* UVOD U KOMUNIKOLOGIJU *

UVOD U KOMUNIKOLOGIJU

PITANJA I ODGOVORI ZA ISPIT

1. KOMUNIKOLOGIJA kakva je to nauka, ta prouava, geneza (postanak ili porijeklo) termina i pojma.Komunikologija prouava oblike i naine drutvenog komuniciranja ovjeka od interpersonalnog do masovnog. Ona istrauje smisao, svrhu i efekte simbolike interakcije, strukturu i funkcije komunikacijskih sistema. Komuniciranje je openje, saobraaj, saopavanje, bivanje u vezi. To je temeljni proces koji omoguuje nastanak i funkcioniranje ljudskih zajednica (Vreg). Komunikologija prouava sadrinu, oblik i naine ovjekovog meusobnog i masovnog komuniciranja, smisao, svrhe i efekte simbolike interakcije, kojom se ljudi sporazumijevaju, podstiu na djelatnost, kao i strukture i funkcije komunikacijskih sistema (Vrec). Prema Donu Fisku, komunikologija prouava proces prenoenja poruka i njihove refleksije, a problemima proizvodnje i razmjene znaenja bave se teorije informacija. Da bi se komunikologija mogla razvijati kao zasebna nauka, potrebno je uspostaviti razliku izmeu pojmova komuniciranje i informacije. Prvi pojam je odnos izmeu subjekata, a informiranje je ono to ini svrhu i sadraj tog odnosa.

2. Komuniciranje u prvobitnim zajednicama: nain, sredstva, karakter i ciljevi. Prije nego poinje komunicirati sa pripadnikom svoje vrste, ovjek komunicira sa prirodom koja ga okruuje. Uvidio je da mu za uspjeno savlaivanje prirodnih datosti trebaju i druge jedinke i time nastaje era ljudskog tzv. humanog komuniciranja. Crtei kao poruke koji su pronaeni potvrivali su ovu tezu. Za najraniji period razvoja ovjeanstva karakteristina je komunikacija izmeu jedinki, jedinki i grupe i grupa meusobno, iji je motiv bio komunikacija sa prirodom. O svjesnom, ciljnom drutvenom komuniciranju moe se govoriti u prakomunistikim zajednicama, jer na tom stupnju razvoja ljudskog drutva, odlika je bila u meusobnom sporazumijevanju, elementarnoj obavijetenosti, dogovaranju.

Raslojavanjem prastarih drutvenih zajednica, oblici drutvenog komuniciranja se prilagoavaju novim uslovima. Informacija kao novi element dobija novu ulogu i formu. Na taj nain su povlaeni vladali, a izmeu njih i robova nije bilo komuniciranja, osim prava na robove i obaveze prema gospodaru.

U staroj Atini je bilo vrlo izraeno iznoenje i razmjena ideja i miljenja, saopavanje i irenje saopenja od ireg drutvenog znaaja, a to je izraz politikog odnosa i politikih borbi unutar vladajueg sloja drutva. Poela se posveivati posebna panja nainu saopavanja miljenja, obavjetenja i ideja. To najbolje potvruje injenica da se u Atini razvio snaan i do sada neprevazien razvoj govornitva, koji je bio interakcijskog znaenja. U starom Rimu komuniciranje je dobilo jo jednu dimenziju, a to je uticaj na mase slobodne svjetine iju snagu treba usmjeravati u eljenom pravcu, a nju uvati okupljenu.

I u Atini i Rimu intenzitet javnog komuniciranja nije bio uvijek jednak. Bilo je perioda kada je javna drutvena komunikacija svedena na zvanine objave, kada su misli i ideje ostajale u krugovima onih koji su imali vlast. Tako se vidjelo da autokratija, odnosno diktatura i tiranija ne podnose iznoenje miljenja i javno saopavanje injenica, osim onih koji djeluju u pravcu stabilizacije vladavine. Uspjesi i padovi govornitva u antikom svijetu potvruju da je uzrok tome u radikalnim promjenama politikih i drutvenih odnosa, do ega je dolo poslije pada Republike. A to znai da se sa smjenom demokratskog autokratskim politikim sistemom pogorala komunikaciona situacija.

To se jasno oituje u narednoj etapi razvoja ovjeanstva, kada je crkva koja je i sama bila feudalac teila da potini i feudalca i plemia pomou svoje dogme (osnovna taka u vjerskoj nauci), a i pomou seljaka koji je bio oruje u njenim rukama. U srednjem vijeku se snano razvija tzv. crkveno govornitvo, kojim se crkva sluila neogranieno, jer je eljela da u drutvu bude glavni tuma i sudac. Dokaz za to je da se kao obavezan predmet na Univerzitetu predavala retorika i manipulacijom govornitva crkva je mogla drati sve tokove drutvene komunikacije. Ova komunikaciona situacija se nije mijenjala ni pojavom tampe, a poto je vidjela znaaj ovog sredstva, crkva i krupni feudalci su ga uzeli pod svoju kontrolu i drali sve do graanskih revolucija.

Meutim, poetkom renesanse, sitaucija se neto mijenja i graanski pokreti zahtijevaju oslobaanje javne rijei i tampe, odnosno preotimanje kontrole nad javnom komunikacijom od monarhistikih reima i crkvene hijerarhije. Ti zahtjevi su znaili slobodu govora, zbora, javnog istupanja, tampe itd., ali ih je najbolje izrazila velika Francuska revolucija.

Buroaske revolucije su omoguile dotada nevien razmah javne rijei, odnosno javnog drutvenog komuniciranja. Neki pokuaji da se to ogranii ili zaustavi bila su kratkotrajni. Ali, buroaziji se nametnulo pitanje kako vladati javnom komunikacijom, jer razvoj robne proizvodnje, ubrzana urbanizacija naselja, ope osnovno obrazovanje i drugo je izazivalo ubrzan razvoj sredstava za kontribuciju (novane i druge isplate) i distribuciju informacija ime se multiplicira (umnoava) snaga javne rijei i mogunost uticaja njenim posredstvom. Vlada i vladajue politike snage sluile su se demokratskim sredstvima, kao to su vlasnitvo nad sredstvima informiranja, vezivanjem tampe za inudstrijski i bankarski kapital, uticajem na personalni sastav redakcije i drugim.

3. Komuniciranje definicija; komuniciranje i informiranje diferencija.

Komuniciranje je openje, saobraaj, saopavanje, bivanje u vezi. To je temeljni proces koji omoguuje nastanak i funkcioniranje ljudskih zajednica. Osnovni nain sporazumijevanja posredovanja znaenja pomou simbola; uspostavljanje zajednitva jednog ivog bia sa drugim, sutinski nain sporazumijevanja ljudi, naroda uslov nastanka, razvoja i opstanka ljudskog drutva (Vreg). Da bi se komunikologija mogla razvijati kao zasebna nauka, potrebno je uspostaviti razliku izmeu pojmova komuniciranje i informacije. Prvi pojam je odnos izmeu subjekata, a informiranje je ono to ini svrhu i sadraj tog odnosa.

4. Masovno drutvo geneza i karakteristike; ta je zapravo masovno drutvo?Masovno drutvo je kulturnohistorijska pojava koja oznaava graansko kapitalsko, profitno drutvo, vladavinu elite moi i bogatstva. Masovno drutvo je proizvod industrijalizacije proizvodnje i urbanizacije ivljenja. Mijenjanjem naina proizvodnje i razmjene roba, mijenjaju se i odnosi prema ljudima, kako u proizvodnji tako i u razmjeni, zatim nastaju migracije velikog broja ljudi iz sela u gradove, to mijenja ljudski nain ivota. U okviru svega ovog nastale su i mnoge druge pojave, to sve to zajedno ini masovno drutvo. Inae, masa sainjava mnogo ljudi, odnosno rulju, a komunikologija pojam drutvo preuzima od sociologije, to zapravo predstavlja komunikoloki fenomen.

5. Teorija simbola ta su simboli, vrste i funkcija?

Ljudsko komuniciranje ostvaruje se pomou ili posredstvom simbola. To su vrste verbalnih znakova koji oznaavaju predmete, stanja i zbivanje. Teorija simbola je osnova komunikologije. Istraivanje njihovih vrsta, funkcije i strukture, proizvelo je itav niz pitanja znaajnih za odnose meu ljudima koji se uspostavljaju komuniciranjem. Partneri u komunikacionom prostoru moraju raspolagati sa priblino istim fondom simbola i ti simboli moraju imati isto znaenje, kao i to moraju poznavati iskustvena polja jedni drugih i slino. Simboli se dijele na verbalne i neverbalne, konkretne i apstraktne. Verbalni simboli su rijei izgovorene ili napisane. Neverbalni su geste, mimika ili razni zvuci. Konkretni simboli oznaavaju konkretne predmete, dok su apstraktni koji oznaavaju pojmove izvan dometa ula: ljubav, dua Fond simbola kojima se ovjek slui razvijao se uporedo sa razvojem civilizacije. Dokazano je da simboli igraju veoma vanu ulogu u oznaavanju ili iskazivanju identiteta ovjeka, ljudske skupine, naroda ili nacije. Ovdje se ne radi samo o jeziku, ve i o drugim indikatorima, kao to su simbolna muzika, zastave, odijevanje, pozdravljanje i drugo.

6. Simbol signal znak definicije i razlike.

Simboli su vrste verbalnih znakova koji oznaavaju predmete, stanja i zbivanje, ali meu njih se u irem smislu ubrajaju i znaci i signali, meu kojima postoji ozbiljna razlika. Simbol oznaava neto to on jeste i dijeli se na verbalne i neverbalne, konretne i apstraktne. Znak oznaava neto to on sam nije, a signal je neverbalni simbol jednokratnog trajanja ije je znaenje uglavnom konotativno i unaprijed dogovoreno.

7. Pismo znaenje pojave; faze razvoja; pismo u ljudskoj komunikaciji.

Ljudsko komuniciranje predstavlja govor i pismo. Pod pojmom pismo ne bi trebalo izriito podrazumijevati grafove koji u nekom sklopu imaju odreeno znaenje. Crtei u peinama koji su nai predaci ostavili iza sebe predstavljali su odreene poruke. Pismo kao upotreba znakova za predstavljanje i saopavanje misli i rijei je najvei domet ovjekove uobrazilje. Ljudi su se do novijih vremena s potovanjem odnosili prema pismu, a pismeni ljudi uivali su veliki ugled u svojoj okolini.

Pismo se razvijalo u skladu sa razvojem ovjekovih potreba i spoznaja. Ostavljanjem svojih tragova, odnosno obiljeavajui svoke kretanje, ovjek je crtao po peinama i tako je nastalo slikovno pismo piktografija. Jedan od najprimitivnijih naina biljeenja jeste RABO, tap na koji se zarezima neto zapisuje, najee znaci koji slue kao brojevi. Kod ovog tapa bio je problem zarezivanja jer vrlo lako se moglo dogoditi da ta poruka ili ne bude isporuena ili da se ne proita pravilno, te je tako dolazilo do simbolikog nesporazuma i izostajanja oekivane reakcije. Sluilo se i pismom KVIPUU, odnosno konopcima i vezivanjem vorova na njima, a takvim pismom su se sluile Inke. Razlikujemo slikovno pismo ili piktografiju, zatim ideografiju i slogovno pismo.

Piktografija je prvi stupanj u razvoju pisma, a znai izraavanje misli i rijei slikom. Ovo pismo je nastalo u fazi kada je ovjekova misao bila predmetna, slikovna. Niz slika znailo je ideju koju autor eli da izrazi, odnosno priu koju eli da ispria.

Ideografija je vii oblik slikovnog pisma, kojim se pokuavaju izraziti apstraktne (misaone) ideje. U ideograme spadaju saobraajni znaci. Ideografsko pismo je prelaz ka fonetskom, jer ideografski znak ne simobolizuje glas, osim kada u nekom jeziku za jednu ideju postoji samo jedna rije. Od tada je poelo predstavljanje pojedinih glasova i taj simbol je postao fonetski.

Sumersko pismo uzima se kao primjer tog prelaza. Sumerci su prvo ovladali piktografijom, a onda sa ideografijom sa elementima fonetskog pisma. Sumersko pismo inile su linije koje su urezivane u vlane meke glinene ploe. Poto su te linije bile slino klinovima, otuda i naziv klinasto pismo. Ovo pismo su prihvatali i usavravali Vavilonci, Asirci, Perzijanci i drugi. Klinasto pismo i egipatski hijeroglifi su prvi potpuni sistem grafikog izraavanja misli. I kinesko pismo je bilo ideografsko sa elementima fonetskog, ali se takvo zadralo i do danas. U Kini je u upotrebi 8.000 znakova, a za pismenost je dovoljno i 1.000 znakova. U ideografskim pismima moe doi i do nesporazuma jer jedan ideogram ima vie znaenja, pa mu se dodaje jo jedan simbol determinativ, koji ga blie objanjava.

Slogovno pismo predstavlja veliki napredak u razvoju pisma, ali ni ono nije moglo zadovoljiti ope potrebe ovjeka. Primjerci ovog pisma pronaeni su na Kritu a potiu iz 15. vijeka p.n.e. i u fenianskom gradu Biblosu u 18.vijeku p.n.e.

Perzijanci su razvili pismo slini klinastom sa svega etiri ideograma, a slogove zamijenili za pojedine glasove. To pismo je imalo 36 simbola sa jednim interpukcijskim znakom. To je pretea fonetskog pisma, odnosno alfabeta. Hansko pismo, neka vrsta alfabeta, koji su fenianski trgovci raznijeli po zemljama Sredozemlja. To pismo je osnova svih savremenih evropskih alfabeta.

Komplikovanost pisama je ograniavala komunikaciju i svodila je na najnuniju mjeru, jer komuniciranje pismom oteavali su i materijali na kojima je se pisalo i kojima se pisalo. Drvene, glinene i druge ploe zamijenio je papirus i pergament, a kasnije i papir.

Papirus je biljka od koje su Egipani pravili materijal za pisanje sve do 11. vijeka p.n.e, dok ga nije zamijenio pergament, koji je proizveden u azijskom gradu Pergamu. Postoje dokazi da se pergament pravio i u Bosni.

8. Govor evolucija (razvoj) ka govornitvu; uslovi nastanka i razvitka govornitva.

Govor je najvaniji i najuniverzalniji nain izraavanja opaenog i to bez obzira na ula kojima je opaanje registrirano. Govor je najvaniji i najuspjeniji nain komuniciranja meu ljudima. Dijelovi ovjekovog mozga znaajni za govor razvijali i poveavali su se tokom milenijuma zahvaljujui radu. Naroito se poveavala kora velikog mozga u kojoj su centri za pamenje i govor. Neartikulisani uzvici i gesta bili su prvi oblici i naini sporazumijevanja meu ovjekovim precima. Od tog istorijskog trenutka, govor je ostao osnova svake komunikacije, najvaniji nain optenja meu ljudima. Javno drutveno komuniciranje javlja sa pojavom razliitosti interesa pojedinaca i grupa, drutva i pojedinca itd. Time govor prestaje biti sredstvo pukog sporazumijevanja, a postaje sredstvo komuniciranja ostvarivanja posebnih interesa. To uslovljava pojavu govornitva kada se javlja potreba da se ideja, misao, stav iskae na nain kojim e se postii najbolji efekat, odnosno kada se rodila tendencija (misao vodilja, razvitak neke pojave).

Govornitvo je najrasprostranjenije bilo u Rimu i u Atini. Posebnu panju je zahtijevalo religiozno govornitvo kao nain komuniciranja u borbi za irenje vjerskih pogleda.

Govornitvo je bilo razvijeno i kod starih Inda i kod Iranaca. Govor je i u cijelom srednjem vijeku osnovni medij komuniciranja, pa su se tek poslije raskola crkve i feudalizma razvijali oblici govorne komunikacije.

9. Antike retorike teorije i njihovo znaenje danas.

Najznaajniji antiki teoretiar retorike Aristotel razlikovao je slijedee:

1. linost govornika, njegov moralni habitus, njegova kvalificiranost za predmet o kojem govori i povjerenje slualaca i cilj koji govornik eli da postigne,

2. raspoloenje slualaca i

3. inilac ubjedljivosti.

Aristotel je sluaoce dijelio na one to sluaju govornika i na one to treba da prosuuju o stvarima koje su se dogodile ili se trebaju dogoditi. Antiki teoretiari i filozofi meu kojima i Platon dijele retoriku i po ubjeivanju i nagovoru.

Teorijom govornitva bavili su se poznati Rimljani, meu kojima su Ciceron, Cezar, Kvintilijan.

Ciceron, da bi postigao uspjeh u namjeri smatra da se moraju ispuniti tri uslova:

1. govornik mora privui panju slualaca,

2. govornik mora svoje sluaoce pouiti da bi razumjeli to to im govori,

3. govornik mora neutralizirati postojee predstave slualaca o stvari o kojoj im govori i privesti ih svojim predstavama.

M. F. Kvintilijan je posebnu panju posveivao etikom aspektu govornitva. Po njemu govornik kao prvo mora biti dobar ovjek.

Njemaki filozof Hajnrih Gejsler kae da slualac govorniku uvijek postavlja pet pitanja: Ko si? ta e govoriti? Kome namjerava da govori? Koliko e dugo govoriti? to trai od mene? Naravno, ne postavlja ih verbalno, ve to oekuje od govornika, a ovaj mu opet na to mora odmah odgovoriti u poetku svog govora.

Aristotel je retoriku dijelio na dravnu, sudsku i virtuoznu, odnosno umjetniku i filozofsku. Za Aristotelom se povode mnogi savremeni istoriari i istraivai retorike i govornitva. Tako, Branislav Nui uoava politiko, sudsko, vojniko, nauno i pouno, crkveno i prigodno govornitvo.

Kvintilijan kae da se o nekom dogoaju ili postupku moe suditi samo ako je poznat odgovor na slijedea pitanja: ko, ta, gdje, kakvim sredstvima, zato, kako i kad. Do ovog stava je doao pratei javno komuniciranje u Rimu, naroito poslije pojave prvih novina u kojima su se poele iznositi lai i klevete. Na osnovu toga on je udario temelje novinarstva i ta njegova ema se trasformirala u poznatu teoremu Five W.

Pratei govornitvo kroz istoriju, teoretiari su govornike svrstali u tri grupe:

1. govornici koji itaju pripremljene govore,

2. govornici koji govore ono to su napisali pa nauili napamet,

3. govornici koji improvizuju, odnosno nastupaju bez ikakve pripreme.

10. Interakcija (meudejstvo) u komuniciranju i funkcija simbola.

Jedno od podruja istraivanja jezikih znakova jeste i interakcija, koju podrazumijeva komuniciranje, jer je bez nje saopavanje jednosmjeran in. Funkcija interakcije je viestruka, odnosno pokazuje da li je poruka shvaena i prihvaena, da li je proizvela eljeno ponaanje. Interakcija je kontrola simbolizacije poruka u komunikacijskom inu, odnosno da li partneri raspolau istim fondom simbola, da li odaslani simboli imaju isto znaenje, postoje li u poruci naglaeni redutantni elementi i je li napadnuta entropijom itd. Interakcija je i faktor razvoja komunikacije, jer podstie sudionike u komunikcijskom inu da nastave razmjenu poruka, a to znai da otvara dijalog. Ona tako djeluje ili morfostatiki, odnosno uspostavlja ravnoteu i uva postojee stanje ili morfogenetiki, odnosno uspostavlja dinamiku ravnoteu. Podruje istraivanja od interpersonalnog komuniciranja, u kojem je interakcija najostvarljivija, proiruje se i na masovno komuniciranje, a interaktivno djelovanje se pomou savremenih tehnologija ostvaruje preko masovnih medija.

11. ta je to iskustveno polje simboli u iskustvenom polju.

Iskustveno polje je socioloko-komunikoloka pojava, a radi se openito o iskustvu koje ovjek stie tokom vremena. Ipak, kada se radi o iskustvenom polju, misli se na iskustvo na nekom konkretnom polju ili planu. Na osnovu tog konkretnog iskustvenog polja odreujemo znaenje i vrijednost pojedinih simbola. Iskustveno polje u vezi sa nekom konkretnom pojavom je sastavni dio kako kolektivne, tako i individualne svijesti o neemu. Svaki ovjek moe imati svoje individualno iskustveno polje po kojem procjenjuje dogaaje i ljude.

12. Simbolike deformacije.

Prouavanje procesa simbolizacije poruka, ukazalo je i na mogunost simbolikih deformacija. Uz neadekvatnost i neistovjetnost znaenja, postoje dvije osnovne vrste tih deformacija, a to su redudanca i entropija.

Redudantnost jeste postojanje u poruci ono to je za njeno znaenje suvino. Na ovu vrstu simbolike deformacije poelo se ukazivati krajem 19. vijeka kada se u komunikacijske sisteme poeo uvoditi telegraf, jer je ova tehnologija podrazumijevala racionalno kazivanje, a nita suvino. Radi ekonomisanja vremena slanja poruka uvelo se enkodiranje poruka to je bilo znaajano za pojavu radia i televizije. Postoje dvije vrste redudantnosti a to su semantika i sintaksika. Prva izraava znaenjsko preobilje, a druga suvini tekstualni dodatak.

Entropija znai gubitak nekih elemenata strukture sadraja, znaenja i drugog. Do tih gubitaka dolazi na putu od komunikatora do recipijenta i obratno. Ti gubici mogu da ukau prohodnost, odnosno neprohodnost kanala, razliito znaenje simbola i drugo. Znai entropija je mjera nereda.

13. Komunikacija i identitet pojedinca i kolektiva.

Identitet se sastoji od naizgled nevanih sitnica na osnovu kojih razlikujemo ljude, pa sve do nacionalnog, politikog, vjerskog identiteta. Identitet, uope, bilo da je individualan ili kolektivni, postoji u relaciji sa neim drugaijim, tj. u sredini gdje drugaije ne postoji identitet je sasvim nevaan.

14. Jezik u komunikaciji dimenzije: semantika, sintaksika i pragmatika.

Jezik postoji samo sa ovjekom i samo u komunikaciji. Sporazumijevanje izmeu subjekata komunikacijskog ina je susret dva nivoa komuniciranja:

a) predmeta povodom kojeg se uspostavlja komunikacijski akt,

b) tipa ili karaktera jezike radnje i njenog smisla.

Komunikolozi razlikuju tri dimenzije jezikih znakova i to:

a) semantika koja prouava odnos jezikog znaka i vanjezikih predmeta, odnosno znaenjska funkcija,

b) sintaksika koja govori o meusobnom odnosu simbola

c) pragmatika koja govori o odnosu izmeu simbola i njegovog korisnika (arls Moris).

15. Dinaminost (razvojnost) ili statinost komunikacije; otvorena i zatvorena komunikacija.

Komunikacija moe biti dinamina ili statina, u zavisnosti od toga kakav je komunikacijski proces. Otvoreni kom. proces je po pravilu dinamian, razvija se i obogauje, za razliku od zatvorenog kom. procesa koji je statian i ne nosi nikakve promjene. Otvoreni kom. proces provocira nove poruke i potvruje ispravnost vrijednosti simbola koje komunikator upuuje. Bez otvorenog kom. procesa nema ni komunikacije.

Zatvoreni kom. proces niti se potvruje niti provocira nove poruke. Ovakvi procesi su obino vjerske propovijedi, gdje jedna osoba objanjava principe vjere.

Za otvoreni kom. proces se vee morfogenetiki sistem komunikacija, a za zatvoreni morfostatiki sistem.

Prvi sistem podrazumijeva drutvo sa vie centara moi, a drugi sistem drutvo sa jednim centrom moi koji eli ouvati postojee stanje.

16. Komuniciranje u drutvenim grupama i drutvene norme; vrste grupe i njihov karakter.

Komunikacija se moe odvijati unutar jedne ili vie drutvenih grupa, gdje se stvaraju i drutvene norme koje se moraju potivati. Kad je u pitanju komunikacija u grupi moramo poznavati iskustvo grupe kojoj se obraamo, odnosno kakav je njen stav o nekom pitanju. Komunikaciju moemo svrstati unutar jedne grupe i to se zove interpersonalno komuniciranje, gdje se subjekti mogu vidjeti i uti.

Postoji i intergrupno komuniciranje to podrazumijeva komunikaciju izmeu dvije ili vie grupa. Ovdje je znaajna uloga lidera.

Same grupe se dijele na primarne i sekundarne. Prva grupa su porodica i njeni lanovi, a druga sve ostale grupe.

17. Osobenost komuniciranja u starom Rimu pismo u komunikaciji.

Kad je u pitanju drutveno komuniciranje, u Rimu je izmeu robovlasnika i robova postojala slobodna svjetina. Borba izmeu vlasnika vodila se u Senatu, ali nerijetko preko svjetine, koja nije samo formalno u ropskoj poziciji. Tako su nastali i neki novi elementi u oblikovanju informacije i stilu komuniciranja. Poto su Rimljani bili dobri graditelji drumova, ti drumovi su esto sluili i za prenoenje informacija izmeu gradova, provincija, od Senata do armija i obratno itd. Obavjetenja koja su stizala i do plebsa, uvijek su bila oblikovana tako da su odgovarala svakom. Pored govorenja na javnim mjestima, postojali su i drugi kanali kojima su obavjetenja dolazila do masa i na taj nain su se transformirala u glasine. Rimljani su otkrili da se namjernim ubacivanjem dezinformacija u te kanale mogao postii odlian efekat na ponaanje svjetine.

Na razvoj govornitva u Rimu je presudan uticaj imalo grko oratorstvo. Meutim, rimsko oratorsko se njegovalo i prije kontakta sa grkim. Meu najistaknutijim rimskim oratorom bio je Ciceron. Za njega se vezuje i stenografija, jer je on svoje govore diktirao svom robu Tironu koji je skraeno zapisivao rijei. Jedan od najznaajnijih rimskih oratora je i Julije Cezar, kao i Klaudije, Fabije, braa Grasi, Katilina i drugi. Ali u govorima injenice nisu bile najvanije, ve stavovi, sudovi i primjeri. Govori su vie teili ka racionalnom, nego emotivnom karakteru. U Rimu je postojola neka vrsta zidnih novina, odnosno Cezarov Acta Senatus, koje su donosile senatske odluke i zakone. Ubrzo im se promijenio naziv u dnevne novosti, zbog toga to se promijenio profani (neuk, neupuen) oblik ivota. Sve to se u tim novinama pisalo prepriavalo bi se na nekom skupu. U Rimu se pored govornitva, javljalo javno itanje, to ine ljudi vjeti itanju i pisanju, ljudi dobre memorije i dara za prepriivanje.

18. Indoktrinacija (poduka) ta je to; gdje i kada poinje; uloga mas-medija; indoktrinacija i mit.

Komuniciranje je osnovni faktor geneze subjekta, odnosno oblikovanja ovjeka kao drutvenog bia. U prvim danima ivota poinju komunikacijska djelovanja izmeu majke i djeteta, a kasnije u obitelji ili grupi koja eventualno supstituira obitelj poinje i proces indoktrinacije koji se nastavlja u sekundarnim grupama. Na karakter indoktriniranja poinju uticati masovni mediji. Njihov uticaj je direktan na dijete, ali i posredan preko odraslih. Ovakvo djelovanje medija je po pravilu jednosmjerno, ali se u neposrednoj komunikaciji u grupi ovo djelovanje pretvara u interaktivno. U primarnoj grupi je naroito snana vjerska indoktrinacija, a u komuniciranju sa odraslim poinje i politika. Ali najuticajniji kanal indoktrinacije je obrazovanje i tu se zavrava osnovni tok oblikovanja ovjeka. ovjek je i poslije podloan uticajima, a ubjeivanje za prihvatanje konretnih stavova ima znaajne anse za uspjeh. I ve je pripremljeno polje za djelovanje aktualne politike putem masovnih medija to potvruje definicija komunikacijske kategorije ubjeivanja.

19. Indoktrinacija i preokret mas mediji u preokretu.

Zanimljivo pitanje je uloga masovnih medija u drutvenim preokretima, odnosno da li na te preokrete djeluju masovni mediji ili razni posredniki faktori? Meutim, rezultati istraivanja nisu dali jedinstven odgovor. Veina smatra da se masovni mediji prikljuuju procesu preokreta, a da na njih odluujue djeluju posredniki faktori. Nakon preokreta, mas mediji imaju ulogu indoktrinata, oni su ti koji ovjeka upuuju i uvode u novonastalo stanje, ukazuju mu na nove drutvene norme itd.

20. Pisma i pismenost u srednjovjekovnoj Bosni; ulazak i evolucija arapskog pisma.

Do dolaska Turaka, Bosanci su se sluili prvo glagoljicom a zatim bosanskom, brzopisanom irilicom, koja se negdje dokumentuje kao bosanica. U nekim pravoslavnim manastirima se upotrebljava crkvena irilica. Pismenost je bila najrazvijenija kod bosanskih kristijana, pa otuda i komuniciranje putem pisma. Dolaskom Turaka javlja se novo arapsko pismo, arebica, koje se vremenom prilagoavalo bosanskom pismu. Preko katolikih samostana i franjevaca u Bosnu se uvodila latinica. Manastirski prepisivai su preuzeli crkvenu irilicu zajedno sa crkveno-slavenskim jezikom. Sve tri vjerske zajednice su se brinule za irenje pismenosti svojih pripadnika, pa su se otvarale kole, ali se dugo u meusobnoj komunikaciji odrala brzopisna irilica. Jevrejska zajednica je takoe brinula za pismenost svojih pripadnika.

U ono vrijeme Bosna je spadala u red najpismenijih zemalja u Evropi, a krajem 18. vijeka Bosna je zaostala za Evropom, jer se poslije graanskih revolucija, u Evropi poelo uvoditi obavezno osnovno kolovanje, pokretale su se novine i drugo.

Da bi se islam uio i irio, moralo se uvesti arapsko pismo. Zbog toga su se osnivale vjerske ustanove, odnosno mektebi. Kako nije bilo uitelja otvorila se i medresa, pa su najbolji uenici esto ili u Istanbul na dalje kolovanje, a mnogi meu njima su ostajali u slubi na carskom dvoru. Arapsko pismo nije bilo pogodno za irenje pismenosti, jer nije bilo proizvod duha bosanskog jezika, pa su se vrili pokuaji prilagoavanja. Arapskim i naim pismom napisane su mnoge pobone pjesme to je bilo obavezna literatura u mektebima. U toku kolovanja uz arapsko pismo uila se i bosanska irilica. Prvi rijenik na balkanskom prostoru, napisan 1631. godine, olakavao je i uenje prilagoenog arapskog pisma i razumijevanje turskih rijei, koje su ule u na narodni jezik.

21. Komunikator poruka mas medij.

22. Mas mediji voe javnosti osobine poeljne za voe javnosti.

Komunikacija izmeu primarnih i izmeu sekundarnih grupa odvija se najee posredovanjem, odnosno reprezentovanjem. Primarne grupe predstavljaju njihove starjeine, a sekundarne njihove voe, koje komunikolozi i sociolozi nazivaju voama javnosti. Kada se slui sredstvima masovnog komuniciranja, grupa to ini posredstvom voe ili vostva. Karakter komunikacije u sekundarnoj grupi odreene komunikacionom situacijom u drutvu. Demokratinou ili autoritarnou je odreen nain na koji se uspostvlja vostvo u grupi, da li demokratkim izborom ili dekretom nekog centra moi iznad grupe ili pak uzurpacijom pozicije vode. Kriteriji i predpostavke koja neka osoba mora imati da bi mogla biti voa dijele se vrijednosne, statusne i posebne. Meu vrijednosne se ubrajaju moralne osobine, obrazovanje, sposobnost komuniciranja. Statusne su bogatstvo, spossobnost procjenjivanja i predvianja, bliskost sa mas medijima Meu posebne vrijednosti ubrajaju se dobar glas, dobar sportista, dobar glumac ili voditelj na TV, lini arm

Uspjenost djelovanja voe zavisi od personifikacije grupnih vrijednosti, kompetentnosti i strunosti, strateke drutvene lokacije, strukture grupe, odnosa i kontakata sa mas medijima (Vreg)

Sa stanovita komunikologije znaajne su odlike: bliskost i kontakti sa mas medijima, razuenost komunikacijskih veza izvan grupe i strateka drutvena lokacija. Bez ovih odlika teko da voa javnost uspostavi potrebnu komunikaciju sa drugim javnostima, kao i grupa da bude dovoljna prisutna u komunikacijskim tokovima. Osim ovih mjerila uspjenosti voe, prvo i najvanije mjerilo je identifikacija lanova grupe sa voom. Tu je uloga mas medija nezamjenjiva, jer stvaraju medijske linosti, ali ih veoma brzo i potroe, npr. televizija. Zato uredi za informiranje funckionera tede njihov lik i racionalno ga troe.

23. Ubjeivanje definicija; nagovor; mas mediji u tome.

Ubjeivanje je mijenjanje ili uvrivanje psiholoke strukture linosti tako da se uspostavi sklad izmeu unutranjih latentnih procesa i ponaanja, koje se ubjeivanjem eli izazvati. Ubjeivanje je uspjeno kada osoba na koju se djeluje svoje ponaanje doivljava kao manifestaciju svog vjerovanja, a ne kao neto od nekog nametnuto.

Nagovor je trea faza u procesu oblikovanja linosti. To je u osnovi propagandna faza. Na oformljenu svijest o sebi i drutvu, na stabilno polje iskustav dolazi ubjeivanje u vezi sa nekom konkretnom pojavom, stanjem, stavom itd. Ako je ubjeivanje bilo uspjeno, moe se vidjeti iz usmjeravanja ponaanja pojedinaca, grupe ili nekog globalnog kolektiviteta. Ovdje komuniciranje posredstvom mas medija ima znaajnu ulogu. Ne radi se tu o izravnim pozivima na neku akciju, nego se pozivima na patriotizam, odbranu, dostojanstvo, ovjek navodi na djelovanje, pojedinano ili kolektivno.

Meutim, masovni mediji nisu dovoljni kao kanal djelovanja na publiku ili masu. Uz njih djeluje itav niz posrednikih faktora od kojih zavisi uspjeh komunikativne djelatnosti, a oni su: predispozicije, mogunosti percepcije, poruka masovnih medija itd.

24. Masovno ubjeivanje metode; sredstva i pretpostavke uspjenosti.

Masovno ubjeivanje je poseban komunikoloki, pa i socioloki fenomen, koji se intenzivno istrauje naroito poslije 2. Svjetskog rata. Primjer za to kada je nacional-faistika propaganda dovela Hitlera na vlast, proglasila ga za linost koja e Njemaku izvesti i ekonomske i politike krize, a napravili su nezapameni zloin. Odluuju ulogu u svemu tome imao je radio, koji je stvorio visok patriotski naboj, te zavladao miljenjem ljudi i samim tim usmjeravao njihovo ponaanje.

Meutim, masovni mediji nisu dovoljni kao kanal djelovanja na publiku ili masu. Uz njih djeluje itav niz posrednikih faktora od kojih zavisi uspjeh komunikativne djelatnosti. Posredniki faktori djeluju tako to jaaju uticaj masovnih medija ili to nastoje da ga neutraliziraju. Ti faktori su: predispozicije, mogunosti percepcije, poruka masovnih medija itd.

25. Posredniki faktori u procesima uticaja.

Masovni mediji nisu dovoljni kao kanal djelovanja na publiku ili masu. Uz njih djeluje itav niz posrednikih faktora od kojih zavisi uspjeh komunikativne djelatnosti. Posredniki faktori djeluju tako to jaaju uticaj masovnih medija ili to nastoje da ga neutraliziraju. Ti faktori su: predispozicije, mogunosti percepcije, poruka masovnih medija itd. posredniki faktori mogu biti i izvor informacija i predstava o istim, predstave publikeo mediju ili osobine medija, karakteristike sadraja, ukupna kom. situacija u drutvu.

26. Faktori koji utiu u procesu komunikacijskog djelovanja, frustracija, narcisoidnost, mir, okruenje.

U mas medijima dominiraju negativne, konfliktne vijesti,odnosno vijesti koje nose frustraciju. Frustracija je jak nadraj, a mediji su ti koji proizvode strah, neizvjesnot, nesigurnost, ugroenost.

Drugi faktor je narcisoidnost. Mediji su u stanju u ovjeku probuditi osjeanje da je bolji od drugih. Individalna narcisoidnost je lako prepoznatljiva i nije opasna, dok je kolektivna teko prepoznatljiva i veoma opasna. Na relaciji frustracija-ugroenost-narcisoidnost nastaje agresivno ponaanje ovjeka.27. Masovno ubjeivanje mit o moi masovnih medija.

Razvoj masovnih medija, stvara mit o mas medijima, o njihovoj moi, o snazi, efektima njihovog uticaja na ovjekovo miljenje i ponaanje. Taj mit se temelji na slijedeim tezama:

automatizmom djelovanja jakih nadraja koji se upuuju pojedincima u masi,

fiksiranou pojedinaca na pojedine medije,

autoritetom i popularnou pojedinih voa javnosti koji se koriste medijima,

upotrebom i zloupotrebom stereotipa,

mitologiziranjem povijesti i tradicija vlastitog kolektiviteta i razvijanjem osjeaja narcisoidnosti,

izazivanjem straha od drugih i pokazivanjem na oprez,

podsticanjem nezadovoljstva nekim ili neim i nagovor na promjene,

proricanje budunosti, bolje ili loije, i uvjeravanje u mogunost osobnog uticaja na to pristajanjem uz neku ideologiju ili politiku.28. Masovni mediji graanin poruka; identifikovanje sa porukom.

29. Manipulacije vrste i sredstva; manipulatori.

Manipuliranje se u sociologiji i komunikologiji prevodi kao upravljanje ovjekom, to se ostvaruje upravljanjem sredstvima masovnog komuniciranja. Persuazivno je manipulativno djelovanje cilja na pojedinca koji je u svojoj sredini niko i nita da bi mu dalo snago. Pojedinac se na taj nain ugurava u masu gdje stie osjeaj moi, npr. na mitinzima, utakmicama i sl. Manipulatori su centri politike moi, centri ekonomske moi, vjerska vostva, vojni establiment, moni pojedinci, mas mediji.

30. Psihodinamiki modeli i faktori ubjeivanja.

Klasinu sliku o kom. aktu kao umjetnosti ubjeivanja masa, pomutila je teza o individualnim razlikama pojedinca, o razliitim interesima i potrebama, kao i teza o selektivnim procesima. Ova teza znai da ovjek ivi u razliitim sredinama, koje mu nameu niz stavova, vrijednosti i vjerovanja i tako formiraju razliite individualne psiholoke strukture ljudi. Poto se publika mas medija vie ne moe smatrati za kolektivnost koja prati medijski sadraj, teoretiari formiraju odreena naela o procesu odabira. Pod ovim procesima podrazumijevaju se odreeni samozatitni postupci pojedinca, a to su selektivno izlaganje, selektivna percepcija i selektivno pamenje.

31. Nada i srea kao pretpostavke djelovanja na ovjeka.

32. Ugroenost frustracija narcisoidnost kao faktori manipulacije i sukoba.

Da bi se narod uvjerio da je ugroen potreban je medij jezika bez ega bi sva sugestija bila nemogua. Sem toga potrebna je i drutvena struktura koja prua dovoljnu osnovu za pranje mozga. Masovno komuniciranje u grupi koje se ostvruje posredstvom medija ima zadatak da provede strah i izazove srdbu i agresivnost. Postoji osjeaj narciosoidnosti i nadmoi. Grupna narcisoidnost ima vane funkcije koja unapreuje solidarnost i koheziju grupe, te olakava manipulaciju apelirajui na narciosoidne predrasude. Vana je kao element koji zadovoljava lanove grupe a posebno one koji imaju razloge da se osjeaju ponosnim i vrijednim. Grupna narcisoidnost je jedan od najvanijih izvora ljudske agresije. Masovni mediji, zajedno sa posrednikim faktorima su najuspjeniji proizvoai grupne narcisoidnosti.

33. Novi mediji i nova komunikacijska situacija.

Novi mediji su teletekst, mobitel, kompjuter, internet,

34. ta znai projeciranje u linost drugog i kako se to postie.

Svaki od oblika komuniciranja, osim intrapersonalnog, praktino znai tenju za projiciranjem u linost drugog, odnosno projiciranjem svoje svijesti, svog miljenja, svog stava, posebno ako u komunikacijskom inu ne uestvuje velii broj osoba. Pri tenji za projiciranjem u linost drugog treba imati u vidu:

a) prethodna iskustva na temelju kojih pretpostavljamo oekivanja drugog,

b) refleksije koje izazivamo djelovanjem, odnosno ponaanje koje stimuliramo tokom djelovanja,

c) vlastitu motiviranost za projiciranje i osjeanje za mjeru energije koju moramo uloiti da bismo postigli cilj,

d) motiviranost drugog da prihvati nae djelovanje njegov smisao za empatiju.

Smatra se da su ovo uslovi uspjenosti komunikativnog djelovanja, jer to potvruju mnogi komunikolozi i sociolozi koji su proveli ovo istraivanje.

35. Nivoi komuniciranja.

Komunikacijski procesi odvijaju se na vie nivoa: intrapersonalnom, interpersonalnom, organizacionom, kategorijalnom i masovno.

Intrapersonalni nivo je oblik komuniciranja u kojem je ovjek partner sam sebi, a tu spada molitva, meditacija, itanje knjige i sl. Mnogi komunikolozi ovaj komunikacijski nivo ne priznaju kao oblik komuniciranja.

Najznaajniji je interpersonalni nivo koji manifestuje drutveno komuniciranje i on se oznaava terminon face to face. Ovaj nivo je oblik komunikacije u koje se uesnici vide i uju i koji mogu uspostviti fiziki dodir, odnosno moe da ima i taktilne komunikacije. Ono moe biti diadiko, triadiko, brojnoNjegova osnovna karakteristika i vrijednost je povratni tok, interaktivnost.

Organizacioni nivo je oblik komuniciranja koji se razvija u hijerarhijskim piramidalnim strukturama i po pravilu ima jednosmjeran tok, od vrha prema dnu piramide. Ovaj oblik se prakticira u proizvodnim sistemima, vojsci, dravnim nadletvima, policiji itd. Interaktivnost ima svrhu da pokae kako se odluke ili naredbe izvravaju, kako se dijelovi strukture i pojedinci ponaaju.

Kategorijalni nivo oznaava komuniciranje u pojedinim dijelovima drutvene strukture, ali nije obavezo zatvoren u te dijelove. To su mediji namijenjeni npr. djeci, enama, lanovima sindikata, lanovima raznih drutava itd. Njegov znaaj je u nekoj vrsti reprezentacije.

Masovno komuniciranje je organizirano i institucionalizirano komuniciranje pomou tehnikih sredstava, odnosno masovnih medija. Ono je javno, to jest poruke se upuuju svima do kojih mogu stii i po pravilu je jednosmjerno. Mogunost interakcije u masovnom komuniciranju je ograniena, pa se sve vie upotrebljava sintagma masovno informiranje. Osnovno i najvanije istraivanje je na relaciji medij masa, odnosno pojedinci u njoj, koji su meusobno povezani politikim, ideolokim, socijalnim i drugim vezama. Pojedinca na kojeg cilja masovni medij svojom porukom treba smatrati integralnim dijelom neke cjeline.

36. Masa, masovna publika, prisutna publika, situacijska publika definicije, karakter.

Masa je simbol i pojam koji se pojavljuje u svakoj od njih, pod kojim se smatra da ima je to neto ega ima puno, to mogu biti i ljudi. Za komunikologiju je masa veliki broj ljudi okupljenih na jednom mjestu ili uz jedan medij. Meutim, masa se razlikuje u razliitim kulturama, drutvima, a posebno u razliitim situacijama.

Iz defenicije masovnog drutva izvodi se i odreenje masovne publike, koja se esto svodi na publiku masovnih medija. Publika masovnih medija je danas najvanija socijalna kategorija i zato se najvie i istrauje, a za nju se kae da je rasprna i amorfna, da je nevidljiva i apstraktna, te sastavljena od pojedinca i disperzivna. Ali, u ovim istraivanjima, pojedinci se meusobno poznaju, imaju iste ili sline stavove i imaju mogunost da medijske sadraje meusobno interpretiraju itd.

Predmet komunikolokih istraivanja je i prisutna publika, odnosno publika na mitinzima, spotskim borilitima i sl. Ona je ograniena na jedan prostor i privremenog je sastava i trajanja. Ona je takoe buna, povodljiva za manipulaciju, te se njome koriste razliiti subjekti za postizanje svojih ciljeva. Geneza ove publike see da do antikih vremena jo u doba rimske svjetine. Postoji i druga vrste prisutne publike, a to je ona koja odlazi na koncerte, priredbe, vjerske obrede i sl. I ova publika je objekat masovnih medija, ali koja je motivirana, te nije buna i iracionalna.37. Masovni mediji nastanak i razvoj; definicija i funkcija.

Pod sintagmom masovni mediji podrazumijeva se razluiv skup aktivnosti, to znai organizacija i funkcioniranje tehnikih i tehnolokih sistema, stvaranje medijskih sadraja i njihova diseminacija. To su medijski sistemi, proizvodne i emisione stanice, redakcije, organia koji djeluju u skladu sa odreenim zakonima, dravnim, profesionalnim, medijskim i slino. Oni prikupljaju, oblikuju i ire informacije i stvaraju druge sadraje: zabavne, obrazovne, umjetnike, komercijalneCiljevi masovnih medija su:

uvanje drutvene ravnotee,

odravanje stabilnosti sistema,

podsticanje razvojnih promjena,

odravanje razmjene sa okolinom,

stabiliziranje strukture moi,

hegemonija vladajue klase,

reprodukcija kapitala,

proizvodnja medija,

transnacionalni komunikacijski imperijalizam,

stvaranje drutvenih potreba,

duhovna djelatnost

Lazarsfled i Morton ukazuju na tri osobine djelovanja masovnih medija:

1. Upuivanje panje javnosti na odreene pojave i na autoritet grupa i pojedinaca, legalizujui njihov poloaj,

2. Ukazivanje na devijacije od uobiajenog naina ivota jaajui drutvene norme,

3. Ukazivanje na opasnost od narkotizirajueg dejstva, jer samo irenje obavijetenosti o problemima kao zamjena za stvarno uestvovanje u njihovom rjeavanju vodi odvajanju od stvarnog ivota.

Djelovanje masovnih medija realizuje se kroz tri funkcije, a to su imanentne, socijalizirajue i funkcije drutvene aktivnosti (Vreg). U okviru imanentnih su informativna, orjentacijska, mnjenska i akciona. Socijalizirajua funkcija realizuje se ukljuivanjem ovjeka u socijalne grupe i sisteme. I funkcije drutvene aktivnosti, koje podstiu ovjeka i drutvene grupe da se angaira u razne pokrete. Povod za krikije promatranje funkcije masovnih medija su nove komunikacijske tehnologije, odnosno kompjuter, teletekst, internet. Za djelovanje masovnih medija bitno je znaajna komunikaciona situacija u jednoj dravi, drutvu ili komunikacijskoj zajednici. Tu situaciju odreuju politiki sistem i dravno ureenje, pravni sistem, politika kultura, tehnoloka razvijenost, stepen obrazovanja i drugo. Analiziranjem komunikacijske situacije, procjenjuje se karakter datog drutva, koje se dijeli na tri modela i to: dominantni, pluralni i elitistiki. U svakom od ovih drutava, pozicija masovnih medija je razliita. U dominantnom modelu, mediji su pod kontrolom drave, odnosno politike snage koja dri vlast, komunikacija je jednosmjerna i homogena. U pluralnom modelu komunikacijski sistem nije homogen, odnosno ne postoje dominantni centri uticaja, ovo je model promjena. Elitistiki model je blizak prvom, ali je razlika to su centri moi u rukama drutvenih elita. Ovaj model dozvoljava alternativne medije i multimedijalan je onoliko koliko su elite pluralne. Ovaj model ne prihvata javnost kao subjekta drutvenog odluivanja i na toj ideologiji okrenuti su aktivnostima elite.

Masovni mediji govore ovjeku iz mase, govore mu ko je on, to je on, utvruju mu identitet, nameu mu potrebe i elje, umjesto stvarnosti u kojoj ivi nameu mu svoju stvarnost.

38. Masovno komuniciranje protivrjenost; u emu je.

Masovno komuniciranje se odvija preko mas medija. Ono je organizirano, institucionalizirano komuniciranje i u pravilo je jednosmjerno. Ovdje je veoma mala mogunost interakcije. U pravilu kod masovnog komuniciranja se radi o informiranju, a ne o komuniciranju i zbog toga i dolazi do protivrjenosti, odnosno da li se radi o masovnom komuniciranju ili masovnom informiranju.

39. Masovna kultura pojava i razvoj; uloga mas medija.

Masovni mediji i masovna kultura su karakteristian fenomen. Masovna kultura nastala je u 19. stoljeu kada se formirala politika demokratija, odnosno kada je stvoren sistem obrazovanja za narodne mase i kada je moderna tehnologija stvorila i nove medije, jer masovnu kulturu su omoguili masovni mediji. Za MacDonalda, masovna kultura je proizvod biznisa i industrijski proizvedenih djela namijenjenih irokoj potronji. Za njega masovna kultura ostaje vulgarizirana refleksija visoke kulture.

I za Edgara Morina, masovna kultura je kultura stvorena po masovnim normama industrijske proizvodnje, proirena tehnikim sredstvima masovne difuzije.

Poljski sociolog masovne kulture Klosowska je upozorila na jednostranost u definiranju masovne kulture kao totaliteta identinih sadraja koje prenosimo u iroke mase mehaniko-tehnikim sredstvima. Masovnu kulturu moemo shvatiti kao nain ivljenja, uslovljen industrijskim drutvom, modernom tehnikom, poveanom duhovnom i fizikom komunikacijom.

Narodna kultura je izgubila najvie otkako je izgubila masovnu publiku, a visoka kultura je institucionalno zatiena, dok je masovna kultura proizvedena za masovno trite i ima heterogenu, potroaku publiku koja zahtijeva trenutnu razonodu i gratifikaciju (dar, poklon, premija, nadoknada tete).

40. ta je to masovno komuniciranje?

Masovno komuniciranje je organizirano i institucionalizirano komuniciranje pomou tehnikih sredstava, odnosno masovnih medija. Ono je javno, to jest poruke se upuuju svima do kojih mogu stii i po pravilu je jednosmjerno. Mogunost interakcije u masovnom komuniciranju je ograniena, pa se sve vie upotrebljava sintagma masovno informiranje. Osnovno i najvanije istraivanje je na relaciji medij masa, odnosno pojedinci u njoj, koji su meusobno povezani politikim, ideolokim, socijalnim i drugim vezama. Pojedinca na kojeg cilja masovni medij svojom porukom treba smatrati integralnim dijelom neke cjeline. Poruka masovnog komuniciranja je aktualna, jer je rije o saopavanju aktualnih sadraja. Masovno komuniciranje postie velike efekte tako to alje ideje i informacije u male grupe i njima ih prilagoava. Komunikacija mora biti takva da jedinstveno utie na grupu, a u osnovne uslove za postizanje efekata Schramm ubraja: pridobijanje panje, zajedniko iskustveno polje, izazivanje individualnih potrba primaoca i uvaavanje grupne situacije.

41. Poruka mas medija karakter, ciljevi, sadraj.

Mas mediji posreduju aktualne, a ponekad i simultane dogaaje. Zbog toga je i poruka mas medija aktualna. Jedna od glavnih osobina poruke mas medija jeste brzina prenosa informacija, jer ona stie do publike u relativno kratkom vremenu, ili ak istovremeno sa odreenim dogaajem. Jedna od bitnih karakteristika poruke mas medija jeste njena efemernost, tj. zbog svoje aktualnosti ona bjei od sutine odreenog problema ka njegovoj senzacionalnosti.

Cilj poruke mas medija moe biti informiranje, ubjeivanje, indoktrinacija, a treba spomenuti i zabavnu i rekreativnu poruku, koja danas preplavljuje mas medije.

Sadraj poruke se formira u zavisnosti od toga kome je namijenjena, ko je alje i koji joj je cilj. Tako imamo manipulativnu poruku, informacijsku, zabavnu, ubjeivaku, kulturnu, obrazovnu, indroktrinacijsku itd.

42. Ope funkcije mas medija.

Komunikolozi razliito definiraju funkcije masovnih medija. U osnovne funkcije masovnih medija Harold Lasswell je ubrojio slijedee: kontrola okoline, korelacija dijelova drutva i reagovanje na okolinu i prenos kulturnog naslijea. Ovim funkcijama je Charles R. Wright dodao i etvrtu, a to je zabavna funkcija i disfunkcija. Funkcije masovnih medija moemo podijeliti na funkcije koje su imanentne savremenim masovnim medijima, odnosno informativna, mnjenska, orjentaciona i akciona, funkcije koje vre masovni mediji, socijalne i funkcije koje proizilaze iz ovjekovih drutvenih aktivnosti, odnosno rekreativna, integracijska, interakcijska i socijalizacijska.43. Posebne funkcije mas medija kroz koje se ostvaruju uope.

Prema Vregu, posebne funkcije mas medija se dijele na 3 grupe: imanentne, socijalne i funkcije ovjekovih drutvenih aktivnosti.

Najznaajnija je imanentna funkcija, odnosno ona koja je u prirodi mas medija i mas mediji ih od svoje pojave pa do danas najdosljednije razvijaju. Meu te funkcije spadaju, informativna, orijentirajua, mnijenjska i akciona funkcija.

Informativna je ono to mas mediji svakodnevno pruaju ovjeku o zbivanju u njegovom okruenju, kao i ono to bi moglo imati interesa kod pojedinca, kao i kod mase. Ova funkcija ima slijedee profesionalne norme: objektivnost, pravovremenost i razumljivost. Funkcija orijentirajue je da objasni reperkusije onog to se zbiva. Ona vrlo lako sklizne u propagandnu i to negativnu. Najee se manifestuje kao osvrt, komentar, intervju, lanak Mnijenjska funkcija je najsloenija i njome se djeluje na javno mnijenje, ali i na nosioce drutvene moi. Akciona se ogleda u usmjeravanju javnosti na djelovanje, a ostvaruje se kroz indoktrinaciju, ubjeivanje i nagovor.

Kod imanentne funkcije vrlo je znaajna selekcija, jer je mnogo deavanja u svijetu, a valja izabrati ono to je znaajno.

Pod funkcijom ovjekove drutvene aktivnosti podrazumijevaju se razne politike aktivnosti. U ideoloko-politikim drutvima, mas mediji imaju zadau da neprekidno podstiu politiku aktivnost. U okviru ove funkcije javlja se i funkcija kritike javnog nadzora, jer mas mediji kada kritikuju pozivaju se na javnost, a da bi se na javnost oslonili, moraju je ispitati. Postoji i ekonomska situacija ija je bit da podstie ekonomski razvoj na razne naine i kulturoloka funkcija koja se sastoji iz praenja i podsticanja kulturnog razvoja.

44. Socijalna funkcija mas medija.

Socijalizirajua funkcija realizuje se ukljuivanjem ovjeka u socijalne grupe i sisteme, djelovanjem u smjeru njegovog prilagoavanja drutvenim normama i njihovim potovanjem, odnosno integriranjem ovjeka i socijalnog sistema. Sve to poinje u obitelji i nastavlja se u itavoj mrei sekundarnih grupa i razvija se do globalnih drutvenih cjelina. Masovni mediji time podstiu ovjeka i drutvene grupe da se angaira u razne pokrete.

Medijsku socijalizaciju moemo shvatiti kao posredovanje vodeih medijskih simbolnih linosti, vrijednosti i normi. Socijalizacija se moe odvijati putem prihvatanja ili odbacivanja neposrednih medijskih izazova, a posredno putem medijske ponude.

U socijalne funkcije moemo ubrojiti rekreativnu i zabavnu funkciju, jer nema sumnje da mediji mnogo doprinose oslobaanju napetosti, stresova i drugog.

45. Modeli drutvene moi i pozicija mas medija u svakom od njih.

Analiziranjem komunikacijske situacije, procjenjuje se karakter datog drutva, koje se dijeli na tri modela i to: dominantni, pluralni i elitistiki. U svakom od ovih drutava, pozicija masovnih medija je razliita. U dominantnom modelu, mediji su pod kontrolom drave, odnosno politike snage koja dri vlast, komunikacija je jednosmjerna i homogena. U pluralnom modelu komunikacijski sistem nije homogen, odnosno ne postoje dominantni centri uticaja, ovo je model promjena. Elitistiki model je blizak prvom, ali je razlika to su centri moi u rukama drutvenih elita. Ovaj model dozvoljava alternativne medije i multimedijalan je onoliko koliko su elite pluralne. Ovaj model ne prihvata javnost kao subjekta drutvenog odluivanja i na toj ideologiji okrenuti su aktivnostima elite.

46. Komunikaciona situacija ta je ini?

Za djelovanje masovnih medija bitno je znaajna komunikaciona situacija u jednoj dravi, drutvu ili komunikacijskoj zajednici. Tu situaciju odreuju politiki sistem i dravno ureenje, pravni sistem, politika kultura, tehnoloka razvijenost, stepen obrazovanja i drugo. Analiziranjem komunikacijske situacije, procjenjuje se karakter datog drutva, koje se dijeli na tri modela i to: dominantni, pluralni i elitistiki. U svakom od ovih drutava, pozicija masovnih medija je razliita. U dominantnom modelu, mediji su pod kontrolom drave, odnosno politike snage koja dri vlast, komunikacija je jednosmjerna i homogena. U pluralnom modelu komunikacijski sistem nije homogen, odnosno ne postoje dominantni centri uticaja, ovo je model promjena. Elitistiki model je blizak prvom, ali je razlika to su centri moi u rukama drutvenih elita. Ovaj model dozvoljava alternativne medije i multimedijalan je onoliko koliko su elite pluralne. Ovaj model ne prihvata javnost kao subjekta drutvenog odluivanja i na toj ideologiji okrenuti su aktivnostima elite.

47. Funkcija i uloge grupa u komunikacijskim tokovima.

ovjek kao drutveno bie sav svoj ivot provodi u nekoj grupi, odnosno zajednici. Njegov ivot i ivot grupe, zajednice uslovljeni su komuniciranjem. Primarna grupa je ona socijalna sredina iz koje kree komunikacija prema drugim primarnim grupama, to znai da poinje intergrupna komunikacija. Ovdje dolazi do provjere identinosti simbola, te se javljaju prvi elementi meusobnog prepoznavanja posredstvom simbola. U primarnoj grupi ovjek je od roenja do smrti. Interpersonalna i interakcijska komunikacija u njoj je konstanta i karakteristika i zbog toga je znaajna za komunikoloka istraivanja.

Primarne grupe su uvari tradicija, tradicionalne kulture ime se bavi etnografija, koja u posljednjih nekoliko godina ulazi u proces komuniciranja. Primarna grupa je embrio stvarne zajednice ivota iz koje ovjek ulazi u sekundarne grupe koje nastaju komuniciranjem izmeu primarnih grupa. Na taj nain sekundarne grupe postaju medij susretanja, sukobljavanja i nivelacije (uklanjanje razlike izmeu neega) vrijednosti, a ljudi se meusobno vide i uju i vremenom upoznaju. U sekundarnim grupama djelovanje masovnih medija ostvaruje uticaj posredno, preko pojedinaca i ideolokih i politikih standarda datog globalnog drutva. U ovim grupama medijatori usaglaavanja miljenja i ponaanja su voe javnosti.

Na relaciji izmeu ove dvije grupe dolazi esto do nesuglasica koje za pojedince mogu da budu traumatine. Tenja sekundarnih grupa da se slue masovnim medijima ima za cilj ne samo vlastitu prezentaciju nego i osvajanje opeg socijalnog prostora.

Sekundarne grupe su komunikacijske zajednice, ali s obzirom na svoju raznorodnost nisu najvaniji uvari vrijednosti koje bitno odreuju oblike i karakter komunikacije. U tom pogledu mnogo su znaajnije vjerske (konfesionalne) zajednice, zajednice ivljenja, etnike, jezike i govorne zajednice One uvaju komunikacijski kod i bitno odreuju oblike i karakter kao i sredstva masovnog komuniciranja.

48. Pojava tamparstva i tampe; tamparstvo i tampa na naim prostorima.

Kina je kolijevka tamparstva i novinarstva. Za preteu novina mogao bi se uzeti list Ti Bao koji je izlazio u Kini u 7 ili 8 vijeku. U njemu se carski dvor obavjetavao o aktivnosti u carstvu.

Ali tamparstvo je maha uzelo tek u Evropi i to u velikoj mjeri zahvaljujui fonetskom pismu, robnoj proizvodnji, irenju gradova itd.

Na naim prostorima, prva tamparija je donesena u Gorade 1529. godine i smjetena u hramu ora Velikomuenika. Ona je radila jedva 2 godine, a njeno zatvaranje se vee za pritiske turske vlasti, zatim za prepisivae kojima je tamparija uzimala hljeb, kao i za knjige koje su dolazile iz Venecije ili Rusije, pa se tako gubio interes za istu. Nakon toga je Bosna provela vie od 3 vijeka bez svoje tamparije.

Tek 1840., godine fra Ivan Frano Juki alje dva mladia u Zagreb, u Gajevu tiskaru, da izvuku ovaj zanat. On je elio da osnuje tampariju u Sarajevu ili Banjoj Luci, to turske vlasti nisu dozvolile. Zato fra Ivan pokree 1850. godine prvi bosanski list izvan BiH (u Zagrebu) koji se zvao Bosanski prijatelj; asopis sa zanimljivim, potrebnim stvarima. Ova list je izlazio do 1870. godine i izaao je samo etiri puta i to Zagrebu, Sinju i Sisku.

Prvi list koji je izlazio u BiH je list Bosanski vjestnik. Njega je ureivao zemunski tampar Sopron, a po nalogu Osman-pae. Prvi broj ovog asopisa izaao je 1866. godine. Ovaj list je tampan irilicom na bosanskom jeziku. Do 1867. godine, izalo je 25 brojeva lista.

Lista Bosna koji je tampan irilicom i arapskim pismom poeo je izlaziti takoe 1866. godine. Ovaj list je bio zvanini organ vilajetske uprave i sluio je za vilajetske i javne poslove. Izlazio je jednom sedmino i imao je 3 rubrike: vilajetske, unutranje i inostrane vijesti. List je prestao izlaziti 1878. godine, neposredno pred ulazak Austrougarske u BiH.

U periodu turske vladavine treba pomenuti jo dva znaajna lista, a to su Sarajevski cvjetnik i Neretva. Pokreta prvog lista bio je Mehmed Kurtehaji kojeg treba istai kao borca za etinost i nepristrasnost u novinarstvu. Drugi list se pojavio u Mostaru i tampan je jednom sedmino na bosanskom i turskom jeziku.

Po dolasku austro-ugarske vlasti, prestaju sa radom svi listovi koji su do tada egzistirali. Meutim, odmah se pokreu drugi, jer je Be ve imao razvijen sistem vladavine putem tampe. U to vrijeme su izlazile Bosansko-hercegovake novine i Bosnische Korespodene.

1881. godine gasi se list Bh novine i poinje da izlazi Sarajevski list. List Bosnische Korespodene koji je ureivao Hajnrih Rejmon je doivio veliko interesovanje beke i druge evropske tampe u vezi sa stanjem u BiH. On je izlazio svakodnevno.

18