iİçindekiler

ANAYASA

HUKUKU

L I B E R T U S

Müfettişlik

Uzmanlık

Denetmenlik

Banka Sınavları

Gelir Uzmanlığı

Vergi Müfettişliği

Hâkimlik

pegemkampüs

Video dersler ücretsizolarak cebinizde

Lütfen detaylı bilgi içinön sözü okuyunuz.

Konu Anlatımlı

Örnekler

Yorumlar

Uyarılar

Pratik Bilgiler

Özgün Sorular ve Açıklamaları

Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

ÖZGÜR ÖZKINIK

Özgür ÖZKINIK

LIBERTUS ANAYASA HUKUKU KONU ANLATIMLIISBN 978-605-241-285-5

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

2. Baskı: Kasım 2018, Ankara

Yayın-Proje: Merve TorukDizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA

Tel: 0312-3411020Faks: 0312-3413050

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No:26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

SUNUDeğerli Adaylar,

Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) ülkemizde kamu kurumlarında güvenceli meslek mensupluğu düzeyinde görev almak için artık temel bir unsur hâline gelmiştir.

Bu aşamada KPSS - A grubu adayları için önem arz eden temel nokta, KPSS’nin bir meslek edinme sınavı olmasından ziyade, kurum sınavlarına girme yeterliliği anla-mında bir ön eleme sınavı olduğu gerçeğidir.

Yoğun emek ve özveri ile hazırlanan bu yayın; sizleri hem KPSS’de hem de ku-rum sınavlarında başarılı olabilmeniz için öz ve net bilgilerden uzaklaşmadan, en son mevzuat değişiklikleri doğrultusunda doğru ve güncel bilgilere ulaşabilmeniz hedefle-nerek hazırlanmıştır.

Yayınımızın başarılarınıza katkı sağlaması ve başarı getirmesi dileğiyle.

Saygı ve hürmetle...

Özgür ÖZKINIK

iv Anayasa Hukuku

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE Anayasa Teorisi

ANAYASA KAVRAMI ..............................................................................................11. BÖLÜM ...............................................................................................................2

Devletin Unsurları .....................................................................................................2Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Şekilleri .............................................................3

2. BÖLÜM ...............................................................................................................6Hükûmet Sistemleri ..................................................................................................6Kuvvetler Birliği .........................................................................................................6Kuvvetler Ayrılığı ......................................................................................................8

3. BÖLÜM .............................................................................................................10Demokrasi ve Demokrasi Türleri ............................................................................10Egemenliğin Kullanılışı Açısından Demokrasiler ....................................................10Karar Alımındaki Etkisi Açısından Demokrasiler ....................................................11

4. BÖLÜM .............................................................................................................13İktidar Tipleri ...........................................................................................................13Anayasa Türleri ......................................................................................................14

ÇÖZÜMLÜ TEST ..................................................................................................16ÇÖZÜMLER .........................................................................................................20

2. ÜNİTE Osmanlı Dönemi Anayasal Gelişmeleri

SENED-İ İTTİFAK (1808) .....................................................................................23TANZİMAT FERMANI (1839) ...............................................................................24ISLAHAT FERMANI (1856) ..................................................................................24KANUN-U ESASİ (1876) ......................................................................................25CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASAL GELİŞMELERİ ..........................................27

1921 Teşkilat-I Esasi...............................................................................................271924 Anayasası ......................................................................................................291961 Anayasası ......................................................................................................30

ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ............................................................................................33ÇÖZÜMLER - 1 ....................................................................................................36ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ............................................................................................38ÇÖZÜMLER - 2 ....................................................................................................41ÇIKMIŞ SORULAR ...............................................................................................43ÇÖZÜMLER .........................................................................................................46

3. ÜNİTE 1982 Anayasası

GENEL ÖZELLİKLERİ..........................................................................................481961 VE 1982 ANAYASALARININ KARŞILAŞTIRILMASI ...................................501982 ANAYASASI’NIN GENEL ESASLAR KISMI ................................................50

Devletin Şekli ..........................................................................................................50Cumhuriyetin Nitelikleri ...........................................................................................51Devletin Bütünlüğü, Resmî Dili, Bayrağı, Millî Marşı ve Başkenti...........................57Değiştirilemeyecek Hükümler .................................................................................58Devletin Temel Amaç ve Görevleri .........................................................................58

ÇÖZÜMLÜ TEST ..................................................................................................59ÇÖZÜMLER .........................................................................................................62ÇIKMIŞ SORULAR ...............................................................................................64ÇÖZÜMLER .........................................................................................................66

4. ÜNİTE Temel Hak ve Hürriyetler

TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI ..................................67TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN DURDURULMASI .......................................68TEMEL HAKLARIN SINIRLANDIRILMASINDA YABANCILARIN DURUMU .......69TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI ..................................69

Kişinin Hak ve Ödevleri ..........................................................................................69Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler .....................................................................73Siyasi Hak ve Ödevler ............................................................................................74

ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ............................................................................................80ÇÖZÜMLER - 1 ....................................................................................................83ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ............................................................................................85ÇÖZÜMLER - 2 ....................................................................................................88ÇIKMIŞ SORULAR ...............................................................................................90ÇÖZÜMLER .........................................................................................................93

5. ÜNİTE 1982 Anayasası’nda Yasama Fonksiyonu

YASAMA FONKSİYONUNUN ÖZELLİKLERİ ......................................................95MECLİSİN KURULMASI VE SEÇİMLER İLE İLGİLİ GENELHÜKÜMLER ...........96MECLİS ÜYELİĞİ (MİLLETVEKİLİ) ....................................................................101

Milletvekili Seçilme Yeterliliği ................................................................................101Milletvekili Adaylığı İçin İstifa Etmesi Gerekenler .................................................102Yasama Muafiyeti (Bağışıklığı) .............................................................................103Milletvekilliği Sıfatının Sona Ermesi......................................................................105

MECLİSİN İÇ YAPISI .........................................................................................107Meclis İç Tüzüğü...................................................................................................107Komisyonlar ..........................................................................................................107Danışma Kurulu ....................................................................................................108Siyasi Parti Grupları..............................................................................................108Meclis Başkanlık Divanı........................................................................................109

MECLİSİN ÇALIŞMA DÜZENİ ........................................................................... 110Toplantı ve Karar Yeter Sayıları ............................................................................110Meclisin Çalışma Süresi, Tatili ve Toplanması ...................................................... 111Mecliste Oylama Usulleri ......................................................................................112

TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ ................................................................... 113Kanun Yapım Süreci .............................................................................................115Milletlerarası Antlaşmaların Uygun Bulunması .....................................................117Bütçe Kanunu .......................................................................................................118Kesinhesap Kanunu .............................................................................................118Anayasa’nın Değiştirilmesi ...................................................................................118Meclisin Denetim Yolları .......................................................................................121

ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ..........................................................................................124ÇÖZÜMLER - 1 ..................................................................................................128ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ..........................................................................................131ÇÖZÜMLER - 2 ..................................................................................................136ÇIKMIŞ SORULAR .............................................................................................139ÇÖZÜMLER .......................................................................................................142

6. ÜNİTE 1982 Anayasası’nda Yürütme Fonksiyonu

CUMHURBAŞKANI ....................................................................................................145Seçilme Yeterliliği .................................................................................................145Aday Gösterilmesi ................................................................................................146Seçilme Zamanı ve Vekalet ..................................................................................146Cumhurbaşkanının Seçilme Usulü .......................................................................147Tarafsızlığı ............................................................................................................148Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri ..................................................................148Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu ................................................................150Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar ............................................................151Devlet Denetleme Kurulu (DDK)...........................................................................151Olağanüstü Yönetim Usulleri ................................................................................153Millî Güvenlik Kurulu .............................................................................................154Düzenleyici İşlemler..............................................................................................155Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ...........................................................................156Yönetmelik ............................................................................................................156

ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ..................................................................................................158ÇÖZÜMLER - 1 ..........................................................................................................162ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ..................................................................................................164ÇÖZÜMLER - 2 ..........................................................................................................168ÇIKMIŞ SORULAR .....................................................................................................171ÇÖZÜMLER ...............................................................................................................172

7. ÜNİTE 1982 Anayasası’nda Yargı Fonksiyonu

MAHKEMELERİN BAĞIMSIZLIĞI ..............................................................................173HÂKİMLİK VE SAVCILIK TEMİNATI ..........................................................................174MAHKEMELERİN KURULUŞU ..................................................................................174ÜLKEMİZDEKİ YARGI DÜZENİ .................................................................................175ANAYASA MAHKEMESİ ............................................................................................175

Üyeleri ve Üyelerinin Seçimi .................................................................................175Üyelik Şartları ve Görev Süreleri ..........................................................................176Anayasa Mahkemesinin Çalışma Düzeni ve Görevleri.........................................177Anayasa Mahkemesinin Yargı Denetimi Dışında Kalan Konular ..........................183Anayasa Mahkemesi Kararlarının Özellikleri ........................................................184

ADLİ YARGI DÜZENİ .................................................................................................185İDARİ YARGI DÜZENİ ................................................................................................185UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ ......................................................................................186HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU .........................................................................187SAYIŞTAY ...................................................................................................................189ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 ..................................................................................................190ÇÖZÜMLER - 1 ..........................................................................................................194ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 ..................................................................................................196ÇÖZÜMLER - 2 ..........................................................................................................200ÇIKMIŞ SORULAR .....................................................................................................202ÇÖZÜMLER ...............................................................................................................204

21/1/2017 Tarihli ve 6771 Sayılı Kanun ile Yapılan Anayasa Değişikliği ile Derhâl Yürürlüğe Giren Hükümler .........................................205

1. ÜNİTE

Devlet denilen sistematik yapının ortaya çıkışı 16. yy Avrupa’sında gözlemlen-mektedir. Devletin doğasında kendisine tabi olan insanları (halkı) yönetebilme siste-mi yatmaktadır. Devlet aygıtı yönetme yetkisini maddi (cebir) ve manevi (meşruluk) unsurlar üzerinden sağlar. Devletin cebir kullanma tekeline sahip tek yapı olması, ne-deni ile halk üzerinde bir otorite sağlar ve devlet bu yetkiye dayanarak iktidar sınırları içerisinde kurallar koyar. Ancak devletin kural koyabilmesi ve bu kuralların halk üze-rinde etkisinin olabilmesi için meşruluk sağlaması gerekir ki bunun yolu da günümüz modern devletlerinde seçim sistemleri ile sağlanır.

Peki devlet, seçim yolu ile meşru bir iktidar sağlayıp cebir kullanma tekeli ile de ülkede istediği düzenlemeyi yapabilir mi? Bu sorunun cevabı tabi ki hayır olacaktır. İşte devletin başına buyruk hareket etmesini engelleyecek olan en üst hukuki norm anayasalardır. Anayasalar böylesine bir zorunluluktan ortaya çıkmış metinlerdir. Ana-yasaların birçok fonksiyonu vardır fakat en önemlisi vatandaşları, devlete (iktidara) karşı koruyacak üstün normlar olmasıdır.

Bu ünite boyunca anlatılacak konuların yukarıda belirtilen genel teori çerçeve-sinde anlaşılması, konuların daha iyi pekişmesini sağlayacaktır.

ANAYASA KAVRAMI

Anayasalar, bir devletin rejimini belirten, temel hak ve hürriyetleri tanımlayan ve garanti altına alan, devlet fonksiyonlarının (yasama-yürütme-yargı) birbirleri ile olan ilişkilerini düzenleyen en üst hukuki normlardır.

Fakat anayasa kavramı teorik olarak hangi tür kuralların anayasal nitelik taşıdı-ğının belirlenebilmesi açısından şekli ve maddi anayasa olmak üzere iki farkı ayırıma tabi tutulmaktadır.

ANAYASA TEORİSİ

• MaddiAnayasa: Devlet iktidarının paylaşılması ve devletin temel organları-nın kuruluşu ile ilgili her türlü metin anayasal bir nitelik taşır. Maddi anayasa ayırımına göre hem anayasanın kendisi, hem de devlet organlarının kurulu-şuna ilişkin diğer mevzuatların tümü anayasal nitelik taşır.

Örneğin; 1982 Anayasası yargı bölümünde yüksek mahkemelerden biri olan Yar-gıtayın hangi görevi üstleneceğinden bahsetmiştir. Ancak kuruluşu ve işleyişi kanun ile düzenlenmiştir. O hâlde yargı, devletin temel organlarından biri olduğuna göre, Yargıtayın kuruluşuna ilişkin çıkarılmış olan kanunda maddi anayasa kavramına göre anayasal değeri olan bir kuraldır.

• ŞekliAnayasa: Norm hiyerarşisinde en üst sırada yer alan ve diğer mevzu-atlara göre daha zor değiştirilen kurallar, şekli anayasa kavramına göre ana-yasal kural niteliği taşır. Bu yönüyle şekli anayasa aslında mevcut anayasanın kendisidir.

BİRİNCİ BÖLÜM

Devletin Unsurları

Devlet adı verilen sistematik yapının cebir ve meşruluk üzerinden şekillendiği bir önceki bölümde anlatılmıştır. Bu meşruluk ilişkisi uluslararası alanda da devlet aygıtının bir parçasını oluşturmaktadır ve tanılırlığını ortaya çıkarmaktadır. Bu yönü ile devlet olmanın dört ana unsuru vardır;

Ülke = Toprak

↓

Halk = Millet

↓

Bağımsızlık

↓

Egemenlik = İktidar

↓

Devlet: Belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan halkı yönetme egemenliğine sa-hip olan politik otoriteye devlet denir.

2 Anayasa Hukuku

Egemenlik Kaynağına Göre Devlet Şekilleri

Devleti yöneten kişi ya da kişilerin, yönetimde meşruluğunu sağlayabilmesi için egemenliğini yani yönetme gücünü bir kaynağa dayandırması gerekmektedir. Bu kay-nak unsuruna göre monarşi, oligarşi, teokrasi ve Cumhuriyet gibi devlet şekilleri or-taya çıkmaktadır.

Monarşi Oligarşi Teokrasi Cumhuriyet

Egemenliğin kay-nağı soydur. Baş-taki monark (kral ya da padişah) bu kaynağı geldiği soya dayandırır. Monarşiler sadece monarkın egemen olduğu “mutlak monarşi” ya da monarkın yanında meclisinde ege-menliği paylaştığı “meşruti monarşi” olmak üzere ikiye ayrılır.

Egemenliğin ülkede belli bir sınıfa yani züm-reye ait olduğu devlet tipidir. Oligarşide haklar sınırlandırılır, kamu gücü bir zümre tarafın-dan kullanılır fakat bu güç kullanımı adalet-sizce yapılır.

Egemenliğin kaynağı Tanrıya dayandırılır. Egemenler halkı Tanrı adına yönettiklerini savunur ve Tanrının yeryüzündeki temsil-cileridir. Günümüz dünyasında tümü ile teokratik devlete uyan bir ülke olmamak ile birlikte Vatikan, Suudi Arabistan, İran bir yönü ile örnek teşkil etmektedir.

Egemenliğin kaynağı halktır. Ülkede belli ara-lıklar ile yapılan seçimler sonucu iktidar alanı el değiştirir. Dev-letin yetkili or-ganları (yasama-yürütme-yargı) yetkilerini halk adına kullanır ve karar verir. Halkın tercihi asıl belirleyici olandır.

Yapılarına Göre Devlet Şekilleri

Tek Yapılı Devletler

• Üniter Devlet

• Bölgeli Devlet

• Federasyon

• Konfederasyon

Karmaşık Yapılı Devletler

Anayasa Teorisi 3

Tek Yapılı Devletler

• Üniter Devlet:

Tüm sistemin teklik üzerine kurgulandığı devlet tipidir. Örneğin; tek bayrak, tek dil, tek millet, tek merkez, tek bir anayasadan oluşan devlet tipidir. Bu yönü ile devlet fonksiyonları olan yasama, yürütme ve yargı güçleri merkezde toplanmıştır. Türkiye, Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Japonya, Portekiz, İngiltere üniter devletlere örnek olarak verilebilir.

• Bölgeli Devlet:

Ana kurguda yine tek bir devlet vardır ancak devlet kendi içerisinde etnik olarak bölgelere ayrılmıştır. Bu bölgeler özerk yapıya sahiptir. Bölge bazlı yasama ve yürütme organları kurulmuştur fakat yargı birliği söz konusudur. Yani yargı fonksiyonu üniter devlette olduğu gibi merkezidir. İspanya bölgeli devletlere örnek olarak verilebilir.

Karmaşık Yapılı Devletler

• Federasyon:

Bu devlet yapısında devletler uluslararası kimliklerinden vazgeçerek bütünü ile farklı bir devlete bürünmektedir. Bu devlet yapısının amacı, bir araya geldiği devlet-lerin ortak çıkarlarını sağlamaktır. Federasyonda bilinmesi gereken iki kavram vardır.

Federe: Federasyonu bir araya getiren iç işlerinde özerk yapıya sahip devletçikler. Bu federe devletler anayasanın belirlediği ölçüde kendi yasama, yürütme ve yargı or-ganlarına sahiptirler.

Federal:Federe devletlerin bir araya gelerek kurduğu üst yapı yani Federasyon.

Genel özellikleri:

v Federe devletler ortak tek bir anayasa ile bir araya gelirler.

v Federe devletler iç işlerinde özerk ancak dış işlerinde federasyona bağlıdır.

v Federe devletlerin bağımsızlık ilan etme hakkı anayasal olarak yoktur.

v Federasyonun, federe devletler üzerinde baskılayıcı ve zorlayıcı gücü vardır.

v Hem federe devletin (alt kimlik) hem de federasyonun (üst kimlik) kendi vatandaşlığı vardır.

v Hem federasyonun hem de federe devletin tüzel kişiliği vardır. Ancak ulus-lararası ilişkiler açısından sadece federasyonun uluslararası kişiliği vardır.

v Federal devletin yasama organı çift yapılıdır: Temsilciler meclisi- Senato.

4 Anayasa Hukuku

v Çıkabilecek uyuşmazlıkları çözmesi için yüksek bir yargı mekanizmasının varlığı gerekir.

Örnek; ABD, Rusya, Çin, Almanya, Belçika, Kanada, Avusturya, Avustralya, İs-viçre.

• Konfederasyon:

Birden fazla bağımsız devletin uluslararası hukuki kişiliklerini muhafaza etmek şartıyla uluslararası bir anlaşma ile bir araya gelmesidir. Devletler egemenlik yetkileri-ni üst yapıya devretmezler. Konfederasyon tipi devletlerde, devletler ekonomik, siyasi ya da ideolojik olarak yakınlık duyarak bir araya gelir ve çıkarlarını devam ettirmeye çalışırlar. Konfederasyonu oluşturan devletlere konfedere devlet denir.

Genel özellikleri:

v Konfedere devletler ortak tek bir uluslararası antlaşma ile bir araya gelirler.

v Konfedere devletler iç ve dış işlerinde özerktirler

v Konfedere devletler antlaşmayı feshederek konfederasyondan ayrılabilir.

v Konfederasyonun, konfedere devletler üzerinde baskılayıcı ve zorlayıcı gücü yoktur.

v Konfederasyonun vatandaşlığı yoktur. Konfedere devletlerin kendi vatan-daşlığı vardır.

v Sadece konfedere devletin tüzel kişiliği vardır. Bu yönü ile uluslararası ilişki-ler açısından sadece konfedere devletin uluslararası kişiliği vardır.

NOT

Dünya üzerinde şu anda konfederasyon tipi bir devlet yer almamaktadır. Konfederasyona en tipik örneklerden biri eski SSCB’dir.

Anayasa Teorisi 5