INITIATIVE FOR AGRICULTURAL DEVELOPMENT OF KOSOVO INICIATIVA PR ZHVILLIMIN E BUJQSIS S KOSOVS

INICIATIVA ZA POLJOPRIVREDNI RAZVOJ KOSOVA

Analiza e fizibilitetit pr energjin e riprtritshme n bujqsi n Kosov

Autor:

Ing. dip. Bernd Sitzmann

Faqe 1 nga 27

Organizata:

Iniciativa pr Zhvillimin e Bujqsis s Kosovs (IADK) Rr. Ulqini Nr. 74, 40000 Mitrovic Republika e Kosovs Tel/Fax: +381 28 536 726 E-mail: info@iadk.org Uebfaqja: www.iadk.org Autor: Ing. dip. Bernd Sitzmann

Energie Zukunft Schweiz Steinentorberg 26 CH-4051 Basel Tel: +41 61 500 18 89 email: b.sitzmann@ezs.ch n emr t IADK-s Vrejtje ligjore 1. T gjith treguesit, t dhnat dhe rezultatet e ktij studimi jan prpiluar dhe kontrolluar me shum kujdes nga autori(t). Megjithat, gabimet n lidhje me prmbajtjen nuk mund t prjashtohen. Rrjedhimisht, as IADK e as autori(t) nuk do t jen prgjegjs pr ndonj pretendim, humbje ose dmtim t drejtprdrejt ose t trthort q rezulton nga prdorimi ose mbshtetja n informatat q prmban ky dokument, apo q drejtprdrejt ose trthorazi rezultojn nga gabimet, pasaktsit apo lshimet sa i prket informatave q prmban ky studim. 2. Kopjimi apo riprodhimi i tr ktij studimi ose nj pjes t tij (duke prfshir do transferim n mediat pr ruajtjen e t dhnave) dhe shprndarja pr qllime jo-komerciale sht i lejuar, me kusht q IADK t theksohet si burim i informacionit. Pr prdorime tjera, duke prfshir kopjimin, riprodhimin ose shprndarjen e tr ktij studimi ose nj pjese t tij pr prdorime komerciale, krkohet plqimi me shkrim t IADK-s.

Faqe 2 nga 27

Prmbajtja 1 Hyrja.................................................................................................................................... 3

2 Objektivi i konsulencs ....................................................................................................... 3

3 Rezultatet............................................................................................................................ 3

4 Gjendja aktuale e energjis n Kosov ............................................................................. 3

4.1 Politikat e energjis...................................................................................................... 3

4.2 Prodhimi i energjis elektrike ...................................................................................... 4

4.3 Burimi i energjis pr ngrohje (druri dhe linjiti) ............................................................ 4

5 Burimet e energjis s riprtritshme n dispozicion ........................................................ 5

5.1 Potenciali i energjis diellore ....................................................................................... 5

5.2 Energjia e ers............................................................................................................. 6

5.3 Biokarburanti ................................................................................................................ 6

5.4 Biogazi ......................................................................................................................... 6

6 Teknikat potenciale t energjis s riprtritshme ............................................................ 7

6.1 Ngrohsi diellor i ujit (NDU) ......................................................................................... 7

6.1.1 Sistemet me qarkullim t detyruar ....................................................................... 8

6.1.2 Ngrohsi diellor termosifon i ujit ........................................................................... 8

6.2 Ngrohsi diellor i ajrit ................................................................................................... 9

6.3 Elektrifikimi diellor ...................................................................................................... 10

6.4 Fermentuesi i biogazit ............................................................................................... 11

6.5 Pompa termike........................................................................................................... 12

7 Analiza e gjendjes dhe rekomandimet ............................................................................. 13

7.1 Prpunimi i frutave t imta....................................................................................... 14

7.1.1 Pasterizimi i frutave dhe perimeve ..................................................................... 14

7.1.2 Tharja e frutave dhe bimve .............................................................................. 16

7.2 Hortikultura................................................................................................................. 20

7.2.1 Serra ................................................................................................................... 20

7.3 Blegtoria ..................................................................................................................... 21

7.3.1 Pasterizimi i qumshtit ....................................................................................... 21

7.3.2 Fermat e gjedhve.............................................................................................. 24

8 Hapat e ardhshm dhe rekomandimet prfundimtare ..................................................... 25

9 Referencat ........................................................................................................................ 26

Faqe 3 nga 27

1 Hyrja IADK sht themeluar n vitin 2004 me seli n Mitrovic dhe sht e angazhuar me aktivitetet e saja n zhvillimin rural, pr prmirsimin e kushteve socio-ekonomike n zonat rurale, uljen e papunsis dhe importeve, prodhimin e ushqimit t shndetshm, shfrytzimin racional t resurseve njerzore dhe mbrojtjen e mjedisit. IADK sht n bashkpunim t ngusht me fermert dhe shoqatat kosovare, OJQ-t tjera, komunat, institucionet qeveritare, duke u prqendruar n aktivitetet e diversifikimit.

Kjo organizat prfshin nj ekip profesional, dhe pr qllim kryesor e ka zhvillimin e aftsis prodhuese t fermerve, rritjen e konkurrencs, ofrimin fermerve t praktikave t mira bujqsore n prodhim dhe prpunim n shkall t vogl, lobimin pr projekte dhe politika pr zhvillimin rural n Kosov bazuar n Standardet e BE-s.

Ka shum arsye pse IADK po shikon n drejtim t burimeve t riprtrishme t energjis. Burimet e riprtrishme t energjis japin shpresa t mdha se do t ndihmojn pr t reduktuar sasin e toksikeve q jan nnprodukte t prdorimit t energjis. Jo vetm q ato mbrojn nga nnproduktet e dmshme, por prdorimi i energjis s riprtrishme ndihmon pr t ruajtur shum prej burimeve natyrore q ne aktualisht i prdorim si burime t energjis.

mimi i nafts n dekadn e fundit e ka sht ngritur n nivele rekorde dhe kjo ka nj ndikim t madh n mimin e ushqimit. Energjia e riprtrishme prfshin gjenerimin energjis pr t kryer nj numr t detyrave n ferm: pompimin e ujit pr ujitje, ndriimin e ndrtesave dhe tjera. Kto forma t riprtrishme t energjis prfshijn energjin diellore, ern dhe fuqin e ujit, lndt djegse nga bimt, biogasin (gaz q prodhohet nga fermentimi i plehut organik dhe mbetjeve t kulturave bimore).

2 Objektivi i konsulencs Objektivat kryesore vijuese jan shqyrtuar nga kjo konsulenc:

Analiza e fizibilitetit pr energjin e riprtrishme n bujqsi; Identifikimi dhe kryerja e nj analize t fizibilitetit t burimeve t mundshme t energjis s riprtrishme n bujqsi, hortikultur dhe prpunim t ushqimit n shkall t vogl n Kosov

Zhvillimi i zgjidhjeve teknike t prshtatshme pr katr opsione, duke prfshir edhe pr programet eksperimentale pr opsionet fizibile t energjis s riprtrishme.

3 Rezultatet Rezultati kryesor q pritet nga kjo konsulenc sht vlersim i analizave t fizibilitetit pr energjin e riprtrishme, n veanti pr (ose: duke prfshir) energjin diellore dhe fotovoltaike pr nevojat e fermerve n Kosov.

4 Gjendja aktuale e energjis n Kosov

4.1 Politikat e energjis Konflikti gjat dekadave t kaluara ka dobsuar mjaft vendin dhe e ka penguar zhvillimin. Kosova prpiqet pr t'u bashkuar me BE-n, gj q parashtron sfida t mdha pr vendin. Krkesa n rritje pr energji bashku me problemet e ndrlidhura mjedisore q lidhen me prodhimin e sotshm t energjis, krkon ndrmarrjen e hapave t ri. Prodhimi kryesor i energjis n Kosov sigurohet nga dy termocentrale me djegie t qymyrit q kan nj teknologji t vjetruar, duke shkaktuar nivele shum t larta t ndotjes s ajrit. Krahas problemeve mjedisore, mungesa e energjis elektrike sht nj problem i madh. Reduktimet e rregullta t rryms, q zgjasin disa or, jan dukuri e prditshme. Burimet e riprtrishme t energjis jan praktikisht t paprekura.

Faqe 4 nga 27

Qeveria sht e vetdijshme pr rndsin e ndryshimit t politikave t energjis q tashm sht ilustruar n "Strategjia e Energjis s Kosovs", e botuar n vitin 2005[1]. Nj nga strategjit kryesore thekson nevojn pr t prmirsuar kushtet pr investime private n sektorin e energjis s riprtrishme, me synimin pr t rritur pjesmarrjen e saj n prodhimin e prgjithshm. Nj publikim nga Ministria e Mjedisit thekson se promovimi i energjive t riprtrishme n Kosov sht nj nga strategjit kryesore pr prmirsime mjedisore [4]. Tarifat e reja t furnizimit t rrjetit pr energjit e riprtrishme (duke prjashtuar hidrocentralet dhe centralet solare t mdha) jan caktuar n vitin 2011 nga Zyra e Rregullatorit t Energjis si tregohet n tabel. Edhe pse vendi nuk ka prvoj me furnizimin e rrjetit me energji elektrike dhe pr shkak t shkurtimeve t shpeshta t energjis deri tani n t vrtet nuk ka qen i mundur gjenerimi i energjis elektrike n mnyr komerciale. Tabela 1: Tarifat e aplikueshme pr furnizimin e rrjetit me energji elektrike t prodhuar nga burimet e riprtrishme t energjis [5.].

Burimet primare t energjis s riprtrishme

(/MWh)

Hidrocentralet (

Faqe 5 nga 27

Pyjet e Kosovs jan kryesisht gjethegjer (lisi dhe ahu), t krijuara prmes prhapjes natyrore. Vetm rreth 5% klasifikohet si halore (pisha e bardh, pisha e zez, etj.) [11].

5 Burimet e energjis s riprtrishme n dispozicion

5.1 Potenciali i energjis diellore Klima n Kosov sht i ndikuar nga klima kontinentale me mot shum t nxeht n muajt e vers, ku temperaturat mund t arrijn 40C dhe mot t ftoht n sezonin e dimrit. Temperaturat gjat dimrit mund t bien deri n -25C. Rrezatimi global n vit arrin n 1400 kWh/m2a n Prishtin. Dallimi n rrezatim brenda vendit sht n mes t 1200 dhe 1500 kWh/m2a. Pasi q rrezatimi global n mesatare sht pr 23% m i lart se n nj qytet mesatar n Evrop, regjioni sht i prshtatshm pr prdorimin e energjis diellore.

n kWh/m2a

Fig. 1: Rrezatimi global n kWh/(m2 vit) i Kosovs paraqitja horizontale e pjerrt [1.]

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

kW

h/m

a

Basel

Pristina

Fig. 2: Krahasimi i rrezatimit mujor global n mes t Bazelit (CH) dhe Prishtins ( ( + 23%)[2.].

Faqe 6 nga 27

5.2 Energjia e ers Kompania Zvicerane NEK Umwelttechnik AG ka kryer nj studim mbi potencialin e ers n Kosov. Dhjet vende jan zgjedhur pr instalimin e pajisjeve t matjes. N prgjithsi, mund t thuhet, se shpejtsit mesatare t ers n vend jan mjaft t ulta, pr shkak t vendndodhjes topografike t vendit. Edhe pse, n lartsi m t mdha, jan identifikuar disa vende me shpejtsi t ers t mjaftueshme pr projektet e energjis s ers jan identifikuar [8]. Ashtu si edhe pr teknologjit tjera t energjis s riprtrishme prdorimi i energjis s ers varet edhe n mundsin pr t furnizuar rrjetin me energji elektrike. Pasi q kjo nuk sht e mundur deri tani opsioni i vetm mbeten zgjidhjet jasht rrjetit n zonat e largta, m gjas n zonat malore. Disa turbina t ers tashm jan instaluar n rajonin e aeroportit t Prishtins, por ato nuk jan n funksion.

5.3 Biokarburanti Aktualisht nuk ka prodhim t biokarburanteve dhe bioetanolit n Kosov. Megjithat, vlen t theksohet se ka potencial shum t kufizuar pr kultivimin e kulturave energjetike dhe pr prdorimin e biomass pr prodhimin e biokarburanteve. Arsyet kryesore pr kt jan:

Dendsia e madhe e popullsis n Kosov; Siprfaqja e kufizuar bujqsore;

Madhsia e vogl e fermave (mesatarja e madhsis s ferms sht rreth 2.2 hektar, por t fragmentuara n 8-10 ngastra);

Varsia nga bujqsia (rreth 60% e popullsis jeton n zonat rurale, dhe shumica prej tyre nuk kan pun t prhershme, kshtu q ata varen nga bujqsi pr t krijuar t

ardhura, kto jan t ashtuquajturit fermert jo-komercial) [11.].

5.4 Biogazi Si sht prshkruar tashm n kapitullin 5.3 potenciali pr biogaz n Kosov sht gjithashtu i kufizuar. Aktualisht ka numr t kufizuar t fermerve me madhsi maksimale t ferms prej 20 lopve n Kosov. Prandaj ekziston nj potencial i kufizuar pr elektrifikimin e biogazit n mnyr ekonomike. N mnyr q t arrihen periudha kthimi t shkurtra prej 3 deri n 5 vjet sht e nevojshme t vendosen tarifa atraktive t furnizimit t rrjetet t ngjashme me Gjermanin ku aktualisht sht 140 /MWh dhe madhsia e ferms duhet t jet t paktn 100 lop. Nj llogaritje individuale ekonomike pr vendimmarrje sht e nevojshme. Nse furnizimi i rrjetit me tarifa trheqse nuk sht i mundshm biogazi mund t prdoret pr ngrohjen e hapsirave dhe pr punn e gjeneratorve t vegjl me gaz gjat ndrprerjeve t energjis elektrike. 5 gjedh prodhoj rreth 2500 m3 biogaz n vit q sht baras me 250 kWh pr ngrohje. Pr arritur nj kontribut t rndsishm prej t paktn 30% nga biogazi pr nevojat energjetike t pr ngrohje dhe sigurimin e ujit t ngroht jan t nevojshme s paku 60 lop n nj shtpi familjare t vetme. Nevojat minimale t energjis pr ngrohje n nj shtpi familjare t vetme jan afrsisht 15000kWh n vit (shih gjithashtu [9]). Pr nj pajisje elektrike me fuqi 1 kW nevojiten 2500 m3 biogaz n vit pr funksionim ekonomik. Pr prodhim efikas t biogazit prve plehut t lopve nevojiten edhe biomasa e gjelbr (p.sh. misri, bari...) dhe nj temperatura prej 35C deri n 42C. Pr detaje t mtejshme teknike, shih gjithashtu kapitujt 6.4 dhe 7.3.2.

Faqe 7 nga 27

6 Teknikat potenciale t energjis s riprtritshme

6.1 Ngrohsi diellor i ujit (NDU) NDU-t punojn vetm me rrezatim t drejtprdrejt, por mund t funksionojn edhe gjat muajve t dimrit, nse ka drit dielli t mjaftueshme. Nse rezervuari sht i mbushur me uj t ngroht deri n 90C nga dielli uji i nxeht mund t qndroj i nxeht pr 2 deri 3 dit n varsi t cilsis s izolimit t rezervuarit. Nj ngrohs diellor standard i ujit me kolektor me siprfaqe 4 deri n 6 m2 dhe nj rezervuar me kapacitet prej 300 litra mund t siguroj 60% t konsumit t prgjithshm t ujit t nxeht n nj shtpi t nj familje t vetme me 4 persona. Ngrohsit diellor t ujit gjithmon kan nevoj pr nj sistem mbshtets ngrohjeje pr kohn kur dielli nuk sht i mjaftueshm. Sistemi ngrohs mbshtets mund t jet nj shkop elektrik ose mund t jet i lidhur me bojlerin ekzistues, q n Kosovs zakonisht sht me dru apo qymyr. N bujqsi nxehtsia diellore mund t prdoret pr pastrim por edhe pr prpunimin e qumshtit dhe frutave. Projektet pr pasterizim t qumshtit me ngrohs diellor t ujit tashm ekzistojn si p.sh. n Emmi AG n Zvicr (shih gjithashtu http://youtu.be/F4EIRTgjOq0?hd=1). Prdorimi i kolektorve diellor pr ngrohjen e hapsirs sht vetm nj opsion, nse konsumi i energjis sht tashm i kufizuar me izolim dhe dritare t prshtatshme t ndrtess. N Kosov ka nj krkes t lart pr izolimin e ndrtesave dhe pr kt arsye prdorimi i energjis diellore pr ngrohjen e hapsirs nuk sht m prioritet n kt vend. Ekzistojn tri lloje t ndryshme t NDU-ve me komfor, cilsi dhe kosto t investimeve t ndryshme n dispozicion n tregun e Kosovs. Tabela 2 jep nj pasqyr t NDU-ve prfshir prparsit dhe dobsit e tyre. N kapitullin 0 dhe 6.1.2 mund t shihen shpjegimet e funksioneve themelore. Aktualisht ka vetm disa shits t NDU-ve n dispozicion n Kosov. Nga Evropa Sonnenkraft (ofruesi lokal: http://www.muqacompani.com) dhe Vaillantoffering me sistem t qarkullimit t detyruar (Fig. 3). Aktualisht n Kosov nuk ka ofrues t sistemeve diellore termosifon me presion pr ngrohjen e ujit (Fig. 4) p.sh. nga Greqia apo Turqia. Disa tregtar ofrojn disa ngrohs diellor termosifon t ujit nga Kina (Fig. 5).

Tabela 2: Rishikim i tipave t ndryshm t NDU-ve.

Tipi i sistemit Prparsit Mangsit

NDU me qarkullim

t detyruar (shiko Fig. 3)

Mirmbajtje e ult

Kompatibile me instalimet e ujit me presion.

Mbrojtja nga ngrirja gjat

kushteve t vshtira klimatike dimrore.

Rezervuari mund t

instalohet afr prdoruesit.

Komfort i lart

Nuk punon gjat dhe pas ndrprerjes s rryms.

Investimi i lart prej rreth 30000 euro.

NDU termosifon

me presion (shih Fig. 4).

Mirmbajtje e ult

Punon pa rrym elektrike.

E mundshme mbrojtja aktive kundr-ngrirjes.

Kompatibile me instalimet e ujit me presion.

Investimet rreth 1000.

Komfort i ult pr shkak t gypave t ngrir nga NDU deri n shtpi.

Humbje t mdha t energjis gjat muajve t dimrit.

NDU termosifon pa

presion (shih Fig. 5).

elik i pandryshkshm dhe qelq, rrjedhimisht pa korrozion.

Puna pa rrym elektrike.

Investim i shum ult

Mirmbajtja e shpesht e nevojshme pr shkak t shkallzimit n kolektor.

Komfort i ult pr shkak t presionit t ult t ujit

Komfort i ult pr shkak t gypave t

Faqe 8 nga 27

(rreth 400). ngrir nga NDU n shtpi.

Instalim i pazakonshm i rezervuarit

n kulm.

Humbje t mdha t energjis gjat muajve t dimrit.

Nuk ka mbrojtje aktive nga ngrirja.

6.1.1 Sistemet me qarkullim t detyruar

Fig. 3 tregon funksionimin themelor t nj NDU me sistemin t qarkullimit t detyruar. Kolektort diellor (2) absorbojn rrezatimin diellor. Ky rrezatim transformohet n nxehtsi dhe bartet n nj przierje uj/glikol nprmjet sistemit t gypave deri n rezervuar (1). Przierja glikol uj sht prdorur pr t parandaluar dmtimin nga ngrirja. Ai qarkullon nga nj pomp qarkulluese (3) n mes t kolektorit dhe kmbyesit t nxehtsis (4) t rezervuarit sa her q temperatura n kolektor sht m e lart se n rezervuar (1).Puna e pomps kontrollohet nga nj kontrollues me dy sensor termik n kolektor dhe n rezervuar.

UN UF 1

Uji i ngroht Uji i ftoht Rezervuari

2 Kolektori 3 Pompa qarkulluese 4 Kmbyesi i nxehtsis

Fig. 3: Funksioni themelor i ngrohsit diellor t ujit me qarkullim t detyruar.

6.1.2 Ngrohsi diellor termosifon i ujit

Fig. 4: NDU Termosifon me kolektor pllak

t shesht.

Fig. 5: NDU Termosifon me kolektor me

gypa vakum.

Sistemet termosifon prdorin konveksionin natyror dhe punojn pa kontrollues dhe pomp. Ka dy lloje t ndryshme t NDU-ve termosifon n dispozicion. NDU me presion e ka t mbyllur qarkun e kolektorit ku antifrizi mund t mbushet n kolektorin me pllak t shesht (shih Fig. 4). Ata i rezistojn presionit deri n 6 bar. Ky lloj prodhohet kryesisht n Greqi dhe Turqi. N NDU termosifon pa presion (Fig. 5) uji rrjedh direkt prmes kolektorit t hapur me gypa vakumi. Kjo NDU mund t punojn vetm pa presion dhe ka nevoj pr nj rezervuar sipr.

UF

UN

Faqe 9 nga 27

Kjo sht alternativ m e lir dhe prodhohet n Kin. Standardi i cilsis shpesh sht i dobt. Shkallzimi n kolektor duhet t merret parasysh n procesin e mirmbajtjes dhe kolektori nuk mund t mbrohet kundr ngrirjes.

Rrezatimi diellor ngroh ujin n kolektor. Uji i ngroht n kolektor ka nj dendsi specifike m t ult se sa uji t ftoht n rezervuar

dhe sht n ngjitje.

Uji i ftoht n rezervuar ka nj dendsi specifike m t lart se uji i ngroht n kolektor

dhe sht n rnie.

6.2 Ngrohsi diellor i ajrit Ngrohja e drejtprdrejt e ajrit nga rrezatimi diellor mund t jet e dobishme pr qllimin e tharjes ose pr ngrohjen e hapsirave t brendshme. Ajri ngrohet n nj siprfaqe t zez q absorbon rrezatimin diellor, e cila sht e mbuluar nga qelqi. Ajri i ngroht bartet zakonisht nga nj ventilator n nj kanal t izoluar i br nga druri apo flett metalike. Ekzistojn kolektor-ajri profesional (Fig. 6) si njsi t mbyllura n dispozicion n treg (p.sh. Grammer Solar; www.grammer-solar.com). Fig. 7 tregon nj tharse frutash me ri-qarkullim t ajrit me 15 m2 siprfaqe t kolektorit. Kapaciteti maksimal i tharjes sht 70 kg fruta t paprpunuara. Kompania austriake CONA (www.cona.at) ofron tharse diellore t gatshme. Kolektort e ajrit gjithashtu mund t prdoren pr ngrohjen e hapsirave, si pjes e ndrtimit t shtpive, si sht treguar n Fig. 8. Prparsit e kolektorve t ajrit:

I mundshm realizimi me investim t vogl

Teknik e besueshme dhe e thjesht

Dobsit e kolektorve t ajrit:

Ruajtja e nxehtsis me ajr sht e limituar

Fig. 6: Kolektor diellor ajri me ventilator t integruar dhe furnizim me energji elektrike me panel fotovoltaik (Burimi: Grammer Solar; Gjermani) .

Faqe 10 nga 27

Fig. 7: Kolektor ajri pr tharjen e frutave. Fig. 8: Kolektor ajri i integruar pr ngrohjen e hapsirs.

6.3 Elektrifikimi diellor Panelet fotovoltaike (PV) prdoren pr gjenerimin e energjis elektrike nga rrezatimi diellor. Krahasuar me kolektort diellor pr ngrohjen e ujit panelet fotovoltaike mund t prodhoj energji elektrike edhe me rrezatim t shprndar n mot t vrant. N nj kulm me siprfaqe prej 100m2 mund t instalohet sistemi fotovoltaik prej 13 kW. Prodhimi vjetor vjen n rreth 120 kWh n vit dhe m2 t elektricitetit pr rajonin e Kosovs. Investimi sht rreth 3000 euro pr m2 t sistemit fotovoltaik t instaluar. FV n prgjithsi prdoret pr furnizim t rrjetit kombtar t energjis elektrike n Evrop, por edhe pr zgjidhje jasht rrjetit kur energjia elektrike nuk sht n dispozicion si p.sh. pr ndriim baz ose ujitje. Pasi q aktualisht nuk sht i mundshm furnizimi me energji elektrike i rrjetit kombtar n Kosov, instalimet jasht rrjetit n zonat e largta jan t dobishme. Instalimet jasht rrjetit, t ashtuquajtura Sistemet Diellore Shtpiake (SDSH) kan nevoj pr bateri pr ruajtjen e energjis elektrike n mnyr q t sigurojn ndriim n ort e mbrmjes. SDSH gjithashtu mund t siguroj energji elektrike pr do pajisje tjetr elektrike, duke prfshir rrymn alternative (AC) 220V-she pr pajisje (TV, PC, radio ...) nse

DC / AC invertor

shprn-

darja

point

Kontr. i ngarkess

drita

ting

Gjeneratori diellor

Faqe 11 nga 27

instalohet nj DC-AC invertor (Fig. 9). Instalimi duhet t marr parasysh teknikn e veant t rryms s vazhdueshme (DC) pr rrjetin, lidhjet dhe ndrprersit. Fig. 9: Sistemet Diellore Shtpiake (SDSH) pr elektrifikim jasht rrjetit n zonat rurale [7.]. Pasi q jetgjatsia e baterive sht e kufizuar dhe instalimet jasht rrjetit bhen zakonisht n zonat e varfra t largta kto instalime krkojn nj planifikim afatgjat mbi shrbimin dhe mirmbajtjen pr financimin e baterive. Prdorimi i paneleve fotovoltaike pr t vn n pun pompat pr ujitje (Fig. 10) gjithashtu mund t jet i dobishm n sektorin e bujqsis. Nuk ka nevoj pr bateri dhe pr kt arsye mirmbajtja sht m pak e rndsishme krahasuar me SDSH. Aktualisht lndt djegse dhe energjia elektrike prdoren pr t vn n lvizje pompat pr ujitje. Nj pomp elektrike e ujit q punon me elektrifikimin diellor me nj kapacitet prej 20 m3 uj n dit (uj n 8 m thellsi t toks) do t jet n mes t 3000 deri n 5000. Paneli FV pr kt sistem do t jet 350 W. mimi nuk prfshin koston e rezervuarit ose sistemit t ujitjes pik-pik.

Fig. 10: Energjia elektrike diellore pr pompimin e ujit n bujqsi pa lidhje n rrjet [7.].

6.4 Fermentuesi i biogazit Aktualisht nuk jan marr n shqyrtim instalimet e mdha t biogazit (Fig. 11) pasi q Kosova sht e dominuar nga fermert e vegjl, vetm sistemet e vogla t biogazit me modifikimin e rezervuarve septik aktual mund t merren n shqyrtim. N mnyr q t prdorni rezervuarin septik pr fermentim disa instalime shtes jan t nevojshme. Pr mbajtjen e temperaturs konstante rezervuari septik duhet t izolohet me s paku 5 cm si p.sh. shkum poliuretani. Pr prodhimin e biogazit gjat sezonit t dimrit nj sistem shtes i ngrohjes duhet t instalohet nga brenda n dysheme ose mur t fermentuesit, thjesht duke prdorur tubacione plastike t njjta me sistemet e ngrohjes n dysheme (Fig. 12). Burim i energjis pr ngrohjen e fermentuesit duhet t jet biogazi por mund t mbshtet nga energjia diellore n muajt e vjeshts dhe pranvers. Me qllim t parandalimit t shprndarjes s pabarabart t substratit t lngshm dhe t ngurt sht i nevojshm edhe nj mikser me pun automatike. Fermentuesi duhet t mbulohen pr t mbledhur biogazin [10].

Ujitja e fushs

Gjeneratori diellor

Pusi

Rezervuari i ujit

Uji i pijshm

Uji pr gjedht

Faqe 12 nga 27

Pr prodhimin e energjis elektrike krkohet nj gjenerator i vogl q punon me biogaz, kryesisht n dispozicion n tregun e Azis me mim t arsyeshm. Pr caktimin e par t madhsis s sistemit t biogazit shiko edhe kapitullin 5.4.

Fig. 11: Sistemi i biogazit n bujqsi (Burimi: Fachagentur Nachwachsende Rostoffe,

Gjermani).

Fig. 12: Sistemi i ngrohjes i fermentuesit t nj sistemi t biogazit[10.].

6.5 Pompa termike Teknika kryesore e sistemeve me pomp termike sht i njjt si kompresori n nj aparat ftohs q sht n prdorim n bujqsi, si p.sh. pr ftohjen e qumshtit. Nj pomp termike mund t ngre temperaturat e ulta (0 C deri 30 C) n nj temperatur deri n 55C dhe pastaj mund t prdoret pr ngrohjen e hapsirave dhe ngrohjen e ujit. Nj pomp termike ka nevoj pr rreth 1 kWh energji elektrike pr t prodhuar 3 kWh energji termike. Funksioni themelor sht shpjeguar n Fig. 13. Nxehtsia e shkarkuar nga cikli i kompresimit si p.sh. nga ftohja e qumshtit (Fig. 13, Nr. 1) sht i lidhur zakonisht me nj kmbyes t nxehtsis me qllimin pr tu liruar nga nxehtsia. Kmbyesi i nxehtsis mund t jet i lidhur me nj rezervuar t ujit t ngroht. Instalimi ka kuptim vetm nse nxehtsia e temperaturave t ulta sht n dispozicion gjat gjith vitit pr uj t ngroht n shtall. Nse prdoret nj pomp termike pr ngrohje 20

shtpia

Kosubstratet fermentuesi

CHP Rrj. publik

shtalla

bujqsia

Rez. septik

substrati Nxeht. en. elek.

rezervuari

Faqe 13 nga 27

gjedh japin rreth 10 kW temperatur t ult n nj sall t mbyllur q duhet t transferohet n 20C temperatur dhome.

1. Bobina e kondensatorit (ana e nxeht e kmbyesit t

nxehtsis, gazi ftohet dhe lngzohet)

2. Pajisja matse (lngu zgjerohet dhe ftohet)

3. Bobina avulluese (ana e ftoht e kmbyesit t

nxehtsis, lngu avullohet dhe nxeh)

4. Kompresori (gazi kompresohet dhe nxehet)

Kuq = Gazi n presion t madh dhe temperatur shum t

lart

Roz = Lngu n presion t madh dhe temperatur t lart

Blu = Lngu n shtypje t ult dhe temperatur shum e ult

Blu e elt = Gazi n presion t ult dhe temperatur t ult

Fig. 13: Funksioni themelor i sistemit me pomp termike [6.].

7 Analiza e gjendjes dhe rekomandimet

Tabela 3: Pasqyr e teknologjive t ndryshme t riprtrishme t energjis dhe aplikimin e

tyre n bujqsi.

RE-Teknika Sektori bujqsor Prdorimi

Ngrohja diellore e ujit

Qumsht- , Prpunim frutash, ferma pulash (thertore)

Pasterizimi Prmirsimi i higjiens (pastrimi)

Ngrohja diellore e ajrit

Tharja e frutave dhe bimve. Para-ngrohja e ajrit

Fotovoltaik Fermat e vogla t largta pa lidhje n rrjet.

Elektrifikimi jasht rrjetit n zonat rurale pr ndriim. Pompa e ujit nga pusi.

Era Fermat e vogla t largta pa lidhje n rrjet.

Zonat rurale pa lidhje n rrjet.

Biogazi Fermat e gjedhve me m shum se 20 lop.

Pr ngrohje dhe zierje , gjeneratori elektrik.

Biomasa - Tharja e frutave dhe bimve

- Ngrohja e serrave

Brthamat e frutave si burim i energjis pr tharse. Mbetjet e bimve pr ngrohjen e serrave.

Biokarburanti - Transporti

- Gjeneratori elektrik

Gjenerator mbshtets, traktor

Faqe 14 nga 27

7.1 Prpunimi i frutave t imta

7.1.1 Pasterizimi i frutave dhe perimeve Tri ndrmarrje t vogla me njsi t prpunimit t frutave jasht Mitrovics jan vizituar pr t analizuar konsumin e energjis dhe prdorimin e mundshm t energjis s riprtrishme. Nj nga kompanit (TAFA) prdor nj duplikator 500 litrsh, e dyta nj njsi 300 litrshe dhe e treta nuk fare duplikator, por prdor nj furr druri pr prpunimin e frutave. TAFA prodhon me duplikatorin 500 litrsh 1242 kg marmelat n vit. Frytet zihen n 130C n duplikator pr 3 deri n 6 or. Pas ksaj frutat mbushen n kavanoza me nj pomp mbushje. Kavanozat e mbushur dhe mbyllur pastaj vihen n kutin e pasterizimit dhe ata do t qndrojn prsri n temperaturn prej 80C pr 60 minuta. Pas ftohjes natyrale kavanozat me marmelat paketohen n kuti kartoni. Foljet plastike vihen prreth me nxehse elektrike. Duplikatort dhe kutit e pasterizimit furnizohen me energji elektrike. Duplikatori 300 litrsh, si dhe njsia e pasterizimit ndajn lidhjen pr ngrohje t jashtme t ujit. Duplikatori 500 litrsh nuk ka lidhje pr ngrohje t jashtme. Sipas kalkulimeve t energjis dhe kostos, kostoja e energjis arrin vlern prej 7,30 EUR pr nj ngarkes. Duke marr parasysh nj mim pr frutat e paprpunuar prej 0,30 euro pr kg kostoja e energjis pr 500 kg fruta arrin vetm 5% t shpenzimeve totale. Aktualisht nuk ka uj t ngroht n dispozicion pr pastrimin n fabrik.

Fig. 14: Duplikator i 500 litrave me nxehs elektrik prej 24 kW n nj mbshtjellje vaji.

Fig. 15: Vend ii mbushjes prfshir pompn.

Fig. 16: Dy njsi pasterizimi me lidhjen me uj t ngroht dhe

nxehse elektrike.

Kalkulimi i energjis dhe kostos pr prpunimin e marmelats pr nj ngarkes:

Pajisja Fuqia (kW)

Koha e puns (or)

Energjia (kWh)

Duplikatori 24 3-6 108 Njsia pasterizuese 10 1 10 Pompa mbushse 0.75 1 0.75 Makina paketuese 3 1 3 Konsumi total i energjis

121.75 kWh

Kostoja totale ditore e energjis

7.305

Tarifa e energjis elektrike: 0.06 /kWh

Faqe 15 nga 27

Rekomandimet

Aktualisht kostot e energjis elektrike kontribuojn n nj shkall t vogl n kostot e prodhimit. Ngrohje e prhershme e gjith procesit me ngrohs diellor t ujit sht i vshtir pr shkak t temperaturs s lart prej m shum se 100C n duplikator, por edhe pr shkak t mungess s lidhjes n duplikatorin 500 litrsh. Uj i ngroht nga nj NDU mund t prdoret pr t mbushur duplikatorin dhe kutin pasterizuese me 60C deri n 80C dhe pastaj t vazhdohet me ngrohsin elektrik pr t arritur n 130C. Uj i nxeht nga NDU gjithashtu mund t prdoret pr pastrim pasi aktualisht nuk ka uj t ngroht n dispozicion. Prhapja afatgjat e NDU-ve me qarkullim t detyruar n prodhimin e marmelats do t jet e vshtir pasi q investimet n kt lloj t NDU-ve jan t larta krahasuar me kursimin e energjis. Pasi q NDU sht n prdorim vetm n ver si alternativ mund t instalohet nj NDU termosifon pa-presion me investime m t ulta prej prafrsisht 700. Koha e kthimit mund t shkurtohet n 7 vjet. NDU termosifon mund t rekomandohet posarisht pr prodhuesit m t vegjl, pasi q ka m shum mirmbajtja duhet t merret n konsiderim. Instalimet Kolektori diellor: 4-5 m2 me rezervuar: 300 - 500 L Investimi 3000.- pr NDU me qarkullim t detyruar

700 .- pr NDU termosifon pa presion. Kursimi i energjis 1600 - 2000 kWh/a ose 100 /vit Periudha e kthimit 30 vite (NDU me qarkullim t detyruar)

7 vite (NDU pa presion)

Fig. 17: Sistemi me qarkullim t detyruar me rezervuar 500 l dhe siprfaqe kolektori 4m2

Pr fillestar n biznesin e prpunimit t frutave kutia deilore si sht treguar n Fig 18. Fig. 18: Kutia solare e dobishme pr pasterizimin e sasive t vogla n muajt e vers., mund t jet alternativ pr furneln konvencionale.

Faqe 16 nga 27

Fig. 18: Kutia solare e dobishme pr pasterizimin e sasive t vogla n muajt e vers.

7.1.2 Tharja e frutave dhe bimve

7.1.2.1 Tharja n shkall t madhe (e bimve) tek agjenti kryesor Nj nga prodhuesit kryesor t produkteve bimore n Kosov sht Agroprodukt Syne. Kompania prodhon 120 ton lule dhe fruta t thata, kryesisht pr eksport n vendet e BE. Kompania prdor nj tharse dysheme (Fig. 19), si njsi kryesore pr tharje. Lnda pr tharje vihet n dysheme, ndrsa ajri kalon prmes rrjets n lnd. Nj grabuj automatike kalon prmes lnds pr tharje n mnyr q t prziej at pr t arritur nj gjendje t barabart t lagshtis. Burimi i energjis vjen nga nj stuf peleti q furnizohet me brthama qershie. Brthamat e qershis jan nga Serbia n dispozicion n nj mim shum t ult prej 10 pr 100 kg. Me 100 kg t brthamave t qershis tharsja mund t furnizohet pr 24 or, q prafrsisht paraqet kohn e tharjes pr mollt e egra. Kapaciteti i tharses sht rreth 1.5 ton n varsi t lnds. Tharsja sht prodhuar nga Termoplin nga Mlladenovci (Serbi). Avantazhi i madh i tharses dysheme sht proces i leht i ngarkimit t tharses si dhe mbushjes s materialit t thar n anta n koh t shkurtr.

Fig. 19: Tharsja dysheme q prdor energjin nga djegia e

brthamave t qershis.

Nj tharse kabinet me drur dhe me tabaka tharse ka nj djegie joefikase t drurit dhe prodhon cilsi t dobt. Rrjedhimisht, sipas menaxherit do t shqyrtohet zvendsimi i shpejt i saj. Dizajni i ri do t jet nj tharse me uj t nxeht me kmbyes t nxehtsis s ajrit me bojler t jashtm me drur.

Fig. 20: Kaat n tabaka t gatshme pr tharje.

Faqe 17 nga 27

Rekomandimet

Pasi q temperatura e tharjes nuk sht m shum se 70C nj ngrohs diellor i ujit, respektivisht kolektort e ajrit mund t zbatohet n dizajnin e tharses. Para zbatimit t njsis s energjis diellore n nj tharse, tharsja duhet t kontrollohet pr pun t efektshme sa i prket energjis me ri-qarkullim t ajrit t nxeht, sipas ngopjes s produkteve n tharje dhe izolimin e duhur t dhoms s tharjes. N mnyr q t prmirsoj cilsin e tharjes sht e rndsishme q t ket koh t kufizuar n mes t grumbullimit dhe tharje s materialit. Prandaj sht n plan zbatimi i tharses s decentralizuar me kapacitet prej 200 deri 750 kg n t ardhmen. Pr kto tharse t reja prdorimi i energjis diellore si burim energjie do t merret n konsiderat. Nga prodhuesi lokal i tharseve Termoplin sht krkuar tashm nj dizajn i tharseve diellore dhe propozimi pr dizajn i sht drguar ksaj kompanie n shtator t vitit 2012 nga konsulenti. N rast se Termoplin nuk do t jet n gjendje t ofroj nj tharse diellore rekomandohet pr t investuar n nj tharse t par testuese nga kompania austriake CONA. Pr tharsen dysheme ekzistuese n Agroprodukt Synean nj kolektor i ajrit me siprfaqe prej 60 m2, mund t montohet mbi ati pr t para ngrohur ajrin hyrs t tharses me energji diellore. Pasi q brthamat e qershis aktualisht paraqesin nj burim shum t lir t energjis, kolektort diellor jan vetm me kosto efektive nse investimi sht i ult. Kjo mund t bhet vetm nga prodhimi vendor i nj atie kolektor t ajrit n vend t importit t importit t kolektorve t ajrit nga p.sh. Gjermania. Prndryshe tharsja e re e planifikuar n Agroprodukt Syne me qarkullim t ujit t ngroht mund t jet para-ngrohet nga nj ngrohs diellor i ujit. N kt tharse t re druri do t zvendsohet gj q sht m e shtrenjt. Nj draft i nj skeme hidraulike sht treguar n Fig. 21. Me valvulin U1 3 kahesh nxehtsia diellore mund t ofrohet qoft drejtprdrejt n tharse nprmjet bojlerit t nafts ose mund t ruhen n rezervuar. Valvuli U2 3 kahesh do t sjell rrjedhjen kthyese ose mbrapa n rezervuar, nse temperatura sht e ult apo nse temperatura e rrjedhs kthyese sht m e lart se n rezervuar U2 do t ndaj rezervuarin. Nj ngrohs diellor i ujit me siprfaqe t kolektorit prej 50 m2, mund t prodhoj 27'500 kWh n vit. Nga kostoja totale e energjis (dru) pr procesin e tharjes prej 30 kursimet nga energjia diellore do t jen 9. Investimi pr 50 m2 ngrohs diellor t ujit prfshir rezervuarin prej 1000 litrave do t jet 21'000. Koha e kthimit do t jet 16 vjet dhe pr kt arsye nuk do t jet trheqse pr prsritje t mtejshme sipas kostos aktuale t energjis. Kalkulimi ekonomik merr n konsiderat nj vlersim prej 150 proceseve t tharjes n vit. Pr shkak t kohs s kthimit jointeresante nj kolektor i thjesht i ajrit rekomandohet edhe pr kt tharse si rekomandohet n kapitullin vijues 7.1.2.2. Kolektor diellor me pllak t shesht

50 m2 dhe 1000 litra rezervuar

Investime 21.000.- Kursim energjie 9 pr dit prej 30 dru Koha e kthimit 16 vite (duke konsideruar 150 prdorime n vit)

Faqe 18 nga 27

P1

3

T2

T1

4P3

P2

Fig. 21: Ngrohsi diellor i ujit i shkalls s madhe pr para-ngrohjen e tharsit me drur.

7.1.2.2 Tharse n shkall t madhe (fruta) tek agjenti kryesor Nj tregtar frutash n Mitrovic ka nj tharse t re t tipit kabinetit me tabaka pr tharje t instaluar n vitin 2012. Tharsja mund t prodhoj 1 ton kumbulla t thata n 24 or me nj konsum t energjis prej 1 m3 dru. Kostoja e energjis nga djegia e drurit do t jet 30 pr m3 dhe pr nj proces t tharjes.

Fig. 22: Tharsja e frutave n Mitrovic me kapacitet t tharjes prej 1 ton dhe drurin si burim

energjie.

Rekomandimet

Nj instalim i thjesht i nj kolektori t ajrit me siprfaqe 50 m2 n atin e ndrtess dhe lidhja e tubit t ajrit t ngroht me temperatur q arrin 50 deri 60C si sht treguar n Fig.22 rekomandohet pr t reduktuar konsumin e energjis nga druri me 25% pr proces t tharjes. Pr instalimin e nj kolektori t ajrit nga Grammer Solar (www.grammer-solar.com), Gjermani duhet t llogariten 18'000. Nj periudh realiste e kthimit nuk sht e mundur me kt investim. Pr nj kolektor t ajrit t punuar n vend me flet metalike t zez t mbuluar nga

Air collector

Faqe 19 nga 27

qelqi duhet llogaritur nj investim prej 5'000. Koha e kthimit t investimit prej 4 viteve sht e mundshme nse tharsja sht 150 dit n vit n prdorim. Kolektori solar i ajrit shtes Pr tharsen ekzistuese 1000 kg me drunj

Investimi 18.000 me import nga D ose A Kolektor i prodhuar n vend me 5000.- 8000.-

Kursimi i energjis pr vit 24000 kWh ose 1000 (duke konsideruar 150 prdorime n vit) 25% pr proces

Koha e kthimit 15 vite (prodhimi lokal do t zvogloj kohn e kthimit) 4 vite

7.1.2.3 Tharja e decentralizuar e frutave me tharse t vogla Shtat pika t grumbullimit me tharse t ngjashme me at t treguar n Fig. 23 ekzistojn nn mbshtetjen e IADK-s n Kosov. Tharset e tipit kabinet punojn me energji elektrike dhe kostoja e energjis arrin n rreth 10% t totalit t kostove t prodhimit. Aktualisht, t ardhurat nga tharja e frutave dhe bimve pr pronarin arrin vlertn prej 45 pr nj proces t tharjes. N qoft se konsumi i energjis elektrike mund t zvendsohet 90% nga energjia diellore t ardhurave do t rriteshin pr 30%. Pasi q tarifat e energjis elektrike n t ardhmen me gjas do t rriten tharje e bazuar n energji elektrike do t jet nj rrezik pr t ardhurat e fermerve t vegjl n Kosov. Zvendsimi i energjis elektrike nga energjia diellore do t jet nj hap i rndsishm drejt zhvillimit t qndrueshm.

Fig. 23: Tharse e tipit kabinet me kapacitet prej 300 kg lnd t par n pikn regjionale t

grumbullimit jasht Mitrovics.

Kalkulimi i kostos pr nj ngarkes t vetme t tharses

Blerja e 300 kg lnd t par -90 (0.30 /kg)

Shitja e 150 kg t lnds s thar 150 (1.00 /kg)

Energjia elektrike 10 kW pr 24h: 240 kWh -15 (0.06 /kWh)

T ardhurat e fermerit pr dit 45

Rekomandimet

Si sht rekomanduar tashm n kapitullin 7.1.2.1 kolektort e ajrit mund t prdoret pr para-ngrohje n procesin e tharjes. Tharsja diellore mund t sigurohet nga nj prodhues nga Austria. Pr implementim t qndrueshm dhe me qllim t ofrimit t servisimit dhe mirmbajtjes s tharses preferohet nj tharse e prodhuar n nivel lokali p.sh. nga Termoplin.

Faqe 20 nga 27

Si sht prmendur edhe m lart n kapitullin 7.1.2.1, kompania Termoplin tashm sht kontaktuar pr dizajnimin e nj tharse me energji diellore. Kapaciteti i tharses diellore

250 kg

Investimi 17.000 (nse importohet nga Austria) Koha e kthimit 8 vite (duke konsideruar 150 prdorime n vit)

Prodhimi vendor e shkurton kohn e kthimit.

Pr instalimet e para pilot nj tharse t bazuar n teknologjin e pomps termike do t ishte gjithashtu me interes sidomos pr tharjen e bimve mjeksore, sepse me kt tharse lnda do t mbaj aromn e mir dhe pr kt arsye do t prmirsoj seriozisht cilsin e produktit. Tharsja do t ngroh lndn n nj dhom t mbyllur, si dhe kondensimi i lagshtis do t jet n kt dhom. Konsumi i energjis do t zvoglohet me 60% krahasuar me tharsen elektrike ekzistuese. Tharsi me pomp termike 250 kg pr bimt mjeksore

Investimi 13000 (import nga CH + montimi lokal) Konsumi i energjis 2.2 kW n vend t 10 kW energji elektrike Koha e kthimit 7,5 vite (duke konsideruar 150 prdorime pr vit)

7.2 Hortikultura

7.2.1 Serra Serrat n Kosov kan nevoj pr ngrohje shtes, n shumicn e rasteve me dru gjat sezonit dimror duke filluar rreth Krishtlindjeve e deri m 15 mars. Qllimi i ngrohjes sht kryesisht pr fidane t domates dhe specit. N ditt shum t ftohta fara do t mbulohet me nj mbules plastike shtes, prandaj temperatura e farave do t jet n 18C dhe n ser ajo do t jet 4C n nj temperatur t jashtme prej -15C. Masa t vogla shtes mund t merren si izolimi i gypave t ngrohjes midis serrave individuale (Fig. 24). Fig. 25 tregon gypat nga materiali me transferim t dobt t nxehtsis q do t zvogloj efikasitetin dhe do t rris koston e energjis.

Fig. 24: Izolimi i gypave t ngrohjes n mes t serrave.

Fig. 25: Materiali i gypave me transferim t dobt t nxehtsis do t zvogloj efikasitetin dhe do t rris

koston e energjis.

Faqe 21 nga 27

Kostoja e energjis gjat sezonit t dimrit pr fidane n serra:

Bojler me dru 1 100 kW Bojler me dru 2 200 kW Sezoni i ngrohjes 25 dhjetor 15 mars Konsumi i energjis pr sezonin e ngrohjes 60 Ton qymyr 30 /ton

65 ton dru 30 /ton

Energjia elektrike pr pompn qarkulluese 432 kWh 0.06 /kWh

Kostoja e energjis pr sezonin e dimrit 3776.-

Rekomandimet

Bojleri me dru duhet gjithmon t jet n serr dhe jo pran serrs n mnyr q t prdorni edhe humbjet e nxehtsis nga bojleri. Pompat qarkulluese t vjetra, joefikase, duhet t zvendsohet me pompa efikase pr qarkullimin e energjis. Pompa qarkulluese duhet t aktivizohet vetm n qoft se ngrohja sht e nevojshme prmes nj ndrprersi kohor ose t temperaturs. Duhet t prdoren gypa nga polipropileni i zi. Materiali i gypave me transferimin t dobt t nxehtsis si tregohet n Fig. 25 do t zvogloj efikasitetin e energjis dhe do t rris koston e energjis. Rrjedhimisht, duhet t prdoret mbulesa plastike mbi farrat pr izolimin shtes n temperatura t ulta. Aktualisht disa projekte pr prmirsimin e efikasitetit t energjis n serra jan n vazhdim e sipr n Gjermani (shih gjithashtu http://www.zineg.de/?q=en/node/50). Mbetjet e bimve duhet t mblidhen gjat vitit dhe mund t prdoret pr ngrohjen e serrs n muajt e dimrit. Energjia diellore nuk mund t rekomandohet pr ngrohjen e serrave pasi energjia nevojitet vetm n muajt kur rrezatimi sht n nivelin m t ult.

7.3 Blegtoria

7.3.1 Pasterizimi i qumshtit

Pasterizimi i qumshtit n kompanin ALDI n Mitrovic sht shqyrtuar pr prdorimin e energjis s riprtrishme. Kompania ngroh do dit 3000 - 4000 litra qumsht n temperaturn 95C sipas Fig. 26. Pasterizimit i qumshtit fillon n ora 10:00 dhe prfundoi pas 2 orsh n ora 12:00. Gjat 60% t vitit ata prdorin rezervuart e pasterizimit dhe 40% t vitit ata prdorin kmbyesit e nxehtsis pr ngrohjen e drejtprdrejt t qumshtit. Aktualisht 1000 litra naft nga pompat e karburantit prdoren pr ngrohjen e qumshtit. Me nj mim t nafts prej 1.35 /litr kostoja e energjis arrin vlern prej 14'700 euro n vit. Sistemi ekzistues i ngrohjes sht n nj gjendje shum t keqe. Nj bojler i ri me naft pr t zvendsuar bojlerin ekzistues tashm sht n depo dhe do t instalohen s shpejti. Prve kostos s lart t energjis pr pasterizimin e qumshtit kompania ka probleme me tension t ult t rryms, pasi q transformatori sht shum larg. Prandaj motort elektrik nuk jan duke punuar si duhet. Pasterizimi i qumshtit 3000 4000 L qumsht n dit n 95C pr 2 or Burimi ekzistues i energjis 1000 litra naft n muaj -> 14700 /vit (!) mimi pr kWh 0.135 /kWh

Faqe 22 nga 27

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

9:2

7

10

:22

11

:17

12

:12

13

:07

14

:02

14

:57

15

:52

16

:47

17

:42

18

:37

19

:32

20

:27

21

:22

22

:17

23

:12

0:0

7

1:0

2

1:5

7

2:5

2

3:4

7

4:4

2

5:3

7

6:3

2

7:2

7

8:2

2

9:1

7

10

:12

CT inlet [C] T outlet[C]

Fig. 26: Monitorimi i temperaturs s pasterizimit t qumshtit m 24.09.2012 n ALDI, Mitrovic.

Fig. 27: Pasterizimi i qumshtit tek ALDI, Mitrovic duke prfshir bojlerin me naft pr ngrohje.

Rekomandimet

Pr shkak t njkohshmris s prpunimit t qumshtit dhe disponueshmris s energjis s diellit nj ngrohs diellor i ujit do t zvogloj konsiderueshm koston e energjis. Pasi q energjia sht e nevojshme vetm pr 2 or dhe dielli i pasdites nuk sht n prdorim t drejtprdrejt dizajni i rezervuarit duhet t jet n prputhje me diellin e pasdites n mnyr pr t parandaluar ngecjen n kolektor dhe rrjedhimisht humbjen e energjis diellore. N mnyr q t minimizohet kapaciteti i rezervuarit nga pronari duhet gjithashtu t krkohet nse procesi mund t zgjatet apo t zhvendoset pr t paktn nj or ku procesi do t prfundonte n ora 13:00.

Faqe 23 nga 27

Investimi pr nj kolektor me siprfaqe prej 80 m2 dhe pr nj rezervuar prej 2000 litrave sht prafrsisht. 35'000 . Kursimit t energjis do t jet se 48'000 kWh n vit, me 6000 kursim t lnds djegse. N kt rast ngrohsi diellor i ujit do t ket nj periudh kthimi prej vetm 5.5 vjet. Dallimi i tanishm i temperaturs n mes t hyrjes dhe daljes nga procesi i pasterizimit sht shum i vogl me 95/80C. Kshtu q kolektori diellor duhet t punoj me performanc shum joefikase madje edhe nse rekomandohen kolektort me gypa vakum. Hulumtime t mtejshme jan t nevojshme t shihet nse procesi mund ngrohet nga energjia diellore si p.sh. n 70C si hap i par dhe n nj hap t dyt me naft gjer n temperaturn finale prej 95C n qoft se rezervuart e pasterizimit jan n prdorim. Skem treguar n Fig. 28 do t jap nj ide se si mund t arrihet temperatura e lart e procesit si kombinimi i energjis diellore me bojlerin me naft. Para realizimit t projektimit ka nevoj pr hulumtime t mtejshme mbi temperaturat dhe energjin e nevojshme. Dizajni hidraulik n Fig. 28 sht vetm nj draft dhe ka nevoj pr specifikimin e mtejshm n detaje. Nj simulim me p.sh. Polysun i instalimit rekomandohet paraprakisht. Kulmi i ndrtess sht shum e fragmentuar dhe gypat do t jen shum t gjat pr shkak t lartsis s ndrtess. Prandaj instalimi i siprfaqes s kolektorit duhet t bhet n tok prapa ndrtess kryesore. Instalimi 80 m2 kolektor me gypa vakumi dhe rezervuar 1500 L Investimi afrsisht 33.000.- Kursimi i energjis 48000 kWh/a (65 %); 6000 /vit Periudha e kthimit 5,5 vite

Fig. 28: Skema e instalimit pr para-ngrohjen e qumshtit me energji diellore pr pasterizim.

Prve prdorimit t energjis diellore pr ngrohje teprica e nxehtsis nga motori ftohs mund t konsiderohet si burim energjie. Pasi q kjo nxehtsi sht n nj nivel t temperaturs maksimale prej 55C sht e vshtir pr integrim n proces, por mund t prdoret pr prodhimin e ujit t ngroht pr pastrim.

P1

3

T2

T1

4 P3

P2

Faqe 24 nga 27

7.3.2 Fermat e gjedhve Nj ferm gjedhsh me 20 lop pr mjelje u shqyrtuar pr konsumin e energjis dhe pr prdorimin e energjis s riprtritshme jasht Mitrovics. Sipas llogaritjes kostoja ditore e energjis sht 6 kryesisht pr ftohjen e qumshtit gjat nats, pastrimin e shtalls s lopve dhe punn e makins pr mjelje. Me prodhimin e qumshtit prej 20 lopve fermeri mund t fitojn rreth 40 n dit. Prandaj, kostoja e energjis paraqet 15% t totalit t fitimit. Ferma sht br pr s paku 40 lop dhe pas zgjerimit kostoja e energjis do t ket nj hise m t vogl. Fermeri gjithashtu do t grmoj nj grop pr nj rezervuar septik n t ardhmen e afrt dhe ai sht i interesuar pr prodhimin e biogazit. Fermeri sht i interesuar pr nj burim sekondar t energjis pasi q ndrprerjet e energjis elektrike paraqesin nj problem posarisht n kohn e mjeljes. Kalkulimi i energjis dhe kostos pr dit pr mjeljen e 20 lopve n fermn e gjedhve:

Pajisja Fuqia Koha e puns Energjia

(kW) (or) (kWh)

Makina e mjeljes 2.5 1 2.5

Rezervuari ftohs 7.5 12 90

Makina pastruese me kruajtse 2.2 1 2.2

Ndriimi 0.2 12 2.4

Gjithsej konsumi i energjis

97.1 kWh

Gjithsej kostoja e energjis pr dit

6,00

Tarifa e energjis elektrike: 0.06 /kWh

Fig. 29: Rezervuari ftohs, makina pr mjelje dhe lopt n fermn jasht Mitrovics.

Rekomandimet

Nse do t ishte i mundshm furnizimi i energjis elektrike n rrjetin publik do t jet e mundur q fermeri t instaloj nj sistem fotovoltaik n atin e ferms s tij dhe n t njjtn koh ai mund t gjeneroj energji nga biogazi n qoft se numri i lopve do t rritet. Pr shkak t pozicionit t ekspozuar t ferms edhe prdorimi i energjis s ers mund gjithashtu t jet nj opsion n t ardhmen. Pr fat t keq furnizimi i rrjetit nuk sht i mundur, si sht prmendur m par dhe fermeri mund t prdor energjin e prodhuar vetm n fermn e tij. Nj sistem fotovoltaik vetm pr

Faqe 25 nga 27

mbshtetja n rast t ndrprerjes s energjis nuk sht ekonomik, rrjedhimisht vetm prodhimi i biogazit pr nevoja t veta mund t jet me interes. Nse fermeri e rrit numrin e lopve n 40 krer ai mund t prodhoj 20'000 m3 biogaz n vit, e cila sht baras me rreth 20% t nevoja pr ngrohjen e nj shtpie me nj familje t vetme. Ai pastaj mund, t marr n konsiderat prdorimin e biogazit pr t vn n pun nj gjenerator rezerv n rast t ndrprerjeve t energjis. Investimi pr izolimin e rezervuarit septik, instalimi i gypave pr ngrohje n rezervuar dhe mbulimi i rezervuarit plus nj mikser do t jet prafrsisht 6'000. Kursimit t energjis nga zvendsimi i drurit pr ngrohje do t jet 3 m3 t drurit n vit ose 90. Pasi q fermeri ka drurin e vet instalimi nuk sht interesant nga pikpamja financiare. Nxehtsia shtes nga makin pr ftohje t rezervuarit t qumshtit nuk mund t prdoret n kt projekt, sepse instalimit sht i ri, por duhet t merret n konsiderat pr instalimet e reja n fermat tjera pr t paktn ngrohjen t ujit n ferm, i cila mund t prdoret pr pastrim. Investimi pr prodhimin e biogazit n rezervuarin septik 6000 Kursimi i energjis 3 m

3 dru ose 90 n vit

Periudha e kthimit 66 vite

8 Hapat e ardhshm dhe rekomandimet prfundimtare Sipas studimit t br n kt projekt energjia diellore mund t jap nj kontribut interesant n

sektorin e bujqsis n Kosov n mnyr q t zvogloj koston rrjedhse dhe n mnyr

q t bj hapa prpara pr nj zhvillimin e mtejshm t qndrueshm. Prdorimi i

energjis diellore mund t jet interesant nse mund t kursehet karburantit i shtrenjt si

p.sh. nafta n prpunimin e qumshtit. Ajo gjithashtu mund t jet me interes n qoft se

kostoja e investimit nuk sht shum e lart si p.sh. kolektort e ajrit n procesin e tharjes s

bimve.

Pr shkak se burimet e riprtrishme t energjis nuk mund t furnizojn energjin n rrjet

energjia fotovoltaike, e ers dhe prodhimin biogazit nuk mund t shihen si interesante nga

pikpamja ekonomike. Gjithashtu, pr prodhimin e biogazit jan t nevojshme siprfaqe t

mdha bujqsore t cilat nuk jan n dispozicion n Kosov.

Projektet me potencial t shumfishimit, edhe pa mbshtetje financiare dhe me koh t

arsyeshme t kthimit prej afrsisht 4 vjet kryesisht mund t shihen n prpunimin e

qumshtit, si tregohet n kapitullin 7.3.1.

Rekomandime t mtejshme mund t bhen pr prdorimin e kolektorit t ajrit n procesin e

tharjes s bimve. Ky projekt duhet t jet n bashkpunim me furnizuesin lokal t tharseve

n mnyr q t ket servisim dhe mirmbajtje t tr sistemit. Kolektori i par i ajrit pr

instalim pilot mund t jet i prodhim i furnizuesit gjerman apo austriak t kolektorit.

Gjithashtu, duket interesante instalimi i par pilot i nj pomp pr ujitje me energji diellore pr

t hulumtuar si do t pranohet dhe sa do t prmirsoj prodhimin e hortikulturs.

Ngrohsit diellor t ujit t vegjl mund t rekomandohen pr pasterizimin e frutave. Pr

shumfishim nga vet prodhuesit investimi duhet t jet i ult. Prandaj vetm NDU-ja

termosifon mund t rekomandohet pr nj instalim t par dhe t hetohet si do t pranohet.

Faqe 26 nga 27

9 Referencat

[1.] Hartat dhe animacionet interaktive t Bashkimit Europian http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php

[2.] Meteonorm, Zvicr [3.] Strategjia e Energjis e Kosovs 2005-2015, Ministria e Energjis dhe Minierave

(MEM) [4.] Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor: Raporti pr Gjendjen e Mjedisit. EPA,

Prishtin, Kosov. 2008 [5.] Zyra e Rregullatorit pr Energji e Kosovs, Vendimi_V_359_2011 [6.] Funksionimi i pomps termike:

http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=File:Heatpump.svg&page=1 [7.] Wagner & Co Solartechnik GmbH, Strom aus Sonnenlicht, Clbe, Marburg 1997 [8.] NEK Umwelttechnik AG, Vlersimi i burimeve t ers n Kosov, 2010 [9.] Michael Gtz, Auch kleine Biogasanlagen haben Zukunft, Landpost 16/2009,

Gjermani. [10.] Toni Baumann, Du sollstDie 13 Biogas-Gebote, Deutsche Landwirtschaftszeitung,

4/2005, Gjermani [11.] Menderes Ibra, Buchenrieder, Analiza e Energjis s Riprtritshme dhe Ndikimi i saj

n Zhvillimin e Sektorit Rural n Kosov, 2009, www.agripolicy.net, Komisioni Evropian.

[12.] MBPZHR, Agjencia Pyjore e Kosovs (APK)