uluslararasi tİcaret teorİsİ analİzlerİ: arz ve talep modellerİ

ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ ANALİZLERİ:

ARZ VE TALEP MODELLERİ

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 2

HATIRLATMALAR Geçtiğimiz konularda uluslararası ticaret arz

yönünden incelenmişti. Fakat karşılaştırmalı üstünlükler teorisi ülkelerarası fiyat farklılığına bağlıdır. Göreceli fiyatlar ise arz ve talep faktörleri tarafından birlikte belirlenir.

Dış ticaret yapan ülkelerin talep koşullarına yer verilmedikçe, analizlerin şu gibi yönlerini belirlemek mümkün olmaz:

Dönüşüm eğrisi üzerinde dış ticaret denge noktası Uluslar arası denge fiyat oranı (dış ticaret hadleri) Dış ticaret sonrası tüketim ve üretim noktaları

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 3

DIŞ TİCARET HADLERİ (TERMS OF TRADE)

İhraç mallarının ithal malları ile değişim oranı olarak tanımlanır.

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 4

Ricardo’ya göre ülkelerin yurtiçi üretim maliyetleri oranı uluslar arası ticarette denge ticaret hadlerinin sınırlarını belirler.

Ancak Ricardo modeline dayanarak dış ticaret hadlerinin hangi noktada oluşacağını belirleme imkanı yoktur. Çünkü bu arz yanında talep koşullarına da bağlıdır.

I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 5

Türkiye ve ABD’yi ele alarak sabit verim koşulları altında buğday ve kağıdın iç maliyet oranlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım:

Türkiye, 1 buğday, ½ kağıt ABD, 1 buğday, 2 kağıt Bu iç maliyetler her iki ülke için karlı dış

ticaretin sınırlarını oluşturur.

I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 6

I. ULUSLARARASI GÖRECELİ FİYATLARIN (DIŞ TİCARET HADLERİ) OLUŞUMU

İki ülkenin iç maliyet doğruları arasında kalan alan iki taraf için de ticarette kârlı alandır.

Dış ticaret hadleri, bir ülkenin yurt içi maliyetlerine ne kadar yaklaşırsa diğer ülkenin dış ticaret kazançları o derece artar.

Türkiye için ticaret kârlı değil

ABD için ticaret kârlı değil

ABD’nin iç maliyet

doğrusu

İki taraf için kârlı ticaret alanı

Türkiye’nin iç maliyet doğrusu

Buğday

Kağıt

OGrafik 1: Arz Modeline Göre Kârlı Dış Ticaret Alanı

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 7

I.A. KARŞILIKLI TALEP KANUNU (Reciprocal demand law)

John Stuart Mill bu model ile ilk defa dış ticarette talep koşullarına yer vermiştir.

Dış ticarette denge fiyatları, iki ülkeli modelde ülkelerden birinin, diğerinin malına olan talebinin şiddetine bağlıdır.

Bir ülkenin karşılıklı talebi, kendi malından vereceği bir birim için diğerinin malından talep edeceği miktarla ölçülür.

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 8

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)

Karşılıklı talep teorisi, Alfred Marshall tarafından geliştirilerek teklif eğrileri adı verilen grafikle gösterilmiştir.

Ülkenin bir miktar ithal malı karşılığında önerdiği ihraç malı tutarına teklif adı verilir.

Teklif eğrisi, ithal malı bir birim artırılırken, ülkenin kendi malından önereceği miktarı gösteren eğriye denir.

Bir teklif aynı anda üç şeyi ifade eder: İhraç miktarı İthal miktarı Uluslar arası fiyat oranı

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 9

OT eğrisi üzerindeki fiyat doğrularının giderek dikleşmesi, ticaret hacmi genişledikçe Türkiye’nin, ancak buğday fiyatının kağıt cinsinden yükselmesi sonucu ticareti kabul edeceğini gösterir.

Çünkü artan ithal malı miktarının ülkeye sağladığı marjinal fayda azalmaktadır.

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Türkiye’nin Varsayılan Teklif Eğrisinin Elde Edilişi

D (10k:5b)

Buğday

Kağıt

A (10k:20b)

B (10k:15b)

C (10k:10b)

T

O

Grafik 2: Türkiye’nin Varsayılan Teklif Eğrisi

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 10

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)ABD’nin Varsayılan Teklif Eğrisinin Elde Edilişi

Türkiye’nin teklif eğrisine benzer bir şekilde elde edilen ABD’nin teklif eğrisi görülmektedir.

Buğday

Kağıt

O

M (10k:5b)

N (10k:10b)

P (10k:15b)

R (10k:20b)

Grafik 3: ABD’nin Varsayılan Teklif Eğrisi

U

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 11

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Denge Dış Ticaret Haddinin Oluşumu

OT:Türkiye’nin teklif eğrisi

Buğday

Kağıt

O

Grafik 4: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri

T

U OU:ABD’nin teklif

eğrisi

P

OP: Türkiye ve ABD arasında dengeyi sağlayan ticaret haddidir.

Türkiye’nin

iç fiyat oranı

ABD’nin iç fiyat oranı

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 12

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Denge Dış Ticaret Haddinde İthalat ve İhracat Miktarları

Buğday

Kağıt

O

Grafik 4.1: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri

T

UP

Dengeyi sağlayan ticaret haddinde

OL : Türkiye’nin buğday ihracı

MP : ABD’nin buğday ithali

OL=MP

LP : Türkiye’nin kağıt ithalatıOM : ABD’nin kağıt ihracı

LP=OML

M

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 13

I.B. TEKLİF EĞRİLERİ (Offer Curves)Denge Dış Ticaret Haddi DIŞINDA İthalat ve İhracat Miktarları

Buğday

Kağıt

O

Grafik 4.2: Teklif Eğrileri ve Denge Ticaret Hadleri

T

UP

L V

M

S OS, OP’den buğday lehine daha yüksek bir ticaret haddidir.

N

R

Y

OV: Türkiye’nin Buğday İhracı

OY: ABD’nin Buğday İthali

OV>OYVY buğday arz fazlası

ON: Türkiye’nin Kağıt İthaliOR: ABD’nin Kağıt İhracı

ON>ORNR kağıt talep fazlası

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 14

I.C. TEKLİF EĞRİSİ MODELİNİN YARARLARI(Offer Curves)

Arz ve talep koşullarını Karşılaştırmalı üstünlük yapılarını Ticaret dengesini sağlayan uluslararası

fiyat oranlarını Uluslararası denge ihracat ve ithalat

oranlarını Her ülkenin dış ticaretten sağladığı toplam

kazançları gösterir

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 15

I.D. TEKLİF EĞRİLERİNDE KAYMALAR(Offer Curves)

Teklif eğrileri bir ülkedeki arz ve talep koşullarının değişmesinden etkilenir. Bu değişim birbirine zıt iki durum oluşturur.

Ticaret hadleri etkisi Ticaret hacmi etkisi

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 16

I.D. TEKLİF EĞRİLERİNDE KAYMALAR(Offer Curves)

Buğday

Kağıt

O

Grafik 5: Talepte Kayma ve Teklif Eğrileri

T1

P1

S

Dış ticaret hacmindeki genişleme refah düzeyini olumlu etkilerken; dış ticaret hadlerindeki bozulma ise refah düzeyini olumsuz etkiler.

N

R

T

PA

Türkiye’de halkın zevk ve tercihleri ithal malı kağıt yönünde değişmiştir. Türkiye bir miktar kağıt karşılığında daha fazla buğday vermeyi kabul eder. Buğday fiyatları düşer. Teklif Eğrisi OT1 şeklinde sağa kayar.

Y

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 17

I.E. ÖNEMSİZ OLMANIN ÖNEMİ(Küçük Ülke Avantajı)

Tere Yağı

Motor

O

Grafik 6: Önemsiz Olmanın Önemi

Lüksemburg ABD

P

Lüksemburg, malını ABD’nin yüksek fiyatından ihraç eder ve ithalatını ise ABD’nin düşük fiyatlarından yapar.

Lüksemburg’un dış ticaret kazancı

ABD’nin dış ticaret kazancı

Lüksemburg dünya ticaretinde önemsiz bir ülke olduğu için karşılıklı talebi dünya fiyatlarını etkilemez.

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 18

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)

Tüketici kayıtsızlık eğrileri, bir tüketiciye aynı faydayı sağlayan çeşitli mal bileşimlerini gösterir.

X malı

Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

i1

i2

i3

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 19

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)

Kayıtsızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça daha yüksek faydayı temsil eder.i2>i1>i0

Kayıtsızlık eğrisi üzerindeki bütün noktalar aynı fayda düzeyini belirtir.T1=T2=T3

Kayıtsızlık eğrileri birbirini kesmez.

X malı

Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

T1

T2

T3 i2

i1

i0

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 20

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)

X malı

Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

T1

T2

T3 i1

i2

i3

C

B

D

A

ΔX

ΔY

S1

S2

Kayıtsızlık eğrisinin eğimi marjinal ikame oranını (marginal rate of substituon) verir.

MİO= ΔY/ΔX

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 21

II. TOPLUMSAL KAYITSIZLIK EĞRİLERİ İLE ANALİZ1. Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri(Consumer’s Indifference Curves)

X malı

Y malı

O

Grafik 7: Tüketici Kayıtsızlık Eğrileri

T1

T2

T3 i1

i2

i3

C

B

D

A

ΔX

ΔY

S1

S2

Kayıtsızlık eğrileri orijine dış bükeydir. Çünkü azalan marjinal fayda kuralı geçerlidir. S1 noktasından S2 noktasına hareket edildikçe marjinal ikame oranı düşer.

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 22

2. Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri

Buğday

Kağıt

O

Grafik 8: Toplumsal Kayıtsızlık Eğrileri

Toplum sal kayıtsızlık eğrilerinin (k) gibi kağıt eksenine yakın gösterilmesi tolumda tercihlerin kağıt yönünde olduğunu; (b) gibi gösterilmesi ise buğday yönünde olduğunu ifade eder.

k4

k3

k2

k1

b4

b3

b2

b1

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 23

III. EKONOMİDE GENEL DENGE1. Kapalı Ekonomide Denge

Bir ülkenin üretim olanakları eğrisi AA şeklindedir.

(Eğimi marjinal dönüşüm oranını verir.)

Buğday

Kağıt

O

Grafik 9: Kapalı Bir Ekonomide Denge

M

N

Di2

i1

i0

F

F

A

A

Kayıtsızlık eğrileri i0,i1i2 şeklindedir. (Eğimi marjinal ikame oranını verir.) Üretim olanakları eğrisi ile i1 kayıtsızlık

eğrisine teğet olarak çizilen FF doğrusunun eğimi iç fiyatları ifade eder.

Denge üretim olanakları eğrisi, kayıtsızlık eğrisi ve iç fiyat oranı eğrisinin birleştiği D noktasında oluşur.

Tüketici dengesi marjinal ikame oranı = iç fiyatlar Üretici dengesi marjinal dönüşüm oranı = iç fiyatlar

M noktası üretim kapasitesinin dışındadır.

N noktası ise daha düşük bir toplusal refahı ifade eder.

III. EKONOMİDE GENEL DENGE2. Açık Ekonomide Denge

Grafik 10: Açık Ekonomilerde Denge:Benzer Tercihler

Buğday

Kağıt

O

C

D

i2

i1

F

F

T

T

A

Buğday

Kağıt

O

D’

i2i1F

FT

T

K

TÜRKİYE

ABD

Kapalı ekonomi varsayımı altında denge noktası Türkiye’de D, ABD’de ise D’ noktasıdır.

Türkiye’nin dönüşüm eğrisi buğday yönünde ABD’nin dönüşüm eğrisi kumaş yönünde göreceli uzundur. Çünkü buğday emek yoğun, kumaş sermaye yoğun bir maldır.

Türkiye’nin iç fiyat oranı FF doğrusu, ABD’nin iç fiyat oranı F’F’ doğrusuna göre diktir. Çünkü Türkiye’de buğday, ABD’de kumaş göreceli olarak daha ucuzdur.

Ülkeler dış ticarete açıldığında iç fiyat oranları eşitlenir ve dünya fiyatını gösteren TT ve T’T’ doğruları doğruları elde edilir ve birbirine paraleldir.

Grafik 10: Açık Ekonomilerde Denge:Benzer Tercihler

Buğday

Kağıt

O

C

D

i2

i1

F

F

T

T

A

R

L

P S

M

Buğday

Kağıt

O

I

D’

i2i1F’

F’T

T

K

V E

N

İthalat

İhracat

İhracat

İthalat

TÜRKİYE

ABD

Türkiye için açık ekonomide dengeTüketici Dengesi C noktasındaÜretici Dengesi A noktasında

ABD için açık ekonomide dengeTüketici Dengesi K noktasındaÜretici Dengesi N noktasında

H

G

III. EKONOMİDE GENEL DENGE2. Açık Ekonomide Denge

Buğday Kağıt

Üretim OV OH

Tüketim

OE OG

İhracat ---- GH

İthalat VE ----

Buğday Kağıt

Üretim OS OL

Tüketim

OP OR

İhracat PS ----

İthalat ---- LR

Türkiye’nin dış ticaret kazancı

AMC üçgenin alanına eşittir.

ABD’nin dış ticaret

kazancı KNI üçgenin alanına eşittir.

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 26

Grafik 11: Tüketim ve Üretim Kazançları

Tarım

Sanayi

O

C1

D

i1

i0

F

F

T

T

D’

K’

L’ S

T’

T’

C2

i2

III. EKONOMİDE GENEL DENGE1. Dış Ticaret Kazançları

Dış Ticaret Kazançları ikiye ayrılır :1) Üretim Kazançları i1’den i2’ye2) Tüketim Kazançları i0’den i1’e

Kapalı ekonomide denge D noktası iken bir ülke üretimde uzmanlaşma olmadan TT dünya fiyatından dış ticaret yaparsa, L’L kadar tarım ürünü ihraç eder ve KK’ kadar sanayi ürünü ithal eder. İ1 gibi daha yüksek bir refah düzeyine ulaşır. (Tüketim Kazancı)

Üretimde uzmanlaşmaya gidildiğinde ise üretici dengesi D’ noktasına, tüketici dengesi ise C2 gibi en yüksek düzeye ulaşır.

K

L

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 27

IV. TALEP FARKLILIKLARINA BAĞLI DIŞ TİCARET

Talep koşullarının farklı, arz koşullarının aynı olduğu bu durumda, üretim teknolojileri ve faktör donatımları ve üretim maliyetleri iki ülkede eşittir. Bu nedenle üretim olanakları eğrisi tek şekilde gösterilmiştir.

Gıda

Kağıt

O

Grafik 12: Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret

D

i2

i1

T

T

N

N

I2

I1

ABD

Türkiye

CABD

CTR

ETR

EABD

İthalat

İhracat

İhracat

İthalat

Türkiye’de gıda, ABD’de kağıt talebi fazladır. Bu durum ülkelerin kayıtsızlık eğrilerinin yoğun olarak ihtiyaç duydukları mala daha yakın çizilmesi ile gösterilmiştir. Kapalı ekonomide denge noktaları

Türkiye’de ETR, ABD’de ise EABD şeklindedir.

22.04.23ULUSLARARASI TİCARET

TEORİSİ MODELLERİ 28

IV. TALEP FARKLILIKLARINA BAĞLI DIŞ TİCARET

Gıda

Kağıt

O

Grafik 12: Talep Farklılıklarına Bağlı Dış Ticaret

D

i2

i1

T

T

N

N

I2

I1

ABD

Türkiye

CABD

CTR

ETR

EABD

İthalat

İhracat

İhracat

İthalat

Türkiye’de kağıt, ABD’de ise gıda göreceli olarak ucuzdur. Bu nedenle dış ticarete açıldıktan sonra ucuz olan mallarda uzmanlaşmaya gidilir ve uzmanlaşma D noktasına kadar devam eder.

Türkiye yaptığı kağıt üretiminden bir bölümünü TT ticaret hadlerinden ihraç edip karşılığında gıda ithal eder. CTR noktasında tüketim yapar. Refah düzeyi i1’den i2’ye yükselmiştir.