anadolu İnanÇlari baĞlaminda …yıldız gibi gök cisimlerinin anadolu inançlarındaki...

AKADEMİK BAKIŞ DERGİSİ Sayı: 33 Kasım – Aralık 2012 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694-528X İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat – KIRGIZİSTAN

http://www.akademikbakis.org

1

ANADOLU İNANÇLARI BAĞLAMINDA TÜRKÜLERİMİZDE

GÖK CİSİMLERİ

Mustafa Oner UZUN1

Öz İnanç, insanların başkalarından öğrenme yoluyla belleklerinde oluşturdukları bir

düşünce sistemidir. Bu bağlamda Anadolu inançları ise, Anadolu insanının yaşamı boyunca karşılaştığı olaylar hakkında doğruluğunu ya da yanlışlığını sorgulama ihtiyacı duymadan birbirlerine aktardıkları kabullenmelerdir. İnsanlarımızın günlük yaşamlarında ortaya koydukları davranışlara yön veren bu inanmalar, doğal olarak onların ürettikleri kültürü de derinden etkilemişlerdir. Sözlü gelenek ürünleri içinde özellikle müzik eşliğinde dile getirilen türküler, adeta kolektif bir kültürel bilinci de nesilden nesle taşırlar. Bu noktadan hareketle; Anadolu inançlarının Türkü sözlerine yansıması hususu araştırmaya değer görülmüştür. Çalışmada; Anadolu’nun çeşitli yörelerinden seçilmiş Türküler içerisinde yer alan ay, güneş ve yıldız gibi gök cisimlerinin Anadolu inançlarındaki ifadeleri betimleme yöntemi kullanılarak genel hatları ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Anadolu, İnanç, Türkü, Gök Cisimleri.

HEAVENLY BODIES IN THE TURKISH FOLK SONGS IN THE CONTEXT OF ANATOLIAN CULTS

Abstract Cult is a thought system which is created by people in their memories by the way of

learning from the others. In this context Anatolian cults are espousals which are transferred each other about events that Anatolian people meet in their life and do not need to feel examine it is true or false. These cults which direct the manners of people in daily life, affected deeply the culture that they creat inherently. In oral tradition products, Turkish Folk Songs especially in companied with music, transfer a collective conscience generation to generation. From this point forth, reflection of Anatolian cults into lyricks of Turkish Folk Song is seen worth to research. In this work, heavenly bodies like moon, sun and star in Turkish Folk Songs that will be choosen among different localities and statements of them in Anatolian cults are tried to put forth with the descriptive method in general terms.

Key Words: Anatolia, Cults, Turkish Folk Song, Heavenly Bodies.

Giriş

Anadolu, tarihsel süreç içerisinde farklı toplulukların hüküm sürdüğü bir coğrafya olmakla birlikte, bu toplulukların ortaya koydukları kültürlerin birbirleri ile etkileşimi sonucu oluşan bir uygarlığı da ifade etmektedir. Adet, örf, gelenek, töre gibi sosyal normlar, bir takım inanç pratikleriyle beraber

1 Yrd.Doç.Dr. Afyon Kocatepe Üniversitesi Devlet Konservatuarı Türk Halk Müziği A.B.D. Öğretim Üyesi, [email protected]




2

uygulanarak toplumun kültürel birikimini, yani topluma ait belleği ifade ederler. İnanç kavramının Türk Dil Kurumunun yayımlamış olduğu Türkçe Sözlükte yer alan karşılıkları şunlardır: “1. Bir düşünceye gönülden bağlı bulunma. 2. Birine duyulan güven, inanma duygusu. 3. İnanılan şey, görüş, öğreti. 4. Tanrı'ya bir dine inanma, iman itikat.” (2009:965) Türk Dil Kurumunun yayımlamış olduğu diğer bir kaynak Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğünde ise inanç; “sözüne güvenilir, inanılır (kimse)” olarak ifade edilmektedir. (2009:2538) Eyuboğlu, bu makalenin içeriği hakkında bir perspektif oluşturması öngörülen yaklaşımında inanç ile ilgili şu ifadeyi kullanmaktadır: “İnanç, bir kimsenin günlük yaşamını, davranışlarını etkileyen, başkalarından öğrenme yoluyla kazanılan düşünce varlığıdır.”(1998:37) Türkülerde sıkça kullanılmış olan çeşitli kalıp ifadelerin kaynağı da kuşkusuz bu inançlardır. Eyuboğlu’na göre “İnançlar genellikle iki türlüdür. Bir, somut varlıklarla ilgili olan inançlar, soyut varlıklara bağlanan inançlar. Somut varlıklara dayananlar doğa olayları ile ilgili inançlardır. Bunlar ekin ekip biçmek, ev yapmak, insan yaşamına karışan, günlük yaşama olaylarına yön veren, evlenme, komşuluk, karşılıklı yardım, çalışma gibi toplum olaylarına dayanan inançlardır. Bu tür inançlar doğa olaylarını izler. Güneşin, ayın, yıldızların yörüngeleri üzerindeki devinimlerine, yellerin esişine, hava değişimlerine mevsimlere uyarak yaşamı düzenlemeye yarayan inançlar kaynak olarak genellikle somut niteliktedir. Soyut varlıklarla ilgili inançlar ise insan düşüncesinin yarattığı, doğadan kopuk inançlardır.” (a.g.e.,:40-41)

Sözlü gelenek ürünleri içinde özellikle müzik eşliğinde dile getirilen türküler, adeta kolektif bir kültürel bilinci de nesilden nesle taşırlar. Bu noktadan hareketle; Anadolu inançlarının türkü sözleri üzerindeki etkileri araştırılmaya değer görülmüştür.

Bu makalede, Anadolu’nun çeşitli yörelerinden seçilmiş türküler içinde yer alan ay, güneş ve yıldız gibi gök cisimlerinin Anadolu inançlarındaki ifadeleri betimleme yöntemi kullanılarak genel hatları ile ortaya konulacaktır.

Anadolu İnançları ve Türkülerimiz Anadolu insanının yaşam pratiklerinin bir yansıması olan türkülerimiz, inanç bağlamında pek

çok unsuru da bünyesinde taşımaktadır. Konunun kapsamının genişliği, bu unsurların ve onlara ait örneklemelerin sınırlandırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda çalışma, gök, gök cisimleri ve TRT Repertuvarında yer alan Türkü örnekleri ile sınırlandırılmıştır.

Gök Cisimleri

Halk Türkülerinde gökyüzü ve gök cisimleri ile ilgili ifadelere sıklıkla rastlamaktayız.

Gök –Gökyüzü: "Gök, doğaüstü güçlerin bulundukları yer olduğuna inanılan dünya üstü boşluktur. En ilkel

inançlardan en gelişmiş dinlere kadar gök, tanrının yeri olarak nitelenmiştir. Tanrılar gökte otururlar ve dünya gökten yönetilir. Şamanlık inancına bağlı Türklerin Gök Tanrısı ve Yunanlıların Uranus’u gibi Tanrı anlayışlarında gök cisimleştirilmiş, somut tanrısal varlık olarak kabul edilmiştir. İnanç alanında genellikle göğün yedi kat olduğuna inanılır. Ölümden sonra insan bedeninden ayrılan ruhların da göğe çıktığı ve gökte dolaştığı inancı, kimi uluslarda öte dünyanın da gökte bulunduğu inancına yol açmıştır. (Hançerlioğlu, 2000:172-173)

Gök ve Gökyüzü İle İlgili Türkü Sözleri Türkü Adı: ŞU DERENİN UZUNU

Yöre: SİVAS




3

ŞU DAĞLAR ULU DAĞLAR ETRAFI SULU DAĞLAR BEN DERDİMİ SÖYLERSEM GÖK DURUR BULUT AĞLAR

Türkü Adı: SUSADAN GİDEN YAYLI

Yöre: AFYON / Dinar

GÖKTEN ZENBİL İNİYOR HATÇA'M PARIL PARIL PARLIYOR ATAŞ MI OLDUN GIZ HATÇAM SENİ GÖREN YANIYOR

Türkü Adı: GÖKYÜZÜNDE ASILIDIR ZEMBİLİM

Yöre: NİĞDE

GÖKYÜZÜNDE ASILIDIR ZEMBİLİM KIZ KÖLEN OLAYIM HALİM SEN BİLİN

Türkü Adı: GÖKYÜZÜNDE TÜTEN OLSAM

Yöre: ÇUKUROVA

GÖKYÜZÜNDE TÜTEN OLSAM YERYÜZÜNDE BİTEN OLSAM BİR ATLASDAN KETEN OLSAM YÂR BOYNUNA SARSA BENİ

Ay: Ay, Anadolu’da adeta halkın yaşamının bir parçası haline gelmiş bunun yansıması

olarak türkülerimize de damgasını vurmuştur. “Ay, Anadolu insanının yüreğinde sevilen, sayılan, kutsallık taşıyan bir gök varlığıdır. Bugün, Anadolu’nun birçok yerinde, özellikle ekin ekmeye, tarıma elverişli bölgelerinde, yazları yaylalara çıkan topluluklarda, hayvan besleyen yörelerde ayla ilgili pek çok inanç vardır. Ayın doğuşu, büyüyüp küçülmesi, batışı bir takım olaylarla, oluşumlarla bağlantılı sayılır. Ay, eski çağlardan beri insanların ilgisini çeken, kimine korku, kimine sevgi salan bir gök varlığıdır. Güneşin, karşıtı, yıldızların can yoldaşıdır. Ay tarımla uğraşanların dilinde uğuru ozanların dilinde ise sevgiliyi ifade eder. Anadolu’nun en eski uluslarında, Hititlerde, Urartularda, Yunan, Roma dönemine değin yaşayan uluslarda Ay bir tanrı, tanrıça olarak saygı görür; birçok kutsallık taşıdığına, yeryüzü olaylarıyla yakından ilişkisi bulunduğuna inanılırdı. Eski Türk inanışlarında ay ‘dede’’dir.” (Eyuboğlu, 1998: 54-55)

Ay İle İlgili Türkü Sözleri Aşağıdaki türkülerde ayın doğuşunun ya da batışının sevgiliye ulaşmadaki önemi

vurgulanmaktadır: Türkü Adı: EVİM KİREÇ DUTMUYOR Yöre: AFYON / Dinar AY DOĞAR DOLUNMA MI BANA YAR BULUNMA MI YÂR YOLUNA ÖLÜRSEM NAMAZIM KILINMA MI




4

Türkü Adı: AY AYDINDIR AYILMAZ Yöre: ERZURUM AY AYDINDIR AYILMAZ GECE DURNA YAYILMAZ BURALARDA YÂR SEVEN AY AŞANDA UYUMAZ AY AYDINDIR VARAMAM DİLE DE DESTAN OLAMAM AY BULUDA GİRENDE BAĞLASALAR DURAMAM Türkü Adı: AY AKŞAMDAN IŞIĞDIR Yöre: ERZURUM / Aşkale AY AKŞAMDAN IŞIĞDIR YÜKÜM ŞİMŞİR KAŞIĞDIR GOMŞU GIZIN ZAPDEYLE BİZİM OĞLAN AŞIĞDIR

Ayın batışının kötülüklerin ortaya çıkmasını da sağlayabildiği şu türküden anlaşılmaktadır:

Türkü Adı: AFİYON’UN ORTASINDA GALESİ Yöre: AFYON AY KARANLIK GECE VURDULAR BENİ YÂRİN YAZMASINA SARDILAR BENİ

Ay ve düğün ilişkisi ise aşağıdaki örnek Türküde görülmektedir: Türkü Adı: BU GECE AY DOĞACAK Yöre: ERZURUM / Aşkale BU GECE AY DOĞACAK ŞAVKI BİZE VURACAK KIZLAR DÜĞÜN EVİNDE TEF ÇALIP OYNIYACAK

Bir başka türküde ise sevgili ay ışığına benzetilmektedir:

Türkü Adı: DENİZİN DİBİNDE HAÇCEM DEMİRDEN EVLER

Yöre: BURDUR / Arvalı Köyü

ARVALI'NIN ÖNÜNDE DE PINARLAR HARLAR HAÇCEM ÇIKMIŞ PENCEREYE AY GİBİ PARLAR BEN HAÇCEYİ YİTİRDİM DE DUMANLI DAĞLAR GÖZLERİMİN PINARLARI DURMADAN

Türkü Adı: GİNE YEŞİLLENDİ ACIPAYAM YOLLARI




5

Yöre: DENİZLİ / Acıpayam AĞLAMA GÜZELİM AĞLAMA BEN GİNE GELİRİM DOĞAN AYLAR GİBİ DE GÜZELİM PARLAR GELİRİM

Güneş: Anadolu inançlarında güneş kutsal sayılan, aynı zamanda ışık ve ısı kaynağı olan gök

cismi olarak yer alır. “Hititler ve onlardan sonra gelen Anadolu uluslarında da Güneş yüce bir tanrı ya da tanrıçadır. Yeryüzüne, insanlara, bütün canlılara iyilik eden, mutluluk sağlayan odur. Ona karşı yapılan en küçük saygısızlık cezasız, karşılıksız kalmaz. Güneş insanlar çalışsın diye doğar, dinlensinler diye batar. Güneş bolluk, verimlilik kaynağı sayılır.” (Eyuboğlu, 1998: 71)

Güneş İle İlgili Türkü Sözleri Aşağıdaki türkülerde sevgili güneşin parıltısıyla özdeşleştirilmektedir:

Türkü Adı: ÇIKTIM BEYOĞLU BAŞINA

Yöre: İSTANBUL

ÇIKTIM BEYOĞLU BAŞINA GÜNEŞ GİBİ PARLIYOR KARŞIMDA ELMAS TARAK YAPTIRAYIM YÂRİMİN DE SIRMALI SAÇINA

Türkü Adı: NE GÜZEL YARATMIŞ SENİ YARADAN

Yöre: KIRŞEHİR

KİRPİKLERİN OKTUR KAŞIN YAY GİBİ GÖZLERİN AKLIMI ETTİ ZAY GİBİ CEMALİN GÜNEŞE BENZER YÜZÜN AY GİBİ DEĞMESİN ZÜLÜFLER TELLER İNCİDİR

Türkü Adı: YAYLAGÜZELİNİ GÖRDÜM BEZELİ

Yöre: ARTVİN / Ardanuç

YAYLAGÜZELİNİ GÖRDÜM BEZELİ BİR MELEK MİSALİ DÖNER YAYLADAN SİYAH SAÇLAR AK TOPUĞA UZALI DOĞAR GÜNEŞ GİBİ YANAR YAYLADAN

Aşağıdaki türküde sevgilinin gözleri güneşin yakışına benzetilmektedir: Türkü Adı: KİRPİKLERİN OK MUDUR Yöre: MARDİN KİRPİKLERİN OK MUDUR KALBİME BATIYOR GÖZLERİN GÜNEŞ MİDİR BENİ DE YAKIYOR




6

Yıldız: Anadolu’da yıldız insanların alın yazısını simgeler. Gökteki yıldızların sayısı ile

insanların alın yazıları birbiriyle eş kabul edilir. İnsanın ölümü ile yıldız kayması özdeşleştirilir. İnsanlar yıldız fallarına bakarak gelecek hakkında tahminlerde bulunurlar. Yıldızlı geceler Anadolu inançlarına göre genellikle uğurlu gecelerdir. Bu nedenle, tarlalar yıldızlı gecelerin sabahında ekilir biçilir, düğünler yıldızlı gecelerde gerçekleştirilir.

Aşağıdaki türküde sevgili parlayan yıldıza benzetilmektedir. Türkü Adı: DOLAMA GİYER DOLAMA Yöre: SAMSUN DOLAMA GİYER BUZ GİBİ BEN SENİ SEVDİM KIZ GİBİ PARLIYORSUN YILDIZ GİBİ Dolama: Giysilerin üstüne giyilen, önü açık bir tür üstlük Aşağıdaki Türkü’nün sözleri “Yıldızın kaymasını ve burçları” içermektedir. Türkü Adı: MECNUN’UM LEYLA'MI GÖRDÜM Yöre: SİVAS / Şarkışla

ATEŞİNDEN DURAMADIM BEN BU SIRRA EREMEDİM SEHER VAKTİ GÖREMEDİM YILDIZ GİBİ AKDI GEÇTİ

BİLMEM HANGİ BURÇ YILDIZI BU DERTLER YARELER BİZİ GAMZE OKUN BAZI BAZI YÂR SİNEME ÇAKDI GEÇTİ

Bazı yıldızların kötülüğe sebep olabildiğini aşağıdaki türkü örneklerinde görmekteyiz.

Türkü Adı: GİNE BUGÜN YARALANDIM

Yöre: ERZURUM

GİNE BUGÜN YARALANDIM İNDİM ETRAFI DOLANDIM DERTLİ CANIMDAN USANDIM YILDIZ YILDIZ YILDIZ OF SANA DERLER KERVAN KIRAN BELLER BÜKEN EVLER YIKAN YILDIZ OF (Eskiden bir yerden diğerine mal - mülk götürülürken eşkiyadan korunmak için toplu olarak, kervan halinde seyredilir ve gündüzleri giderken geceleri dinlenilirdi. Yine böyle bir seyahatte parlak çoban yıldızı (venüs) etrafı öyle bir aydınlatır ki gündüz oldu sanılarak yola koyulunca kervan eşkiyanın saldırısına uğrar. Türkü bu tür bir öyküyü anlatmaktadır.)




7

Türkü Adı: AKŞAM OLDU GÜN DOLAŞMAZ

Yöre: TOKAT NİYE DOĞDUN SARI YILDIZ YILDIZ, YILDIZ, YILDIZ, YILDIZ YILDIZ, YILDIZ, YILDIZ EY KANLI M'OLDUN KENLİ M'OLDUN NİYE DOĞDUN EVLER YIKAN BELLER BÜKEN ZALIM AYRILIK DÖN DÖN DÖN DÖN DÖN

Türkü Adı: YILDIZ AKŞAMDAN DOĞARSIN

Yöre: YOZGAT / Akdağmadeni

YILDIZ AKŞAMDAN DOĞARSIN DAĞLARA BOYUN EĞERSİN BEN GİBİ YÂR Mİ SEVERSİN DOĞMAYAYDIN MAVİ YILDIZ Üruşan: Aydın, parlak

Yıldızlar aşağıdaki Türkü'de olduğu gibi kimi zaman da sevgiliye ulaşmada bir engeldir:

Türkü Adı: YILDIZ DAĞI İŞTE DE GELDİM YANINA

Yöre: RUMELİ / Üsküp

YILDIZ DAĞI İŞTE DE GELDİM YANINA BİR TESELLİ VERSENE GARİP CANIMA SALIVER GİDEYİM DE NAZLI YÂRİME Bağlantı: ÜLKER YILDIZ NİÇİN KALKMAZ DUMANIN DERTLİ YILDIZ NİÇİN GİTMEZ ATEŞİN MERAKIN

Sonuçlar Anadolu İnançları, Anadolu insanının günlük yaşamına yön veren ve sorgulama

sız olarak birbirine aktardığı kabullenmelerdir.

İnançların somut varlıklarla ile ilgili olanları doğa olaylarını, soyut varlıklar ile ilgili olanları ise insanlarımızın kendi belleğinde oluşturduklarını içerir.

Türküler, Anadolu insanının yaşamının bir aynasıdır.

Ay, güneş ve yıldız gibi gök cisimlerinin yörüngeleri üzerindeki devinimleri türkü sözlerine inanmalar olarak yansımış ve halkın yaşamına yön vermiştir.

Anadolu inançlarında gök, doğaüstü güçleri ifade eder ve tanrının yeridir. Tanrı dünyayı gökten yönetir.

Ay, Anadolu insanın sevdiği, saydığı ve kutsal olarak gördüğü bir gök varlığıdır.

Ayın doğuşu, büyümesi, küçülmesi ve batışı gibi devinimleri onların günlük yaşamını etkilemektedir. Tarımla uğraşanlar için ay uğuru, ozanlarımız için sevgiliyi ifade eder.

İçinde Ayın geçtiği Türkülerin isimleri, yöreleri ve sayısal verileri aşağıda belirtilmiştir:




8

1- Türkü Adı: A GÜZEL DOLANDA GEL

Yöre: ERZURUM

2- Türkü Adı: AFİYON’UN ORTASINDA GALESİ

Yöre: AFYON

3- Türkü Adı: AH TREN KARA TREN

Yöre: TEKİRDAĞ / Lüleburgaz

4- Türkü Adı: ALTIN TABAKTA VİŞNE

Yöre: RUMELİ

5- Türkü Adı: ANNE BURALAR NERE

Yöre: BURDUR

6- Türkü Adı: ARAKÇININ MENDEDİR (CEYRAN)

Yöre: AZERBAYCAN

7- Türkü Adı: ASKER ETTİLER BENİ

Yöre: RİZE / Çayeli

8- Türkü Adı: ATA BİNESİM GELDİ

Yöre: RUMELİ / Lofça

9- Türkü Adı: ATA VURDUM YULARI

Yöre: ÇANKIRI / Çerkeş

10-Türkü Adı: AY AKŞAMDAN IŞIĞDIR

Yöre: ERZURUM / Aşkale

11- Türkü Adı: AY AYDINDIR AYILMAZ

Yöre: ERZURUM

12- Türkü Adı: AY AYLARI AYLARI

Yöre: KIRKLARELİ / Koyunbaba Köyü

13- Türkü Adı: AY BULUTTA BULUTTA

Yöre: ANKARA / Kızılcahamam

14- Türkü Adı: AY DOĞAR AŞAR GİDER

Yöre: ADIYAMAN / Gölbaşı

15-Türkü Adı: AY DOĞAR AŞMAK İSTER

Yöre: ORTA ANADOLU

16- Türkü Adı: AY DOĞAR AYİSTANDAN

Yöre: BAYBURT

17- Türkü Adı: AY DOĞAR GİRESUN'DAN




9

Yöre: ORTA ANADOLU

18- Türkü Adı: AY DOĞAR SİNİ SİNİ

Yöre: DİYARBAKIR

19- Türkü Adı: AY DOĞDU BATMADIMI

Yöre: SİVAS / Hafik - Çınarlı Köyü

20- Türkü Adı: AY DOĞDU DÜZE DÜŞTÜ

Yöre: BURDUR

21- Türkü Adı: AY DOLAN AYDI GÜN DOLAN AYDI

Yöre: KERKÜK

22- Türkü Adı: AY DOLANAYDI

Yöre: ANKARA / Haymana

23- Türkü Adı: AY İKİNDİ İKİNDİ

Yöre: RUMELİ / Vlandova / Bahçebuz Köyü 24- Türkü Adı: AYA BAK NİCE GİDER

Yöre: ERZURUM

25- Türkü Adı: AYA BAK YILDIZA BAK

Yöre: KÜTAHYA

26- Türkü Adı: AYA BAKTIM AY HANİ (TURALIM)

Yöre: ARDAHAN / Hanak / Çayağzı Köyü

27- Türkü Adı: AYVANDA YATAN OĞLAN

Yöre: DİYARBAKIR

28- Türkü Adı: BAHÇELERDE ALTINTOP

Yöre: KIBRIS

29- Türkü Adı: BAHÇELERDE AY DA BAR

Yöre: ANKARA / Haymana 30-Türkü Adı : BAHÇELERE AY DOĞDU

Yöre: MALATYA

31-Türkü Adı : BAŞIMDA ALTIN TACIM

Yöre: KIRŞEHİR

32- Türkü Adı :BEN KENDİMİ GÜLÜN DİBİNDE BULDUM

Yöre: KÜTAHYA

33- Türkü Adı : BİR AY DOĞAR İLK AKŞAMDAN GECEDEN

Yöre: MALATYA / Arguvan

34- Türkü Adı : BİR AY DOĞAR PASEN'DEN




10

Yöre: ERZİNCAN

35- Türkü Adı : BİR AY DOĞDU ODADAN

Yöre: HAKKARİ

36- Türkü Adı : BİR DARACIK PENCERE

Yöre: ŞANLIURFA

37- Türkü Adı :BU DAĞDAN AŞMAK OLMAZ

Yöre: AZERBAYCAN

38- Türkü Adı : BU GECE AY DOĞACAK

Yöre: ERZURUM / Aşkale

39- Türkü Adı :BUGÜN AYIN ONDÖRDÜ

Yöre: İÇEL / Mersin

40-Türkü Adı : ÇIKABİLSEM ŞU YOKUŞUN BAŞINA

Yöre: KASTAMONU 41- Türkü Adı :ÇIRANIN BURNUNU KES

Yöre: VAN / Erciş

42- Türkü Adı :DAĞDAN KESTİM ÇINARI

Yöre : AMASYA / Alpaslan Köyü

43- Türkü Adı :DENİZ DALGASIZ OLMAZ

Yöre : KIRŞEHİR

44- Türkü Adı :DENİZ GİBİ TEKNELİ

Yöre : KİLİS

45- Türkü Adı : DENİZDE VARDIR KARA

Yöre : RİZE

46- Türkü Adı :DENİZE DALMAYINCA

Yöre : ANKARA

47- Türkü Adı :DENİZİN DİBİNDE HAÇCEM DEMİRDEN EVLER

Yöre : BURDUR / Arvalı Köyü

48- Türkü Adı :DERE BOYU TEKNELİ (ESİYOR YELLER)

Yöre : ÇANAKKALE

49- Türkü Adı :DERİK SAÇIN ÖRMEZLER

Yöre : GAZİANTEP

50- Türkü Adı :DOLANA AY DOLANA

Yöre : ŞANLIURFA




11

51- Türkü Adı :DURNALAR DİZİ DİZİ

Yöre : ADIYAMAN

52- Türkü Adı :ESTİ BAHARIN NESİMİ

Yöre : DİYARBAKIR

53- Türkü Adı :EVİM KİREÇ DUTMUYOR

Yöre : AFYON / Dinar

54- Türkü Adı :EVLERİ FADİME'Lİ

Yöre : KAHRAMANMARAŞ / Elbistan

55- Türkü Adı :EVLERİNİN ÖNÜNDE PINARLAR HARLAR

Yöre : BURDUR

56-Türkü Adı : GARŞI GARŞI EVİMİZ

Yöre: UŞAK

57- Türkü Adı :GAŞIN KEMANA BENZER (MENSURE)

Yöre: AZERBAYCAN

58- Türkü Adı :GAŞIN GARA GÖZÜN GARA

Yöre: ADANA

59- Türkü Adı :GECE UZUN AY DOLANIR BATMAYA

Yöre: KARS

60- Türkü Adı :GECELER ZAR GECELER (SUSUZAM SU İSTEREM)

Yöre: KERKÜK

70- Türkü Adı :GELİN AĞLAYALIM YURDU SEVENLER

Yöre: SİVAS

71- Türkü Adı :GİDEN AY DUTULUR MU (LEYLALAR YAYLALAR)

Yöre: KIRIKKALE / Keskin

72- Türkü Adı :GİDEN AY DUTULUR MU

Yöre: SİVAS

73-Türkü Adı : GİNE DERTLİ DERTLİ İNİLİYORSUN

Yöre: SİVAS / Divriği

74- Türkü Adı :GÖKTE YILDIZ ELLİDİR

Yöre: ERZURUM / Tortum / Sümmani Köyü

75-Türkü Adı :GÖKTE YILDUZ AY MİSUN

Yöre: RİZE

76- Türkü Adı :HERGÜN SERHOŞ ŞU AYDIN'IN UŞAĞI




12

Yöre : AYDIN

77- Türkü Adı :İNCİLİ SEDEF KOL BAĞI

Yöre : KERKÜK

78- Türkü Adı :İNDİM SAMAN ALMAYA

Yöre : ERZURUM / Narman / Samikale

79- Türkü Adı :KALE KALEYE KARŞI

Yöre : ERZURUM

80- Türkü Adı :KESTANECİ KÖYÜNDEN ABALI KÖYÜNE KAZ UÇTU

Yöre : ZONGULDAK / Karadeniz Ereğlisi

81- Türkü Adı :KIR AT BU DAĞLARI AŞMALI BUGÜN

Yöre : SİVAS / Divriği

82-Türkü Adı : KÖYDEN KÖYE GEZERİM

Yöre : BURDUR / Gölhisar / Dirmil 83- Türkü Adı :KUŞBURNU'YU BUDARLAR

Yöre : YOZGAT / Akdağmadeni

84- Türkü Adı :MEHLEDEN GEÇEN OĞLAN

Yöre : KARS

85- Türkü Adı :MECNUN’UM LEYLA'MI GÖRDÜM

Yöre : SİVAS / Şarkışla

86- Türkü Adı :MEKTEBİN BACALARI

Yöre : MUŞ

87- Türkü Adı :NE GÜZEL YARATMIŞ SENİ YARADAN

Yöre : KIRŞEHİR

88- Türkü Adı :ODASINA VARDIM OLUR MU BÖYLE

Yöre : DİYARBAKIR

89-Türkü Adı : SARI KİLİM ÖRMEZLER

Yöre :ERZİNCAN / Kemaliye (Eğin) / Geşo köyü

90- Türkü Adı :SEN ÇEŞMEYE VARDIN MI (ARZU KAMBER)

Yöre : RUMELİ / Üsküp

91- Türkü Adı :SU GELİR KÜTÜĞÜNEN

Yöre : ADANA

92- Türkü Adı :SUYA GİDER AL YAZMALI BİR GELİN

Yöre : BURDUR / Yeşilova




13

93- Türkü Adı :ŞU DAĞLAR TEPE TEPE

Yöre : DENİZLİ / Acıpayam

94- Türkü Adı :ŞU GİDEN NERELİDİR

Yöre : DOĞU ANADOLU

95- Türkü Adı :ŞU KÖYCEĞİZ YOLLARI

Yöre : MUĞLA / Köyceğiz / Ortaca

96- Türkü Adı :TOKAT YAYLASINDA YAYLAYAMADIM

Yöre : ORTA ANADOLU

97- Türkü Adı :YENDİM SAMAN ALMAYA

Yöre : ERZURUM / Narman / Samikale

98- Türkü Adı :YUMURTANIN SARISI


Güneş, Anadolu inancında ısı ve ışık kaynağı olan kutsal bir varlıktır.

Yeryüzüne, insanlara, bütün canlılara iyilik eden, mutluluk sağlayandır.Güneş, Türkülerimizde kimi zaman bolluk ve bereketi, kimi zaman da sevgiliyi ifade eder.

TRT repertuarında yer alan ve içinde Güneşin geçtiği Türkülerin isimleri, yöreleri ve sayısal verileri aşağıda belirtilmiştir:

1- Türkü Adı : AŞIHLARIN AHLIN ALIR

Yöre : ERZURUM / Alvar Köyü

2- Türkü Adı : AYA BAKTIM AY HANİ (TURALIM)

Yöre : ARDAHAN / Hanak / Çayağzı Köyü

3-Türkü Adı : BAHÇALARDA BARIM VAR

Yöre: IĞDIR

4-Türkü Adı : BAHÇEMİZİN GÜLLERİ

Yöre: ANTALYA / Akseki / Emiraşıklar Köyü

5- Türkü Adı :BEN BİR KAVAK YOL ÜSTÜNE BİTERİM

Yöre: ERZURUM

6- Türkü Adı :BİR DARACIK PENCERE

Yöre: ŞANLIURFA

7- Türkü Adı :ÇAYIRA SERDİM HALI

Yöre: ERZURUM

8- Türkü Adı :ÇIKTIM BEYOĞLU BAŞINA

Yöre: İSTANBUL

9- Türkü Adı :DENİZ GİBİ TEKNELİ




14

Yöre : KİLİS

10- Türkü Adı :DENİZE DALMAYINCA

Yöre : ANKARA

11-Türkü Adı : DURNAM GELİR YATA KALKA

Yöre : KONYA / Akşehir

12-Türkü Adı : E ÇAYKARA ÇAYKARA

Yöre : TRABZON / Akçaabat

13- Türkü Adı :ENTERE ALDIM KIRKBEŞE

Yöre : SİNOP / Boyabat

14- Türkü Adı :GELİN AĞLAYALIM YURDU SEVENLER

Yöre: SİVAS

15- Türkü Adı :GİNE GÖRDÜM ELİF KIZIN YÜZÜNÜ

Yöre: YOZGAT / Akdağmadeni 16- Türkü Adı :GÜNEŞ VURUP ÜZÜNE

Yöre: KERKÜK

17- Türkü Adı :HASAN ORAK BİÇİYOR

Yöre : ÇANAKKALE / Gelibolu

18- Türkü Adı :HAZER'İN AĞ ŞANISI

Yöre : AZERBAYCAN

19- Türkü Adı :IRMAĞIN GEÇELERİ

Yöre : SİVAS

20- Türkü Adı :İNDİM DERE IRMAĞA

Yöre : ARTVİN

21-Türkü Adı : KAVAK UZANIR GİDER

Yöre : ERZURUM

22- Türkü Adı :KIR AT BU DAĞLARI AŞMALI BUGÜN

Yöre : SİVAS / Divriği

23- Türkü Adı :KIRDA ERİK AĞACI (DİLLALA)

Yöre : SİNOP

24- Türkü Adı :KİRPİKLERİN OK MUDUR

Yöre : MARDİN

25- Türkü Adı :NE GÜZEL YARATMIŞ SENİ YARADAN

Yöre : KIRŞEHİR




15

26- Türkü Adı :RADÂLYA MİNARESİ AYŞE'M YETMİŞ BASAMAK

Yöre : RUMELİ

27- Türkü Adı :SABAH GÜNEŞİ DOĞDU

Yöre : ORDU / Ünye

28- Türkü Adı :SABAH GÜNEŞİ DOĞMUŞ

Yöre : SİVAS / Zara

29- Türkü Adı :SABAH OLDU GÜNEŞ DOĞDU BACADAN

Yöre : ANKARA / Kızılcahamam

30- Türkü Adı :SABAH OLUYOR GÜNEŞ DOĞUYOR

Yöre : İZMİR

31- Türkü Adı :SABAHTAN CEMALİN SEYRAN EYLEDİM

Yöre : MALATYA / Akçadağ / Bekiruşağı

32- Türkü Adı :SABAHINAN ESEN SEHER YELİ Mİ

Yöre : YOZGAT

33- Türkü Adı :SIRT ÜSTÜNE TENCERE

Yöre : RİZE / Hemşin

34- Türkü Adı :ŞU DİRMİL'İN SİPSİLERİ GAMIŞTAN

Yöre : BURDUR / Dirmil

35- Türkü Adı :TARÇI KÖKLE TARINI (TOY GÜNÜ)

Yöre : AZERBAYCAN

36- Türkü Adı :YARIN MAHŞER YERİNE

Yöre : ERZURUM

37- Türkü Adı :YAYLA GÜZELİNİ GÖRDÜM BEZELİ

Yöre : ARTVİN / Ardanuç

38-Türkü Adı : YAYLADAN Kİ YÜRÜDÜM

Yöre : RİZE / Hemşin

39- Türkü Adı :YEŞİL ÖRDEK GİBİ DALDIM GÖLLERE


40- Türkü Adı :YIĞDIN BU DÜNYANIN MALIN DÖVLETİN

Yöre : AZERBAYCAN

41- Türkü Adı :YİNE AKŞAM OLDU DA BASTI KARELER

Yöre : RUMELİ

42- Türkü Adı :YÜCE DAĞ BAŞINA YAĞAN KAR İDİM




16

Yöre : KIRIKKALE / Keskin

43- Türkü Adı :GÖKTE YILDIZ TEKERLENDİ

Yöre: ANKARA

Yıldızlar, insanların alın yazılarıdır. Bir insanın ölümü ile yıldızın kayması özdeştir.Yıldızlı geceler genellikle Anadolu insanı için uğurludur. Kimi zaman yıldızlar fallar ile geleceği tahmini sağlamışlar, kimi zaman da yıldızlar (mavi yıldız, sarı yıldız, venüs yıldızı, ülker yıldız vb.) insanlara uğursuzluk, kötülük getirmişler, sevgiliye ulaşmaya engel olmuşlardır.

TRT repertuarında yer alan ve içinde Yıldızın geçtiği Türkülerin isimleri, yöreleri ve sayısal verileri aşağıda belirtilmiştir:

1- Türkü Adı :AH ÖLEYİM VAH ÖLEYİM

Yöre : ANKARA

2- Türkü Adı : AK BUĞDAYIM BUĞDAYIM

Yöre : UŞAK / Eşme

3- Türkü Adı : AK FASULLE OLDU MU

Yöre : BURDUR / Dirmil

4- Türkü Adı :AKŞAM OLDU GÜN DOLAŞMAZ

Yöre : TOKAT

5- Türkü Adı :ALİ'M YATAR TAŞ ÜSTÜNE

Yöre : RUMELİ

6-Türkü Adı : ALİ'M YATIR YOL ÜSTÜNE

Yöre : RUMELİ / Gostivar

7- Türkü Adı : ASKER OLUP VATANA HİZMET EYLEREM MEN

Yöre : IĞDIR

8- Türkü Adı : AVCIMISIN YÂR NE GEZERSİN BİRİNİ ARAR GİBİ

Yöre : RUMELİ

9- Türkü Adı : AY AKŞAMDAN IŞIĞDIR

Yöre : ERZURUM / Aşkale

10- Türkü Adı : AY DOĞDU DÜZE DÜŞTÜ

Yöre : BURDUR

11- Türkü Adı : AYA BAH YILDIZA BAH (BU DERENİN SÜMBÜLÜ)

Yöre : KERKÜK

12- Türkü Adı :AYA BAK NİCE GİDER

Yöre : ERZURUM

13- Türkü Adı : AYA BAK YILDIZA BAK




17

Yöre : KÜTAHYA

14- Türkü Adı :AYIN ORTASINDA BİR SARI YILDIZ

Yöre : VAN / Erciş

15- Türkü Adı :BAHÇELERDE ALTIN TOP

Yöre: KIBRIS

16- Türkü Adı :BAHÇELERDE HIYAR (NAME GELİN)

Yöre: SİVAS / Şarkışla

17- Türkü Adı :BİNNAZ KIZI NAZ KIZI

Yöre: UŞAK / Tatar Köyü

18- Türkü Adı :BİR BÖLÜK AĞCA KIZLAR

Yöre: VAN / Erciş

19- Türkü Adı :BİR YILDIZ DOĞDU YÜCEDEN

Yöre: NİĞDE 20- Türkü Adı : BİTTİM'OLA BİZİM ELİN SÖĞÜDÜ

Yöre: İÇEL / Silifke

21- Türkü Adı :BUGÜN BAYRAM GÜNÜ DERLER

Yöre: ERZİNCAN / Tercan

22- Türkü Adı :BUGÜN CANAN GELDİ BİZE

Yöre: ERZİNCAN / Tercan

23- Türkü Adı : ÇIKTIM ÇEŞME BAŞINA

Yöre: AĞRI

24-Türkü Adı : DAMDA BACALARI ADAM SANIRDIM

Yöre : KONYA / Bozkır

25- Türkü Adı :DAR KÖPRÜDEN GEÇERKEN


26- Türkü Adı :DERDİNDEN DEL'OLDUM İNAN VALLAHİ

Yöre : TOKAT / Zile / Çakırcalı Köyü

27- Türkü Adı :DOLAMA GİYER DOLAMA

Yöre : SAMSUN

28- Türkü Adı :DOMANİÇ DAĞLARINDA YILDIZ IŞILAR

Yöre : KÜTAHYA / Domaniç

29- Türkü Adı :EĞİN'İN ALTINDAN AKAN FIRAT'DIR

Yöre : ERZİNCAN / Eğin (Kemaliye)




18

30- Türkü Adı :ET PİŞİRDİM YAĞLI YAĞLI

Yöre : GÜMÜŞHANE / Kelkit

31- Türkü Adı :EVLERİNİN ÖNÜ KAVAK (Barana-Tarhala)

Yöre : MANİSA / Soma / Tarhala

32- Türkü Adı :FINDIK SERDİM HARMANA


33- Türkü Adı :GELMİŞ İKEN BİR HABERCİK SORAYIM

Yöre: SİVAS

34-Türkü Adı : GİDEREM BU DÜZÜNEN (YONCALAR)

Yöre: DOĞU ANADOLU

35- Türkü Adı :GİNE BUGÜN YARALANDIM

Yöre: ERZURUM

36- Türkü Adı :GÖKTE ON İKİ YILDIZ

Yöre: RUMELİ

37- Türkü Adı :GÖKTE YILDIZ ELL'ATMIŞ

Yöre: ESKİŞEHİR / Çifteler Han

38- Türkü Adı :GÖKTE YILDIZ ELLİDİR

Yöre: ERZURUM / Tortum / Sümmani Köyü

39- Türkü Adı :GÖKTE YILDIZ TEK GİDER

Yöre: DENİZLİ / Acıpayam / Olukbaşı Köyü

40- Türkü Adı :GÖKTE YILDIZ YÜZ ATMIŞ

Yöre: ANTALYA / Yayladağı

41-Türkü Adı : GÖKTE YILDIZIN ÜÇÜ TERAZİ

Yöre: NEVŞEHİR / Avanos

42-Türkü Adı : HARMANA ÇIKTIM DA KOYUNLAR KUZU


43-Türkü Adı : HAVALANMA TELLİ DURNAM


44- Türkü Adı :HAYDİNDİ KİRTİMENİN KIZI

Yöre : KASTAMONU

45- Türkü Adı :HOŞ GELİŞLER OLA

Yöre : KARS

46-Türkü Adı : İNDİM YÂRİN BAHÇESİNE




19

Yöre : RUMELİ / Gümülcine / Dolapcılar

47-Türkü Adı : KARA DA GOÇUN BOYNUZU

Yöre : AFYON / Bolvadin

48-Türkü Adı : KARPUZ KESTİM YİYEN YOK

Yöre : ANKARA

49-Türkü Adı : KEBABIN TUZU GİBİ

Yöre : KARAMAN

50-Türkü Adı : KEKLİK OLSAM ÇALI DİBİ DEŞERİM

Yöre : YOZGAT / Bo¤azlıyan / Uzunlu Köyü

51-Türkü Adı : KIRDA ERİK AĞACI (DİLLALA)

Yöre : SİNOP

52-Türkü Adı : KIRKLAR ÜZERİNDEN DOĞAR SABAH YILDIZI

Yöre : KIRKLARELİ 53-Türkü Adı : MAYADAĞ'DAN KALKAN KAZLAR

Yöre : RUMELİ

54- Türkü Adı :MECNUN’UM LEYLA'MI GÖRDÜM


55-Türkü Adı : ORTACA'DA EVİMİZ

Yöre : MUĞLA / Köyceğiz

56-Türkü Adı : SABAH OLDU UYANSANA

Yöre : RUMELİ

57-Türkü Adı : SABAH OLUR KOYUN KUŞLUĞA GELİR

Yöre : MALATYA / Tahir

58-Türkü Adı : SARAY YOLU İNCEDİR

Yöre : ELAZIĞ

59- Türkü Adı :SOĞUK SOĞUK AKAYİ

Yöre : TRABZON / Maçka

60- Türkü Adı :SUDA BALIK OYNUYOR

Yöre : KIRŞEHİR

61- Türkü Adı :SULARA DEN AKMASIN


62- Türkü Adı :ŞAPKANIN TEREĞİ DÜZ

Yöre : TRABZON




20

63- Türkü Adı :ŞU GELEN ATLI MIDIR

Yöre : ISPARTA

64- Türkü Adı :TOPÇAM YAYLASI DÜZ YILDIZ IŞILAR

Yöre : TOKAT

65- Türkü Adı :UYAN GÖZLERİNE KURBAN OLDUĞUM

Yöre : AZERBAYCAN / Guzgunlu

66- Türkü Adı :ÜLKERLER TERAZİLER

Yöre : ERZURUM

67-Türkü Adı : VARIN BAKIN AK YILDIZ DOĞMUŞ MU

Yöre : KASTAMONU

68- Türkü Adı :YILDIZ AKŞAMDAN DOĞARSIN

Yöre : YOZGAT / Akdağmadeni 69-Türkü Adı :YILDIZ DAĞI İŞTE DE GELDİM YANINA


70-Türkü Adı :YILDIZ DAĞI YILDIZ DAĞI (TEBRİZ HALAY HV.)

Yöre : TOKAT / Artova / Püget

71-Türkü Adı : AY GÖZÜMÜN IŞIĞI

Yöre : AZERBAYCAN

72-Türkü Adı : BAĞINDA ÜZÜM KALDI

Yöre: AZERBAYCAN

73- Türkü Adı :BU DAĞDAN AŞMAK OLMAZ

Yöre: AZERBAYCAN

74- Türkü Adı :HAZER'İN AĞ ŞANISI

Yöre : AZERBAYCAN

75- Türkü Adı :MEN BU ELİN GIZIYAM

Yöre : AZERBAYCAN

76- Türkü Adı :SİZE SELAM GETİRMİŞEM

Yöre : AZERBAYCAN

77-Türkü Adı : GÖKTE YILDUZ AY MİSUN

Yöre: RİZE




21

Yukarıdaki sayısal tespitlere, TRT'nin 2006 yılında yayımladığı 4200 Türküden oluşan “Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi 1-2 ” adlı eserin incelenmesi sonucunda ulaşılmıştır.

Bu araştırma, Anadolu halkınının yaşamına yön veren inançların gök cisimleri örneğinde türkülere yansımasının ortaya konduğu bir durum tespitini içermektedir.Elde edilen verilerin sosyolojik açıdan irdelenmesinin, çalışmanın daha işlevsel hale gelmesini sağlayacağı , bu yolla halk kültürüne ve dolayısıyla halk bilimine önemli bir katkı sağlayacağı öngörülmektedir.

Kaynakça

• ALANGU, T. ,(1983). Türkiye Folkloru El Kitabı, Adam Yayıncılık.

• BAŞGÖZ, İ. (2008). Türkü, İstanbul: Pan Yayıncılık

• CEMİLOĞLU, M.(1995 / 2001). Halk Hikâyelerinde Doğum Motifi, Bursa.

• DORSON, R. M. (1984). Günümüz Folklor Kuramları, İzmir: E.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 33.

• ELÇİN, Şükrü. (1986). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları : 365.

• ERHAT, A.(2010). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul:Remzi Kitabevi A.Ş.

• EYUBOĞLU, İ. Z.(1998). Anadolu İnançları, Anadolu Üçlemesi 1 İstanbul:Gökkuşağı Matbaacılık.

• EYUBOĞLU, İ. Z.(1998). Anadolu İnançları, Anadolu Üçlemesi 2 İstanbul:Gökkuşağı Matbaacılık.

• GÖKALP, Z. (1976). Türk Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Güneş Matbaacılık.

• HANÇERLİOĞLU, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi

• KAFESOĞLU, İ. Türk Milli Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

• KARASAR, N. (1999). Bilimsel Araştırma Yöntemi, İstanbul: Nobel Yayınları.

• ÖGEL, B. (1993). Türk Mitolojisi, Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi.

• TÜRKÇE SÖZLÜK . (2009). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.

• TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLER ANTOLOJİSİ 1. (2006). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.

• TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLER ANTOLOJİSİ 2. (2006). Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.

• TÜRKİYE'DE HALK AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ IV. (2009). Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.

anadolu İnanÇlari baĞlaminda …yıldız gibi gök cisimlerinin anadolu inançlarındaki...

Documents