„w kręgu pracy, wiary i uporu”

Nowolipsk fot. W. Przewoźny

,

Nekielka 27 sierpnia 2011 r.

„„W kręgu pracy, wiary i uporu”W kręgu pracy, wiary i uporu”Z historii osadnictwa olęderskiego w PolsceZ historii osadnictwa olęderskiego w Polsce

Nekielka 27 sierpnia 2011 r

Rzeczypospolita oraz Litwa w okresie pierwszej fali sprowadzania na tereny Żuław Wiślanych osadników z Niderlandów zwanych Olędrami 1526-1660

Tereny ujścia Wisły – Żuławy Wiślane, leżące poniżej poziomu morza, przez wieki sprawiały olbrzymie kłopoty - zalewane przez powodzie odcinały dostęp do Gdańska głównego polskiego portu. Wymagały zagospodarowania - uregulowania rzek i osuszenia tysięcy hektarów ziemi.

Przyczyny sprowadzenia osadników z Niderlandów na tereny Żuław (1526 – 1660):

-Sytuacja w Niderlandach – dzisiejsza Holandia i Belgia (brak ziemi dla wszystkich rolników, kryzys gospodarczy, wojny wewnętrzne i religijne, prześladowania ludzi z uwagi na ich religię. Tysiące ludzi, znakomitych rolników i specjalistów radzenia sobie z żywiołem wody, jest gotowych do opuszczenia kraju i poszukiwania lepszego życia).

-Sytuacja w Polsce –( bogaty, wielki kraj potrzebuje specjalistów, którzy umieliby uregulować rzeki i osuszać terytoria Żuław, Król Polski Zygmunt Stary zaprasza Holendrów i gwarantuje im ziemię i tolerancję. Tworzy się specyficzne „Prawo Olęderskie” dla wszystkich osadników nazywanych po staropolsku „olędrami”)

Żuławy w pobliżu Wisły z wałem przeciw powodziowym usypanym przez Olędrów

Żuławy Wiślane w latach 1920. System wiatraków czerpakowych. Zniszczone w 1945 r.

Olędrzy zakładają wioski, osuszają bagna, kopią setki kilometrów kanałów regulujących poziom wody i przez ponad 400 lat mieszkają na tych terenach.

Krajobraz Żuław z typowymi widokami wierzb sadzonych przez Olędrów wzdłuż kanałów i dróg. Korzenie wierzby pochłaniają wielkie ilości wody!

Żuławy Wiślane. Skrzyżowanie kanałów - fragment zaniedbanego dziś systemu regulacji poziomu wody.

Żuławy w okolicach Elbląga. Teren opuszczony przez Olędrów stanowi dla obecnych mieszkańców niemały problem !!!

Co pozostało z kulturowego dziedzictwa Olędrów? Co pozostało z kulturowego dziedzictwa Olędrów?

Na ile ta historia jest warta przypomnienia? Na ile ta historia jest warta przypomnienia?

Jakie cechy charakterystyczne przypisywane są Olędrom?Jakie cechy charakterystyczne przypisywane są Olędrom?

Kim byli Olędrzy?

Pytania , które warto zadać by poznać historię Olędrów w najbliższej okolicy

Z historii pobytu Olędrów w Polsce pozostały jedynie ślady np. miejscowości o dziwnych nazwach jak Wrąbczynkowskie Holendry lub Polskie Holandry i wiele innych, wioski i charakterystyczne budynki, pasy łąk, wykopane kiedyś kanały, zasadzone sady owocowe, wierzbowe aleje, opuszczone cmentarze.Ta historia warta jest przypominania bowiem świadczy o dawnych czasach tolerancyjnej Polski gotowej przyjąć każdego, kto chce pracować i znaleźć spokojny dom. Jest to historia tysięcy ludzi, którzy potrafili przez parę wieków żyć razem bez względu na różnicę języka, wyznania i przyzwyczajeń.Byli przybyszami z różnych krajów Europy - z początku z Holandii i dlatego nazwano ich Olędrami (w języku staropolskim nie wymawiano litery H na początku wyrazu)Byli pracowitymi rolnikami, którzy potrafili osuszać bagna lub zakładać wioski wewnątrz puszczy. Znali nowe odmiany zboża, umieli sadzić sady owocowe. Żyli bez konfliktów z sąsiadami.

Charakterystyczne dla Olędrów mieszkających na Żuławach wielkie domy z podcieniem

Wielki olęderski dom w Mątowskich Pastwiskach koło Kwidzyna nad Wisłą – dawniej i dziś

Rozplanowanie wsi jest czytelnym znakiem jej historii

Owalnica Rzędówka bagienna ulicówka wieś rozproszona

W krajobrazie wsi warto zwrócić uwagę na jej układ. Olęderskie wsie miały układy zależne od terenu, w którym zamieszkiwali ich mieszkańcy.Rzędówki bagienne zakładano na rozlewiskach rzek i osuszonych bagnach, Osady rozproszone są charakterystyczne na terenach leśnych

Kształty olęderskich zabudowań i zagród

Olędrzy na Żuławach i w północnej Wielkopolsce sprowadzeni w XVI i XVII wieku z terenu Niderlandów byli w większości Mennonitami to znaczy należeli do odłamu Kościoła Protestanckiego głoszącego mocne odwołanie się do zasad Biblii, życie w małych wspólnotach wioskowych, bez konfliktów w zupełnej pochwale pracy i uczciwości. Nie podlegali przymusowi służby wojskowej.

Zbór Mennonitów - kościół i szkoła w Gdańsku

Cmentarze Olędrów w okolicach Malborka

Cmentarz Olędrów w Cyganku koło Nowego Dworu Gdańskiego

Kamień - nagrobek

Pierwsza w Wielkopolsce osada olęderska – Ługi Ujskie założone w 1557 roku

Dokument założenia wsi Olędrowo – dzisiejsze Ługi Ujskie

Ługi Ujskie dzisiaj

Ługi Ujskie - olęderski krajobraz łąk prostopadle ułożonych w kierunku rzeki

Zbór Mennonitów - Olędrów w Herburtowie nad Notecią

Zbór Mennonitów - Olędrów - Nowe Dwory nad Notecią

Witraże z z nazwiskami olęderskich sołtysów wsi Nowe Dwory nad Notecią

Olędrzy – z początku ich historii pochodzili z Holandii a następnie przybywali z innych krajów głównie z Niemiec by zasiedlić podmokłe lub porośnięte niedostępnymi lasami tereny Polski. Żyli tu prawie 400 lat.Dziś nie ma już Olędrów - pozostały po nich krajobrazy, domy i gospodarstwa oraz zupełnie zapomniane cmentarze.

Rozbiory Polski pod koniec XVIII były pierwszą przyczyną ich wyjazdu – mieli przecież przywileje dane im przez polskich królów a nowe państwa zaborcze ich nie chciały respektować. Szczególnie Państwo Pruskie nie tolerowało odmienności religijnej oraz odmowy służby wojskowej.

Dla tych Olędrów, którzy zaakceptowali nową sytuację końcem ich historii w Polsce były wydarzenia II Wojny Światowej i masowe powojenne przesiedlenia ludności pochodzenia niemieckiego.

Historia Olędrów jest także opowieścią o dramatach, które powstały w chwilach, gdy fobie zastąpiły rozsądek a narodowy narcyzm odebrał rozum.

W Puszczy Pyzdrskiej w latach 1746-1789 założono - 47 osad olęderskich. Osadnicy nazywani Olędrami żyli zgodnie z zasadami prawa olęderskiego: solidarności całej gminy wobec dworu i wewnętrznej równości wobec siebie. Wioski Olędrów powstały tu w większości na tzw. surowym korzeniu, czyli w miejscach dotychczas nie zasiedlonych, w borach lub lasach, a także na miejscu starych, ale opustoszałych, tj. wtórnie zarosłych lasem, osad o jeszcze średniowiecznej metryce. Lokowano je przy zdecydowanie przeważającym udziale osadników niemieckiego pochodzenia, głównie wyznania ewangelickiego.

Jarantów Koloniasamotne gospodarstwo w wiosce o charakterze rozproszonym

Łazińsk I

Stare, opuszczone, zapomniane cmentarze są niezwykłym świadectwem historii Olędrów

Dolne Grądy

Dawne chaty otoczone są często starymi drzewami - kasztanowcami , lipami, wierzbami lub dębami. Obok rosną sady

Wrąbczynkowskie Holendry

Jedna z najstarszych chat olęderskich na terenie Puszczy

Nekielka Barszczyzna

W latach 1830 -1845 w Nekielce gospodarstwa prowadzili: Johann Nuske, Johann Pedemal, August Leske, Johann George Mibus & Caroline Schulz, Erdmann Rattey & Anna Dorothea Seydel, Frantz Osinski & Thecla z domu Żerkowska, Gotfried Bräuniger, George Häusler & Christina Baum, Maria Dorothea Schulz, Johann Semmler, Michael Semmler, Fridrich Leske, Christian Menzel & Maria Richter, Johann Tischler & Louise Lűdtke, Maria Dorothea Leske & Johann Schultz, Johann Kaschube & Elisabeth Rahn, Christian Nuske & Heinriette Greger, Jacob Mazeran & Antonina Bielarzewska, Gottfrid Gramsch & Anna Christine Kaschne, Gottfried Kaschne & Anna Elisabeth Risner, Johann George Minickel & Anna Rosina Martin, Martin Semler, Gottfried Nuske &Anna Elisabeth Menke, Julianna Nuske, Christoph Semler, Christoph Prietz, George Pritz, Christian Trölenberg, Gottfried Semler, Christian Semler & Maria Elisabeth Balke, Daniel Jeske, Johann Buschke & Anna Elisabeth Brenke, Stanislaus Harwozinsky & Katarzyna Nowak, Johann Boge & Anna Elisa Kelm, Christian Mühlnickel & Anna Christine Kriese, Jacob Mühlnickel, Johann Dawid Mybus, Chrisoph Nuske, Jacob Mibus, Johann Huff & Anna Christina Grüning, Ludwig Kelm & Anna Rosine Ziemer, Jacob Semmler & Anna Rosina Neumann, Gottfried Braeuniger & Dorothea Bussler, Christian Richter, Michael Neumann, Andreas Pfeifer, Gottfried Grams, Johann Gottlieb Streich & Carolina Tischler, Johann Jeske, Gottlieb Mühlnickel, Gottlieb Wilhelm Grams, Johann Ratai, Johann Jonathan Seifert, Johann Benz, Ludwig Boge, Johann Pidde & Elizabeth Bień.

Czy sami nie jesteśmy także specyficznymi ”Olędrami” gdzieś w dalekim czy bliskim świecie, choć nikt nas tak nie nazywa?Czy sami nie jesteśmy także specyficznymi ”Olędrami” gdzieś w dalekim czy bliskim świecie, choć nikt nas tak nie nazywa?

Czy gotowi jesteśmy po 60 latach życia w prawie jednoetnicznym kraju przyjąć, iż w ponad 1000 letniej historii Polski jest to zjawisko nowe?

Czy gotowi jesteśmy po 60 latach życia w prawie jednoetnicznym kraju przyjąć, iż w ponad 1000 letniej historii Polski jest to zjawisko nowe?

Co jest „olęderskiego” w nas skoro „Oni” byli obok przez ponad 400 lat?Co jest „olęderskiego” w nas skoro „Oni” byli obok przez ponad 400 lat?

Dziękuję za uwagę