warmtenetwerk magazine lente 2013
Post on 08-Mar-2016
222 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Garanties van oorsprong voor warmteWarmtenetwerk Maatschappijprijs 2013Wordt warmtenet van Kiel opslag voor windstroom?Grote warmtemanifestatie in Rotterdam
WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 16. LENTE 2013
3 Column
4 Introductie nieuwe deelnemers
5 Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013
6 Garanties van oorsprong voor warmte
8 Sterke groei warmtesector in Oostenrijk
10 Spectaculaire klus in hart van Rotterdam
11 Grote warmtemanifestatie in Rotterdam
12 Wordt warmtenet Kiel opslag voor windstroom?
14 Vernieuwde warmtewet van Tweede naar Eerste Kamer
16 Feestelijke inbedrijfname Green Well Westland
17 Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk op 25 september
18 Overzicht deelnemers
19 Agenda en colofon
2 WARMTENETWERK MAGAZINE
Inhoud
Omslagfoto:
Een leiding met een lengte van 1,5 kilometer en een gewicht van 295
ton is door Visser & Smit Hanab in één keer met een boormachine onder
Katendrecht door getrokken. Deze leiding is een onderdeel van De Nieuwe
WarmteWeg van Warmtebedrijf Rotterdam. Deze warmteweg verbindt AVR
Rozenburg met de warmtenetten van Eneco en NUON in Rotterdam
(foto: Carel Kramer)
NR 16. LENTE 2013 3
Begin februari heerste grote paniek in de provincie
Groningen. In vijf dagen tijd ondervonden de Groningers
vier ‘echte’ aardbevingen. Voor iedereen was het
inmiddels duidelijk dat de winning van aardgas de
oorzaak van deze bevingen was.
Eind vorig jaar waarschuwde de dienst Staatstoezicht
op de Mijnen (SodM) van het ministerie van EZ al voor
toename van aardbevingen. Niet alleen in aantal, maar
ook in kracht; dodelijke ongevallen door deze bevingen
waren mogelijk, zo meldde SodM. De staatsdienst wilde
dan ook de winning van aardgas uit het Groningenveld
terugschroeven. Maar Henk Kamp, de minister van EZ,
wil vooralsnog niet aan de oproep van zijn eigen dienst
gevolg geven.
RustEen week of wat waren de aardbevingen groot nieuws
en werd er een kamerdebat aan gewijd. Maar nu houdt
de Groningse bodem zich al een tijdje stil en is het
onderwerp al weer uit de belangstelling verdwenen. De
waarschuwing lijkt vergeten en niemand maakt zich druk
over de toekomst van ons aardgas.
Het is typerend voor de mens om een waarschuwing
snel te vergeten als er daarna even niets gebeurt. We
gebruiken de periode van rust niet om maatregelen te
nemen. Pas als het echt mis gaat, komen we in actie.
DichtdraaienNu kun je voor de aardschokken in Groningen natuurlijk
de vraag stellen of we nog wat kunnen doen. Het is zeker
dat Groningen meer en wellicht zwaardere schokken zal
krijgen. Maar het is ook waarschijnlijk, dat het geleidelijk
terugschroeven van de productie de schade zal beperken.
De toenemende frequentie van de schokken is het gevolg
IntroductieHet doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk
is een duurzame warmte-‐ en koudevoorziening in Nederland
en Vlaanderen.
Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten
maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte-‐
en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied.
Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
van het opvoeren van deze productie.
Om de staatskas te spekken is een jaar of wat geleden
de kraan van Slochteren een stuk verder opengedraaid.
In een interview in het Dagblad van het Noorden geeft
de Groningse hoogleraar geo-‐energie Rien Herber, zelf
voormalig geoloog bij NAM, dat ook aan.
Geleidelijk de kraan weer terugdraaien is technisch
gezien niet moeilijk. Maar het is een probleem voor de
staatskas en voor de lopende exportcontracten. Toch
zullen we er nu of over een jaar of wat aan moeten
geloven. De aardschokken zijn ook een teken dat de
enorme gasbel van Groningen echt uitgeput begint te
raken. Onze aardgasinkomsten verdwijnen en er ontstaat
een omgekeerde geldstroom naar landen buiten de EU.
Komt Nederland nog verder in de wurggreep van de
internationale energiemarkt?
Boren naar warmteOf kunnen we de waarschuwing van de aardschokken ook
gebruiken om alternatieven voor aardgas te vinden? We
zijn al een beetje op weg met de winning van aardwarmte
op dezelfde diepte als olie en gas. Het potentieel voor
geothermie is groot in Nederland. En ook andere bronnen
als biomassa kunnen hun steentje bijdragen.
Maar natuurlijk mogen we ook de kraan bij onszelf niet
vergeten. Door restwarmte uit de industrie te benutten
in plaats van weg te gooien, kunnen we een enorme
gasbesparing halen.
Klaas de Jong
Wakker geschud en weer ingedutVier aardbevingen in vijf dagen? Waarschuwingen moet je niet in de wind slaan, maar benutten.
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie
‘Geleidelijk de kraan terugdraaien is niet moeilijk.’
Global District Energy Award 2013Wie staat er op podium in New York?De International District Energy Association en
Euroheat & Power organiseren met steun van het
IEA te Parijs een wedstrijd voor de best preste-‐
rende warmte-‐ en koudenetten in verschillende
categorieën. De daadwerkelijke reductie van
CO2 in de afgelopen twee jaar en innovatie zijn
de belangrijkste criteria voor beoordeling.
In 2011 won Essent met haar groene warmtenet
in Zeewolde een eerste prijs in de categorie
nieuwe warmtenetten.
U kunt tot 17 mei uw inzending insturen op www.districtenergyaward.org
4 WARMTENETWERK MAGAZINE
SOP Installatietechniek/InfraAanleg warmtenetten, bestrating, riolering en binneninstallatieAannemer en installateur SOP heeft voor warmteleve-‐
ranciers een aantrekkelijke combinatie van disciplines
in huis. SOP verzorgt van begin tot eind projecten op
het gebied van rioolreiniging, infrastructuur en lood-‐
gieters-‐ en installatietechniek. Voor warmtenetten kan
dat een mooie combinatie opleveren van aanleg van
warmteleidingen met eventuele aanleg of renovatie
van riolering, bestrating of herbestrating en installa-‐
tiewerk bij afnemers van het warmtenet.
SOP heeft de afgelopen tijd gewerkt voor Warmtenet
Hengelo en voor de uitbreiding van het warmtenet in
Alkmaar van HVCenergie. Het bedrijf is zelf gevestigd
in Zaandam.
www.sopbv.nl
IVM MilieubeheerVan afval naar energieIn 1980 is de intercommunale afvalinzamelaar en af-‐
valverwerker IVM opgericht. Negentien Vlaamse ge-‐
meentes nemen hieraan deel. IVM vervult voor haar
deelnemers een aantal taken: inzamelen van huishou-‐
delijk afval en herbruikbare materialen als glas en pa-‐
pier, compostering van gft en verbranding van afval.
Daarnaast ondersteunt de organisatie de deelnemende
gemeentes bij het beleid ten aanzien van afval en her-‐
gebruik en voert campagnes om de hoeveelheden afval
te verminderen bij huishoudens en bedrijven.
De afvalenergiecentrale van IVM in Eekloo levert on-‐
geveer 8 MW elektrisch vermogen. IVM is lid van de
Belgische organisatie Waste-‐to-‐Energy (BW2E).
Door de organisatie Coöperatief Ondernemen in Ratio-‐
neel Energiegebruik (CORE) is van 2011 tot 2013 onder-‐
zoek gedaan naar warmtelevering van IVM aan Eekloo.
De studie heeft de naam ‘Samsø in Eeklø’ gekregen.
www.ivmmilieubeheer.be
www.thinkcore.be
Introductie nieuwe deelnemers
Robot VloerverwarmingSpeciale verdeelunit voor warmtenetten
In haar fabriek in Papendrecht maakt Robot Vloerver-‐
warming sinds 1988 verdeelunits voor vloerverwarming.
Robot heeft een speciale stadsverwarming-‐verdeelunit
ontwikkeld Alle verdeelunits kunnnen worden geleverd
met een energiezuinige circulatiepomp met A-‐label.
Daarnaast is Robot Vloerverwarming leverancier van
vloerverwarmingsbuis, draadloze regelapparatuur,
vloerverwarming.
Uiteraard heeft het bedrijf in haar eigen bedrijfspand
vloerverwarming en vloerkoeling. De warmte wordt ge-‐
leverd door een warmtepomp op een gesloten systeem
voor opslag van warmte en koude in de bodem.
www.robot-‐vloerverwarming.nl
Duurzaamheid, lokale energievoorziening, minder af-‐
hankelijkheid van aardgas, stabiele prijzen, werkgele-‐
genheid en schonere lucht. Het zijn allemaal pluspun-‐
ten van warmte-‐ en koudenetten, die we in de toekomst
hard nodig hebben. Maar kennen onze klanten, de be-‐
leidsmakers en de consument al die pluspunten ook?
Of worstelen ze nog met beelden en problemen uit het
verleden en zijn ze daarom afhoudend?
Een goede beeldvorming met verantwoorde toekomst-‐
perspectieven hebben we hard nodig in de warmte-‐ en
koudesector willen we onze doelen realiseren. Het be-‐
stuur van Stichting Warmtenetwerk heeft daarom een
prijs van 5.000 Euro beschikbaar gesteld voor het beste
idee om koude-‐ en warmtenetten te promoten. Innove-‐
ren door een betere positionering van warmte. Schrijf
uw idee of een campagne die u positief verraste in en
doe mee!
Ook voor uitgewerkte ideeënOf je nu werkt bij een energiebedrijf, een adviesbureau,
een gemeente of docent of student bent, het maakt niet
uit. Iedereen kan als privépersoon of namens een organi-‐
satie meedoen aan de wedstrijd om de Warmtenetwerk
Maatschappijprijs 2013.
Het kan gaan om activiteiten die u al ondernomen heeft
om het maatschappelijk nut en de maatschappelijke ac-‐
ceptatie van warmte-‐ en koudenetten in Nederland en/
of Vlaanderen te verbeteren. De activiteiten, die in aan-‐
merking komen, kunnen variëren van een feestelijke ope-‐
ning tot een feestje voor vaste klanten, een artikel in een
krant, een onderzoeksrapport, de introductie van nieuwe
producten zoals groene warmte, milieujaarverslag voor
afnemers van warmte en koude, enzovoorts.
Het kan echter ook zijn dat u een goed idee heeft om
de positionering van warmte positief te beïnvloeden dat
nog moet worden uitgevoerd. Is dat het benadrukken van
de prestaties, de duurzaamheid, het comfort of juist iets
anders? Is dat een campagne via vakbladen, brancheorga-‐
nisaties, congressen of juist een bredere mediacampagne?
Werk voor de inzending uw idee uit in een opzet voor een
creatieve vorm. Let erop dat duidelijk is voor welke doel-‐
groep de campagne is bedoeld en geef duidelijk aan wat u
hoopt te bereiken. Maak ook een schatting van de kosten
Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013Wie heeft het beste idee voor de promotie van warmte-‐ en koudenetten? Doe mee en win 5.000 Euro.
NR 16. LENTE 2013 5
en realiseerbaarheid van het project.
Het gaat bij de inzending dus zowel om al uitgevoerde
acties, als om uitgewerkte ideeën, die nog niet zijn gere-‐
aliseerd. In het laatste geval zou u dan als u wint het geld
kunnen besteden om de ideeën te realiseren.
JuryEen onafhankelijke jury beoordeelt alle inzendingen en
nominaties. De jury is samengesteld op basis van kennis
en visie. De leden nemen deel op persoonlijke titel.
PrijzenVoor de winnaar is de prijs een bedrag van 5.000 Euro.
-‐
om de prijsuitreiking. Dat laatste geldt ook voor de inzen-‐
ders die een eervolle vermelding krijgen. Er is bovendien
een publieksprijs van 1.000 euro.
Inzenden voor 1 augustusMeedoen is niet ingewikkeld. Op de website
www.warmtenetwerkaward.net staan deelnamefor-‐
mulieren beschikbaar waarop u de projectgegevens kunt
invullen en uw motivatie waarom uw inzending een po-‐
tentiële prijswinnaar is. Meerdere inzendingen door één
persoon of organisatie zijn mogelijk. Tijdens de Jaarbij-‐
eenkomst op 25 september in Den Bosch krijgt u de kans
om uw idee neer te zetten in een korte presentatie.
Zie voor meer informatie en het wedstrijdreglement:
www.warmtenetwerkaward.net
Praktijkvoorbeelden promotie bij klanten:
Het warmtebedrijf van Wenen heeft
voor haar klanten een pasje waarmee
ze korting krijgen op concerten
en op diensten. De kunst van
Hundertwasser is het visitekaartje
van dit warmtebedrijf.
Bij de opening van de Eco
Zathe met warmte vers van
de koe gaf Essent aan haar
warmteklanten in Techum
een boerenkaas cadeau
Wie groene stroom of groen gas verhandelt, doet dat -‐-‐
teit CertiQ, een dochter van Tennet, en voor groen gas is dat Vertogas, een dochter van Gasunie.
warmte mogelijk. Het ministerie van EZ heeft CertiQ met deze taak belast. In eerste instantie is de cer-‐
duurzame energie SDE+ van dit ministerie. Maar het systeem biedt ook mogelijkheden voor handel en kan gebruikt worden bij een mogelijke invoering van een leveranciersverplichting voor duurzame energie.
De toevoeging van de categorie duurzame warmte aan
de SDE+ in 2012 was een regelrecht succes. Vrijwel het
hele budget voor dat jaar werd ingevuld met aanvra-‐
gen voor projecten met geothermie en warmtekracht
uit biomassa. In 2013 worden weer veel aanvragen voor
projecten met groene warmte verwacht.
Wie nu een beschikking krijgt in de SDE+ voor subsidie
op de productie van duurzame warmte, zal zich moe-‐
ten inschrijven bij CertiQ en een meetprotocol moeten
afgeven. Net als bij duurzame elektriciteit, is de maan-‐
delijkse opgave van de productie van warmte de basis
voor het uitkeren van subsidie door Agentschap NL.
CertiQ registreert de productie en geeft hiervoor cer-‐
producent.
Correcte meting is belangrijkBij de steun voor de productie van duurzame energie
heeft de Nederlandse overheid door de jaren heen
een wisselend beleid gevoerd voor wat betreft eigen
verbruik. Aanvankelijk gold de steun voor de volledi-‐
ge productie van elektriciteit, maar later alleen voor
aan het net geleverde energie. Met de introductie van
duurzame warmte in de SDE+ wordt weer steun voor de
volledige productie gegeven.
Voor warmte is er subsidie ongeacht of de warmte aan
een warmtenet wordt geleverd of door de producent
zelf wordt gebruikt. Alleen warmte voor het produc-‐
tieproces zelf en de voorbehandeling van brandstoffen
zijn uitgezonderd. De warmte voor verwarming van
vergisters voor biogaswinning en het drogen van stook-‐
hout is daarom uitgezonderd van steun.
Bij installaties, die zowel fossiele als duurzame brand-‐
stoffen gebruiken, is het nodig om met meters vast te
stellen wat het aandeel duurzame warmte is.
Een juiste meetopstelling is wezenlijk voor de registra-‐
tie bij CertiQ. Op de website van CertiQ zijn voorbeel-‐
den van meetprotocol en meetrapport beschikbaar.
De goedkeuring van het meetprotocol mag alleen door
goedgekeurde meetbedrijven zoals Liander, Enexis
Meetbedrijf en Cogas Meetdiensten worden gedaan.
6 WARMTENETWERK MAGAZINE
Garanties van oorsprong voor warmte
‘Gegarandeerd
groene warmte’‘Echt blauwe warmte?’
NR 16. LENTE 2013 7
Niet alleen groene maar ook blauwe warmte-‐
zame warmte. CertiQ kan ook garanties van oorsprong
afgeven voor bijvoorbeeld warmte uit warmtekracht-‐
centrales op aardgas of voor restwarmte uit de indu-‐
strie. De registratie kan belangrijk zijn om aan te to-‐
nen hoeveel energiebesparing en/of reductie aan CO2
een warmtenet oplevert. Zo kan een exploitant van
een warmtenet aan afnemers of gemeenten laten zien
wat het effect is van een project.
Afnemers, die in convenanten afspraken hebben ge-‐
maakt voor reductie van CO2 of energiebesparing, kun-‐
-‐
tonen wat ze bereikt hebben met hun aansluiting op
het warmtenet.
Handel in groene en blauwe warmteMomenteel zijn er twee redenen waarom afnemers
voor de door hun gesloten convenanten cq. meerja-‐
renafspraken hun besparing vast te leggen. De tweede
reden is dat bedrijven, overheden en huishoudens net
als bij de inkoop van groene stroom hun duurzaamhei-‐
dambities willen concretiseren.
Groene en blauwe ofwel klimaatneutrale warmte kan
op dezelfde manier worden verhandeld als groene
-‐
cent, maar schrijft af uit het register wat de producent
verkoopt. Dubbelverkoop is onmogelijk.
Er is wel een belangrijk verschil in de handel in certi-‐
-‐
voorbeeld Noorwegen kunnen worden verkocht in Ne-‐
derland. Bij warmte is geen sprake van internationale
handel. Wie groene of blauwe warmte koopt, weet dat
het in Nederland is gemaakt.
Op dit moment is er nog geen sprake van handel in
op ontwikkeling. Een interessant praktijkproject loopt
in Bazel. Klanten van IWB kunnen tegen meerprijs 100
procent groene warmte uit een houtcentrale kopen.
Nu afwachten wie de eerste aanbieder in Nederland
wordt.
'Bij warmte is geen sprakevan internationale handel'
8 WARMTENETWERK MAGAZINE
Sterke groei warmtesector in Oostenrijk
Graz volgt voorbeeld Maastricht met warmte van SappiAl een jaar of vijf levert papierfabriek Sappi in Maas-‐
tricht restwarmte aan Essent Local Energy Solutions.
De fabriek van Sappi nabij Graz gaat dit voorbeeld vol-‐
gen. Een uitdaging, want het warmtenet van Energie
Graz is wel fors groter dan dat van Essent in Maastricht.
Energie Graz bedient ongeveer 46.000 huishoudens met
warmte. En het bedrijf heeft grootse groeiplannen. In
2030 moeten er 80.000 woningen op het warmtenet
zijn aangesloten.
Het restwarmteproject met papierfabriek Sappi vergt
een investering van 30 miljoen euro. Er moet een
warmtetransportleiding worden aangelegd van Sappi in
Gratkorn naar het net in Graz. De lengte van dit tracé
bedraagt negen kilometer. In 2016 zal Sappi warmte
gaan leveren voor 18.000 woningen.
Voor Energie Graz is het gebruik van industriewarmte
niet nieuw. Stahl-‐ und Walzwerk Marienhütte levert al
restwarmte aan het net van Graz. Ook voor Sappi in
Gratkorn is warmtelevering niet nieuw. Al dertig jaar
levert het bedrijf warmte in de gemeente Gratkorn.
Wenen haalt warmte op diepte van 5 kmHet grootste geothermieproject van Oostenrijk ont-‐
staat in de Weense wijk Aspern. Midden juli vorig jaar
is men hier gestart met boren naar aardwarmte. De bo-‐
ring moet een diepte van maar liefst vijf kilometer be-‐
reiken. Het verwachte vermogen aan warmte op deze
diepte is 40 Megawatt. Fernwärme Wien hoopt dat er
in het begin van 2015 de eerste warmte beschikbaar
komt. Het project moet warmte voor 40.000 woningen
opleveren.
De stad Wenen wil met geothermie haar enorme warm-‐
van de verschillende duurzame warmteproducenten op
de warmtering van Wenen, wordt nu een unieke opslag
voor warmte gerealiseerd.
Meer dan twintig procent van de woningen in Oosten-‐
rijk is aangesloten op een warmtenet. In de afgelopen
jaren zagen de Oostenrijkse warmteleveranciers hun
afzet jaarlijks met gemiddeld elf procent groeien.
Ten opzichte van 1990 is de warmtelevering inmid-‐
dels verdrievoudigd.
Wolfgang Dopf van het vakverbond van aardgas-‐ en
warmteleveranciers FGW stelt, dat dit succes te dan-‐
ken is aan de toegenomen concurrentiekracht van het
product warmte. ‘Op basis van koopkracht is warmte
26 procent goedkoper dan in 1986’, aldus Dopf.
De belangrijkste warmtenetten zijn te vinden in
Wenen, Linz, Graz, St Pölten en Salzburg. De totale
lengte van de Oostenrijkse warmtenetten bedraagt
nu ongeveer 4.400 kilometer, zes procent meer dan
een jaar geleden.
Ontwikkeling brandstofprijzen en warmteprijs in Oostenrijk
stookolie
houtpellets
warmte
aardgas
NR 16. LENTE 2013 9
Klagenfurt gaat over op groene warmteGroeien is het motto voor het warmtenet van het Oos-‐
tenrijkse Klagenfurt. De Karinthische gemeente Kla-‐
genfurt had in 2006 als doel om 11.000 nieuwe klanten
te winnen voor 2020. De groei wordt door Stadtwerke
Klagenfurt gestimuleerd met een subsidie voor nieuwe
klanten. Het marktaandeel van het warmtenet is 30 pro-‐
cent.
Met de beslissing tot een investering van 60 miljoen euro
in een duurzame warmtekrachtcentrale zette Klagen-‐
furt in december 2012 een belangrijke stap naar meer
duurzaamheid en zekerheid bij de warmtevoorziening.
De centrale gaat houtsnippers als brandstof gebruiken
en zal worden gebouwd en geëxploiteerd door Bioener-‐
giezentrum GmbH. Deze onderneming bedrijft al 11 bio-‐
massacentrales en is de grootste fabrikant van houtpel-‐
lets in Oostenrijk.
De oude warmtekrachtcentrale in Klagenfurt zal straks
alleen nog voor pieken in de vraag worden ingezet.
Opslag onder hoge drukHet energiebedrijf van Wenen bouwt in Simmering
een opslagvat voor warmte met een waterinhoud van
11.000 m3. Dat is groot, maar zeker niet de grootste ter
wereld. Wat wel uniek is, dat dit gigantische vat heet
water met een temperatuur van 150 °C kan opslaan.
Dat betekent, dat dit vat de combinatie van hoge tem-‐
peratuur en een hoge druk moet kunnen weerstaan.
Normaal werken dergelijke warmtebuffers drukloos,
maar met de hoge watertemperatuur is ook een hoge
druk nodig.
Het opslagsysteem vergt een investering van 20 mil-‐
joen euro. Het systeem kan op jaarbasis voor 20.000
woningen warmte opslaan. De ingebruikname is ge-‐
pland voor eind 2013.
Groei afzet van warmte versus eindverbruik energie in Oostenrijk
warmteverkoop
eindenergieverbruik
226 passiefhuizen zijn
door Fernwärme Wien
rendabel aangesloten
op het warmtenet
10 WARMTENETWERK MAGAZINE
Een warmtetransportleiding over een tracé van 26 kilome-‐
ter vanaf AVR Rozenburg naar hartje Rotterdam is al een
sterk staaltje. Maar bij de aanleg van De Nieuwe Warm-‐
teWeg door aannemer Visser & Smit Hanab is niet alleen
de afstand uitzonderlijk. Onderweg moeten ook enorme
hindernissen worden overwonnen. In maart van dit jaar
werd een spectaculaire klus uitgevoerd. Om de warmte-‐
hub Brielselaan aan te sluiten, moesten er met een ge-‐
stuurde horizontale boring twee leidingstukken van elk
1.500 meter onder Maashaven, Katendrecht en Rijnhaven
door worden gelegd.
Voorafgaand aan deze operatie werden in de Poortersha-‐
ven leidingen aan elkaar gelast tot een lengte van 750
meter. De vier leidingstukken werden drijvend over water
naar de Koningshaven getrokken door sleepboten. In de
Koningshaven werden er op een ponton twee stukken van
elk 1.500 meter van gemaakt.
De leiding werd daarna aan één uiteinde vastgemaakt
een trekhaak, die via het boorgat verbonden was met een
boorinstallatie. Bedenk even dat zo’n leidingstuk een ge-‐
wicht van 295.000 kilogram heeft en over een lengte van
anderhalve kilometer door het boorgat moest worden ge-‐
trokken.
De gigantische klus werd met een minimum aan overlast
gerealiseerd. De Erasmusbrug was een weekeind gesloten
voor autoverkeer; de scheepvaart lag een nacht stil.
Filmpjes van de werkzaamheden en meer informatie over
Warmtebedrijf Rotterdam en De Nieuwe WarmteWeg zijn
beschikbaar op de website www.dnww.nl
Spectaculaire klus in hart van Rotterdam
NR 16. LENTE 2013 11
Grote warmtemanifestatie in Rotterdam op 16 mei 2013 De aanleg van De Nieuwe WarmteWeg van de afvalenergiecentrale AVR naar
het hart van Rotterdam is een groots gebeuren met een investering van meer
dan honderd miljoen Euro. De stad Rotterdam is ook een topper als het gaat
om aantallen op een warmtenet aangesloten woningen. Eneco en NUON wer-‐
ken hier aan uitbreiding van hun netten. De omvang en complexiteit van de
activiteiten in Rotterdam zijn meer dan genoeg reden voor een feestje. Het
Buisleiding Industrie Gilde (BIG), een Nederlands-‐Belgische vereniging met 250
leden, houdt samen met de stichting Warmtenetwerk en bij het Rotterdamse
warmtenet betrokken partijen op 16 mei een grote warmtemanifestatie in het
Luxor theater.
Voorlopig programma:
12.00 -‐ 13.00 uur Inloop met lunch vanaf een eilandbuffet
13.00 -‐ 13.10 uur Opening door voorzitters
Gijs de Man, Warmtenetwerk en Gert Dijkstra, BIG
13.10 -‐ 13.30 uur Mystery guest
13.30 -‐ 13.55 uur CO2-‐reductie, waarom het wel kan
Co Hamers, Directeur Warmtebedrijf Rotterdam
13.55 -‐ 14.20 uur Leiding over Noord
Wietze Fabriek, Eneco
14.20 -‐ 14.45 uur Warmtenet op Zuid
Rick van Diest, Nuon
14.45 -‐ 15.15 uur Energy break
15.15 -‐ 15.40 uur Rotterdam is HOT!
Carl Berg, Directeur Strategie en Investeringen Stadsontwikkeling Gemeente Rotterdam
15.40 -‐ 16.05 uur De Nieuwe Warmteweg Rotterdam: warmte als belangrijkste schakel voor duurzaam Nederland
Guy Konings, Market Manager Business Development Stedin
16.05 -‐ 16.30 uur District Heating -‐ a key element in a CO2 neutral future
Peter Anderberg, Founder Springnet / The Climate Bridge
16.30 -‐ 16.45 uur Afsluiting door Gijs de Man en Gert Dijkstra
16.45 -‐ 18.00 uur Netwerkborrel
Inschrijven op www.warmtenetwerk.nl of www.warmtenetwerk.be
foto: Visser & Smit Hanab – Leen van Blois
12 WARMTENETWERK MAGAZINE
De deelstaat Sleeswijk-‐Holstein heeft een overvloed aan duurzame elektriciteit. Als het hard waait moe-‐ten er af en toe windturbines en warmtekrachtinstal-‐laties worden afgeschakeld door de beheerder van het elektriciteitsnet. Op dat moment is de stroom op de Duitse spotmarkt gratis of krijg je zelfs geld toe!Duitse ingenieurs werken aan een ingewikkelde oplossing voor dit probleem met de onduitse naam ‘Power to Gas’. Dat houdt in, dat je door elektro-‐lyse waterstofgas wint uit water en dat gas met CO2
omvormt tot methaangas voor het aardgasnet. Het is een complexe oplossing met veel energieverlies. In de havenstad Kiel in Sleeswijk-‐Holstein werkt men aan een veel simpeler oplossing, die nauwelijks energieverlies heeft.
Het warmtenet van KielKiel telt ruim 240.000 inwoners. Met een aantal van
68.000 aangesloten wooneenheden is het warmtenet
heel duidelijk de dominante warmtevoorziening. Een
begaanbare warmtetunnel met een lengte van 1.368
meter onder de Kieler Förde verbindt het net in het
westelijk deel met het oostelijk deel van de stad.
De belangrijkste warmteproducenten zijn een afval-‐
energiecentrale en een kolencentrale van 300 MW. De
kolencentrale dateert uit 1970 en zal worden vervan-‐
-‐
trale.
Ontwikkeling van een hybride centraleDe ervaringen met de ‘Energiewende’ hebben de Duit-‐
sers pijnlijk met de neus op de feiten gedrukt. Het aan-‐
sterk en valt niet te sturen. Er kan een overmatig aan-‐
bod zijn, maar bij weinig wind en donker weer blijft
alleen groene stroom uit biogasinstallaties over. Het
Stadtwerke Kiel wil een warmtekrachtcentrale bou-‐
wen, die afgestemd is op een toekomst met sterk
aardgas als brandstof warmte en stroom opwekken.
Razendsnel op-‐ en afschakelen van elektrisch vermo-‐
gen is een noodzakelijke eigenschap om de pieken en
dalen in de vraag te kunnen volgen. De ingenieurs van
het stadsenergiebedrijf denken aan vier gasturbines
met stoomturbine, maar twintig gasmotoren met elk
een generator van 10 MW elektrisch vermogen lijkt nog
aantrekkelijker.
Maar als er al overaanbod op het stroomnet is, dan
stapt men over van aardgas naar stroom voor de ener-‐
gieproductie. Daarmee wordt het een echte hybride
centrale.
Wordt warmtenet Kiel opslag voor windstroom?
NR 16. LENTE 2013 13
Een elektrische ketel van 30.000 kWHet afschakelen van windturbines bij overaanbod is na-‐
tuurlijk een noodoplossing. Het concept Power to Gas
is duur en heeft een slecht energetisch rendement.
De oplossing van Stadtwerke Kiel heeft het voordeel
van de eenvoud en verliest nauwelijks energie. Als de
stroomprijs op de spotmarkt laag is of zelfs negatief
wordt, zal men in de nieuwe centrale straks warmte
voor het warmtenet produceren met een elektrische
ketel, die maximaal 30 MW vermogen van het elektrici-‐
teitsnet kan afnemen.
Uiteraard is het niet zeker, dat bij harde wind al die
warmte nodig is. Evenmin is het zeker, dat alle warmte
gebruikt kan worden als de gasmotoren piekbelasting
moeten leveren als het windstil is. Daarom bouwt men
twee grote voorraadvaten voor warmte. Elk vat kan
maar liefst 15.000 m3 heet water bevatten.
Hiermee wordt straks het warmtenet van Kiel een vir-‐
tuele opslag van elektriciteit. Kiel staat niet alleen
met dit concept; ook andere Duitse warmtebedrijven
werken aan de ontwikkeling van virtuele opslag van
stroom.
Met algemene stemmen nam de Tweede Kamer op 5
februari de vernieuwde Nederlandse warmtewet (num-‐
mer 32.839) aan. De eerste versie van de wet bleek
in de praktijk niet goed uitvoerbaar. De vernieuwde
warmtewet is aanzienlijk eenvoudiger geworden dan
de oorspronkelijke. De doelstelling om de consumen-‐
ten te beschermen is niet veranderd. De warmtewet
stelt maximum prijzen voor warmte en voor vastrecht.
Daardoor zijn de kosten voor een huishouden niet ho-‐
ger dan bij een individuele verwarming met een gaske-‐
tel. De wet geldt ook voor kleinzakelijke aansluitingen
tot een maximum vermogen van 100 kW.
Verder regelt de wet ook hoe er bij faillisement van
een warmteleverancier moet worden gezorgd voor een
doorgang van de warmtelevering.
Helaas is de mogelijkheid om het gebruik van over-‐
schotten aan warmte uit industrie, centrales, afvalver-‐
branders en dergelijke evenmin als in de eerste versie
met concrete maatregelen ingevuld. De motie van Pau-‐
van warmte haalde het niet
Bij de behandeling van het wetsvoorstel van het mi-‐
nisterie van EZ door de Tweede Kamer werden wel een
aantal amendementen opgenomen.
Eigendom meter en warmtewisselaarVolgens de warmtewet moeten warmtemeter en warm-‐
tewisselaar eigendom zijn van de warmteleverancier.
Om onteigeningskwesties te vermijden, dienden René
Leegte (VVD) en Stientje van Veldhoven (D66) een
amendement in. Het artikel geldt voor nieuwe aanslui-‐
tingen en bij vervanging van een bestaande warmte-‐
wisselaar.
14 WARMTENETWERK MAGAZINE
Vernieuwde warmtewet van Tweede naar Eerste Kamer
Warmtemeting in appartementencomplexenDe warmtewet geldt niet alleen voor grotere warm-‐
tenetten met leidingen onder de straat, maar ook voor
blokverwarmingen. Veel appartementencomplexen
hebben een gezamenlijke ketel en vallen daarmee
onder de warmtewet. Maar bij oudere gebouwen zijn
geen individuele warmtemeters maar werkt men met
verdeling van kosten met zogenaamde verbruiksme-‐
ters.
De warmtewet verplicht plaatsen van individuele
warmtemeters als dat kostendekkend kan. Met het
amendement van Jan Vos (PvdA) wordt de consument
de mogelijkheid geboden om een onafhankelijk onder-‐
zoek te laten doen naar de juistheid van het gehan-‐
teerde systeem voor kostenverdeling.
Duurzame noodvoorzieningMet het amendement van Stientje van Veldhoven (D66)
wordt geregeld, dat bij een falende warmtevoorziening
niet automatisch wordt overgeschakeld op een gasnet.
Duurzame opties zoals zonneboilers en het aanbrengen
van extra isolatie moeten op haalbaarheid worden on-‐
derzocht.
Paulus Jansen (SP):
'Het ontbreken van een paragraaf over het
bevorderen van het benutten van industriële restwarmte is
een regelrechte misser.'
NR 16. LENTE 2013 15
Behandeling in Eerste KamerOp 12 maart heeft de vaste commissie voor Economi-‐
sche Zaken van de Eerste Kamer verslag uitgebracht
van de bespreking van de vernieuwde warmtewet. Dat
leverde een aantal vragen op.
Het CDA wil te zijner tijd informatie ontvangen over
de ontwikkelingen van de kosten voor warmte. Eerder
heeft de minister van EZ toegezegd, dat het Nationaal
Expertisecentrum Warmte van Agentschap NL deze ont-‐
wikkeling zal monitoren.
Een aandachtspunt voor het CDA is verder de kritiek
van Aedes, de overkoepelende organisatie van woning-‐
corporaties, en van kenniscentrum voor studentenhuis-‐
vesting Kences op de geplande invoering van de wet
per 1 juli. Deze belangenbehartigers hebben voor blok-‐
verwarming uitstel gevraagd tot 1 januari 2014 voor
invoering van de warmtewet.
De PVV heeft vragen over de rendementsmonitor van
-‐
ten van warmtenetten volgt. Sommige groepen worden
niet meegenomen in het onderzoek. De vraag van de
PVV is welke groepen wel en welke niet worden mee-‐
genomen in de monitor.
CDA en PVV stelden ook vragen over de veiligheid van
warmtenetten. Daarbij doelde men op de lekkage van
warm water vanuit een warmtenet in een woning. De
aanleiding was een concreet geval in Ypenburg in het
afgelopen jaar. Overigens komen ongevallen door lek-‐
kage van aardgas en koolmonoxide uit gastoestellen
jaarlijks meerdere malen voor.
Koudelevering blijft ongereguleerdDe warmtewet zal alleen de levering van warmte aan
huishoudelijke en kleinzakelijke klanten reguleren. De
warmtewet geldt ook voor deze bewoners in gebouwen
met een opslag in de bodem voor warmte en koude
(WKO). In dergelijke projecten wordt gewoonlijk zowel
warmte als ook koude geleverd. De tarieven voor kou-‐
delevering en vastrecht voor koude blijven vooralsnog
vrij. Bij de behandeling in de Tweede Kamer is wel ge-‐
wezen op de mogelijkheid dat leveranciers te hoge ta-‐
rieven rekenen voor dit product. De warmteleverancier
dient een apart overzicht bij te houden van de kosten
voor de koudelevering en deze op verzoek aan de NMa
ter beschikking te stellen.
Vergunning nodig voor leveranciersDe Energiekamer van de NMa wordt de toezichthouder
op de warmteleveranciers evenals bij elektriciteit en
aardgas. Leveranciers van warmte vanaf WKO-‐projec-‐
ten met meerdere afnemers en blokverwarmingen tot
en met de exploitanten van de grote warmtenetten in
de steden moeten voor hun activiteiten een vergunning
aanvragen bij de Energiekamer.
Bijeenkomst over de warmtewetDe stichting Warmtenetwerk organiseert later dit jaar
een voorlichtingsbijeenkomst voor haar deelnemers.
Een uitnodiging met het programma wordt per digitale
nieuwsbrief gestuurd aan de deelnemers.
www.nma.nl/regulering/energie
16 WARMTENETWERK MAGAZINE
Op 1 februari werd de diepste aardwarmteboring
project Green Well Westland in Honselersdijk is het
is geopend. Het is bovendien een nieuwe mijlpaal in de snelle ontwikkeling van diepe aardwarmte in
verder dan 2 kilometer diepte, maar in Honselers-‐dijk boorde men tot bijna 3 kilometer diep.
Sterke toename vermogen bij grotere diepteHoe dieper hoe warmer. Een hogere brontemperatuur
zorgt ervoor dat het warmtevermogen sterk toeneemt.
Tenminste als de temperatuur van het water dat in de
bodem terug gaat gelijk. Dat is bij Green Well West-‐
land zeker het geval. De afnemers van de warmte zijn
tuinders. Die kunnen in hun kassen me lage watertem-‐
peraturen werken. Geothermie is ideaal voor de glas-‐
tuinbouw.
Het thermisch vermogen van Green Well Westland is 10
MW. Dat is het dubbele van het vermogen van de put-‐
ten op een diepte van ongeveer 2 km.
De bron levert 180 m3 water van 84 °C. De hogere tem-‐
peratuur dankzij de grotere diepte heeft een leuk ne-‐
venvoordeel. Je haalt meer warmte uit een kubieke
meter water dan bij de tot nu toe gebruikelijke 70 °C.
Het elektriciteitsverbruik van de pompen is daardoor
lager. De COP is voor het project in Honselersdijk 33,
wat betekent dat er 33 kWh warmte gewonnen wordt
per kWh elektriciteit voor de pompen.
Overigens is er nog een extraatje in de vorm van me-‐
thaangas dat vrijkomt uit het bronwater. Per uur komt
er 180 m3 aardgas vrij, dat in een ketel wordt verstookt.
Warmtenet groeit nu al van vijf naar acht afnemersIn eerste instantie is het project opgezet voor vijf-‐
tuinbouwbedrijven met een totaal van 20 hectare kas-‐
sen. Inmiddels hebben nog een drietal bedrijven zich
aangesloten bij het project. De initiatiefnemers zijn
Zwingrow, G Verkade, Zeurniet, Valstar (Shadow Plant)
en Mulder. De tuinbouwbedrijven Endhoven, Van Velde
en Ten Have Plant worden nu ook aangesloten op het
warmtenet van Green Well Westland.
Grote inbreng leden WarmtenetwerkHet project Green WellWestland was een van de ge-‐
nomineerde inzendingen voor de Warmtenetwerk Inno-‐
vation Award 2012. Onze leden VB Projects uit De Lier
en Agro Adviesburo uit Naaldwijk waren de indieners
van deze inzending. VB Projects realiseerde het warm-‐
tenet en de aansluitingen, terwijl Agro Adviesbureau
ontwerp en begeleiding van het project verzorgde.
Andere leden van Warmtenetwerk, die bij de realisa-‐
tie van Green Well Westland zijn betrokken, zijn T&A
Survey en Xylem. De laatste heeft de pomp ontwikkeld
en gebouwd voor het herinjecteren van het bronwater.
Die pomp moet een extreem hoge druk leveren en be-‐
stand zijn tegen het agressieve bronwater.
Feestelijke inbedrijfnameGreen Well Westland Met 3 km diepste warmtebron van Nederland
NR 16. LENTE 2013 17
Van 24 t/m 26 september is de energievakbeurs Energie 2013 -‐
tenetwerk houdt haar jaarbijeenkomst tijdens deze beurs in het naastgelegen congrescentrum. U kunt op deze dag ’s och-‐tends de vakbeurs bezoeken en een middag inclusief lunch en borrel warmtenetten.
Uitreiking Warmtenetwerk Maatschappijprijs 2013 Evenals vorig jaar zullen de genomineerden voor de Maatschap-‐
pijprijs hun inzending presenteren. Daarna kunnen de deelnemers
aan de jaarbijeenkomst stemmen voor de publieksprijs. De vak-‐
jury zal de uitslag bekend maken en de winnaar een cheque van
vijfduizend Euro overhandigen.
Voorlopig programma:
12.30-‐13.00 Ontvangst met broodjes
13.00-‐13.20 Jaaroverzicht en plannen Nederland
Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk
13.20-‐13.30 Jaaroverzicht en plannen Vlaanderen
Koen van Overberghe,
voorzitter Warmtenetwerk Vlaanderen
13.30-‐14.00 Financieel jaarverslag
Hendrik Jan Kors, penningmeester
Warmtenetwerk
14.00-‐14.30 Mystery
14.30-‐15.00 Pauze
15.00-‐15.30 Presentatie inzendingen Maatschappijprijs 2013
15.30-‐15.45 Uitslag vakjury en stemming voor publieksprijs
16.00-‐16.30 Netwerken met een drankje en hapje
Jaarbijeenkomst WARMTENETWERK op 25 september in Den Bosch
Uitreiking van de Warmtenetwerk Innovation Award en
de Best Practice Award op de jaarbijeenkomst van 2012
18 WARMTENETWERK MAGAZINE
Deelnemersoverzicht 1 april 2013
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl en op www.warmtenetwerk.be
warmte/koudenetten en warmteproducentenAfval Energie Bedrijf AmsterdamAVR Van GansewinkelAtteroBionergaCofely Energy SolutionsCogas DuurzaamDalkiaE.ON BeneluxEneco Warmte & KoudeEssent Local Energy SolutionsGETECGMB BeheerHVCenergieIMOGIndaverING Groen FinancieringenIVAGOIVBO – Warmtenet BruggeIVM MilieubeheerMilieuzorg Roeselaere en Menen(MIROM)Mijnwater HeerlenNUON WarmteSITA ReEnergyStadsverwarming PurmerendTwence Afval en EnergieWarmCO2Warmtebedrijf RotterdamWarmtenet Hengelo Aannemers en installateursBAM Infratechniek CanalcoCofely Services GDF-‐SuezDenysDura Vermeer Ondergrondse InfraFeenstra Warmte Totaal ZorgGMB BeheerA. Hak WestVan den HeuvelHeijmans Infra TechniekJoulzMarconi OranjeNijkamp AannemingSiers Leiding-‐ MontageprojectenSOPVan Gelder KLM VB ProjectsVisser & Smit Hanab Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG BioliquidsCarnoyCarrier AirconditioningDanfoss Energie SystemenDykaEcompanyEcoon Exergy SolutionsGeveke Technical SolutionsGreenchoiceHermans TechniekHR WooncomfortHSFIsoplus Benelux KamstrupKapp Nederland
Korex Air-‐SepLandis+GyrLOGSTOR NederlandLowaraNathan GroupNIBE Energietechniek
RedenkoRehauRobot VloerverwarmingSamson RegeltechniekSpirotechSWEPTCB
Timmerman EHSVan Marcke Projects
Weijers WaalwijkWILO PompenWMS Warmtemeterservice
Adviseurs en ingenieursbureausAdviesbureau WognumAgro AdviesburoAnteaARN Remondis ConsultingBanning AdvocatenBird & BirdCarbonMattersCCS Cornelissen Consulting ServicesClean Energy Innovative ProjectsDeernsDe Kleijn Energy Consulting De KlikDNV KEMADOZ energieregieDriven By ValuesDWA installatie-‐ en energieadvies3EEcofysEkwadraat AdviesEnergyMattersGreenvis Energy SolutionsGrontmij NederlandHDM PipelinesHoStIF TechnologyIngeniaIngeniumIngenieursbureau XYZInnoforteKIWAKWA BedrijfsadviseursLiandonLievenseRebelGroupRotterdam EngineeringRoukemaRoos + BijlRoyal HaskoningRTB De BeijerT&A SurveyTauwTebodinTeus van Eck Klimaat & EnergieTwynstra & GuddeVK Engineering
Universiteiten en kennisinstitutenAvans HogescholenDeltaresEnergieprojecten.comHaagse HogeschoolHogeschool ZuydKWR Water Cycle ResearchTNOTU DelftUniversiteit van GentUniversiteit TwenteVITO
WoningcorporatiesWonenBreburgYmere
(Semi-‐)OverhedenBrabant WaterEandisGemeente AlkmaarGemeente AmsterdamGemeente ArnhemGemeente BredaGemeente DelftGemeente DordrechtGemeente EindhovenGemeente GroningenGemeente HaarlemGemeente HeerlenGemeente LeeuwardenGemeente NijmegenGemeente RotterdamGemeente UtrechtGemeente ZaanstadGemeente ZeewoldeGroningen SeaportsInfraxISVAGPOM West-‐VlaanderenProvincie GelderlandProvincie Noord-‐BrabantProvincie OverijsselProvincie Zuid-‐HollandStad AntwerpenStadsgewest HaaglandenWaterbedrijf Groningen
Cogen NederlandCogen VlaanderenStichting Duurzaam OosterhoutKoninklijke VNPVereniging Afvalbedrijven
ColofonWarmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk.De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl
RedactieKlaas de JongTjitske YpmaJet CeelenWilleke Brandsma
e-‐mail: info@warmtenetwerk.nlPostadres:Energieprojecten.comOosterslag 4NL -‐ 8385 GW Vledderveen Dr
VormgevingWOUWontwerp te Steenwijk
Secretaris: Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam (Waternet)Voorzitter: Gijs de Man, Essent Local Energy SolutionsPenningmeester: Hendrik Jan Kors, Logstor NederlandHans Buitenhuis, DWA installatie-‐ en energieadviesLeo Wartna, Visser & Smit HanabJan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven
Voorzitter Vlaanderen: Koen van Overberghe, MIROMSecretaris Vlaanderen: Francies van Gijzeghem
Postbus 77NL -‐ 1200 AB HilversumTel. 0031-‐35-‐6838833
Secretariaat Warmtenetwerk VlaanderenKoningsstraat 35B – 1000 BrusselTel. 0032-‐2-‐2188747
Deelname aan het WarmtenetwerkHet Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl
Overname van artikelenHet copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.
www.warmtenetwerk.nl en www.warmtenetwerk.be
NR 16. LENTE 2013 19
Agenda
18 april in BruggeWorkshop restwarmte
Warmtenetwerk
25 april in NootdorpForum Geothermie
Duits-‐Nederlandse Handelskamer
16 mei in Luxor TheaterWarmtemanifestatie Rotterdam
17 mei 2013Einddatum inschrijving
Global District Energy Award
IDEA en Euroheat & Power
27-28 mei in WenenJaarcongres Euroheat & Power
23 september in New YorkUitreiking Global District Energy Awards
24-26 september in Den Boschvakbeurs Energie 2013
25 september in Den BoschJaarbijeenkomst Warmtenetwerk
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie
top related