1

Универзитет “Св. Кирил и Методиј”

Економски факултет, Скопје

Насока: Сметководство и ревизија

Предмет: Анализа на финансиски извештаи

Анализа на основачки

капитал

ИЗРАБОТИЛЕ

Виолета Цинцароска 4567

Стојна Богоеска 4552

Благоја Грозданов 4564

Ивана Илиќ 4563

Мај, 2010

2

СОДРЖИНА

СОДРЖИНА ................................................................................................................... 2

ВОВЕД ........................................................................................................................... 4

Извештај за капиталпт на сппствениците .................................................................... 6

Извештај за акципнерската главнина .......................................................................... 7

Фпрма, групираое и упптреба .................................................................................. 8

Дпбивка пп акција и други кпефициенти за вреднуваое ......................................... 10

Зарабптувачка пп акција ......................................................................................... 10

Еднпставна структура на капиталпт ..................................................................... 10

Кпмплексна структура на капиталпт .................................................................... 11

Зарабптувачки пп акција: дппплнителни прашаоа ............................................... 11

Прашаоа за пресметуваое сппред GAAP на САД ................................................... 12

Ппндериран прпсечен брпј пбични акции вп пптек ............................................ 12

Аквизиции (преземаоа) ...................................................................................... 12

Неизвесни акции .................................................................................................. 12

Кпнвертибилни хартии пд вреднпст .................................................................... 12

Пресметки на EPS за две групи хартии пд вреднпст ............................................ 13

Дпплпнителни пбелпденети бараоа сппред САД – GAAP ................................... 13

Медунарпдни разлики ............................................................................................ 13

Предлпжени прпмени при пресметуваоетп на EPS ............................................... 14

Кпрекции за ппциите и варантите .......................................................................... 15

3

Кпрекции за кпнвертибилните хартии пд вреднпст ............................................ 16

Ограничуваоа при пресметките на EPS ............................................................... 16

Примарни зарабптувачки пп акција .................................................................... 17

Паричен тек пп акција ............................................................................................. 17

EBITDA пп акција ..................................................................................................... 18

Книгпвпдствена вреднпст пп акција ....................................................................... 18

Кпефициенти цена-зарабптувачки и цена-книгпвпдствена вреднпст ................... 19

Кпефициент за исплата на дивиденди ................................................................... 19

Ефект пд пплитиката за дивиденди врз ппрастпт пп акција .................................. 19

4

ВОВЕД

Сопствениот капитал се посматра како резидуална сума. Тоа е сумата која на

сопствениците на корпорацијата им останува по претходно уплаќање на сите обврски кон

кредиторите.

Акционерите се сопственици на акционерското друштво. Тие имаат право на

резидуалниот износ од средствата што ќе преостанат по уплаќањето на сите обврски

спрема кредиторите.

Сите акционерски друштва категоријата акционерски капитал ја започнуваат со

преглед на вложениот капитал на фирмата. Акционерскиот капитал уште се сретнува под

името како сопствен или траен капител. Се работи за целокупниот капитал на

претпријатието кој не подлежи на обврска за враќрање. Сопствениот капитал се состои од

две категории на акции: обични и приоритетни акции.

Обичните акции имаат неколку права: право на глас во акционерското собрание,

право на дивиденда, како дел на добивката на друштвото и право на дел од стечајната

маса, во случај на ликвидација на друштвото.

Приоритетните акции како што кажува и нивното име имаат одредени

привелегии во однос на обичните акции.

Овие привелегии се однесуваат на приоритетот во исплатата на дивидендата за

нивните сопственици, како и приоритет во однос на обичните акции при наплата на дел од

стечајната маса во случај на ликвидација на друштвото. Исплататта на дивидендата

зависи од остварената нето добивка на компанијата но и од одлуката на управниот одбор.

Приоритетните акции имаат неколку карактеристики а тие се: кумулативност,

парттиципативност, отповикливост, конвертибилност и право на глас.

Категоријата акционерски капитал кај сите акционерски друштва има две главни

компоненти или подкатегории:

Вкупен акционерски капитал = уплатен капитал + задржана добивка

Задржана добивка (акумулирана добивка) – претставува нето – добивка која

фирмата ја има заработено, но не ја има исплатено како дивиденда. Задржаната добивка е

износ кој е акумулиран во текот на целиот живот на фирмата и е намален за износот што

се плаќа за дивиденди на акционерите.

Според тоа, акционерското друштво ја задржува нето добивката или дел од неа со

цел да ја реинвестира.

Дополнително уплатен капитал - кога акциите се издаваат за износ повисок од

номиналната вредност, разликата се евидентира под ова име. За ова име се користат и

5

неколку други алтернативни називи како на пр: капиталова добивка или премија на акции,

уплатен вишок на капитал над номиналната вредност и сл.

Како хартија од вредност, акцијата има своја вредноост и пазарна цена. Од аспект на

вредноста акцијата има: номинална и книговодствена вредност.

Номинална вредност на акцијата - Номиналната вредност претставува износ на

кој гласи акцијата и истиот се добива како пропорционален дел од вкупната вредност на

емитувани акции. Номиналната вредност речиси нема никакво значење, освен кај некои

приоритетни акции, каде што служи како основа за пресметка на дивиденада.

Акционерскиот капитал намален за неговата компонента од приоритетните акции ја

претставува нето-вредноста на фирмата или нејзината книговодствена вредност. Тоа е

практично вредноста што би им припаднала на обичните акционери по една хипотетичка

исплата на сите долгови и исплатата на вредноста на приоритетните акции.

Доколку оваа вредност се подели со бројот на издадени обични акции, се добива

книговодствена вредност на една акција. Книговодствената вредност по една акција

служи за проценка на бонитетот на претпријатието од страна на сопствениците на хартии

од вредност.

Пазарна вредност (цена). Пазарната ведност на акцијата претставува цената по

која со таа акција се тргува на пазарот. Таа се формира врз основа на понудата и

побарувачката.

Класи на акции. Од аспект на правото на глас, акциите се јавуваат како акции од

класа А и акции од класа Б. Обично акциите од класа А се тие што имаат право на глас,

додека акциите од класа Б немаат. Ваквата класификација на акциите се појавила во некои

компании, каде што постојните акционери не сакале да ја загубат контролата врз

компанијата при нови емисии на акции, така што своите акции ги прогласиле за акции од

класа А, додека новоиздадените акции се наречени акции од класа Б. За да се обезбеди

атрактивноста на овие акции, на нив обично им се даваат некои дополнителни бенефиции.

Откако накратко ги објаснивме компонентите од кои се состои сопствениот капитал,

по пат на аналитички показатели преку однос ќе ги прикажеме пооделните позиции од

сопствениот капитал.

Показател на односот на обврските спрема акционерскиот капитал

однос на обврските спрема

акционерскиот капитал = вкупно обврски / вкупен акционерски капитал

Овој показател го покажува односот меѓу изворите на претпријатието стекнати по

пат на задолжување и оние што се стекнати по пат на сопственост. Доколку овој показател

е поголем од гледна точка на вложување во обичните акции, поголем е ризикот на

вложувањата во обичните акции. Според тоа, доколку е поголем износот на обврските

повлекува и поголема нестабилност на финансискиот резултат на претпријатието.

6

Показател принос на сопствен капитал

Принос на сопствен капитал = нето-добивка / просечен сопствен капитал

Овој показател ја набљудува нето добивката како резултат што им припаѓа на

сопствениците- акционерите и настојува да утврди колкав износ им припаѓа ним на секоја

единица вложен капитал во претпријатието. Повисокото ниво на стапката на принос на

сопствен капитал значи дека компанијата редовно вложува во профитабилни

инвестициони проекти. Инвестиционите аналитичари сметаат дека 10% е минимум

задоволително ниво.

Извештај за капиталот на сопствениците

Намената на извештајот за капиталот на сопствениците е да ги објасни промените

во компонентите на капиталот на сопствениците во еден временски период. Задржаната

добивка (акумулираната добивка) и капиталните акции се двете основни компоненти на

капиталот на акционерите (сопствениците). Во текот на периодот, ако нема промени во

капиталните акции на компанијата, тогаш таа може да одлучи да направи извештај за

задржаната добивка наместо извештај за капиталот на сопствениците. Тој може да изгледа

како на следната илустрација:

“ВОДНО“

Компанија за спорт и рекреација

ИЗВЕШТАЈ ЗА ЗАДРЖАНА ДОБИВКА

За годината која завршува на 31 декември 2002

Задржана добивка на 1 јануари 2001 271 500

Плус: нето добивка за 2002 41 000

312 500

Минус: објавени и платени дивиденди (25 000)

Задржана (акумулирана) добивка на 31 декември 2002 287 500

Овој извештај обезбедува една значајна врска помеѓу билансот на успех и билансот

на состојбата. Нето добивката утврдена во билансот на успехот се додава на задржаната

добивка во билансот на состојбата. Јасно се гледа дека објавените и платените дивиденди

не се искажуваат во билансот на успехот, туку во извештајот на задржаната добивка,

7

бидејќи тие претставуваат дистрибуција, распределба на нето добивката и намалување на

капиталот. Почетното салдо на контото задржана добивка се пренесува од извештајот за

последната година напред во извештајот за тековната година. Во продолжение ќе дадеме

еден извештај за капиталот на сопствениците.

„ВОДНО“

Компанија за спорт и рекреација

ИЗВЕШТАЈ ЗА КАПИТАЛОТ НА СОПСТВЕНИЦИТЕ

За годината која завршува на 31 декември 2002

Капитални акции:

Преферирани акции 3 000 000

Обични акции 4 000 000

Вкупно капитални акции 7 000 000

Дополнително уплатен капитал (над номиналната вредност) 150 000

7 150 000

Дониран капитал 100 000

Задржана добивка 287 500

Вкупно уплатен капитал и задржана добивка 7 537 500

Минус: трошоци за трезорирани акции (190 000)

Вкупно капитал на сопствениците 7 347 500

Извештајот ги дава основните компоненти на капиталот на сопствениците и

настаните кои довеле до промени. Како што се гледа, извештајот на задржаната добивка е

вклопен во извештајот за капиталот на сопствениците.

Извештај за акционерската главнина

Овој извештај ги објавува компонентите на акционерската главнина или

инвестицијата на сопствениците во фирмата, реинвестираните заработувачки во билансот

и различните сметководствени корекции што влијаат на селектираните промени на

пазарната вредност на постојаните средства, која било минимална пензиска обврска и

ефектот од промената на курсните стапки на одредени странски супсидијарди.

8

Форма, групирање и употреба

Американските фирми во основа ги објавуваат компонентите на акционерската

главнина, со цел да се претпостави ликвидноста. За секоја група акции, фирмите го

објавуваат бројот на овластени акции, издадените и акциите во оптек на секој датум на

билансот на состојбата.

Приоритетните акции имаат приоритет во однос на ликвидноста и дивидендите.

Општите карактеристики и соодветните барања за обелоденување вклучуваат, но не се

ограничени на:

1. Кумулативните права на дивидендите што можат да бидат:

-фиксни;

-променливи стапки;

-поврзаност со објавените износи за обичните акции.

2. Отповикливи од издавачот: цената на отповикување мора да биде обелоденета.

3. Конвертабилни во обични акции: специфицираните цени мора да бидат

обелоденети.

Овие карактеристики мора да бидат проценети за да се детерминира третманот на

различните класи приоритетни акции во анализата на левериџот, капиталната структура и

заработувачките по акција.

Приоритетните акции со право на откуп се откупуваат од сопственикот или во

согласност со фиксниот временски распоред. Ваквите прашања мора да бидат исклучени

од акционерската главнина и презентирани по обврските, но пред делот за главнина во

билансот на состојбата. Исклучок постои за приоритетните акции што не се откупливи или

се откупливи само со опција на сопственикот и тогаш обичните акции треба да бидат

вклучени во делот за главнина. Приоритетот во ликвидација или цената за отплата треба

да бидат употребени во пресметувањето на книговодствената вредност по акција,

левериџот и коефициентите на капиталот. Обичните акции го представуваат резидуалниот

интерес на сопствениците во фирмата по исполнувањето на сите други барања. Фирмите

може да издадат една или повеќе групи обични акции. Билансот на состојба или

соодветните фусноти во основа ги обелоденуваат различните права (како на пр. Правата

на гласање и дивидендите) на различните групи обични акции. Номиналната (или

наведената) вредност на обичните акции, номинално, се објавени оддено од

дополнителните уплати во капиталот. Последното ја представува кумулираната разлика

меѓу номиналната вредност на обичната акција и добиениот износ при емисијата. Некои

компании објавуваат разлики меѓу набавната цена на трезорските акции и цената на

9

последователната емисија на трезорски акции како компонента на дополнително

уплатениот капитал. Другите фирми ја рефлектираат оваа разлика како корекција на

акумулираната добивка. Фирмите често ги откупуваат нивните сопствени обични акции на

отворениот пазар кога менаџментот смета дека се потценети, за повторно издавање, или

да се спречат штетните преземања. Трезорските акции се презентирани како спротивно

конто во рамките на акционерската главнина. Иако ваквите повторни откупи се големи, што

е феномен на САД, оваа практика почна да се шири и во дригите земји.

Извештајот за акционерската главнина, исто така ги усогласува почетното и крајното

салдо на акумулираната добивка повторно инвестирана во фирмата. Ова усогласување ги

објавува нето-добивката за периодот, дивидендите на приоритетните и обичните акции

објавени во текот на годината и корекциите за раситнување на акциите, дивидендите на

акциите и аквизициите (преземањата) или квазиреорганизирањето.

Извештајот исто така може да известува за:

- минималната призната обврска за недоволно финансираните пензиски планови;

- промени на пазарната вредност кај долгорочните инвестиции;

- кумулативен ефект на промените на курсните стапки;

- издадените незаработени акции според плановите за акции на вработените.

Исправката на вредноста за промените во пренесениот износ на хартии од вредност

за инвестиции и кумулативните корекции за сведување представуваат примери за

дозволени резерви од САД (GAAP). За многу странски компании, извештајот за

акционерската главнина вклучува конта на резерва што се барани или изборни според

стандардите за финансиското известување или даночните правила. Некои странски фирми

определуваат процент од заработувачките за да ја зачуваат ликвидноста преку

ограничување на расположливите заработувачки за исплата на дивиденди. Употребата на

конзервативните сметководствени правила може да ја постигне истата цел. Некои странски

земји дозволуваат фирмите да ги пресметаат селектираните трансакции како директни

трошоци на дополнително уплатениот капитал. Тие вклучуваат прашања од областа на

долгот и главнината и трошоци за повторен откуп (вклучувајќи премии и намалување на

долгот) и трошоци на организација. Некои земји дозволуваат ревалоризација на

средствата што резултира во објавена добивка или загуба во ревалоризациските резерви.

GAAP во Велика Британија бара извештај или одделна фуснота за промените во

резервите. Порастот на меѓународните пазари на капитал ја зголеми транспарентноста на

објавените резерви од мултинационалните компании.

10

Добивка по акција и други коефициенти за вреднување

Коефициентите често се користат експлицитно или имплицитно за вреднување на

хартиите од вредност. Моделите за вреднување на главнината ги користат коефициентите

како заработувачка по акција и книговодствена вредност по акција. Рангирањето на

фиксната добивка и техниките на вреднување, исто така, силно се потпираат на

коефициентите. Овој дел ги воведува коефициентите употребени во овие модели.

Заработувачка по акција

Заработувачка по акција (Earnings per share – EPS) е најверојатно најрасположив и

вообичаено користен статистички коефициент за перформансите на фирмите што јавно

котираат. Тој се користи за споредување на оперативните перформанси и за целите на

вреднувањето било директно или заедно со пазарните цени во познатата форма

цена/заработувачка (P/E). EPS и P/E коефициентите се објавени во бизнис-секциите на

многу весници. Меѓутоа за разлика од другите дискутирани коефициенти, пресметката на

EPS е водена и назначена од GAAP. Во САД објавените барања на EPS се донесени од

Одборот за сметководствени принципи (APB) мислење 15, заработувачка по акција,

соодветно изменета од FASB.

Едноставна структура на капиталот

За фирмите што имаат само обични акции, пресметката на ЕПС е релативно

праволиниски насочена.

Расположиви заработувачки на обичните акционери

Основен EPS= -------------------------------------------------------------------------------------------------

Пондериран просечен број обични акции во оптек

или

нето-добивка – приоритетни акции

-------------------------------------------------------------------------------

пондериран просечен број обични акции во оптек

каде што акциите најчесто се мерат преку бројот месеци што им преостануваат на тие

акции. EPS пресметките, исто така можат да се базираат на дневни или неделни мерења.

Броителот што се употребува за пресметување на EPS мора да биде еднаков на

расположивите заработувачки за распределба на обичните акционери. Поради тоа

дивидендите на приоритетните акции, објавени или кумулирани, мора да бидат одземени

од нето-добивката.

11

Комплексна структура на капиталот

Компаниите чии структури на капиталот вклучуваат опции или конвертабилни хартии

од вредност (приоритетни ации и долг) имаат комплексна структура на капиталот. Овие

фирми мора да го признаат потенцијалниот ефект од EPS до конверзацијата на тие хартии

од вредност доколку ваквата конверзија резултира во ублажување на EPS. Овие фимри

мора да објават две бројки за EPS. Примарните заработувачки по акција (PEPS) за

објавување на ефектите од хартиите од вредност од кои потекнува значаен дел од нивната

вредност од нивното право за конверзија. Ваквите хартии од вредност се нарекуваат

еквиваленти на обични акции (CSEs). Неконвертибилните хартии од вредност и двете

групи обични акции се CSE доколку нивното барање за заработувачки значајно е еднакво

на тоа на обичните акционери. Опциите и варијантите секогаш се разгледуваат како CSE.

Конвертибилниот долг и приоритетните акции се разгледуваат да бидат CSE само доколку

нивниот ефективен принос е помал од две третини од просечниот.

Приносот на обврзницата на денот на издавањето е:

Расположива нето-добивка за обичните + корекција за CSE

PEPS = -----------------------------------------------------------------------------------------------------

Пондерирани обични акции + пондериран CSE

Оваа класификација е перманентна, последователните промени на каматните

стапки или пазарните цени немаат влијание врз класификацијата. Кога новоиздадената

конвертибилна хартија од вредност е класифицирана како CSE, сите претходно или потоа

издадени хартии од вредност со слични услови мора да бидат класифицирани како CSE.

Заработувачки по акција: дополнителни прашања

Заработувачките по акција најверојатно се најшироко употребуван индикатор за

перформансите на компанијата. Дури и тие што најмногу го применуваат не знаат како се

пресметува. Некои сеуште сметаат дека е под влијание на издавањето конвертибилни

хартии од вредност, опциите или други потенцијални разводнети хартии од вредност. Во

оваа рамка ќе се потрудиме да ги објасниме прашањата за: пресметување,барањата за

обелоденување, предложените промени во тековната практика на САД и компарацијата со

меѓународните стандарди.

12

Прашања за пресметување според GAAP на САД

Пондериран просечен број обични акции во оптек

Именителот мора да ги одрази сите дивиденди на акциите и да ги раситни на

ефективни во текот на периодот и тие што се објавени по завршување на периодот на

известување (но пред издавањето на финансиските извештаи), доколку се ефективни во

почетокот на периодот на известување. Сите претходно презентирани периоди повторно

се прикажани поради компаративност.

Аквизиции (преземања)

Издадените акции во методот за набавки се вклучени само во броителот само во

периодот што следува по датумот на преземање. Слично, само резултатите од

работењето на фирмата по преземањата се вклучени во броителот при пресметката на

EPS. Имајте предвид дека не е дозволено повторно прикажување на претходните периоди

за методот на набавки. Влијанието на методот на здружување интереси е нешто

поразлично. Споените фирми се разгледуваат како комбинирани субјекти за сите

презенирани години. Комбинирано, издадените акции се претпоставува да бидат во оптек

за сите презентирани години, и резултатите од работењето за двете фирми, исто така се

комбинирани за тие периоди во калкулацијата на EPS.

Неизвесни акции

Аквизициите и стимулирачко-конпезициските планови може да бараат издавање на

обични акции доколку се исполнат специфичните услови, како што се поминувањето на

времето, достигнувањето на нивоата на добивка или на специфицираните пазарни цени на

обичните акции. Хартиите од вредност, чие издавање зависи само од поминувањето на

времето, исто така се вклучени во пондерираните просечни акции во оптек. Другите

неизвесни акции се вклучени во пресметувањето на примарно или целосно разводнетиот

EPS, доколку бараните нивоа на добивка или пазарните цени се постигнати на крајот на

периодот на известување. Кога издавањето на неизвесните акции зависи од

достигнувањето на целите на заработувачките и кога постои веројатност овие цели да

бидат постигнати, пресметката на целосно разводнетите заработувачки по акција вклучува

и значајни акции и ниво на претпоставена добивка што треба да биде достигната. Овие

корекции на мерата EPS се бараат дури и доколку значајните акции се издадени на

последниот датум.

Конвертибилни хартии од вредност

Сите разводнети CSE што се конвертибилни во рамките на 5 години од датумот на

финансиските извештаи, се вклучени во PEPS и FDEPS. Реализираниот CSE по 5 години,

но само во рамките на 10 години од датумот на извештајот влегува во пресметката на

FDEPS. Меѓутоа, конверзијата не е претпоставена за PEPS или FDEPS, доколку

привилегијата на конверзијата не е ефективна во рамките од 10-годишниот период на

13

известување. За опциите и варантите, методот за благајничките записи се употребува

само кога пазарната цена ја надминува реализациската цена “за најзначаен дел од сите“,

од трите последователни месеци што завршуваат на крајот на последниот месец од

периодот на известување. Калкулациите на PEPS се базираат на просечната пазарна цена

и FDEPS според повисоката од пазарната цена на крајот на периодот и просечната

пазарна цена за периодот.

Пресметки на EPS за две групи хартии од вредност

Некои од фирмите издаваат повеќе од една група обични акции, или имаат “уделни“

хартии од вредност што имаат право на исплата на дел од дивидендите на обичните

акции. Пресметките на EPS за секоја група неконвертибилни + втора класа хартии од

вредност се базира на алокацијата на заработувачките во согласност со исплатата на

дивидендите и правата на учество во нераспределените заработувачки.

Доплонителни обелоденети барања според САД – GAAP

Фирмите со конвертибилни хартии од вредност, исто така мора да ги обелоденат:

1. дивидендите и приоритетите во исплата;

2. учеството и правата на гласање;

3.датумите на повикување и цените;

Датумите на конверзија (или реализација) и цените.

Фактичката конверзија на CSE (обврзниците и приоритетните акции) во обични акции

може да не го промени вкупниот капитал на фирмата. Меѓутоа, ваквите конверзии или

емисии на акции (реализација на опциите) го менуваат бројот акции во оптек и трендот на

објавената EPS. Фирмите мора да го обелоденат влијанието на овие промени врз

примарното EPS, дури и доколку настанот се случи по завршувањето на периодот на

известување (но пред издавањето на финансиските извештаи). Ваквите дополнителни

обелоденувања претпоставуваат дека настаните се случиле во почетокот на периодот на

известување. SEC бара одделно обелоденување за калкулациите на EPS доколку не

можат да бидатдиректно утврдени од финансиските извештаи или другите обелоденувања.

Меѓународни разлики

Пресметките на заработувачките по акција и обелоденетите барања, според GAAP

на САД, се посеопфатни отколку таквите на другите земји. Стандардите на В.Британија и

Канада се најблиски до тие што бараат од фирмите да ги пресметаат основните и целосно

разводнетата EPS. Потенцијалното разводнување се отсликува само во целосно

разводнетата EPS, но ниту една земја не го применува методот за трезорски акции,

приходите од реализација се претпоставува да бидат инвестирани за генерирање значаен

14

принос што е вклучен во заработувачките кога се пресметуваат целосно разводнетите

заработувачки по акција.

Најзначајни меѓународни разлики се:

1. пресметката на целосно разводнетите заработувачки по акција не се бара во најголем

број земји;

2. концептот на обични акции не се користи во другите земји;

3. правата на издавање се обични во другите земји, тие се вклучени во основната EPS, се

бара корекција на именителот за бонусот кога правата се издадени под тековната пазарна

цена.

Предложени промени при пресметувањето на EPS

FASB и IASC имаат преземено заеднички проект на EPS со цел за меѓународна

хармонизација. И двата пристапи ја поедноставуваат пресметката на EPS барајќи од

фирмите да објават основен и разводнет број за EPS, елиминирајќи ги (САД) примарните

заработувачки по акција. Двата пристапа се слични и значајните разлики се ублажени со

обелоденетите барања. Меѓутоа некои концептуални и практични разлики остануваат.

Значајните разлики се наоѓаат во целите: FASB предлага да го инкорпорира

потенцијалниот разводнет ефект на сите хартии од вредност што може да имаат

побарување на заработувачките, каде што целта на IASC е да обезбеди загрижувачки

сигнал за ризик или варијабилност на EPS. Меѓутоа, значајните обелоденувања би ја

олесниле компаративноста. Друга значајна разлика произлегува од изборот на

“контролираниот број“ употребен за пресметување на разводнувањето: FASB ја користи

добивката од редовното работење, додека IASC ја предлага нето-добивката наменета за

редовните акционери. Пресметките на EPS базирани на претпоставките на FASB треба да

бидат поинформативни (поспоредливи во текот на периодот и меѓу фирмите), бидејќи тие

нема да бидат под влијание на дискрецијата на менаџментот врз износот и моментот на

доброволен избор на сметководствени промени, различните употребени методи за

адаптирање на назначените сметководствени промени, дисконтинуитетот на работењето и

вонредните ставки. FASB, исто така, би барал обелоденување на EPS за сите компоненти

и на добивката. Спротивно, IASC само бара обелоденување на EPS базирано на нето-

добивката наменета за редовните акционери. Другите две разлики се: прво, FASB би

барал пресметување на основната и разводнетата EPS, користејќи го новиот број акции во

оптек, следејќи ги дивидендите во акции, раситнувањето на акциите, или повратно

раситнување на акциите што настанува по завршувањето на периодот, но пред

издавањето на финансиските извештаи. Предлозите на IASC ја назначуваат употребата на

фактички акции во оптек на крајот на периодот, но повикуваат за обелоденување на

ваквите трансакции и про форма износите на EPS. Втората разлика вклучува употреба на

различни методи во случај првата да содржи елементи на бонус. IASC предлага корекција

за објективната вредност на теоретските поранешни права, додека FASB го употребува

15

методот на трезорски акции. Оваа акција е неверојатно да биде материјална, освен ако

понуденото право не е за значаен број акции. Понудените права со голем елемент на

бонус се ретки во САД. Двете понуди содржат значаен прогрес во однос на

хармонизацијата и ќе го помогнат инвестирањето во другите земји, обезбедувајќи

именителот на EPS да биде споредлив меѓу земјите. Меѓутоа, компаративноста на

броителот (бројот заработувачки) продолжува да бара многу повеќе работа. Целосно

разводнети заработувачки по акција (FDEPS) за одразување на максимално

потенцијалното разводнување, како резултат на CSE се другите конвертибилни хартии од

вредност, не разгледувајќи го CSE. Ваквите хартии од вредност се нарекуваат други

потенцијално разводнети хартии од вредност (OPDS).

FDEPS = расположива нето-добивка за обичните + корекција за CSE и OPDS

пондерирани просечни обични акции + пондериран просечен CSE и OPDS

За да се пресмета потенцијалното разводнување, мора да бидат направени претпоставки

со земање во обѕир:

- дали конверзијата или реализацијата, фактички би настанале;

- како би се користеле приходите од реализацијата.

Всушност овие претпоставки во многу случаи се слободни и не се неопходно врзани

за економската реалност. На тој начин компаниите со комплексни и променливи структури

на капиталот, и нивото и трендот на објавената EPS се под влијание на направените

претпоставки.

Корекции за опциите и варантите

APB 15 го употребува методот на трезорски акции за пресметување на

разводнувачкото влијание на опциите и варантите врз EPS. Овој метод претпоставува дека

приходите од реализација се користат од фирмата за повторна набавка на обични акции

на отворениот пазар. Колку подолго пазарната цена (МР) е поголема од реализациската

(ЕР), ефектот би бил разводнувачки и опциите и варантите би влијаеле врз (и на

примарните и на целосно разводнетите) калкулации на EPS. Именителот на EPS

коефициентот е корегиран со додавање на значајните акции еднакви на:

MP – EP

I = ----------------------------- x N

MP

16

каде што N е еднаков на бројот издадени акции по реализациска вредност. Не се прави

корекција на броителот.

Корекции за конвертибилните хартии од вредност

Разводнетиот ефект на конвертибилните обврзници и приоритетни акции е

пресметан со употреба на методот на “конвертирање“ што претпоставува дека хартиите од

вредност се конвертирани во обични акции во почетокот на периодот или на датумот на

издавање, кој е од нив подоцна. Именителот е корегиран преку вклучување на

новоиздадените акции и броителот е корегиран со елиминирање на каматата (по данокот)

и/или исплатата на дивидендите на приоритетните акции, извршена на конвертибилните

хартии од вредност.

Ограничувања при пресметките на EPS

Ограничувањата на EPS како мера на профитабилноста треба да се разгледуваат

пред употребата на коефициентот за целите на вреднувањето и спордувањето.

CSE класификацијата за конвертабилноста е перманентно утврдена врз основа на

Аа-приносните обврзници во моментот на издавање. Меѓутоа, последователните промени

на пазарните цени влијаат врз конверзијата и промената на веројатноста дека конверзијата

(разводнувањето) фактички би настанала.

Пример: Пресметување на заработувачките по акција

Претпоставки

1996 Нето-добивка $500.000

Просечни обични акции 100.000

Даночна стапка 40%

Конвертибилна обврзница издадена на 1 јули 1996

Номинална вредност $1.000.000

Стапка 8% (полугодишна)

Конвертибилност 25 акции за обврзница од $1.000

Аа-стапка на обврзницата 9%

Опции на обичните акции издадени на 31 декември 1995

Број на акции 25.000

17

Реализациска цена $25,00 по акција

Просечна цена во текот на 1996 $27,50 по акција

Цена на крајот на годината на 31 декември 1996 $30,00 по акција

Примарни заработувачки по акција

Конвертибилната обврзница не би ја разгледала CSE за PEPS бидејќи стапката на

обврзниците од 8% надминува две третини од Аа-стапката (2/3х9%=6%). Опцијата ја

разгледува CSE и бидејќи (просечната) пазарна цена е поголема од реализациската цена,

ефектот би бил разводнет.

Нето-добивка + корекции на камата (намалена за данок)

PEPS = ------------------------------------------------------------------------------------------------

Просечни обични акции + дополнителни акции

● Аа-приносните обврзници претставуваат погрешна банцхмарк за најголем број

фирми. Нејзината употреба резултира во помала можност за CSE-класификација за ниско

рангираните фирми, бидејќи е помалку веројатно дека тие можат да ги продаваат хартиите

од вредност со ефективен принос понизок од две третини од приносот на Аа-обврзниците.

● Претпоставките за методот за трезорски акции се нереални, тие го одбиваат

фактичкото влијание на реализацијата само во ретки случаи.

● Порастот на стапките на EPS може да биде уништен со политиката за дивиденди и

финансиската политика на фирмата. Фирмите со ниски коефициенти за исплата на

дивиденди ќе покажат повисоки стапки на пораст на EPS, отколку фирмите со повисоки

коефициенти за исплата на дивиденди.

Паричен тек по акција

Паричниот тек по акција се пресметува со користење на CFO како броител.

Пресметувањето на овој начин ја објавува генерираната парична способност на фирмата.

Како сите резимирани мери, паричниот тек по акција треба да биде употребен со

претпазливост. CFO/акција подлежи на наредните проблеми:

●варијабилност од година во година;

●зависност од сметководствените методи;

●неотсликување на потребните парични средства за бараните исплати на долгот;

18

●неотсликување на потребните парични средства за одржување на производниот

капацитет.

EBITDA по акција

Заработувачката пред каматата, данокот, депрецијацијата и амортизацијата

(EBITDA) се пресметува со додавање на трошокот на депрецијација и амортизација на

заработувачките пред каматата и даноците (EBIT). Таа често се користи како мера на

паричниот тек, но подлежи на многу ограничувања што не се за игнорирање:

1. варијации на сметководствените методи;

2. потребни парични средства за оперативниот капитал;

3. барањата за сервисирање на долгот и други фиксни трошоци;

4. потреба за одржување на производствениот капацитет.

Поради овие причини не треба да се користи за целите на вреднувањето.

Книговодствена вредност по акција

Овој коефициент ја претставува главнината на фирмата (обична главнина намалена

за приоритетни акции по ликвидациска вредност) по акција (бројот на акции во оптек на

датумот на билансот на состојбата) и понекогаш се користи како бахцџмарк за

споредување со пазарната цена по акција. Охлсон (1995) во своето последно дело ја

додава каматата на книговодствената вредност (и на коефициентот цена-книговодствена

вредност) како инпут на сметководствените модели за вреднување. Меѓутоа,

книговодствената вредност по акција има ограничување како алатка за вреднување,

бидејќи е предмет на вредносни мерења според GAAP:

● кои се ограничени од набавната вредност наместо условите на тековната пазарна

вредност;

● чија дефиниција од што се состојат средствата или обврските може да не е во

согласност со економската реалност.

На тој начин билансот на состојба може да содржи гудвил или други нематеријални

средства о неизвесна вредност, пазарната вредност на инвестициите и постојаните

средства може да се разликува значително од вредноста во билансот на состојба и може

да постојат значајни корекции на вонбилансното работење.

19

Коефициенти цена-заработувачки и цена-книговодствена вредност

Коефициентот P/E го мери степенот до кој пазарот ги капитализира заработувачките.

Коефициентот P/E е предмет на многу погледи во академската литература, како и на

професионалниот свет. Книговодствената вредност по акција и врската со цената во

форма коефициент, цена/книговодствена вредност (P/B) неодамна доби внимание во

финансиската и сметководствената литература. Наведениот модел за вреднување на

Охлсон (1995) е една причина. Дополнително Fama и French (1992) утврдиле дека

коефициентот P/B (заедно со големината) е најдобар претскажувач на идните приноси од

акции. Фирмите со низок коефициент P/B последователно имаат конзистентно повисоки

приноси отколку фирмите со висок коефициент на P/B.

Коефициент за исплата на дивиденди

Коефициентот за исплата на дивиденди представува процент од исплатените

заработувачи за дивиденди како

Дивиденди

Исплатени дивиденди = -----------------------------------------

Нето-добивка

Во основа фирмите во “порастот“ имаат низок коефициент за исплата на дивиденди,

бидејќи задржуваат најголем дел од нивната добивка за финансирање на идната

експанзија. Фирмите во фазата на “созревање“ имаат тенденција на повисок коефициент

за исплата на дивиденди.

Ефект од политиката за дивиденди врз порастот по акција

Ирелевантноста на политиката за дивиденди на фирмата е предмет на голем број

дебати во финансиската литература. Меѓутоа значајно е да се има во предвид дека

коефициентот за исплата на фирмата (комбиниран со финансиската политика) може да

води кон различни стапки на пораст на EPS и книговодствената вредност по акција.

Фирмите со ниски коефициенти за исплата на дивиденди ќе покажат повисок пораст

отколку оние со високи коефициенти за исплата на дивиденди. Како резултат на тоа можат

да произлезат неадекватни одлуки кога се споредуваат фирми со различни политики за

дивиденди. Тоа можеме да го прикажеме со следниот пример:

20

Ефект од политиката на дивиденди врз порастот на заработувачките и

книговодствената вредност по акција

19Х1 19Х2 19Х3 19Х4 19Х5

Фирма А: ниска исплата на дивиденди

Нето-добивка ($000) 1.000 1.090 1.188 1.295 1.411

Просечни акции (000) 1.000 1.000 1.000 1.000 1.000

Заработувачка по акција ($) 1,00 1,09 1,19 1,30 1,41

Исплатени дивиденди ($000) 100 109 119 130 141

Книговодствена вредност ($000)* 10.900 11.881 12.950 14.115 15.385

Книговодствена вредност/акција ($)* 10,90 11,88 12,95 14,11 15,38

Фирма Б: висока исплата на дивиденди

Нето-добивка ($000) 1.000 1.090 1.188 1.295 1.411

Просечни акции (000) 1.000 1.090 1.188 1.295 1.411

Заработувачка по акција ($) 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00

Исплатени дивиденди ($000) 1.000 1.090 1.188 1.295 1.411

Издадени акции (($000) 900 981 1.069 1.165 1.270

Претпоставена цена по акција ($) 10.00 10.00 10.00 10.00 10.00

Број издадени акции (000) 90 98 107 116 127

Книговодствена врдност ($000)* 10.900 11.881 12.950 14.115 15.385

Книговодствена врдност/акција ($)* 10,00 10,00 10,00 10,00 10,00

Фирма В: споредена со фирма Б

Коефициент за заработувачка по акција

1,00 1,09 1,19 1,30 1,41

Коефициент за книговодствена вредност по акција

1,09 1,19 1,30 1,41 1,54

*На крајот на годината

Забелешка: Почетната книговодствена вредност на 1 јануари 19Х1, се претпоставува да

биде $10.000.000.

Фирмата А прикажана во претходниот пример има низок коефициент за исплата на

дивиденди од 10%. Реинвестирањето на заработувачките обезбедува сигурен пораст на

EPS и константен ROE од 10% и емисија на нови акции. Фирмата Б ја исплаќа целата нето-

добивка како дивиденди. За да обезбеди пораст на капиталот, таа ги продава новите акции

по назначената цена (за поедноставување ние претпоставуваме константен коефициент

цена-заработувачка од 10). Иако двете фирми покажуваат иста стапка на пораст на нето-

добивката (9%), фирмата Б покажува пораст на заработувачката по акција и

книговодствената вредност. Порастот на акциите во оптек е рапиден, како што е порастот

на заработувачките и книговодствената вредност. Последниот дел на Приказот покажува

голема разлика меѓу двете фирми.

Иако овој пример може да не е реален, тој представува разумно објаснување на

состојбата на јавните претпријатија (гас, електростопанство, водостопанство) во САД. За

да се привлечат инвеститорите, тие периодично продаваат дополнителни обични акции.

Како резултат на тоа, стапките на пораст на EPS биле ниски. Овие фирми се влезени во

испревртен циклус. Доколку ги намалат нивните стапки на дивиденди, нивните стапки на

21

пораст на EPS би пораснале, и тие можат да ги разгледаат компаниите во пораст наместо

супститутите на обврзниците. Во последните години некои јавни претпријатија ги намалија

своите дивиденди или го ограничија порастот на дивидендите за да ги зголемат

расположивите акумулирани добивки за ново инвестирање. Другите јавни претпријатија

долго беа успешни во промовирањето на самите себеси како компании во пораст преку

исплатата на ниски дивиденди и/или дивиденди на акции и ги задржуваа своите

заработувачки за пораст.

22

ИЗРАБОТИЛЕ

Виолета Цинцароска 4567

Стојна Богоеска 4552

Благоја Грозданов 4564

Ивана Илиќ 4563