ANADOLUKLTR MOZA

ve TRK HALK DANSLARI

Kltr Mozaii ve Trk Halk Danslar

Kltr mozaii Sanat ve Sanat ierisinde halk danslarnn yeri Halkbilimi ( Folklor ) Halk danslarmzn tarihesi, lkemiz ve kltrnn tantmndaki nemi Danslarn k noktalar, doa olaylar ve hayvan taklitlemeleri Kek ve engi Halk danslarmzn blmlenmesi Halk Danslarmza elik eden halk alglar Devlet Halk Danslar Topluluunun halk danslarmzn geliimindeki nemi Halk danslarnda sahne dzenlemeleri ve Koreografi Atatrkn halkbilimine ve halk danslarmza bak

Anadolu corafi konumu nedeniyle tarih boyunca Asya, Avrupa, Afrika, Msr ve Mezopotamya kltr yollarnn kesitii bir merkez olmutur. Dokuz yz yl nce Anadoluya akp gelen insan dalgalar, kendilerine zg inanlarn trelerini, geleneklerini, sanatlarn da beraberlerinde getirdiler. Binlerce yldr eitli toplumlara Vatan olan Anadoluda her uygarlk, kendisinden sonra gelenlere bir eyler brakarak ya g etmi ya da burada kalarak sonradan katlanlarn kltr potasnda yeniden biimlenerek yeni haline dnmtr. Kltrler birbirleri iinde eriyip kaybolmamlar, kaynamlardr. Anadoluda yaam olan uygarlklar birbirlerini yok etmemi, her kltr bir dier kltre yaam ans vermitir. Bu nedenle Anadolu kltr miraslarn kendisinden sonraki kuaklara aktarabilmitir. Bunlardan bazlar aynen saklanm bazlar da Anadolu kltrnde yeni bir oluumla yeniden ekillenmitir.

Halk kltr rnleri bir milletin milli kimliini belirten, olutuklartoplumun ortak kabullerini alarak kendilerine zg gelenek yaratrlar.

Trkiye folklorunun corafi konumu ve tarihsel balaryla kendine zg bir durumu vardr. Anadolu tarih boyunca glerin, eitli kltrlerin, savalarn, ticaret yollarnn zerinde otuzun stnde devletin kurulduu bir yerdir.

Anadolu kltrne bu zenginliinin olumasnda etkili olan unsurlar :

1. Orta Asya Dinleria)Eski Trk Dini ( Gk-Tanr Dini / Hun Dini )b)amanizmc)Budizmd)Taoizme)Manihaizmf)Zerdtlk (Mazdeizm)g)Konfyslk

2. Anadolu Uygarlklar ( Hitit, Frigya, Lidya, yon Gelenekleri )3. Eski Msr ve Yunan Gelenekleri4. Mitraizm5. Mezopotamya Gelenekleri ( Smer, Babil )6. Roma Gelenekleri7. Musevilik8. Hristiyanlk9. Eski Arap Sami Gelenekleri10.slamiyet11.Sufizm ve dier slami Batni Gelenekler

SANAT VE HALK DANSLARININ

SANAT NDEKYER

SANAT NEDR

Gnmzde, insanlarn kar karya kald psiko-sosyal sorunlara zm olabilecek alanlardan biri de sanattr. nsan duyarlnn karmak rnleri olan ve daima insan zgrlnn hakkn arayan sanat eserleri, bazkalplar srekli olarak zorlayp aar, onlarn nitelik olarak daha stn ve youn yeni seviyelere ulamasn salar.

Karmak yapsn, ilgili olduu pek ok kavram bir yana brakp, sanat"insanlar arasnda anlamay salayan bir ara" olarak kabul edebiliriz.

SANAT VE DANS

Sanat; duygu ve dnce arasndaki karlkl i ie gemi balantyvurgular. Sanatn iitsel yann kapsayan mzik, grsel yann kapsayan dans nemli iki objeyi sergiler.

Mzik ve dans birbirleri ile btnlk iinde yer alrlar. Mzik; dorudan doruya duyum ve bilinle ilgili olarak beyni etkiler ki bu etkileim fizyolojik ve psikolojik olarak hareketlerin bedensel yansmas ile dansa dnr. Dans sanat, srekli gelien ve ok geni boyutlar iine alan evrensel bir sanattr. Bunun iindir ki alternatif tanmlarla dans tanmlayabiliriz.

HALK BLM( FOLKLOR)

Folklor sz ngilizce folk ve lore szcklerinden olumutur. Folk halk, lore ise bilim, bilgi anlamna gelir. Bu nedenle Trkede Folklor terimi Halk Bilimi szyle de karlanmtr. Folklor terimini ilk olarak 1846 ylnda kullanan ngiliz William j. Thomsdur.

Folklor genelde Halk Danslar ile eanlamlym gibi kullanlr. Ancak lkemizde yaplan halk danslaryla ilgili almalar srasnda, tm kurum ve kurulularda, bilgi eksikliinden dlen nemli bir hata vardr ki dzeltilmesi gereken bu hata halk danslarnn yerine folklor kelimesinin kullanlmasdr. Yani Folklor dans etmek deildir.

Halk Bilimi, bir lke ya da belirli bir blge halkna ilikin maddi ve manevi alanlardaki kltrel rnleri konu edinen, bunlarkendine zg yntemlerle derleyen, snflandran, zmleyen, yorumlayan ve son aamada bir bireime vardrmay amalayan bir bilim daldr.

HALK DANSLARIMIZIN TARHES, LKEMZ ve KLTRNN TANITIMINDAK

NEM

Trkiyede Folklor almalar, Bat lkelerine nazaran gebalamtr. Baz aratrmaclar, Folklorun bir bilim olduundan habersiz, baz veriler elde edip, bunlar baz dergilerde yaymlamlardr. Balangta daha ok Folklorun ne olduu zerine aklamalar ieren yazlar yazlmtr. Ziya Gkalp, Halka Doru adl dergide Halk Medeniyeti-I balkl yazsnda Folklor terimine karlk olarak Halkiyat terimini (1913) kullanmtr.

Cumhuriyet dnemine kadar folklor konusundaki almalar, daha ok kiisel ve dank grnmdedir. 1927 ylnda Ankarada Anadolu Halk Bilgisi Dernei daha sonra da Trk Halk Bilgisi Dernei adn alan dernek, Trk Halk Bilimine dnk almalar balatan ilk rgttr. 1932 ylnda kurulan Halkevleri kltrn aratrlmas, incelenmesi, yaygnlatrlmas ve halkla kaynatrlmasnda nemli rol oynamtr.Trk Dil Kurumu da Halk Azndan Derleme Dergileri, Derleme ve Tarama szlkleriyle dil konusunda Halk Bilimine katkda bulunan kurumlar arasndadr.

lkemizde, eitli tarihlerde Halk Bilimiyle dorudan ilgili kongre, seminer ve danma toplantlar dzenlenmi ve bu almalar devam ettirilmitir. Bunlarn kimileri derneklerin giriimiyle, kimileri de devletin desteiyle gerekletirilmitir.

Kltr ve Turizm Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Halk Bilim alannda hizmet vermektedir. (Gnmzdeki adAratrma ve Gelitirme Genel Mdrl)

Halk danslar almalarnda yntem konu, kadro alan gibi kuramsal bilgiler yannda aratrma, inceleme, derleme ve gsteri gibi uygulamalarla da karlalmaktadr. Bu bakmdan balangtan zamanmza kadar olan almalarda sk sk deiik konulara ncelik verildii grlmektedir.

Trkiye'de halk danslar ile ilgili ilk yaz 1900 ylnda Rza Tevfik (Blk ba) tarafndan yazlmtr. "Raks" baln tayan bu yazda halk danslarzerine bugn bile aktalitesini kaybetmeyen konulara deinilmi, nemli bilgilere yer verilmitir. Bu nedenle de bu yaz Trkiye'deki halk danslar ile ilgili almalarn balangc olarak kabul edilebilir. " Raks hakknda" adl bu yazdan sonra, halk danslar 1917 tarihinde okullarmza girmi ve retilen ilk dansta Zeybek olmutur. Bu zeybee "Tarcan" zeybei denmesinin nedeni de Selim Srr Tarcan tarafndan derlenmi olmasdr.

1929 ylnda halk danslar ilk kez filme saptand. leriyi iyi gren halkbilimcilerimizde Yusuf Ziya Demirciolu, Mahmut Ragp Gazimihal, Ferruh Arsunar ve Abdlkadir nan'dan kurulu bir ekip sinema operatraracl ile Trabzon, Rize, Erzincan ve Erzurum halk danslarn stanbul Konservatuar adna filme aldlar. Bu olayn nemli olmasnn nedeni ise, halk danslarnn bundan krk yl sonra bilimsel nitelikli olarak ilme alnabilmesidir.

Halk danslar 1932 ylnda kurulan Halkevlerinde kendini gsterme frsat buldu. Dank bir biimde yaplan almalar dzenli, bilinli bir ekilde yaplmaya balanarak tm yurt dzeyine yayld. Tm illerde halk danslar topluluklar kuruldu. Ankara bata olmak zere festivaller dzenlenmeye baland.

Gnmzde ise Halk Danslar ile ilgili alma, aratrma, derleme ve gsteriler eitli kurulular tarafndan yrtlmektedir. Cumhuriyet dneminde Halkevleriyle balayan ve giderek byk kentlerde Okul, Dernek, Kulp ve topluluklarca srdrlen Halk danslar almalarna; Turizm Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Genlik ve Spor Genel Mdrl, Ky leri Bakanl ve D leri Bakanlna bal eitli kurulular katlmtr. 1966 ylnda Milli Eitim Bakanlbnyesinde "Milli Folklor Enstits" kurulmu olup daha sonra Kltr Bakanlna bal "Milli Folklor Aratrma Dairesi" ne ( M..F.A.D) dntrlmtr. Turizm bakanl bnyesinde "Devlet Halk DanslarTopluluu" oluturulup, Genlik Ve Spor Bakanlna bal zcilik ve BoZamanlar Deerlendirme Genel Mdrlnde Halk Oyunlar ubesi kurulmutur. 1970 ylndan sonra Turizm ve Tantma Bakanl halk danslar ekiplerini yurt d uluslar aras gsterilere gndermeye balad.

1984 ylnda .T.'de Trk Musiksi Devlet Konservatuar'nda Trk Halk Oyunlar Blm almtr. Daha sonralar Ege, Gaziantep, Sakarya niversitelerinde Devlet Trk Musiksi Konservatuar, Trk Halk Oyunlar Blmleri almtr.. Dolaysyla, Halk Danslarmz niversitelerimiz bnyesinde bilimsel metot-tekniklerle retilmeye balanmtr

1974 ylnda Devlet Halk Danslar Topluluu kurulmutur. Bu topluluun kurulmas, 2908 sayl kanuna gre kurulmuolan folklor konulu dernekleriniz asndan nem tamtr. Devlet Halk Danslar Topluluu'nun yapt sahne dzenlemeleri kurum ve kurululara rnek olmutur.

1967 ylnda Turizm ve Tantma Bakanl'nca, Halk Oyunlar Yarmalarnn tekrar balatlm olmas da, bu dnemdeki halk oyunlarmzn adna nemli olaylardan biridir. Bu yarmay takiben Milliyet Gazetesi de lise ve dengi okullar aras halk oyunlar yarmasyapmaya balamtr. 1978 ylnda da Genlik ve Spor Bakanl, dernek, kurum ve kurulular, niversiteleraras halk oyunlar yarmalardzenlenmitir. Daha sonraki yllarda Mill Eitim Bakanl, Kltr Bakanl, Genlik ve Spor Genel Mdrl halk oyunlar ile ilgili yarmalar yapmaya devam eden devlet kurulular olmutur.

TRABZON YRESBIAK HORONU

LKRETMORTARETMNVERSTELERHALKETM MERKEZLERYURTKURMAHALL DERNEKLERKOMPLE NTELKL DERNEKLER arasnda gerek devlet kurumlar gerek zel sektr ibirlii ile her yl yarmalar dzenlenmektedir. Halk Danslarmzn disipline edilmesi asndan bu yarmalarn katklar olduka fazladr.

Kltr ve Turizm Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Genlik ve Spor Genel Mdrl, Trk Halk Oyunlar Federasyonu yarmalar dzenleyen kurumlardr.

HALK OYUNLARI KONSERVATUARLARI ve MERKEZLER

zmir Ege niversitesi Devlet Trk Musikisi KonservatuarTrk Halk Oyunlar Blm,

stanbul Teknik niversitesi Trk Musikisi Devlet KonservatuarTrk Halk Oyunlar Blm,

Gaziantep niversitesi Trk Musikisi Devlet KonservatuarTrk Halk Oyunlar Blm,

Sakarya niversitesi Devlet KonservatuarTrk Halk Oyunlar Blm,

Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Halkbilim Blm,

Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Halk Bilimi Anabilim Dal,

Birok niversitede Halk Bilim Aratrma Merkezleri bulunmaktadr.

Dolaysyla Halk Bilimi ve Halk Danslar alannda bilimsel teknik ve metotlarla eitim verilmektedir.

Trkiye halk danslar ynyle ok zengindir. Danslarmzn turizm sektrnde deerlendirilmesi kanlmazdr. Ancak; birok gzel uygulamalarn yan sra gelii gzel, znden sapm, halk danslaryla hi alakasolmayan gsterilere de ne yazk ki sk sk rastlyoruz. Turizmle halk danslarnn iki temel ilikisi bulunmaktadr. Bunlar yurtd festival vb. gsterilerle yurtiinde gerekletirilen gsterilerdir.

Yurtd gsterileri lkemizin ve kltrmzn tantmasndan genlerin yurtdna klarn salamas ile aynzamanda Trk insannn da tantlmas ynyle ok olumludur. Profesyonel topluluklarn yansra amatr topluluklar da ciddi almalarla lkemizi ve kltrmzok iyi temsil ederek tantmaktadr.

Yurtiinde zellikle yabanc turistlerin geldii tatil ve ren yerlerinde gerekletirilen halk danslar gsterileri tantm salamas ynyle Trk kltrne ve turizmine hizmet etmektedir.

DANSLARIN IKI NOKTALARI, DOA OLAYLARI VE

HAYVAN TAKLTLEMELER

lk insandan gnmze kadar insanolu kendini anlatma ihtiyac iinde olmutur. Bu ihtiya zamanla onu gelitirmeye aramaya gzlemlemeye itmitir. Dansn ilk formlar da insanolunun bu anlatma istei zerine ortaya kmtr. Neolitik a insanlar yani ilk insanlar tasvir ve dil zellikleri gelimeden, avlayaca hayvann neye benzediini, nasl hareket ettiini, nasl kotuunu veya nasl dvtn dier kabile yelerine anlatmak iin hayvan taklit etme yoluna gitmitir. Onun gibi barm, onun gibi zplam, dnm, koturmu, bacaklarn kollarn pene gibi tasvir etmeye alm. Tabi sadece hayvan yknmeleri deil dier doa olaylar da insanolunda hayretler uyandrmaya balam. Gkyznn sesleri, alamas, ya da insanoluna kzp atei yollamas, uzun kuraklk sonras birden yine suyu gndermesi ya da byk bir rzgarla her eyi sprmesi insann onu anlamaya ve anlatmaya itmitir. Gkyz ona su verdiinde nasl sevindiini, atei gnderdiinde nasl korktuunu, rzgarn gcn grp nasl ardn taklitle anlatmaya almtr. Yani dans insann kendini anlatma ve aktarma istei ile ortaya kmtr.,

Zamanla formlar ortaya km insanlar bu formalaryorumlamaya balamtr. Dini ayinler, eski a tapnlar tanrya ulama onunla iletiim kurma yollar da dans formlaryla btnletirilmitir. Antik ada ki bir rahibin kollarn yukarkaldrp dne dne tanrlara yakarmas yardm istemesi ya da daha yakn bir rnekle Orta Asya da ki bir amann hasta biri iin atein etrafnda dnerek tanrdan yardm istemesi ve bunlarn dier insanlar tarafndan betimlenmeleri zamanla dansn ilk formlarn oluturmutur.

Bu zamandan sonra insanolu kendini zen veya sevindiren her olay iin duygularn dansla anlatmaya balamtr.

Anadolu halk danslarnn byk bir blm taklitli, dramatik yapl danslardr.Bu nitelikli danslar doa olaylarn, gnlk yaam, kadn erkek ilikilerini, vurumalar, hayvanlartaklide dayanr.

Hayvan taklitli danslara bakacak olursak Anadolu insanuzaktan izledii bir kartaln tilkiyi nasl avladn, avn dier kartallardan nasl koruduunu, dier insanlara kartal taklit ederek anlatm, onun gibi kanat rpm, onun gibi avnn etrafnda dnmtr.

ADIYAMAN

Doa taklitli danslara rnek verecek olursak ORUH Nehrinin yatanda sakin sakin akarken birden bire hzla ve cokuyla akmas Artvin yresi danslarna konu olmutur

Sava konulu danslarda ise Osmanl Ordusu askerleri Bursa alnrken Bizans askerlerinin moralini bozmak, onlara gz da vermek amacyla kl ve kalkanlarnbirbirine vurarak Bursa Kalesi dnda ikierli, drderli ve daha kalabalk gruplar halinde karlkl olarak Kl-Kalkanlar ile oynamaya balamlardr. Ellerinde bulunan kl ve kalkanlar birbirine vurarak kardklar grltyzamanla ritim haline getirmiler ve bu ritim eliinde silahl eitim hareketine benzer hareketler gelitirmilerdir.

KEK VE ENG

Eski devirlerde alg ile raks eden erkelere "kek" derlerdi. Kek oynatmak da yakn zamanlara kadar zevk ve sefahat erbabnn balca seyirlerinden birini tekil ederdi.

Kek olmak, kolay bir i deildi Bir kek, aylarca ustaya raklk ederek ve birlikte taklitlemelerle yetiirdi. Bu mddet iinde raksn eitleri ile seyircilere ho grnmek sanatn renirdi. Byk merkezlerde eski dnem zevk ve elence vastalarndan biri de "engiler" idi.

engiler de tpk kekler gibi muhtelif kollardan olumaktayd. Bu kollar kuran i balara "kolba" denilirdi. Keklik gibi engilik de kolay bir i deildi.Kadn toplantlarnda da engiler oynard.

ENG

HALK DANSLARIMIZIN BLMLENMES

ZEYBEK :

Zeybek oyunlar tek kii tarafndan oynand gibi teklerden oluan bir daire halinde de oynanmaktadr. Zeybek oyunlar, toplu olarak oynand zaman oyuncularn birbirlerine tutunmadan oynadklardanslardr.

Bu oyun trne Ege Blgesinde rastlanr Aydn, zmir, Mula, Denizli, Bilecik, Eskiehir, Ktahya, anakkale, Kastamonu, Uak, Manisa, Balkesir , Burdur ...

Balama, cura, davul, zurna, darbuka, tef veya zilli maa da kullanlr.

HALAY :

Toplu, dz dizi biiminde ve oyuncularn birbirine tutunarak oynad oyun trdr. Dou, gneydou ve Orta Anadoluda davul zurna eliinde oynanr.

Bitlis, Bingl, Diyarbakr, Elaz, Malatya, Kahramanmara, Gaziantep, Erzurum, Erzincan, Sivas, Mardin, Mu, orum, Siirt, Hatay, Tokat, anlurfa...

Dilli Kaval, Dilsiz Kaval, Def, Darbukada kullanlan halk alglardr.

HORON :

Oyuncularn dizi biiminde birbirine tutunarak oynad oyunlardr. Doa yapsnn sert ve dalk oluu, denizinin ve havasnn kararszl horon oyunlarnda gze arpar.

Dou Karadeniz kylarndaTulum, kemene veya davul zurna eliinde icra edilir. (Trabzon, Giresun, Artvin, Ordu, Rize)

Akordeon, Garmon, Dilli ve Dilsiz Kaval, Tulum, Balama da kullanlan halk alglardr.

BAR :

Toplu olarak ve genellikle dz dizi ya da yarm ay biiminde, oyuncularn birbirlerine tutunarak oynadklardisiplinli grup oyunlarna bar denir. Genellikle Dou ve Kuzeydou Anadolu blgesinde icra edilen bir oyun trdr.

Erzurum, Kars, Ar, Artvin, Gmhane, Bayburt, Erzincan...

Ana enstrmanlar davul, zurna ve kavaldr. Daha sonra klarnet kadn barlarna ilave edilmitir.

HORA :

Bu oyun Bar ve Halaylar gibi el ele ya da kol kola tutuularak disiplinli bir biimde ve dizi halinde oynanmaktadr. Genellikle Trakyada, ksmen de Marmarann dou ve gneyinde grlen bir oyun trdr.

Edirne, Krklareli, Tekirda

Kaba Zurna ve Davul kullanlan halk alglardr.

KARILAMA :

Karlama iki kiinin karlkldurarak oynadklar bir oyun biimidir. iftlerin karlkl olarak toplanmalaryla bir grup halinde de oynanmaktadr.

Genellikle Trakyada, ksmen de Marmarann dou ve gneyinde grlen bir oyun trdr.

Edirne, Tekirda, Krklareli, zmit, Adapazar, anakkale, Bursa, Bilecik...

KAIK :

Ellerinde ritim arac olarak tahta kaklar bulundururlar. Gney Anadolunun Akdenize uzanan kesimleri genellikle kakl oyunlar blgesi olarak gsterilir.

Eskiehir , Afyon, Ktahya, Bilecik, Krehir, Konya, Mersin,Antalya, Bolu, Bursa...

Kullanlan alglar ise balama ve klarnettir.

SLFKE

TEKE :

Bu tr de Trkiyenin batve gney blgelerinde oynanr. El ele tutumadan toplu olarak oynanan oyunlardr.

Burdur, Antalya, Isparta, Alanya

BENG :

Marmara Blgesinin gneyinde genellikle Balkesir dolaylarnda grlen bir oyun trdr.

Balkesir, Manisa, Bursa, anakkale..

MENG:

Ege blgesi ve Akdeniz Blgesinin bazillerinde bu oyun trne rastlamak mmkndr.

SEMEN ZEYBE :

Davul ve Zurnayla oynanmasnedeniyle yrede oynanan dier zeybeklerden farkl olan Semen Zeybei iki ya da kiiyle, dnlerde dzenlenen semen alaynn nndeki efelerce oynanr.

Balama, cura ve balama da kullanlmaktadr.

KILI-KALKAN:

Osmanl ordusu savasahnelerinin yanstld kl-kalkan oyunu, mziksiz oynanr. Oyuncularn ayak ve diz vurularyla kard sesler, mziin ve ritmin yerini tutar.

Kl-Kalkan; 8 - 10 veya daha fazla kimse arasnda iki ekip hlinde oynanr. Oyunda nce askere arlanlarn uurlama ve karlama merasimi, sonra oyuncular tarafndan halka oluturularak yemin merasimi canlandrlr. Daha sonra iki ekip kl-kalkan arpmas yapar. Gsteri; mtareke oyunu, baa-vurucengi, kllarn birbirlerine atlmas ile devam eder. Oyuncularn hep bir azdan barmas ve kllar havada sallamasile sahne kapanr.

FTETELL

Trkiyenin her yerinde dnlerde, elencelerde bayan ve erkeklerin ayr ayr veya hep beraber karlkl oynadklar en yaygn dans tr diyebiliriz.

KY SEYRLK OYUNLARI

"Kyl Tiyatrosu" ad ile de bilinen ky seyirlik oyunlardnlerde, bayramlarda ya da yln belirli gnlerinde kyllerimizin genellikle "oyun yapma","oyun karma" ad altnda bereket bolluk, salk ve yeni yl karlamak amacyla oynadtrensel ierikli oyunlardr.

Ky Seyirlik Oyunlar, ilkel bir tiyatro rneidir. Sanat kaygsndan ok toplumsal ve dinsel adan ilevseldir.

Ky Seyirlik Oyunlar gnlk yaam taklit eden (kalayc, berber, ift srme vb.),hayvanlar taklit eden (deve, ay, tilki, kartal vb.),mevsim deiiklikleri, yl deiimleri amacyla oynanan oyunlar (kse gelin), bolluk ve berekete dnk oynanan oyunlar, (saya gezme, ko katm trenleri, cemal oyunu vb.), yamur yadrmak iin oynanan oyunlar (me gelin vb.) oluturur.

AIK - MAUK

HALK DANSLARIMIZA

ELK EDEN HALK ALGILARI

ZURNADirek flemeli alglarn en yaygn ve

hemen hemen en sevileni olan zurna ailesi, davul ile ayrlmaz bir btn gibidir.

Eski Trklerin ''zurna'' adl bir algykullandklar bilinirdi. Zurnann yapmnda kullanlan en makbul aa erik aacdr. Bunu yannda kiraz ve zerdali'den de yaplr.

Alt tane st ve bir tane alt delikte toplam 7 delik bulunur. Ayrca zurnann n az blgesinde (cin veya eytan) delii denilen delikler bulunur. Bunlar 6 tane olup, erli veya karlkldr.eitleri:1. Kaba Zurna2. Orta Zurna3. Cura Zurna4. Zil Zurna.

KAVALDilli kaval, temelde, milli mziin ana

ses sistemi iinde biimlendirilip gelitirilen, ada mziin tonsal yapsna uygun en eski, yaygn flemeli Trk algsdr.

12 ses eidinden oluan, tercihen aalardan ya da madeniden yaplp kullanlan, soprano ve alto tonlar ierir

Dilli kaval ve dilsiz kaval olarak adlandrlan iki tr vardr. Dilli kavaln ucunda ses retimini salayan bir ddk bulunur. Dilsiz kaval ise ii bo bir boru olup alan kii nefes teknikleriyle istenen sesi karr.

BALAMATrk Halk Mziinde yaygn

olarak kullanlan telli bir alg trdr.

Yrelere ve boyutlarna gre deiik isimlerle tannr. Kopuz, cura, saz, r, dombra, ikitelli, tambura v.b.

Kullanlan teknie gre mzrap veya parmaklar ile alnr. Parmaklarla alma tekniine elpe veya dvmedenir.

Genellikle altta iki elik ile bir srma bam, ortada iki elik ve stte bir elik ile bir srma bam teli olmak zere toplam 7 tellidir.

DAVULBilinen en eski vurmal

alglardan biridir. Ahap, maden ya da pimi topraktan silindirik bir gvdeye gerilen deriden oluur. El ya da sopayla alnr. Biimi deise de dnyann her yerinde ve her toplumda kullanlan bir algdr.

Trklerin de en eski vurmalalglarndan biri davuldur. Davul, Trklerin eski dinleri olan amanlkta dinsel trenler srasnda alnrd. aman din adamlar ktruhlar davul alarak kovarlard.

KOLTUK DAVULU

Vurmal bir Trk Halk algsdr. Koltuk altna alnarak ve ellerle vurularak alnmaktadr. Normal davula gre daha uzundur. ap ise normal davuldan daha kktr.

DEF

Yuvarlak bir tahta kasnan bir veya iki yanna deriden bir rtgeirilerek yaplan ve parmak vurularyla alnan mzik aletidir.

Def, Trk musikisinde bir usul vurma aletidir.

Parmak vurularyla usul tutulur. Her vuruta, kasnaktaki ince pirinten 8 ift kk zil tnlar.

DARBUKA

Orta Dou'da kullanlan vurmalbir algdr. Daha ok oynak ve elence amal mziklerde kullanlr. Darbukada Gm ve Tek olarak adlandrlan iki ses vardr: lk ses, ritmin temelidir ve aletin ortasna vurularak salanr. kinci ses daha ok ssleme ve doalama iin kullanlr.

AKORDEON VE GARMONAKORDEON:

Bir kr harekete geirmekle yaratlan hava akmnn etkiledii serbest metal dillerinin titremesiyle ses karan haval algdr.

Bir ya da iki klavuz ile bir krkten oluan akordeonda, serbest metal dillerin titremesi, klavyenin tularna basmakla salanr.

GARMON:skeleti nar aacndan yaplr.

Perde ve klavyeleri plastikten yaplmaktadr. Akordeon'dan farkllklavye saysnn fazla olmasdr.

UDTekne (gvde), gs (kapak), sap,

burguluk ve teller olmak zere be esas elemandan meydana gelir.

Ud teknesi; ceviz, maun, erik, kays, aka aa, kiraz, ithal aalardan magase, vengi, pelesenk gibi birok aalardan yaplmaktadr

Ud her ne kadar Araplara mal edilmek istenmise de aslnda bir Trk sazdr. Araplar bizden alp, gvdesini biraz daha bytmlerdir. Daha sonra Avrupa milletleri alp tekaml ettirip, lut'u yapmlardr.

KABAK KEMANE

Trk Halk Mzii'nin telli, yayl ve deri kapakl sazlarmzn tek rneidir. Menei Orta Asya'ya dayanmaktadr. Kabak kemane, Trkiyede zellikle BatAnadoluda (Ege Blgesinde) yaygn olarak kullanlan bir sazdr.

Gvdesi kabak veya Hindistan cevizi, gs deri, iki veya telli olan bir halk algsdr. Yrelere ve biimlerine gre farkllk gsterir; Yay iin at kl kullanlmas tercih edilir.

SPS

flemeli alglar grubundan bir mzik aleti.

Genelde kamtan yaplan alet, yaklak olarak bir kalem byklndedir. Kabak kemane gibi, Teke yresi gurbet havas alarnda sk duyulur.Balca Burdur ilinde olmak zere, Fethiye'den kuzeye doru Denizli'ye kadarki blge ierisinde ska kullanlan yresel bir mzik aletidir.

TULUMAnadolu'nun kuzeydousunda Trabzon,

Rize, Artvin, Ardahan / Posof, Gmhane, Bayburt, Erzurum illerinde kullanlan nefesli bir halk algsnn addr. Trakya blgesi, Balkan yarmadas ve skoya'da kullanlan gaydadan en nemli farkl pes sesleri kontrol edebilen boruya sahip olmamasdr.

Tyleri temizlenmi ebi ad verilen olak derisinden delik yerleri balanp, gvde blm elde edilir, n ayaklardan birine llk, arka ayaklarndan birine de nav taklarak yaplmaktadr. Geleneksel olarak boynuzdan yaplan navlar gnmzde ahaptr ve iine yresine gre zimbon (Trabzon), imon/ibu (Rize)[ad verilen kamtan yaplan komal-pentatonik sipsi yerletirilmektedir. Llkten dudula adl azlktan flenerek iirilen enstrumanda skan hava nav iinde bulunan zimbona gelir ve brada parmaklar sayesinde istenilen ses elde edilir.

KEMENEKuzeydou Karadeniz blgesinde

yaygn olan ve rebap, keman tr yaylalglarla akraba olduu sanlan, bir yay yardmyla alnan telli geleneksel halk algsnn ad olup, klasik kemene ile kartrlmasn nlemek amacyla Karadeniz kemenesi ya da Laz kemenesi olarak da adlandrlmaktadr.

Kemenenin gvdesi dut, karadut, akaaa ard, ladin veya erik aacndan tamamen elde oyularak tip ve zelliklerine gre 3-15 gn ierisinde yaplmaktadr.

KEMAN

Yayl alglar arasnda nemli bir yeri olan keman ayn zamanda sesi dier alglara gre insan sesine en yakn olan algdr.

Gvdesine, yapmna uygun aacn oyulmasyla ekil verilir. Telleri hayvan barsa veya metalden retilen keman, ene alt ile omuz arasna sktrlarak tutulur. Bir elin parmaklar saptaki teller zerindeyken, yayn gvdedeki tellere srtlmesiyle ses kar.

Trk mziinde keman her dnem kullanla gelmi bir enstrmandr.

KANUN

Kanun, mzrapla alnan bir tr "zither"dir. Baz kaynaklara gre byk Trk bilginlerinden Farabi (80-950) tarafndan icat edildii sylenmektedir. Knun, klasik Osmanl mziine 16. yzyldan nce girmi olup, ancak bugnk biimini 160'larda almtr. Kanun eik kenar uzun bir yamuk eklindedir. Bu ekilde yaplmasnn amac, tellerinin boyunun ayarlanmasndandr. Ayrca mzrapl alglarmzdan en fazla ses younluuna sahip olan alg olarak karmza kmaktadr.

KLARNET

lkemizin birok yresinde halk danslarmza elik eden Klarnet metal veya sert ve dayanklaalardan yaplan flemeli bir halk algsdr.

ANADOLU KLTR MOZAGRM OLDUUNUZ GB DANSTA, GYSDE VE MZKTE DE ETLLN VE ZENGNLNGSTERMEKTEDR. DOLAYISIYLA BU ZENGNLEVRENSEL BOYUTLARA TAIMAK GREVMZ OLMALI DNCESNDEYM.

DEVLET HALK DANSLARI

TOPLULUUNUN HALK DANSLARIMIZIN

GELMNDEK NEM

18-23 Eyll 1973 tarihleri arasnda Turizm ve Tantma Bakanlnn ars zerine toplanan ilim adamlar, ilgili kuruluyetkilileri ve folklor uzmanlar almalar sonunda Trk halk danslarna yksek bir sanat dzeyi kazandrmak amacyla, birok lkede olduu gibi yurdumuzda da oktan beri eksiklii duyulan bir DEVLET HALK DANSLARI TOPLULUU nun kurulmasn Turizm ve Tantma Bakanlna nermilerdir.

Bu neri Bakanlka olumlu karlanm 3 Haziran 1974 tarihinde, inceleme ve hazrlk almalarn yrtebilmek amacyla Halk Danslar Sanat Kurulu tekil edilmi ve Topluluk 17 Mart 1975 tarihinde resmen kurulmutur.

lk temsillerini 7-13 Mays 1976 tarihleri arasnda Ankara Byk Tiyatroda veren Topluluk yurt iindeki faaliyetlerinin yansra 55 deiik lkede 1500 civarnda temsil verdi.

Geleneksel Trk kltr ve sanatnn doru bir ekilde tantlmasn gaye edinen Topluluk, gerek Trk halk danslarn ve mziini, gerek giysilerini zne bal kalarak, ada teknik ve imkanlardan da yararlanarak yeni bir sahne dzeni ve anlayiinde biimlendirerek sergilemektedir.

Topluluun sahne dzenlemelerinde belli bir estetik kaygya bal olarak danslar sahneye uyumlu ve anlaml olarak yerletirmek amalanmaktadr. Bugne kadar Topluluun uygulamalarnda geleneksel danslarmzn zn, biimsel formlarn bozmadan ada bir yorumla dzenlemeler yaplmtr. Bu almalar sayesinde geleneksel Trk halk danslar sahne sanatlararasndaki sekin yerini almtr.

TRK HALK DANSLARINDA

SAHNEDZENLEMES VE

KOREOGRAF

TRK HALK DANSLARINDA KOREOGRAF

Koreografi, ismi Yunancadan gelir. Adm tasarmcl, Adm tasarm, Dans besteciliidir. Antik yunan tiyatrosunda koroda bulunan insanlarn hareketlerini belirleme eklinde ortaya kmtr. Daha sonra dans esnasnda adm ve hareketleri belirleme sekline dnm ve bu ekilde yaygnlamtr.Bu szck, gnmzde, dansn kurgusunu, yapsn, adm dzenini ve bu admlara bal hareket akn anlatmak iin kullanr. (buna dansn bestesi de denilebilir)

Koreografi; zellikle modern dans ve ayn zamanda bir klasik bale terimidir. Yaanmam, olmayan ama olabilecek ve yaanabilecek bir olay, duyguyu yaratlacak figrler ve bireysel yaratlan mzikler yani bestelerle sahneye koymaya koreografi; bu ii yapan kiiye de koreograf denir.

Halk danslarnda ise yaratm esi yoktur, olamaz da. Bu halk danslarnn doasna aykrdr. Halk danslar hem anlatm, hem de figrler bakmndan bellidir. Ksacas koreografi yaratm; koreograf da yaratc demektir.

Dlen hata ise; koreografi teriminin, sahne dzenlemesi terimi yerine kullanlmasdr. Sahne dzenlemesinde yeni, yoktan bir var etme, yaratm yoktur. Dans ve anlatlan konuyu; daha arpc ve estetik bir gzellikle sahneye koymak amacyla yaplan alma, sahne dzenlemesidir. Daha basit bir anlatmla; sahnede izgi yapmak koreografi deil, sahne dzenlemesidir.

MULA YRES

TRK HALK DANSLARINDA SAHNELEME

Sahneleme danslarn yresel formlarn, doal yapsn, sadeliini bozmadan belli patenler biimselliinde sahneye oturtulmasdr. Oyunlarn doal ortamndaki havayyanstabilmesi, bunun seyirciye grsel ve ruhsal adan ulatrlabilmesi iin sahne tekniklerinin sahnede kullanlmasyla gerekleir. Mzik uyumu asndan benzer lve sluptaki danslar ard ardna sralayarak, dengenin kurulmasna ve izgi zenginliinin gz nnde tutulmasna dikkat edilmelidir. Sahneleme yaplrken dikkat edilmesi gereken kurallar yle sralayabiliriz; zellikle sahnelerin lleri, buna gre dans saylar tespit edilmeli ve sahne tipi dikkate alnarak seyircilerin yerleim dzenine gre oyunun geleneksel formlarn bozmayacak izgiler oluturulmaldr.

ATATRKN HALK BLMNE VE HALK DANSLARIMIZA BAKII

Atatrk sadece baarl bir asker, byk bir devlet adam deildir. Ayn zamanda bir halk bilimcidir.

Trkiye Cumhuriyeti'nin temeli kltrdrMill kltrmz ada uygarlk seviyesinin

stne karacazSanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan

biri kopmu demektir. Musikisiz hayat mevcut olmaz, mzik hayatn neesi, ruhu, sevinci ve her eyidir

Efendiler... Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, bakan olabilirsiniz; hatt cumhurbakan olabilirsiniz; fakat, sanat olamazsnz

Bu veciz szleri syleyen ve konumalarnda sk sk Mill Kltr terimi kullanan Atatrk elbette ki halk kltr adamdr.

Yce nder, Trk Halk Kltrnn zenginliini biliyor ve bu zengin kltrn, yani folklorumuzun derlenmesini, belgelenmesini ve bundan yararlanlmasn istiyordu.

Halk oyunlarmz asndan bu dnemin nemli olaylarndan birisi de Atatrk'n 19 ubat 1932 ylnda kurduu Halk Evleridir. nk, bu zamana kadar yaplan almalar dank bir biimde idi. Halk evlerinin kurulmasyla halk oyunlarmzn belli bir disipline alnda ve teorik almalara baland. Bu almalar btn illere yayld. Her ilde halk oyunlarile ilgili topluluklar kuruldu. Derlemeler yapld.

Yce nder, Trk Halk Kltryle ilgili olarak eitli grler ifade etmitir. Bunlardan bazlar yledir;

Aydnlarmz iinde ok iyi dnenler vardr. Fakat genel olarak u hatamz vardr ki, inceleme ve aratrmalarmza zemin olarak ou kez kendi yurdumuzu, kendi tarihimizi, kendi geleneklerimizi, kendi zelliklerimizi ve ihtiyalarmz almalyz.

Aydnlarmz belki btn cihan, btn dier milletleri tanr, fakat kendimizi bilmeyiz!

MUSTAFA YILMAZ

ANKARA 2008