amputation
TRANSCRIPT
Ампутацийн үед хийгдэх
хөдөлгөөн засал
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Ампутаци гэж юу вэ?
Ампутаци нь гэмтэл болон мэс заслынүйл ажиллагаагаар биеийн мөчдийгтайрах ажилбар юм. Мэс засалд энэ ньэд эсийн үхжил (malignancy, gangrene)-ийн улмаас үхжсэн мөчдийг тайрах,зарим тохиолдолд хүндрэлээсурьдчилан сэргийлэх зорилгоорхийгддэг байна.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Латин amputare- хайчлах, тайрах буюуambi-эргэн тойрон, putare- хайчлах, тайрах
Ампутаци нэр томъёо нь анх 17р зуундхэрэглэгдэж эхэлжээ.
16р зуунд extirpation нэр томъёогоорашиглаж байгаад 17р зуунд эмнэлгийн мэсзаслын нэр томъёонд давамгайланашигласаар иржээ.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Ангилал.
Олон улсын өвчиний ангилал ICD-10; T14.7
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Ампутацийн төрөл
Хөл
Хуруу
Тавхайн хэсэг
Шагайн үе
Өвдөгний үений доод (transtibial)
Өвдөгний (disarticulation)
Өвдөгний үений дээд (transfemoral)
Van- ness эргэлт (rotationplasty)- тавхай эргэсэн, шагайн үеийг өвдөгний үенд ашиглах
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Өвдөгний үений
Аарцагны арын (hidquarther amputation)
Гар
Хурууны
Метакарпал
Бугуйн үе
Шууны ампутаци (transradial)
Тохойн үений
Тохойн үений дээд (transhumeral)
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Мөрний үений өмнөд
Krukenberg procedure (ulna, radius ясыг
салгах,pronator teres булчингийн үйл хязгаарлагдана -1917)
Шүд
Эмгэг болон гоёлын заалтаар хийгдэнэ.
Мөн биеийн тал (hemicorporectomy) буюу бэлхүүсний хэсгээр, хүзүүний хэсгээр хийгдэнэ.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Урьдчилан сэргийлэх ампутаци
Энэхүү мэс ажилбар нь халдварын гаралтай эд эсийн үхжил, хэвтэрийн өвчтөний хүндрэл шарх, болон диабетын үеийн шарх болон архаг халдварын үед хийгдэх заалттай.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Ампутацийн шалтгаан
Цусны эргэлтийн эмгэгүүд
Диабет- хөлний халдвар үхжил (гэмтлийн бус ампутаци)
Захын үхжилтэй сепсис
Неоплазм-Neoplasm
Зөөлөн эдийн болон ясны хорт хавдар-osteosarcomaosteochondroma, fibrosarcoma, epithelioid sarcoma, ewing's sarcoma, synovial sarcoma, sacrococcygeal teratoma
Меланома
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Гэмтэл- Trauma
Хүнд гэмтэлийн улмаас үйл ажиллагаа
дахин сэргэхгүй болох
Деформаци
Хуруу болон мөчдийн деформаци
Халдвар
Ясны халдвар (osteomyelitis)
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Ампутацийн дараах үр дагавар Сэтгэл санааны өөрчлөлт
Үйл ажиллагааны чадвар буурах
Мөчдийн далайц буурах
Мөчдийг тайрсны дараах өөрт нь байгаа мэт мэдрэмж төрөх буюу хоосон мэдрэмж 50-80% загатнах, чимчигнэх,өвдөх, халуу оргих, татвалзах, хуурайших, нойтон оргих, бусад мэдэрч болох мэдрэхүйнүүд, болон хөдөлгөөнийг мэдэрч чаддаг
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Ампутацийн дараах үр дагавар
Тайрагдсан мөчний өвдөлт. Энэ нь хуурамч
өвдөлтөөс ондоо бөгөөд тайрагдсан мөчний
төгсгөл хэсгийн өвдөлт ба өвчтөнд шатах,
халуу оргих, цахилгаанд цохиулах мэт
мэдрэмж төрнө.
дурсах өвдөлт нь мөчдөөс илүүгээр биеийн
аль нэг хэсэгт (шүд, хөх, нүд) мэдрэгдэнэ.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үнэлгээ
Анамнез Одоогийн өвчний түүх (хэзээ хийгдсэн,
шалтгаан)
Өвчтөний түүх（бусад эрхтэн системийн дагалдах эмгэгүүд диабет, зүрх судас, амьсгал, үений үрэвсэл）
Тусгай хэсгийн асуумж- Протез хэрэглэж байгаа эсэх, таарч байгаа эсэх, Мөчний оймсны эрүүл ахуй, дурсах мэдрэмж, хуурамч өвдөлт байгаа эсэх
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үзлэг
Хаван хавдар
Шарх, зулгархай
Арьс хууларсан эсэх
Цэврүү, халдвар байгаа эсэх
Агшилт
Мэдрэхүй, дулаан, өнгө
Арьс, хумс хэвийн, тэжээлийн өөрчлөлт-эмгэг хэсгийн цусан хангамж
Тайрагдсан мөчний хэлбэр- цлиндр, шовгор, ясны болцуутай, хавантсан
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үзлэг
Протез ашигладаг бол
Протезын байрлал таарсан эсэх
Суухад эвтэйхэн эсэх
2хөлөн дээрээ зогсох үед протезон дээр
тэнцвэртэй зогсож чадах эсэх
Протезын урт нь эрүүл талтайгаа адил
эсэх
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үзлэг
Суугаа байрлалд өвчтөнд эвтэйхэн
байж чадаж байгаа эсэх
Тайрагдсан мөчин дэх оймс сайн
хийгдэж чадсан эсэх
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үнэлгээ Өвчтөнийг мэс ажилбар хийхээс өмнө болон
дараа дараах үнэлгээг заавал хийнэ .
Шархны урт ба тайрагдсан мөчний урт （богино 10-33%, дунд 34-67%, урт 68-100%）
MMT （active, passive）
ROM (active, passive)
Мэдрэхүйн тест （өнгөц ба гүн）
Рефлексүүд
хөдөлгөөний үйл ажиллагааны чадвар ICF
ADL
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Сэргээн засах эмчилгээний зарчим
Тайрагдсан мөчдөд хийгдэх арга хэмжээ
Тайрагдсан мөчний проксимал үений
хөдөлгөөн болон хөдөлгөөний чадварыг
нэмэгдүүлэх дасгал
Үйл ажиллагааны чадвар нэмэгдүүлэх
дасгалууд
Өвдөлт намдаах
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Тайрагдсан мөчдөд хийгдэх арга
хэмжээ
Тайрагдсан мөчний хэлбэржилтийг сайжруулах
зорилгоор боолт хийх
Хагалгааны дараах боолт нь мөчдийн хэлбэрээ олох үйл
явцыг сайжруулдаг ба хэд хэдэн төрөл байна.
- plastic of paris socket, unna dressing, soft (elastic wrap
elastic shrinker) dressing.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Проксимал үений хөдөлгөөн болон
хөдөлгөөний чадварыг нэмэгдүүлэх
дасгал
Хүч (stenght)
Сунгалт (stretch)
Тэсвэр (endurance)
Тэнцвэр (balance)
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Хүч (stenght)
• Хүчний дасгалын ерөнхий зарчим нь суга
таягтай биеийн жинг дааж алхахад цээж
болон мөчдийн булчингийн хүчийг
сайжруулахад оршино.
Ампутацийн дараа биеийг өргөхөд чухал
үүрэгтэй оролцдог мөр буулгагч, тохой
тэнийлгэгч булчингийн хүчийг
сайжруулах
Хэрэглэгдэх матерал: Сунадаг резин
(theraband)
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Хүч (stenght)
Хүчний дасгалыг 3секунд барих, 10 удаа, 3
давталттай хийнэ.
Жишээ. Доод мөчний transtibial ампутацитай
өвчтөн.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Сунгалт (stretch)
Сунгалтын дасгалыг агчилтаас урьдчилан
сэргийлэх зорилгоор хийнэ.
Идэвхигүй сунгалтын дасгалаас илүүгээр
идэвхитэй сунгалтын дасгал нь үр дүн
сайтай байдаг.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Сунгалт (stretch)
Жишээ. Доод мөчний transtibial
ампутацитай өвчтөн
Түнх, өвдөг нугалах булчингийн агчилт
бууруулах, тойгны шөрмөсийг дэмжсэн
протез той үед hamstrings булчинг 15
градусаас бага агчилт өгөх нь асуудалгүй
юм.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Тэнцвэр (balance)
Суугаа тэнцвэр сайжруулах дасгал
Зогсоо тэнцвэр сайжруулах дасгал
Алхааны дасгал
Алхааны зам ашиглан алхах дасгалыг хийнэ.Хэрвээ суга таяг ашиглаж байгаа бол2таягаа эхлээд тавина, дараа нь эмгэгтэйхөлөө зөөнө. Таяган дээр биеийн бүх жингавч байгаа бөгөөд эрүүл хөлөө маш хурданурагш тавина. Энэ алхааны аргыг 3цэгттаяган алхалт гэнэ.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үйл ажиллагааны чадвар нэмэгдүүлэх
дасгалууд
Хэвтээ- суух
Суух-зогсох
Дээшээ харж хэвтэх- байрлал солих,
Доошоо харж хэвтэх- цээж тэнийлгэж,
доод мөчдийг тэнийлгэх.
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Үйл ажиллагааны чадвар нэмэгдүүлэх
дасгалууд
Суугаа байрлал. Суугаагаас дээш босох үеддээд мөчдийг тулгуур болгож ашиглах
Өвдөглөж суух. Боломжоороо өвдөглөжсууна, өвдөглөж суугаад тэнцвэрийгавхуулна. Өвдөглөж суусан үед биеэрхөдөлгөх, өвдөглөж суусан үед хөлөөхөдөлгөх_
Тэргэнцэр ашигладаг бол
Тэргэнцэрээс ор луу орноос тэргэнцэр лүүзөөвөрлөх
www.zaluu.comwww.zaluu.com
www.zaluu.comwww.zaluu.com
www.zaluu.comwww.zaluu.com
www.zaluu.comwww.zaluu.com
Анхаарал тавьсанд
баярлалаа
www.zaluu.comwww.zaluu.com