rok 1490

Prywatne nauczanie w Prywatne nauczanie w schyłku średniowiecza i u schyłku średniowiecza i u

zarania renesansu…zarania renesansu…

wg ryciny z wg ryciny z 1496 roku1496 roku

Wykład z Wykład z gramatyki…gramatyki…

Rycina Gdańsk 1498Rycina Gdańsk 1498

ChłostaChłosta-sprawdzona -sprawdzona metoda utrwalania wiedzy metoda utrwalania wiedzy

……

Połowa XV wiekuPołowa XV wieku

Łamigłówki gramatyczne od Łamigłówki gramatyczne od dawna powodują ból głowy dawna powodują ból głowy

ucznia …ucznia …

Połowa XV w.Połowa XV w.

Nie tylko w szkole uczono Nie tylko w szkole uczono dobrych obyczajów…dobrych obyczajów…

Mistrz i jego Mistrz i jego uczniowie…uczniowie…

wg. ryciny z 1507 r. wg. ryciny z 1507 r. Kraków Kraków

Wpojona dyscyplina przydawała Wpojona dyscyplina przydawała się szczególnie, gdy nauczyciel się szczególnie, gdy nauczyciel musiał równocześnie nauczać musiał równocześnie nauczać

różne grupy wiekowe uczniów…różne grupy wiekowe uczniów…

W szkole z 1524 r.W szkole z 1524 r.

W szkole od dawna W szkole od dawna najlepiej sprawdza się najlepiej sprawdza się metoda poglądowa…metoda poglądowa…

11 22

33

44 55 1.1. ChudyChudy2.2. WiedzącyWiedzący3.3. SubtelnySubtelny4.4. OpasłyOpasły5.5. GrubianiGrubiani

nnRysunki ze średniowiecznej księgi ilustrują znaczeniaRysunki ze średniowiecznej księgi ilustrują znaczenia słów:słów:

Wpajanie dobrych Wpajanie dobrych obyczajów:obyczajów:

RózgaRózga sprawdzana w sprawdzana w działaniu…działaniu…

w szkole z XV wiekuw szkole z XV wieku

XVI- wieczna szkoła wiejska XVI- wieczna szkoła wiejska ……

oczami P. Brueghel’aoczami P. Brueghel’a

……gdy nawet rózga nie pomagałagdy nawet rózga nie pomagała

W szkołach udowadniano,W szkołach udowadniano,że Polacy nie gęsi …że Polacy nie gęsi …

Drzeworyt ze „Zwierciadła” Mikołaja RejaDrzeworyt ze „Zwierciadła” Mikołaja Reja

Nauka poetyki w czasach Nauka poetyki w czasach odrodzenia…odrodzenia…

……jak widać nawet składanie rymów wymagało pomocy rózgi!jak widać nawet składanie rymów wymagało pomocy rózgi!

Klasa szkolna z Klasa szkolna z początków XVI w.:początków XVI w.:

Nauczyciel trzyma w ręku wiązkę trzcinek, zapewniając sobie posłuch…Nauczyciel trzyma w ręku wiązkę trzcinek, zapewniając sobie posłuch…

Szkoła wiejska z okresu Szkoła wiejska z okresu renesansu…renesansu…

…….tym razem nauczyciel wbija wiedzę do uczniowskiej głowy przy pomocy drewnianej łyżki.tym razem nauczyciel wbija wiedzę do uczniowskiej głowy przy pomocy drewnianej łyżki

Szkoła prywatna z XVII Szkoła prywatna z XVII wieku:wieku:

……gdzie nauczycielka nie wypuszczała rózgi z rąk!gdzie nauczycielka nie wypuszczała rózgi z rąk!

Tradycyjna nauka w szkole Tradycyjna nauka w szkole rosyjskiej rosyjskiej

z XVII wieku…z XVII wieku…

……i tam wiedzę wbijano nie tylko do głowy.i tam wiedzę wbijano nie tylko do głowy.

Stosowane w szkółkach Stosowane w szkółkach parafialnych „instrumenta” parafialnych „instrumenta”

kary, to:kary, to:

[…] […] rózga brzozowarózga brzozowa lub lub dyscyplinadyscyplina pospolicie rzemienna; u surowszych pospolicie rzemienna; u surowszych

nauczycieli ze sznurków nicianych tęgo nauczycieli ze sznurków nicianych tęgo spleciona, siedem lub dziewięć odnóg spleciona, siedem lub dziewięć odnóg

mająca […] a także[…] mająca […] a także[…] placentaplacenta, to jest , to jest skóra okrągła, gruba w kilkoro złożona, na skóra okrągła, gruba w kilkoro złożona, na

dłoń szeroka, na trzonku drewnianym dłoń szeroka, na trzonku drewnianym obdłużona, którą za omyłki w czytaniu, lub obdłużona, którą za omyłki w czytaniu, lub

na pamięć tego, czego się nauczyć na pamięć tego, czego się nauczyć naznaczono, odmawianiu, naznaczono, odmawianiu, bito w rękębito w rękę[…][…]J. Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, J. Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III,

Tarnów 1881Tarnów 1881

Życie w szkole angielskiej z Życie w szkole angielskiej z XVIII wieku:XVIII wieku:

Inna sprawdzona metoda nauczania Inna sprawdzona metoda nauczania - targanie za uszy.- targanie za uszy.

Szkoła rosyjska z XVIII Szkoła rosyjska z XVIII wieku:wieku:

Wyrazy szacunku dla nauczyciela: klęczenie i „czołobicie” .Wyrazy szacunku dla nauczyciela: klęczenie i „czołobicie” .

Domowe nauczanie w Domowe nauczanie w XVIII - wiecznej Anglii:XVIII - wiecznej Anglii:

AA kijkij zawsze w zawsze w pogotowiu! pogotowiu!

Szkoła pruska z Szkoła pruska z początków XIX wieku:początków XIX wieku:

Gdzie Gdzie kije kije były często w użyciu! A były często w użyciu! A dodatkowo sami uczniowie chodzili do dodatkowo sami uczniowie chodzili do lasu, by własnoręcznie naciąć lasu, by własnoręcznie naciąć brzozowych witekbrzozowych witek

„ „ Rószczką Duch Święty złe dziatki bić Rószczką Duch Święty złe dziatki bić radzi, radzi,

Rószczka bynajmniej zdrowiu nie Rószczka bynajmniej zdrowiu nie zawadzi, […] zawadzi, […]

Rószczka dziateczki posłusznymi czyni,Rószczka dziateczki posłusznymi czyni,Kozły wypędza, a uczy łaciny”.Kozły wypędza, a uczy łaciny”.

Z elementarza – Groszówka, Z elementarza – Groszówka, czyli nauka czyli nauka

początkowa, Bochnia 1863początkowa, Bochnia 1863

Nauczyciele na co dzień Nauczyciele na co dzień pamiętali, że:pamiętali, że:

Września – gdy bicie polskich Września – gdy bicie polskich dzieci było nie tylko tradycyjną dzieci było nie tylko tradycyjną

metodą nauczania …lecz metodą nauczania …lecz represji!represji!

Pocztówka z początku XX wiekuPocztówka z początku XX wieku

Sytuacja polskiego dziecka w Sytuacja polskiego dziecka w zaborze pruskim…zaborze pruskim… satyryczny obrazek satyryczny obrazek

z początków XX wiekuz początków XX wieku

11 22 33

1 .1 . Modlę się po polsku - bije mnie nauczyciel; Modlę się po polsku - bije mnie nauczyciel; 2.2. Modlę się po niemiecku- bije mnie ojciec; Modlę się po niemiecku- bije mnie ojciec; 3.3. nie modlę się – bije mnie ksiądz. nie modlę się – bije mnie ksiądz.

Uczeń w karcerze Uczeń w karcerze szkolnym…szkolnym…

……i takie miejsca służyły nauczaniu!i takie miejsca służyły nauczaniu!

Wybrane zasady ustalone Wybrane zasady ustalone przez wiejskiego nauczyciela z przez wiejskiego nauczyciela z

XIX wieku:XIX wieku: Przychodzić przed ósmą!Przychodzić przed ósmą! Wyznaczonych miejsc w ławkach nie zmieniać!Wyznaczonych miejsc w ławkach nie zmieniać! Nie pluć na podłogę!Nie pluć na podłogę! Nie śmiecić!Nie śmiecić! Nie rozmawiać na lekcji!Nie rozmawiać na lekcji! Podnosić do góry rękę w razie jakiegoś pilnego Podnosić do góry rękę w razie jakiegoś pilnego

interesu!interesu![…] „na ulicy przed każdym przechodzącym starszym […] „na ulicy przed każdym przechodzącym starszym

zdjąć czapkę, pochwalić Boga i pocałować w rękę, zdjąć czapkę, pochwalić Boga i pocałować w rękę, a które tego nie zrobiło – a które tego nie zrobiło – kara wielka”.kara wielka”.

……ze wspomnień nauczycielaze wspomnień nauczyciela

Chłosta w klasie - gdy Chłosta w klasie - gdy nauczyciel miał niespożyty nauczyciel miał niespożyty

temperament…temperament…

„„Indywidualna” chłosta z Indywidualna” chłosta z gracją, gracją,

wyczuciem i elegancją …wyczuciem i elegancją …

Scenka „rodzajowa”z Scenka „rodzajowa”z amerykańskiej szkoły…amerykańskiej szkoły…

Okładka czasopisma 1898 r.Okładka czasopisma 1898 r.

Lekcja wstępna terminatora Lekcja wstępna terminatora szewskiego :szewskiego :

XIX/XX wiekXIX/XX wiek

Kary stosowane w XIX-Kary stosowane w XIX-wiecznej wiecznej

praktyce szkolnej :praktyce szkolnej :„„Nauczyciele ówcześni szczególny zmysł mieli Nauczyciele ówcześni szczególny zmysł mieli

wynalazczy do różnych kar hańbiących”[…]wynalazczy do różnych kar hańbiących”[…]Najczęściej karę cielesną wymierzano rózgą brzozową Najczęściej karę cielesną wymierzano rózgą brzozową

oraz dyscypliną wykonaną z pasków rzemiennych, o oraz dyscypliną wykonaną z pasków rzemiennych, o znamiennej w Raciborskiem nazwie „Boże znamiennej w Raciborskiem nazwie „Boże dopomogej”.dopomogej”. Kronika szkolna z 1885 r szkoły w Długopolu,Kronika szkolna z 1885 r szkoły w Długopolu, pow. Nowy Targpow. Nowy Targ

Gdyż wg znanej wówczas sentencji wierzono, że”: Gdyż wg znanej wówczas sentencji wierzono, że”: „Na młodych dobra „Na młodych dobra rózeczka brzozowa. rózeczka brzozowa. Na starych korbacz albo wić dębowa” Na starych korbacz albo wić dębowa”

Z Z elementarza – Groszówka, czyli nauka elementarza – Groszówka, czyli nauka początkowa, początkowa, Bochnia 1863Bochnia 1863

Kary wg. regulaminu z Kary wg. regulaminu z początków XX w…początków XX w…

--nagana udzielona przez nauczyciela […]nagana udzielona przez nauczyciela […]-stanie za ławką […]-stanie za ławką […]-wykluczenie od udziału w zabawach i wycieczkach -wykluczenie od udziału w zabawach i wycieczkach

szkolnych […]szkolnych […]-zatrzymanie w szkole po godzinach nauki z -zatrzymanie w szkole po godzinach nauki z

wyznaczeniem odpowiedniego zatrudnienia, pod wyznaczeniem odpowiedniego zatrudnienia, pod nadzorem nauczyciela [...]nadzorem nauczyciela [...]

-wezwanie przed konferencyę nauczycieli […]-wezwanie przed konferencyę nauczycieli […]-zagrożenie wykluczeniem […]-zagrożenie wykluczeniem […]- wykluczenie.- wykluczenie.Wszelkie inne kary, a w szczególności chłosta cielesna, Wszelkie inne kary, a w szczególności chłosta cielesna,

są niedopuszczalne! są niedopuszczalne!……z Regulaminu szkól z Regulaminu szkól ludowych, rozdz. VII:ludowych, rozdz. VII: O karalności O karalności szkolnej, Lwów 1909szkolnej, Lwów 1909

Siłę argumentów Siłę argumentów przedstawiano chętnie przedstawiano chętnie

także w malarstwie:także w malarstwie:

Obraz olejny Obraz olejny

A gdy pod ręką nie było A gdy pod ręką nie było rózgi…rózgi…

……nie gardzono też deską!nie gardzono też deską!

Popularne kary z Popularne kary z przełomu XIX/XX w:przełomu XIX/XX w:

- Stanie w kącie;- Stanie w kącie;- Klęczenie na worku z kasztanami lub grochem;- Klęczenie na worku z kasztanami lub grochem;- Klęczenie z książką lub cegłą trzymaną w podniesionych rękach;- Klęczenie z książką lub cegłą trzymaną w podniesionych rękach;- „Targanie” za uszy;- „Targanie” za uszy;- Nakładanie uczniom: oślich uszu (za lenistwo i opuszczanie się - Nakładanie uczniom: oślich uszu (za lenistwo i opuszczanie się

w lekcjach), w lekcjach), ozora (za kłamstwo) lub słomianej korony (za ozora (za kłamstwo) lub słomianej korony (za

nieprzygotowanie do lekcji);nieprzygotowanie do lekcji);- Zawieszanie wizerunku osła na piersiach lub plecach - Zawieszanie wizerunku osła na piersiach lub plecach

klęczącego;klęczącego;- Sadzanie w tzw. oślej ławce;- Sadzanie w tzw. oślej ławce;- Zostawianie po lekcjach w kozie;- Zostawianie po lekcjach w kozie;- Wymierzanie kar linijką - „łap” uderzeń w rękę lub na tzw. - Wymierzanie kar linijką - „łap” uderzeń w rękę lub na tzw.

pokładankę,pokładankę, czyli w pośladki;czyli w pośladki;- Całowanie wszystkich dzieci w rękę;- Całowanie wszystkich dzieci w rękę;- Sąd koleżeński;- Sąd koleżeński;- Wpis do czarnej księgi.- Wpis do czarnej księgi.

Równouprawnienie kobiet w Równouprawnienie kobiet w zawodzie może przejawiać się w zawodzie może przejawiać się w

różny sposób …różny sposób …

Sprawdzone przez wieki Sprawdzone przez wieki metody wychowawcze metody wychowawcze

stosowano w szkołach stosowano w szkołach do lat do lat 80-tych XX. wieku, 80-tych XX. wieku, choć już 20.XI.1959 choć już 20.XI.1959

opracowano zabraniającą przemocy Deklarację Praw opracowano zabraniającą przemocy Deklarację Praw Dziecka (ONZ)Dziecka (ONZ)

A potem opracowano Kartę Praw A potem opracowano Kartę Praw Ucznia, którąUcznia, którą

w polskiej szkole określają… w polskiej szkole określają… W sposób bezpośredni : W sposób bezpośredni :

Ustawa o systemie oświaty z 1991, zarządzenie Nr 14 MEN z 19 VI 1992 w Ustawa o systemie oświaty z 1991, zarządzenie Nr 14 MEN z 19 VI 1992 w sprawie ramowego statutu szkół publicznych dla dzieci i młodzieży oraz sprawie ramowego statutu szkół publicznych dla dzieci i młodzieży oraz

zarządzenie nr 29 z 24 IX 1992 w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i zarządzenie nr 29 z 24 IX 1992 w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowaniapromowania..

W szkole szczegółowy katalog praw i obowiązków ucznia określa statut W szkole szczegółowy katalog praw i obowiązków ucznia określa statut szkoły, szkoły,

wg. którego uczeń ma prawo do:wg. którego uczeń ma prawo do:a) właściwego zorganizowania procesu kształcenia,a) właściwego zorganizowania procesu kształcenia,

b) opieki wychowawczej i warunków zapewniających bezpieczeństwo, b) opieki wychowawczej i warunków zapewniających bezpieczeństwo, ochronę przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej oraz ochronę przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej oraz

ochronę i poszanowanie jego godności,ochronę i poszanowanie jego godności,c) korzystania z pomocy stypendialnej,c) korzystania z pomocy stypendialnej,

d) życzliwego, podmiotowego traktowania,d) życzliwego, podmiotowego traktowania,e) swobody wyrażania myśli, poglądów, sumienia i wyznania,e) swobody wyrażania myśli, poglądów, sumienia i wyznania,

f) rozwijania zainteresowań,f) rozwijania zainteresowań,g) sprawiedliwej, obiektywnej i jawnej oceny,g) sprawiedliwej, obiektywnej i jawnej oceny,h) pomocy w przypadku trudności w nauce,h) pomocy w przypadku trudności w nauce,

i) wpływania na życie szkoły przez działalność samorządową.i) wpływania na życie szkoły przez działalność samorządową.Zarazem Zarządzenie MEN z 1992 zobowiązuje ucznia do przestrzegania Zarazem Zarządzenie MEN z 1992 zobowiązuje ucznia do przestrzegania

postanowień zawartych w statucie szkoły dotyczącym zwłaszcza:postanowień zawartych w statucie szkoły dotyczącym zwłaszcza:a) systematycznego i aktywnego uczestniczenia w lekcjach i w życiu szkoły,a) systematycznego i aktywnego uczestniczenia w lekcjach i w życiu szkoły,

b) przestrzegania zasad kulturalnego współżycia,b) przestrzegania zasad kulturalnego współżycia,c) odpowiedzialności za własne życie, zdrowie i higienę,c) odpowiedzialności za własne życie, zdrowie i higienę,

d) dbałości o wspólne dobro, ład i porządek w szkole.d) dbałości o wspólne dobro, ład i porządek w szkole.

A co w tym A co w tym zakresie zmieni zakresie zmieni

w naszych szkołach w naszych szkołach

wiek XXI?wiek XXI?

Przy tworzeniu prezentacji Przy tworzeniu prezentacji m.in. m.in.

wykorzystano:wykorzystano: materiały graficzne udostępnione w materiały graficzne udostępnione w

Internecie; opracowanie Pani Grażyny Pyli Internecie; opracowanie Pani Grażyny Pyli „Karanie uczniów” (Wychowawca Nr „Karanie uczniów” (Wychowawca Nr

11/2006); ikonografię zawartą w książce 11/2006); ikonografię zawartą w książce Łukasza Kurdybachy z 1967 r. Łukasza Kurdybachy z 1967 r. p.t. „Historia Wychowania” oraz materiały p.t. „Historia Wychowania” oraz materiały

ikonograficzne, uprzejmie udostępnione przez ikonograficzne, uprzejmie udostępnione przez Panią Prof. Dr hab. Alicję Szymczak – której Panią Prof. Dr hab. Alicję Szymczak – której

niniejszym serdecznie dziękujemy!niniejszym serdecznie dziękujemy!

Dziękujemy za Dziękujemy za uwagę…uwagę…

Elżbieta Grzelakowska i Monika WachowiczElżbieta Grzelakowska i Monika Wachowicz

Muzeum Oświaty Ziemi Muzeum Oświaty Ziemi ŁódzkiejŁódzkiej

Łódź 2010Łódź 2010