zagroŻenia bezpieczeŃstwa pracy na … · spośród czynników ... biologicznych i mechanicznych....
Post on 27-Feb-2019
225 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I P O Z N A Ń S K I E J
Nr 62 Organizacja i Zarządzanie 2014
Andrzej NIEMIEC*
ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA PRACY
PRACOWNIKÓW ZATRUDNIONYCH
NA KOMUNALNYCH SKŁADOWISKACH ODPADÓW
Osoby pracujące na terenie składowiska odpadów są narażone przede wszystkim na
kontakt z czynnikami szkodliwymi drogą inhalacyjną oraz przez skórę. Spośród czynników
biologicznych najlepiej rozpoznane są bakterie i grzyby mikroskopijne, stanowiące poważ-
ne zagrożenie zdrowotne. Ich kolonie rozwijają się w strukturze składowiska, skąd są emi-
towane do powietrza. Wszystko to stwarza znaczące zagrożenie dla bezpieczeństwa życia
i zdrowia osób zatrudnionych w zakładach oczyszczania ścieków i na składowiskach odpa-
dów. Występują tam niezwykle trudne warunki pracy, co wynika z zagrożeń chemicznych,
biologicznych i mechanicznych. Wykonywanie czynności zawodowych w takich miejscach
wymaga użycia wysoko wyspecjalizowanych narzędzi i urządzeń, a także specjalistycznej
organizacji pracy. W artykule przedstawiono rozwój gospodarki odpadami komunalnymi
oraz najnowsze rozwiązania i standardy w dziedzinie przetwarzania odpadów.
Słowa kluczowe: zanieczyszczenie środowiska, składowisko odpadów komu-
nalnych, substancje toksyczne, choroby, skażenie gleby, za-
grożenie życia i zdrowia
1. WPROWADZENIE
Od szeregu lat jednym z najważniejszych problemów w ochronie środowiska
jest gospodarka odpadami, rozumiana jako działania na rzecz zmniejszenia ich
ilości. Podczas rozkładu odpadów dochodzi do chemicznego i mikrobiologicznego
zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, co zagraża lokalnym
ujęciom wody pitnej nawet w bardzo oddalonych miejscach. Składowiska są rów-
* Absolwent Studium Doktoranckiego Politechniki Poznańskiej.
Andrzej Niemiec
98
nież potencjalnym źródłem zagrożenia epidemiologicznego ze względu na praw-
dopodobieństwo występowania w odpadach chorobotwórczych szczepów bakterii
oraz groźnych grzybów.
2. GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI
– RYS HISTORYCZNY
Życie społeczne powstało ok. 4500 lat p.n.e. Wtedy to zaczęto rezygnować z cią-
głego przemieszczania się i zakładać stałe osady. Ludzie na dłużej wiązali się z okre-
ślonym miejscem. Dłuższe przebywanie w ograniczonej przestrzeni wiąże się z ko-
niecznością jej zagospodarowania w celu bezpieczniejszego i wygodniejszego ży-
cia. Nie do zniesienia okazywało się wykonywanie wszystkich funkcji fizjologicz-
nych i bytowych w miejscu stałego przebywania. Wyznaczono więc sektory prze-
znaczone do jedzenia, spania i załatwiania potrzeb fizjologicznych. W kolejnej
fazie rozwoju społecznego rozwiązania wymagał problem gromadzenia resztek
pokarmu w postaci kości zwierzęcych, które nie tylko zajmowały cenne miejsce,
ale także wabiły różne zwierzęta będące zagrożeniem dla ludzi. Mniej istotną przy-
czyną gromadzenia odpadów poza miejscem spania był zapach rozkładających się
resztek pokarmów z czym wiązała się obecność insektów, dlatego też nasi przod-
kowie zaczęli świadomie planować funkcjonowanie otoczenia. Zaczęło im prze-
szkadzać w bezpośredniej bliskości to, co utraciło wartość użytkową. Odpady za-
częto usuwać do miejsc poza osadą, uprzednio gromadząc je na terenie domostw
w specjalnie do tego wydzielonych naczyniach glinianych lub w dołach, które póź-
niej opróżniano. Odpadami zasypywano nie tylko najbliższe doły naturalne, ale
także wyschnięte studnie, fortyfikacje, jeziora i rzeki.
Już wiele wieków przed naszą erą w Jerozolimie istniało miejsce, gdzie składa-
no niepotrzebne rzeczy i odpadki. Dolina Hinnom, zwana również Gehenną, poło-
żona była poza miastem i początkowo pełniła funkcję sporego wysypiska śmieci.
Plemiona zamieszkujące tereny pustynne paliły pozostałości po swoim bytowaniu,
a popioły rozsypywały poza domostwem. W zimnym klimacie północnej i wschod-
niej Europy oddzielnie zebrany i wysuszony latem obornik zimą służył do ogrze-
wania ziemianek jako bardzo kaloryczne paliwo. Pierwsze przepisy dotyczące czy-
stości wydano w Atenach w 20 r. p.n.e. Zebrane odpadki i fekalia należało wywo-
zić poza miasta na odległość nie mniejszą niż 1 mila. Wówczas powstały pierwsze
zorganizowane składowiska odpadów. W średniowieczu odpady, których przyby-
wało coraz bardziej, wyrzucano na niewybrukowane ulice, usypując kopce, w któ-
rych żerowały szczury roznoszące nieznane dotychczas choroby. W Warszawie
śmieci zrzucano ze skarpy wiślanej, aż powstała Góra Gnojowa, od której nazwano
ulicę Gnojną, obecnie Celną [5]. Na początku XIV w. w wielu miastach wprowa-
dzono publiczne skrzynie na odchody zwierzęce. Chłopi przywożący w dni targo-
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
99
we płody rolne do miast byli zobowiązani do zebrania odchodów końskich, bydlę-
cych i świńskich do specjalnych skrzyń, które następnie musieli zabrać na swoje
wozy i wywieźć do użyźniania pól. Później wprowadzono również obowiązek
odbioru odpadów domowych, zobowiązując mieszkańców do ustawiania podob-
nych skrzyń w swoich domostwach. W 1373 r. wydano w królewskim stołecznym
mieście Krakowie tzw. wilkierz, czyli miejski akt prawny dotyczący zasad zacho-
wania czystości w mieście oraz usuwania odpadów stałych i płynnych. Wilkierze
były ustawami wydawanymi przez rady miejskie, uzupełniającymi istniejące prze-
pisy prawne zgodnie z bieżącymi potrzebami miasta. Właściciele domów w Kra-
kowie zostali zobowiązani do zbierania nieczystości ze swojej nieruchomości oraz
z połowy ulicy. Sankcją za lekceważenie tego przepisu była kara pieniężna. Kra-
kowski przepis sanitarny był jedną z pierwszych w ówczesnej Europie regulacji
w dziedzinie utrzymania czystości i porządku. Wyprzedził podobne przepisy w Pary-
żu i w Wiedniu.
Głównym motywem wprowadzania gospodarki odpadami był strach przed epi-
demiami. Zaczęły powstawać oddziały sanitarne odpowiadające za utylizację od-
padów. W połowie XVIII w. Warszawa mogła się poszczycić własnym przedsię-
biorstwem oczyszczania miasta pod nazwą „Tabor Miejski”. Powołał je Marszałek
Wielki Koronny Franciszek Bieliński, który w 1743 r. wprowadził całkowity zakaz
wyrzucania śmieci na ulice. Wywożono je w dalszym ciągu na Górę Gnojną do
1844 r., pomimo że w 1722 r. składowania śmieci w tym miejscu zakazali ławnicy
miejscy, a nieco później król Stanisław Poniatowski wyznaczył nowy teren na wy-
sypisko śmieci przy starej prochowni u wylotu ulicy Mostowej. Przedsiębiorstwo
„Tabor Miejski” nie funkcjonowało długo, gdyż zgodnie z wprowadzonymi przez
zaborcę carskimi ukazami zamiatanie chodników i połowy jezdni należało do wła-
ścicieli domostw, przy których się one znajdowały.
W 1777 r. król Stanisław August wydał edykt, zgodnie z którym na własne po-
trzeby Papierni Krajowych gałgany, papierowe wióry, obrzyny pergaminowe,
okrawki skór oraz owcze nogi i inne rzeczy nadające się do przygotowania kleju
pod groźbą kary trzeba było zbierać oddzielnie. W ten sposób zapoczątkowano
pierwszą w Polsce selektywną zbiórkę odpadów. Edykt opublikowano w Kwidzy-
nie, w językach niemieckim i polskim. Z czasem wybieraniem z pozostawionych
przed wyrzuceniem na bruk śmieci domowych rzeczy jeszcze przydatnych, takich jak
resztki jedzenia, ubrania i przedmioty codziennego użytku, zajmowali się gałganiarze.
W XIX w. zagęszczenie ludności w miastach wzrastało i jednocześnie wprowa-
dzano coraz więcej adresowanych do mieszkańców i instytucji regulacji prawnych
związanych z koniecznością utrzymywania higieny życia. Większość tych dyrek-
tyw stanowiły normy społeczne w formie nakazów i zakazów, ale mimo to higieni-
zacja środowiska zaczęła być istotnym problemem. Dlatego też w 1865 r. założono
działającą do dzisiaj paramilitarną organizację charytatywną pod nazwą „Armia
Zbawienia”, która na początku swojego istnienia zajmowała się zbiórką i przetwa-
rzaniem śmieci. W tym celu organizacja ta zatrudniała miejską biedotę, która dzię-
ki temu mogła zarobić na swoje utrzymanie. Niestety, odpady nadal były wrzucane
Andrzej Niemiec
100
do rzek. Ludność była więc narażona na kolejne epidemie. Wydarzenia, do których
doszło w Hamburgu w 1892 r., zmieniły ten stan rzeczy. Nieczystości wrzucane
bezpośrednio do rzeki Elby, będącej źródłem wody pitnej, stały się źródłem epi-
demii cholery, która pochłonęła 9000 mieszkańców. To spowodowało, że rok póź-
niej powstała tam pierwsza w Niemczech spalarnia odpadów miejskich. W Polsce
pierwszą spalarnię odpadów wybudowano w 1912 r. w Warszawie przy ulicy Spo-
kojnej. Była ona połączona z zakładem dezynfekcyjnym. Zaprojektował ją archi-
tekt Julian Lucjan Dzierżanowski herbu Grzymała. Działała do 1944 r., kiedy to
podczas działań wojennych została zniszczona. Kolejną wybudowano w 1927 r., na
poznańskim Szelągu. Była to wówczas jedna z najnowocześniejszych spalarni na
świecie i pierwsza taka fabryka nie tylko w Polsce, ale w całej Europie Środkowej.
Spalarnia na Szelągu pracowała do 1957 r. Jej działanie było oparte na specjalnym
przygotowaniu dowożonych odpadów zmieszanych. Gdy śmieci docierały do fa-
bryki, były wysypywane do ogromnego dołu. Następnie specjalne urządzenie
transportowało je do leja z ruchomymi taśmami. Na taśmach śmieci przenoszone
były do sita, które oddzielało części małe od dużych oraz wychwytywało żelazo.
Kolejnym etapem była praca wybieraczy, którzy ręcznie wybierali tekstylia i szkło.
Spalarnia była wyposażona w specjalne filtry i wentylatory. Ostatecznym produk-
tem fabryki był żużel, który wykorzystywano w masie bitumicznej. Z początkiem
lat 50. XX w. spalarnie uznano za obiekty zbyt kosztowne w porównaniu z mniej
lub bardziej zorganizowanymi składowiskami odpadów.
Na świecie dominującym kierunkiem w gospodarowaniu odpadami stała się se-
lektywna zbiórka odpadów. Przełom wieków to czas również energetycznego wy-
korzystania odpadów. Pierwszą ręczną sortownię wybudowano w Nowym Jorku
już w 1898 r. Obsługiwała ona 116 tysięcy mieszańców i z dowożonej masy odzy-
skiwała 37% surowców wtórnych. Kilka lat później powstały sortownie ręczne
w Berlinie i Hamburgu. W Monachium sortownia mechaniczna była oparta na
technologii przesiewania odpadów przez sita bębnowe i taśmy sortownicze. Była to
metoda na tyle dobra, że z powodzeniem stosuje się ją do dnia dzisiejszego. Obec-
nie, wraz ze wzrostem konsumpcji, wzrosła też od kilku do kilkunastu razy ilość
odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych.
W XX w. rozwój przemysłu motoryzacyjnego sprawił, że już pod koniec lat 20.
w Stanach Zjednoczonych i Europie prace ręczne i konne zaprzęgi zaczęto zastę-
pować z użyciem pojazdów mechanicznych. Po 1970 r. zaczęły powstawać spalar-
nie nowej generacji, w równej mierze dbające o wytworzenie energii elektrycznej
i cieplnej, jak i o ograniczenie nadmiernej emisji odprowadzanych do atmosfery
zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Pod koniec XX w. najwięcej spalarni było
w Japonii (ponad 22 tysiące). Są to jednak, w odróżnieniu od spalarni budowanych
w Europie czy Stanach Zjednoczonych, małe obiekty o znaczeniu lokalnym [1].
W krajach Unii Europejskiej czynnych ich było 437.
Z reguły obsługują one duże aglomeracje miejskie lub mają charakter regional-
ny. W okresie powojennym w Polsce istniały dwie spalarnie odpadów komunal-
nych, w tym czynna do 1958 r. spalarnia odpadów w Poznaniu.
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
101
W czasach Polski Ludowej dobrze funkcjonował system odzysku surowców
wtórnych. Oprócz złomu, do miejsc zbiórek przynoszono spore ilości makulatury
i butelek szklanych. Głównie harcerze prowadzili specjalne akcje, chodząc od miesz-
kania do mieszkania i zbierając to, co można było oddać do skupu. W zamian za to
otrzymywało się poszukiwane niegdyś towary, jak garnki czy papier toaletowy.
Pierwszymi uczelniami w Polsce, których programy naukowe i dydaktyczne
obejmowały zagadnienia oczyszczania miast, były politechniki Warszawska i Wro-
cławska. To w nich powołano do życia wydziały inżynierii sanitarnej, kształcące ka-
dry inżynieryjne w celu rozwiązywania problemów związanych z higienizacją miast.
W Europie nowoczesną gospodarkę odpadami zapoczątkowano w latach 60. ubie-
głego wieku. W Niemczech pierwszą ustawę o odpadach przyjęto w 1972 r. W Polsce
podobną ustawę uchwalono dopiero po transformacji ustrojowej, w 1998 r.;
w 2001 r. dostosowano ją do zasad unijnych. Wyznaczono wówczas hierarchię
postępowania z odpadami. Do 1990 r., państwo nie chciało zauważać problemu
odpadów. Przekazanie odpowiedzialności za gospodarkę odpadami komunalnymi
gminom oraz umożliwienie komercjalizacji i prywatyzacji związanych z nią usług
zapoczątkowały proces budowy krajowego systemu postępowania wobec tego
złożonego zagadnienia. Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach
z 1996 r., a następnie ustawy o odpadach z lat 1998 i 2001 określiły sposób postę-
powania wobec zagadnienia, które w praktyce nie wymagało dotychczas wyspecja-
lizowanych kadr. Okazało się, że ze względu na złożoność przedmiotu osoby zaj-
mujące się gospodarką odpadami muszą dysponować nieznaną dotychczas wiedzą
nie tylko techniczną i technologiczną, ale również prawniczą i ekonomiczną.
W 1992 r. zapoczątkowano sprzedaż niedoinwestowanych zakładów oczysz-
czania miast prywatnym firmom zagranicznym. Szczecin i Poznań sprzedały miej-
skie zakłady niemieckiej firmie Remedis Sp. z o.o. Tym samym większą część
rynku wywozu odpadów komunalnych w Polsce przejęły duże prywatne firmy
zagraniczne, funkcjonujące głównie w dużych miastach. W 1993 r. uchwalono
miejski system gospodarki odpadami, przyjmując, że jest to zespół komplekso-
wych i zintegrowanych działań związanych z ilością i jakością odpadów komunal-
nych, użytkowych i przemysłowych. Był to przełomowy jak na tamte akt prawny
regulujący gospodarkę odpadami i obejmujący swoim zasięgiem cały obszar kraju.
Kompleksowość systemu polegała na objęciu jego zakresem wszystkich odpadów
komunalnych, przemysłowych i użytkowych powstających na terenie miast, bez
względu na miejsce ich powstawania. Takie rozwiązanie prawne funkcjonowało do
czasów obecnych. Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. wprowadzono zasa-
dę przetwarzania odpadów w taki sposób, by co najmniej 70% substancji ulegało
utylizacji. Jest to akt prawny dostosowany do wymagań Unii Europejskiej.
Andrzej Niemiec
102
3. CZYNNIKI ZAGRAŻAJĄCE BEZPIECZEŃSTWU PRACY
Składowanie odpadów jest jednym z wielu problemów współczesnego świata,
dlatego też niezmiernie ważny jest właściwy system ich zagospodarowania. Wraz
z rozwojem techniki zmieniła się też struktura odpadów. Niegdyś były to głównie
popioły i resztki organiczne, a obecnie największą część masy odpadowej stanowią
tworzywa sztuczne, materiały pochodzenia chemicznego oraz metale. W obecnych
czasach gromadzenie odpadów na składowiskach stało się najczęściej stosowaną
i najbardziej popularną metodą usuwania i unieszkodliwiania nieczystości. Współ-
czesne zakłady w rzeczywistości zajmują się nie tylko składowaniem, ale i prze-
twarzaniem odpadów. Wymuszają to coraz bardziej restrykcyjne przepisy dotyczą-
ce ochrony środowiska i unieszkodliwiania odpadów. Standardowe składowisko
odpadów komunalnych wyposażone jest w linię sortowniczą do recyklingu,
w kompostowniki, a niektóre zakłady posiadają system odgazowania metanu połą-
czony z agregatami prądotwórczymi. Zakłady przetwarzania odpadów komunal-
nych stwarzają wiele zagrożeń dla środowiska naturalnego, m.in. powodują zanie-
czyszczenia powietrza, wody i gleby. Szczególnie niebezpieczne są powstające
odcieki, zawierające dużo substancji niebezpiecznych, takich jak substancje orga-
niczne BZT5 i ChZT, a także węglowodory aromatyczne, kwasy karboksylowe,
alifatyczne, terpeny, fenole, metale ciężkie i inne.
Zgodnie z art. 53 ust. 5 pkt. 2 i 4 ustawy Prawo ochrony środowiska (POŚ), in-
strukcja eksploatacji składowiska odpadów musi zawierać ustalenia dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy zgodne z zapisami kodeksu pracy oraz rozporzą-
dzeń: w sprawie ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w spra-
wie bezpieczeństwa i higieny pracy w miejskich przedsiębiorstwach oczyszczania,
a także nie powodować zagrożenia zdrowia i życia ludzi lub środowiska. Zarządza-
jący składowiskiem odpadów są zobowiązani zgodnie z zapisami POŚ (art. 59, ust.
1, pkt 4) do spełnienia wymagań sanitarnych, wymogów bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz przepisów przeciwpożarowych, nad czym sprawują kontrolę inspekto-
rzy ochrony środowiska i inspektorzy sanitarni (POŚ art. 59, ust. 3 i 4). Ręczna
segregacja odpadów wymaga stosowania pomieszczeń wentylowanych oraz odzie-
ży i masek ochronnych. Wykonywanie czynności ręcznej selekcji na taśmie ru-
chomej zilustrowano na rys. 1.
W dobie globalnego kryzysu ekonomicznego wydaje się, że w rozwoju ergo-
nomii nie uwzględnia się zakładów oczyszczania ścieków i składowisk odpadów.
A przecież występują tam niezwykle trudne warunki pracy, związane z zagroże-
niami chemicznymi, biologicznymi i mechanicznymi. Wykonywanie czynności
zawodowych w takich warunkach wymaga wysoko wyspecjalizowanych narzędzi
i urządzeń, które powinny spełniać najwyższe standardy ergonomii. Jest to wyzwa-
nie dla ergonomii korekcyjnej, która zajmuje się analizą istniejących stanowisk
pracy pod kątem ich dostosowania do psychofizycznych możliwości pracowników
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
103
oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie warunków pracy,
zmniejszenie istniejących obciążeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy [3].
Rys. 1. Zakład przetwarzania odpadów komunalnych Sanikom Sp. z o.o. w Lubawce
W powszechnej świadomości społecznej istnieje opinia, że składowiska odpa-
dów stanowią przede wszystkim zagrożenie dla środowiska naturalnego. Dlatego
też w ostatniej dekadzie powstało bardzo mało rozwiązań ergonomicznych mają-
cych na celu minimalizację zagrożeń dla życia i zdrowia pracujących tam osób.
Główne regulacje prawne w tym zakresie ujęto w kodeksie pracy. W świetle tych
przepisów pracodawca jest zobowiązany do poinformowania pracownika o ryzyku
zawodowym związanym z wykonywaną przez niego pracą. Mówi się o tym szcze-
gółowo w § 39 rozporządzenia MPiPS [4] (art. 226 kodeksu pracy). Przez ryzyko
zawodowe należy rozumieć możliwość wystąpienia związanych z wykonywaną
pracą niepożądanych zdarzeń powodujących straty, w szczególności niekorzyst-
nych skutków zdrowotnych będących wynikiem zagrożeń zawodowych występują-
cych w środowisku pracy lub związanych ze sposobem wykonywania pracy [5].
Do oceny poziomu ryzyka, z jakim pracownik może się spotkać na stanowisku
pracy, niezbędna jest analiza stanowiska pracy i procesu technologicznego, wypo-
sażenia, organizacji pracy itp. Ważne również jest sporządzenie listy czynników
szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych dla zdrowia występujących przy okre-
ślonej pracy, a także ustalenie metod badań i pomiarów oraz przeprowadzenie ich
przez akredytowane przez PCA lub upoważnione przez WSSE laboratorium ba-
dawcze. Pracodawca powinien również ocenić uzyskane wyniki oraz dokonać ana-
lizy przyczyn występujących zagrożeń, podjąć próbę ich wyeliminowania i ustalić
listę przedsięwzięć niezbędnych do ich ograniczenia [6]. Nie zmienia to jednak
faktu, że na składowiskach odpadów występuje duża liczba szkodliwych czynni-
ków. Zgodnie z obowiązującą definicją czynnikiem niebezpiecznym jest czynnik,
którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu
Andrzej Niemiec
104
(PN-Z-08052:1980 i PN-N-18001:1999). Czynnikiem szkodliwym nazywamy
czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do
schorzenia (PN-Z-08052:1980 i PN-N-18001:1999). Czynnikiem uciążliwym jest
czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopo-
czucie lub nadmierne zmęczenie, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu
zdrowia pracownika (PN-N-18001: 1999). W zależności od charakteru działania
czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące podczas pracy dzieli się na nastę-
pujące grupy [7]: fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne. Zasady oce-
ny, z jakimi czynnikami chemicznymi i pyłowymi mamy do czynienia na stanowi-
skach pracy w określonych warunkach i przy określonym sposobie wykonywania
pracy, dobrze ujęto w PN-EN 689:2002. Uzupełnieniem tej normy jest standard
PN-Z-04008-7:2002, obowiązujący w kraju od wielu lat, a ostatnio znowelizowany
z uwzględnieniem wymogów unijnych. Wartości największych dopuszczalnych
stężeń lub natężeń czynników szkodliwych i niebezpiecznych są podane w kolej-
nych edycjach rozporządzeń. Ze względu na występujące na składowiskach zagro-
żenia, spowodowane głównie czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicz-
nymi, każdy organizator pracy zgodnie z zapisami wyżej wspomnianych rozporzą-
dzeń musi udostępnić pracownikom osobne pomieszczenia do spożywania posił-
ków i ochrony w czasie niepogody oraz pomieszczenia do mycia z bieżącą ciepłą
i zimną wodą, a także zapewnić im dostęp do czystej wody zdatnej do picia. Ruch
pojazdów winien się odbywać po wyznaczonych trasach. Należy zadbać, by grunt
nie mógł się obsuwać pod ciężarem pojazdów poruszających się po składowisku.
Na składowiskach podczas usuwania odpadów najczęściej występują zagrożenia
mechaniczne, należy jednak brać pod uwagę także zagrożenia chemiczne i biolo-
giczne. Najczęściej występuje zagrożenie potknięciem, poślizgnięciem i upadkiem;
ważne zagrożenie stanowi nieprzyjazny dla człowieka mikroklimat prowadzący do
rozstroju zdrowia, przegrzania, przeziębienia oraz zaprószenia oczu i zatrucia. Naj-
częściej występujące zagrożenia wymieniono w tabeli 1 [2].
Pracodawcy i osoby kierujące zakładem w ich imieniu muszą posiadać odpo-
wiednią wiedzę na temat swoich powinności oraz obowiązujących przepisów
w zakresie ochrony pracy. Muszą też potrafić tę wiedzę zastosować w praktyce.
W przeciwnym razie mogą się narazić nie tylko na konsekwencje finansowe zwią-
zane z odpowiedzialnością odszkodowawczą wobec pracowników, ale też na kon-
sekwencje karne. Obowiązek zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków
pracy oraz ochrony życia i zdrowia ma charakter bezwzględny [10]. Oznacza to, że
jego spełnienie nie jest uzależnione od możliwości finansowych lub organizacyj-
nych pracodawcy i żadna ewentualna przeszkoda ani trudność nie zwalnia go z tej
odpowiedzialności.
Procesy fizjologiczne decydujące o sprawności organizmu człowieka przebiega-
ją w ścisłym związku z warunkami materialnego środowiska pracy. Analiza tych
warunków umożliwia ustalenie, kiedy są one optymalne dla prawidłowego prze-
biegu procesów pracy. Z punktu widzenia pracy na składowisku odpadów istotne
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
105
Tabela 1. Zagrożenia występujące na składowiskach odpadów komunalnych
Zagrożenie Źródło zagrożenia Możliwe skutki
Potknięcie i upadek,
poślizgnięcie
nierówny teren, dojście do kom-
paktora lub innych maszyn
złamania kończyn, zwichnięcia,
stłuczenia
Przeciążenie układu
ruchu
kierowanie ciężkim sprzętem,
przetaczanie lub przenoszenie
ciężarów
schorzenia układu kostnego oraz
inne długotrwałe i nawracające do-
legliwości układu mięśniowo-szkie-
letowego
Mikroklimat, prze-
grzanie, przeziębienie
praca na wolnym powietrzu zimą
i latem
udar cieplny, zapalenie płuc, oskrze-
li, zatok
Zaprószenie oczu pyły unoszące się nad składowi-
skiem
zapalenie spojówek, uszkodzenie
rogówki
Zatrucie kontakt z wyziewami ze składo-
wiska, substancjami przywożo-
nymi na składowisko
skutki działania halucynogennego
i choroby wynikające z toksycznego
działania materiałów
Poparzenie
chemiczne
kontakt z różnymi materiałami
przywożonymi na składowisko
lub ze środkami dezynfekcyjnymi
stosowanymi na składowisku
rany skóry dłoni i innych części
ciała
Alergia, zagrożenie
biologiczne
kontakt z różnymi materiałami
przywożonymi na składowisko
lub z pyłami na składowisku
astma, wysypki, infekcje, choroby
Skaleczenie o ostre
krawędzie
kontakt z różnymi materiałami
przywożonymi na składowisko,
obsługa codzienna maszyn
zranienia rąk i nóg
Uderzenie,
przygniecenie
transport odpadów, poruszające
się po składowisku pojazdy
zmiażdżenie, złamania, potłuczenia
Ugryzienie
przez zwierzęta
szczury, owady, psy rany, choroby odzwierzęce
Zakażenie WZW
typu B i C
kontakt z różnymi materiałami
przywożonymi na składowisko
uszkodzenie organów wewnętrz-
nych, sporadycznie śmierć
Hałas hałas emitowany przez pracujące
na składowisku maszyny
zmęczenie hałasem, uszkodzenia
słuchu
Wibracje przenoszenie drgań podczas ob-
sługi ciężkiego sprzętu, kompak-
torów, spychaczy, koparek,
zmęczenie, choroba wibracyjna,
uszkodzenia układu ruchu, układu
nerwowego
Upadek z pojazdu wsiadanie i wysiadanie z pojaz-
dów
ogólne potłuczenie, złamania koń-
czyn
Uderzenie
o przedmioty
wyposażenie kabin pojazdów potłuczenia, złamania kończyn
Pochwycenie przez
obracające się
elementy maszyn
obsługa codzienna i drobne na-
prawy sprzętu
złamania, zmiażdżenia palców
Pożar samozapłon odpadów poparzenie, sporadycznie śmierć
Poparzenie termiczne obsługa codzienna i drobne na-
prawy sprzętu
drobne poparzenia
Andrzej Niemiec
106
jest spełnienie norm higienicznych w zakresie hałasu, drgań, mikroklimatu, a
przede wszystkim zanieczyszczeń i zapylenia powietrza. Szkodliwe oddziaływanie
tych czynników na organizm ludzki zależy od ich ilościowej lub jakościowej cha-
rakterystyki na stanowisku pracy [11]. Decydujące znaczenie mają czas ich działa-
nia oraz natężenie. Rozsądek nakazuje tworzenie takich środków transportu, aby
minimalizować negatywne, a maksymalizować pozytywne skutki ich eksploatacji –
zarówno w odniesieniu do ludzi, jak i do środowiska przyrodniczego, którego sami
jesteśmy częścią.
Często pojawia się pytanie dotyczące relacji między ergonomią i bezpieczeń-
stwem pracy. Najprostsza odpowiedź brzmi: bezpieczeństwo pracy zapewnia
ochronę życia człowieka, a ergonomia ochronę jego zdrowia. Dlatego też zapew-
nienie bezpieczeństwa podczas pracy na składowisku odpadów jest zagadnieniem
bardzo ważnym, podobnie jak zapewnienie ergonomicznych warunków pracy
zmniejszających uciążliwość wykonywanych czynności.
Dotychczas podstawową maszyną stosowaną na komunalnych składowiskach
odpadów był kompaktor, służący do zagęszczania i porządkowania pryzmy odpa-
dów. W związku z jego stosowaniem rozszerza się katalog przepisów BHP obo-
wiązujących na składowisku o Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 20 września
2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn
i innych urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych.
(Dz.U. nr 118, poz. 1263). W rozporządzeniu tym wprowadzono wymóg posiada-
nia przez osoby obsługujące maszyny do robót ziemnych uprawnień Instytutu Me-
chanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie. Najczęstszą niepra-
widłowością organizacyjną jest brak utwardzonego, wydzielonego i bezpiecznego
miejsca postoju maszyny, w którym można dokonywać jej codziennych przeglą-
dów i konserwacji [12]. Każdorazowo po zakończonej pracy maszyna powinna być
myta i odkażana. I choć jest to pojazd o szczególnej konstrukcji mechanicznej,
został w standardowo wyposażony w rozwiązania techniczne chroniące operatora
przed kontaktem z czynnikami chorobotwórczymi podczas obowiązkowego odka-
żania i mycia pojazdów. Aby zminimalizować zagrożenia występujące podczas
pracy na tym stanowisku, przyjmuje się określone zasady organizacji pracy. Opera-
tor kompaktora powinien w celu codziennej obsługi maszyny wsiadać do niej na
czystym, utwardzonym miejscu postoju. Następnie, jeżeli nie nastąpi awaria sprzę-
tu, przez cały czas pracy nie powinien wychodzić z kabiny. Dzięki temu może
uniknąć bezpośredniego kontaktu z odpadami. Podczas przerwy w pracy i po jej
zakończeniu maszyna każdorazowo powinna być myta i transportowana na wyzna-
czone miejsce. Są to jednak teoretyczne zalecenia, których trudno bezwzględnie
przestrzegać. Struktura składowanych odpadów jest tak nieregularna, że przesuwa-
jąc je i ugniatając, co jakiś czas należy usuwać blokady. Operator musi wówczas
opuścić kabinę, a wracając do niej, wnosi zanieczyszczenia. Najbardziej uciążliwy
jest odór rozkładających się nieczystości, przed którym obecnie na składowisku nie
ma schronienia. Na tę uciążliwość najbardziej są narażeni pracownicy poruszający
się pieszo. Uciążliwe gazy powstają na skutek rozkładu resztek organicznych
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
107
w beztlenowej fermentacji metanowej [9]. W ich otoczeniu pojawiają się w powie-
trzu związki azotu i siarki, tj. aminy (trimetyloamina, putrescyna i kadaweryna),
związki heterocykliczne: indol i skatol oraz amoniak, siarkowodór, tiole, tj. penta-
no-2-on-4-tiol oraz 2,5-dihydro-2,4,5-trimetylotiazol, sulfidy i disulfidy, a także
tlenek węgla, dichloroetany, aceton, akrylonitryl, disiarczek węgla, chlorometan,
dichlorodifruorometan, dichlorometan, siarczan dimetylu, etylobenzen, siarkowo-
dór, butan-2-on (metyloetyloketon), trichloroeten, tetrachloroeten, chloroeten
(chlorek winylu), ksylen, toluen, benzen. Niekiedy występują również związki
organiczne, zwłaszcza kwasy karboksylowe – kwas octowy, alkohole – metanol,
etanol, propan-2-ol i aldehydy. W powietrzu występują też tlenki siarki i azotu oraz
spaliny z silników wysokoprężnych. Z procesów zachodzących przy kompostowa-
niu wydzielają się śladowe ilości chlorobenzenów, chlorofenoli, benzenu i etylo-
benzenu oraz pewne ilości siarczanu dimetylu, tioli, etylobenzenu, ksylenu, tolu-
enu, a również nieco więcej acetonu, octanu metylu, butan-2-onu. Są to gazy, któ-
rych emisja ma charakter dyfuzyjny. Natężenie emisji jest związane nierozłącznie
z warunkami klimatycznymi, zwłaszcza w okresie natężonych wiatrów, deszczu,
mgieł i zmiennej temperatury [8].
Spośród wszystkich wymienionych powyżej gazów nadzorowanych zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 listopada 2002 r.
[15] i pozostałych, w największym stężeniu na składowisku, czyli w środowisku
pracy, występują: metan, dwutlenek węgla, tlenki azotu, tlenek węgla, w mniejszej
ilości aceton, octan metylu, butan-2-on oraz w niewielkich ilościach ditlenek siarki,
siarczan dimetylu, tiol (może reprezentowanych przez butano-1-tiol), ksylen i tolu-
en [16]. Na warunki pracy na składowisku również źle oddziałują warunki mikro-
klimatyczne, szczególnie silny wiatr i zmienna temperatura. Takie czynniki powo-
dują wtórną emisję, zachodzącą głównie w okresie letnim, w dniach bezdeszczo-
wych, gdy powierzchnia składowiska jest sucha. Pylenie występuje też podczas
rozładunku transportowanych odpadów i wskutek mechanicznego oddziaływania
w sytuacji, gdy przemieszczanie odpadów i niwelowanie składowiska następuje
z użyciem spychacza lub kompaktora.
Zazwyczaj wtórna emisja pyłu ze składowiska odpadów komunalnych ma nie-
wielki wpływ na środowisko pracy ze względu na wilgotność tych odpadów. Naj-
istotniejszym źródłem zapylenia są przejazdy pojazdów transportowych nieutwar-
dzonymi drogami w obrębie składowiska i ich rozładunek. Emisji pyłów towarzy-
szy tworzenie się bioareozoli, które zawierają mikroorganizmy i ich fragmenty
oraz wytwarzane przez nie toksyny. Innymi czynnikami fizycznymi, z którymi
mają do czynienia pracownicy zatrudnieni na składowisku, są hałas i drgania. Za-
grożenia te oddziałują na operatorów ciężkiego sprzętu pracującego na składowi-
sku: kompaktorów [14], spychaczy, ładowarek, równiarek oraz na kierujących
śmieciarkami i innymi pojazdami ciężkimi.
Andrzej Niemiec
108
4. ODDZIAŁYWANE CZYNNIKÓW UCIĄŻLIWYCH
Poruszające się elementy maszyn, ruchome elementy urządzeń, przemieszczają-
ce się materiały, masy, ostre krawędzie czy wystające elementy są fizycznymi
czynnikami niebezpiecznymi. Uciążliwościami są zmienne warunki klimatyczne,
szczególnie zmiany temperatury i wilgotności oraz podmuchy wiatru. Zagrożenie
zdrowia i życia osób pracujących na składowisku może być również związane
z manewrowaniem, wyładunkiem odpadów, rozgniataniem, prasowaniem i zagęsz-
czaniem, kształtowaniem wierzchowiny odpadów, usypywaniem przekładkowych
izolacyjnych warstw ziemi i gruzu, naprawami i konserwacją sprzętu [15]. Towa-
rzyszące emisji pyłów bioareozole zawierają mikroorganizmy i ich toksyny. Czę-
ściowo odór jest redukowany przez instalację odgazowującą zamontowaną w pry-
zmie odpadów. To jednak powoduje, że w tym miejscu pracy mają zastosowanie
kolejne obwarowania prawne. W związku z odzyskiem biogazu oraz przetwarza-
niem go na energię elektryczną na składowisku obowiązują przepisy elektroenerge-
tyczne dotyczące instalacji i sieci. Ponadto właściwości toksyczne oraz palne,
a nawet wybuchowe, w zależności od składu biogazu wymagają prawidłowej orga-
nizacji pracy związanej z konserwacją i obsługą tej instalacji. Pierwszym z obo-
wiązków jest zatrudnienie osób z odpowiednimi uprawnieniami do obsługi urzą-
dzeń gazowych i prądotwórczych. W celu zabezpieczenia pracowników przed tok-
sycznymi właściwościami biogazu należy określić zakres prac, gdzie wymagany
jest pomiar składu gazu i obecności tlenu. Dotyczy to szczególnie prac poniżej
powierzchni terenu (np. studzienki rewizyjne) czy w zamkniętych pomieszcze-
niach, gdzie gazy mogą się gromadzić. Ponadto zgodnie z dokumentem ATEX
należy wyznaczyć strefy zagrożenia wybuchem i zapewnić odpowiednie narzędzia
oraz organizację pracy nakazującą wykonywanie pracy każdorazowo przez dwie
osoby. Liczne regulacje i przepisy obowiązujące na komunalnych składowiskach
odpadów narzucają wysoki reżim pracy. Dlatego też zapotrzebowanie na wsparcie
ergonomiczne jest bardzo duże.
Jednym z najistotniejszych zadań ułatwiających pracę na składowiskach odpa-
dów jest zabezpieczenie pracownika przed zagrożeniami biologicznymi. Należy
jak najbardziej ograniczyć jego bezpośredni kontakt z odpadami, bioaerozolem
oraz pyłem mogącym zawierać cząstki chorobotwórcze. Obecnie w tym celu izolu-
je się pracowników od odpadów przez zastosowanie odpowiedniej odzieży i obu-
wia roboczego, a także zapewnia się im warunki sanitarne umożliwiające utrzyma-
nie higieny.
Osoby pracujące w bezpośrednim kontakcie z odpadami na składowiskach po-
winny korzystać z oddzielnych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych oraz szatni
przepustowych (odzież robocza – umywalnia z natryskami – szatnia czysta). Po-
nadto składowisko winno być zaopatrzone w stanowiska do mycia obuwia robo-
czego, aby odpady nie były wnoszone do pomieszczeń socjalnych czy biur [16]. Na
kontakt z czynnikami chorobotwórczymi są bardzo narażeni pracownicy zajmujący
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
109
się odkażaniem pojazdów i maszyn. Proces z wykorzystaniem wody pod ciśnie-
niem powoduje rozproszenie na stanowisku „mgły” oraz zagrożenie opryskania
pracownika. Na tych stanowiskach konieczne jest stosowanie odzieży izolującej.
Oczywiście odzież robocza musi być odkażana przez pracodawcę i niedopuszczal-
ne jest użytkowanie odzieży skażonej do innych celów lub pranie jej przez pra-
cowników w domu. Ale taka organizacja pracy stosowana jest od dziesięcioleci.
W tym czasie znacznie zmieniła się struktura odpadów. Początkowo miejskie
śmieci składały się głównie z popiołu pochodzącego z domowych palenisk prze-
mieszanego z resztkami kuchennymi. Z czasem zwiększała się ich ilość i zmieniała
struktura. Ubywało popiołu, zaś przybywało opakowań, starych sprzętów domo-
wych i wszelakich plastików oraz odpadów poremontowych. Obecnie najbardziej
uciążliwe są odpady wykonane z masy kartonowo-plastikowej, której rozkład trwa
nawet kilkaset lat, oraz odpady służące do utrzymania higieny osobistej np. pam-
persy i podpaski.
Przy obecnym tempie gromadzenia śmieci miejsca na składowisku szybko
ubywa, dlatego też trzeba nim gospodarować możliwie najbardziej racjonalnie, by
wystarczyło na jak najdłużej. Głównym sposobem na zmniejszenie objętości wy-
sypiska jest wprowadzenie całkowitej segregacji śmieci, w następstwie której udaje
się odzyskać to, co można wtórnie przetworzyć. Metody segregacji odpadów są
stosowane od wielu dziesięcioleci. Pracownicy stoją przy ruchomej taśmie, na któ-
rej przesuwają się nieczystości, które należy segregować do wyznaczonych pojem-
ników. Jest to szczególnie uciążliwa praca, wykonywana w pozycji pochylonej,
w pomieszczeniu bez właściwej wentylacji i z tego powodu w upalne dni przegrza-
nym, a zimą nadmiernie wychłodzonym, w odorze rozkładających się odpadów.
Sugerowane noszenie masek nie jest wygodne i przez to niestosowane przez pra-
cowników. Osoby pracujące na składowiskach, w kompostowniach i przy usuwa-
niu odpadów są narażone przede wszystkim na kontakt z czynnikami szkodliwymi
drogą inhalacyjną oraz przez skórę. Skutki zdrowotne tej pracy należy podzielić na
trzy grupy: infekcje, choroby przewlekłe i alergie. Infekcje to przede wszystkim
choroby zakaźne. Choroby przewlekłe to np.: chroniczne zapalenie oskrzeli lub
tzw. zespół objawów toksycznych wywołany pyłem organicznym lub inne wyżej
wymienione. Szczególnie dokuczliwe są alergiczne choroby układu oddechowego,
tj. astma czy alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Typowym schorzeniem
są podrażnienia błon śluzowych oczu i nosa. Występują też choroby alergiczne
skóry [17]. Obecnie brakuje elementarnych rozwiązań z zakresu ergonomii łago-
dzących uciążliwości takiej pracy. Na każdym komunalnym składowisku odpadów
nie bez znaczenia jest również produkcja kompostu z resztek organicznych oraz
prasowanie śmieci o dużej objętości, które to prace również wiążą się z narażeniem
na uciążliwości i zagrożenia. Warto też dodać, że oprócz ludzi na składowisku
przebywa wiele gatunków zwierząt i owadów roznoszących szkodliwe wirusy
i bakterie.
Andrzej Niemiec
110
5. REGULACJE PRAWNE OBOWIĄZUJĄCE
NA SKŁADOWISKACH ODPADÓW
Przepisy i regulacje prawne obowiązujące obecnie na składowiskach odpadów
dotyczą wyłącznie ogólnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. A przecież
miejsce, gdzie składowane są odpady, to zakład pracy, w którym zatrudnia się lu-
dzi. Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców w zakresie bezpie-
czeństwa i higieny pracy [14] odnoszą się do wszystkich zakładów pracy bez wy-
jątku, bez uwzględnienia szczególnych warunków występujących na składowi-
skach odpadów, chociaż trudno je porównać do warunków występujących w in-
nych miejscach zatrudnienia osób. Mimo to, jeśli weźmie się pod uwagę zagadnie-
nia bezpieczeństwa i higieny pracy w procesach zagospodarowania odpadów, skła-
dowisko na pozór wydaje się miejscem spokojnym, pewnym, o powtarzalnych
procesach pracy. Dopiero gdy rozpatruje się zadania, jakie ciążą na przedsiębior-
stwie, oraz przepisy regulujące organizację pracy, pojawia się problem ze zdefi-
niowaniem regulacji prawnej tego obiektu. Dlatego też w trosce o bezpieczeństwo
zatrudnionych osób w art. 212 kodeksu pracy przewiduje się narzucenie pracodaw-
cy wyłącznie ogólnych obowiązków:
– organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeń-
stwa i higieny pracy;
– zapewnianie sprawności środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowania
zgodnie z przeznaczeniem;
– organizowanie procesów pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
wypadkami i chorobami zawodowymi;
– troska o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia tech-
nicznego oraz środków ochrony zbiorowej;
– wymaganie od pracowników przestrzegania przepisów i zasad bezpiecznej pracy;
– zapewnianie wykonania poleceń lekarzy sprawujących opiekę nad pracowni-
kami.
Ponadto pracodawcy są zobowiązani do:
– zapewnienia, aby budowa, przebudowa i eksploatacja obiektów budowlanych,
w których przewiduje się lub wykorzystuje pomieszczenia pracy, były prowa-
dzone zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 i 214);
– odpowiedniego zabezpieczenia maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicz-
nych (art. 216) oraz niedopuszczania do stosowania materiałów i technologii
bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników
i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220);
– przestrzegania zakazu stosowania substancji chemicznych nieoznakowanych,
bez kart charakterystyki i bez opakowań zabezpieczających przed ich szkodli-
wym działaniem, pożarem lub wybuchem (art. 221);
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
111
– zastępowania substancji i czynników rakotwórczych substancjami i czynnikami
mniej szkodliwymi dla zdrowia (art. 222) oraz rejestrowania prac, przy których
te zagrożenia występują;
– ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym (art. 223);
– nieodpłatnego doręczania pracownikom środków ochrony indywidualnej,
odzieży i obuwia roboczego, zabezpieczających przed działaniem czynników
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia (art. 237);
– zapewnienie wstępnego i okresowego przeszkolenia pracowników w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237).
W wywiązywaniu się z tych obowiązków pracodawców mają wspomagać orga-
ny państwa, konstruktorzy i producenci maszyn, urządzeń i chemikaliów oraz in-
stytuty naukowe. I tak na przykład: ministrowie pracy i polityki społecznej oraz
zdrowia zostali zobowiązani do wydania wielu przepisów wykonawczych do ko-
deksu, a także konstruktorzy i producenci do konstruowania i budowania maszyn
i urządzeń w taki sposób, aby ochronić pracownika przed urazami, hałasem, wibra-
cją lub porażeniem prądem elektrycznym. A zatem ze względu na bardzo ogólną
regulację prawną dotyczącą bezpieczeństwa i higieny pracy na składowiskach od-
padów niektóre procesy pracy wymagają bardziej szczegółowego zdefiniowania
zgodnie z przepisami dotyczącymi innych branż. W projekcie rozporządzenia mi-
nistra środowiska w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy gospodarowaniu
odpadami komunalnymi przywołuje się wiele obowiązków związanych z bez-
pieczną eksploatacją składowiska. Dodatkowo w ostatnim czasie zmieniły się
przepisy dotyczące funkcjonowania i udzielania pozwoleń na działalność istnieją-
cych składowisk; zamiast nich tworzy się Regionalne Centra Składowania Odpa-
dów. To w praktyce oznacza, że na firmy funkcjonujące w tej branży nałożono
dodatkowe obciążenia, w związku z czym może się zmniejszyć zakup specjali-
stycznych maszyn i urządzeń, pod względem ergonomicznym przystosowanych do
pracy w warunkach zanieczyszczeń chemicznych i biologicznych.
W dniu 23 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r.
o odpadach (Dz.U. z 2013 r., poz. 21), która zastąpi dotychczas obowiązującą
w tym zakresie ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz.U.
z 2010 r. nr 185, poz. 1243 ze zm.). W nowej ustawie o odpadach określono środki
służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi, zapobiegające i zmniejszające
negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi wynikający z wytwarzania
odpadów i gospodarowania nimi oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania
zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania. Przyjęte w ustawie
zasady postępowania z odpadami mają na celu ochronę życia i zdrowia ludzi oraz
ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Chodzi m.in.
o zapobieganie powstawaniu odpadów, ograniczanie ich wytwarzania, zmniejsza-
nie negatywnego oddziaływania na środowisko oraz przygotowanie do ponownego
użycia i wykorzystania. W ustawie o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. zawarte
są przepisy określające ogólne zasady gospodarki odpadami, plany gospodarki
odpadami, uprawnienia wymagane do gospodarowania odpadami, zasady prowa-
Andrzej Niemiec
112
dzenia rejestrów podmiotów wprowadzających produkty i produkty w opakowa-
niach oraz gospodarujących odpadami, jak również zasady prowadzenia ewidencji
odpadów. Ponadto na mocy przepisów nowej ustawy zostanie utworzona baza
danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (tzw. BDO),
która zastąpi obecną bazę – Zintegrowany System Odpadowy. W nowej ustawie
określono szczegółowo wymagania dotyczące prowadzenia procesów wytwarzania
odpadów. Do ustawy wprowadzono definicje nowych pojęć, takich jak: sprzedaw-
ca odpadów (dealer), pośrednik w obrocie odpadami (broker) i zapobieganie po-
wstawaniu odpadów. Niektóre dotychczas stosowane terminy (np. odzysk, recy-
kling) istotnie zmieniono. Zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r.
wprowadza się do polskiego porządku prawnego ostatnio wydane akty unijne
z tego zakresu, w tym w szczególności dyrektywy: Parlamentu Europejskiego
i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylają-
cą niektóre dyrektywy (Dz.Urz. UE L 312 z 22.11.2008, s. 3) oraz Parlamentu
Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji
przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola)
(Dz.Urz. UE L 334 z 17.12.2010, s. 17).
6. PODSUMOWANIE
W Polsce pierwsze regulacje dotyczące postępowania z odpadami i innymi za-
nieczyszczeniami zagrażającymi życiu ludzi i środowisku pojawiły się w latach 80.
ubiegłego wieku. Przepisy te były jednak nieprecyzyjne i traktowane wybiórczo
przez ówczesną administrację. Dopiero późniejsze przemiany społeczno-
polityczne, a w szczególności przystąpienie do Unii Europejskiej, zaowocowały
intensywnym przekształcaniem przepisów prawnych, głównie z zamiarem uspraw-
nienia systemu gospodarki odpadami. Na taki stan rzeczy istotny wpływ miały
przede wszystkim galopujący postęp technologiczny oraz konsumpcyjny tryb ży-
cia, który spowodował wytwarzanie coraz większej ilości dóbr konsumpcyjnych
o coraz krótszej przydatności. Zaczęto rozbudowywać wysypiska odpadów komu-
nalnych i wprowadzono do nich mechanizację procesów przetwarzania i segregacji
odpadów. W znacznym stopniu polepszyło to warunki pracy zatrudnianych tam
osób. Wcześniej nie przywiązywano wagi do szkodliwości warunków pracy.
W sektorze tym pracowali najubożsi, szukając sposobu na utrzymanie, ale z powo-
du pracy w szkodliwych warunkach często chorowali.
Obecnie sytuacja ta ulega znacznej poprawie, gdyż priorytetem gospodarki sil-
nie ukierunkowanej na innowacyjność stała się praca w bezpiecznych warunkach.
Nowoczesny przemysł stwarza nowe, nieznane jeszcze zagrożenia, dlatego należy
przewidywać kolejne zagrożenia w pracy na składowiskach odpadów. Wymuszony
regulacjami prawnymi stały monitoring pracy w szkodliwych warunkach sprzyja
Zagrożenia bezpieczeństwa pracy pracowników zatrudnionych…
113
bezpiecznym i higienicznym warunkom zatrudnienia. Przyjazne dla ludzi miejsca
pracy są korzystne nie tylko dla pracowników, ale również dla środowiska natural-
nego. Jest to klucz do inteligentnego, trwałego i sprzyjającego włączeniu społecz-
nemu wzrostu zielonej gospodarki zgodnie z celami strategii „Europa 2020”. Moż-
na uznać, że tendencja do wprowadzania nowoczesnych rozwiązań w gospodarce
odpadami jest właściwa, gdyż praca zatrudnionych w tym sektorze ludzi staje się
mniej uciążliwa i bezpieczniejsza. Zyskuje na tym również środowisko naturalne,
gdyż najnowsze regulacje prawne wymuszają stosowanie procesów prowadzących
do powtórnego przetwarzania odpadów kosztem ich składowania.
LITERATURA
[1] Bilitewski B., Hardtle G., Marek K., Podręcznik gospodarki odpadami. Teoria i prak-
tyka, Seidel-Przywecki sp. z o.o., Józefosław 2006.
[2] Dutkiewicz J., Śpiewak R., Jabłoński L., Klasyfikacja szkodliwych biologicznych wy-
stępujących w środowisku pracy oraz narażonych na nie grup zawodowych, Instytut
Medycyny Wsi, Lublin.
[3] Janik S., Macroergonomic aspects of ecological production, w: AHFRE International
Conference, Las Vegas, 2008.
[4] Janik S., Niemiec A., Two Road of Ergonomice. Advances In Social and Organization
Factors, w: 4th International Conference on Applied Human Factors and
Ergonomice, Ed. by Peter, CRS Press, New York, AHFE 2012.
[5] Janka W., Historia gospodarki odpadami, Wyd. Politechniki Warszawskiej, Warsza-
wa 2006.
[6] Jasiński W., Jasińska E., Janik S., Selected issues in sewing machinery operation and
Maintenance, Proizvodstvo: Tehnologiâ: Ekologiâ – PROTEK 2008: Sbornik naučnyh
trudov, Moskva, Rosiâ, 2008, Moskva: MGGU „Stankin”, t. 1, s. 219-222.
[7] Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B., Odory, PWN, Warszawa 2002.
[8] Kotowicz J., Janusz K., Sposoby redukcji emisji CO2 z procesów energetycznych. Ry-
nek Energii nr 1/2007
[9] Krauze S., Bezpieczeństwo i organizacja pracy na składowisku i przy usuwaniu odpa-
dów, Cedego Adam Sikor, Szczecin 2005.
[10] Leńkowa A., Aby świat nie stał się pustynią, KAW, Warszawa 1985.
[11] Niemiec A., Janik S., Ergonomia składowisk odpadów, w: Ergonomia w dobie kryzysu
społeczno-gospodarczego, red. L.M. Pacholski, J.S. Marcinkowski, W. Horst,
PressMedial, Lubin 2012.
[12] Olszewski J., Podstawy ergonomii i fizjologii pracy, Akademia Ekonomiczna, Poznań
1983.
[13] Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 27 czerwca 1960 r. w spra-
wie bezpieczeństwa i higieny pracy w miejskich przedsiębiorstwach (zakładach)
oczyszczania, Dz.U. nr 38 z 1960 r., poz. 228.
Andrzej Niemiec
114
[14] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. nr 129
z 1997 r., poz. 844 z późn. zm. (tekst jednolity: Dz.U. nr 169, 2003, poz. 1650).
[15] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy, Dz.U. nr 217, 2002, poz. 1833.
[16] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U. nr 62, 2001,
poz. 627 z późn. zm.
[17] Żygadło M., Gospodarka odpadami komunalnymi, Wyd. Politechniki Śląskiej, Kielce
1999.
SAFETY HAZARDS FOR MUNICIPAL EMPLOYEES AT LANDFILLS
Summary
People working at landfills are primarily exposed to contact with pathogens through in-
halation and through the skin. Among the identified biological agents are commonly bacte-
ria and microscopic fungi. Their colonies develop in the structure of the site, from which
they are emitted into the air acting as an extremely serious health hazard. All this poses
a serious threat to the safety of life and health of persons employed there. This applies to
wastewater treatment plants and landfills, where there are extremely difficult working con-
ditions, subject to chemical, biological and mechanical hazards. Carrying out duties under
such conditions requires proper, highly specialized tools and equipment, as well as special-
ized organization.
top related