—*v T

MmïyetANATSAYI: 367 • 1 EYLÜL 1995 • 30.000 LİRA

- V «s Hk w; 7p i İs]1 , m

à ' i M É ißk /.Ä rn» İ 'u S İ r i ı

“SA N AT1 Eylül 1995Sayı 367 / Sıra 717 / 30.000 Ura On beş günde bir yayımlanır.

Sahibi:AYDIN DOĞAN

Genel Yayın Danışmanı:AKAL ATİLLA

Sorumlu Yazıişleri Müdürü: ZEYNEP ORAL

Yazıişleri Müdürü:BÜLENT BERKMAN

Kapak Fotoğrafı:MÜCAHİT BÜBER

Abone koşulları:Yıllık: 720.000 TL Altı aylık: 360.000 TL Yabancı ülkeler için ayrıca posta ücreti alınır.Kıbrıs’ta satış fiyatı: 35.000 TL

Abone İçin hesap no: 119 646 - 7 Türkiye İş Bankası Yenicami Şubesi

(Milliyet Sanat Dergisi’ne abone olmak için abone bedelini, yukarıdaki hesap numarasına yatırıp, dekontun fotokopisini dergiye ulaştırmak yeterlidir.)

Adres:Doğan Medya Center 34554 Bağcılar / İstanbul Tel: 505 63 41 / 42 Fax: 505 63 48

AFİŞTEKİLER

ATTİLÂ İLHAN 70 YAŞINDA

Yazıya adanmış ömür / Ahmet Oktay

Sokaklarda mızıka çalan bir şiir... / Sunay Akın

Attila Ilhan: “Edebiyat, hayat bilgisine dahildir” / Zeynep Ankara

Attila Ilhan’ın deneme ve şiirlerinden seçmeler

MAGUY MARINMaguy Marin ya da “dansın kamikaze’si” / Zeynep Oral 22

FANATİZMAkdeniz’in üzerinde kara bir hayalet var: Fanatizm /Ferit Edgü 32

EUGENIO BARBABarba ve Varley TAL’ın konuğu:Odin Serüveni, Bölüm 1 / Alin Taşçıyan 38

ÖDÜLLÜ BULMACA

Kumsalda / Orhan Duru...........................................................................21TÜYAP 5. İstanbul Sanat Fuarı’na katılım giderek artıyor.................24Tiyatroda kültürlerarası etkileşim / Zehra Ipşiroğlu............................26Tan Sağtürk: Kadın Tanrı’nın dans eden oğlu / Alin Taşçıyan.......... 27Eylülde dans izlenir!............................................................................... 30Kaplumbağalı yazılar: Toshanım ile Tosbey! / Akgün Akova........... 36Kopenhag’da hava caz kokuyordu! / H. Cengiz Kahraman.................41Düşüncede aykırılık ve seçkinlik / Mehmet Yılmaz............................42Selma Gürbüz 1. Kvvangju Bienali’nde / Demet Elkatip.....................44Yasaklar Dosyası: İdam ve yasak / Mahmut T. Öngören....................45Türk ve dünya edebiyatından mektup örnekleri.................................. 46

Sinema / Ali Ulvi Uyanık (49), Sergiler / Kaya Özsezgin (50),Yeni Yayınlar / Zeynep Ankara - Nevzat Yalçın - Orhan Tüleylioğlu (53), Müzik / Faruk Yener - Daniyal Eriç (56), Flaberler (58),On Beş Günün içinden (60)

ATTİLÂ İLHAN 70 YAŞINDAsinin yetkin örneklerini tanıya­caklardır çünkü. Aynı zamanda da bugün varılan noktayı daha iyi kavrayacaklardır.

Attilâ İlhan, söylemek gerekir ki, edebiyat dünyasına bir harika çocuk k im liğ iy le g irm iştir: 1946’da Cumhuriyet Halk Partisi Şiir Y arışm ası’nda Cahit Sıtkı Tarancı’nın “Otuz Beş Yaş” şiiri­nin ardından, Fazıl Hüsnü Dağ­larca gibi bir adı so llayarak “Cebbaroğlu Mehemmed” adlı şiiriyle ikinci olmuştur. 21 yaşın­da edindiği yeri, 70 yaşına ulaştı­ğı bu günlere kadar korumuştur Attilâ İlhan.

Şimdi tam anımsamıyorum a- dını, Muhtar Körükçü olabilir, yıllar önce bir yazar Attilâ için “vurduğu yerden ses getiriyor” demişti. Gerçektir: sadece şiiriyle değil, hangi türe el atarsa atsın, Attilâ İlhan, daima bir düzeyin üstüne çıkmıştır her zaman. Ro­man yazmış, edebiyat ve sinema eleştiri yazmış, senaryo yazmış, televizyon dizisi yazmış ve hep­sinde başarılı olmuştur. Türki-

Yazıya adanmış ömürAhmet Oktay

Attilâ İlhan edebiyat dünyasına bir harika çocuk kimliğiyle girmiştir. 21 yaşında edindiği yeri,70 yaşına ulaştığı bu günlere kadar korumuştur

A ttilâ İlhan, Şişli’de otur­duğu apartmanın bodrum kat kapısını açtığında, yıl

1953’tü. Demek ki, tam 42 yıllık bir tanışıklığımız, dostluğumuz var. Baylan’da saatler süren ko­nuşmalarımızı, tartışmalarımızı, Mavi dergisi dolayısıyla yaptığı­mız yazışmaları, bugünmüş gibi anımsıyorum. Gerçi, son yıllarda hemen hemen hiç görüşemedik. Belki, bana da bir tür sokak kor­kusu bastığından. Meraklı ve or­ta yaşı geçmiş okur, A ttilâ’nın Behçet N ecatigil’in Evler adlı kitabını “Sokak Korkusu” başlığı altında Seçilmiş Hikayeler der­gisinde eleştirdiğini anımsaya­caktır. Genç okurlar ise, hem bu yazıyı hem de Attilâ’nın öteki ki­tap eleştirilerini Gerçekçilik Sa­vaşı adlı yapıtında bulabilirler. Dahası, bulmalı ve okumalıdır­lar. 1950’li yılların yazın eleştiri­

4

ye’nin en iyi polemikçilerinden biri olduğunu da hemen ekleme­liyim. Edebiyat kuramcısı olarak da, en azından 1955 - 1960 ara­sında etkin olduğunu da.

Türk şiiri, bugün çok dallı bu­daklı bir görünüm kazanmış bu­lunuyor. Şiirin algılanış ve alım- lanış biçimi de dönüşüme uğradı elbet. Bu yüzden tarihsel pers­pek tife sahip o lunm adığ ında 1950’ler şiirini ve bu şiir içinde Attilâ’nın yerini anlamak sanıl­dığından zordur. Attilâ İlhan Sis­ler Bulvarı’nın, özellikle “içten dışa” başlığını taşıyan ikinci bö­lümünde yer alan şiirlerini dergi­lerde yayımlamaya başladığında, o güne kadar pek rastlanmayan bir genleşmeye ve tepkiye yol aç­mıştır. Bugün unutulmuş olabilir; ama o şiirler, genç şairlere ivme kazandırmıştır. Metropol olgusu­nu ve büyük kentte yaşayan bire­yin yalnızlaşmasını, yabancılaş­masını ilk kavrayan şairlerden bi­ri olmuştur Attilâ. Kent bireyinin firar arzusunu, egzotizmi ve ro­mantizmi de yedeğine alarak dil­lendirirken, kapitalistleşmekte o- lan Türkiye’nin bu süreç içinde biçimlenecek olan yeni insanı­nın psikolojik yapısına ilişkin ilk vurguları yapmıştır.

İmgelem ve düşlemi öne çıka­rışıyla, betimlemeden imge ve eğretilemeye geçişiyle, Garip’çi- lerin ve kendisinin “aktif realist­ler” diye adlandırdığı Toplumcu Gerçekçi şairlerin öykülemeye yaslı şiirini belirmekte olan yeni kültürel / düşünsel / tinsel sorun­ların dışlaştırılması için yetersiz bulan ve başka türden bir yazın­sal / şiirsel beklenti ufkuna doğ­ru dönen genç kuşağı, mıknatıs gibi kendine çekmiştir. Bu ba­kımdan, tkinci Yeni’nin şiir an­layışıyla cepheden savaşa giren Attilâ, ironik biçimde ikinci Ye­ni’nin hazırlayıcılarından da ol­muştur.

E deb iyat kuram cısı o larak 1950’lerde verdiği mücadele kü­çümsenemez. Sosyal Realizm a- dını verdiği kuramı, marksist il­kelerle Kemalist ilkelerin bir bi­reşimini (sentezini) öngörüyordu ve bu yanıyla da hem bugün ü- çüncü dünyacı olarak nitelenebi­lecek Kadro hareketinin bir u-

tografik romandır bu. O yıllarda­ki gerçekçi Türk romancılığının büyük ölçüde zamandizinsel olay kurgusunun ve daha çok diyaloga dayalı biçeminin karşısına Attilâ özöyküsel ve çok zamanlı bir anlatım tekniği çıkarır. Zenciler Birbirine Benzemez’de geliştir­diği bu tekniği sonraki romanla­rında zenginleştirir. Ancak he­men belirtmeliyim: Sokaktaki Adam daha çok bir bireyin öykü­sü olarak belirirken sonraki ro­manlar giderek, artan bir dozda toplum sal / siyasal bir içerik _______________________ ►

zantısım oluşturuyor hem de da­ha sonra cuntacı bir karakter de edinecek Yön hareketini de önce- liyordu. Attilâ sosyal realizm te­rimini kendi düşünsel / sanatsal çabasını sosyalist realizmden a- yırmak ve Jdanovist / Stalinist anlayışa karşı olduğunu belirt­mek için seçmişti. O yıllarda, ge­niş tartışmalara ve jurnallere ne­den olan düşüncelerini Attilâ 70 yaşında bugün de koruyor.

Romancı Attilâ Ilhan, ilk çıkı­şını Sokaktaki Adam’la yaptı. Kendisi de belirtir: ilk sinema-

5

y an sıtırla r. R om ancı o larak Attilâ İlhan, tarihsel diye nitele­nebilecek olan bir kurguya ve roman anlayışına yönelir. Ama hemen vurgulanması gerekir ki, Attilâ İlhan bireysel sorunları ve tinsel / düşünsel olguları daima merkezi düzeyde korumayı ön­görür. Romancı olarak onun ö- zellikle cinsel sorunları cesaretle ele aldığını da belirtmek gerekir. Bu ele alışın belirli bir tecimsel boyutu bulunduğu düşünülebilir­se de bu olgu onun bu düzeydeki gözü pekliğinin küçümsenmesi­ne yetmez.

Bu yazı, A ttilâ Ilh an ’ı tüm yönleriyle ele almayı öngören bir inceleme değil elbet. Sadece bir anımsama ve yazıya adanmış bir ömre saygı sunm a yazısı. Attilâ Ilhan’ın şiire, edebiyata, siyasaya ilişkin düşüncelerini paylaşmayabiliriz. Ama, o, Türk edebiyatının merkezi adlarından biridir. Attilâ İlhan 70 yaşında, ben 60 yaşımı iki yıl önce geç­tim. Şimdi geriye dönüp baktı­ğımda, geçtiğimiz yolun ne ka­dar engebeli olduğunu daha iyi anlıyorum. Attilâ, 1987’de ya­yım ladığı K orkunun K rallı- ğ ı’nı “Aziz Kardeşim Ahmet Oktay’a - ‘Yola bir düşüldü mü ömür boyu gidilir’” diye imzala­mış. Hala gidiyoruz. ■

Attilâ İlhan 70 yaşında

Sokaklarda mızıka çalan bir şiir...Sunay Akın

A lfred Hitchcock beş - altı yaşlarındayken eline küçük bir not tutuşturan babası

karakola gitmesini ister. Polis şefi kağıdı okuyunca “biz kötü çocuk­lara böyle yaparız” diyerek kendi­sini beş - on dakikalığına bir hücre­ye kapatır!..

Attilâ Ilhan’ın şiirinde “polis” ve “sinema” imgeleri içiçedir. Hitc­hcock sinemada ne ise şiirimizde de Attilâ İlhan o’dur. Gerilim dize­lerinin usta şairi çocukluğunda ge­rilim filmlerinin usta yönetmenle- rininkine benzer bir olay yaşamış­tır: “40 yıllarında, çocuk yaşında tutuklanmışım, o zaman milli kü­tüphane dolaylarında olan cezae­vinde yatıyorum, bir gün beni ve benimle birlikte yatan Cemşid Hun’u sorguya götürecek oluyor­lar. Jandarmaların ortasında kelep­çeli olarak adliyeye gidiyoruz, tam o sırada yolun üstündeki Elhamra sineması dağılmaz mı? Çıkanlar a- rasında beni de, Cemşid’i de tanı­yanlar çok, arkadaşımı bilemem, sadece alt dudağımı ısırdığımı ha­tırlıyorum, ama ben berbat olmuş­tum, insanların bize bakışlarının küçümseme, alay, korku, ‘adam­dan saymamak’ benzer bir sürü şey duyumsanıyordu.”

Şairin yıllarca içinde taşıdığı bu izlenim şiirlerine yansır. Tıpkı Hitchcock’un yaşadığı olayın izini filmlerinde görmeniz gibi. Attilâ İlhan şiirimizde gerilimin öncüsü­dür. Ki, bu yönüyle bana polisiye romanın kurucusu olan Edgar Ai­len Poe’yu anımsatır. “24 - 61” ad­lı şiir, Attilâ İlhan şiirinin bu konu­daki başarılı örneklerinden biridir. Bir telefon numarasıdır 24-61. Şi­irimizde telefonu en çok kullanan şair A ttilâ Ilhan’dır. 15945... 584160... Cemal Süreya, Behçet Necatigil’in şiirlerini nereye yazdı­ğını düşünerek bir şiir oluşturmuş­

tur. Biz de, böylesi bir yaklaşımla Attilâ Ilhan’ın şiirlerini telefon rehberlerindeki boşluklara yazdığı­nı söyleyebiliriz. Bu arada telgraf kağıtlarını da unutmamalıyız.

Yalnızca bir telefon numarasını değil, araba plakasını da, Attilâ Il­han şiirinde ad olarak görürüz. A- çılacak bir şiir müzesi için 34 FN 346 plakalı araba mutlaka bulun­malı ve bir köşede yer almalıdır:

dağılmış su dumanı şimşekli bir karanlığa / yağmurun altında çınar / çınarın altında o karaltı / bırakıl­mış bir araba / 34 FN 346 / sağ ar­ka lastiği yırtılmış / camlarında kurşun delikleri / içinde barut ko­kusu var/hala çalışıyor silecekleri / bir sola bir sağa / bir sola bir sa­ğa

Şiir müzesinde sergilenen araba­nın da silecekleri durmadan çalış­malı; bir sola bir sağa... 34 FN 346 yamyassı bir Citroen ya da yeşil bir Ford olabilir!

Elbette yeraltı dünyası da ola­caktır Attilâ Ilhan şiirinde. Sonu sı­fırla biten bir telefon numarasında cam yeşili eteklikler giyen kadını kıstırdığı gece bir dönemin ünlü mafya babası küçük sezar öldürü­lür... Şiirimizde Al Capone’un izi­ni sürecek olursanız Cemal Süreya ve Özkan Mert’in dizelerine rast­larsanız. Ama, onu da şiirimize ilk konuk eden Attilâ Ilhan’dır: “sen yalnızlık, insanın çocuğu ve cella­dı; bu cinnet çarşısının cigara külü, tuzlu fıstık ve kötü parfüm kokan rezil avuçlarında al capone gibi ge­zindikçe, daha çok devriyeler, daha çok yıldırım ekipleri; ömer hay- bo’yu gözlük diye siyah itlikler ta­kınmış olarak, çılgınlığın eşiğinden toplayacaklardır.”

Gözlüğüyle sürekli olarak oyna­yan, onu eline alarak konuşan bir

6

şiir. Ki, bu yüzden gözlük sözcüğü içinde çokça yer alır. Limanlarda görünse de, daha çok garlarda gezi­nir. Ciğerlerine tren dumanlarım çeken bir şiir. Bir yanında uluyan elektrikli gitar, öbür yanında Fa­tih’te çalan yoksul bir gramofon vardır. Pasaportunu yanından hiç ayırmayan bir şiir. Joseph Konrad ve Blaise Cendrars’ın arasında yü­rür. Yolculuk sırasında bir vapurun güvertesinde küpeşteye yaslanıp suları seyreden bir kadından etkile­necek kadar da romantik!.. Fransız- cayı bilen bir şiir: Dakar için Fran­sız vizesi ister konsolosluktan:

-... pardon ınonsieur! je vais vo- us demander / un visa, si c ’est pos- sible, pour dakar

Ama, bilmediği dillere de kulak veren bir şiir:

Usul usul karanlıkta kiirtçe ko­nuştular / ağaç suratlı iki adam / kürt olduklarını bilmiyordum / ne dediklerini anlamadım / birdenbire konuştular / dağların umum sus- muşluğunda / dinlenip dururken sonbahar

İspanyolca da bilmez ama Anto- nio Machado’dan şiir okur telsizci

Hamdi... Telsizci Hamdi kim mi?.. “Hani cebinde hiç büyük para taşı­mayan / boynunun üstünde başı fevkalade eğreti / hani gözlükleri lüzumundan fazla temiz”... Hala bilemediniz mi?.. Çok mu merak e- diyorsunuz?.. Öyleyse not düşelim: Attilâ Ilhan’ın ilk adıdır Hamdi.

Ve Şeyh Bedreddin’den Maria Pilar’a uzanan, asılan, kurşuna di­

zilen, öldürülen nice insan!.. 31 Temmuz 1914’te öldürülen L’Hu- manite gazetesinin kurucusu Jean Jaures ve 9 Haziran 1910 tarihinde öldürülen gazeteci Ahmed Samim anısına kucak dolusu karanfil bıra­kalım Attilâ İlhan şiirine:

tavana asılmış sosyalist saçların­dan / alı sabah sabah omuzları kan içinde / işkence sonrası genç bir kadın militan / yığınlar uğulduyor hummalı gençliğinde / adı bile çık­mamış dudaklarından / doğru ya­şadığının sımsıkı bilincinde

Günümüzde birçok bilim adamı ve yazar kitaplarından dolayı Dev­let Güvenlik Mahkemesi ’nde yar­gılanıyor. Şüphesiz ki, böylesi çir­kin yargılamalar ülkemizde yeni değildir. Ama, Attilâ İlhan şiiriyle çok onurlu bir bağlantısı vardır: Yazdığı bir kitaptan dolayı DGM’de yargılanan Server Tanilli savunmasının sonunda Attilâ Il­han’ın şu dizelerini okur:

o sözler ki acıdır / mapusane av­lularında / demir kırbaçlar gibi şaklar/o sözler ki sırasında / çiçek açmış bir nar ağacıdır / dağ ufku­na vuran deniz aydınlığı / sırasın­da gizemli bıçaklar / o sözler ki / imgelem sonsuzluğunun / ateşten gülüdürler / kelebek çarpıntılarıyladoğarlar ölürler/o sözler ki kalbi-

----- ►7

m izin üstünde / dolu bir tabanca gibi / öldü ölesiye taşırız / o sözler ki bir kere çıkmıştır ağzımızdan / uğrunda asılırız

DGM’de yargılanan yazarlar sa­vunmalarının sonunda bu şiiri oku- salar zorbalara karşı güzel bir uy­gulama başlamış olmaz mı?..

Attilâ Ilhan’ın “hep aynı trenler” şiirini okuyanlar 2. Dünya Sava- şı’nda yüz otuz bin insanın öldü­rüldüğü Dachau toplama kampında bulurlar kendilerini. Ve ben, 1994 yazında yolum Dachau toplama kampına düşünce aslından biraz yanlış anımsamış olsam da, Attilâ Ilhan’ın aşağıdaki dizeleri yazdı­ğım kağıttan bir gemi yapıp, kam­pın içindeki su kanalında yüzdür­düm:

belki son yahudiler dachau te­merküz kampı ’ndan / görünmez bir piyanoyu çalmaya hazır elleri

Şimdi de, Attilâ Ilhan şiiri için söylenmiş bir yanlış yargıya kulak verelim: “Attilâ Ilhan’ın yarına ka­lacak gerçek ve usta bir şair olma­dığını söyleyebilirim. Kendisinde şairlik vasfı az çok mevcut olmakla beraber ifade ve şiiriyet bakımın­dan zayıf oluşu yarına kalmasına mani teşkil edecek sebeplerin ba­şında gelmektedir. Bu arada bazı güzel şiir ve mısralar varsa da,

Attilâ Ilhan şiir adı altında bütün yazdıkları ile mütalan ve tahlil edi­lecek olursa; hüküm ve netice ile biraz acı ve aleyhinde olacaktır.”

Yukardaki sözlerin sahibi, Attilâ Ilhan’ın “bu şehrin en büyük yanlı­şı” diye tanımladığı Galata Kule- si’nden atlayarak intihar eden oğlu­nun acısını yüreğinde taşımış olan Ümit Yaşar Oğuzcan’dır!.. Şiirleri­ni hep küçük harflerle yazan Attilâ Ilhan’ın büyük, çok büyük bir şair olduğuna yaşamın şiire mecburlu- ğunu bilenler şapka çıkarırlar. Attilâ Ilhan şiiri zamanla olan ma­

çını kazansa da, içinde kaybeden birçok şey var­dır:

m idhadpaşa s ta d ı’nda bir maç beşiktaş yeniliyor / açık t r i b ü n l e r d e yamyamlar ağ­layarak

işte Attilâ Il­han gemisinden hayvanlar: Tim­sah, penguen, kurt, köpek, ça­kal, geyik, fok balığı, kuğu, ta- vuskuşu, martı, tavuk, civciv... Şunu da, hemen belirtelim ; bu

hayvanlar şiirleri sözlük yardımıy­la okunabilen şairlerde olduğu gibi Dondurulmuş Hayvanlar Müze- si’nde sergilenmezler. Hepsi de, canlı olarak “doğal” ortamındadır- lar!..

- Attilâ Ilhan kaç yaşında?-70.Elime Attilâ Ilhan’ın bir şiir kita­

bını alıyorum rasgele... Birkaç şiir okuyorum içinden... Ve hiç tered­düt etmeden söylüyorum: Yazdığı bir tek şiir bile şiirin “kareası”na girmesine yetmiş!..

Attilâ Ilhan adının yanlış yazıl­masına çok kızar. Adındaki “1” harfini çift yazar “t” harfini teke indirir ve de “a” harfinin şapkasını atarsanız üzersiniz şairi. Ne dersi­niz, yoksa bunun nedeni nice güzel aşk şiiri yazan Attilâ Ilhan’ın aşa­ğıdaki dizeleri midir:

geniş şapkalarıyla solgun kadın­lar / 1 harfleri midir geceye uzanan

“Kuşlar” filminin ünlü yönetme­ni Hitchcock ile başlamıştık Attilâ Ilhan şiiri üstündeki kısa uçuşumu­za... Ve, sinemanın 100. yılı olan 1995’te yetmiş yaşma giren şiiri­mizin yüzakı şairi Attilâ Ilhan’ın dizeleriyle Hitchcock’u selamlaya­lım:

kuşları boşlukta bir hiç sayanlar/ hiçten fazla mıdırlar çok şüpheli ■

8

Attilâ İlhan 70 yaşında / Söyleşi

“Edebiyat, hayat bilgisine dahildir”Zeynep AnkaraTelesekreter’deki ses yaşsız, cinsi­yetsiz, mekanik. Çocuk mu erişkin mi, yaşlı mı genç mi, kadın mı er­kek mi, insan mı değil mi?.. Notu­muzu bırakıyoruz. Cevap Çeş­m e’den geliyor. Bir süre sonra Attilâ Ilhan’la Türkiye’nin İstanbul kentinde, Harbiye'deki Divan Pas- tanesi’nde karşılaşıyoruz. Önceki karşılaşmamızdan bir farkı var; masanın kenarına isimliği asılmış. Mekan “özelleştirilmiş”. Özel bir süreç yaşamayı dileyerek karşısına oturuyoruz:

EM. J vet, sor bakalım. Başla...Burada insanlara bir pencere­

den baktığınız söylenebilir mi?Bir kısmı bunu bir Paris alışkan­

lığı sanıyor. Alakası yok. Bu benim üniversite yıllarımdan kalma bir a- lışkanlığım. Hukuk Fakültesi’nde bizim devam mecburiyetimiz yok­tu. Kütüphanelerde çalışmayı sev­mediğim için böyle yerler bulup çalışmaya başladık. Sonra Fran­sa’ya gidince baktım ki orda böyle bir adet var. Döndükten sonra da sürdürdüm bunu. Böyle devam e- der gider... Buraya gelelim; rande­vularımı burda veririm, arkadaşlar­la burda konuşurum. Akla hayale gelmeyecek insanlar gelir buraya. Pişman solcular gelir, her türden her boyadan eşcinseller gelir, Müs- lümanlar gelir, başörtülü kızlar ge­lir (gülüyor), ülkücüler gelir, piş­man ülkücüler gelir, Türk musikisi çalanları söyleyenleri gelir. Her çe­şit insan bir yerden gelir. Burasının fonksiyonu o... Pencere değil, tam tersine burası benim için bir çeşit halk banyosu. Bütün her kesimden çeşitli insanlar tanımış oluyorum.

Televizyondaki söyleşileriniz il­giyle izleniyor...

Öyle... Yani gelen mektuplar, i- nanılmayacak derecede. Bir de baş­ka bir şey keşfettim; basınımız çok yanılıyor. Basının müşteri profili

diye aldığı insanın dışında çok en­teresan insanlar var. Ve o insanlar beni dinliyorlar ve bana yazıyorlar. Türkiye'de Türk okuru, Türk aydı­nı yahut Türk seyircisi sandıkları değil. Başka insanlar var. Ben on­ların hassas noktalarına dokunabili­yorum. Bunu hissettim ve çok se­vindim. Zaten kitapların satışından bunu anlıyordum. Ha, bir kitabı en fazla beş bin tane basarsın, üç defa - dört defa basarsın, 20 bin 50 bin 70 bin olur. Halbuki bu çevre bir­kaç milyonla ifade edilen bir çevre. E demek ki o kadar da ümitsiz ol­maya bir sebep yok... İkinci seneyi bitirdik konuşmalarda, bir sene de devam edecek... Doğrusu onda hayretler içindeyim. Zannediyorum ki orda şansım şudur: Bir, edebi­yatçılık taslamıyorum; iki, kuşdili konuşmuyorum. Türk halkının ke­limeleriyle anlatmaya çalışıyorum. Üç, allamelik taslamıyorum. Yani bazı bilgiler vermeye çalışsam da sohbet çerçevesinde oluyor. O za­man halk bunu seviyor.

Engin bir bilgi birikiminiz, yüksek bir sentez gücünüz var. Hiç politikacılardan size akıl da­nışan oldu mu?

O bahsi kapatalım.Beyninizi nasıl korudunuz?Valla özel bir şey yapmadım. Sa­

nıyorum ki bunun için yapılabile­cek tek şey benim yaptığımdır; beynim hiç boş durmuyor. Hatta şöyle bir performansım var (gülü­yor) o çok hoşuma gidiyor; aynı zamanda iki üç işi birden yapabili­yorum.

Bu zekanın bir göstergesi sanı­rım.

Ben seninle burda konuşurken, Meydan’a yazacağım yazıyı da dü­şünebiliyorum o anda yahut hazır­ladığım senaryonun bir sahnesinin bazı özellikleri oluşabiliyor. Zan­nediyorum ki bu diriliği o sağlıyor. Yani hiç atıl kalmadı benim kafam. Kalamaz zaten. (Gülüyor) O zaman herhalde ölürüm. Öyle düşünüyo­rum.

Aydınımızın muhakeme ve sentezden yoksunluğu, sizce nasıl aşılabilir?

Sentez hakkında düşünmesiyle a- şılabilir. Düşünmüyor. Yani hazır düşünce kalıplarına çok yatkın. Bu­nun güzel bir örneği şudur: Türkiye kadar basınında köşe yazarı olan başka bir ülke yok. Köşe yazarları ne işe yarıyor? Düşünmeyen aydın­lara her gün söyleyecekleri lafları üretiyor. Şenle geliyor konuşmaya, haaa bak bu bugün Çetin’i okumuş diyorsun. Öteki geliyor, haaa bu bugün Ilhan’ı okumuş diyorsun.

9

(Gülüyor) Bu bizim dramımız...1940’lardan yürüyüp geliyor­

sunuz. Attilâ Ilhan’ın seyir defte­rini hangi olaylar belirledi? De­ğişimi hazırlayan koşullarıyla birlikte hayatınızın dönüm nok­taları...

Önemli bir soru... Şimdi benim hayatımın dönüm noktalarını düşü­nürsek, sanıyorum ki ilk sorun şu: Ben neden ilkokulun üçüncü sını­fında şiir yazdım?.. O zaman bana hiç kimse şiir yaz demedi. Ben o- turduğum yerde kalktım şiir yaz­dım. İlkbahar diye bir şiirdi. Sonra onu götürdüm babama okudum; beğenmedi. Böyle şiir olmaz, dedi. Fakat ben devam ettim... İkincisi, zannederim, sinemayı keşfimdir. Ben sinemayı daha ilkokuldayken keşfettim ve büyük bir meclubu ol­dum. Yani ben sinemayı çok sev­dim. Hatta şöyle söyleyebilirim; ben sinemayı edebiyattan sonra keşfetmedim. İkisini aynı anda keş­fettim. Onun için, benim edebi for­masyonumda sinemanın çok büyük rolü vardır başından itibaren... Ü- çüncüsü, tabii en büyük olay, orta ikinci sınıftayken Nazım Hikmet’i keşfetmem. Balıkesir Lisesi’ndey- dim...

Ve ondan sonra da her şey üst üste geldi...

O zaman gelmedi... Ben revirde hasta yatıyordum. Bizim neslimiz hep sıtmalıdır. Bende de sıtma var­dı... Lisedeki ağabeyler edebiyat kitaplarım karıştırırken, orada Na­zım Hikmet’in Yalınayak şiirine rastladım ilk defa. Allak bullak ol­dum çünkü ben o zamana kadar hiç öyle bir şiir okumamıştım. Sonra kitapçılara gittim , Nazım Hik­met’in kitabını sordum. (Gülüyor) Hepsi kovdu beni. Git, başımıza dert açacaksın; dediler. Sonra o derdi başıma kendim açtım; lisenin ilk sınıfında. O da işte bir dönüm noktası; siyasi polisle tanıştım. Derhal okuldan kovuldum, tutuk­landım, mahkum oldum. Yani 16 yaşında hayatı bitmiş bir çocuk ha­line geldim. Kayıp bir çocuk sayı­yorlardı... 41 senesinde tutuklan­dım. 41 senesinin Kasım ayında Yeni Edebiyat Dergisi’nde ilk şii­rim yayınlandı. Yani belirli bir sü­rece girmiştim ben artık... iki sene sonra Danıştay kovulma kararımı bozdu, yeniden tahsile başladım.

Ondan sonraki çok önemli bir dö­nemeç; Paris’e gidişim.

Paris yılları: Cezaevi olayıyla beraber, belirli bir siyasi tavır içine girmiş oldum. Yani ben Marksist- tim. Fakat o zaman Türkiye’de hiç­bir Marksist kitap yoktu. İki; ya­bancı dil bilmiyordum. Üç; bilsey­dim de o kitapları Türkiye’ye sok­muyorlardı. Onun için tek çaremiz, bu işi bildiğini sandığımız kimsele­re sormaktı. Allah da biliyor ki hepsine sordum, Allah da biliyor ki hiçbirisinden doğru dürüst bir ce­vap alamadım. Yani böyle bir dra­

mım vardı. Paris’e birçoğunun san­dığı gibi macera için gitmedim. Pa­ris’e Nazım Hikmet’i kurtarma ha­reketine katılmak için gittim... Ora­ya gitmemin çok büyük bir yararı da oldu; Fransızca’yı öğrendim. Fransızca’yı öğrenince, Marksizm neymiş öğrendim ve bizim burda pek Marksizm yapmadıklarının far­kına vardım. İki, bizim buradaki toplumcu anlayışın aksine oradaki toplumcu anlayışın çok daha hoş­görülü, çok daha geniş açılı oldu­ğunu fark ettim. Yani bize burda Baudelaire’i okutmazlardı. Oraya

¿LXM\ d jc V U U .

V ^ « JÜ U JU rv

WV-HruiOuâ ^«.TJüAÂjr «LiUMü) r<

Paris 1951... Attilâ İlhan İstanbul’a gönderdiği bu fotoğrafa bir dörtlük düşmüştü

10

Kardeşi Çolpan İlhan'la

gittim, Aragon dedi ki “Modern şiir Baudelaire’le başlar. Aragon Ko­münist Partisi Merkez Komitesi ü- yesiydi, Polit büro üyesiydi. Bu be­nim önüme çok geniş ufuklar açtı...

Bir tane daha var, o da çok ciddi sayılabilir; Fransa’ya gittikten son­ra cinsellik konusundaki görüşle­rimde de açılmalar oldu... Ben bu­radan gittiğim zaman, kendisini solcu zanneden fakat önyargılarla yüklü klasik bir Türk delikanlısıy- dım. Hafif çapkın geçiniyordum. Kızlarla aram iyiydi. Fakat onun dışındaki cinsel yaklaşımların hep­sine hastalık diye bakıyordum. Biz- deki genel tavır budur. Ama orada Margot diye bir kadın tanıdım. Eş­cinsel bir ressamdı; iyi de bir sanat tarihçisiydi. Onun sayesinde resim hakkında bazı şeyler öğrenmiş ol­dum, bir de eşcinsellik meselesi ü- zerinde ciddi şekilde durdum.

Dönüş: Sonra yeni bir dönem, döndükten sonra aynı fikirde oldu­ğumuz arkadaşlarla aramızda müt­hiş bir ihtilaf çıktı. Yani ben Mark- sizmin yahut Sosyalizmin dünya­daki uygulama biçiminin onun pro­jeksiyonuna uymadığı düşüncesine varmıştım. Yani yanlış bir şey ya­pıyorlar. Orada totaliterlik hüküm sürüyor ve bunun bizim Türki­ye’deki tek parti döneminden pek bir farkı yok (gülüyor), Nazilerden de bir farkı yok. Sosyalizm aslında özgürlükçü bir rejimdir. Tabii bu çok ciddi bir ihtilafa yol açtı. Han­gi Sol çıktı; herkes bana hücum et­ti. Haksızlığım, casusluğum, ajanlı­ğım sıralandı. Ondan sonra, işte ka­der bu, 20 - 25 sene sonra (gülü­yor) Gorbaçov benim bütün söyle­diklerimin doğru olduğunu, bu işin böyle olamayacağını söyledi ve ben aklandım.

Bu polis, ajan gibi şeyler hak­kında...

Neler dediler... O marifetlerim yok (Gülüyor). Yalnız tabii 1941 ’le 1953 arasındaki dönemde gizli si­yasi hareketin içindeydim. Birçok defalar siyasi polisle başım belaya girdi. Birçok kereler ağır ceza mah­kemelerinde yargılandım fakat o ilk çocukluk döneminde; herhalde o işten çok ders almış olmalıyım ki, ondan sonraki bütün maceralar­da mahkumiyetim olmadı. Mahke­meye gittiysem de beraat ettim.

Edebiyatımızın son durumuna

nasıl bakıyorsunuz? Bir profil veriyor mu?

Şimdi, edebiyatımızın son duru­mu yürekler acısı: Hatta bu konuda bugünlerde yazılar yazmayı düşü­nüyorum. Önce şu meseleyi koy­mak lazım: Edebiyat bir uzmanlık dalı değildir. Edebiyat, hayat bilgi­sine dahildir. Yani bir insan yetişir­ken, edebiyatı da kendi kompozanı olarak yanında taşımak zorundadır. Bir fizikçi matematikçi, matema­tikten konuşmaya başlarsa herkes çok sıkılır ama edebiyat öyle değil­dir ve herkes dinleyebilir. Bizim li­se okuduğumuz dönemin formas­yonunda edebiyat böyle bir temel­di; yani insanlara hayat için gerekli bir unsur olarak veriliyordu. Şimdi biraz Türkiye’deki sosyal gelişme­lerin sonucu fakat büyük bir mik­tarda Türk aydın sanatçılarının so­rumsuzluğu yüzünden bugün Tür­kiye’de edebiyat tamamiyle bir uz­manlık dalı haline gelmiştir. Yani bir şiiri herhangi bir aydının veya bir yurttaşın okuyup ondan keyif alması artık mümkün değildir. O şiiri çözebilmek için bir çözüm kı­lavuzu, birkaç sözlük, (gülüyor) bir de yazarın kompleksleri hakkında bilgiler sahibi olması lazım. Ro­man tam orda değil; çok şükür bi­raz daha iyi bir yerde. Fakat şiir ve hikaye bu çıkmaza girmiştir.

Ben bireyciliğe de razıyım: Sa­natta soyut, muhtevanın içindedir. Muhtevadan çıkarak değil... Sen bir eser yazarken diyelim, telefon

eden bir kızdan bahsediyorsun. Se­nin eserinde telefon eden kız, senin gördüğün kız değildir. Sen onu so­yutlarsın; başka bir kız haline gelir. O soyut bir kızdır. Ama o eser, so­mut bir eserdir. Halbuki şimdiki, telefonu da kızı da kendisinden so- yutluyor ve ortaya öyle bir şey çı­kartıyor ki içeriği yok. Sadece bir biçim haline geliyor. Biçim halin­deki bir şeyi de kalabalıklara ulaş­tırmak mümkün değildir. Çünkü kalabalıkların istediği, onlarla ilgili bir şeydir. Romanın, hikayenin ta­rifi nedir? İnsanlar arasında, insan­ların kendi kendileriyle olan ilişki­lerinin estetik bir çerçeve içinde dille anlatılması. (Acı gülüş) Hıh, tarifi bozarak yenilik yapamazsın. İnsanları anlatmıyor; insanlarla i- lişkileri anlatmıyor; insanların so­runlarını anlatmıyor. Ben bireycili­ğe de razıyım. Bu bireyci de değil. Bu sadece biçimci; makastarlık ya­pıyor.

Bir ara sistem düşmansız dura­maz demiştiniz... Edebiyatın da bir düşmanı var mı?

Kendisi... (Gülüyor) Bizim Tür­kiye’de kendisi. Edebiyatı doğru dürüst kavramamış, edebiyatın ne demek olduğunu anlamamış, daha da vahimini söyleyeyim, kendisin­de edebiyatçı niteliği olup olmadı­ğının bile doğru dürüst farkında ol­mayan bir takım adamların edebi­yatçılığa kalkışmaları, eserler yaz­maları ve işin vahimi, bir takım i- lişkiler sayesinde ve biraz da rek-

------- ►11

lam düzeni içersinde ortalara çı­kıp... Pazarlama uzmanı edebiyat­çılar çok şimdi. Ve ben niye edebi­yatla vakit kaybettiklerine çok şaşı­yorum. Herhangi bir holdingten çok daha para kazanabilirler. Bu­gün şimdi isim vermeyeyim, bir ta­kım edebiyatçılarımız kazandıkları parayla ölçülmeye başladılar bile. Bu değildir mesele. Ama ben eğer halkın yazarı olmak istiyorsam, o takdirde benim için önemli olan, benim ne kazanacağım değildir. Benim yazdığım eserlerin halkın mutluluğu için ne kadar yararlı ol­duğu ölçüsüdür.

(Independent G azetesi’nde Hugo Barnacle imzasıyla yayım­lanan bir eleştiri yazısıyla ilgili, Kara Kitap Öldürücü başlıklı bir gazete kesiği göste­riyoruz) Bunu gördü­nüz mü?

Gördüm ama okuma­dım. Çünkü bunlar pa­zarlamaya dahil şeyler...

Eleştiride okurlara kitabı almamaları tav­siye ediliyor. Semsex patlayıcısı kadar öldü­rücü olduğu savunulu­yor. Kendine hazırlık­sız yaklaşan masum o- kurda yaşama arzusu­nu yok eden şeytanca bir mekanizma taşıdı­ğı, bombanın ana mad- desininse üst kalitede ve çok miktarda bezginlikten o- luştuğu ifade ediliyor. Barnacle, roman boyunca bombayı etkisiz hale getirmeyi zorlaştıracak me­kanizmalar yerleştirildiğini söy­lüyor. ‘Öldürücü, sıradan, ka­ranlık ve çok çok tehlikeli...’

Şimdiye kadar Türkiye’de bu ki­tabı okuyup da ölen olmadığına göre ben pek de o kadar tehlikeli olduğunu sanmıyorum. Daha da il­ginç bir şey söyleyeyim; kitabı bi­tiren olduğunu da pek sanmıyo­rum. İşin gerçeği bu... Türkiye’de en çok satılan ve hiç okunmayan bir yazar.

Peki, Latife Tekin için de şid­det enjekte ediyor deselerdi?..

(Cevap olarak alaycı gülüyor) Latife’nin son kitaplarını okuma­dım. İlk kitabını çok sevmiştim. Hatta o zaman bir yazı da yazmış­tım onun için. İlk kitabından edin­

diğim izlenim, onun doğuştan ya­zar olduğu düşüncesiydi. Arkadan gelenler, o düşüncemin yanlış ol­duğunu gösterdi. Kendisini zorlu­yor yazmak için. Kendisini zorla­yan, şimdi ben ne yazmalıyım diye düşünen yazarlar, yazar değildir. Ne yazacağı, kendiliğinden gelir... Bana bir hikayeci geldi dedi ki; bü­tün gün İstanbul’u dolaştım, bir konu bulamadım. Git denize at kendini dedim. Ben burda oturdu­ğum yerden şu İETT otobüslerinin gündelik hayatını yazsam, bundan daha güzel bir roman olamaz... İn­sanın içinde ya vardır ya yoktur. Bir insan çalışarak yazar olamaz. O zaten yazar, romancı vesairedir ama bunu mükemmelleştirebilir çalışarak. Çalışmazsa; yazarlar

vardır mesela, arkasını getiremez­ler çünkü tembeldirler. Yetenekli­dir ama tembeldir. Ama yetenek­sizler, çok da çalışsalar iyi bir ya­zar olamazlar. Zaten dikkat et, ede­biyat tarihlerinde (gülüyor) onlar hep dipnotlardır. Yeteneklileri an­latırlar; sonra bu dönemde şu da vardı, şu da vardı der geçerler.

Edebiyat mafyası diye bir şey gündeme gelmişti...

Ben hep söylerim onu. ilk söyle­yen de benim, ilk 25 - 30 sene ev­vel söyledim.

Bizde Amadeus’lar var mı?(Suskunluk) Olabilir... Niye ol­

masın ki? Olabilir... Edebiyat maf­yası bence şu: Yeteneği sınırlı, kendine güvenemeyen, anca grup halinde başarılı olabileceğine ina­nan ortalama edebiyatçıların, ko­runma içgüdüleriyle yeteneklilere karşı cephe almalarıdır. Bu hep

böyledir. Mesela Türkiye’de, şimdi öldüğü için çok rahat konuşabili­riz; Türkiye’de gelmiş geçmiş en büyük mizah yazarlarından biri A- ziz Nesin’dir. Hiçbir zaman edebi­yat çevreleri onu kabul etmemiştir. (Suskunluk).

Fethi Naci de sizi Türk Roma- nı’na almamıştı galiba...

O beni ilgilendirmez ama edebi­yat çevreleri Aziz ağabeyi hiçbir zaman edebiyatçıdan madut say­mamışlardır. Hep o dışta tutulmuş­tur. Neden? Çünkü çok yetenekliy­di. Onlara dehşet veriyordu. (Sus­kunluk)

Türkiye nasıl bir alacakaran­lık kuşağından geçiyor?

Türkiye alacakaranlık kuşağın­dan entelektüel düzeyde geçiyor.

Aslında Türkiye, benim çocukluğumun T ürki­ye’siyle ölçülürse, inanıl­mayacak kadar büyük ve güçlü. Ortadoğu’nun en güçlü ülkesi hiç şüphe­siz. Herkes Türkiye’yle ilişkilerinde ciddi düşün­mek zorunda şimdi. Rus­ya dahil, tş oralarda... Rusya’nın bize para bor­cu var. Kredi açtık, öde- yemediler. Bugün yalnız Orta A sya’da T ürki­ye’nin alacağı beş milyar doları dolaşıyor. Kimse bunun farkında değil. Ö- zellikle aydınlar farkında

değil. Yani Türkiye’nin güç olarak nerde olduğunun farkında olmayan zavallı, böcek gibi bir aydın kitlesi var. Böcek!.. Onun için, alacaka­ranlık kuşağı onların kafasında. Buna mukabil Türk halkı hiç orda değil. Türk halkı git şimdi Aşkaa- bat’ta dükkan açmış, git Mosko­va’da şirketi var, git Almanya’da iş yapıyor. Türk halkı ne kadar açık, ne kadar girgin, ne kadar dinamik­se; Türk aydını da o kadar miskin, içine kapanık, ne yapacağını bil­meyen, çareyi alkolde uyuşturucu­da ve cinsellikte arayan zavallı tip­ler!”

Bir yabancılaşmadan söz edile­bilir mi?

Türk halkının öyle bir dramı yok. Buna mukabil Türk aydını o- na son derece yabancı. Türk insanı kendi çaresini kendi buluyor. Me­sela Türk aydını Türk insanına ye­

12

ni girdiği ekonomik ve sosyal ko­şullar içinde gerektiği müziği yara­tamadı. Türk halkı o müziği kendi yarattı. Uydurdu kaydırdı, ortaya bir şey çıkardı, onu sevdi, kasetleri tonlarca satılıyor. Türk halkı şaşıla­cak bir halk. Nereye gitse oraya u- yabiliyor. Almanya’ya gidiyor, en çalışkan işçi oluyor. Rusya’ya gidi­yor, en güzel binaları o yapıyor. Türk halkını çok seviyorum ve ona çok güveniyorum... Bu yabancılık meselesini de ilk defa ben ortaya attım kendi neslimizde. Sokaktaki Adam, bu kitaptır. Sokaktaki A- dam’da Türk aydınının kendi top- lumuna nasıl yabancılaştığı, nasıl onun dışında kaldığı ve nasıl onu reddettiği anlatılır. Sonra bunun tü­revleri iki kitap çıkmıştır: Tutuna- mayanlar ve Aylak Adam. Türk e- debiyatı eleştirmenlerinde Attilâ Il­han alerjisi olduğu için, benim ki­tabı bir kenara bırakmışlardır, onlar yüceltilmiştir... Aylak Adam biraz cinsel saplantılı bir kitaptır, öteki de entel saplantılı (gülüyor). Be­nimkisi sağlıklı bir kitaptır; mese­leyi anlatır. Şimdi filmini yapıyo­ruz onun... Benim anlatmaya çalış­tığım, sosyal bir yabancılaşmadır. Ötekilerinin anlatmaya çalıştıkları, bir seçkinlik yabancılaşması. Yani kendisini üstün, halkını aşağılık görüyor, arada çok fark var. Ben kültürel manada yabancılaşıyorsun, halkından kopuyorsun diyorum.

Laiklik konusundaki yazıları­nıza ilk nasıl bir gereksinmeyle başladınız? Somut bir olay var mı?

Hayır, öyle somut bir olay yok. Benim genel düşüncem şuydu ba­şından itibaren: Ben demokratik­leşme meselesini Türk “ilerici” ay­dınlarının yanlış anladıkları fikrin­deyim. Başından beri bunu söylü­yorum. Türk aydınlarının demokra­si anlayışı aslında ismet Paşa döne­mi toplumunun aynen geçerli ol­ması şartına dayanıyor. Halbuki İs­met Paşa dönemi toplumu neredey­se faşizan bir totaliterliktir. O tota­literlik ve o ismin içersinde demok­rasi olmazdı. Laikliği de buna göre düşünmek lazımdı. Ordan hareket ederek yazdım.

Siz isteyen istediği gibi giyinsin diyorsunuz ama tesettürlüler de çığ gibi büyüyor...

Şimdi iki gözüm, eğer sen Türk

halkına çağdaşlaşması için ulusal modeller üretemezsen, ona yabancı ülkeleri örnek gösterip durmadan yabancı tipleri aşılamak istersen, bu tepkiyi önleyemezsin. Ve de­mokrasilerde bu tepki kendisini gösterir. Ancak totaliter düzende bunu önlersin. Nasıl; ezerek. Hem demokrasi olacak, herkes istediğini yapacak; hem de tesettürlüler ço­ğalmasın. O zaman model üretmek zorundasın. Üretemiyorsun. Ürete­meyince, halk seni istemez, benim­semez. Kendi çözümünü kendisi a- rıyor. Senin aydının ona Midas’ın Kulakları’nı opera diye veriyor. Yahu Azeriler kadar yapamıyoruz. Bütün klasikleri bestelemiş insan­lar. Ferhat ile Şirin’den, bilmem kimden tut hepsi opera halinde ora­da, bale halinde. Biz Van Gogh o- perası yapıyoruz. Şimdi sen Van Gogh operasıyla Türk halkına ne söylersin kardeşim?.. Ulusal, onun benimseyeceği, özdeşleşeceği mo­del üretemiyorsun. Üretemeyince seni reddediyor, istemez. Demok­raside bu hakkı var.

Sizi neden hep imkansız aşklar savuruyor?

Birçok kadınlar sevdim, hiçbiri yoktu. (Gülüyor)

‘Ne kadınlar sevdim, zaten yoktular...’ Bu dizeyi ilk duydu­ğumdan bu yana düşünür duru­rum. Beni azarlamazsanız, bir şey söylemek istiyorum... Uzay­dan biri gelse; bizim toplum ya­pımızı, sizi bilmese ama insan hakkında bilgiye sahip olsa; a- dam ya biseksüel ya eşcinsel der. Yani eşcinsel aşkını kırmamak i- çin böyle yazmış, onu gücendir­memek için...

“(Gülüyor) Değil... Değil... izahı çok basit. Belirli fizik tipler vardır; kendi içinde tutarlı, belirli kadın tipleri beni çok etkiler. Benim böy­le pek çok uzaktan aşklarım vardır. Yani hiçbir zaman temasa girmedi­ğim, hele son zamanlarda özellikle girmekten kaçınıyorum. Sebebi bi­raz sonra gelecek... Şimdi bu fizik tipler, beni etkiliyor. Yaratıcı bir muhayyilem olduğu için, bunlara hemen bir kişilik oluşturuyorum kafamda. Bu zenginleşiyor fevka­lade. Sonra gidiyorum konuşuyo­rum, aramızda bir ilişki başlıyor. Ve birden bire fark ediyorum ki; bu kız o kız değil, o kız yok. O kız,

bendeki kız. Bu, benim hikayem. (Gülüyor) Yani o yoktular dediği­min öbür tarafla ilgisi yok. Yani hep hayal kırıklığı oluyor. Hayal kırıklığımın sebebi benim...

Çapkın mısınız? Zampara fi­lan diyorsunuz bir yerde...

Çapkın şu; şimdi... Zampara de­mek yanlış tabii. Dışardan bakar­san öyle gibi görünebilir. Şimdi bizde şöyle bir anlayış var: Bir er­keğin hayatına birden fazla kadın girdi mi, ona çapkın deniyor...

Aynı anda...Aynı anda, gençliğimde girerdi.

Çok uzun zamandan beri öyle bir şey olmuyor... Çok gençken, yani daha kadınlara doymamışken diye­lim; iki üç kadınla birden -kızla de­mek daha doğru tabii, kadınlar de­ğildi onlar - ilişkimin olduğu doğ­rudur. Ama aşağı yukarı 30 senedir filan böyle iki üç kadınla birden i- lişkim olmuyor, hayır. Olursa bir kişiyle oluyor. Ve sonra şöyle de bir özelliğim var benim; son derece sadığımdır. Birisine bağlandığım takdirde kesinlikle aldatmam. 15 sene evliydim, karımı hiç aldatma­dım... (Suskunluk) Bir de şunu söyleyeyim; belirli bir kızı baştan çıkarmak için uğraşmam onu da söyleyeyim. Kendi kendime kura­rım ben. Kurarım kurarım, sonra belki belirli bir şekilde karşımdaki bunu hisseder, o yaklaşır. O zaman bir kıvılcım olur. Sonra tabii bir sü­re sonra bakarsın, yokmuş. (Gülü­yor)

Gene yok!(Acı gülüş) Yokmuş... Bütün ka­

bahatleri de kıza atmıyorum. Ben de çok zor yaşanır bir adamım. Ya­ni benimle yaşamak çok zor.

Nasıl zor?Şöyle zor... Herkes benim yaz­

dıklarımı okuyarak, benimle her dakika başka bir hayat yaşayabile­ceğini, serüvenler içinde olacağını, bir takım şeyler göreceğini sanıyor. Öyle değil. Ben son derece dakik, hesaplı, planlı bir adamım. Benim sanatçılığım, özel hayatıma yansı­maz. Özel hayatımda ben sanat lafı etmem. Benimle sanat konuşmaya gelenlerden hoşlanmam.

Peki neden bahsetsinler? Nasıl yaşarsınız?

Normal bir insan gibi yaşarım.Çok da “normal” bir insan sa­

yılmazsınız. ____

13

Yoo, çok normal bir insan gibi yaşarım... Beğendiğim televizyon dizileri vardır mesela, onları kaçır­mak istemem. Science fiction dizi­lerinin başına çocuk gibi oturur, her gün seyrederim... Astronomiye büyük bir merakım vardır. Olur ol­maz astronomi kitapları alır oku­rum. Mesela son bir sene içersinde hiç şiir kitabı okumadım. (Gülü­yor) ihtiyaç da duymadım. Ama bir sürü tarih kitabı okudum mesela. Futbola meraklıyımdır; çocuklu­ğumdan beri hep ilgilendim. Kadın makyajından çok iyi anlarım; sine­ma dolayısıyla. Sinema büyük bir tutkumdur ve hala o işin içindeyim. Yani çok normal bir adamımdır.

Yok kadınlara dönecek olur­sak...

Şimdi ben cinsellik açısından bi­zim Türk sanatçıları, hatta erkekle­ri arasında talihli bir adam sayılı­rım. Çünkü benim hayatıma hayli ilginç kadınlar girdi.

Ama hep marjinal kadınlar, değil mi?

Yoo, hepsi m arjinal değildi. M arjinalleri dikkati çekiyordu. Yoksa ben her çeşit kadın için şiir yazdım. Şu Suna Su’nun hiçbir marjinalliği yoktu. (Gülüyor) Ter­temiz bir kızdı.

Marjinaller kirli mi?Çoğu... Hatta bir kısmı bok çu­

kuru... diyebilirim çok rahat. Şimdi bak ben sana başka bir şey söyle­yeyim. Marjinal, nonconformist yani alışılmış tipe uymayan de­mektir. Bu manada, ben de marji­nalim. Ama bizde marjinallik baş­ka bir şey sanılıyor.

Ne sanılıyor?Bizde marjinallik, kendisiyle il­

gili sorunlarını çözememiş insanla­rın, istedikleri pislikte debelenmesi diye anlaşılıyor. Marjinallik bu de­ğil... Marjinaller kişilik sahibi in­sanlardır. Ve çok büyük marjinaller var. Henry Miller onlardan biriydi mesela. Çok tutarlı bir adamdır bü­tünüyle.

Eşcinsellere normal insan gibi yaklaşmak gerektiğini söylüyor­sunuz.

E normal insan onlar?.. Onlar a- normal insanlar değil ki? Şimdi bak, Margot’yla biz bir gün konu­şurken bana şöyle bir laf etti. Dedi ki; heteroseksüellerin çoğu eşcin­selleri acayip insanlar sanır. Eşcin­

sellerin arasındaki acayiplerin ora­nı, heteroseksüellere eşittir... Yani insan acayipse, heteroseksüelken de acayip zaten. Zaten eşcinsel ol­mak, özel bir acayiplik getirmez. Çözememişse getirir; sorun budur. Yani eşcinselliği kabul edemiyor a- ma eşcinsel, işte o zaman sorunlu­dur. Ama eşcinsel olduğu için so­runlu değil (Gülüyor).

Birçok insan sizin eşcinsel ol­duğunuza inanıyor.

Yok canım, hiç alakası yok. Bir kişi yoktur benim hayatımda bu türden. Ve bir kişiyle benim bir maceram olmuştu; onu da yazdım Hangi Seks’te. Paris’te otelde bir gün camın önüne oturmuş sarışın güzel bir kadın gördüm. Dedim ta­mam bu iş; işte o hikaye. Meğerse bir travestiymiş. E ne fark eder de­di bana. Valla benim için her şey fark eder dedim. Ben artık hiçbir şey yapamam, bitti dedim. Müm­kün değil... Eşcinsel bazı tiplerin böyle bazı düşüncelerle bana gel­dikleri olur. Onlar için çok iyi bir i- lacım vardır; kaçırıcı. Ben komü­nistim diyorum, hemen gidiyorlar (Kahkaha).

Artık kimse komünistlerden korkmuyor...

Yine de kaçarlar. Çünkü ben bir komünistlik lafı açıp da konuşma­ya başlarsam öyle şeyler anlatıyo­rum ki, sonunda kaçıyorlar.

Peki sizden sonra birileri çıkıp da sizinle eşcinsel ilişkide bulun­duğunu söylerse?

Diyemez... Benden sonra çıkıp derse, heralde edebiyat tarihçileri bunu araştırırlar. Ve bir şey bula­mazlar. Yok ki... Yoktur.

Çok hoşuma giden bir yazınız olmuştu. Diyordunuz ki; eşcin­seller kendi işlerini kendileri gö­remediklerinden onlar adına ya­zıyorum gibi bir şeyler...

Doğru... Ödlektirler. Hadi bana bir tanesini göster; çıkıp da ben bü­yüm diyen bir tane yazar. Bir sürü­sü var, biliyorsun. Bir iki çocuk var şimdi şair, yeni nesilden; onlar bi­raz daha cesur ama onların da cesa­retten çok tanınmak için bu işi yap­tıklarını sanıyorum. (Gülüyor) Marketing yapıyorlar yani onlar.

Sanırım bir yazarın eşcinsel ol­duğunu açıklaması gerçek bir ce­saret gerektirir. Çünkü açıkladı­ğında bütün yolları, hayat da­

marları kesilebiliyor...Tam tersine, tam tersine, tam ter­

sine... Benim düşüncem şudur: Türkiye’de nasıl bir mason lobisi varsa, nasıl tarikat lobisi varsa; bir eşcinsel lobisi vardır. Eşcinseller birbirlerini tutarlar. Bunun çok gü­zel örnekleri vardır. Böyle birinden ötekine eşcinsellere devredilen der­gi yönetimleri vardır. Bir takım ga­zetelerde bir takım eşcinsellerin daima iyi yerlere gelmeleri bir ta­kım başka eşcinseller sayesinde mümkün olmaktadır. (Gülüyor) Ti­yatrolarda durum aynıdır. Sinema­da da vardır bu. Bu eşcinsel lobisi vardır ama aynen masonlar gibi gizlidir. Açıklamazlar. Çünkü öd­lektirler. Korkak demiyorum; öd­lek! diyorum.

Doğrusu nedir bunun?Doğrusu, dürüstçe açıklamaktır.Bunun doğurgusu ne olabilir?

Ya da neye uğrar o kişi?Haa; hayır; onlar kendi kendile­

rinden korkarlar. Yani toplum on­lara bir şey yapmaz. Türk toplumu eşcinsellere son derece açıktır. Yoksa Zeki Müren’i senelerce ba­şında dolaştırır mıydı?

Zeki Müren de eşcinsel değilim diyor?..

(Gülüyor) Eşcinsel değilim diyor ama el insaf!

İşte öyle el insaf durumlar var...

Hayır şimdi bilinen bir şeydir. Halk bilir. O öyle der.

Yani neyi koruyor?Konformist değerleri. Çünkü Ze­

ki Müren konformisttir. Ama Bü­lent Ersoy konformist değildir. Ol­madığı için de transseksüel oldu. Buna cesaret etti ve yaptı. Bu bü­yük bir cesarettir. Bunu yaptı ama hiçbir şey kaybetmedi Türk toplu- munda... işte her şeyi açıklayan ve istediği cinselliğe de kavuşan biri­si. Türk toplumunu katiyen kötüle­miyor. Ama Türk yazarları o dere­ce ürkek ve çekingendirler ki, bunu açıklayamazlar. Ben eğer öyle bir halim olsaydı, ilk söyleyecek olan bendim. Hemen söylerdim.

Bir modacının eşcinselliği ürü­nüne de yansıyor belki ama yaza- rınki söze dayandığı için belge o- luyor.

Canım belge olsun; yani ne çıkar ki?.. Colette yaşadığı aşkları yaz­mıştır kadınlarla. Kim Colette’e bir

14

:

şey dedi ki?.. Ben Fransa’ya gitti­ğim zaman 49 yılında hayretler i- çinde kalmıştım. Colette’in Avare Kadın isimli romanı, Fransız Ko­münist Partisi ’nin organı Humanita gazetesinde tekrar tefrika ediliyor­du... Yani bu özelliklerin, sanatçı­nın aydın özelliğiyle, estetik özelli­ğiyle bir ilişkisi yok... Bizim eşcin­sellerimiz büyük kişilik sorunu o- lan insanlar. Yani eşcinselliklerini kendileri kabul edemiyorlar daha. Yani asıl sorun ordan çıkıyor. Ken­disi kabul etse, o zaman mesele yok. Öyle bir terbiyeyle büyümüş, öyle sosyal baskı altında ki kendi i- çinde, (gülüyor) ben buyum deme­ye utanıyor. Sorun bu. Sorun bu...

Bir insan eşcinsel de ola­bilir, aynı zamanda iyi bir yazar da olabilir diyorsu­nuz. Tabii ki öyle değil mi?Niye böyle bir şey söyleme­ye gereksinim duydunuz?

Hayır, (gülüyor) eşcinselle­rin çoğu kötü yazardır da on­dan öyle söylüyorum. Çünkü neden iyi değildir bak onu da sana anlatayım iki kelimeyle:Şimdi o kendi kendine çöze­mediği sorun var ya? Her da­kika bu mesele onun kafasını kurcalıyor ya? Zanneder ki bu bütün herkesi ilgilendiren bir sorundur. Ve bütün kitap­ları aynı kitap olur. Çünkü durmadan aynı şeyi yazar. O kendi çözemediği sorunu durmadan yazar. (Gülüyor) Halbuki yazar o demek de­ğildir ki? Yazar, insanlararası ilişkileri anlatan birisidir. Başkalarını anlat bana? İlle bu mesele üzerinde durma­na... Niye? Çünkü çözemi­yor. (Gülüyor) Aslında çöze­mediği şeyleri yazıyor ve onları ro­man diye, hikaye diye, piyes diye ortaya çıkartıyor. İnsanlar birisini okuyorlar, enteresan buluyorlar, ha bunun böyle bir dramı varmış olu­yor. İkincisi aynı, üçüncüsü aynı, dördüncüsü aynı, sonunda diyorlar ki boşver. Bırak, o iyi bir yazar de­ğil... Çok güzel bir örnek verebili­rim: Marcel Proust eşcinseldi. Ro­manı bir insanlık panoramasıdır. Adam bir toplumun kesitini inanıl­maz bir başarıyla anlatmıştır. İşte büyük bir yazar. Eşcinselliğinin

hiçbir önemi yok.Sizde en yerleşik duygu hangi­

si?İki duygu bende ağır basar. Bir,

haksızlığa kesinlikle katlanamam, haksızlık kime yapılırsa yapılsın mutlaka müdahale etmek isterim. Bu çok ağır basar bende. İkincisi de, yani benim ciddi saydığım ko­nularda çıkar hesaplarına girenler­den çok belirgin bir şekilde tiksini­rim. Çünkü ben kesinlikle hiçbir zaman kendim için bir şey isteme­dim. Bir gazeteyle yazı yazmam söz konusu olduğu zaman, ileri sür­düğüm bir tek şart vardır; yazıları­ma karışmayacaksınız. Ona karışır­

sanız olmaz. Yeni Ortam'da yazar­ken karışmaya kalktılar, ertesi gün istifa ettim... Para sonradan gelir. Hiçbir zaman zengin olmadım. Zengin olmak gibi bir niyetim de olmadı... Hiçbir şeyim yok. Ne ara­bam, hiçbir şeyim. Kiradayım. Sı­kıntı çekmiyoruz, o kadar. Sıkıntı çekmiyorum ama o da elli yaşından sonra... (Gülüyor)

Ölüme hazırlanıyor müsünüz?Ölüm benim için son derece ko­

mik, kolay bir şey. Geldiği anda gi­derim. Hiçbir sorunum yok. Ne bir

korkum var, ne de onu büyütüyo­rum gözümde.

Yaşınızı hiç göstermiyorsunuz. Çok dinçsiniz. Kendinize çok iyi bakmışsınız.

Tabii... Çeşme’de Fransız turist­lere söyledim, dehşete düştüler. (Gülüyor) Mümkün değil, olamaz, azami elli yaşındasınız... 70 dedim.

Önünüzde daha uzun bir yol var.

Hiç belli olmaz. Ben kalp hasta­sıyım; yarın ölebilirim. Hiç, vız ge­lir. Hayatımda ölümü mesele etme­dim... Şu anda benim üç tane ro­man projem var. iki tane uzun dizi projem var. Yeni kitap projelerim

var. Bunları hiç ölmeyecekmiş gibi düşünürüm ben. Yarın ö- lecekmiş gibi de çalışırım.

Bilgisayara geçtiniz mi? Bilgisayar büyük bir soru­

num. Geçmeyi düşünüyorum ama 70’inden sonra geçilir mi diye de içimden öyle bir soru geliyor. Alışkanlıklarım var. Elektronik daktiloyla çalışıyo­rum ben aslında... Sadece ro­manları elle yazarım. Öbürle­rini elle yazmam. Şiirleri ez­berden yazarım. Şiirleri ezber­lerim; bittikten sonra götürür daktiloyla yazarım. Romanları elle yazarım, senaryoları dak­tiloyla yazarım ama burda fa­lan aklıma birşey gelir yazar­sam elle yazar, sonra götürür daktilo ederim. Gazete yazıla­rını daktiloyla yazıyorum.

Siz aşık olursanız şiir ya- zabiliyormuşsunuz...

O şaka canım... (Gülüyor) O şaka...

Ben de edebiyat adına şan­sımı denesem mi diyordum.

(Kahkaha) Dene?.. (Pantolo­nunun kemerini çekiştiriyor)

İstiyorsan eğer...Divan’dan çıkıyoruz. Kısa bir

yürüyüşten sonra fotoğraf çekimine geçiyoruz. Taksim Parkı’nın çeşitli köşelerinde dolaşıyoruz. Attilâ İl­han oturuyor, yürüyor, bizimle ko­nuşuyor. Ama sanki biraz yoruldu. Yine de “çakı” gibi. Çekim bitti­ğinde, bir yere yetişmek üzere yü­rüyüp gidiyor. Ardından bakıyoruz. Mücahit Büber’e “Ne güzel bedeni var; değil mi?” diyorum. Mücahit cevap olarak deklanşöre art arda basıyor. ■

15

Attila İlhan 70 yaşında / Deneme

Paris’in iki gözü iki ayrı renk

M arie - France, yirmi beş yaşlarında bir resim öğ­rencisi; Katolik eğiti­

minden geliyor ama bağnaz değil; İsviçre’ye ve İngiltere’ye gitmiş, demek dünya görmüş biraz. Bana rastlayıncaya kadar Türkiye ne ta­rih ne de turizm coğrafyası olarak ilgisini çekmemiş hiç. O kadar ki, başlangıçta, İstanbul’da bir cadde­nin genel görünüşü yönünden Pa­ris’teki bir caddeye pekala benze­yebileceğim söylediğim zaman, i- nanmamış inanmamış yüzüme bakmıştı. Sonraları birçok şeyler öğrendi Türkler üzerine: Bir kitap okudu. Yeryüzünde yetmiş beş milyon kadar olduklarını, kökleri­nin MÖ 6000 yılına kadar uzandı­ğını gördü, şaştı. Bir başka kitap o- kudu, Türkçenin dallı budaklı bir­kaç dile köklük ettiğini öğrendi, şaştı. Televizyonda Mustafa Ke­mal’i gördü, beğendi; devrimlerini dinledi, şaştı. Kısacası, Türkiye u- sul usul bu savaş sonrası Fransızı- nın kafasında hakkı olan yeri “fet­hetmeye” koyuldu.

işte bu Marie - France, geçenler­de bir gün bana şöyle bir soru sor­maz mı: “Sizce temiz bir şehir mi­dir, yoksa pis şehir mi, Paris?” Siz olsanız ne dersiniz, Paris gerçekte bakımlı fakat pis bir şehirdir; bunu ona böylece söyledim ve sorusu­nun arkasında gizlenen asıl gerçeği öğrenmek istedim, bu gerçek ikinci bir soru olarak belirti: “Peki, Pa­ris’e göre İstanbul daha mı temiz­dir, yoksa daha mı pistir?” Bir çey­rek sonra da bütün bunların asıl nedenini açıkladı: ”... Bu yaz tatili­ni İstanbul’da geçiren bir arkadaşa rastladım oraları nasıl diyecek ol­dum, gayet pis dedi de...” İstanbul mu pistir yoksa Paris mi tartışması gülünç bir tartışma; üstelik, bu tar­tışmada İstanbul’u gözünü kırpma­dan harcayacak Türklerin sayısı hayli kabarık olsa gerek. Fakat al­tını çizeceğim konu bu değil; Fran- sızın Türkiye’ye bakışı.

Madam Janine Thepenier, kırk yaşlarında olmalı; vitrin dekorları

düzenleyerek yaşıyor; az çok oku­muş, gençliğinde yani savaştan ön­ce Komünist Partisi’nde çalışmışlı­ğı var; Türkiye üzerine bilgisi der­seniz, hemen hemen hiçbir şey di­yeceğim. Bir öğle üzeri Madeleine Meydanı üzerinde şaşılacak bir bo­ra pırıl pırıl parıldarken, bana, son zamanlarda cep kitaplarında yayın­lanan, Benoist - mechin 'in “Musta­fa Kemal" adlı kitabını uzatıyor: “Okudum, diyor, şüphesiz haklı bir dava imiş davası; fakat niye bu ka­dar çok kan dökmüş?” Bir başka gün Yirmiyedi Mayıs’tan söz edi­yorum, aynı söz çıkıyor karşıma: “Niye başbakanı ve bakanlarını as­mak?” Aslında, Fransızlarla biraz kaynaşmış birisi için bir söz, “Niye bu vahşet?” anlamına geliyor. Yüz elli işbirlikçi yurt dışına sürülür mü, İstiklal Mahkemeleri’nde sui­kastçıların kellesi düşürülür mü hiç? Ya da anayasayı çiğnedi diye başbakanı asmak niye? Orada, ister istemez tartışmayı keskinleştiriyo­rum. Benim bildiğim Fransa Peta- in ’i idama mahkum etmiş, yaşlı di­ye cezasını süresiz hapse çevirmiş­tir; Laval’i ise kurşuna dizmiştir. Bunlardan birisi başkan, öteki de bakan değil miydi? Cevap şu: "... Aaa, o başka.” Bir başka örnek: Büyük Ihtilal’de binlerce kişiyle birlikte Danton, Robespierre, Ba- beuf gibi ihtilal başkanlarmm ke­sildiği yer bu Paris midir, değil mi­dir? Cevap aynı: “Aaa, o başka.”

Birde adını sanını bilmediğim bir futbol meraklısı ele alacağım: Pare des Princes’e. ilgi çekici o- yunları görmeye gittikçe rastlıyo­rum ona, kasketli, konuşkan, çabuk kızan, çabuk gülen yusyuvarlak bir ortalama Fransız, Paris takımların­da görülen akıl almaz seviye dü­şüklüğünden, Fransız futbolunun kısırlığından dertli. Bazı bazı Türk futbolundan da konuşuyoruz. Beni tanıdığından beri Galatasaray’ın milletlerarası serüvenlerini ünlü L ’equipe gazetesinden izliyor, son­ra gelip bana övünmek için. Son günlerde bir Juventus Stade Fran-

çais maçı oldu: Parisli takım yine her zaman olduğu gibi saha orta­sında dantela örüyor, fakat asla gol çıkaramıyordu. Fransız dostum öf­keden kıpkırmızı kesilmiş, veryan­sın ediyordu Stade’a, böyle siste­min de, böyle oyuncuların da, an­trenörün de Allah belasını versin kabilinden. Haftaymda ne Galata­saray’dan konuştuk. “İyi bir gü­nünde Galatasaray, ekibinizi Pa­ris’te yener, İstanbul’da yerle bir eder,” dedim. O şakacı, o demin takımını yerden yere batıran adam gitti, sanki yerine bir başkası geldi: “Yok yok, asla” dedi, “îtalyanlar, tspanyollar, Yugoslavlar (aslında AvrupalIlar demek istiyordu) bel­ki, fakat Türkler imkansız.”

Son olarak bir de Afrikalı Müs­lüman tanıklığı ister misiniz? Faslı bir kimyager Fransız mektuplaşma kulüpleri aracılığıyla Parisli bir ar­kadaş arıyor kendine. Küçük ila­nında Faslı kaydı olduğu müddetçe birkaç pul meraklısının dışında tek bir mektup almıyor. Ama ilandan Faslı kaydını kaldırır kaldırmaz...

Bütün bunları ileri görüşlü bir Fransız aydınına aktarsak ne diye­cek? Gazetelerde okuyoruz diye­ceklerini: “De Gaulle ile birlikte Fransa’ya yabancıları küçümseme huyu geri geldi diyorlar. O kadar ki bu yüzden turist kaybediyoruz. Avrupa’da dördüncü duruma düş­tük. Amerikan ve Ingiliz turistleri Fransa’ya küstüler, vs.” Hepsi bu mu? Pek pek, Fransızların kendini beğenmişliğine filan bağlayacak belki bunları. Bence sorun o kadar basit değil, insan sonra sonra, Batı­lının, yani Fransızın, yani Parisli­nin; olayları, insanları ve sorunları iki ayrı gözle gördüğünü, iki ayrı ölçekle değerlendirdiğini fark edi­yor. Birisi dünyayı “yöneten” ül­kelerden biri olmaktan gelen yuka­rı bir ölçü, kendine toz kondurma­yan, komşusuna karşı hoşgörülü; ötekisi, “yönettiği” ya da o hizada saydığı ülkelere ve halklara uygu­ladığı hafif alaycı, epeyce küçüm­ser, adamakallı merhametsiz ve

16

toptan haksız bir ölçü. AvrupalI değil misiniz, AvrupalIyım diye bizim gibi kırk yıldır yırtınsanız bile, her hareketiniz başka bir öl­çüyle yargılanacaktır. Eğer Niyazi Berkes çıkıp, bundan yüzyıllardır işlemiş eski Müslüman düşmanlı­ğının içten içe rolü olduğunu ya­zarsa, bizim ordaki sırılsıklam ba­tılı taklitlerinin sanacağı gibi mü­balağa etmiş olmaz, bir gerçeği belirtmiş olur. O kadar! Kıbrıs ko­nusunda bunu burada apaçık gör­dük. Fransız halkoyu için Türk, sorunun daha başında a priori haksızdı. Biraz olsun derdini anla­tabilmesi için aylar geçti. Uçakla­rın müdahale ettiği günlerde, bir akşam, Madam Thepenier: “Ca­nım niye kan döküyorsunuz, gü­nah değil mi masumlara?” dedi. “Hem müdahaleye ne hakkınız var?” Peki, Fransa paraşütçüleriyle Gabon’a niye müdahale etmişti? Eğer Cezayir’de Araplar orda kal­mış Fransızları kesmeye, aç bırak­maya ya da sürmeye başlasalardı Fransa müdahale etmeyecek miy­di? Yine aynı cevap bir şamar gibi suratıma şakladı: “Aaa, o başka!”

Diyeceğim, Paris’in iki gözü, iki ayrı renk. ■

Meraklısı için notlar:

Benoist - mechin’in kitabı, “le loup et le leopard”, o sıralarda cep kitapları arasında yeniden basıl­mıştı, kitap Türkçe olarak da çık­mıştır: Yabancı Gözüyle Atatürk: I, Kurt ve Pars / Mustafa Kemal / çev: Zahir Güvenli ve M. Rasim Özgen / 1955 / İstanbul. (Kitabın Türkçe çevirisinde atlamalar var mı yok mu, karşılaştırmak gerek.)

Niyazi Berkes 'in uzun sessizilk yıllarından sonra yayınladığı ki­taplar “batılılaşma” sorununu ger­çek yerine oturtmak bakımından son derece yararlı olmuştur. Ko­nuyla yakından ilgili her aydının bu kitapları okuması gereklidir sa­nırım, özellikle “Türkiye’de Çağ­daşlaşma”, “Türk Düşününde Batı Sorunu” ve “İslamlık, Ulusçuluk, Sosyalizm”, Bilgi Yayınevi.

Hangi Batı, Bilgi Yayınevi, 1976 (İkinci Basım).

Attilâ İlhan 70 yaşında / Şiirler

suna su için koşm aellerini saçlarıma dolaştırma parmakların dudaklarıma değmesin bu ağaçlar böyle yeşil giyiyorlar bu yıldızlar gözlerine doğuyorlar ellerini saçlarıma dolaştırma nefesin avuçlarıma esmesin yoksa yine yolcuyum suna su

bu yağmurlar böyle yorgun yağıyorlar bu rüzgârlar kapımızı dövüyorlar bu ışıklar böyle birden sönüyorlar gözlerini karanlığa alıştırma aydınlığı seviyorum suna su

betti b ir kere dövdü lerbeni bir kere dövdüler çok gözlüklüydüm daha bere giyiyordum bıyıklarım da duruyor büyükdere’de dövdüler emirgan ve birileri geceleyin dövdüler dişlerimi tükürdüm

emirgan’la aram ız çok eskiden beri yok niye ölmedim diye bana bozuluyor ötekiler şurda hurda azar azar gördüğüm çakıdan bozma itler sustalı birileri fa ka t çok fen a dövdüler size ne söylüyorum bir vakit omuzum tutmadı dişlerimi tükürdüm

boşyerlerime vurdular yum ruklan duruyor gecenin bir saatinde gizlice kustum birböcek yürüyordu boynumdan içeri burnum mu kanıyordu ağlıyor muydum büyükdere’de dövdüler emirgan ve birileri ayıran eden çıkmadı susadım su veren yok kavgalı olmasaydık belki seni düşünürdüm çocuk sıcaklığına sığınıp uyumayı omzum bir vakit tutmadı dişlerimi tükürdüm

fa ka t çok fen a dövdüler size ne söylüyorum daha bere giyiyordum bıyıklanm da duruyor hiç kimse o halimde görsün istemiyordum eczane aramak filan aklımdan geçmedi sıcak birşeyler içmek otelde motelde kavgalı olmasaydık belki seni düşünürdüm dağılmış suratımı avııçlanna saklamayı ağlamayı düşünürdüm kim bilir belki de bir vakit omzum tutmadı dişlerimi tükürdüm

beni bir kere dövdüler çok gözlüklüydüm daha bere giyiyordum bıyıklanm da duruyor büyükdere’de dövdüler emirgan ve birileri senin için dövdüler dişlerimi tükürdüm

17

böyle b ir sevm ekne kadınlar sevdim zaten yoktular yağm ur giyerlerdi sonbaharda bir azıcık okşasam sanki çocuktular bıraksam korkudan gözleri sislenir ne kadınlar sevdim zaten yoktular böyle bir sevmek görülmemiştir

hayır sanmayın ki beni unuttular hâlâ arasıra mektupları gelir gerçek değildiler birer umuttular eski bir şarkı belki bir şiir ne kadınlar sevdim zaten yoktular böyle bir sevmek görülmemiştir

yalnızlıklarımda elimden tuttular uzak fısıltıları içimi ürpertir sanki gökyüzünde bir buluttular nereye kayboldular şimdi kimbilir ne kadınlar sevdim zaten yoktular böyle bir sevmek görülmemiştir

24 - 61ahmed beni fevzipaşa bulvarı’na çağırdılar onikinci ağacın altında bekleyeceğim ahmed beni neden çağırdılar bilmiyorum İzm ir’in yabancısıyım ahmed korkuyorum sabaha dönemezsem telefon edersin emniyet nöbetçi m üdürlüğü’ne: 24 - 61

ahmed şu para sende dursun ne olur ne olmaz rıhtımda İstanbul oteli var bilirsin kapıcı İbrahim’den çilli ferihan’ı sorarsın benim için bir yalan uydur telgraf geldi de acele gitti de nasıl bilirsen öyle yap ahmed benim senden başka arkadaşım yoktur yarından sonra mektup gelecek yırt at unutm a ferihan ’a giderken karanfil götür tarafımdan söyle turgut köpeğine y ü z vermesin

ahmed beni fevzipaşa bulvarı’na çağırdılar ahmed beni neden çağırdılar bilmiyorum birazdan kalkıp gideceğim namus belası ben İzm ir’in yabancısıyım kimseyi tanımam ahmed benim senden başka arkadaşım yoktur sabaha dönemezsem telefon edersin emniyet nöbetçi m üdürlüğü’ne: 24 - 61

esk i sinem alarkaranlığa dağılan o çocuk ben miyim beni mi kovalıyor tabancalı adamlar ıssız sarayların güngörmezprensiyim yalnızlığımı belki bir aşk tamamlar bilmek zor hangi film in neresindeyim ne yapsam içimde o eski sinemalar

galiba tahtabacak korsan gemisindeyim prensesler cariyem akdeniz bana dar günlerdir teksas’ta eşkıya izindeyim hızlı tabanca çeken üstüme kim var tarzan zor durumda yetişmeliyim ne yapsam içimde o eski sinemalar

kanlı bir sarışınla şanghay trenindeyim takma kirpiklerinde hülyalı dumanlar yabancılar lejyonu’ndafransız teğmeniyim belki harp divanından idamım çıkar bitmiyor nedense başlayan hiç birfilm ne yapsam içimde o eski sinemalar

18

p o rn oboy bos tamam ağzı bütün diş tevatür bir kadın bol memeli hayli genç k ız dudağı çiğnemiş çok erkek ağzına girmiş dili yüksekkaldırım’da fahişeymiş şaşı mustafa’nın yalancısıyım

hüneri dört kişiyle sevişmekmiş ikisi kadın olacak ince belli yok canım yoksulluktan düşmemiş yaradılışı kahpe ruhu işveli galiba hiç kimse baş edememiş şaşı mustafa’nınyalancısıyım

gözlüklü bir velet aklını çelmiş şiir meraklısı biraz fakülteli artık sabah akşam yolunu gözlemiş mübarek kadın değil gözyaşı seli gelince sanki oğlunu severmiş şaşı mustafa ’nm yalancısıyım

anlayamadım gitti bu ne biçim iş bre bunlardan hangisi deli hangisi hangisinin kanm a girmiş kim kimin neresine kilitli bu film i kim yazmış kim çevirmiş şaşı mııstafa'nın yalancısıyım

batan bu köhne şileb...garson masa iyi manzarayı değiştir sırası mı mehtabın yıld ız yağm urunun bu gece yalnızım onlar gelmeyecek sapa biryerindeyim umutsuzluğumun hava soğuk olmalı ağaçlar bütün dum an eğer bulabilirsen ölü bir kar getir beyazlığı kalın bir su gibi uzayan bu gece yalnızım onlar gelmeyecek batan bu köhne şilebde ne işleri var

çünkü battım kasa boş ne para ne çek çünkü bütün telefonlar ısrarla alacaklı bu gece yalnızım onlar gelmeyecek hani o sarışın kirpikleri saçaklı yanağını viski bardağıyla serinleten sonra nilay hani kafayı buldu mu ağlar cam yeşili yasemin cigara dum anı mirsen batan bu köhne şilebde ne işleri var

garson masa iyi manzarayı değiştir büyük şimşek çıkmalı gök gürültüsü filan şöyle dallan kıran şakırtılı bir yağm ur köpek havlamadan bulut karanlığından zehir bulabilir misin çabucak öldürecek artık arsenik mi olur siyanür mü ohır hangisi olursa olsun hepsi işime yarar yoksa bir tabanca bul bir avuç mermi getir bu gece yalnızım onlar gelmeyecek batan bu köhne şilebde ne işleri var

bam başkaeskiden başka kızlar görgüsü başka başka güzellikleri böliışürlerdi kırlangıçlar dağılırdı bakışlanndan o hızla dalınca başka bir aşka başka türlü sevişir öpüşürlerdi dalgası başkaydı köpürüşü başka

eskiden başka kızlargülüşürlerdi çiçekle donatır sizi takılıştan yolu yordamı başka örgüsü başka gerçekten hayale dönüşürlerdi ne kadar başkaydı aşkı taşıyıştan acıdan tatlıya yürüyüşü başka

eskiden başka kızlar okşayışlanndan başka başka tadlar algıladığımız yoğunluğu başka ölçüsü başka romanlar çıkardı yaşayışlamıdan bambaşka romanlar/ yazamayacağımız çünkü hayat başka görünüşü başka

19

Taha Toros Arşivi

* O 0 1 6 A 1 0 3 2 0 1 0 *