udhëheqje kompjuterike iii
Post on 28-Feb-2018
593 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
1/170
SHMQSH "8 SHTATORI" - SHKUP
UDHHEQJE (DREJTIMI)KOMPJUTERIKE
viti i III
Fitim Axhami
SHKUP 2016
SUGS
"8
SEPTEMVRI
#-
SKOP
JE*SH.M.Q
.SH.
"8
SHTATORI
"-
SH
KUP
MI
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
2/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
1
HYRJE
Libra UDHHEQJE KOMPJUTERIKE sht pr nxnsit e vitit t tret t profilitteknik pr udhheqje kompjuterike. N kt literatur msohet teknologjia e makineris
prodhuese nga aspekti tjetr modern i ksaj fushe. Lnda e studimit jan teknologjit m t
reja prodhuese, siq jan: udhheqja kompjuterike, robotika, sistemet prodhuese fleksibile,
kontrolert logjik programqabil, etj.
N kt libr sht munduar q materia maksimalisht t afrohet deri te nxnsit n
mnyr t thjesht dhe kuptueshm. Libri sht rezultat i puns shumvjeqare t autorit n
fushn e teknologjive t reja, si n aspektin teorik, ashtu edhe n at praktik. N literatur
jan implementuar njohurit e prcjelljes kontinuale t trendeve moderne n makinerin
prodhuese moderne: udhheqja automatike, CNC teknologjit, CAD/CAM teknologjit.
Gjithashtu, n t jan t prpunuar edhe teknologjit m moderne nga fusha e robotiks.
Gjat zgjedhjes s materialit sht llogaritur edhe prgatitja e kabineteve me pajisje, si dhe
pr standarde t caktuara, me qllim q ky libr t jet aplikativ n msimin real. Prmbajtjet
e prezentuara n libr do ti ndihmojn nxnsit q t kuptojn principin e udhheqjes
automatike n makinerin prodhuese, strukturn dhe prdorimin e sitemeve prodhuesekompjuterike dhe do t mundsojn kyjen relativisht t leht dhe t shpejt n problematikn
globale t automatizimit n prodhimin modern.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
3/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
2
DREJTIMI
OBJEKTIVAT
Nxnsi t: Njeh mekanizimin dhe automatizimin. Definon udhheqjen. Krahason drejtimin
me lidhje kthyese dhe pa lidhje kthyese. Sqaron SUA pa lidhje kthyese dhe SUA me lidhje
kthyese. Numron madhsit relevante te makinat metalprerse. Njeh prdorimin e
kompjuterve n industri. Analizon sistemet teknologjike. Sqaron automatizimin e proceseve
teknologjike. Numron sistemet pr prpunim.
1. HYRJE
N gjysmn e dyt t shekullit njzet, sht br prparim I madh n gjetjen dhe
zhvillimin e shum teknikave dhe teknologjive t cilt ndikojn n prodhimin industrial. Mes
tyre vend m t rndsishm zn zhvillimi i mikroprocesorve dhe kompjutert. Ksaj duhet ti
shtohet zhvillimi i makinave vegla t reja, robott, metodat e prpunimit jokonvencional etj. Pa
dallim lidhjen e ktyre teknikave dhe teknologjive, mund t thuhet se ndikim m t madh n
ndryshimin dhe zhvillimin e prodhimit industrial ka zhvillimi i kompjuterve.
Kompjutert dhe informatika, n mas t madhe ndikojn n automatizimin eproceseve, metodave dhe aktiviteteve q praktikohen n prodhimin industrial. Kompjutert
dhe informatika mundsuan futjen e automatizimit n t gjitha segmentet e sistemit industrial
dhe zhvillimit t hovshm t tyre.
Sot jemi dshmitar t zhvillimit t shpejt t shkencs dhe tekniks. Ky zhvillim
kontribuon dhe sugjeron ndryshime madhore n fushn e prodhimit industrial. Zhvillimi I
shpejt i kompjuterve dhe sistemeve komunikuese mundson rritje t konsiderueshme t
rrjedhjes s informatave, ndrsa automatizimi i lart mundson ashtu q njeriu vetm t
vzhgon procesin.
Nj nga segmentet themelore t zhvillimit t teknologjis moderne sht automatizimi.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
4/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
3
2. MEKANIZIMI DHE AUTOMATIZIMI
Njeriu gjithmon ka tentuar q me sa m pak mund t punon. Prandaj ai gjithnj ka
prsosur, projektuar dhe ka zhvilluar mjete t reja pr pun. Duke shfrytzuar pajisje dhe
mekanizma t ndryshme, njeriu punn e vet e ka br m t leht, e me at sht liruar nga
puna fizike.
Zvendsimi i pjesrishm ose i plot i puns fizike t njeriut me prdorimin e
makinave, mekanizmave, aparateve dhe pajisjeve quhet mekanizim.
Mekanizimi mundson rritje t produktivitetit n t gjitha fushat e prodhimit dhe n
mnyr kualitative e ndryshon mnyrn dhe kushtet e jets t njeriut.
Njeriu me zhvillimin e mjeteve t mekanizuara, paralelisht ka zhvilluar edhe sistemet
pr drejtim t mekanizmave dhe makinave. Me kt, njeriu ka automatizuar makinat dhe
proceset.
Automatizimin, njeriu nga realizuesi i punve e ka shndru n organizator dhe
kontrollor i proceseve t puns.
Me procesin e automatizimit respektivisht makinn e automatizuar, njeriu nuk ka nevoj
q t drejton drejtprdrejt. Njeriu si organizator i puns s makins i jep operacione t
caktuara (program sipas t cils makina do t punon) e cila n mnyr t pamvarur i realizon.
Me automatizim nnkuptohen ata masa q mundsojn ndonj proces t realizohet nmnyr t pamvarur pa pjesmarrjen e njeriut.
Mekanizimi sht parakusht i pashmangshm pr automatizimin,si sht shfrytzimi i
energjis natyrale parakusht pr mekanizimin.
Nse automatizohen lvizje t caktuara t vegls, ose pjess punuese, ose drejtohet
me shrbimin e nj makine t caktuar bhet fjal pr automatizimin e makins. Nse
automatizohet i tr procesi teknologjik, plotsim me material dhe transporti deri te kontrolli
dhe montimi bhet fjal pr proces t automatizuar.
Shkalla ose niveli i automatizimt paraqet raportin e numrit t funksioneve t
automatizuara n raport me numrin e prgjithshm t funksioneve t sistemit pr prpunim
ose procesit teknologjik.
Sipas shkalls s automatizimit mund t bhet ndarja e vrazhd e sistemeve t
automatizuara:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
5/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
4
1. themelore realizimin e informatave t dhna
2. mesatare bartja dhe realizimi i informatave t dhna
3. t larta krijimi, bartja dhe realizimi i informatave t dhna
N grupn e par bjn pjes: automatet mekanike, makinat q jan t drejtuara mekontakt (drejtimi me ndihmn e kufizuesve) makinat me sistemin drejtues me kopjim.
Prfaqsuesit karakteristik t makinave me nivel t mesm t automatizimit t NC
makinave, t cilt prve realizimit edhe e bartin informatn.
CNC makinat me drejtim t pjesrishm ose t plot me ndihmn e llogaritsit
(kompjuterit), paraqet makin me nivel t lart t automatizimit.
3. SISTEMI
Sipas nj definimi sistemi paraqet Shumn e njsive t lidhura mes veti q gjinden n
nj rreth t prcaktuar.
Makineria prodhuese prmban m shum sisteme t ndryshme t cilat mund t
definohen si:
sistem i puns,
sistem prodhues
sistem teknologjik dhe
sistem pr prpunim.
Llojet e
sistemeve
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
6/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
5
1. Sistemi i punssht sistemi m i madh i mundshm ( i cili mund t jet edhe jasht
sistemit prodhues) n vete prmban nj ose m shum sisteme prodhuese. Sistemi
prodhues prmban nj ose m shum sisteme teknologjike, ndrsa sistemi teknologjik
prmban nj ose m shum sisteme pr prpunim. Shembuj pr sisteme t puns
jan: IBM, SONY, SIEMENS, FANUC etj.
2. Sistemi prodhuessht shuma e: nnsistemeve teknike, teknologjike dhe ekonomike
funksioni themelor i t cilve sht fitimi i produktit t gatshm (psh: fabrika,
ndrmarrja, reparti etj). N kuptimin m t gjr ky sistem i prfshin: njerzit,
ekonomin, makinat, tregun etj.
3. Sistemi teknologjik sht shuma e elementeve ose nnsistemeve ku proceset
teknologjike jan t lidhura prej formimit t konceptit t produktit deri te finalizimi dhe
kontrolli (prova) i atij produkti.
N prbrje t sistemit teknologjik bjn pjes:
Projektimi i produktit punimi i: konceptit t produktit, skems kinematike,
modulit t produktit, konstruksionit t pjesve nga produkti, komponentve t produktit e t
ngjashme.
Projektimi i teknologjis zhvillimi i procedurs teknologjike, zgjedhja e
makinave, zgjedhja e veglave, zhvillimi i programit pr MDN etj.
Punimi i produktit (prpunimi, montimi, prova)
4. Sistemi pr prpunim prfshin pajisjet e llojllojshme teknologjike, e cila
realizon rreth t gjr t operacioneve me qllim q t punohet, montohet edhe provohet
produkti, duke filluar prej vegls s dors deri te sistemet m t ndrlikuara pr prpunim.
Q t ekziston nj sistem teknologjik, duhet q ti plotson kt funksione:
informatat hyrse drejtimin,
procesin e puns
informatat dalse dhe
lidhjen kthyese.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
7/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
6
4. SISTEMET TEKNIKE
Sistemet teknike paraqesin shumn e elementeve, pjesve, pajisjeve, organeve,
nnsistemeve t cilt jan t lidhur funksionalisht n nj trsi me qllim q t realizohet
ndonj qllim. Gjat shfrytzimit t sistemit teknik ndodh shndrrimi dhe shkmbimi i
energjis, materies dhe informatave.
Shembull pr sistemin teknik sht automobili. Ai sht i prbr nga nj numr i
madh i pjesve prbrse (karoserija, rrotat, hapsira pr udhtar, motori i repartit,
transmisionit, mekanizmi drejtues, mekanizmi pr frenim, pajisjet pr sinjalizim etj.). T gjith
kta pjes fizikisht jan t bashkuar n nj trsi funksionale me qllim q udhtart t barten
nga nj vend n tjetr. Teknikisht pr t kryer pun, automobilit duhet q ti sigurohet energji.
Ajo sht energji kimike e karburantit e cila transformohet n energji termike me djegie t
karburantit n motor dhe transformimi i tij n energji mekanike n vet motorin, e cila
transmetohet n rrotat e repartit.
Mnyra m e thjesht e paraqitjes t sistemeve teknike sht nprmjet bllok
dijagramit.
Sistemet teknike
Te t gjith sistemet teknike ekzistojn tri lloje t madhsive:
madhsit hyrse X, madhsit dalse Y dhe
madhsit shkatrruese Z.
Te automobilat madhsit hyrse jan: rrotullimi i timonit, ndrrimi i shkalls s
transmetimit, pozita e komands pr gaz, frenimi e t ngjashme.
Madhsi t dalsete automobili jan kahja dhe shpejtsia e lvizjes.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
8/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
7
Madhsit rregulluese jan: forma e rrugs, jorrafshinat e rrugs, ngarkesa e
automobilit, kushtet klimatike (era, shiu e t ngjashme).
Sistemi teknik zakonisht prbhet nga nnsistemet t cilt me lidhjet dhe veprimet e
tyre mes veti mundsojn q t funksionon.
5. DREJTIMI
Q t realizohet me sukses nj proces teknologjik ai duhet t drejtohet (udhhiqet).
Drejtimi paraqet shumn e aktiviteteve me t cilt sigurohet paraprakisht rrjedh e
caktuar e procesit n kushte t veprimeve shkatrruese.
Shembull pr drejtimin sht drejtimi i automobilit si sistem teknik. Shuma e
aktiviteteve gjat drejtimit t automobilit i prfshin kta madhsi: rrotullimin e timonit,ndrrimin e shkalls s transmetimit, ndrrimin e numrit t rrotullimit t motorit, frenimin, etj.
Me kt mund t themi se shuma e aktiviteteve i paraqesin madhsit hyrse n sistem.
Rrjedhja e paracaktuar e procesit sht e definuar nprmjet madhsive dalse t cilt
kan t bjn me madhsit q definojn lvizjen e automobilit, e ato jan: kahja e lvizjes,
shpejtsia, nxitimi etj.
Veprimet rregulluese jan ato madhsi t cilt mund t rregullojn drejtimin e
automobilit, e ato jan siq u tregu m lart: forma e rrugs, situatat n rrug, jorrafshirat,
kushtet klimatike etj.
Nse shikohet shembulli i drejtimit t automobilit do t shohim se madhsit q
ndikojn n proces (hyrse, dalse, rregulluese) t drejtimit me nj sistem teknik jan disa
madhsi fizike. Drejtimi si proces sillet n drejtim mirmbajtje t ktyre madhsive fizike n
vlerat e dhna.
Madhsit fizike n procesin e drejtimit quhen edhe si varijablat procesit. Madhsit
fizike gjegjsisht varijablat mund t jen analogeose diskrete.
Analogejan ata madhsi fizike t cilt me koh jan t pandrprera kontinuale. Nshembullin e drejtimit t automobilit ajo do t ishte shpejtsia e lvizjes.
Diskretejan ato madhsi fizike t cilt me koh jan t ndrprera diskontinuale. Te
automobili ajo sht shkalla e transmetimit (1, 2, 3, 4, 5, R).
Q t mund t drejtohet me sistemet teknike sht e nevojshme q t dihet sjellja e tij
respektivisht t dihen vetit e tij statike dhe dinamike. Pr shembull: vozitsi gjat trajnimit
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
9/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
8
mson se si reagon automobili kur i ipet gaz, si mbahet drejtimi i lvizjes me ndihmn e
timonit e t ngjashme. N at mnyr vozitsi mson algoritmine funksionimit t automobilit
dhe n at mnyr duhet t drejtohet me automobilin (algoritmi i drejtimit-udhheqjes). do
gabim gjat drejtimit shkakton devijim t varijablave nga kufijt e lejuar q do t thot
rregullim i algoritmit.
N prgjithsi, drejtimi me sistemet teknike gjat s cils madhsit fizike-varijablat
nuk devijojn nga kufijt e lejuar dhe sistemi gjat drejtimit sillet normalisht dhe prcaktohet
me shumn e rregullave dhe varsit matematikore q quhet algoritm i funksionimit t
sistemit.
Zakonisht gabimet gjat drejtimit ndodhin pr shkak t madhsive rregulluese ose pr
shkak t madhsive hyrse joadekuate n sistemin teknik q shkakton sjellje jonormale t
sistemit.
Drejtimi mund t jet:
pa lidhje kthyese ose
me lidhje kthyese
Drejtimi manual pa lidhje kthyese Drejtimi manual me lidhje kthyese
Drejtimi automatik pa lidhje kthyese
Drejtimi automatik me lidhje kthyese
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
10/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
9
X madhsit hyrse n proces
Y madhsit dalse n proces
N rastin e drejtimit pa lidhje kthyese me procesin e drejtimit pr vendosjen e
madhsive hyrse X, t nevojshme pr rrjedhjen e procesit, derisa madhsit dalse Y, nuk
prcjellen dhe nuk ndikojn mbi procesin e drejtimit.
Gjat drejtimit me lidhje kthyese prcillen madhsit dalse Y, respektivisht
rezultatet e procesit. Madhsit dalse krahasohen me madhsit hyrse X dhe n rast t
devijimit n raport me madhsit hyrse bhet korigjimi i madhsive hyrse.
Drejtimi mund t jet automatikose manual.
Llojet e drejtimit-udhheqjes
Nse gjat drejtimit me lidhje kthyese, ipet nj madhsi hyrse e cila gjat procesit
duhet t mbahet konstante athere bhet fjal pr llojin e drejtimit (udhheqjes) me
rregullim. Numri m i madh i stabilimenteve nuk mud t paramendohet pa rregullim.
Rregullimi automatik sht karakteristike pr proceset energjetike t cilt kan rrjedhje
kontinuale (rregullimi i temperaturs, rregullimi i rrjedhjes, rregullimi i presionit etj.).
Nse gjat drejtimit me lidhje kthyese, ipen m shum madhsi hyrse t cilt gjat
procesit jan t ndryshueshm, athere bhet fjal pr drejtim-udhheqje t programuar.
Shembull pr drejtim-udhheqje t programuar sht makina me drejtim numerik (CNC) ku
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
11/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
10
me ndihmn e programit ipet numr i madh i madhsive gjeometrike (gjatsit e hapave) dhe
madhsive teknologjike (numri i rrotullimeve, zhvendosjet etj.) t cilt gjat procesit
ndryshohen. Ky lloj i drejtimit-udhheqjes sht karakteristike pr proceset diskontinuale ku
ka numr t madh t lvizjeve (prpunimi i metaleve).
6. SISTEMET PR DREJTIM (UDHHEQJE) AUTOMATIK DHE RREGULLIM
SISTEMET PR RREGULLIM AUTOMATIK (SRRA)
Sistemet pr drejtim te t cilt madhsia hyrse X sht konstante dhe e njjta duhet
t mbahet konstante n intervale t gjata kohore quhet sistem pr rregullim automatik
(SRRA). Shembull pr rregullim automatik nga jeta e prditshme jan: bojleri, frigoriferi,
kazani me avull, sistemet pr ftohje te automobilat e t ngjashme.
Sistemet pr rregullim mund t jen:
manuale (biodinamike) ose
automatike.
Zakonisht prdoren sistemet pr rregullim automatik t cilat jan me lidhje kthyese
respektivisht paraqesin sisteme t mbyllura.Principet themelore t funksionimit t sistemeve pr rregullim mund t sqarohen
nprmjet shembullit t rregullimit t presionit t kazanit me avull i cili nxehet me ndihmn e
karburantit-mazut.
Nprmjet valvols prcjellse rregullohet sasia e karburantit nga djegia e t cilit varet
temperatura dhe presioni i avullit n kazan. Manometri e mat presionin e avullit n kazan.
Nse sillet sasi m e vogl e karburantit, bie presioni i avullit dhe anasjelltas nse sillet sasi
m e madhe e karburantit, temperatura rritet, e me at edhe presioni i avullit. Nse konsumi i
avullit nuk sht e mjaftueshme, presioni i avullit mund t rritet e q do t shkaktonte
eksplodim t kazanit. Do t thot se sjellja e karburantit duhet q me kujdes t rritet ose
zvoglohet ashtu q presioni n kazan t jet konstant pa marr parasysh konsumin e avullit.
Gjegjsisht mund t thuhet se presioni n kazan duhet t rregullohet. Nse sht njeriu q
duhet t prcjell presionin e avullit nprmjet manometrit, me dor e rrit ose e zvoglon
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
12/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
11
sasin e karburantit nprmjet valvols athere bhet fjal pr rregullim manual
(biodinamik)t presionit t avullit.
Mbajtja e presionit konstant n kazan mund t realizohet edhe me sistemin pr
rregullim automatik (SRRA). N kt rast n vend t manometrit vendoset shndrruesi
mats SHMose dhns i cili jep informata pr madhsin e presionit t avullit n kazan. Ajo
informat n formn e sinjalit elektrik drgohet n njsin drejtuese (dirigjuese) NjD, n t
ciln bhet krahasimi i madhsis s dhn t presionit me at t maturn (fituarn) n
kazan. Nse paraqitet dallim t ktyre madhsive ajo quhet gabim. N baz t madhsis t
ktij gabimi, NjDdrgon sinjal dirigjues deri te motori i repartit t valvols sjellse M. Nse me
gabimin vrtetohet se presioni n kazan sht m i madh nga e lejuara athere motori i
repartit e ndalon valvoln sjellse me qka zvoglohet sasia e karburantit, e me at zvoglohet
edhe presioni n kazan. Zvoglimi i sasis s karburantit bhet derisa NjD nuk e vrteton se
m nuk ka gabim respektivisht kur presioni n kazan barazohet me vlern e dhn t definuar
si madhsi e dhn hyrse n NjD.
N shembullin e prshkruar sht paraqitur rregullimi i presionit me lidhje kthyese.
Respektivisht ekziston lidhje kthyese nga madhsia dalse (presioni n kazan) vlera e t cilit
prcillet n mnyr kontinuale nga ana e NjD dhe rregullohet gjegjsisht mbahet konstante n
intervale t gjata kohore.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
13/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
12
7. SISTEMET PR DREJTIM (UDHHEQJE) AUTOMATIK (SDA)
Pr dallim nga sistemet pr rregullim automatik (SRRA) ku madhsia dalse e
udhhequr sht nj dhe mbahet konstant, te sistemet me drejtim automatik (SDA)
madhsit dalse jan m shum dhe jan t ndryshm gjat rrjedhjes s procesit.
Gjithashtu pr dallim nga rregullimi te SDA n drejtimet me proceset, njeriu sht plotsisht i
zvendsuar me sistemet drejtuese t veqanta automatike.
Varsisht nga mnyra e formimit t madhsis drejtuese u, ekzistojn sisteme pr
drejtim automatik
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
14/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
13
pa lidhje kthyese (sistemet e hapura) dhe
me lidhje kthyese (sistemet e mbyllura)
N vizatimin e radhs sht paraqitur bllok dijagrami i SDA pa lidhje kthyese.
X madhsit hyrse
Y madhsit dalseu madhsia drejtuese (udhheqse)
SD sistemet drejtuese (udhheqse)
OD objekt i drejtimit (udhheqjes)
Te SDA madhsia drejtuese u pa lidhje kthyese formohet dhe mvaret vetm nga
madhsit hyrse X, q do t thot u = f(x). Madhsit dalse nuk prcillen dhe nuk ndikojn
n formimin e madhsis drejtuese u, e me at nuk ndikojn n objektin e drejtimit gjegjsisht
n procesin e puns.
Nse madhsia drejtuese u formohet si dallim i madhsive t dhna hyrse X dhe
madhsive t vrteta dalse Y, respektivisht u = f(x - y), athere SDA sht me lidhje kthyese
respektivisht i mbyllur. Dallimi mes madhsive hyrse dhe dalse = (x - y), quhet gabim.
N vizatimin e radhs sht paraqitur bllok dijagrami i SDA me lidhje kthyese.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
15/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
14
Lidhja kthyese sht ajo q mundson t prcillen madhsit dalse Yt krahasohen
me ato hyrse Xdhe n baz t atij krahasimi gjegjsisht gabimit t detektuar = (x - y), t
formohen madhsit drejtuese u q n mnyr t rregullt do t drejtojn me objektin e
drejtimit gjegjsisht me procesin.
8. ELEMENTET E SISTEMEVE T UDHHEQJES AUTOMATIKE
Komponentt kryesor t SUA jan:
objekti i udhheqjes procesi
kontroleri q udhheq me procesin. N kohn e sotme si element drejtues
(udhheqs) si kontroler prdoret kompjuteri.
N esenc, t shikuar si trsi, SUA paraqesin sisteme t ndrlikuara t prbra ngakomponentt mekanik, qarqet elektrike, qarqet elektromekanike, hidraulike, pneumatike,
qarqet elektropneumatike dhe elektrohidraulike. N bllok skemat funksionale, elementet e
SUA paraqiten me katror kndrejt blloqe me madhsi hyrse dhe dalse.
Elementet n SUA mund t jen pasiv dhe aktiv. Te elementet pasive madhsia dalse
(sinjali) Y sht m i vogl nga madhsia hyrse (sinjali) X. Shembull pr element pasiv jan
rezistuesit elektrik. Elementet aktive pr dallim nga ato pasive kan burim plotsues t
energjis dhe prandaj te kta madhsia dalse Y mund t jet m e madhe nga madhsia
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
16/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
15
hyrse X. Shembull pr element aktiv jan prforcuesite sinjaleve.
Sipas funksioneve t cilt i realizojn n SUA ekzistojn kta lloje t elementeve:
1. shndruesit e matjes
2. diskriminatort3. prforcuesit
4. organet realizuese
5. organet punuese
6. elementet ndrprerse.
Udhheqja n SUA zakonisht realizohet me sinjale elektrike t cilt jan m t
prshtatshm pr drejtim t proceseve. Kjo do t thot se edhe disa madhsi joelektrikeduhet t shndrrohen n elektrike. Shndruesit e matjesjan elemente t cilt madhsin e
drejtuar e shndrojn n sinjal elektrik t prshtatshm pr shfrytzim t mtutjeshm n
SUA. Nngrup i veqant t shndruesve mats jan senzort.
N SUA zakonisht madhsia dalse e ndonj elementi sht e dobt q t mund t
vepron n elementin e radhs n sistem. Prandaj madhsit e tilla (sinjalet) duhet t
prforcohen. Prforcuesit jan elemente aktive t cilt me prdorimin e burimit ndihms t
energjis mundsojn prforcim t madhsis dalse (sinjalit).
Diskriminatort jan elemente t cilt bjn krahasimin e madhsive hyrse X, me
madhsit dalse Y, t cilt jan rezultat i drejtimit-udhheqjes. Dallimi i madhsis dalse
dhe hyrse t ciln e detekton diskriminatori quhet gabim = (x - y). Takohen edhe me emrin
komparatorose detektor t gabimit.
N SUA organet realizuese jan t paraqitura me sistemin e repartit gjegjsisht
motort t cilt i lvizin organet punuese. Organet realizuese respektivisht motort mund t
jen elektrike, hidraulike, pneumatike dhe t kombinuara. Organet realizuese jan t njohura
edhe me emrin aktuator.Organet punuesete nj SUA jan t paraqitura me elementet lvizse t sistemit me
t cilat realizohet procesi. Te nj makin metalprerse t udhhequr me kompjuter (CNC) ato
jan bartsit e vegls, tavolinat e puns etj.
Lidhja mes organeve realizuese (motorve) dhe organeve punuese quhet xhunto
(lidhse). Ajo nuk mund t jet n mnyr direkte por pr kt duhet t ket ndrmjetsues.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
17/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
16
Zakonisht si ndrmjetsues prdoren lidhse, reduktor, sisteme t boshtve t vidhzuar me
dado etj.
Elementet ndrprerseprdoren pr ndrprerje dhe lidhje t qarqeve elektrike. Pr
at qllim shfrytzohen: ndrprersit, tastert, relejt etj.
9. SISTEMET PR UDHHEQJE AUTOMATIKE (SUA) TE MAKINAT METALPRERSE
(MMP)
Kur te MMP, shumica e funksioneve jan t
automatizuar me aplikimin e SUA dhe kur sistemi
udhheqs S.U. respektivisht njsia
udhheqse - Nj.U., n realitet sht kompjuteri,
fitohet e ashtuquajtura makina e drejtuar me
kompjuter gjegjsisht CNC (computer
numeracaly controlled)makina.
Te kta makina prdoret SUA me drejtim
programor. Gjat drejtimit programor, madhsit
hyrse jan n numr m t madh dhe sakt tdefinuar ndryshohen me kohn. Te CNC sistemet
moderne, madhsit hyrse ipen n form t programit e cila memorizohet n kompjutetin
drejtues t makins.
Programi prmban t gjitha instruksionet n form t komandave, urdhrave dhe
kodeve me t cilat definohen madhsit hyrse dhe ndryshimi i tyre me kohn. Makina
prcjell instruksionet nga kompjuteri drejtues dhe realizon procesin e prpunimit.
10. KLASIFIKIMI I MADHSIVE N SUA TE MAKINAT METALPRERSE
Te sistemet pr udhheqje programore te makinat metalprerse, dallojm kta
madhsi:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
18/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
17
Madhsi hyrse: gjatsia e hapit, numri i rrotullimeve, zhvendosjet, thellsit e
prerjes, kyja dhe shkyja e sistemit pr ftohje, ndrrimi i vegls dhe funksionet tjera
ndihmse.
Madhsit dalse: dimensionet, forma, saktsia dhe kualiteti i prpunimit t pjess
punuese. Ndonjher si madhsi dalse mirren edhe karakteristikat e caktuara t
shtress siprfaqsore t materialit t pjess punuese si sht ngurtsia, struktura,
etj.
Madhsit rregulluese: zgjrimi, deformimet mekanike dhe termike, vibrimet dhe
karakteristikat tjera q shkaktojn ndryshime (devijime, deformime).
11.SUA PA LIDHJE KTHYESE
Sistemet pa lidhje kthyese
karakterizohen me at q programi i dhn i
puns realizohet sipas ciklit t puns t
prcaktuar m hert dhe procesit t prpunimitq rrjedh n mnyr t pamvarur nga ndikimet
e jashtme. N kt grup t makinave bjn
pjes automatet dhe gjysmautomatet t
udhhequra me bregore, te t cilt i tr
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
19/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
18
procesi rrjedh mvarsisht nga forma e bregut dhe n mnyr t pamvarur nga gjendja e
vegls, makins dhe madhsive tjera rregulluese. Nuk sht prezent asnj lidhje kthyese
automatike me t ciln do t prcillej kualiteti i puns s realizuar dhe do t bhej korigjimi i
puns s makins. Njeriu sht ai i cili duhet me koh ta vren dhe ti mnjanon t metat n
pun, ta vzhgon procesin dhe ta rregullon makinn.
12. SDA PA LIDHJE KTHYESE BLLOK SKEMA DETALE
Te SDA gjithmon sht prezent ndonj barts i programit, i cili prmban programin e
dhn. Programi futet n pajisjen pr pranim dhe prpunim n prbrje t njsis
udhheqse ku lexohet, analizohet dhe shndrrohet n sinjale t koduara t prshtatshme
pr drejtim me procesin. Pastaj sinjalet drejtohen kah organet realizuese (motort ngass t
makins) t cilt i prcjellin lvizje organeve punuese t makins (bartsit e veglave,
tavolinave t puns etj.). Lvizjet e organeve punuese paraqesin madhsi drejtuese me t
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
20/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
19
cilat veprohet n pjesn punuese, respektivisht realizohet procesi i prpunimit.
Bartsi I programit dhe pajisja pr pranim dhe prpunim t programit gjindet n
prbrje t njsis udhheqse t makins.
Shembull pr drejtim pa lidhje kthyese:
Drejtim pa lidhje kthyese te frezi numerik
13. SUA ME LIDHJE KTHYESE T BRENDSHME
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
21/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
20
Te SUA pa lidhje kthyese kemi
paraqitje me t ashtuquajturn lidhje e
brendshme kthyese. Kjo lidhje sht e
kushtzuar nga konstruksioni i makins, e
jo nga rrjedhja e procesit. Te ky SUA lidhja
kthyese fitohet nga sistemi mats i cili
regjistron lvizjet e organeve punuese. Kjo
informat kthehet n pajisjen pr pranim
dhe prpunim ku gjindet elementi -
krahasues (diskriminatori), ku bhet
krahasimi i madhsive t dhna me ato t
kthyera (fituara). Mirpo procesi edhe m
tutje rrjedh sipas programit t dhn m
par me ka kto makina bjn pjes n grupin e makinave me SUA pa lidhje kthyese.
Shembull i drejtimit me lidhje kthyese t brendshme
Makinat me proces t puns me lidhje kthyese karakterizohen me lidhje kthyese, me t
ciln mundsohet prcjellja e rrjedhjes s procesit q t fitohen rezultatet e dshiruara. Prshkak t numrit t madh t madhsive rregulluese, vshtir sht t gjindet sistem i drejtimit
i cili do t reagonte n t gjitha ndryshimet me qllim q t mundsohet rrjedhje ideale e
procesit.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
22/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
21
Sistemi m i mir i drejtimit sht ai adaptiv. Te makinat me sistem adaptiv t
udhheqjes, udhheqja karakterizohet me prshtatjen (adaptimin) e programit pr pun t
makins me kushtet e rrjedhjes s procesit. Programi i dhn pr prpunim nuk i merr
parasysh t gjitha rregullimet, por n t kemi supozimet pr kushte ideale t rrjedhjes s
procesit. Me drejtimin adaptiv mundsohet q t prcillen t gjitha madhsit ndikuese, me
qllim q t analizohen dhe mbi baz t asaj analize t bhet korigjimi i programit t puns s
makins.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
23/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
22
Shembull pr SDA te torno me drejtim numerik
Dukurit komplekse q ndodhin gjat puns s makins me drejtim adaptiv dhe
procesit t prpunimit, vshtir prshkruhet me modele matematikore, t cilat jan t
nevojshme pr drejtim adaptiv. Mirpo principet e drejtimit adaptiv gjithnj e m shum jan
aktuale, sepse afrohen sistemit kibernetik t drejtimit, me karakteristika t organizmave t
gjalla.
14. DREJTIMI ANALOG DHE DIXHITAL
Sistemi analog i drejtimit automatik sht sistem i till te i cili madhsit varijablatjan t pandrprera gjat kohs. Kta sisteme nuk posedojn kompjuter por drejtimi
realizohet me ndihmn e prforcuesve elektronik, pajisjeve mekanike hidraulike dhe
pneumatike. Te kta sisteme pr do madhsi n strukturn e drejtimit ekziston lidhje e
veant kthyese me kontroler analog. Q do t thot nse pr drejtim t ndonj procesi jan
t nevojshme 100 madhsi, SDA duhet t ket 100 lidhje kthyese.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
24/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
23
Sinjali analog Sinjali digjital
N SDA-t e reja, kontrolert analog jan t zvendsuar me kompjuter. Drejtimi ku
prdoret kompjuter quhet dixhital. Madhsit prpunohen n kodin binar t prbr vetm
prej dy numrave 0 dhe 1. te drejtimi dixhital madhsit- varijablat jan diskrete respektivishtdrejtimi realizohet n intervale kohore diskrete.
Drejtimi dixhital kompjuterik n raport me at analog sht shum m e mir sepse t
gjitha lidhjet kthyese realizohen nprmjet nj kompjuteri. Kompjuteri nprmjet lidhjeve
kthyese i mbledh informatat pr madhsit dalse t procesit dhe mbi baz t algoritmit t
drejtimit formon sinjale drejtuese t cilt drejtojn me aktuatort (elementet e repartit).
N shikim t siguris t drejtimit kompjuterik, ana negative sht ajo se nse dshton
vetm nj komponent e kompjuterit drejtues, rrjedhja e procesit sht e rrezikuar. Te
sistemet moderne n raste t tilla kyen sistemet e siguris t cilt mundsojn vazhdimin e
procesit por me varijabla rezerv t caktuar m hert si zvendsim pr madhsit reale.
Zhvillimi i kompjuterve ka sjell deri te ajo q udhheqja t jet m e lir n teknikn
dixhitale. Prdoren elemente drejtuese me nj ose dy mikroprocesor t cilt zvendsojn
kontrolerin analog. Gjithashtu mikroprocesort mundsojn prdorimin e teknikave moderne
t udhheqjes me ka rriten performancat e sistemit pr drejtim automatik.
15. REALIZIMI DIXHITAL I DREJTIMIT N SDA ME NDIHMN E KOMPJUTERIT
N bllok skemn n vijim sht paraqitur realizimi dixhital i drejtimit me ndihmn e
kompjuterit. Kompjuteri n baz t programit t dhn, algoritmin e drejtimit dhe informatave
t fituara nga madhsit dalse prej senzorve formojn sinjale drejtuese t cilt barten kah
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
25/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
24
elementet realizuese aktuatort q i vn n lvizje elementet punuese. Me lvizjen e
elementeve punuese realizohet procesi. Elementet realizuese dhe punuese me nj emr
quhen elemente drejtuese.
T dhnat q prpunohen n kompjuter duhet t jen form t numrave dixhitale
(kodi binar 0 dhe 1). Nse pr matje t madhsive dalse prdoren senzor dixhital, t dhnat
prej multiplekserit dals drejtprdrejt hyjn n kompjuter. Nse prdoren senzor analog,
informatat nga senzort para se t vendosen n kompjuter duhet nga forma analoge t
konvertohen n dixhitale (diskrete). Ky konverzim realizohet n ndrprers elektronik t
quajtur A/D konvertor. Pas prpunimit t informatave n kompjuter q jan n form dixhitale
t njjtat sipas nevojs duhet t konvertohen n form analoge (sinjale elektrike analoge). Ky
konverzim realizohet n ndrprers elektronik t quajtur D/A konvertor. Te CNC sistemet
moderne pr lvizje ndihmse prdoren motort me hap diskret e q drejtohen n mnyr
dixhitale. Te sistemet e ktilla nuk sht i nevojshm D/A konvertori pr drejtim me motort.
Multiplekseri dhe demultiplekseri jan ndrprers elektronik t cilt mundsojn
kmbim dhe transmetim t sinjaleve mes kompjuterit nga njra an dhe senzorve dhe
elementeve drejtuese nga ana tjetr. M saktsisht multiplekseri siguron pr nj hyrje nga
kompjuteri n multipleksern dalje t multiplekserit t ket m shum dalje pr distribuim t
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
26/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
25
sinjaleve deri te elementet drejtuese. E kundrta e ksaj demultiplekseri ka m shum hyrje
prej senzorve, ndrsa ka vetm nj dalje kah kompjuteri ku prpunohen informatat.
16. ELEMENTET LOGJIKE
Aplikimi i drejtimit kompjuterik me makinat zakonisht krkon realizim t operacioneve
logjike, t cilt te sistemi me drejtim manual i kryen njeriu. Nga ktu del nevoje pr montim t
elementeve logjike n qarqet drejtuese t sistemeve automatike. Lidhjet logjike n qarqet
drejtuese mund t jen t tipit EDHE, OSE, JO. Kta lidhje logjike themelore i lidhin kushtet
pr raste t caktuar me vet ata, duke formuar funksione logjike.
N qarkun e par duhet t kyen t dy ndrprersit K1 dhe K2 q t shndrit drita C.
do t thot se sht prezente lidhja logjike EDHE.
N qarkun e dyt sht dhn lidhja logjike OSE, ku q t shndrit drita C duhet t
kyet nj nga ndrprersit K1 ose K2.
N rastin e tret sht paraqitur qark me lidhje logjike JO. Q t shndrit drita C duhet
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
27/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
26
q t jet i kyur ndrprersi K1 (psh: drita e frigoriferit, drita n mbrendsi t autompobilit
etj).
Si prgjigje nga shembujt e mparshm gjithmon paraqiten rastet shndrit drita PO
dhe nuk shndrit drita JO. Pr shkak t llogaritjes binare sht pranuar q veprimet t
shkruhen n dy gjendje, athere pr prgjigjen PO prdoret numri 1, ndrsa pr prgjigjen JO
prdoret numri 0.
paraqitjet tabelare pr tri rastet e mparshme quhen tabela t vrtetsis dhe n rastet
konkrete paraqiten n kt mnyr:
N kt princip punojn krahasuesit e impulseve te MVDN t cilt i krahasojn
impulsat e fituar nga senzort me ato q jan t dhna n program sipas t cils punon
makina. Gjithashtu n kt mnyr kontrollohet se a jan plotsuar kushtet e caktuara prrealizim t procesit. Psh: a sht e mbyllur dery mbrojtse e hapsirs punuese, nse nofullat
nga koka shtrnguese jan t mbyllura etj.
17. LLOJET E DREJTIMIT AUTOMATIK
Drejtimiautomatik me sistemet prodhuese realizohet me ndihmn e SDA sistemet pr
drejtim automatik mbi baz t programit pr drejtim t prgatitur m hert. Do t thot se
baza e drejtimit automatik sht drejtimi i programuar. Programi projektohet mbi baz t
proceseve t nevojshme teknologjike q drejtohet. Programi vendoset n t ashtuquajturn
barts t programit.
Varsisht nga sistemet e drejtimit automatik q prdoren, ekzistojn:
sisteme automatike me barts jonumerik t programit dhe
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
28/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
27
sisteme automatike me barts numerik t programit.
Nse te sistemet automatike me barts jonumerik t programitsi barts t programit
prdoren: kufizuesit, kopjuesit dhe bregoret ather bhet fjal pr drejtim t programit me
barts mekanik.
Sistemet e ktilla prdoren n prodhimin me seri t mdha dhe masovik.
Prve drejtimit me elemente mekanike, varsisht nga lloji i bartsit jonumerik t
programit, n automatikn klasike tradicionale, drejtimi mund t jet edhe:
pneumatik,
hidraulik,
elektrik, elektrohidraulik/elektropneumatik.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
29/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
28
N drejtimin pneumatik/hidraulik si elemente drejtuese n qarqet drejtuese prdoren
komponentt pneumatik/hidraulik q definojn ecurin e procesit. Elementet e tilla jan
shprndarsit, valvolat etj.
N drejtimin elektrik si elemente drejtuese q definojn ecurin e procesit prdoren
komponentt elektrik: ndrprersit, butont, relejt, senzort etj.
Drejtimi elektohidraulik/pneumatik i bashkon komponentt elektrik dhe
hidrauliko/pneumatik n sistemet pr drejtim me proceset.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
30/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
29
Drejtimi me barts jonumerik t programit sht karakteristike pr automatikn
klasike tradicionale. Ktu karakteristike sht se pr drejtimin nuk prdoret kompjuter pr se
drejtimi me proceset realizohet me konfigurim t instalimeve me komponent t caktuar
(mekanike, elektrike, pneumatike, hidraulike, t kombinuar) dhe lidhja direkte e tyre me tela
n mnyr i cili sht definuar nga ecuria e procesit teknologjik q drejtohet. Lloji i
konfigurimit e definon ecurin e procesit. Te sistemet klasike nse paraqitet nevoja pr
ndryshim t ecuris s procesit, duhet ndryshim i konfigurimit t komponentve n sistemin e
dretimit q bhet me lidhje t re me tela t pajisjes drejtuese (lidhja-wiring) q sht proces i
gjat dhe kompleks.Te sistemet automatike me barts numerik t programit si element kryesor drejtues
prdoret kompjuteri. Kjo e zyvendson lidhjen me tela t pajisjes drejtuese q prdoret te
sistemet klasike drejtuese. Nse paraqitet nevoja pr ndryshim t rrjedhjes s procesit kjo
bhet me ndryshim t programit n kompjuter (lidhje e but-softwiring) q sht proces
shum i lir dhe i shpejt.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
31/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
30
18. DREJTIMI KOMPJUTERIK
Si kemi thn m hert thelbi i drejtimit kompjuterik sht drejtimi i programuar.
M konkretisht te sistemet kompjuterike automatike prdoret e ashtuquajtura drejtimi
numerik i programuar. Baza e drejtimit numerik sht kodi binar i prbr prej numrave 0
dhe 1. N drejtimin kompjuterik me kod binar drejtohen proceset dhe prandaj quhen kod
makinerik,ndrsa programi i prbr nga kodi binar quhet gjuh makinerike.Ky kod (gjuh)
sht shum praktik pr prdorim n sistemet e automatizuara sepse te kta jan dy gjendje
t cilt definojn drejtimin, e ato jan:
ekziston sinjal gjendja 1
nuk ekziston sinjal gjendja 0.Ana negative e kodit binar sht ajo q pr shkak t prdorimit t vetm dy numrave (0
dhe 1) formohen informata pr drejtim q jan shum t gjata, dhe njkohsisht e
angazhojn shum memorien e programit. Prandaj n teknikn dixhitale moderne prdoren
edhe kode t tjera. Zakonisht ato jan kodi oktal dhe heksadecimal. Kodi oktal prdor tet
numra prej 0 deri 7, derisa kodi heksadecimal prdor 16 numra dhe shkronja, 10 numra prej 0
deri 9 si dhe gjasht shkronjat A, B, C, D, E dhe F. Me prdorim t ktyre dy kodeve formohen
informata shum m t shkurta. Transferi (bartja) e informatave sht i shpejt dhe m pakangazhohet memoria e programit. Por kodi oktal dhe heksadecimal prap duhet t
transformohet n kodin binar q sht baz e drejtimit kompjuterik.
Q t drejtohet ndonj proces kompjuterik, duhet q njeriu-programeri t prpilon
programin q n vete prmban urdhra, kode dhe instruksione me ndihmn e t cilve
definohet ecuria e procesit. Zakonisht programet shkruhen n gjuh t caktuar programor q
prmbajn kode programore, instruksione dhe urdhra q jan n form t numrave,
shkronjave dhe shenjave. Kta gjuh programuese jan t lehta dhe t kuptueshme pr
njeriun por jo edhe pr makinat q drejtohen. Makinat e kuptojn gjuhn makinerike t
prbr nga kodi binar (0 dhe 1). kompjuteri si element drejtues sht ai q bn shndrrimin
e programit q e ka shru njeru-programeri n kodin binar (gjuhn makinerike) t kuptueshm
pr makinn. Mnyrn e ktill q e realizon kompjuteri quhet kodim (dekodim) i informatave.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
32/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
31
19. CNC DHE PLC DREJTIMI
Sot n fushn e drejtimit kompjuterik prdoren dy teknologji themelore, e ato jan:
1.
CNC( Computer Numerical Control) dhe
2. PLC(Programmabile Logical Control).
Kta dy teknologji jan shum t ngjashme por prap kan karakteristikat nga t cilt
dallohen njra prej tjetrs. Teknologjia CNC dhe PLC n sistemet pr drejtim automatik mund
t prdoren ve e ve ose s bashku.
Si baz e ktyre dy teknologjive sht prdorimi i kompjuterit (kontrollorit) n
drejtimin me proceset teknologjike.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
33/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
32
CNC teknologjiazakonisht prdoret pr drejtim t lvizjeve t automatizuara sipas m
shum akseve te makinat vegla (makinat metalprerse, makinat pr prpunim t drurit etj).
Prandaj programimi te kta sisteme bhet me programimin e lvizjeve t organeve punuese
t makins sipas akseve (X, Y, Z) si dhe programimin e funksioneve makinerike dhe
teknologjike t sistemit (numri i rrotullimeve, zhvendosja, ndrrimi i vegls, ftohja, etj).
Algoritmet n CNC sistemin drejtues jan strikt t definuar n raport me karakteristikat
konstruktive t makinave dhe mundsive teknologjike.
CNC teknologjia m s shumti prdoret pr drejtim kompjuterik t makinave vegla
(CNC torno, CNC frez, CNC presa, CNC shpuese, CNC retifikuese, CNC qendra pr
prpunim etj). Kta makina t drejtuara me kompjuter prdoren n industrin e drurit dhe
metalprpunimit.
PLC teknologjiapr dallim nga CNC teknologjia ka prdorim m t gjr pr drejtim
kompjuterik me proceset. Kjo teknologji mund t prdoret pr automatizim t t gjitha
proceseve. Do t thot nuk sht i kufizuar vetm n nj pjes t proceseve industriale si
sht CNC teknologjia. Kontroleri logjik programabil n raport me programimin sht m
fleksibil dhe jep mundsi q t krijohen aplikacione t ndryshme pr automatizim t
proceseve t ndryshme duke filluar nga makineria prodhuese, energjetika etj.
Edhe pse PLC teknologjia ka prdorim m t gjr n raport me CNC teknologjin,
mund t thuhet se n raport me strukturn e sistemit pr drejtim automatik, CNC teknologjiasht m komplekse. M thjesht e thn CNC teknologjia sht e plotsuar me PLC
teknologjin respektivisht PLC teknologjia sht e proektuar dhe plotsuar pr drejtim me
makinat vegla.
Te sistemet prodhuese fleksibile moderne m shum prdoren CNC makinat q
punojn n mnyr t sinkronizuar dhe e realizojn procesin prodhues. Prcillen-vzhgohen
nga nj sistem i fuqishm kompjuterik. Shum shpesh te kta sisteme komplekse si element
shtues t drejtimit prdoren elementet logjike programabile PLC. Kombinim i ktill
CNC/PLC te sistemet komplekse sht shum i suksesshm me prdorim t PLC lirohet
CNC sistemi i drejtimit q mundsojn mundsi plotsuese t drejtimit.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
34/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
33
Ekzistojn dy mnyra pr lidhje t ktyre dy teknologjive. Mnyra e par sht PLC t
gjindet mes CNC-s dhe makins, ndrsa mnyra e dyt sht kur PLC sht i integruar n
vet CNC-n. Te sistemet moderne jan prezent t dy mnyrat e lidhjes t PLC me CNC.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
35/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
34
Sistemet CNC/PLC moderne prmbajn shum funksione t reja operative si jan:
bllokimi i nj ose m shum akseve t lvizjes gjat testimit t programit, zgjedhjen e akseve
ndihmse plotsuese, prpunimi i gabimeve, puna n koordinata polare, translatim dhe
rrotullim i sistemit koordinativ, interpolim helikoid, kompenzim i gabimeve pr shkak t
hargjimeve t vegls, konverzim i CAD datotekave etj.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
36/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
35
Kta dy teknologji detalisht do t msohen n vazhdim t materialit.
20. DREJTIMI ELEKTRIK N SISTEMET AUTOMATIKE KLASIKE
Si tham m hert drejtimi te operacionet industriale realizohet me ndrprerje dhe
bashkim t qarqeve elektrike. N automatik, drejtimi elektrik mund t jet primare (e pastr
elektrike) ose n kombinim me tjetr lloj t drejtimit (elektropneumatik, elektrohidraulik etj).
N vizatim sht paraqitur qark m i thjesht elektrik i cili prmban kta elemente
themelore:
1. burimin e energjis elektrike
2. prquesit
3. harxhues4. elementin ndrprers (kontaktin, ndrprersin,
butonin)
N automatik, qarqet elektrike rrall her
paraqiten n form t mbyllur. N skemat e relejve q do t msohen n vazhdim, qarqet
elektrike paraqiten n form t hapur dhe zakonisht n mnyr vertkale.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
37/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
36
N sistemet elektrike pr drejtim automatik nj nga elementet m t
rndsishme sht sistemi ndrprers. Sistemi ndrprers ka rolin e mbylljes
dhe hapjes t qarkut elektrik nn veprimin e sinjaleve t SDA. Radhitja dhe
mnyra e mbylljes dhe hapjes t sistemit respektivisht veprimin e tij n SDA
sht i definuar me radhitjen e procesit teknologjik i cili sht i automatizuar
dhe drejtohet.
Si elemente ndrprerse n drejtimin elektrik prdoren:
- ndrprersit,
- tastert,
- senzort,
- butont,
- relejt,
- ndrprersit kufizues.
T gjitha kta elemente n SDA me nj emr quhen kontakte.
N automatik te sistemet pr drejtim automatik dallojm dy lloje t qarqeve elektrike:
1. qarqe elektrike drejtuese dhe2. qarqe elektrike punuese.
Thjesht thn, qarqet drejtuese formojn sinjale drejtuese me t cilat drejtohen qarqet
punuese.
N qarqet elektrike drejtuese lidhen dhe furnizohen elementet drejtuese,
komanduese, matse dhe sinjalizuese. N kta elemente bjn pjes: tastert, ndrprersit,
senzort, rregullatort, dhnsit dhe pajisje tjera drejtuese. Qarqet drejtuese pr shkak t rolit
t tyre primar t drejtimit me proceset, punojn me tension t ult elektrik q zakonisht sht
24V.
Qarqet elektrike punuese n SDA, formojn rrath t rryms t elementeve
realizuese n procese. Elementet realizuese q furnizohen me kto rrath t rryms,
zakonisht jan elektromotort dhe elektromagnett. Si e dijm elementet realizuese jan n
lidhje me elementet punuese dhe i lvizin me ka realizohet procesi i puns.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
38/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
37
Qarqet elektrike punuese bartin fuqi elektrike shum m t mdha n krahasim me
qarqet drejtuese. Prandaj qarqet elektrike punuese punojn n tension elektrik m t lart
(220V dhe m shum).
Qarqet drejtuese me 24V formojn sinjale drejtuese q udhheqin me qarkun punues
me 220V. Sipas rregullit t dy qarqet mes veti duhet t ndahen n mnyr galvanike
respektivisht t jen t izoluar. N kt mnyr pengohet dmtimi i pajisjes n qarkun
drejtues nga tensioni m i lart elektrik t qarkut punues.
Parashtrohet pyetja si qarku drejtues me tension t ult elektrik lidhen dhe udhheqin
me qarqet punuese q punojn me tension t lart elektrik? Kjo bhet me elemente t
veanta ndrprerse t quajtur relej dhe kontaktor.
N drejtimin elektrik, pajisjet me t cilt formohen sinjalet drejtuese dhe udhhiqet me
qarkun punues respektivisht procesi quhen pajisje hyrse n SDA. Pajisjet e tilla jan:
tastert, ndrprersit, senzort etj. Pajisjet hyrse bjn pjes n qarqet drejtuese.
Pajisjet q i realizojn instruksionet q ipen me pajisjet hyrse quhen pajisje
(realizuese) dalse aktuator. Pajisjet e tilla zakonisht jan elektromotort dhe
elektromagnett. Pajisjet dalse bjn pjes n qarqet punuese.
21. ELEMENTET NDRPRERSE
Si kemi cek m hert, te drejtimi analog madhsit varijablat jan t pandrprera
pr gjat kohs dhe ndryshohen n vlera t mundshme. Madhsia e vlerave sht e kufizuar
me vlern makisimale dhe minimale t madhsive dhe me definim t shum mesogjendjeve
t madhsive.
Te drejtimi diskret dixhital, udhheqja realizohet me madhsit q jan binare
respektivisht kan dy vlera t mundshme: 1 dhe 0. Kta vlera interpretohen si:
ON e kyur, OFF e shkyur;
T e vrtet, F e gabueshme;
lnda sht prezent, lnda nuk sht prezent;
tension i lart elektrik, tension i ult elektrik etj.
Te drejtimi diskret sinjali dals n cilin do moment sht i prcaktuar nga vlera e sinjalit
hyrs (0 dhe 1). vlera e sinjalit hyrs 0 ose 1, paraqet kusht logjik q inicon proces punues.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
39/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
38
Kontroleri me sinjalet dalse drejton ndrprersit, motort, valvolat dhe pajisjet tjera.
Drejtimi sekuencional sht grup i veant i drejtimit diskret. Kontroleri (kompjuteri)
udhheq me raste q ndodhin n proces me aksione t caktuara drejtuese. Kalimi nga njri
n tjetrin aksion drejtues sht parakohe i kushtzuar me plotsimin e disa krkesave. Pr
koordinim t operacioneve t ndryshme n proces gjat drejtimit skuencional prdoren ort
(tajmert) dhe numruesit (kauntert).
Pajisjet diskrete n SDA mund t ndahen n dy grupe:
1. pajisje hyrse me veprim diskret elemente ndrprerse q prcjellin sinjale n
kontroler (kompjuter) dhe
2. pajisje dalse organe realizuese (aktuatort) q drejtohen nga kontroleri (kompjuteri).
N elemente ndrprerse bjn pjes: tastert, ndrprersit, senzort etj. Elementet
ndrprerse me nj emr t prbashkt quhen kontakte.
22. KONTAKTET
Kontaktet jan elemente q shrbejn pr mbyllje dhe ndrprerje t rrathve elektrik.
Me zhvendosje lineare t kontaktit mundsohet mbyllje t qarkut elektrik me ka mundsohet
impuls elektrik n form t sinjalit drejtues t bartet deri te organi realizues pr lvizje direkte
t tij.Kontaktet prbhen prej tri elementeve:
1. pjesa e repartit,
2. pjesa realizuese dhe
3. pjesa e kontaktit.
Pjesa e repartit sht pjes e kontaktit q prodhon forc mekanike pr zhvendosje t
pjess realizuese. Sipas mnyrs n t ciln prodhohet forca mekanike ekzistojn kta lloje
t kontakteve:
manuale aktivizohen nga ana e operatorit me ndihmn e dors,
t fundme aktivizohen me presion mekanik nga pjesa e lvizshme e ndonj makine
punuese ose ndonj organ realizues t sistemit pr drejtim automatik,
elektromagnetike aktivizohen me ndihmn e elektromagnetit dhe
elektromotorike aktivizohen me ndihmn e elektromotorve specijal.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
40/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
39
Pjesarealizuesesht pjes e kontaktit n t ciln montohen kontaktet lvizse. Me
zhvendosjen e tij zhvendosen edhe kontaktet lvizse. Konstruksioni i ksaj pjese varet nga
lloji i repartit, pjesa realizuese duhet t ket inercion sa m t vogl dhe pr nj koh m t
shkurt t kalon nga pozita neutrale n aktive dhe anasjelltas. Gjat ndarjes s kontakteve
npr t cilt kalon rrym, te ta paraqitet tension i cili pr shkak t distancs s vogl mes
tyre shkakton hark elektrik (shkndi), sasi e madhe e nxehtsis dhe dmtim t kontakteve.
Pjesa e kontaktitmund t jet me kontakte t rrafshta ose t rrumbullakta (t piks).
Kontaktet e rrumbullakta prdoren pr fuqi (intenzitet) t vogla dhe t mesme, deri sa ato t
rrafshta pr fuqi (intenzitet) t mdha.
Sipas funksionit kontaktet mund t jen: normalisht t hapur (NO Normally Open),
normalisht t mbyllur (NC Normally Closed) dhe kontakte nj mbi nj.
Te kontaktet normalisht t hapur me aktivizimin e tyre (mbyllje) nprmjet qarkut
elektrik startohet (niset) ndonj pajisje.
Te kontaktet normalisht t mbyllur me aktivizimin e tyre (hapje) nprmjet qarkut
elektrik ndrpritet puna e ndonj pajisjeje. N princip NC kontaktet prdoren n qarqet
elektrike pr mbrojtje respektivisht kan rolin e kontakteve EMERGENCY STOP.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
41/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
40
Kontakti nj mbi nj, sht m i ndrlikuar se kontaktet e mparshme. Me aktivizimin e
ktij kontakti, kontakti i mesm zhvendoset me ka shkyet njri qark elektrik, e njkohsisht
kyet qarku tjetr elektrik.
23. KONTAKTET MANUALE (T DORS)
Format konstruktive t kontakteve manuale m s shumti varen nga mnyra e drejtimit
me ta. M t prhapura jan dy mnyra t operimit e ato jan:
1. rrotullimi i susts pr nj knd t caktuar dhe
2. shtypja me gisht t susts s kontaktit.
Q t zvoglohet shkndija gjat kyjes dhe shkyjes t kontakteve manuale,
konstruksioni i mekanizmit t repartit t kontakteve realizohet me ndihmn e sustave
(federve) dhe brylort e boshtit.
Kontaktet manuale ndahen n dy grupe m t mdha:
1. ndrprers dhe
2. taster.
N princip ndrprersit manual jan elemente me veprim t prhershm. Rrethi
elektrik sht n mnyr t vazhdueshme i mbyllur ose i ndrprer pr periudhn kohore tdefinuar mes dy shtypjeve ose mbylljeve t ndrprersit. Shembull pr kt lloj t ndrprersit
sht ndrprersi pr kyje t drits.
Ndrprersit manual mund t jen si:
normal t hapur (NO Normally Open)
normal t mbyllur (NC Normally Closed) dhe
nj mbi nj.
Simbolet skematike me t cilat paraqiten ndrprersit manual jan:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
42/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
41
Mnyra e funksionimit t ndrprersve manual n qarqet elektrike jan paraqitur
nprmjet ktyre vizatimeve:
N gjendje normale NO ndrprersisht i hapur q n sistemet e drejtimit paraqet
logjikn 0. Gjat ksaj qarku elektrik sht i ndrprer ku pajisja (harxhuesi) Y, nuk punon
respektivisht nuk sht n funksion (logjika 0). Me aktivizim manual t ndrprersit (logjika 1)
qarku elektrik mbyllet ku pajisja (harxhuesi) Y, sht n funksion dhe punon (logjika 1). NO
ndrprersit zakonisht prdoren pr kyje (START) t pajisjeve n sistemet pr drejtim
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
43/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
42
automatik.
N gjendje normale NC ndrprersi sht i mbyllur q n sistemet e drejtimit
gjithashtu paraqet logjikn 0. Ku qarkut elektrik sht i mbyllur gjat s cils pajisja
(harxhuesi) Y, punon respektivisht sht n funksion (logjika 1). Me aktivizim manual t
ndrprersit (logjika 1) qarku ndrpritet gjat s cils pajisja (harxhuesi) Y, nuk punon dhe nuk
sht n funksion (logjika 0). NC ndrprersit zakonisht prdoren pr shkyje (STOP) t
pajisjeve n sistemet pr drejtim automatik.
Ndrprersi me mbivendosje ka rolin e palosjes (bashkimit) t puns s dy qarqeve
elektrike. N njrn pozit mbivendosja e mbyll qarkun e par elektrik deri sa qarku i dyt
elektrik sht ndrprer. Harxhuesi Y1 sht n funksion dhe punon deri sa Y2 nuk sht n
funksion. Ma ndrimmin e pozits t palosjes (mbivendosjes) realizohet situata e kundrt.
Qarku i par ndrpritet, pajisja Y1 shkyet (STOP) drei sa n t njjtn koh mbyllet qarku i
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
44/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
43
dyt dhe pajisja Y2 kyet (START).
Ndrprersit manuel t tipit taster (buton)me elemente t veprimit t her pas hershme
respektivisht qarku elektrik sht i mbyllur ose i ndrprer pr aq koh sa sht i shtypur
tasteri me dor. Shembull pr taster sht zilja n shtpit e banimit, tastet e kompjuterve
n tastier etj.
Butont (tastert) njjt si edhe ndrprersit mund t jen si:
nurmalisht t hapur (NO Normally Open)
normalisht t mbylur (NC Normally Closed) dhe
buton (taster) nj mbi nj (palosje, mbivendosje).
Skemat simbolike me t cilat paraqiten tastert jan:
Mnyra e funksionimit t tasterve sht shum e ngjashme me punn e
ndrprersve. Dallimi sht vetm n mnyrn e aktivizimit dhe veprimit gjat kohs. Nga
kta arsye i skemave funksionale t butonve (tasterve) sht i njjt si te ndrprersit.
24. NDRPRERSIT KUFIZUES (T FUNDME)
Ndrprersit kufizues jan elemente elektromekanike t cilt nn veprimin forcs
mekanike me intenzitet t ult, mbyllen nj ose m shum kontakte elektrike. Quhen edhe sindrprers t fundme, dhe pr shkak t dimensioneve t vogla dhe intenzitetit t vogl t
forcs q i aktivizon quhen edhe mikrondrprers.
N automatik, ndrprersit kufizues kryesisht prdoren si kontakte kufizuese.
Vendosen ashtu q ndonj pjes lvizse e makins ose mekanizmit udhhiqet me lvizjen e
tij, automatikisht aktivizohet ose deaktivizohet. Pr shembull kontaktet e ndrprersit kufizues
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
45/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
44
e shkyin ngassin e bartsit t vegls te CNC makinat kur do t del nga hapsira punuese e
makins. Gjithashtu nse dera mbrojtse e CNC makins nuk sht e mbyllur, e me kt nuk
aktivizohet ndrprersi kufizues, nuk ka kushte pr startim t makins. Ndrprersit kufizues
prdoren edhe te pajisjet alarmuese pr mbrojtje nga hyrja e padshiruar n hapsir.
N vizatim sht paraqitur konstruksioni i ndrprersit kufizues vetkthyes. Forca
mekanike F vepron n levn e ndrprersit dhe e shty te posht. Kjo zhvendosje bartet
nprmjet levs elastike dhe susts t kontaktit t siprm i cili nn veprimin e forcs
bashkohet me kontaktin e poshtm. Pas ndrprerjes s veprimit t forcs leva elastike dhe
susta kthehen n gjendje t barazpeshuar dhe kontaktet happen.
Kontaktet n ndrprersin kufizues, mund t ken forma t ndryshme: taster, lev e
gjat, t rrumbullakt etj. Ndrprersit kufizues nuk e lshojn ujin, vajin, pluhurin
respektivisht jan hermetikisht t mbyllur. Kyja e kontakteve realizohet me saktsi prej
2mm, shpeshtsia e kyjes mund t arrin vlern prej 100 300 cikleve n minut, ndrsa
kohzgjatja sht e kufizuar n 106 107 kyje. Pr shkak t rrezikut nga dmtimet
mekanike t ndrprersve t fundme t njjtat gjithnj e m shum po zvendsohen me
ndrprersit e afrsis pa kontakt.
Ndrprersit kufizues mekanik zakonisht prdoren pr kufizim t lvizjeve t pjesve
lvizse te makinat dhe sistemet. Pr shkak t kontakteve mekanike me lndt ktandrprers nuk rekomandohen pr frekuenca t mdha t kyjes dhe shkyjes (vjen deri te
harxhimi i elementeve lvizse nga ndrprersi dhe shkndi te kontaktet).
N parim ndrprersit kufizues bjn pjes n senzor binar t prekjes, q inicojn dy
gjendje t mundshme t varijablave (0 dhe 1). kjo gjendje mund t jet prezent ose joprezent
e pjess punuese n vend t caktuar, e fundme ose pozit tjetr e pjess lvizse t makins
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
46/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
45
dhe kushte tjera t ngjashme binare. N robotik senzort e prekjes, zakonisht prdoren si
senzor pr kapje, q vendosen n ann e brendshme t kapseve t robotit. N kt mnyr
roboti din nse e ka kap pjesn (lndn). Gjithashtu me ndihmn e senzorve t prekjes
makinat matse kompjuterike i prcaktojn dimensionet e pjess punuese. N kohn m t re
senzort e prekjes m nuk jan binare dhe kan mundsi t masin intenzitetin e forcs n
prekje.
Senzor binar n prekje CNC makina matse
Makina matse me DN
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
47/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
46
26. RELEJT
Relei (reley transmetim) paraqet element t aktuatorit i cili nn veprimin e sinjaleve
dirigjuese nga qarku dirigjues bn aktivizimin ose deaktivizimin e pajisjeve n qarkun punues.
Gjegjsisht relejt jan elemente q i lidhin qarqet dirigjuese dhe punuese n sistemet pr
dirigjim automatik.
Sipas madhsis fizike q i nxit relejt mund t jen:
elektrike,
optike,
termike,
akustike,
kimike,
pneumatike dhe
mekanike.
Prej relejve elektrik prdorim m t gjr kan: relei elektromagnetik dhe relei kohor.
Shembull pr prdorim t relejve elektrik sht kur komandohet nga distanca ndalimi
ose nisja e elektromotorit. Kyja e zakonshme e elektromotorit realizohet me rele
ndrmjetsues, ndrsa pr startim prdoret tasteri.
Nse do t prdorej rele, kyja dhe shkyja e elektromotorit do t bhej me ndrprers
t dors i cili do t ishte shum i madh dhe i shtrenjt, gjithashtu do t prdoren edhe kablloenergjetik shum t shtrenjta.
27. RELEI ELEKTROMAGNETIK
Relei elektromagnetik paraqet pajisje elektromekanike. N rele sinjali elektrik dirigjues
me tension prej 24V, t fituar nga pajisja hyrse (senzori, tasteri, ndrprersi) nga qarku
dirigjues shndrrohet n lvizje mekanike t spirancs s elektromagnetit. Me lvizje t
spirancs n t ciln jan t montuar kontaktet e daljes nga elektromagneti fitohet gjithashtu
sinjal elektrik me tension por me tension t lart (220V). Ky sinjal elektrik i hap ose i mbyll
kontaktet e releit q jan pjes t qarqeve punuese n t ciln jan t lidhur pajisjet dalse
(elektromotort) q dirigjohen, e punojn n tension t lart elektrik.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
48/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
47
Relejt kan karakteristika t caktuar q kushtzojn prdorimin e tyre. Ato
karakteristika jan:
Fuqia e aktivizimit Pasht parametr me t ciln vlersohet ndjeshmria e releit.
Kjo sht fuqia q duhet ta harxhon qarkun elektrik q t aktivizon relein dhe mundson
zhvendosje t spirancs. Sipas madhsis t fuqis s aktivizimit, relejt mund t jen:
relej t ndjeshm (Pa < 1 W),
relej me fuqi mesatare (Pa 10 W).
Fuqia e dirigjimit Pa, sht fuqi elektrike me t ciln relei i ky ose i shky kontaktet
e veta. Sipas ksaj fuqie ekzistojn rele me:
fuqi t vogl (Pk < 25 W),
fuqi t mesme (25 W < Pk < 100 W) dhe
fuqi t madhe (100 W < Pk < 1 kW).
Pr dirigjim me pajisjet nga qarqet punuese q punojn me fuqi shum t mdha (mbi
1kW) prdorin relej me kontakte t tepr t dimensionuar. Relet e ktill quhen kontaktor.
Koha e aktivizimit ta, sht interval kohor q kalon nga momenti i veprimit nsinjalin dirigjues t nxitur (nga qarku dirigjues) deri te momenti kur do t bhet bartja e
kontakteve t releit. N sistemet komplekse dirigjuese ku prdoren shum relej pr dirigjim t
shum pajisjeve dalse, koha e aktivizimit sht veti shum e rndsishme pr pun t
shpejt t tr sistemit. E kundrta te disa raste t dirigjimit, sht e nevojshme vonesa e
transferimit t kontakteve t releit (relejt kohor).
Sipas vlers s ta, relejt mund t jen:
shum t shpejt, relej joinert (ta < 1ms), relej t shpejt (1 ms < ta < 50 ms),
relej normal (50 ms < ta < 150 ms),
relej t ngadalshm (1 ms < ta < 1 s) dhe
relej kohor (ta >1 s).
Koha e lshimit tot, sht interval kohor nga momenti i ndalimit t veprimit t sinjalit
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
49/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
48
nxits deri te kthimi i kontakteve t releit n pozitn fillestare.
28. KONSTRUKSIONI DHE MNYRA E PUNS T RELEIT ELEKTROMAGNETIK
ME NOKONTAKTE
N vizatimin e mposhtm sht paraqitur rele elektromagnetik. Elektromagneti me
brtham sht prforcuar n jarem t ndrtuar nga dinamo llamarina. Kur npr
mbshtjells t elektromagnetit nuk kalon rrym, spiranca sht n pozitn neutrale dhe
kontaktet jan normalisht t hapur. Kur npr mbshtjells t elektromagnetit kalon rrym
elektrike nga qarku dirigjues, brthama magnetizohet dhe me forc elektromagnetike e
trheq spirancn elektrike e cila kontaktin e poshtm e zhvendos te posht. Kontaktet
mbyllen dhe n kysit dals fitohet sinjal me t ciln dirigjohet ndonj pajisje n qarkun
punues. Pas ndrprerjes s rryms elektrike, ndalon veprimi i forcs trheqse t brthams,
susta e kthen spirancn n pozitn neutrale dhe kontaktet happen. Pr shkak t dukuris s
magnetizmit t vonuar mundet t trhiqet spiranca edhe pas veprimit t sinjalit elektrik
dirigjues. Q t mos ndodh kjo, n siprfaqen e poshtme t spirancs vendoset nj pllak e
holl nga materiali dijamagnetik (metal q nuk magnetizohet), bakr ose mesing.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
50/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
49
Prve ktij relei t prshkruar elektromagnetik me kontakte normal t hapur,
ekzistojn edhe relej me kontakte normal t mbyllur. Te kta sinjali nxits dirigjues i hap
kontaktet e relejit.
Simbolet pr rele t thjesht elektromagnetik jan:
Simbolet e kontakteve t releit te relei i thjesht elektromagnetik jan:
Relei i thjesht elektromagnetik reagon pa dallim t kahjes s rryms elektrike. Shum
shpesh n dirigjimin automatik paraqitet nevoja e dirigjimit t elementeve realizuese me kahje
t caktuar t rryms elektrike. N raste t ktilla prdoren t ashtuquajturat rele t
polarizuar.
Relejt jan t prshtatshm pr dirigjim me sinjalet diskrete. Kan konstruksion t
thjesht, jan t pandjeshme n rregullime elektrike normale dhe jan t sigurt n pun
edhe gjat varijacioneve t mdha t tensionit. Mangsit e relejit elektromagnetik jan:
dimensionet dhe pesha relativisht t mdha, shpejtsi t vogla, t ndjeshm n temperatura
dhe dridhje, afatgjatsi t kufizuar prshkak t harxhimit dhe djegies s kontakteve.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
51/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
50
Qarku dirigjues Qarku punues
S ndrprers,
n qarkun dirigjues rele,
n qarkun punues NO kontakt t releit ,
Y pajisje realizuese (pajisje dalse).
Relei i thjesht elektromagnetik si pajisje sipas konstruksionit m s shpeshti n vete
ka m shum kontakte q mund t jen normal t hapur NO dhe normal t mbyllur NC.
N skemn e mposhtme sht paraqitur prdorimi i m shum kontakteve n nj rele, m
konkretisht dy normal t hapur NO dhe nj normal i mbyllur NC.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
52/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
51
Qarku udhheqs Qarqet punuese
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
53/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
52
29. RELE I POLARIZUAR
Shum shpesh n sistemet pr dirigjim automatik paraqitet nevoj, elementet
realizuese t dallojn kahjen e rryms. Pr shembull elektromotori me rrym njkahore ka nj
kahje t rrotullimit nn veprimin e rryms elektrike njkahshe me plus dhe minus t definuar
n qarkun elektrik pr at kahje t rrotullimit t elektromotorit. Q t ndryshohet kahja e
rrotullimit t elektromotorit duhet q t ndryshohet polariteti i rryms s njkahshme
gjegjsisht plusi t bhet minus dhe anasjelltas. Pr shkak t ktyre nevojave prdoren relej
t polarizuarq n princip kan kontakte t tipit nj mbi nj.
Relei i polarizuar sipas konstruksionit dallohet nga relei
elektromagnetik neutral. Mbshtjellsi i vendosur n brthamn
e elektromagnetit sht i ndar n dy pjes t mbshtjella n t
kundrt. N t mesmen gjindet magnet i prhershm
(permanent) me spiranc n t ciln sht fiksuar kontakti i
mesm nga butoni - kontakti. Pr dallim nga relei neutral, te e
cila spiranca ka dy pozita, te relei i polarizuar realizohen tri
pozita, n mes sht pozita neutrale e spirancs, ndrsa me
trheqjen e spirancs nga magneti n t majt dhe t djatht realizohen dy pozitat tjerame
ka kryhet funksioni i mbivendosjes t qarqeve elektrike punuese.Kur nga qarku drejtues nuk vjen sinjal dirigjues, spiranca sht n pozitn neutrale (n
mes) dhe kontakti i mesm i butonit sht i hapur. Gjat veprimit t tensionit drejtues
njkahor me polaritet t dhn, spiranca zhvendoset n njrn an, psh. n t majt me ka
kyet ifti i majt i kontakteve t butonit (elektromotori rrotullohet n njrn kahje). Me
ndryshimin e polaritetit t tensionit drejtues njkahor (plusi bhet minus, ndrsa minusi plus),
spiranca zhvendoset n t djatht me ka mbyllet ifti i djatht i kontakteve t butonit
(elektromotori rrotullohet n kahje t kundrt).
Simboli me t ciln paraqitet relei i polarizuar n skemat e relejve sht si n vijim:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
54/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
53
30. RELE ELEKTROMAGNETIK I RRYMS ALTERNATIVE
Dy relejt e mhershm punojn me rrym t njkahshme. N praktik shum m
thjesht sht pr sinjalet dirigjuese t prdoret rrym alternative sepse edhe vet burimi n
rrjetn elektrike t qytetit sht alternative. Prandaj shum shpesh prdoren rele me rrym
elektrike alternative.
Relejt e rryms alternative
n raport me relejt e rryms s
njkahshme n mnyr
konstruktive shum pak dallohen.
Dukurit e padshirueshme te
relejt me rrym alternative jan
vibrimet e brthams. Kto vibrime
mund t shkaktojn djegie t kontakteve t releit dhe ndrprerje t qarkut drejtues prandaj pr
mnjanimin e tyre jan t nevojshm masa t veanta.
Simboli me t ciln paraqitet relei me rrym alternative n skemat e relejve sht si
n vijim:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
55/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
54
31. RELEJT KOHOR
Shpesh sht e nevojshme q t kalon nj koh e caktuar nga paraqitja e tensionit
(sinjalit) drejtues deri te momenti kur relei do ti hap ose ti
mbyll kontaktet e veta. Kjo vones e relejve ndonjher
duhet t jet m shum minuta, ekzistojn raste kur
vonesa shtm shum se 1 or. N raste t ktilla
prdoren relejt kohor.
Relejt kohor paraqesin elemente ndrprerse t
cilt n tensionin nxits drejtues reagojn me vones
kohore.
Ekzistojn dy tipe t relejve kohor:
rele kohor me vones gjat kyjes dhe
rele kohor gjat shkyjes s releit.
Relejt kohor jan jan elemente komplekse te t cilt ekzistojn dy nntrsi:
1. element kohor q shkakton vones dhe
2. element realizues i cili zakonisht sht rele elektromagnetik.
Simbolet me t cilat paraqiten relejt kohor n skemat e relejve jan si n vijim:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
56/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
55
Simbolet e kontakteve t relejve kohor jan:
Pr vonesa t shkurta kohore, vonesa kohore e releit realizohet sipas rrugs
elektrike respektivisht me rregullim t madhsis s rezistencs t rezistorit elektrik
rregullohet edhe koha e voness.
Pr vonesa t gjata kohore prej 1 ore e m shum, vonesa kohore n rele bhet
sipas rrugs mekanike me mekanizm q sht shum i ngjashm me mekanizmin e ors.
Rele kohor pr vonesa t gjata kohore
Rele kohor i programuar. Sot gati t gjith relet kohor jan t programuar. Me
zhvillim t teknologjis dixhitale respektivisht t kontrolerve logjik programabil - PLC, n
mnyr shum t thjesht jan fituar relejt dixhital kohor.
Shembull pr prdorim t releit kohor me vones gjat kyjes.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
57/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
56
Qarku drejtues Qarku punues
Gjendja e shkyur
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
58/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
57
Gjendja e kyur pas 1,5 sekondave (Y1 i kyur, 3.5 sek. deri te kyja e Y2)
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
59/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
58
Gjendja e fundme e kyur
Qarku drejtues:
S ndrprers (SWITCH) - ( START, STOP),
K1- rele i thjesht elektromagnetik,
K2 rele kohor me vones gjat startit.
Qarku punues
K1 kontakt i releit nga relei K1,
K2 - kontakt i releit nga relei 2,
Y1 dhe Y2 harxhues.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
60/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
59
Me shtypje t ndrprersit S n qarkun drejtues furnizohen me rrym t dy relejt, K1
dhe K2. Relei i thjesht momentalisht reagon dhe bn kyjen (mbivendosjen) e kontaktit t
releit t qarkut punues K1 gjat s cils harxhuesi Y1 menjher aktivizohet. Relei kohor
sht me vones prej 5 sekondave gjat startit. D.m.th. edhe pse relei sht nn tension nuk
e ky menjher kontaktin e releit K2 t qarkut punues por kt e bn me vones prej 5
sekondave. Pas 5 sekondave kyet edhe harxhuesi i dyt Y2. Me shtypje t srishme t
ndrprersit S t dy harxhuesit njkohsisht shkyen.
32. KONTAKTORT
Kontaktort jan elemente q punojn n t njjtin princip si edhe relei
elektromagnetik, por jan t konstruktuar pr intenzitet m t madh t rryms elektrike dhe
tensione m t larta. Kontaktort kan sistem t fuqishm t kontakteve kryesore t relejve
t cilt jan t me dimensione t mdha dhe mund ti prballojn rrymat e mdha elektrike
dhe tensionet e larta n qarqet punuese. Kan mundsi pr kyje edhe deri n 1500 her n
or.
Kontaktort zakonisht prdoren pr drejtim t qarqeve elektrike punuese t reparteve
elektromotorike. Kontaktort pr veq kontakteve kryesore posedojn bllok kontakteplotsuese pr lidhje t qarqeve ndihmse (pr sinjalizim, pr vetbllokim).
33. SKEMAT E RELEJVE
Skemat e relejve jan vizatime n t cilt paraqiten lidhjet elektrike mes qarqeve
drejtuese dhe punuese. N skemat e relejve n mnyr detale nprmjet simboleve dhe
lidhjeve paraqiten lidhjet mes kontakteve dhe mbshtjellsve t relejve si dhe elementet e
ndrprersve tjer n qarqet drejtuese dhe punuese.
Skemat e relejve e paraqesin logjikn e drejtimit me proceset respektivisht varsit
shkak-arsye t elementeve n qarqet drejtuese dhe punuese. Prandaj, skemat e relejve
quhen edhe skema t veprimit.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
61/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
60
Lidhjet e elementeve n skemat e relejve mund t jen serike, paralele dhe t
kombinuar. do skem e relejit fillon nga njri pol i tensionit dirigjues (drejtues) dhe prfundon
n polin tjetr (faya - zero, (+) - (-), faza1 - faza2).
N sistemet pr dirigjim automatik shum rrall pr startim t ndonj pajisje prdoret
ndrprers. Zakonisht prdoret taster respektivisht e ashtuquajtur taster me vet prmbajtje.
N skemat e mposhtme sht paraqitur mnyra e puns t qarkut drejtues me taster me
vetprmbajtje:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
62/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
61
P taster (PUSHBUTON) START,
K rele i thesht elektromagnetik,
K kontakt i releit t releit K.
Tasteri sht element i ndrprersit i cili pas shtypjes kthehet n pozitn fillestare.
Tareti q t ket funksionin e ndrprersit sht e nevojshme q n qark t lidhet rele
kontaktet e t cilit me shtypje t tasterit t mbesin edhe m tutje t aktivizuar.
Me shtypje t tasterit P, relei elektromagnetik K furnizohet me rrym elektrike me ka
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
63/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
62
nxitet (mbyllet) NO kontakti i releit - K. Ky kontakt i releit mbetet i mbyllur edhe pse tasteri P
sht kthy n pozitn fillestare t hapur. Kjo mundsohet me lidhje paralele t kontaktit t
releit K me tasterin pr startim P. n kt mnyr mundsohet ur (BY-PASS) i tasterit pr
startim, furnizim kontinual i releit dhe vetprmbajtje t kontakteve t tij. Dmth. tasteri P
shrben vetm pr nxitje fillestare t kontaktit t releit i cili mbetet i mbyllur dhe mundson
furnizim kontinual i qarkut drejtues.
Kjo sht skem standarde q prdoret pr startim t pajisjeve n sistemet pr dirigjim
automatik.
Te dirigjimi sekuencional ecuria e procesit ndodh me plotsimin e disa kushteve q t
mund t kyen ose shkyen organet realizuese n qarqet punuese. Psh., te nj CNC makin-
torno jan t nevojshme m s paku tri kushte pr startim t motorit kryesor q v n lvizje
boshtin punues kryesor n t ciln gjindet koka shtrnguese ku sht e prforcuar pjesa
punuese q prpunohet. Tre kushtet jan:
1. nofullat e shtrnguara n kokn shtrnguese,
2. dera siguruese e mbyllur dhe
3. START tasteri i aktivizuar nga njsia dirigjuese.
Kta kushte quhen kontakte kushtzuese dhe t njjtat n qarqet drejtuese jan t
lidhur n mnyr serike (logjika e dirigjimit EDHE). Pr detektim t nofullave t shtrnguar
dhe dera siguruese e mbyllur zakonisht prdoren mikro ndrprers t fundm. Skemaprincipiele e releit pr startim t motorit kryesor t CNC makins sht si n vijim:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
64/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
63
Qarku drejtues Qarku punues
S1 mikrondrprers pr nofullat e koks shtrnguese,
S2 mikrondrprers pr dern siguruese,
P1 tasteri pr start,
P2 stop tasteri sigurues,
K1 rele pr vetprmbajtje t startit,
K2 rele (kontaktor) pr pun t elektromotorit,
Y elektromotor (harxhues).
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
65/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
64
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
66/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
65
Mikrondrprersit S1 dhe S2 jan n gjendje t mbyllur q do t thot se pjesa
punuese sht e shtrnguar n kokn shtrnguese dhe se dera siguruese sht e mbyllur.
M shtypje t tasterit pr start P1 me rrym furnizohen relei K1 dhe relei (kontaktori) K2. Me
relein K1 mundsohet furnizim kontinual me rrym elektrike qarku drejtues nprmjet
vetprmbajtjes t kontaktit t releit K1. Kontakti i releit K1 sht i lidhur paralelisht me start
tasterin P1 me ka mundsohet urzim (by-pass) dhe furnizim kontinual i qarkut drejtues. Me
kontaktorin K2 nprmjet kontaktit t tij punues q mbyllet kyet motori ngass kryesor Y.
Nse pr ndonj arsye, gjat puns s CNC makins vjen deri te hapja e nofullave t
koks shtrnguese ose hapja e ders siguruese, ndrprersit S1 dhe S2 hapen me ka
ndrpritet furnizimi me rrym elektrike n qarkun drejtues q do t shkaktonte shkyje t
qarkut punues, e me kt edhe shkyqje t motorit kryesor ngass. Gjithashtu do t ndodh
nse operatori i makins pe shkak t ndonj havarie e shtyp stop tasterin sigurues.
Skemat e paraqitur t relejve jan principiele q do t thot se n kushte reale jan
m komplekse.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
67/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
66
34. SENZORT
Pr pun t drejt t qarqeve drejtuese t sistemeve moderne pr dirigjim automatik
paraqitet nevoja e prdorimit t llojeve t ndryshme t senzorve. Senzort jan pajisje
hyrse n qarqet drejtuese dhe prdoren pr regjistrim (detektim) t pjesve punuese,
prcjellje t mekanizmit n lvizje, kontrollit t presionit, temperaturs, nivelit t lngut etj.
Senzort ndahen n dy grupe m t mdha:
Senzor analog dhe
Senzor dixhital.
Senzort dixhital jan pajisje diskrete q detektojn vetm dy gjendje: ka pjes
punuese - nuk ka pjes punuese, ka lvizje-nuk ka lvizje, kyur-shkyqur etj. Detektimet e
ktilla i prgjigjen kodit binar respektivisht logjiks 1 dhe logjiks 0. Nga kndshtrimi
funksional mund t thuhet se senzort dixhital n qarqet drejtuese kan funksionin e
kontakteve.
Pr dallim nga senzort dixhital, senzort analog regjistrojn dy gjendje t fundme
dhe teoritikisht mesogjendje t pafundme. Shembull pr senzor analog jan senzort e
temperaturave, presionit, nivelit t lngut etj.
Senzort dixhital ndahen n dy grupe m t mdha: Me kontakte dhe
Pa kontakte (t afrsis).
Senzort me kontakte q ndryshe quhen edhe mekanike, regjistrojn lvizje dhe
prezenc t pjess punuese me ndihmn e kontaktit fizik (prekje) me lndn lvizjen e t cilit
e regjistrojm. N kt mnyr shkaktohet kyje ose shkyje t qarkut drejtues.
Senzort kufizues mekanik paraqesin ndrprers kufizues mekanik respektivisht
mikrondrprers. Senzort kufizues mekanik zakonisht prdoren si ndrprers kufizues met cilat kufizohen gjatsit e lvizjeve t pjesve lvizse t makinave dhe sistemeve. Pr
shkak t kontaktit mekanik t senzorit me lndt, kta senzor nuk rekomandohen pr
frekuenc t madhe t kyjes shkyjes sepse vjen deri te harxhimi i pjess lvizse t
senzorit dhe shkndi e kontakteve.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
68/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
67
Senzori (ndrprersi) kufizues mekanik zakonisht bhet me kontakte t lvizshme dhe
t palvizshme. Njra nga paraqitjet sht me dy kontakte t lvizshme dhe dy t
palvizshme.
Me aktivizim t pjess s lvizshme t senzorit (ndrprersit) kufizues mekanik,
kontaktet lvizse kalojn nga njra n pozitn tjetr respektivisht kalojn nga njra kah
kontaktet tjera t palvizshme. N kt mnyr senzori mekanik e realizon funksionin e
ndrprersit kufizues mekanik ku normalisht kontakti normal i hapur mbyllet, ndrsa kontakti
normal i mbyllur hapet.
Pjest lvizse t senzorit kufizues mekanik mund t jen t paraqitur n mnyra t
ndryshme (form t pulls, roler etj).
35. SENZORT E AFRSIS PA KONTAKT
Senzort pa kontaktjan t njohur edhe si senzor t afrsis. Ato jan senzor binar
q detektojn pranin e ndonj objekti n nj zon t caktuar n afrsi t saj.
Sinjali dals i senzorve t afrsis ndyshon me ndryshimin e distancs s objektit q
detektohet n vlera t caktuara, prandaj kta senzor quhen edhe senzor t relejve,respektivisht ndrprers. Distanca e kufirit q senzori e detekton objektin dhe jep sinjal
varion nga disa milimetra deri n 1 metr e m shum.
Distanca e mbivendosjes Sn sht fushveprimi i senzorit t afrsis me t ciln
shnohet largsia gjat s cils ndryshohet sinjali dals varsisht nga distanca e objektit t
detektuar. Distanca e mbivendosjes varet nga parametrat teknologjike dhe konstruktive,
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
69/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
68
ndikimi i temperaturs, jostabiliteti i tensionit t furnizimit etj.
Zakonisht ka mosprputhje mes distancs s mbivendosjes kur objekti i detektuar
afrohet dhe distancs s mbivendosjes kur objekti i detektuar largohet nga senzori. Kjo
mosprputhje quhet karakteristika statike e senzorit.
Dalja e senzorit t afrsis sht i lidhur me qarkun prkats elektronik q sht ashtu
i projektuar q t nxjerr n pah karakterin binar t senzorit. Nse dalja e qarkut sht i
mbyllur (NC), i prgjigjet logjiks 0, nse sht i hapur (NO), i prgjigjet logjiks 1. Ekzistojn
senzor t afrsis m komplekse q kan tre kys, q mundson, varsisht nga kushtet
konkrete t prdoret NC ose NO kontakti n dalje t senzorit.
Sipas konstruksionit dhe qllimit senzort pa kontakt ndahen n:
1. Induktive,
2. Kapacitative,
3. Optike,
4. Elektromagnetike,
5. Me ultraz etj.
Simbolet me t cilat senzort paraqiten n skemat e relejve jan si n vijim:
Simbol i thjesht pr senzor
Senzor kapacitativ
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
70/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
69
Senzor induktiv
senzor optik
Senzor elektromagnetik
36. SENZORT INDUKTIV T AFRSIS
Senzort e afrsis pa kontakt jan senzor elektronik q veprojn pa prekje,
respektivisht pa kontakt mekanik. Senzort induktiv
reagojn vetm n metal respektivisht pjes t metalta n
distanc t caktuar prej senzorit. Distanca q senzori
detekton pjest e metalta varet nga tipi i senzorit dhe lloji i
metalit q detektohet dhe sht prej 1 - 25 mm.
Senzort induktiv pa kontakt detektojn pranin e
pjesve metalike n baz t ndyshimit t induktitvitetit L.Me afrimin e pjess metalike, induktiviteti i bobins q gjindet n trupin e senzorit rritet,
ndrsa me largimin e pjess nga bobina induktiviteti bie.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
71/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
70
Senzori induktiv i afrsis sht ndrprers elektronik q e prbjn kta komponent:
1. oscilator,
2. demodullator (ndreqs),
3. nj mbi nj ndrpres dhe
4. prforcues.
Oscilatori gjeneron fush elektromagnetike me frekuenc t lart q del nga siprfaqja
aktive e senzorit n drejtim t aksit t senzorit. Mbi siprfaqen aktive krijohet zon e
ndjeshme ku gjindet fusha aktive elektromagnetike. Kur pjesa metalike do t hyn n kt
fush n siprfaqen e tij induktohen rryma shakullin dhe vjen deri te rregullimi i fushs
elektromagnetike t senzorit. Ndryshimi i fushs elektromagnetike shkakton ndrprerje t
oscilimeve t oscilatorit ku qarku i rryms n senzor ndrpritet. Kur pjesa metalike do t del
nga fusha, oscilatori prsri fillon t oscilon gjat s cils qarku i rryms n senzor lidhet.
Demodullatori (ndreqsi) sht element n senzor i cili ndryshimin e oscilimeve n oscilator e
shndrron n sinjal elektrik njkahsh. Ky sinjal elektrik bartet n ndrprersin nj mbi nj ku
definohet lloji i kontaktit npr t ciln kalon sinjali dals (normal i hapur NO ose normal i
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
72/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
71
mbyllur NC). N fund sinjali prforcohet n prforcues q t fitohet sinjal dals kualitativ nga
senzori.
Varsisht nga funksioni dals i senzorit induktiv i njjti mund t jet i paraqitur me
kontakt normal t hapur ose normal t mbyllur.
1. Kontakt normal i hapur
Kur para siprfaqes aktive t senzorit nuk ka metal, nuk drgohet sinjal nga senzori, e
kur para siprfaqes aktive t senzorit ka pjes metalike drgohet sinjal nga senzori.
2. Kontakt normal i mbyllur
Kur para siprfaqes aktive t senzorit nuk ka metal, drgohet sinjal nga senzori, ndrsa
kur para siprfaqes aktive t senzorit ka pjes metalike nuk drgohet sinjal nga senzori.
3. Senzor me kontakt normal t hapur dhe normal t
mbyllur
Ka funksionin e mbivendosjes (nj mbi nj). N dalje t senzorit mund t prdoren tdy gjendjet.
Mnyra e lidhjes e senzorit induktiv t afrsis n qarkun elektrik n sistemet pr
dirigjim automatik sht si m posht:
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
73/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti i III
72
Senzort induktiv kan form cilindrike ose prizmatike. Shtpiza sht e ndrtuar nga
eliku q nuk ndryshket ose prej polimereve. Shpesh n shtpizn ose konektorin e senzorit
vendosen LED dioda si indikim i gjendjes ON/OFF dhe furnizimit korrekt t senzorit.
Prparsit e senzorit induktiv jan:
veprojn pa prekje mekanike (nuk ka harxhim).
veprim shum i shpejt,
konsum i ult,
rrezistent ndaj kemikaleve, pluhurit, vibrimeve dhe ujit,
afatgjatsi t pakufishme,
mas dhe dimensione t vogla,
besueshmri dhe precizitet t madh etj.
Senzort induktiv t afrsis paraqiten n versione dhe forma t ndryshme varsisht
nga vendet e prdorimit. Prdoren si elemente pr drejtim me pajisjet transportuese, drejtim
me sisteme t caktuara te makinat vegla me drejtim automatik, dirigjim me linjat automatike
prodhuese etj. Gjithashtu jan t prshtatshm si trsi kufizues dhe si senzor pr matje t
numrit t rrotullimeve.
-
7/25/2019 Udhheqje Kompjuterike III
74/170
UDHHEQJE KOMPJUTERIKE viti
top related