tÜrkİye-rusya İkİlİ İlİŞkİlerİ: gÜvenlİk ve sİyasİ boyutlar

TÜRKİYE-RUSYA İKİLİ İLİŞKİLERİ:

GÜVENLİK VE SİYASİ BOYUTLAR

Doç. Dr. Atilla SANDIKLIBİLGESAM Başkanı

Türkiye-Rusya İlişkileri

2

Soğuk savaş sonrası uluslararası ilişkilerde köklü

değişiklikler yaşanmıştır.

Daha önce geçerli olan jeopolitik değerlendirme ve

görüşler değişime uğramıştır.

Yapısal nitelikli bu değişim birçok ülkenin yanı sıra,

Rusya ve Türkiye’nin de dış politikalarının yeniden

şekillenmesine yol açmıştır.

3

Türkiye-Rusya İlişkileri

İki ülke arasındaki ilişkiler iki tarafı da tatmin edecek

işbirliği şekillerinin araştırılması, bu alanda yeni

ilkelerin ve yaklaşımların belirlenmesi aşamasına

girmiştir.

4

Türkiye-Rusya İlişkileri

11 Eylül 2001 saldırılarını müteakip ABD’nin yanı sıra

gibi aktörler de uluslararası sistemde etkin rol oynamaya

başlamış ve küresel/bölgesel anlamda ABD’nin rakipleri

durumuna gelmişlerdir.

5

Türkiye-Rusya İlişkileri

Dünya çok kutuplu bir hale dönüşmüş, jeoekonomik,

jeopolitik ve jeostratejik ağırlık merkezi Avrupa-Atlantik

bölgesinden Asya-Pasifik yönüne kaymaya başlamıştır.

6

Türkiye-Rusya İlişkileri

Güç ekseninin batıdan

doğuya doğru kaymasıyla

jeopolitik mücadele,

hammadde ve enerji

kaynaklarınca zengin olan

Afrika-Avrasya ekseni

üzerinde yoğunlaşmıştır.

7

Türkiye-Rusya İlişkileri

Türkiye ve Rusya arasında Balkanlar’dan Orta Asya’ya,

Afrika ve Orta Doğu’dan Kafkasya’ya kadar geniş bir bölgede

tarihsel, ekonomik, siyasi ve kültürel bağlar bulunmaktadır.

Bu durum, Hazar’dan Karadeniz’e, Akdeniz’den Adriyatik

denizine kadar geniş bir coğrafyada çatışan çıkar

algılamalarına sahip iki ülkenin ilişkilerinin yeni jeopolitik

veriler ışığında tekrar değerlendirilmesini gerekli kılmıştır.

8

Türkiye-Rusya İlişkileri

1990’lı yılların başlarında Türk-Rus ilişkilerinde temel

bir çelişki göze çarpmaktadır.

9

Türkiye-Rusya İlişkileri

Hazar petrollerini Batı’ya

taşıyacak enerji boru hatlarının

seçiminde, petrol yüklü

tankerlerin Boğazlardan

geçmesi konusunda, Kürt ve

Çeçen sorunlarında rekabetin

etkileri açık olarak

görülmektedir.

10

Türkiye-Rusya İlişkileri Kürt ve Çeçen sorunundaki rekabet alanlarına ek olarak

mücadele alanlarına eklenebilir.

11

Türkiye-Rusya İlişkileri

Soğuk Savaş sonrasında Kafkasya ve Balkanlar’daki

uluslararası ve etnik karakterli çatışmalarda da Türkiye

ve Rusya’nın yaklaşımları birbirinden oldukça farklıydı.

Bu dönemde Bosna-Hersek, Dağlık-Karabağ, Kosova ve

Abhazya sorunlarında iki ülke genellikle birbirine zıt

yaklaşımlar sergiledi.

12

Türkiye-Rusya İlişkileri

Ancak Türkiye ve Rusya, SSCB döneminde olduğu gibi,

ekonomik ilişkilerini kullanarak politik ilişkilerine bir

çeki düzen verme yaklaşımını benimsedi.

Ekonomik ilişkilerin hızla gelişmesi iki ülkeyi birbirine

yakınlaştırmış ve karşılıklı görüşmeler yoluyla politik

sorunlar çözülmeye çalışılmıştır.

13

Türkiye-Rusya İlişkileri

1990’lı yılların sonundan itibaren ikili

ilişkilerde normalleşme sürecini

derinleştirmiştir.

14

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye, Rusya'nın Nabucco Doğal Gaz Boru Hattı’na

rakip olarak ortaya koyduğu Güney Akım Doğal Gaz

Boru Hattı’nın Karadeniz'de kendi münhasır ekonomik

bölgesinden geçmesine müsaade etmiştir.

15

Türkiye-Rusya İlişkileri

Türkiye'nin bu müsaadesi bir anlamda Nabucco

projesinin geçerliliğini yitirmesine neden olmuştur.

Rusya da, Türkiye'nin Azerbaycan ile ortaklaşa

geliştirdiği Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı

(TANAP) Projesine karşı çıkmayarak "karşı jestte"

bulunmuştur.

16

Türkiye-Rusya İlişkileri

İki ülke ayrıca nükleer enerji

üretimi alanında da stratejik

işbirliğine yönelmiş bu bağlamda

Rusya'nın resmi enerji kuruluşu

ROSATOM, Akkuyu Nükleer

Enerji Santralı'nın inşası projesini

üstlenmiştir.

17

Türkiye-Rusya İlişkileri Projenin maliyetinin yaklaşık 20 milyar dolar tutarında

olacağı tahmin edilmekte ve tamamlandığında yılda

yaklaşık 35 milyar kwh enerji üretmesi

hedeflenmektedir.

18

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkiler, 1990’lı yıllarda rekabet

merkezli, daha sonra fırsatlardan istifade edilmek suretiyle,

kazan-kazan yaklaşımına uygun olarak bölgesel ve küresel

ölçekte çok yönlü olarak geliştirilmiştir.

Günümüzde iki ülkenin izlediği politikalar ticaretten,

ekonomiye, politikadan kültüre kadar çok boyutlu siyasi

diyalog kanalları oluşturmuş ve güven ilişkisini

güçlendirmeye başlamıştır.

19

Türkiye-Rusya İlişkileri

Toplumsal temaslarla da ilerleyen Türkiye-Rusya ilişkileri

yakaladıkları seviye ve içerik anlamında günümüzde oldukça

mesafe kaydetmiştir.

Birçok bölgesel ve küresel

sorunda izlenen benzer

veya yakın politikalar;

Birçok bölgesel ve küresel

sorunda izlenen benzer

veya yakın politikalar;

20

Türkiye-Rusya İlişkileri

Ticari, ekonomik, enerji, turizm ve kültürel alanlarındaki ilişkiler;

Vizelerin kaldırılması

Karadeniz’de işbirliği

İki ülke arasında üst düzey

işbirliği konseyinin kurulması

Siyasi diyalogun artırılması

21

Türkiye-Rusya İlişkileri

uluslararası konularda da Türkiye ve Rusya yakın sayılabilecek politikalara sahiptir.

İran nükleer geriliminin diplomatik yolla sonlandırılması

Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesi

Dağlık-Karabağ sorununun barışçı yollarla çözülmesi

Orta Doğu’da barışın sağlanması

Afganistan ve Irak’ta güven ortamının tesisi gibi

22

Türkiye-Rusya İlişkileri Bütün bunlara rağmen iki ülke arasında yüksek sesle

dillendirilmeyen bazı sorunların olduğu da inkâr

edilemez.

Kıbrıs Ermenistan PKKDağlık

Karabağ KosovaArap

Baharı Suriye krizi

gibi birçok siyasi hususta Türkiye-Rusya arasında görüş

farklılıkları bulunmaktadır.

23

Türkiye-Rusya İlişkileri

Rusya’nın 2012 yılında başlattığı “Gümrük Birliği”

projesi ile 2015 yılında hayata geçirmeyi düşündüğü

“Avrasya Birliği” projesi, Moskova’nın çeşitli

örgütlenmeler ve entegrasyon projeleriyle eski Sovyet

coğrafyasında etkinlik ve

nüfuzunu artırma yönünde

çalışmalarına devam ettiğini

göstermektedir.

24

Türkiye-Rusya İlişkileri

Eğer Rusya, böyle bir projeye Ukrayna,

Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile birlikte

tüm Orta Asya cumhuriyetlerini katmayı

başarabilirse,

Türkiye bu yeni durumda ekonomik ve politik

anlamda bir takım sıkıntılarla karşılaşabilir.

25

Türkiye-Rusya İlişkileri

Türk-Rus ilişkilerinin günümüzde Suriye üzerinden en

ciddi sınavını verdiği ifade edilebilir.

Rusya bütün gücüyle Esed’in kalması için çaba harcarken,

Türkiye Esed’siz bir Suriye planı yapmaktadır.

Suriye krizinin çözümünde Esed’in devre dışı bırakılması

dışında iki ülke genellikle benzer yaklaşımlar

sergilemektedir.

26

Türkiye-Rusya İlişkileriTürkiye ve Rusya Suriye ile ilgili şu hususlarda

aynı görüşe sahiptir.

27

Türkiye-Rusya İlişkileri

Suriye krizi Türkiye-Rusya

ilişkilerini bir süre daha ciddi bir

şekilde meşgul edebilir.

İki ülkenin bu durumu ikili

ilişkilerini olumsuz etkileyecek

seviyeye getirmemeye dikkat etmeleri

gerekmektedir.

28

Türkiye-Rusya İlişkileri

Siyasi, ekonomik, kültürel ve diğer alanlarda

hızla gelişen ilişkiler, Suriye krizi, füze kalkanı,

uçak krizi, Arap Baharı ya da başka diğer

sorunlarla yıpranmayacak kadar sağlam bir

kurumsal yapıya dönüştüğünü ortaya

koymuştur.

29

Türkiye-Rusya İlişkileri Türkiye’nin kendi güvenliği ve istikrarı açısından

Batı sistemi içinde yer almasına rağmen, bu durum

Rusya ile çok yönlü ilişkiler kurmasının önünde bir

engel değildir.

Aksine, Rusya ile kuracağı güçlü ilişkiler, Batı

dünyası ile ilişkilerinde Türkiye’nin elini

güçlendirecektir.

30

Türkiye-Rusya İlişkileri Bu nedenle iki ülke ilişkilerinin daha da ileriye

götürülmesi için üst düzey ziyaretlerle ilişkilerdeki

güven ortamının sık sık tazelenmesi,

Olumlu havanın halklar arasında da yayılması

maksadıyla kültürel ilişkilerin canlandırılması ve bunun

iki halkı da kapsayacak projelerle geliştirilmesi

gerekmektedir.

31

Türkiye-Rusya İlişkileri

Bu bağlamda vize muafiyeti devam ettirilmeli, tarih

kitapları yeniden gözden geçirilmeli, medya

organlarında olumsuz çağrışım yapan dil kullanımından

kaçınılmalıdır.

Halklar arası diyalog, ortak kültürel faaliyetler, eğitim

işbirliği, karşılıklı sanat ve sinema çalışmaları, televizyon

dizileri ve spor faaliyetleri desteklenmelidir.

32

Türkiye-Rusya İlişkileri

İki ülke arasındaki öğrenci ve öğretim görevlisi

değişim programları geliştirilmeli,

Bursların sayısı artırılmalı, yeni burslar ihdas

edilmeli, ortak projeler desteklenmeli,

Toplumsal yakınlaşmayı hızlandıracak dil ve turizm

alanlarında teşvik edici programlar ve projeler

hayata geçirilmelidir.

33

Türkiye-Rusya İlişkileri

Türkiye’nin ortak ilgi ve etki alanlarına giren bölge

ülkeleriyle ilişkilerini artıracak politikalar izlemesi ve

bunu yaparken Rusya’yı doğrudan karşısına alacak

politikalardan uzak durması önemlidir.

Rusya’nın bu alandaki faaliyetleri de Türkiye

tarafından dikkatle takip edilmelidir.

34

Türkiye-Rusya İlişkileri Türk-Rus ilişkilerinin genel yapısı işbirliği ve rekabetin

önümüzdeki yıllarda da devam edeceğine işaret etmektedir.

İlişkiler, iki ülkenin de çıkarlarına hizmet edecek pragmatist

yapıda ilerlemelidir.

İlişkileri değerlendirirken olabildiğince gerçekçi olmak elzemdir.

Gerçekçi olmak, ilişkilerde temkini elden bırakmamayı da

gerektirmektedir.

35

Türkiye-Rusya İlişkileri

Rusya, güçlendikçe dış politikada zaman zaman sert güce

başvurabilecek bir ülke görüntüsü vermektedir.

Türkiye ve Rusya’nın farklı güvenlik algılarına sahip olması, ilgi

ve etki alanlarının kesişmesi/çakışması geliştirdikleri dış politika

anlayışlarındaki ayrılma noktaları , Soğuk Savaş sonrası adım

adım gelişen çok boyutlu ilişkilerin yumuşak karnını

oluşturmaktadır.

36

Türkiye-Rusya İlişkileri

Bunun farkında olarak güvenlik eksenindeki

anlaşmazlıkların ikili ilişkilerde temel soruna

dönüşmemesine gayret eden ve güven ilişkisini

artırmaya dönük yapıcı ilişkiler devam ettirilmelidir.

TÜRKİYE-RUSYA İKİLİ İLİŞKİLERİ:

GÜVENLİK VE SİYASİ BOYUTLAR

Doç. Dr. Atilla SANDIKLI