1

“Ang Kahalagahan ng Simbahan sa Buhay ng mga

Maralitang Tagalungsod sa Laura,

Villa Beatriz at Kaligtasan”

Isang Teolohikong Aral-nilay

Na Inilahad sa:

Kaguruan ngInter-Congregational Theological Center (ICTC)

Dalubhasang Teolohiko ng OUR LADY OF THE ANGELS SEMINARY

Seminary Road, Bagbag,Novaliches, Quezon City

Isinumite ni:

JHONAS F. ENOPIA, SC

Hunyo 2008

2

OUR LADY OF THE ANGELS SEMINARY

INTER-CONGREGATIONAL THEOLOGICAL CENTERSeminary Road, Bagbag, Novaliches, Quezon City

P. O. Box 192, 1117 Novaliches, Quezon CityTel. Nos. 936-4083/936-4086 Fax: 936-4083

APPROVAL SHEET

In partial fulfillment of the requirement for the degree of Master of Arts in Pastoral Ministry

Ang Kahalagahan ng Simbahan sa Buhay ng

mga Maralitang Tagalungsod sa

Laura, Villa Beatriz at Kaligtasan

has been prepared and submitted by:

JHONAS F. ENOPIA, SC

who is hereby recommended for the Oral Defense Examination.

Oscar A. Ante, OFMThesis Mentor

Grade Given to the Paper :Date of Submission :

Approved by the Defense Panel of the Oral Examination with the grade of: 1.5

Yolanda R. Esguerra Lino Gregorio V. Redoblado, OFM

Member Member

Andres Rañoa, OFMChairperson

Accepted as a partial fulfillment of the requirement for the degree of Master of Arts in Pastoral Ministry

Oscar A. Ante, OFMAcademic Dean

3

Date

PAGHAHANDOG

Para sa mga taong may pusong patuloy na nakikibahagi at nagninilay sa hamon ng pagiging simbahan ng mga dukha dulot ng mga

makabagong hamon ng panahon ng urbanisasayon upang magkaroon ng mga

panibagong tugon!

Para sa lahat ng tagahubog ng mga lingkod ng simbahan na nakatutulong sa pagbabago at pagbubukas ng mga panibagong

pananaw sa paglilingkod sa simbahan at sa mga dukha!

4

PASASALAMAT

Ang mag-aaral ay taos-pusong nagpapasalamat sa mga sumusunod na naging kabahagi ng pag-aaral na ito:

Sa kanyang tagapayo na walang iba kundi si Padre Oscar Ante, OFM sa pagbabahagi ng kanyang mayamang kaalaman at opinyon.

Sa kapilya ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan, Old Balara, Quezon City sa pangangalaga ng mga Sons of Charity.

Sa mga miyembro ng Parish Pastoral Council ng Jesus of Nazareth Parish,

Villa Beatriz, Quezon City sa pangangalaga ni Padre Daniel Godefroy, SC.

Sa buong komunidad ng Jesus of Nazareth Parish na nakada-upang palad sa loob ng isang taon.

Sa lahat ng komunidad ng mga dukha na nakasalamuha at nakapamuhayan sa mga nagdaang taon.

Sa lahat ng mga taong tumulong at sumuporta sa pagpupunyagi ng papel na ito.

Sa kapatiran ng Sons of Charity na kinapapalooban ng mananaliksik.

Sa kanyang buong pamilya.

Sa komunidad ng Inter-Congregational Theological Center (ICTC).

Sa lahat ng mga taong naging tagahubog ng mag-aaral.

At higit sa lahat, sa Diyos na bukal ng bokasyon at lubos na mapagmahal at mapagkalinga!

Maraming, Maraming Salamat Po!

5

ABSTRAK

Ang pag-aaral na ito ay isa sa mga napakaraming naisagawang

pag-aaral tungkol sa simbahan ng mga dukha. Bagkus ang pag-aaral ng

ito ay nakatuon sa kahalagahan ng simbahan sa buhay ng mga

maralitang tagalungsod sa pamayanan ng Laura, Villa Beatriz, at

Kaligtasan na kung saan ay isang komunidad na umuusbong dulot ng

makabagong panahon ng urbanisasyon. Ang pinakamahalaga at

pangunahing kapamaraanang eklesyolohikal na ginamit sa pag-aaral na

ito ay ang hermeneutical o pastoral cycle method. Binigyang diin din ng

mag-aaral ang naisagawang etnograpikong pag-aaral ng mga kapwa

mag-aaral sa ikalawang taon ng teolohiya sa nakalipas na taon. Ang mga

talakayan, pormal at di-pormal na pakikipanayam ay isa sa mga

pinagkukunan ng mga datos na makakatulong din sa pagpapalalim ng

pag-aaral na ito. Ang pagbabad, pagsama, pakikipamuhay, at pakikiisa sa

pamumuhay ng mga maralitang tagalungsod ay bahagi rin ng pag-aaral

upang makatulong sa lubos na pagkakaunawa sa pag-aaral na

isinasagawa.

Nakatawag pansin sa pag-aaral na ito ang pag-inog ng pananaw

ukol sa pagtugon ng simbahan sa tawag ng makabagong uri ng mga

komunidad o maralitang lungsod na dulot ng urbanisasyon. Bunga ito ng

6

kasalukuyang patuloy na pang-aakit ng makabagong buhay ng mga

malalaking siyudad na kung saan ang mga taga-probinsiya ay lumipat

dito. Bunga pa nito, ang mga maliliit na lugar sa mga malalaking siyudad

ay pawang napupuno at nagsisiksikan dulot ng paglipat o migration.

Dahil dito, masasabi na ang mga maralitang tagalungsod ay

nakikiisa at nakikisalamuha sa buhay ng simbahan dahil sa kabutihang

naidudulot nito sa kanilang buhay. Ito ay ang pagpapahalaga sa kanilang

buhay, pakikipagkapwa, pagtutulungan sa mga problema, pagbibigay ng

gabay, pagkakaroon ng lakas at kapanatagan ng loob, pagmamahalan sa

isat-isa, at kapayapaan sa kanilang komunidad. Ang simbahan sa gitna ng

mga maralitang tagalungsod ay masasabing isang makabagong anyo ng

pagiging simbahan na tumutugon sa hamon ng panahon ng urbanisasyon

na kung saan ang pagkakaroon ng mga espirituwal at sosyal na gawain

ay isang makabagong anyo ng ministeryo nito.

Ang mag-aaral ay may rekomendasyon para sa simbahan at para

sa iba pang pag-aaral. Para sa simbahan, iminumungkahi ng

mananaliksik na paigtingin at ipagpatuloy ang misyon ng simbahan sa

mga maralitang tagalungsod; ipagpatuloy ng simbahan ang mga proseso

ng pagtugon sa mga hamon ng ebanghelisasyon ng makabagong

panahon ng urbanisasyon; paigtingin ang patuloy ng paghubog (on-going

formation) ng mga naglilingkod; hikayatin ang mga kabataan na

makibahagi sa mga gawaing pangsimbahan; at iminumungkahi rin ng

7

mananaliksik na isaalang-alang ang sapat na kaginhawahan ng mga

mananampalataya.

Para sa iba pang pag-aaral, iminumungkahi ng mananaliksik ang

isang pagtatasa at pag-aaral sa mga gawain ng simbahan ng maralitang

tagalungsod. Kaakibat nito ang mga proseso ng pagbuo ng simbahan at

mga gawain nito upang maging mas angkop ito sa konteksto ng

makabagong hamon ng urbanisasyon at sa kultura ng mundong kanyang

ginagalawan upang ito ay maging isang tunay na kinatawan ng

ebanghelisasyon.

8

Balangkas ng Pag-aaral

Kabanata: Pahina

I. Panimula. A. Dahilan ng Pag-aaral . . . . . 3B. Pagpapahayag ng Suliranin . . . . 6K. Kahalagahan ng Pag-aaral . . . . 8D. Mga Kapamaraanan ng Pag-aaral . . . 9E. Lawak at Takda ng Pag-aaral . . . . 11G. Mga Pag-aaral sa mga Kaugnay na Panitikan . 11

II. Ang Mukha ng Maralitang Tagalungsod sa Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan . . . 17A. Pangkalahatang Sitwasyon ng Lugar . . 18

1. Kasaysayan . . . . . 182. Demograpiya . . . . . 233. Estraktura . . . . . . 25

a. Ekonomiya . . . . 25b. Politikal . . . . . 27

4. Kultura . . . . . . 30B. Lokal na Simbahan . . . . . 33

1. Pangkalahatang Sitwasyon at Gawain . 332. “Mukha ng Simbahan” ayon sa mga tao . 39

III. Ang Simbahan ng mga Dukha ayon sa Bibliya at Turo ng Simbahan . . . 43

A. Ayon sa Bibliya . . . . . . 43B. Ayon sa Turo ng Simbahan . . . . 48

1. Lumen Gentium . . . . . 482. PCP II . . . . . . 523. Padre Felix Wilfred . . . . 58

IV. Ang Pastoral na Implikasyon ng Kahalagahan ng Simbahan sa Buhay ng Maralitang Tagalungsod. 64

A. Sa Lipunan . . . . . . 64B. Sa Simbahan . . . . . . 70

V. Pagtatapos . . . . . . 76A. Paglalagom . . . . . . 76B. Konklusyon . . . . . . 79K. Rekomendasyon . . . . . . 81

9

Mga Dahong Dagdag . . . . . . 851. Larawan ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan . . 852. Ang mapa ng daan papunta sa lugar na ito . . . 863. Mga katanungan sa ginagawang survey/FGD . . 87

Talasanggunian . . . . . . . 88

10

UNANG KABANATA

PANIMULA

A. Dahilan ng Pag-aaral

Ang simbahan ay may kakaibang pananaw bago ang pagpupulong

ng Ikalawang Kapulungang Vatikano. Ito ay inihahayag bilang isang

institusyon na itinatag noong unang panahon at tumagal sa kalaunan ng

panahon na may iisang anyo. Ang pananaw na ito ay nagbago sa

panahon ng Ikalawang Kapulungang Vatikano. Isinasalarawan nito ang

simbahan na may ibat-ibang mukha. Ang mga dokumento ng Vatican II

katulad ng Lumen Gentium at Gaudium et Spes ay naglalarawan ng

kakaibang simbahan. Ito ay nakatuon at nagsasabing ang simbahan ay

isang pamayanan ng Diyos, isang bayang naglalakbay, naglilingkod at

nakikipagtalastasan sa mundo.1 Binibigyan pa ng diin ang ganitong

pakahulugan at pagsasalarawan ng Ikalawang Kapulungang Plenaryo ng

Pilipinas noong 1991. Bukod sa mga pagsasalarawang ito, inilahad din ng

nasabing plenaryo ang isang matingkad na misyon ng simbahan upang

mas maging angkop at konkreto ang pagsasalarawang ito sa gitna ng di-

ganap na mga kumunidad.

1

? Lode L. Wostyn, Church: Pilgrim Community of Disciples (Quezon City: Claretian Publications, 1995), p. 15.

11

“ Ang simbahan ay naggawa ng kanyang sariling adhikain at mithiin sa isang kumunidad para sa pag-unlad, katarungan, pagkakasundo at kapayapaan, at pagnanais sa Diyos na siya mismo ang tutupad sa mga hangarin ng puso ng bawat tao”.2

Sa karanasan ng mananaliksik sa mahigit na apat na taong

pakikipamuhay, pagbabad, at pagsulong ng simbahan lalo na ang

simbahan ng mga dukha sa mga piling lugar ng Maynila, at bilang

kabahagi rin ng pagsulong ng Inter-Congregational Theological Center

(ICTC) na isabuhay ang teolohiyang pilipino sa konteksto ng makabagong

panahon lalo na sa larangan ng eklesyolohiya at paglilingkod pastoral,

binibigyang diin ng mananaliksik ang kanyang karanasan sa talaban at

talastasang ito sa pagitan ng simbahan at ng makabagong sambayanan.

Tulad halimbawa ng malawakang paglipat ng mga taga-probinsya sa

malalaking siyudad sa kalakhang Maynila na siyang nagdulot ng pag-

usbong ng mga eskwater o ang tinaguriang  “informal settlers” na makikita

at mapapansin sa paligid ng mga malalaking siyudad ng Maynila. Ito ang

naging hamon ng mananaliksik na pagtuunan ng pag-aaral.

Ang lugar ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan ay iilan sa mga

napakaraming lugar sa kalakhang Maynila na tinaguriang eskwater o

maralitang lungsod. Ito ay mga maliliit na lugar sa paligid ng mga

napakalaking subdibisyon. Dito matatagpuan ang ibat-ibang uri ng kultura

2

? Acts and Decrees of the Second Plenary Council of the Philippines (Pasay City: St. Paul Publications, 1992), p. 53. (Salin sa tagalong ng mananaliksik).

12

ng mga tao dahil dala-dala ng bawat isa ang kultura ng kanyang

probinsiyang kinagisnan. Ayon sa ulat ni Fr. Joseph Bouchaud, isang pari

ng Sons of Charity, sa kanyang aklat na “Following Jesus Among the

Urban Poor” ay mayroong humigit kumulang sa 15-20 libo katao ang

naninirahan dito. 3 Sa ganitong bilang ng mga naninirahan, paliit ng paliit

ang lugar para sa kanila. Maliban sa mga taong unang nanirahan dito na

may naitayong sariling bahay, marami din ang bilang ng mga

nangungupahan sa lugar na ito. Ito rin ang pinagkukunan ng

pangkabuhayan ng ibang naninirahan, ang magpaupa ng silid tulugan o

ng bahay. Dahil din sa paglabas-pasok ng mga tao dito, madalas

magkaroon ng gulo lalo na sa mga kabataan. Hindi din masyadong

maayos ang sistema ng pamamahala sa mga lugar na ito.

Hindi din maiiwasan na mayroong mga propesyonal na eskwater o

“professional squatters” kung tawagin. Ito ay ang mga taong may tig-

dadalawa o tig-tatatlong bahay na kung saan ginagawang paupahan. Ito

ay isang kaugaliang nagpapahayag ng kapangyarihang lumikha at

magpadama sa isang tao ng kulang at sobra sa pamumuhay. Ito ay may

malaking gampanin sa pagbuo ng kamalayan at pananaw ng isang tao, sa

kanyang pakikipag-ugnayan sa kanyang sarili, sa kanyang kapwa, at iba

pa.

3

? Fr. Jose Bouchaud, SC, “Following Jesus Among the Urban Poor”, (Quezon City, Philippines), a booklet.

13

Kaya nais ng mananaliksik na pagtuunan ng pansin sa pag-aaral

na ito ang simbahan ng maralitang tagalungsod.

B. Pagpapahayag ng Suliranin

Kapansin-pansin ang pagdami ng mga mamamayang tagalungsod

sa mga mauunlad na mga bansa at siyudad. Sa kasalukuyan, sinasabing

mayroong humigit kumulang sa 75 bahagdan ang naninirahan sa mga

mahihirap na lugar ng lungsod. Sinasabi pa na sa taong 2025 sa

hinaharap, maaring maging 2/3 ng populasyon ng mundo ay mga

tagalungsod.4

Marami ang dahilan kung bakit ang mga taga-probinsiya o

lalawigan ay gustong lumipat sa mga malalaking siyudad kagaya ng

Maynila. Tinitingnan nila ito na mas angat ang pamumuhay kaysa

kanilang pamumuhay sa probinsiya at napakadaling lapitan ang mga

bagay-bagay na kaugnay dito. May kinalaman din sa paglipat ang

kakaibang kultura na dulot ng makabagong mundo sa lungsod o siyudad

kaysa mga probinsya. Kaya ang ganitong kalagayan ay patuloy pang

nang-aakit ng paglipat sa mga mamamayang probinsiyano sa malalaking

lungsod ng Maynila. Ang matinding gutom, mahihinang pamamaraan ng

paghahanapbuhay, kakulangan ng kagamitang pang-agrikultura kagaya

4

? Donald E. Miller, Serving with the Urban Poor (Sta. Cruz, Manila, Philippines: Logos Publications, Inc., 1999), p. 120.

14

ng pagsasaka, at kawalan ng lupain ay mga iilang halimbawa lamang ng

mga dahilan na nagtulak sa kanila upang pumarito at makibahagi sa

buhay ng tagalungsod.

Sa pag-usbong naman ng ganitong kalagayan, ang pagdami ng

mga mamamayang tagalungsod, ay nagdulot rin ng pagtaas ng uri ng

kawalan ng trabaho, polyusyon, walang sapat na kalinisan, pagdumi ng

suplay ng tubig, problema sa kalusugan, edukasyon, krimen, at iba pa. Ito

ay mga iilang pangyayari lamang na dulot ng kakulangan ng kaalaman,

kakulangan ng mapagkukunang pinansiyal, at kahusayan sa pagtatrabaho

na siyang nagwawakas sa isang paninirahan sa mga eskwater na lugar na

matatagpuan sa paligid ng mga malalaking siyudad sa kalakhang Maynila.

Ito rin ay nagdudulot sa kanila ng pagtatrabaho bilang mga di-pormal,

pangungulekta ng basura, pamamasukan bilang katulong o kasambahay,

pagtitinda sa mga kalye, pamamalimos, at iba pa.

Dahil dito, ang pag-aaral na ito ay naglalayon na tingnan at suriin

ang mga kumunidad o lugar na ito na kung saan maaaring may malaking

tungkulin o gampanin ang simbahan sa pagbabago ng takbo ng kanilang

pamumuhay. Susubukan din ng mananaliksik na sagutin ang

pangunahing katanungan upang mabigyan ng katuparan ito : Mahalaga

ba ang simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod?

15

Ang mga sumusunod na katanungan ay makakatulong din sa

pagsagot ng pangunahing katanungan.

a. Ano ang sitwasyon o kalagayan ng mga maralitang tagalungsod

at ano ang ginagawa ng simbahan sa kasalukuyan?

b. Ano ang simbahan ng mga dukha ayon sa bibliya at turo ng

simbahan?

k. Ano ang pastoral na implikasyon nito sa lipunan at simbahan?

K. Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pagdami at pag-usbong ng mga kumunidad na ito sa mga

maralitang lungsod at ang pagdami din ng mga mamamayang naninirahan

dito o ang mga tinaguriang eskwater o “informal settlers” ay naging

dahilan sa panawagan muli ng simbahan na maging bahagi ng kanyang

misyon ang mga nabanggit na mga pamayanan. Ito rin ay naging sanhi

upang magkaroon ng mga gawaing pansimbahan sa mga maralitang

tagalungsod. Samakatuwid, ang kalagayang ito at ang pakikibahagi ng

simbahan sa maralitang tagalungsod ay nangangailangan ng

eklesyolohikal at teolohikal na pag-aaral lalo na sa usapin ng pagbabago

ng lipunan.

Ninanais din ng pag-aaral na ito na makapag-ambag sa patuloy na

itinataguyod at isinusulong ng Inter-Congregational Theological Center

(ICTC), ang eklesyolohikal na pag-aaral sa Pilipino sa konteksto ng

16

makabagong panahon at makatulong pa sa pagpapaunlad ng mga

teolohikal na pag-aaral sa konteksto at wikang Pilipino lalo na sa larangan

ng eklesyolohiya at paglilingkod pastoral. Dito susubukan ng mag-aaral na

pasukin ang karanansang ito ng mga Pilipino (karanasan ng simbahan sa

maralitang tagalungsod) sa larangan ng eklesyolohiya at paglilingkod

pastoral upang mapayaman at mapalago pa ito.

Ninanais din ng pag-aaral na ito na suriin ang kinalalagyan ng

simbahan sa mga piling maralitang lungsod ng Maynila upang

makapagbukas ng makabagong pananaw at pag-unawa ang mga tao

bilang simbahan at ang magagawa ng simbahan sa pag-unlad ng kanilang

pamumuhay at kumunidad tungo sa panlipunang pagbabago. Ang bagong

kamulatang ito ay mahalaga sa patuloy na pagbuo, paglago, at

pagtataguyod ng simbahan na naaayon sa konteksto at hamon ng

panahon.

D. Mga kapamaraanan ng Pag-aaral

Ang pinakamahalaga at pangunahing kapamaraanang

eklesyolohikal na gagamitin sa pag-aaral na ito ay ang tinatawag na

hermeneutical o pastoral cycle method ni Msgr. Joseph Cardijn. Dito

bibigyang linaw ang mga katanungang kinakaharap ng mag-aaral sa

tulong din ng paggamit ng Banal na Tipan at ng Tradisyon ng Simbahan.

Kabahagi din dito ang pagbibigay diin sa mga kultural, ekonomikal,

17

politikal, at relihiyosong aspeto ng buhay ng tao na laging bahagi ng

Kristiyanong karanasan.5

Para sa ibang pamamaraan ng pangangalap ng mga datos ng

mananaliksik, gagamitin sa pag-aaral na ito ng tinatawag na immersion o

pagbabad, pagsama, at pakikiisa sa mga maralitang tagalungsod at sa

paglalakbay ng simbahan sa mga pamayanang ito. Ang mag-aaral ay

makikitira at makikipamuhay din sa pamayanang nabanggit upang lubos

na maunawaan ang isinasagawang pag-aaral.

Bibigyang halaga din sa pag-aaral na ito ang tinatawag na

participant-observation approach. Ito ay isang dulog na

nangangahulugang pakikipamuhay sa mga kumunidad na nabanggit,

pakikiisa sa kanilang mga gawain, at maging mapagmasid sa kanilang

pang-araw-araw na pamumuhay.

Napakalaking tulong din sa pagbuo ng pag-aaral na ito ang

pagsasagawa ng focused group discussion at di-pormal na

pakikipanayam at pakikipagkwentuhan sa mga maralitang tagalungsod ng

nabanggit na lugar. Ang mga nakalap na datos ay isusulat sa talaarawan

ng mag-aaral.

5

? International Commission on Justice, Peace, and Integrity of Creation, Manual for Promoters of Justice Peace and Integrity of Creation (Quezon City: Claretian Publications, 1998), p. 122.

18

E. Lawak at Takda ng Pag-aral

Ang Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan na matatagpuan sa

maralitang Lungsod ng Quezon (Tandang Sora) ay mga lugar na saklaw

lamang ng pananaliksik na ito. Sa loob ng isang taong pakikisalamuha,

buong maghapon ang guguguling pagbabad, pakikiisa, at

pakikipagkwentuhan ng mag-aaral sa mga maralitang tagalungsod ng

pamayanang nabanggit.

Inaamin din sa pag-aaral na ito, sa pamamagitan ng mga

kapamaraanang nabanggit, na ang kaalaman tungkol sa maralitang

tagalungsod ay limitado lamang sa mga bagay at gawaing abot-kamay o

accessible ng mag-aaral. Hangarin man ng mag-aaral na makibahagi pa

sa ibang mga maralitang tagalungsod upang mapalawak ang pakikipag-

ugnayan at interaksyon, tinitiyak at sinisiguro ng mag-aaral na sa

limitasyon at saklaw na ito, magiging malalim ang pagmamasid at

pakikibahagi sa mga gawain ng maralitang tagalungsod. Sa pamamagitan

nito, maisasalarawan nang mabuti ang ibat-ibang aspeto ng buhay ng

maralitang tagalungsod na hindi mabigyang linaw sa pamamagitan ng

mga huwarang katanungan.

G. Mga Pagsusuri ng Kaugnay na Panitikan

19

Ayon kay John Fuellenbach, SVD6 sa kanyang aklat na Church

Community for the Kingdom, tinalakay niya ang kasaysayan ng simbahan

mula sa kapanahunan ni Hesus hanggang sa Ikalawang Kapulungang

Vatikano. Ito ay isang pagbabalik-tanaw at pagsisiyasat sa ibat-ibang

modelo ng pagiging simbahan na tumutugon at naaayon sa ibat-ibang

mukha at hamon ng panahon. Tinitingnang diin niya ang pagtanaw

pagkatapos ng kapulungang pananaw ng simbahan na kung saan ang

simbahan ay kinakailangang makakita ng kanyang pagkakakilanlan at

misyon sa isinasalarawan ngayong globalisasyon at inkulturasyon. Bukod

pa dito, para sa may-akda, ang simbahan ay magiging tapat lamang sa

pangarap na paghahari ni Hesus (notion of the kingdom of Jesus) kung

tutugunan nito ang mga hamon ng pluralismong kultura at ng lumalaking

kaharian ni Hesus na kung saan ay malaki ang agwat ng mayayaman sa

mahihirap.

Sa aklat na Slum as a Way of Life ni Felipe Jocano,7 ipinapakita

niya ang pisikal na kondisyon ng mga mahihirap na pook ng mga dukha

(slum), ang pagmumukha ng mga lugar na ito, at ang basehang kultura na

ginagamit ng mga tao sa pagbagay o pag-angkop ng kanilang mga sarili

sa mundo ng slum. Ipinapahayag din niya dito na ang pook ng mga

6

? John Fuellenbach, Church Community for the Kingdom (Manila, Philippines: Logos Publications, 2004).

7 Felipe L. Jocano, Slum as a Way of Life (Quezon City, Philippines: PUNLAD Research House, 2002).

20

dukha o slum ay isang panlipunang pangkat na binubuo ng mga taong

naka-angkop sa istilo ng buhay nito. Bukod pa dito, sinasabi niya na ang

slum ay mas higit pa sa penomenon ng urbanisasyon o panlipunang

problema dulot ng pagkapuno o pagsikip ng mga malalaking lungsod. Ito

ay isang proseso ng pag-angkop na nangangahulugan ng isang paraan

ng epektibong paggamit ng kanyang kapaligiran para mabuhay at

gumawa o lumikhang muli. Dinagdag pa niya na ang slum ay bahagi ng

kapaligirang lungsod at ang buhay slum ay ang pagbagay at pag-angkop

dito.

Si Jimmy Long8 sa kanyang aklat na Generating Hope ay

nagpapahayag na ang tao sa panahong ito ay humaharap sa gitna ng

panlipunang unos lalo na sa larangan ng kultura na kumikilos sa lampas-

makabagong panahon (post-modern time). Ang daan at panahon ng

mabilisan at agad-agad na mga pagbabago, na tinatawag sa ngayong

generation X, o mga unang pangkat na lumalaki at dumadami sa

panahong ito ng lampas-makabago. Kaunti lamang ang nakakapuna o

nakakapansin ng pagkakadugtong na ito na nag-uugnay sa lampas-

makabagong panahon at generation X. Sa aklat na ito ni Long, nakita niya

ang kaugnayan ng mga ito at dahil sa ganitong pamamaraan ginamit niya

ang daang ito bilang sangkap sa ebanghelisasyon at sa landas ng

8

? Jimmy Long, Generating Hope: A Strategy for Reaching the Postmodern Generation (Illinois: Varsity Press, 1997).

21

pagiging tagasunod. Sa aklat ding ito, itinaas at ginamit ang

kapangyarihang pamayanan, pagkabalisa, pagpasok sa kultura at pag-

asa sa mga kabataan ngayon. Ito din ay isang istratehiyang pamamaraan

para sa mga maliliit na grupo sa isang ministeryong paglilingkod na

nagpapakita ng pagtatangi at pagtanggap sa isang sitwasyon at panahon.

Sa aklat na A Church for the Next Generation ni Julia Upton,9

sinusuri niya ang pagbabagong liturhikal sa loob at perspektibo ng

kasaysayan ng simbahan sa pamamagitan ng pagbibigay tuon sa rito ng

pagpapasimula (initiation) at ang epekto nito sa dulog ng mga

mananampalataya sa kabuuan ng ekonomiyang sakramental. Tinitingnan

niyang muli ang kasaysayan ng pagpapasimula upang makita ang

kahalagahan at lugar nito sa buhay ng mga kristiyano, at ang mahalagang

papel na ginagampanan ng bawat isa sa pamamaraan ng pagpapasimula.

Tinatahak din ng may-akda na maipahayag ang kasalukuyang kalagayan

ng pagpapasimula sa loob ng simbahang katoliko na naaayon sa

pananaw ng Ikalawang Kapulungang Vatikano upang patuloy itong

umaakma at tumutugon sa hamon ng panahon at sa kalagayang

inaasahan ng lahat sa hinaharap.

Ang aklat na Christianity in a Secularized World ni Wolfhart

Pannenberg10 ay naglalahad ng maraming kapamamaraanan sa pag-

9

? Julia Upton, A Church for the Next Generation (Manila, Philippines: St. Pauls Publications, 1995).

10

22

unawa tungkol sa diskusyon ng kristiyanismo at ng malawakang

sekularisasyon. Ayon sa kanya, ang sekularisasyon ay hindi bunga ng

pag-unlad ng kasaysayan ng ideya bagkus ito ay nag-umpisa sa politikal

at sosyal na tunggalian ng relihiyon. Ang ikalawang kabanata ng aklat ay

nakatuon sa malawakang problema ng sekularisasyon kasama na dito

ang kawalan ng pagpapahalaga sa wastong asal sa konteksto ng

modernong lipunan. Sa wakas, sinusuri ng may-akda ang mga gampanin

ng simbahan sa ngayon kung saan hindi sila maisasantabi o magiging

bahagi ng konsumeristikong mundo.

Ayon sa aklat ni Leonardo Boff11 na Ecclesiogenesis, ang simbahan

ay nabubuo sa kasalukuyang karanasan at kasaysayan ng

mananamplataya. Ang simbahang umuusbong galing sa mga tao ay ang

simbahan ding umusbong mula sa mga apostol. Tinahak ng may-akda sa

aklat na ito ang mapangahas na pagtingin sa simbahan ayon sa liwanag

ng karanasan ng presensiya at kapangyarihan ni Kristong nabuhay muli

sa batayang pamayanang kristiyano, at ipinapakita niya ang dinamikong

bagong simbahan na umusbong sa gitna ng mga mahihirap sa Brazil at sa

buong Latin Amerika.

? Wolfhart Pannenberg, Christianity in a Secularized World (New York: The Crossroad Publishing Company, 1989).

11Leonardo Boff, Ecclesiogenesis (Quezon City, Philippines: Claretian Publication, 1986).

23

Si Avery Dulles,12 isang Heswita at dalubhasa sa teolohiya ng

simbahan, sa kanyang aklat na Models of the Church ay may

iminumungkahing limang modelo o pagsasalarawan ng simbahan bilang

kumunidad. Ito ay ang simbahan bilang institution, mystical communion,

sacrament, herald, at servant. Ang magkakaibang kombinasyon ng mga

modelong ito ay nagtatakda ng ibat-ibang pananaw ng mga relasyon sa

pagitan ng simbahan at ng iba pang mga simbahan. Ang mga modelong

ito ay halaw sa kasaysayan bilang isang resulta o produkto ng

magkakaibang pananaw ng mga teyologo at mananampalataya ng ibat-

ibang panahon at kultura. Ang mga modelo ring ito ay ginagamit upang

maiangkop ang simbahan sa kapanahunan at pangangailangan ng

kumunidad. Ang bawat isang modelo ay may kanya-kanyang gamit at

limitasyon.

12

? Avery Dulles, Models of the Church (New York: Doubleday, 1974).

24

IKALAWANG KABANATA

ANG MUKHA NG MARALITANG TAGALUNGSOD SA LAURA, VILLA BEATRIZ, AT KALIGTASAN

Sa kabanatang ito, hinahangad na mailahad ang kabuuang larawan

ng Maralitang Tagalungsod sa nabanggit na lugar upang mabuo at

mailahad nang mabuti ang mukha ng pamayanan na siyang batayang

konteksto ng pag-aaral na ito. Sa pagbuo nito, tinitingnang mabuti ang

mga ibat-ibang aspeto ng kasaysayan at demograpiya, kalagayang pang-

ekonomiya, politikal, at kultural, at ang sitwasyon ng lokal na simbahan sa

kasalukuyan ng nasabing pamayanan. Bagama’t ang kabuuang larawan

ang hangad na maipakita sa kabanatang ito, pahapyaw lamang ang

pagbaybay at paglalahad nito. Maaaring ang mga ibang detalye ng bawat

aspetong nabanggit ay maaring hindi mailahad. Ang pangunahing batayan

na pinagkukunan ng mga impormasyon at datos ay ang naisagawang

Etnograpikong Pag-aaral (EP) ng mga mag-aaral sa ikalawang taon ng

ICTC noong 2006.13 Maliban dito, magiging karagdagang materyal din ang

pagsasagawa ng Focused Group Discussions, di-pormal na

pakikipanayam, pakikipagkwentuhan, pakikipamuhay, at pakikisalamuha

13

? Ang mga nasa ikalawang taon ng teolohiya sa ICTC na sina Necerel Rey Tomboc, SC, Roberto Laad, FBHS, Derik Yumang, O.Carm, at Jhoan Pader, OFM ay nagsagawa ng Etnograpikong Pag-aaral sa pamayanan ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan ng Lungsod Quezon (Nobyembre 2006). Bahagi ito ng kanilang paghuhubog pastoral sa nasabing institusyon.

25

ng mananaliksik sa pamayanang ito sa kadahilanang dito nakatira ang

kanyang kongregasyon at dito rin nakasentro ang kanilang misyon.

A. Pangkalahatang Sitwasyon ng Lugar

1. Kasaysayan

a. Unang Yugto (1930-1940)

Naipamulat sa mga tao ang kasaysayan ng kanilang lugar sa

pamamagitan ng Etnograpikong Pag-aaral noong 2006. Bagamat nariyan

ang pagkilala ng mga unang naninirahan sa Laura, Villa Beatriz, at

Kaligtasan mahigit anim na dekada na ang nakalilipas. Hindi madali ang

paghalaw ng kasaysayan ng lugar sa kadahilanang walang naitalang

mahalagang impormasyon maliban sa mga kwento ng mga matatanda

kung paano sila napunta rito at ang pangkalahatang kasaysayan sa pag-

unlad ng Lungsod Quezon. Kahirapan ang pangunahing dahilan na

nagtulak sa karamihan na pumunta sa lugar na ito mula sa ibat-ibang

sulok ng Pilipinas sa pagbabasakali na mapaunlad ang kanilang

kabuhayan.14

Ang Laura at Villa Beatriz ay nanggaling sa isang palaisipan na

marahil ang mga pangalang ito ay pangalan ng mga anak ng

mayayamang hacienderong Zuzuaregui. Si Laura at Beatriz ay mga

kapatid nina Antonio, Juana, Susana, Mariano, at Enrique na

14

? Etnograpikong Pag-aaral, p. 1.

26

kasalukuyang pangalan ng mga karatig pook. Sila ay pinamanahan ng

mga lupaing nakapangalan sa kanila. Ayon pa sa EP, gumagalaw na ang

komersyo sa kabisera ng Lungsod Quezon bago pa umusbong ang

kabihasnan sa mga lugar na ito. Ang lugar ay tinatawag na Balara sa

panahon ng mga kastila at noong 1932, naitayo ang isang malaking

kumpanya sa Lungsod, ang Balara Filters na siyang nagtatanyag sa

lugar.15

b. Ikalawang Yugto (1940-1980)

Sa bilis ng pag-inog ng panahon, bumibilis din ang paggulong ng

mga pangyayari ng kasaysayan tulad ng paglaki ng populasyon at

pagbabago ng mukha ng pook. Ang nabanggit na lugar ay binuo at

nairehistro sa pangalang Barangay Matandang Balara noong ika-10 ng

Mayo, 1962 sa pamumuno ni Norbert S. Amoranto ang alkalde ng

Lungsod Quezon sa bisa ng ordinansa bilang 5068. Napabilang sa

bagong barangay na ito ang kumunidad ng Laura, Villa Beatriz, at

Kaligtasan.16

Mahirap ang pinagkukunan ng tubig, walang ilaw, malayo ang

pamilihan, at pagamutan. Bagama’t saklaw ng bagong barangay ang mga

lugar na ito, natagalan pa ang paggapang ng mga serbisyong pampubliko

15

? Ibid, p. 116 Ibid.

27

patungo sa liblib na pook ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan. Sa mga

panahong ito, inihayag ng Pangulong Marcos ang martial law kaya

nalagay sa alanganin at panganib ang buhay nila at sa kadahilanang

medyo liblib at madilim ang lugar na ito ay naging tapunan ng mga biktima

ng karahasan. Ang mga pangyayaring ito ay nagbigay ng walang

kasiguruhan sa pamumuhay ang mga tao.17

Makalipas ang apat na dekada, dumating mula sa ibat-ibang

lalawigan ang kamag-anak ng mga unang naninirahan bunsod ng

pangako ng makabagong kabihasnan sa Metro Manila. Nangarap ang

karamihan na mabigyan ng mabuting kinabukasan ang pamilya kung sila

ay makikipagsapalaran sa umuusbong na industriyalisasyon ng malaking

siyudad. Kaya ang mga lugar na nabanggit ay naging estratehikong

lokasyon para sa umuusbong na kabuhayan ng buong lungsod. Walang

bayad ang lupa, malapit sa pinapasukang trabaho, kagawaran,

pagamutan, infra-istruktura at mga paaralan. Dahil dito, nagtayo sila ng

maliit na tahanan at lumipat na rin dito ang ibang mga pamilya na

apektado ng demolisyon mula sa ibang lugar ng Metro Manila. Ang mga

huling dumating ay hindi na nakakuha ng magandang kalalagyan para

makapagtayo ng sariling bahay. Ngunit pinili pa rin nilang manirahan dito

dahil mura naman ang upa sa bahay.18

17

? Ibid.

18

? Ibid. p. 2

28

k. Ikatlong Yugto (1980-1990)

Problema sa lupa ang pangunahing nagbigay ng pangamba sa

pamumuhay ng mga tao, dagdag pa rito ang batas na Anti-Squatting Law.

Marami ang lumitaw na umaangkin sa lupa na di-umano’y mga totoong

nagmamay-ari. Pilit silang pinagbabayad sa lupang kinatitirikan ng

kanilang mga bahay para makaiwas sa banta ng demolisyon at

pagpapaalis. Dahil dito, nagkaroon ng masigasig na pagkukusa ang ilang

magkakapit-bahay upang isulong ang pakikibaka sa lupa.19

Noong ika-11 ng Abril, 1982, nahiwalay ang Kaligtasan sa

barangay ng Matandang Balara at isinama ito sa itinatayong bagong

pamunuan ng Barangay Holy Spirit. Bagama’t nahiwalay sa pamunuang

politikal, kasama naman ito sa pagsulong at pagbuo ng mga pangarap sa

katabing sityo ng Laura at Villa Beatriz.20

Matapos ang People Power Revolution noong 1986, pinawalang

bisa ng Pangulong Corazon C. Aquino ang Anti-Squatting Law na siyang

nagbigay daan para sa mga maralitang tagalungsod ng karapatang bilhin

ang lupa na kinatitirikan ng kanilang bahay sa tulong ng gobyerno. Noong

1987, nabuo ang isang asosasyon ng lupa upang idulog sa pamunuan ng

National Housing Authority (NHA) ang kanilang suliranin. Masugid na

isinulong ang hakbang na ito tungo sa pagsasatitulo ng lupang kanilang

19 Ibid. p. 220 Ibid.

29

pinangarap. Masalimuot ang proseso para mapasa-legal ang pagsalin sa

lupa. Sa kasalukuyan, tinatayang nasa 5% na lamang ang hindi pa

naipagkalooban ng lupang pinaninirahan ng mga tao. Ang ibang lupa ay

buo nang nabayaran samantalang ang iba naman ay patuloy pang

binabayaran sa pamamagitan ng Community Mortgage Program (CMP).

Ito ay malaking hakbang sa kapanatagan ng kanilang loob.21

d. Ikaapat na Yugto (1990-2007)

Noong 1992, dumating sa Laura ang Sons of Charity, isang

relihiyosong kongregasyon na nakikipamuhay kasama ang mahihirap. Ito

ay nagbigay daan sa karagdagang lakas ng loob sa mamamayan upang

isulong ang nasimulang pakikibaka sa kanilang dangal. Serbisyo ng mura

at libreng gamot para sa mahihirap, serbisyo medikal at dental, at

pangangalaga sa espirituwal na pangangailangan ng mga

mananampalataya ay iilan lamang sa napapakinabangan ng komunidad

mula sa pastoral na gawain ng kongregasyon.22

Ang ipinagawang Day Care Center noong 2003 ay tumatanggap ng

apatnapung mga bata. Makalipas ang dalawang taon, binuksan din ang

unang semestre ng pasukan sa mababang paaralan ng Old Balara Annex

noong 2005. Mahigit dalawang libo’t limang daan ang pumapasok sa

21

? Ibid.22 Ibid. p. 3

30

elementarya. Isinaayos na rin ang serbisyo ng tubig, kuryente, at

telepono.23

Sa kasalukuyan, ang dating maputik, liblib, magubat, madilim,

matalahib, nakakatakot na pook ay isa nang buhay na kumunidad na puno

ng bahay, tao, at pangarap. Isa ring katangian ng lugar ay ang masiglang

komunidad na may iba’t ibang libangan tulad ng videoke, billiards, at iba

pa. Ang mga pangyayaring ito ang humuhubog sa kasalukuyang mukha

ng komunidad mula sa mga dating mapuputik na daanan papasok sa

Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan na pinagawa na ring konkreto. Ito ay

isang pagkilala ng gobyerno sa umaangat na kahalagahan ng mga

mahihirap.24

2. Demograpiyang Katangian

Mayroong humigit kumulang sa 32,620 ang kabuuang bilang ng

populasyon sa Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan. Mula sa kabuuang

populasyon na ito, lumalabas na mayroong 3,145 na bilang ng pamilya sa

buong pamayanan. Samantala, lumalabas na ang mga bata at kabataan

na may edad na 24 pababa ay bumubuo ng 56.5 bahagdan sa kabuuang

populasyon.25

23

? Ibid.24 Ibid.

25

? Ibid. p.10

31

Ang pinakamalaking bilang ng naninirahan sa lugar ay

nanggagaling sa Visayas at Mindanao na may mahigit sa 50 bahagdan

ang bilang. Sumunod naman dito ang nanggagaling sa Southern Luzon at

lalawigan ng Bicol, samantalang mayroon namang pabugsu-bugsong

bilang ng mga nagmula sa Central at Northern Luzon.26 Sa ganitong

kalagayan, litaw pa rin na tagalog ang pangunahing wika na kanilang

ginagamit sa kadahilanang sila ay nasa Metro Manila. Ito din ang wikang

kanilang ginagamit sa pakikipag-ugnayan, pakikipagtalastasan, at

pakikisalamuha sa iba. Pangkat-pangkat ang mga tao na naninirahan dito

ayon sa kanilang etnisidad ngunit bakas parin ang pagrespeto sa isa’t-isa

bilang pamayanan. Ang pagrespeto at pagkakaisang ito sa kabila ng

pagkakaiba ay isang bagong umuusbong na etnisidad ng mga tao.27 Ang

pag aasawa naman ng mga nasa ikalawang henerasyon ay masasabing

pagsasanib ito ng ibat-ibang etniko.28

3. Estraktura

a. Ekonomiya

Iba-ibang uri ang pangkabuhayan ng maraming pamilya sa

pamayanan ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan. Pinakamaraming bilang

26 Ibid. p. 927 Ibid. p. 1928 Ibid.

32

dito ang mga nagtatrabaho sa pribadong tanggapan na kung tawagin ay

mga kontraktuwal lamang, samantalang ang iba ay mga empleyado sa

gobyerno, nangingibang bansa, at mga umaasa sa kakaunting pensyon.29

Kung titingnang mabuti, karamihan sa mga nagtatrabaho ay walang

security of tenure o kasiguruhan sa kanilang hanapbuhay. Sila ay

nagtatrabaho sa bawat proyekto o bawat anim na buwan lamang at kung

papalarin ay maaring mai-renew ang kontrata at magpatuloy sa kanilang

trabaho. Napakatingkad ang usapin ng kontraktuwalisasyon sa

pamayanang ito.30

Ito ang kalagayan ng mga nagtatrabaho sa pamayanang ito dahil

karamihan sa kanila ay mga non-skilled worker. Ito ay bunsod ng antas ng

edukasyon na naabot ng karamihan sa mga naninirahan sa pamayanang

ito na kung saan 70 bahagdan ay hanggang sekondarya lamang, 20

bahagdan ay ang mga nakarating sa kolehiyo ngunit hindi lahat ay

nakapagtapos ng kurso, at 10 bahagdan naman ang mga hanggang

elementarya lamang.31 Sa kalagayang din ito, lumalabas na ang mga

kababaihan o ang mga ina ng tahanan ay nagtatrabaho na rin sa

kadahilanang hindi sapat ang kinikita ng ama para sa pamilya. Kaya

marami sa mga ama at ina ay naglalako araw-araw sa pamamagitan ng

kariton o kaya’y bilao o bag ng ibat-ibang produkto gaya ng tinapay, gulay,

29

? Ibid. p. 3130 Ibid.31 Ibid. p. 32

33

kakanin, VCD, ukay-ukay na damit, laruan, prutas, gamit at dekorasyon sa

bahay, itlog, tsinelas, isda, taho, ice cream, at marami pang iba. Bukod pa

dito, marami din ang halos magkadikit at magkatapat na mga maliliit ng

mga sari-sari store na may ibat-ibang uri ng paninda ngunit kadalasan ay

mga lutong ulam at kanin ang tinitinda.32

Makikita sa kanilang pamumuhay ang paiba-ibang diskarte sa

paghahanapbuhay. Sanay sila sa paghanap ng alternatibong

pangkabuhayan upang maitawid ang kanilang pamilya sa pang-araw-araw

na pangangailangan. Naging agresibo ang pagpasok ng ilang maykapital

para magpautang ng puhunan para sa kabuhayan. Hindi naman

nakaligtas ang ilang mga tao sa pamayanan ng pagsasamantala ng ilang

pumapasok na nagpapautang. Sa kasalukuyan, kumikilos ang mga

kinatawan ng simbahan para makapag-isip at makapagbuo ng

alternatibong pangkabuhayan sa ilang pamilya ng mahirap na mahirap

ang katayuan sa buhay.33

Ang usapin sa pagmamay-ari ng lupa ay isa din sa hinaharap na

suliranin ng maraming naninirahan ng pamayanang ito. Ayon sa isang

asosasyong tumutulong sa pagpapadokumento ng mga lupa para maging

legal ang kanilang pagmamay-ari, marami na ang lupa na kinatitirikan ng

mga bahay ang naipagkaloob na sa mga tao sa programang Community

32

? Ibid. p. 3333 Ibid. p. 36

34

Mortgage Program (CMP) sa pamamagitan ng National Housing Authority

(NHA). Bagama’t kakaunti pa lamang ang nakapagbayad ng buo, ito ay

nagbibigay pag-asa sa mga tao na balang araw ay hindi na sila

tatawaging “squatter”. Ngunit marami din ang hindi pa tiyak ang kanilang

paninirahan dito dahil kailangan pa nilang magbayad sa lupa sa loob ng

mahigit 20 taon. Pakiramdam naman ng marami na ang lupa ay pag-aari

pa rin ng totoong nagmamay-ari nito.34

b. Pulitikal

Ang pamahalaang barangay ay isang sangay ng gobyerno na

namamahala sa pulitikal na buhay ng pamayanan ng Matandang Balara at

Holy Spirit na kung saan napabilang ang sitio Laura, Villa Beatriz, at

Kaligtasan. Ang mga barangay na ito ay pinamunuan ng isang (1) kapitan

at pitong (7) kagawad. Ang kapitan at pitong kagawad ay siyang bumubuo

ng tinatawag na Sangguniang Barangay. Gawain at tungkulin ng

Sangguniang Barangay na bumuo ng mga resolusyon na ipapasa sa

Sangguniang Bayan para pagtibayin. Pagkatapos mapagtibay ng

Sangguniang Bayan ang resolusyon mula sa barangay, saka pa lamang

ito magkakaroon ng bisa para maipatupad sa antas ng barangay. Ayon sa

bisa ng Local Government Code, inaasahan na ang barangay ay

magkaroon ng asembliya. Ito ay isang sistema upang maisangkot ang

34

? Ibid. p. 8

35

mga tao sa pagbubuo ng mga dapat lapatan ng mga resolusyon. Sa panig

ng dalawang barangay na ito, hindi ito nakapagdaos ng Asembliya kaya

kadalasan pa rin na nabubuo ang mga pagpapasya sa hanay lamang ng

mga bumubuo ng Sangguniang Barangay.

Ayon sa isinasagawang pag-aaral, may mga konsehal ng barangay

na nakatira sa pamayanang ito ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan.

Mayroon din mga bantay bayan na nangangasiwa sa kalagayang

pangkapayapaan at katahimikan. May mga BSDO din sa mga naturang

pamayanan.35 Ang curfew para sa mga kabataan ay isa sa mga ordinansa

ng barangay na unti-unti na ring hindi naipapatupad. Ang mga bantay

bayan naman ay bihirang rumoronda o nag-iikot sa lugar kaya mayroong

ilang di mabuting gawain na hindi maiiwasan katulad ng ingay at gulo ng

mga kabataan sa gabi, ang paggamit ng ipinagbabawal na gamot, at hindi

maayos na pagtatapon ng basura. Dagdag pa dito ay ang kakulangan ng

programa ng barangay para sa pangkabuhayan ng mga tao. Makikita rin

sa lugar na dahil sa kaunting kalayuan ng pamahalaang barangay, ang

mga tao ay hindi alam ang mga proyekto at programa nito.36

Ayon sa pag-aaral, ang mga tao ay may pananaw na ang pulitika

ay magulo at walang masyadong pakikialam at hindi nila nakikita na sila

ay kabahagi sa pagpapatakbo at pagpapadaloy nito. Ang nakaukit lamang

35

? Ibid. p. 24

36

? Ibid. p. 29

36

sa kanilang isipan ay ang eleksiyon at kung sino ang mga nasa pwesto,

samantalang ang mga nasa pwesto ng barangay ay walang masyadong

pakikialam sa buhay ng mga tao. Ang mga ordinansa at mga gawaing

pambarangay na kung saan ay pinagdisisyunan lamang ng mga opisyal

ng barangay ay hindi gaanong matingkad at nalalaman ng mga tao sa

lugar kaya ang ang tao rin ay walang gaanong pakikilahok o hindi aktibo

sa gawaing pangkumunidad.37

Sa ganitong sitwasyon, lumalabas na hindi tunay na tumatagos sa

antas ng maliliit na pamayanan ng mga tao ang mahalagang serbisyo ng

pamahalaan. Ang kawalan ng malinaw ng programa o inisyatibo ng

pamahalaang barangay para sa ikabubuti ng pamayanan ay repleksyon

ng malawakang kahinaan ng gobyerno.

4. Kultura

Ang pamayanan ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan ay may

tatlong dominanteng wika na ginagamit ng mga tao. Nangunguna dito ang

wikang Tagalog na may 96.5 bahagdan sa kadahilanang sila ay nasa

Metro Manila. Ginagamit din ito bilang pakikipag-ugnayan,

pakikipagtalastasan, at pakikisalamuha sa iba. Pumapangalawa naman

ang wikang Cebuano na may 34.5 bahagdan dahil ang pinakamalaking

37 Ibid. p. 30

37

bilang ng mga naninirahan dito ay nanggagaling sa Visayas at Mindanao.

Pangatlo naman ang wikang Bicol dahil pumapangalawa sa

pinakamaraming bilang ng mga naninirahan dito ay nanggaling sa

Southern Luzon at Bicol.38

Sa pang-araw-araw na daloy ng buhay ng mga tao sa pamayanan,

mas madalas na ginagamit nila ang wikang tagalog. Ang mga Cebuano at

Bicolano ay karaniwang Tagalog na rin ang ginagamit na pananalita,

bagama’t may ilang pagkakaiba sa paggamit tulad ng tono at balangkas

ng pangungusap. Subalit, kahit na iba-iba ang pinagmulan,

mararamdaman pa ang pagrespeto bilang isang pamayanan. Ang

pagkakaisa sa likod ng pagkakaiba ay ang bagong umuusbong na

etnisidad ng mga tao.

Karamihan sa mag-aaral ay nasa elementarya na may 43.7

bahagdan, sekondarya na may 27.6 bahagdan, koliheyo na may 7.2

bahagdan, at pre-school na may 17 bahagdan. Mula sa bilang na ito, mas

nakararami ang pumapasok sa paaralang pampubliko dahil mas mura ang

matrikula at malapit ang paaralan kung ihahambing sa mga pribadong

paaralan. Ngunit lumiliit ang bilang ng pumapasok sa mataas na

pamantasan dahil sa kakulangan ng perang panggastos.39 Umabot naman

38

? Ibid. p. 19

39

? Ibid. p. 13

38

sa 4.5 bahagdan ang bilang ng mga batang hindi nag-aaral dahil walang

panggastos ang pamilya sa matrikula, pamasahe, at baon. Ang ginagawa

na lamang ng mga batang ito ay nagtatrabaho o tumutulong sa pagtitinda

kasama ang kanilang mga magulang. Subalit ang kinikita ay hindi parin

sapat upang tustusan ang kanilang pag-aaral dahil sapat lamang ito sa

pang-araw-araw na pangangailangan ng pamilya.

Sa usapin ng pagsasama o pagpapakasal, mataas ang bahagdan

ng kasal sa sibil kung ihahambing sa kasal sa simbahan. Ito ay sa

dahilanan na malaki ang gagastusin kung magpapakasal sa simbahan kay

sa sibil. Lumalabas sa pag-aaral na dahil naghihiwalay din naman ang

ibang nagpapakasal, minabuti muna ng iba na magsama muna sila

pansamantala bago magpakasal upang subukin ang kanilang relasyon.

May mga nagsasabi din na naging maayos ang kanilang pamilya kahit

walang kasal.40

Maraming gawain o pagdiriwang ang itinataguyod ng mga

naninirahan sa pamayanan ito. Nangunguna na dito ang fiesta na ang

simbahang katoliko ang nag-akda. Dito naipapahayag ang kanilang

debosyon sa mga santo. Ito rin ay naging bahagi na ng kulturang pilipino

at ang katangi-tanging tradisyon ng mga tao na may kaugnayan sa

kanilang pananampalataya. Ang undas o araw ng mga patay naman ang

pumapangalawa sa mga pagdiriwang. Sa pagkakataong ito, inaalala nila

40

? Ibid. p. 20

39

ang kanilang mga mahal na yumao na. Isa din sa mga pinaghahandaan

ng mga pamilya sa lugar ay ang pagdiriwang ng pasko at bagong taon.

Ang panahong ito ang nagbubuklod sa bawat pamilya. Ito ay panahon ng

pagsasalo-salo sa hapag ng lahat ng miyembro ng pamilya tanda ng

pagbubuklod, pagbibigayan, pagmamahalan, at pasasalamat sa Diyos sa

buong taon. Hindi din mawawala ang pagdiriwang ng kaarawan at

anibersaryo na kinagawian na ng napakaraming Pilipino.41

Sa bilis ng pag-ikot ng panahon at pag-angat ng teknolohiya,

nakikisabay din ang mga tao sa ibat-ibang antas at pamamaraan ng

libangan. Ayon sa pag-aaral, mataas ang bahagdan ng nanonood ng

telebisyon, sumunod naman ang paglalaro ng binggo bilang pampalipas

oras, at ang kaliwa’t kanang videokehan na siyang libangan ng mga taong

mahilig kumanta. May mga naglalaro din ng billiards at basketbol,

pamamasyal sa mall, pagsasabong, at pakikinig ng radyo.42

B. Lokal na Simbahan

1. Pangkalahatang Sitwasyon at Gawain

Ang lokal na simbahan ng Diyosesis ng Novaliches ay may sariling

pananaw at gampanin upang magsilbing patnubay sa kanyang

41 Ibid. p. 21

42

? Ibid. p. 22

40

paglalakbay at pagtugon sa ibat-ibang hamon ng panahon. Sa kanyang

pananaw, isinasaad nito na:

“Kami, ang simbahang lokal ng Novaliches,

sambayanan ng mga tagasunod at pinagbuklod ni

Kristo, tumutugon sa pangangailangan ng mga tao,

kalakbay si Maria, tungo sa isang sariwa at ganap na

buhay”.

Ang gampanin naman nito ay nagsasaad na:

“Nagtitiwala sa biyaya ng Diyos at sa patnubay ng

Espiritung Banal, tinatalaga namin ang mga sarili na:

Palaganapin ng may bagong sigasig ang

Magandang Balita sa lahat ng larangan ng

buhay;

Itaguyod ang karapatan at kakayahan ng mga

layko at hubugin sila bilang mga pinunong

lingkod;

Makiisa sa mga maralita, inaapi at

isinasantabi, at ibangon ang kanilang dangal;

Sa pamamagitan ng pagbuo at pagpatibay ng mga

Mumunting Pamayanang Kristiyano tungo sa lubusang

pag-unlad ng pagkatao at pagpapanibago ng lipunan.”43

43

? Diocese of Novaliches, “Evangelization Commission Assembly”, July 14, 2007.

41

Ang pananaw at gampaning ito ng Diyosesis ay lalong pinagtibay

sa mga isinasagawang pagpupulong ng mga pari at ng mga layko. Noong

ika-14 ng Hulyo, 2007, nagsagawa ng pagpupulong ang Diyosesis at

naging sentro ng pagpupulong na ito ang usapin tungkol sa “ integral

evangelization”. Ito ay nakabatay sa dokumentong isinulat ni Papa Paulo

VI na nagsasabing:

“...ang pagpapahayag, higit sa lahat, ng kaligtasan sa

kasalanan; ang kalayaan sa lahat ng mapagpahirap sa

tao; ang kaunlaran ng tao sa lahat ng aspeto ng buhay,

pansarili at pangkumunidad; at ang pagbabago ng

lipunan sa lahat ng aspeto sa pamamagitan ng talaban

ng Mabuting Balita at ng kabuuan ng buhay ng tao.”44

Dagdag pa nito, binibigyang pansin ng pagpupulong na ito ang

tatlong bahagi o sangkap ng ebanghelisasyon. Una ay ang renewed

catechesis o formation; ikalawa ay ang renewed social apostolate; at

ikatlo ay ang renewed worship. Ang tatlong sangkap na ito ay nakabatay

sa tria munera o mga ministeryo ni Hesus at dito umiinog ang kabuuang

tunguhin ng Diyosesis.

Ang bawat ministeryo o paglilingkod ng simbahan ay binibigyang

diin ng pagpupulong na ito. Ang una, renewed catechesis, ay

kinakailangang nakatuon kay Kristo, naka-ugat sa salita ng Diyos, at sa

44

? Pope Paul VI, On Evangelization in the Modern World Evangelii Nuntiandi, (Rome, 1975). n. 9, p. 29. (Sariling salin sa tagalog)

42

kultura o kalinangan ng tao. Ang ikalawa, renewed social apostolate, ay

kinakailangan na ang mga gawain ay para sa kaunlaran ng tao,

katarungan sa lipunan, at kapayapaan. Ang ikatlo, renewed worship, ay

kinakailangan na ang mga gawaing pagpupuri ay siyang bukal at tuktok

ng buhay ng simbahan at sa kabuuan ng buhay ng mananampalataya.45

Naging mas makabuluhan ang pananaw, gampanin, at hangarin ng

Diyosesis sa pamamagitan ng pagpapatupad nito sa mga ganap at di-

ganap na parokyang kanyang nasasakupan. Ganun na lamang ang

pamayanan ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan na kung saan ay naging

bahagi lamang ito ng parokya ng Holy Spirit. Ngunit ang pagkakaroon ng

relihiyosong kapatiran (Sons of Charity) sa pamayanan ay malaki ang

naging bahagi at partisipasyon sa buhay ng mga tao. Ang kapatirang ito

ay tumutulong sa pagpapalaganap at pagpapatibay ng kalagayang

espirituwal ng mga tao at paghubog ng kanilang kamulatan bilang tao na

may responsibilidad sa isat-isa.

Ang kapatiran ng mga Sons of Charity ay may sariling pananaw at

gampanin na pinanghahawakan upang maging mas angkop ang

pagsasagawa ng misyon sa nasabing pamayanan. Sinasaad sa kanyang

pananaw na:

“Kami, bilang mga Sons of Charity, ay pinadala sa mga

maralitang lugar upang isabuhay ang turo ni Hesus,

45 Diocese of Novaliches, “Evangelization Commission Assembly”, July 14, 2007.

43

ang mabuting pastol, ang nag-alay ng kanyang buhay

upang ipamalita ang pag-ibig ng kanyang Ama para sa

mga maliliit.”

Sa pamamagitan ng ibat-ibang mga gawaing pastoral, pinananatili nitong

itaguyod ang dignidad ng mga mahihirap, ang paghuhubog sa mga taong

may kapasidad na mamumuno, at ang paglilingkod sa mga mahihirap.

Ang layunin naman ng kapatiran ay:

Una, makapagbuo ng mga kumunidad na

nagkakatipun-tipon at nagkakaisang nananalangin. Dito

binibigyang diin ng kapatiran ang pagtatrabaho para sa

pagkakaisa ng mga tao sa kumunidad;

Ikalawa, ang pagpapahalaga sa Banal na Misa na

siyang sentro at puso ng kumunidad. Ito ay makikita sa

mga banal na pagdiriwang ng buong kumunidad;

Ikatlo, ay ang pagpapahalaga sa mga paghuhubog ng

mga ibat-ibang namumuno ng simbahan.46

Ipinahahayag ng kapatiran ang kanyang pansin sa mga pamilya sa

pamamagitan ng ibat-ibang uri ng paglilingkod. Binibigyang diin dito ang

kalusugan, edukasyon, at kabuhayan ng mga tao. Sila ay nangunguna sa

mga gawaing pastoral upang maging ganap ang tunguhin kung bakit sila

46

? Fr Daniel Godefroy, SC, “Pastoral Report of during the Branch Meeting”, (Philippines, February 2007), p. 1

44

pinadala sa lugar na ito. Unti-unting lumawak ang mga gawain ng

kumunidad sa tulong din ng mga taong may kakayahang mamuno. Una,

bilang kabahagi ng parokya ng Holy Spirit, ang mga serbisyong

sakramental ay limitado. Mayroong regular na pagdiriwang ng banal na

misa tuwing Linggo at mga piyesta patronal, ang pagpapahid ng langis sa

maysakit, pagpapakumpisal, at pagbibinyag tuwing pasko at piyesta

patronal. Ikalawa, ang mga miyembro ng munting magkapitbahayang

kristiyano o bukluran ay palagiang nagkikita linggo-linggo upang

pagnilayan ang mga salita ng Diyos at pangangailangan ng kumunidad.

Ikatlo, ang pastoral sa mga kabataan. Mayroong sampung grupo ng mga

kabataan sa buong kumunidad na kung saan sila ay nagkakaroon ng

regular na pagkikita at pagninilay, recollection, at youth week. Ikaapat,

ang palagiang pagkikita at pagninilay ng mga matatanda o “senior citizen”

sa kumunidad. Ikalima, ang kristiyanong paghuhubog sa mga mag-asawa

ay regular na ginagawa. Ito ay tinatawag nilang “suyuan” na kung saan

tinutulungan ang mga mag-asawa na palalimin pa ang kanilang samahan.

Ikaanim, ang paghuhubog ng mga katekista para sa pagtuturo ng

katesismo sa mga bata sa lugar at sa paaralan. Ikapito, ang pagtulong sa

pamamagitan ng scholarship program sa mga kabataang may

kakayahang mag-aral subalit walang sapat na panggastos sa pag-aaral,

samantalang ang mga hindi nag-aaral ay tinutulungan din sa

pamamagitan ng pagkakaroon ng livelihood program.47 47

45

Ang kapatiran din ay nagpasimula ng libreng serbisyo at murang

pagpapakonsulta at gamot para sa mga mahihirap, at pagbabahay-bahay

o pagbisita sa mga pamilya upang matukoy ang kanilang pangunahing

suliranin at mabigyang lunas lalo na sa usaping pangkalusugan. Ito rin ay

isang pagpapatibay ng kalooban at pagpapadama sa kanila na sila ay

mahalaga at may dangal bilang tao. Gumagawa din ng ibat-ibang

hakbang ang simbahan sa pamayanang ito sa pamamagitan ng mga

gawain at programang pagbabago o renewal. Ito ay sa tulong ng ibat-

ibang Charismatic Movements kagaya ng Loved Flock at ng Couples for

Christ. Napakatingkad sa pamayanang ito ang programang pabahay o

gawad kalinga ng Couples for Christ na nakakatulong sa nakararami at

nakapagbigay dangal sa bawat pamilya. Sa pamamagitan nito, unti-unting

nabago ang takbo ng buhay ng mga naninirahan sa pamayanang ito.48

2. “Mukha ng Simbahan” ayon sa mga tao

Ang pagmumukha ng simbahan ay nauukit ayon sa ibat-ibang

karanasan ng mga maralitang tagalungsod. Sa kanilang pang-araw-araw

na pakikipagtunggali sa buhay at pakikisalamuha sa kapwa at mga

gawain ng komunidad, kanilang nadarama ang isang buhay na anyo ng

pagiging simbahan sa gitna ng kanilang komunidad. Ang mga sumusunod

? Ibid. p. 7

48

? Ibid. p. 8

46

ay ang kanilang pagpapahayag ng mukha ng simbahan ayon sa pang-

araw-araw na karanasan.

Una, pakikibuklod o ang pangkaraniwang tinatawag nilang

“bukluran”. Napakahalagang gawain ito para sa kanilang buhay at sa

buong komunidad dahil ito ang nag-uudyok sa kanila upang maging totoo

at tunay na magkakapitbahayan. Ang “bukluran” ay isang panahon at

pagkakataon na kung saan nagkakatipon ang mga magkakapitbahay

upang manalangin, magnilay sa mga Salita ng Diyos, magbahaginan,

mag-usap tungkol sa mga problema, at magtutulungan. Sa pagtitipong ito,

naging buhay ang espiritu ng pagiging mga anak ng Diyos at pagiging

isang komunidad. Sa pamamagitan ng bukluran, naging mulat ang bawat

isa sa mga pangyayari ng lipunan, ng magkakapitbahayan, at ng buong

komunidad. Dito din napapalalim ang kanilang samahan at pakikitungo sa

bawat isa at sa pagsasabuhay ng diwa ng pakikipagkapwa.

Ikalawa, nagbibigay ng direksiyon at gabay. Ang presensiya ng

simbahan sa gitna ng kanilang komunidad ay nakakatugon sa mga

pangunahing problema ng kaguluhan. Naging bukang-bibig ng karamihan

ang pagkakamapayapa ng dating magulong lugar dahil sa pagkanariyan

ng simbahan na naging abot-kamay lamang nila. Sa simbahan nila

natututunan ang pakikipagkapwa at pagkakaroon ng takot sa Diyos.

Napapalalim ang kanilang kaalaman tungkol sa pananampalataya at sa

buhay espirituwal. Sa panahon ng mga problema lalo na sa buhay ng

47

pamilya, nagkakaroon sila ng matatakbuhan upang humingi ng payo at

gabay para maunawaan ang mga nag-uugat ng problema. Ang simbahan

sa ganitong kalagayan ay nagsisilbing tagapaghubog ng kanilang

pagkatao.

Ikatlo, nagpapasimula ng ugnayan. Ang mga naninirahan sa lugar

na ito ay halos hindi magkakakilanlan sa isat- isa sa kadahilanang sila ay

nanggagaling sa ibat-ibang dako ng bansa. Ang munting pagpapasimula

ng pagbibisita sa mga pamilya at mga maysakit ay isang pagkakataon na

magkakakilanlan ang mga tao at unti-unting magkakaroon ng ugnayan sa

isat-isa. Palaging sinasabi nila na sa bawat pagtatagpo ay may

mabubuong ugnayan. Ang pagkakaroon ng ugnayan ay isang

pagbubukas ng kamalayan na ang bawat kasapi ng komunidad ay mga

taong mahalaga, may dangal, at may dignidad. Sa ugnayang ito,

naipapadama nila sa kanilang kapwa ang pagmamahal, pagtanggap, at

pag-unawa. Ang pakikipag-ugnayan sa iba ay nagsisilbing pahingahan ng

loob at pagkakaroon ng malasakit sa kapwang naaapi at nasasagasaan

ng prinsipyo ng iba.

Ikaapat, nagpapalakas ng loob. Sa simbahan nila natutuklasan ang

pagkakaroon ng lakas ng loob. Hindi na sila natatakot mangatok at

makikisalamuha sa kanilang mga kapitbahay sa kadahilanang dala-dala

na nila ang diwa ng pakikipagkapwa. Ang pagtuklas ng kahalagahan ng

tao at paghubog ng kanilang sarili ay nakakatulong din sa kanila na

48

magkaroon ng lakas ng loob. Ito ang simulain ng kanilang pagiging

misyonero, alagad, o kinatawan ng Diyos para sa pagbabalik loob ng

kapwa lalo na ang mga naligaw ng landas. Sa buhay ng mag-asawa,

naging buo at panatag din ang kanilang loob sa pakikibaka sa buhay may

pamilya sa kadahilanang hindi na sila nag-iisa. Ang bukluran at ugnayan

sa isat-isa ay malaking bagay upang magkaroon sila ng lakas ng loob.

Ikalima, nagpapadama ng kagandahang-loob. Ang pagpapahalaga

at pagbibigay diin sa kanilang kalusugan, edukasyon, at kabuhayan ay

isang pagpapakita at pagpapadama ng kagandahang-loob ng Diyos. Ang

pagkakaroon ng mga konkretong programa laban sa sakit, paghahanap

ng paraan upang mabigyan ng edukasyon ang mga kabataang may

kakayahang mag-aral, at programang pangkabuhayan para sa mga

walang trabaho at kinikita. Ang mga gawaing ito ng simbahan ay

naglalayong sila ay uunlad, mabigyan ng katarungan, magandang

kinabukasan, at kapayapaan. Sa pamamagitan nito, unti-unti nilang

nararamdaman na ibinabangon ang kanilang dangal bilang tao.49

49

? Pakikipanayam at pakikipagkwentuhan ng mag-aaral sa iilang miyembro ng chapel council at grupo ng bukluran ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan. Enero 13, 2008.

49

IKATLONG KABANATA

ANG SIMBAHAN NG MGA DUKHA AYON SA BIBLIYA AT TURO NG SIMBAHAN

Mahalagang maisalarawan sa kabanatang ito ang konkretong

mukha ng simbahan ayon sa bibliya at sa turo ng simbahan. Kaya’t

binibigyang pansin sa kabanatang ito ang pagsasalarawan,

pagpapahayag, at pagbibigay kahulugan sa simbahan ayon sa Bibliya at

turo ng simbahan.

A. Ayon sa Bibliya

Ang usapin tungkol sa karukhaan at dukha sa Bibliya ay hindi

madaling lagumin. Mayroong mga hakbang sa kasaysayan ng Diyos at ng

sangkatauhan na nagpapahayag ng ibat-ibang pananaw nito. Ang ilan sa

mga pagpapahayag na ito ay ang mga sumusunod:

Una, ang mga dukha ay prebilihiyo ng Diyos. Ang Diyos ay laging

nasa panig ng mga dukha, isinasantabi, at inaapi ng lipunan at nakatuon

ang kanyang misyon sa pagpapanumbalik ng kanilang karapatan. Ito ang

kanyang sinabi sa Exodo 3: 7-9:

50

Sinabi ni Yawe: “Nasaksihan ko ang kahihiyan ng aking bayan sa Ehipto, at narinig ko ang kanilang daing nang pagmalupitan sila ng kanilang mga kapatas. Alam ko ang kanilang paghihirap. Nanaog ako upang palayain sila mula sa lupaing iyon tungo sa isang maganda at malawak na lupain, sa lupaing dinadaluyan ng gatas at pulot-pukyutan, sa lupain ng mga Kananeo”.50

at maging sa Salmo 72: 12-14:

“Ipinagtatanggol niya ang dukhang tumatawag, ang api na walang tumutulong. Kinahahabagan niya ang mahina at ang nangangailangan, inililigtas niya ang buhay ng mga dukha. Hahanguin niya sila sa panlilinlang at karahasan dahil mahalaga ang dugo nila sa kanyang paningin”.51

Ito ay binigyang diin sa pagpapahayag ng misyon ni Hesus sa Lucas 4:18.

“Sumasaakin ang Espiritu ng Panginoon kayat pinahiran niya ako upang ihatid ang mabuting balita sa mga dukha. Sinugo niya ako upang ipahayag ang paglaya sa mga bilanggo, sa mga bulag ang pagkabawi ng paningin, upang bigyang ginhawa ang mga api, at ipahayag ang taon ng kabutihang-loob ng Panginoon.”52

Sa mga pagpapahayag na ito, napakalinaw ang pagpapakita ng pagpanig

ng Diyos sa mga inaapi, sinasantabi, at mahihirap – ang mga dukha sa

Lumang Tipan at maging sa kapanahunan ni Hesus.

Ikalawa, ang paghinala o di-pagtiwala tungkol sa mga kayamanan

at pagmamay-ari. Ang pagbibigay ng pakahulugan sa kahirapan at

kayamanan ay di-malinaw sa Lumang Tipan. Tiningnan ang kahirapan

50

? Bibliya ng Sambayanang Pilipino (Manila: Claretian Publications, 1999), p. 88.51 ? Ibid. p. 1220.52 ? Ibid. p. 159.

51

bilang kaparusahan at ang kayamanan naman ay bilang biyaya o grasya

ng Diyos. Sa Genesis 13:14-17:

Sinabi ni Yawe kay Abram pagkatapos humiwalay sa kanya si Lot: “Tumingala ka at mula sa iyong kinaroroona’y igala ang iyong tingin sa hilaga, sa timog, sa silangan at sa kanluran. Ibibigay ko sa iyo at sa iyong mga inapo magpakailanman ang buong lupaing nakikita mo. Gagawin kong sindami ng alikabok sa daigdig ang iyong mga inapo; kayat kung mabibilang ang alikabok, mabibilang din ang iyong mga inapo. Tumindig ka, at lakarin mo ang haba at luwang ng lupain sapagkat ibibigay ko ito sa iyo”.53

Sa Deuteronomio 7: 8-10:

“Ngunit pinili ka niya sapagkat mahal ka niya at upang tuparin ang pangakong binitiwan niya sa iyong mga ninuno. Kaya inilabas ka ni Yawe nang may malakas na kamay at tinubos ka sa bahay ng pagkaalipin at mula sa kamay ni Paraong hari ng Ehipto. Kaya alamin mong mabuti na si Yaweng iyong Diyos ay Diyos, ang matapat na Diyos. Nananatili siyang matapat sa kanyang pakikipagtipan, at abot sa libong henerasyon ang kanyang walang maliw na pag-ibig sa mga nagmamahal sa kanya at tumutupad sa kanyang mga utos. Ngunit pinaparusahan niya ang namumuhi sa kanya at kaagad na sinusuklian”.54

at maging sa Exodo 23: 23-26 ay nagpapahayag din ng ganito:

“Mangunguna sa iyo ang aking Anghel at ihahatid ka sa lupain ng mga Amorreo, Heteo, Pereceo, Kananeo, Heveo, Yebuseo – pupuksain ko silang lahat. Huwag kang yuyuko sa harap ng kanilang mga diyos o maglilingkod sa kanila o tutularan ang kanilang mga kaugalian; sa halip ay lubusan mo silang puksain at durugin ang kanilang mga sagradong bato. Kung paglilingkuran ninyo si Yaweng Diyos ninyo, babasbasan niya ang iyong tinapay at tubig – at ilalayo kita sa karamdaman. Walang makukunan o magiging baog sa iyong lupain. Pararamihin ko ang iyong mga araw”.55

53

? Ibid. p. 31.54 ? Ibid. p. 235.55 ? Ibid. p. 122.

52

Sa kabilang dako, ito ay tinitingnan din bilang pinag-uugatan ng bisyo,

ang bunga ng katamaran, at kaparusahan sa pagkadi-matapat sa

Panginoon. Kaya sa batas ng Israel, ang pagiging dukha at ang

karukhaan ay isang napakalaking eskandalo at kung kayat ang

panlipunang batas ay naka-ugat sa kasunduan ng Diyos at ng

sangkatauhan. Dahil dito, ang kanilang kautusan ay binubuo ayon sa

Deuteronomio 15:4: “Hindi dapat magkaroon ng dukha sa piling mo kapag

lubos kang pinagpala ni Yawe sa lupaing ibinibigay sa iyo para angkinin

bilang pamana”.56

Sa aklat ni Isaias 61:1-2; 66:2, ang dukha ay ang mga maliliit na

tao, ang mapagkumbaba, ang inaapi, ang mangmang, ang walang

inaasahang mamanahin, ang walang kasiguruhan sa buhay, at

nabubuhay lamang sa pagtitiwala sa kagandahang-kaloob ng Diyos at

paghihintay sa kanyang muling pagdating. Tinitingnan ni Hesus ang

kanyang misyon ayon sa pangangailangan ng mga taong ito sa kanyang

panahon. Kaya sa Bagong Tipan, ang sitwasyon at pangyayaring ito ay

naging mas malinaw. Ang Kaharian ng Diyos ay ang iisang seguridad o

kasiguruhan na kung saan ay walang makakapagsilbi sa dalawang amo

sa iisang panahon (Mateo 6:24).57

56

? Cf. Dt. 15:4.57 ? John Fuellenbach, Hermeneutics, Marxism and Liberation Theology (Manila: Divine Word Publications, 1989), p. 75.

53

Ikatlo, ang mga ari-arian ay ibinabahagi at pinagbabahaginan. Ang

mga sinaunang Sambayanang Kristiyano pagkatapos ng Muling

Pagkabuhay ay nagkakatipon sa iisang hangarin at diwa, ang

maipagpatuloy ang misyong inumpisahan ni Hesus para sa mga dukha.

Ang pagsasalarawan ng pagsisimula ng simbahan ng mga dukha ay

nakatuon sa dalawang mahalagang bagay: una, isang komunidad na

mayroong karanasan kay Hesus na taga-Nazareth at pangalawa, ang

grupong ito ay nagpapahayag na si Hesus ay buhay at ang kanyang

espiritu ay nananahan sa bawat isa, at kung kayat patuloy ang kanilang

pagkaranas kay Hesus bilang komunidad.58 Ang simbahan ay isinilang

dahil sa karanasan nilang ito kay Hesus at sa kanyang Espiritu.59

Napakahalaga at napakalakas ang pagtutulungan ng bawat isa (Mga

Gawa 4:32) ng mga unang Kristiyano lalo na ang mga nangangailangang

kasamahan nila. Hindi nila pinababayaan ang pangangailangang pisikal

ng bawat kasamahang higit na nangangailangan. Ito ang dahilan kung

bakit ang mga mahihirap at mayayaman sa panahon ng muling

pagkabuhay ay pantay-pantay sa isat-isa at nagsasabuhay ng tunay na

diwa ng pagbabahaginan ng mga biyayang kaloob ng Diyos sa kanila.60

Ang bawat isa ay nakakasiguro at panatag ang loob na hindi sila nag-iisa

58

? Cf. Acts 2:41-4759 Lode L. Wostyn, Doing Ecclesiology: Church and Mission Today (Quezon City:

Claretian Publications, 1990), p. 34.60 ? John Fuellenbach, Hermeneutics, Marxism and Liberation Theology (Manila: Divine Word Publications, 1989), p. 75.

54

sa kanilang mga gawain dahil may iba pang mga komunidad na

nagkakatipon din dala ng kanilang alaala at pag-alala sa Panginoon na

kasa-kasama lamang nila. Batid din ng ibang mga Kristiyanong

komunidad ang pakikiisa sa pagbabahaging espirituwal at

pangangailangang pisikal. Kaya, ang mga pagtitipong ito ay ang pasimula

ng pagiging isang komunidad na nagsasabuhay ng tunay na diwa ng

pagbabahaginan at naging isang simbahan sa kalaunan.61 Ito ay isang

simbahan na mayroong diwa ng pagbabahaginan; binuhay sa

pamamagitan ng mga Salita ng Diyos; nagdiriwang ng kanilang pakikipag-

isa o komunyon sa Diyos at sa bawat isa sa pamamagitan ng mga

sakramento; nagpapakita ng ibat-ibang uri ng paglilingkod; at

nagpapatuloy ng misyon ni Hesus – ang pagpapahayag ng Kaharian ng

Diyos sa buong sangkatauhan lalong-lalo ng sa mga dukha.62

B. Ayon sa Turo ng Simbahan

1. Lumen Gentium

Ipinapahayag ng dokumento na si Kristo ang liwanag ng buong

sangkatauhan. Ang liwanag na ito ay maaaninag sa pamamagitan ng

simbahan bilang isang sakramento o isang tanda ng pakikiisa sa Diyos at

ng pagkakaisa ng buong sangkatauhan. Sa tanglaw ng pagkakaisa ng

61

?George H. Tavard, The Church: Community of Salvation (Manila: St. Pauls Publication, 1997), p. 81.

62 Ibid. p. 82.

55

Santatlo, ang pangkalahatang simbahan ay makikita bilang sambayanang

nagkakaisa. Ang simbahang ito ay isang komunidad ng pananampalataya,

pag-asa, at kawanggawa. Sa ganitong pananaw, ang simbahan ay

inaasahang tahakin ang misyong inumpisahan ni Hesus – ang

pagpapahayag ng mabuting balita sa mga dukha, pagpapagaling sa mga

may karamdaman, paghanap at pagsagip sa mga nawawala. Siya rin ay

inaasahang magbigay pansin ng may pagmamahal sa mga naging biktima

ng karahasan at mga nagdurusa.63

Ang mga dukha at mga maralitang tagalungsod ay kabilang sa

tinatawag ng dokumento na Sambayanan ng Diyos64. Bilang kabahagi ng

Sambayanan ng Diyos at mga mananampalataya sa pamamagitan ng

binyag, ang mga dukha at maralitang tagalungsod din ay nakikibahagi sa

gawaing pagkapari, pagkahari, at pagkapropeta ni Hesus. Kaya nasa sa

bawat isa sa kanila ang tungkuling ipagpatuloy at pananagutan ang

Kanyang misyon sa buong mundo. Sila ay inaasahang magsabuhay ng

misyon ni Hesus sa ordinaryong pamamaraan ng kanilang kinaroroonan

at pinagkakabuhayan. Sila ay tinawag ng Diyos na isabuhay at gampanan

ang mga tungkulin at responsibilidad na natanggap mula sa Espiritu

Santo. Sa ganitong paraan, maipakilala nila si Kristo sa ibang tao lalo na

sa pamamagitan ng kanilang mga karanasan sa buhay.65

63

? Lumen Gentium: Dogmatic Constitution on the Church (Pasay City: St. Pauls Publication, 1999). N. 8.64 ? Ibid. n. 13. 65 ? Ibid. n. 31.

56

Sa Sambayanan ng Diyos, napakahalaga ang buhay ng bawat

pamilya. Sinasabi ng dokumento na ang pamilya ay ang pantahanang

simbahan “ecclesia domestica”66. Ang mga magulang ang unang

tagapagpahayag ng pananampalataya sa kanilang mga anak, pag-akay

sa mabuting landas, pagbibigay ng tamang direksiyon at gabay, at sa

tamang pagpili ng bokasyon sa pamamagitan ng pagpapakita ng

mabuting halimbawa.67 Sa pamilya din nagsisimula ang paghuhubog

upang makibuklod at maki-ugnay ang mga anak sa ibang tao, palakasin

ang loob upang makibaka sa buhay at makilahok sa gawaing

pansimbahan, at ang pagpapakita ng kagandahang-loob. Napakahalaga

ito sa makabagong hamon ng urbanisasyon na kung saan ang mga

pamilya ay hindi na nabigyan ng pagpapahalaga. Ito ang hamon ng

simbahan ng makabagong panahon lalo na sa mga maralitang

tagalungsod na tingnang mabuti ang mga pangangailangan ng bawat

pamilya upang sila ay mahubog tungo sa hangarin ng dokumento.

Hinahangad din dito na mabigyang halaga ang pangkaraniwang dignidad

ng lahat na kasapi ng Sambayanan ng Diyos.

Ang mga maralitang tagalungsod ay isa sa mga bumubuo ng

tinatawag ng simbahan at ng dokumento na layko. Bilang mga layko, ang

kanilang mga gawain ay isang napakahalagang pakikibahagi sa

makapagliligtas na misyon ng simbahan. Sila ay tinatawagang makibahagi

66

? Ibid. n. 11.67 ? Ibid.

57

sa gawaing ebanghelisasyon sa lahat ng sulok ng mundo sa gitna ng

kanilang mga pinagkakaabalahang trabaho at pangkabuhayan.68 Sila din

ay may karapatang tumanggap ng mga paghuhubog upang mapalago ang

kanilang buhay espirituwal, kaalaman tungkol sa Salita ng Diyos, at biyaya

ng sakramento. Sa hanay naman ng mga lingkod at mga relihiyoso ng

simbahan, sila ay inaasahang magbahagi ng tiwala at responsibilidad sa

mga layko sa gawaing ebanghelisasyon lalo na sa kapwa dukha.

Ipapaubaya sa kanila ang pag-aatas ng mga tungkulin sa paglilingkod

upang lubos na maipakita nila ang kanilang sariling kapamaraanan sa

gawaing pansimbahan.69 Si Maria, ang mahal na ina, ay ang huwaran sa

dakilang plano ng pagliligtas ng Diyos at napakagandang modelo ng mga

layko at ng buong Sambayanan ng Diyos na naglalakbay tungo sa

kaganapan ng buhay.

Dagdag pa ni Pierre Cardinal Gerlier, ang misteryo ni Kristo sa

simbahan ay laging naririto, ngunit ang misteryong ito ay napapanahon

lamang ngayon sa espesyal na paraan ng mga dukha. Ayon kay Papa

Juan XXIII, kahit na ang simbahan ay sa lahat ng tao, ang dukha ay may

karapatan sa kanya. Ipinapahayag naman ni Papa Pablo VI na ang

simbahan ay mapagmasid sa mga mahihirap, naghihikahos,

nagdadalamhati, nabibihag, at sa lahat ng nahihirapan at nabibigatan na

inaanyayahan ni Hesus na lumapit sa kanya. Ang misteryong ito ay

68

? Ibid. n. 33.69 ? Ibid. n. 37.

58

walang pagkakaiba sa misteryo ni Kristo na Siya mismo ay dukha at

kinikilala ang kanyang sarili sa pamamagitan ng mga dukha. Ang

pundasyong ito ng simbahan ng mga dukha ay makikita sa misteryo ni

Kristo. Ang presensiya ng mga dukha ay nagpapahayag ng presensiya ng

Diyos sa gitna ng sangkatauhan. Ang tungkulin na ginagampanan ng

simbahan para sa pagbabalik-loob ng mga kasapi nito lalo na ang mga

dukha ay siyang pagmamalasakit ng bawat miyembro, at magkakaroon

lamang ng kaganapan sa pamamagitan ng pananalangin, pagsasaksi, at

pangangaral. 70

2. PCP II

Ang pagpapahayag ng Mabuting Balita ng mga Apostoles ay

binabatay sa pagpapahayag ni Hesus na may pagkiling sa mga inaapi,

sinasantabi at makasalanan-ang mga dukha. Ang kanyang buong buhay

ay pagpapatotoo ng kanyang pagmamahal at pagkiling sa mga dukha.

Ipinapakita din niya ang kanyang pagmamahal at pagkiling sa mga bata at

kababaihan na kung saan tinaguriang “maliit” o sinasantabi ng lipunan sa

kanyang kapanahunan. Ang sariling kapamaraanang ito ay ipinamalas

niya sa kanyang mga apostoles. Sa bandang huli, sinasabi niya na ang

70

? Pierre Cardinal Gerlier, A Commentary of Lumen Gentium: Dogmatic Constitution on the Church (Pasay City: Paulines Publishing House, 1999), p. 105.

59

buhay na walang hanggan ay nakasalalay lamang sa kung papaano

tinatrato o pinakikitunguhan ng tao ang mga aba niyang kapatid.71

Ang simbahan ay isang pakikipag-isa. Ang tao ay tinatawag ni

Kristo upang bumuo ng isang Kristiyanong Komunidad at gusto Niya na

ang simbahan ay “isang pakikipag-isa sa buhay, pag-ibig, at katotohanan”,

“isang pakikipag-isa sa pananampalataya, pag-asa, at kawanggawa”.72 Sa

pagitan ng lahat ng bahagi ng simbahan ay mayroong malapit na

pakikipag-isa na kung saan ang kayamanang espirituwal, manggagawang

apostoliko, mapagkukunang kayamanang temporal ay pinagbabahaginan.

Para sa mga kasamahan ng Sambayanan ng Diyos, sila ay tinatawag

upang magbahagi ng kanilang ari-arian ayon sa biyayang tinanggap at

ipinagkakatiwala.73

Ang bawat kristiyano ay may biyayang tinatanggap at

ipinagkakatiwala ng Espiritu upang pagbabahaginan para sa

pagpapalago, pagpapatuloy, at kaganapan ng misyon ng simbahan. Sa

simbahan, walang mahirap na walang maibigay at walang mayaman na

walang tatanggapin. Sa kalagayan ng buhay ng simbahan sa Pilipinas,

ang paglahok o pagsali ay nangangahulugan na ang mga layko ay

inaasahan na makisali o makilahok sa buhay ng simbahan at sa kanyang

71

? Acts and Decrees of the Second Plenary Council of the Philippines (Pasay City: St. Paul Publications, 1992), p. 22.

72 Lumen Gentium…no. 9, 8.7273 PCP II. p. 3773

60

misyon. Sa pamamagitan ng binyag, ang lahat ng binyagan ay tumanggap

ng tanda ng pagkapari, pagkahari, at pagkapropeta ni Hesus. Sa

pamamagitan nito, ang mga layko ay may parehong gawain sa

pagmimisyon katulad ng mga pari at relihiyoso. Ang pakikilahok at

pakikisali sa karisma at ministeryo para sa iisang misyon ay makikita ang

pagiging isang “Simbahan ng Pakikipag-isa”74 sa katotohanan at gawain.

Ito ay isang tunay na makabagong kapamaraanan ng pagiging

simbahan.75

Sa kasalukuyang kalagayan ng Pilipinas, ang mga Kristiyano ay

tinatawag ng Diyos upang paglingkuran ang mga dukha at

nangangailangan. Ang kahirapan ng halos kalahati ng populasyon ay

isang katibayan na ang kasalanan ay pumapasok sa sosyal na estruktura.

Tinuturo ng Vatican II na ang bawat isa ay may karapatang mag-angkin

ng sapat na halaga ng ari-arian ng mundo para sa kanyang sarili at sa

kanyang pamilya.76 Sa pagiging tunay na saksi sa pagmamahal ng Diyos

sa pamamagitan ng Panginoong Hesukristo, kinakailangan na ang

simbahan ay maging “Simbahan ng mga Dukha”77. Ang mga sumusunod

ay pagpapakahulugan ng Ikalawang Kapulungang Plenaryo ng Pilipinas:

74

? “Church of Communion”75 PCP II, p. 39-40.76 Gaudium et Spes: Pastoral Constitution on the Church in the Modern World

(Pasay City: St. Pauls Publication, 2006), No. 68.77 “Church of the Poor”

61

Una, ito ay nangangahulugan na isang simbahan na yumayakap at

sumasanay ng Espiritu ng Karukhaan, na kung saan pinagsama ang

pagtalikod sa mga ari-arian at pagtitiwala sa Diyos bilang bukal ng

kaligtasan. Ang kagustuhan ng Diyos ay maging “dukha sa espiritu” ang

kanyang mga alagad at tagasunod.

Ikalawa, ito ay isang simbahan na ang mga kasapi at namumuno

ay mayroong espesyal na pagmamahal sa mga mahihirap, nagdurusa, at

mga dumaranas ng pagmamalupit. Ang pagmamahal na ito ay isang

pagmamahal na may pagkiling sa mga dukha, na ang ibig sabihin ay hindi

isinasantabi ang mga mayayaman, ngunit ang maging pinakapangunahing

adhikain ng lahat ay ang mga dukha. Ang mga Kristiyano ay tinatawagang

mahalin ang lahat ng tao at magkaroon ito ng puwang sa kanyang puso.

Ikatlo, ito ay isang simbahan na ang mga mahihirap ay hindi

itatangi dahil sa kanilang kahirapan, at lalong hindi tinatanggihan at

inaalisan ng karapatang tanggapin ang mga biyayang espirituwal ng

simbahan lalo na ang mga sakramento at Salita ng Diyos.

Ikaapat, ito ay isang simbahan na ang mga namumuno ay

nagbibigay ng espesyal na atensyon at panahon sa mga mahihirap, at

handang magbahagi ng kanilang kayamanan upang maiangat ang

kanilang karukhaan at kahirapan at ipadama sa kanila ang pagmamahal

ng Diyos sa gitna ng kanilang kahirapan. Ang mga namumuno ay

62

mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa kalagayan ng mga

dukha na kanyang pinamumunuan.

Ikalima, ito ay isang simbahan na nakikiisa sa mga dukha.

Sinasakop niya sa kanyang pagmamahal ang lahat ng biktima ng

pamamalupit at karahasan. Nakikita niya dito ang larawan ng kanyang

mahirap at naghihirap na tagapagtatag. Ginagawa din niya ang lahat

upang sila ay mabigyan ng ginhawa at kaligtasan.

Ikaanim, ito ay isang simbahang naghihikayat sa mga may kaya sa

kanilang tungkulin at gampanin na tulungan ang kanyang kapwa lalo na

ang mga naghihirap na iangat ang kanilang pamumuhay. Ang mga

namumuno at mga kasapi nito ay kinakailangang magkaroon ng lakas ng

loob na ipagtanggol ang karapatan ng mga dukha at inaapi.

Ikapito, ito ay isang simbahan na hindi lamang siya ang

mangangaral sa mga dukha, ngunit ang mga dukha ng simbahan mismo

ay magiging mga mangangaral din. Ang mga namumuno ay

kinakailangang matutong makiisa, gumawa, at may matutunan sa mga

dukha. Ang simbahan ng mga dukha ay hindi lamang sa pagbibigay ng

serbisyo sa mga mahihirap bagkus matuto din itong umasa sa mga dukha

sa gawaing pangangaral.

Ikawalo, ito ay isang simbahan na hindi nakipagkumpitensiya sa

mga mayayamang parokya o opisina, at lalong hindi naghahangad ng

isang titulo at karangalan. Bagkus, ito ay tinatawagan na mamuhay ng

63

payak upang magkaroon ng sapat na maibahagi sa mga

nangangailangan. Susundin ang halimwaba ni Hesus upang maging

mabuting halimbawa din para sa kapwa.

Ikasiyam, ito ay isang simbahan na kung saan ang kabuuang

komunidad na kanyang tagasunod lalo na ang mga mayayaman at

nakakaangat sa buhay ay magkakaroon ng pagmamahal sa pagkiling sa

mga dukha upang maging halimbawa ito sa buong komunidad sa

kapakanan ng mga nangangailangan at mahihirap.

Panghuli, ito ay isang simbahan na handang sumunod sa yapak ni

Hesus sa pamamagitan ng karukhaan at pagka-api upang maipagpatuloy

ang gawaing pagliligtas. Tuturuan din sila na maging mga lingkod sa isat-

isa at ang mga namumuno ay kinakailangang may matutunan din sa mga

dukha. Ang pamumuhay ng sapat at payak ay isang pagpapatunay ng

pagiging isang saksi kay Kristo at pagbibigay ng halimbawa sa iba.

Ito ang inaasahan ng simbahan ng bansang pilipinas na maging

isang tunay na Simbahan ng mga Dukha na kung saan ang mga dukha ay

makadama ng pagtanggap, pagkakapantay-pantay, at pagmamahal ng

simbahan sa kanyang buhay at misyon. Ang simbahan sa ganitong

paraan ay maging isang tunay na pakikipag-isa, isang simbolo at

instrumento para sa pagkakaisa ng buong sambayanang Pilipino.78

78

? PCP II, p. 48-52.

64

3. Padre Felix Wilfred

Si Padre Felix Wifred na taga-India ay nagsulat ng isang artikulo

tungkol sa paksang “Ang Pangako ng Simbahan sa mga Dukha sa

Panahon ng Globalisasyon”.79 Bilang pasimula ng kanyang artikulo, sinipi

niya ang mga salita ni Gabriela Mistral sa isang pandaigdigang

pagpupulong upang talakayin ang kalagayan ng milyun-milyong bata na

kulang o walang karapatan. Sinasabi niya:

“Tayo ay may kasalanan o kakulangan sa maraming

pagkakamali ngunit ang ating pinakamabigat na

kasalanan ay ang pagtalikod sa mga bata at

pagpapabaya sa bukal ng buhay. Karamihan sa mga

bagay na ating kinakailangan ay makapaghihintay

ngunit ang mga bata ay hindi. Ngayon ang panahon

na ang kanyang buto ay mahubog, ang kanyang dugo

ay magawa, ang kanyang mga pandama ay lumago.

Para sa kanya (bata), ang sagot ay hindi maaring

‘Ipagpabukas’. Ang kanyang pangalan ay ‘Ngayon’.80

Ang mga batang gutom, buto’t balat, lubog ang mga mata, at may-

guwang sa pisngi ay sagisag o simbolo ng napakaraming mahihirap at

kasuklam-suklam ang buhay na naninirahan sa mga siyudad at 79

? Sariling salin ng mag-aaral. “Church’s Commitment to the Poor in the Age of Globalization”

80 Sariling salin ng mag-aaral. Panawagan ni Gabriela Mistral sa Internasyunal na Pagpupulong. “We are guilty of many errors and many faults, but our worst crime is abandoning the children, neglecting the fountain of life. Many of the things we need can wait. The child cannot wait. Right now is the time his bones are being formed, his blood is being made, and his senses are being developed. To him we cannot ‘Tomorrow’. His name is ‘Today’.

65

kanayunan ng bansa. Sila ay may mga hinaing at hinihiyaw. Ang hindi

pakikinig sa kanilang pagdadalamhati at hinanakit sa kasalukuyan ay

nangangahulugan ng walang pakialam sa kanilang paglisan at handa

silang balewalain, ang buhay na puno ng pag-asa at biyayang ibinigay ng

Diyos. ‘Ngayon’ ang pangalan ng mga mahihirap o dukha na kung saan

inaanyayahan ang simbahang tumugon bilang mga tagasunod ni Hesus,

ang unang nangaral tungkol sa pagparito ng Kaharian ng Diyos sa mga

dukha.

Sinasabi niya na ang dalawang pangunahing bagay na mahalaga

na isasaalaala sa ikadalawampung siglo ng Kristiyanismo ay ang

Ikalawang Kapulungang Vatikano at ang Pagsibol ng Panibagong

Kamalayan ng simbahan tungkol sa mga dukha. Ang pagbabago ay hindi

lamang sa mga naglilingkod kundi maging sa kanilang kamalayan sa

mundo ng mga dukha, dahil sa kanila matatagpuan ang tunay na mga

kinatawan ni Hesus. “Sinasabi ko sa inyo, kung ginagawa ninyo ito sa

mga aba kong kapatid, ginagawa n’yo rin sa akin”.81 Para sa simbahan,

ang pangako sa mga dukha ay kinakailangang bigyan ng diin at lakas.

Ang pagkilala sa mga dukha bilang mga anak ng Diyos ay isang batayan

o isang katunayan ng totoong pagpapanibago ng simbahan at ang

kaganapan ng kanyang mapagturong misyon.82

81

? Cf. Mt. 25:4082

? Fr. Felix Wilfred, Church Commitment to the Poor in the Age of Globalization (Manila: Office for Human Development-FABC), p. 211.

66

Ang unang bahagi ng kanyang artikulo ay nakatuon sa mga

panibagong pananaw. Ang kaligtasan ng tao ay nakasalalay sa kanyang

pangako para sa pagbabago ng materyal at makamundong katotohanan

at sa pagtatag ng bagong lipunan. Dagdag pa ng dokumento na ang

kakulangan sa pakikisangkot sa pagbabago ng kalagayang materyal ng

tao lalo na ang mga dukha ay nangangahulugan na nanganganib din ang

kanyang walang hanggang kaligtasan. Upang maging mas epektibo at

tunay ang pananampalataya, kailangang sumasabay ito sa pagsusuri at

pag-aanalisa sa mga pangyayari ng panahon. Ito ay kumikilala na ang

Diyos ay patuloy na nagpaparamdam at nagpapakita ng kanyang

kagustuhan sa mga napapanahong karanasan.83

Ang ikalawang bahagi ay nakatuon naman sa pagbabago ng

kamalayan. Ang pangako sa mga dukha at isinasantabi ay nananawagan

para sa pagpapanibago ng kamalayan ng simbahan at ng lipunan. Ang

pakikisangkot ng simbahan sa ganitong larangan ng pagpapanibago ay

nakasentro sa tatlong mahalagang bagay.

Una ay ang paglikha ng espiritu ng paglilingkod. Dito ay lilikhain

ang kamalayan na kung saan ang bawat isa ay makakaramdam ng

kabanalan sa paglilingkod sa iba. Ito ay hindi lamang naglalayon na

dagdagan ang paglilingkod subalit naglalayon itong palawakin ang

kamalayan ng paglilingkod at paglikha sa diwa nito. Sa ganitong paraan

83 Ibid. p. 214.

67

makakatulong ang simbahan sa mga dukha at isinasantabi ng lipunan.

Kung ang pakikisangkot ng simbahan sa ganitong paraan ay nakatuon sa

pagtataguyod ng paglilingkod, ang maiambag niya ay isang tunay na

kabanalan. Sa panahong ito ng globalisasyon at liberalisasyon,

kinakailangan ang isang malalim na pagpapanibagong espirituwal na kung

saan ang bawat indibiduwal at grupo ay magtataguyod ng mga patakaran

at paggawa na sensitibo sa mga pangangailangan ng kapwa lalo na ang

mga dukha, mahihirap, sinasantabi, at aba. Ang di-pagsasantabi at

makapaglilingkod na paggawa ay isang patunay ng isang malalim na

pagbabagong espirituwal ng tao at institusyon.

Ikalawa ay ang pagpapayaman ng kultura ng pagkakaisa. Ang

simbahan ay may mahalagang tungkuling haharapin sa konteksto ng

pagkakahiwa-hiwalay at pagkabukod-bukod na siyang dulot ng

globalisasyon at liberalisasyon. Dito inaasahan na ang simbahan ay

pagyayamanin ang kultura ng pagkakaisa. Ito lamang ang natatanging

paraan at kasiguruhan na ang dignidad at kapakanan ng mga dukha at

isinasantabi ng lipunan ay ligtas at mapangangalagaan. Kaya ang bawat

indibiduwal o grupo ng lipunan ay higit na tinatawagan sa patuloy na

pagkakaisa at pakikiisa sa mga dukha lalo na ang simbahan, na siyang

may mahalagang tungkulin at responsibilidad. Makikita lamang ang

konkretong pangako ng simbahan sa pagkakaisa at pakikiisa sa mga

68

dukha sa pamamagitan ng mga konkretong pagkiling o pagpanig,

programa, at mga patakaran.

Ang panghuli ay ang paglikha ng kamalayang kritikal. Kung

pagkamanhid sa pangyayari ng lipunan ang dulot ng globalisasyon at

liberalisasyon, kinakailangang paigtingin ang kamalayang kritikal sa

lipunan para sa ikabubuti ng mga biktima. Ang mga dukha ay hinahamon

na sila mismo ay maging aktibong kinatawan sa pagpaplano at

paghuhubog ng kanilang kahahantungan. Ang simbahan din ay

tinatawagan sa kanyang misyon na itaguyod ang panlipunang

kamalayang kritikal sa loob at labas ng simbahan.

Ang ikatlong bahagi ng artikulo ay ang pagsasaisip muli ng mga

kapamaraanang institusyunal. Ito ay ang mga pagbabagong-anyo at mga

dapat baguhin na maaring iharap at kakailanganin sa pagsasabuhay ng

simbahan. Sa bahaging ito, inilalahad ni Padre Wilfred ang mga

institusyon na maaring magnilay, magsaisip muli, at magbago ng mga

kapamaraanan. Mahalaga na ituon ang kanilang oryentasyon sa mga

dukha sa kadahilanang sila ay ang maimpluwensiya at makapangyarihan

sa lipunan. Ang hamon ay gagawin ng mga institusyong ito na siyang mga

instrumento para sa kapakanan ng mga dukha. Una, baguhin ang mukha

ng edukasyon; Ikalawa, ang mga pahayagan, radyo, at telebisyon ay para

sa paglilingkod sa mga dukha; Ikatlo, katarungan para sa mga biktima ng

karahasan; ikaapat, serbisyong panlipunan na may pagpapahalaga at

69

pagkakaiba; ikalima, makabagong prioridad sa larangang medikal; at

ikaanim, demokratisasyon at partisipasyon.84

IKA-APAT NA KABANATA

84

?Fr. Felix Wilfred… p. 224.

70

ANG PASTORAL NA IMPLIKASYON SA LIPUNAN AT SIMBAHAN NG KAHALAGAHAN NG SIMBAHAN SA BUHAY

NG MGA MARALITANG TAGALUNGSOD

Mahalagang mabigyan ng pagkakataon at puwang sa puntong ito

ang pastoral na implikasyon ng kahalagahan ng simbahan sa buhay ng

maralitang tagalungsod sa lipunan at simbahan. Naniniwala ang

mananaliksik na mayroong ihahatid at ihahayag na daing ang pag-aaral

na ito sa lipunan at simbahan. Kaya susubukan sa kabanatang ito na

tuklasin ang ibat-ibang pastoral na implikasyon sa lipunan at simbahan.

A. Sa lipunan

Ang lipunan ay isang lugar na ginagalawan ng mga dukha at dito

din sila nakikibaka sa kanilang pang-araw-araw na buhay. Ito ay isang

lipunan na patuloy na lumilikha ng isang pananaw na laging nagpapababa

ng tingin sa mga dukha. Sa kadahilanang patuloy na pagpapakita o

pagpapamukha na mayroong mataas na uri at mababang uri ng tao sa

lipunan, at ang labis o sobra at kulang sa pamumuhay ayon sa nabanggit

sa unang kabanata, ay nakakaambag sa pagpapababa ng kalagayan ng

mga dukha sa lipunan lalo na ang mga maralitang tagalungsod. Ang

ganitong pananaw at kamalayan ay mapapansin sa mga pangunahing

aspeto ng lipunan – ang ekonomiya, pulitika, at kultura.

71

Una, ang mga dukha ay walang kakayahang lumikha at hindi

produktibo. Ito ang dahilan kung bakit nahihirapan sila na maghanap ng

trabaho. Kaakibat din dito ang pagtinging sila ay mga taong may

mababang antas ng pinag-aralan at mga “maliit” sa usapin ng

karunungan.

Ikalawa, ang kanilang kahirapan ay bunga ng kanilang katamaran.

Ito ay dala pa rin ng pagtinging ang mga dukha ay walang edukasyon.

Ang ganitong pananaw ay bukambibig ng mga taong hindi kabilang sa uri

ng mga dukha at maging ang mga dukha din mismo ay may ganitong uri

ng pagtingin at pananaw sa kanilang sarili.

Ikatlo, ang mga dukha ay walang kakayahang magpasiya. Ang

kadalasang nagpapasiya sa mga usaping panlipunan ay ang mga taong

makapangyarihan at nasa puwesto. Ang mga taong ito ay ang mga

pulitiko na nanggagaling sa mga angkan na hindi kabilang sa mga dukha.

Ito ay isang pasiya na nabubuo mula sa mga matataas na uri ng tao na

kadalasan ay walang pagkiling at simpatiya sa mga dukha kundi ang

paiiralin lamang ay ang kanilang pansariling interes. Ang mga

pagpapasiya at pagtatakda ng mga programa at proyekto tungo sa pag-

unlad ng lipunan ay nagmumula at binubuo ng mga taong

makapangyarihan at may pansariling interes lalo na’t may kaugnayan ito

sa ikabubuti ng kanilang mga naglalakihang negosyo. Masasabing ang

mga dukha sa ganitong sitwasyon ay ginagamit lamang ng mga matataas

72

na uri ng tao ng lipunan upang sila ay mapanatili sa kanilang

kapangyarihan at kinalalagyan.

Ikaapat, ang mga dukha ay pugad ng ibat-ibang uri ng kasamaan.

Sa usapin lamang halimbawa ng pananampalataya at pakikisangkot sa

buhay ng simbahan bilang kabahagi ng larangan ng kultura, mapapansin

at makikita pa rin ang mga pananaw na patuloy na nagpapababa sa

dignidad ng mga dukha. Ang pagtinging hindi nananahan ang Diyos sa

mga dukha at sila ay walang alam sa pananampalataya ay isang

halimbawa nito.

Sa kabuuang pagtanaw, ang pagtingin at kamalayang ito ay

patuloy na nagdidiin at nagpapababa sa mga dukha na wala silang

maaring mahalagang papel na gampanan sa larangan at aspeto ng

ekonomiya, pulitika, at kultura ng lipunan. Kung mayroon man, makikita pa

rin na nasa mababang uri ng antas ng sistemang pang-ekonomiya,

pampulitika, at pangkultura ng lipunan ang mga dukha. Ang patuloy na

pag-iral ng ganitong kamalayan at pagtingin sa mga dukha ay

nagpapababa ng kanilang dignidad bilang tao na kung titingnan ay hindi

naman nila ginustong maging dukha ng lipunan at paksa ng pang-aapi.

Bagama’t kinikilala pa rin sila bilang tao, nangingibabaw naman ang

pagturing na sila ay nasa mababang antas at uri ng tao ng lipunan sa

kadahilanang sila ay mahihirap.

73

Sa ganitong kalagayan at pananaw ng lipunan sa mga dukha at

maralitang tagalungsod, ang pagsusuri ng kahalagahan ng simbahan sa

buhay ng maralitang tagalungsod ay nagdadala at nagpapahiwatig ng

konkretong kritiko at hamon sa lipunan tungo sa pagbabago ng pananaw

sa mga dukha. Ito rin ay isang malaking ambag upang matigil na ang

patuloy na pang-aapi ng mga nasa matataas na uri ng tao ng lipunan.

Sa panig ng mag-aaral, ang pagsusuring ito ng kahalagahan ng

simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod ay hindi sumasang-

ayon sa mga sinasabi at pananaw ng lipunan na ang mga dukha ay hindi

produktibo at walang kakayahang lumikha o bumuo ng mga bagay-bagay.

Ang pagtuklas ng kahalagahan ng simbahan sa buhay ng mga maralitang

tagalungsod ay nagpapakita din na mayroong nababago, nagagawa, o

nalilikha ang mga dukha sa kanilang pang-araw-araw na pakikibaka sa

buhay. Kinukontra din ang pagtinging ang mga dukha o maralitang

tagalungsod ay mga tamad at ang kanilang kahirapan ay bunga nito

sapagkat nakikita at natutuklasan sa pag-aaral na ito na sila ay mayroong

ibat-ibang alam na diskarte sa buhay.

Kaugnay dito, napakalaki ang kanilang naiambag sa pagpapalago

ng lipunan na maaaring magsasabing sila ay produktibo at may

pakinabang sa pagpapanibago ng lipunan. Kung titingnang mabuti, ang

lipunan ay nangangailangan ng mga tao o manggagawang

makapagtatrabaho sa mga gawaing hindi maaaring magagampanan ng

74

mga nasa matataas ng uri ng tao ng lipunan o ang tinatawag na mga may

kaya sa buhay. Isa sa mga halimbawa nito ay ang mga trabahong may

mababang bayad o sahud na pinapasukan ng mga mahihirap at mga

dukha na di-gustong pasukin ng mga mayayaman. Ang mga bagay na ito

ay kanilang ipinagmamalaki kahit maliit ang sahud sa kadahilanang

nakikita pa rin nila ang kahalagahan ng kanilang ginagawa. Ang

pagkanaroon ng mga maralitang tagalungsod na gumagawa ng mga

bagay na hindi magagampanan ng mga mayayaman ay nagbibigay

balanse sa buhay ng mga malalaking siyudad lalo na ang mga bansang

“third world” na walang kakayahang bumili ng mga makinarya upang

pumalit sa mga gawaing pantao.

Ang pagsasabing ang mga dukha ay kulang sa kaalaman kung

kaya’t hindi sila kinukonsulta sa mga usaping pagpapasiya ay binibigyang

linaw din sa pag-aaral na ito. Kung titignan sa totoong buhay, may

katuwiran at tama naman ang pagsasabing kulang sila sa kaalaman dahil

karamihan ay hindi nakatungtong sa kolehiyo, ngunit hindi ito ang sapat

na batayan upang husgahan sila na kapos sa isipan at walang alam

tungkol sa pagpapasya. Ang pang-araw-araw na pakikibaka sa buhay na

mahirap at masalimuot sa ibat-ibang sulok ng kalungsuran at ang pag-

unawa sa mga pasikot-sikot ng buhay ay nagpapakita na mayroon silang

malawak na kaalaman tungkol sa larangan at aspeto ng buhay.

75

Sinasabi ng isang dalubhasa sa teolohiya na ang Diyos ay

nananahan na sa mga tao bago pa man pumunta, makipamuhay, at

magturo ang isang taong simbahan.85 Kaya itinatama ang pagtinging ang

mga dukha o maralitang tagalungsod ay isang komunidad na may ibat-

ibang uri ng kasamaan. Nananahan din ang Diyos sa kapayakan ng

kanilang buhay. Isang palatandaan nito ay ang kanilang

pagkamapagbigay. Ang pagbibigay na ito ay hindi sa usapin ng mga

materyal o pinansiyal na bagay kundi ang kanilang tulong pisikal. Matapat

din silang magsabi na wala silang maitutulong pinansiyal kundi ang

kanilang kakayahang pisikal. Sa ganitong pamamaraan ng pakikiisa ng

mga dukha sa gawaing ebanghelisasyon ay masasabing kabahagi din sila

sa tinaguriang ang Bagong Sambayanan ng Diyos.

Kung karamihan sa mga tao lalo na yaong hindi kabilang sa mga

dukha ay may mga pananaw at kamalayang lalong nakakapagpababa ng

dangal at dignidad ng mga dukha, ipinapahayag ng pag-aaral na ito ang

panibagong pananaw, kamalayan, at dulog sa mga dukha o maralitang

tagalungsod. Ihinahatid naman nito ang panibagong pagtingin at pagtrato

sa mga dukha o maralitang tagalungsod bilang mga taong may dangal at

dignidad – mga taong nilikha ayon sa hugis at kawangis ng Diyos at

nabuhay ayon sa hininga ng buhay ng Diyos.86

85

? Dr. Jose De Mesa, “Theology of Marriage”, (ICTC, Quezon City, July 22, 2004), Lecture Notes .

86 Cf. Genesis 1:26, 2:7

76

B. Sa simbahan

Pagkatapos ng Ikalawang Kapulungang Vatikano87 ay naging

makabuluhan sa buhay ng simbahan ang usapin tungkol sa pagkiling sa

mga dukha. Maririnig sa mga homiliya ng mga pari at obispo ng simbahan

ang paksa tungkol sa mga dukha at ang tunguhin nitong lingapin ang

mga dukha sa lahat ng sulok ng mundo. Maging ang pagkakaroon ng

Ikalawang Kapulungang Plenaryo ng Pilipinas88 na dulot ng diwa ng

Ikalawang Kapulungang Vatikano na kung saan ang mga pinag-uusapan

at isa sa mga pangunahing punto, ay ang simbahan ng mga dukha. Dito

tinitingnan ng buong kapulungan ang simbahan sa Pilipinas na

magkaroon ng hangad na makatugon sa mga hinanaing at

pangangailangan ng mga dukha. Dagdag pa nito, hinahangad nila na lalo

pang paigtingin ng simbahan sa buhay niya ang pagkiling sa mga dukha.

Ang pagkabuo ng damdamin ng simbahan sa Pilipinas para sa mga dukha

ay humantong sa pagpapahayag na ang simbahang ito ay nagpasiyang

tahakin ang landas ng pagiging simbahan na may pagkiling sa mga

dukha. Ang ganitong pananaw ay naghahatid ng panibagong kamalayan

ukol sa magiging mukha ng simbahan sa Pilipinas. Ngunit ang ganitong

pagpapanibago ng kamalayan at pananaw ng pagiging simbahan lalo na

87

? Vatican Council II.88 Second Plenary Council of the Philippines (PCP II).

77

ang mga dokumentong naisulat ng kapulungan ay hindi sapat na paalala

upang patuloy na itatak sa kanyang puso at isipan ang mga

magagandang layunin nito. Sa paglipas ng panahon, mapapansin na

humina ang dulot nitong talab sa pagpapanibago ng kanyang buhay at

misyon. Napakarami ang mga dokumentong naisulat ngunit pakaunti ng

pakaunti ang mga kumakatawan ng tunay na diwa at hangarin nito sa

totoong buhay. Sa paniniwala ng mag-aaral, ang pag-aaral na ito ay isang

maaaring magsilbing patuloy na paalaala at pagsasariwa ng mga

nararapat gawin at panibaguhin ng simbahan upang maging tunay siyang

makabuluhan sa buhay ng mga tao lalo na sa mga dukha. Ang pagsusuri

ng kahalagahan ng simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod

ay naghahatid ng ilang pagpapanibago sa ilang aspeto ng pagiging

simbahan:

Una, isang simbahang abot-kamay ng mga dukha. Ang simbahang

abot-kamay ay tumutukoy sa simbahang patuloy na lumalapit, nakikiisa, at

kaagapay ng mga dukha. Ito ay isang pagpapahayag ng pagmamahal at

kagandahang-loob ng Diyos sa kanila. Napakagandang tanda ito ng

pagiging simbahan na kung saan ang mga dukha ay naging “at home” sa

kanya. Isang malalim na kasayahan ang mababakas sa mukha ng mga

dukha ang paglapit at pakikiisa ng isang pari, relihiyoso, seminarista at

madre sa kanilang piling. Ito rin ay nagsisilbing isang karangalan para sa

kanila kung sila ay binibisita ng isang kinatawan o taong simbahan. Ito ay

78

mga bagay na napapansin ng mag-aaral simula noong tahakin niya ang

buhay relihiyoso at ang landas ng kapatirang kanyang kinabibilangan na

kapiling ang mga dukha sa gitna ng maralitang lungsod bilang misyon

nito, at lalo pang napalalim ang karanasang ito noong nagsimula siyang

makipamuhay sa piling ng mga dukha bilang kabahagi ng paghuhubog

pastoral ng paaralan. Ang pagpasiyang lumapit at pagpapahalaga sa

buhay ng mga dukha ay maari ding sabihin na ito ay naghahatid at

nagdudulot sa kanila na magkaroon ng lakas ng loob na ipaglaban ang

kanilang karapatan bilang tao ng lipunang kanilang ginagalawan at ng

simbahan.

Dagdag pa nito, ipinapakita ang pagpapahalaga sa dangal at

dignidad nila bilang tao sa pamamagitan ng pagbabahaginan,

pagtutulungan, pakikipag-ugnayan, at iba pang gawaing pastoral ng

kongregasyon bilang kinatawan ng simbahan. Ang mga programa at

gawaing pastoral ng kongregasyon ay isang simpleng pamamaraan

upang maiangat ang kalagayan ng kanilang pamumuhay. Kung inaapi na

sila sa paningin at kamalayan ng lipunan, ang pagiging simbahan na

lumalapit, nagpapahalaga, nakikiisa, at kaagapay sa kanilang buhay ay

malaking bagay upang unti-unting maitama ang ganitong pananaw.

Ipinapakita din ng simbahan sa puntong ito ang pagiging tapat sa kanyang

pangako at hangaring makapaglingkod sa mga dukha katulad ni Hesus.

79

Dito din masasalamin ang isang tunay at totoong Simbahan ng Pakikipag-

isa.

Ikalawa, ang simbahang tumatanggap ng mga asal, turo, at diwang

hatid ng mga dukha. Napakahalagang bagay na isaisip at isapuso ng

simbahan na ang mga dukha ay may maiambag din sa pagpapalago ng

pananampalataya nito. Sinasabi ng Ikalawang Kapulungang Plenaryo ng

Pilipinas na ang simbahan ng mga dukha ay nangangahulugang hindi

lamang ito simbahang nangangaral sa mga dukha bagkus ang mga dukha

mismo ng simbahan ay maging mga mangangaral din. Sila ay naghahatid

ng aral, turo, at diwa sa pagiging simbahan. Ang mga namumuno at pastol

ng simbahan ay minarapat na matutung makiisa at may matutunan din sa

mga dukha.89 Makikita ito sa pamamagitan ng pagbibigay at paglalaan ng

espesyal na panahon ng mga namumuno ng simbahan sa mga dukha,

pagbabahagi ng kanilang kayamanan at ari-arian sa mga mahihirap upang

maiangat ang estado ng kanilang kalagayan, at ang patuloy na

pagpapadama ng pagmamahal ng Diyos sa gitna ng kanilang kahirapan at

karukhaan. Ito ay isang pagpapakita ng isang tunay na saksi at pagiging

kinatawan ni Kristo at pakikiisa sa mundo ng mga dukha. Ito ay inaasahan

sa pagiging simbahan ng maralitang tagalungsod na kung saan ang mga

dukha ay makadama ng pagtanggap, pagkapantay-pantay, at

pagmamahal. Ito ang sinasabi ni Padre Felix Wilfred na ang pagkilala sa

89

? PCP II, n.132

80

mga dukha bilang mga anak ng Diyos ay isang batayan o katunayan sa

totoong pagpapanibago ng simbahan at kaganapan ng kanyang misyon.90

Ikatlo, ang simbahang kumakatawan sa kanyang hangarin na

pagkiling sa mga dukha. Ang simbahan ay kadalasang makikita sa

kanyang anyo at mukhang makapangyarihan. Maging sa hanggang

ngayon ay ganito pa rin ang mga larawang kanyang ipinapakita. Naging

epekto nito ay ang pagkalayo ng loob ng mga dukha sa simbahan. Kaya

ang pagpapangatawan ng simbahan sa kanyang misyon sa mga dukha ay

isang maaaring paraan upang mabuwag ang ganitong uri ng pananaw at

kamalayan. Ang pagkakaroon ng isang simbahan na kung saan ang mga

dukha ng lipunan ay makakaramdam ng pagiging “at home”91, malayang

magpapahayag ng kanilang sarili, at maging isang daluyan ng

pakikipagtulungan sa buhay ng kapwa, ay mga ilang bagay na maaring

maging dulot nito.

Sa katapusan, ang mga ibat-ibang dulog tungo sa pagpapanibago

ng kamalayan ng mga dukha ay sa pamamagitan ng mga institusyon ng

lipunan.92 Ito ay malaking halaga upang matulungan ang

pagpapangatawan ng simbahan sa kanyang hinahangad na

makapaglilingkod sa mga dukha. Kinakailangan na palawakin pa ang

90

? Fr. Felix Wilfred…..p. 21191 John Fuellenbach, SVD, Church: Community for the Kingdom…..p. 265

92 ? Fr. Felix Wilfred….p. 219-224

81

kamalayan tungkol sa paglilingkod lalo na sa mga institusyon ng lipunan

dahil sila ang pinaka-maimpluwensiya at makapangyarihan sa lipunan. Ito

ay hindi lamang sa paghahangad na baguhin ang mga namumuno ng

simbahan kundi maging ang mga institusyon ng lipunan na kung saan sila

ang mga instrumento ng pagpapanibago ng kamalayan na may pagkiling

sa mga dukha. Dito magkakaroon ng pagkakabuklod-buklod ang mga

grupo at institusyon ng lipunan tungo sa iisang hangaring

pagpapangatawan, pagsasapuso, pagsasa-isip, at pagsasadiwa ng

pagiging simbahan na may pagkiling sa mga dukha.

82

IKALIMANG KABANATA

PAGTATAPOS

A. Paglalagom

Batay sa mga karanasan at nakalap na mga datos ng

mananaliksik, nagpapakita na ang simbahan ay tumutukoy sa mga

proseso ng pagtugon sa mga makabagong hamon ng panahon ng

urbanisasyon. Karamihan sa mga maralitang tagalungsod ay mga taong

nanggagaling sa probinsiya. Sila ay lumipat sa mga malalaking siyudad sa

kadahilanang nakikita nila na mas nakakaangat ang kalagayan ng buhay

sa siyudad kompara sa buhay ng probinsiya. Ito rin ay isang bunga ng

patuloy na pang-aakit ng makabagong buhay ng mga malalaking siyudad.

Nakakatawag pansin din ang kalagayang mayroong humigit kumulang sa

32, 620 katao ang naninirahan sa isang maliit na pamayanan ng Laura,

Villa Beatriz, at Kaligtasan. Sa kabuuang bilang na ito, mas marami ang

bumubuo ng kabataan na may 56.5 bahagdan. Samantalang 70

bahagdan ang bilang ng mga naninirahan na hanggang sekondarya

lamang ang napag-aralan. Hindi ba’t malaking katanungan ito sa usapin

ng kalagayan ng pamumuhay ng mamamayan ng lipunan na

kinakailangang tugunan ng pamahalaan? Nakakarating pa kaya ang mga

programa ng pamahalaan sa mga lalawigang pinanggagalingan ng mga

taong ito? Wala na kayang pag-asa pang mapa-unlad ng pamahalaan o

83

ano mang institusyon ang mahirap na kalagayan ng mga rural na lugar?

Ito ay mga katanungang panlipunan na maaaring sumasalamin din sa

kalagayan, tungkulin, at ginagampanang papel ng simbahan bilang isang

institusiyon ng lipunan. Ano ang mga nagiging papel o tungkuling

ginagampanan ng simbahan sa mga rural na lugar? May mga konkreto

bang programa ang lokal na simbahan upang matugunan ang hamon ng

pangingibang lugar? Ano ang ginagawa ng simbahang lokal upang

matugunan ang pangangailangang pisikal ng mga mananampalatayang

kanyang nasasakupan?

Ang mga pangunahing dahilan kung bakit ang mga maralitang

tagalungsod ay nakikisalamuha at nakikiisa sa buhay ng simbahan ay sa

kadahilanang malakas ang kanilang paniniwala na mayroong naidudulot

na kabutihan ang simbahan sa kanilang buhay. Ang mga iilan nito ay ang

pagpapahalaga sa kanilang buhay, pakikipagkapwa, pagtutulungan sa

mga problema, pagbibigay ng gabay, pagkaroon ng lakas at kapanatagan

ng loob, pagmamahalan sa isat-isa, kapayapaan, at iba pa. Ito ay

nagbibigay hamon sa atin upang tingnan ang kalagayan ng ating

simbahan sa Pilipinas lalo na ang pagsulong sa hangarin nitong pagkiling

sa mga dukha. Hinahamon din dito ang pagpapangatawan ng mga lingkod

ng simbahan sa kanyang misyon tungo sa pagpapanibago ng lipunan lalo

na ang mundo ng mga dukha.

84

Ayon kay McBrien, ang unang tungkulin ng simbahan ay

panatilihing buhay ang ala-ala ni Hesukristo sa salita at sakramento, at

upang maipaabot ng may pag-asa sa buong mundo sa hinaharap, ang

isang ganap na pagbabago at malikhaing pagpapahayag sa kinabukasan

ng pamamayani ng kaharian ng Diyos. Ang Banal na Eukaristiya ay

nagpapakita ng nakalipas at ng kasalukuyang aspeto ng paghahari at

lumilikha rin ito ng pag-asa sa darating na panahon.93 Ang pagiging

simbahan sa mga maralitang tagalungsod at pagkakaroon ng mga

espirituwal na gawain ay isang makabagong ministeryo o aspeto ng

simbahan upang matugunan ang bagong hamon ng urbanisasyon.

Ang simbahan sa gitna ng mga maralitang tagalungsod ay

masasabi nating isang makabagong anyo ng pagiging simbahan na

tumutugon sa hamon ng panahon ng urbanisasyon. Ang simbahan ng

maralitang tagalungsod ay parehong simbahan na nagmula sa mga

apostol, ngunit ang pagkakaiba lamang nila ay ang mga pamamaraan ng

pagdiriwang nito sa kanonikal at organisasyonal na pagpapahayag.94

Maaaring sabihin na ito ay isang pamamaraan ng Espiritu Santong kaloob

upang matugunan ang pangangailangan sa buhay sa kasalukuyang

panahon.

93

? Richard McBrien,. Catholicism (San Francisco: Harper and Row, 1981), p. 715.94 ? Ibid.

85

B. Konklusyon

Ang pag-aaral na ito ay nakapaglahad ng sapat na palatandaan ng

kahalagahan ng simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod.

Nailahad din ng pag-aaral na ito ang ibat-ibang karanasan ng mga dukha

sa simbahang patuloy na tumutugon sa mga makabagong hamon ng

panahon na dulot ng urbanisasyon. Ang sapat na palatandaan at ugnayan

ng karanasan ng mga dukha sa simbahan ng maralitang tagalungsod ay

nagsasaad at nagpapahiwatig na napakahalaga ang simbahan sa buhay

ng mga maralitang tagalungsod. Isa itong uri ng makabagong paraan ng

pagiging simbahan na isinisilang mismo sa karanasan ng mga dukha.

Ang kahalagahan ng simbahan sa buhay ng mga maralitang

tagalungsod ay mayroon ding inihahatid na ilang implikasyon sa lipunan at

simbahan. Maaaring mapadalisay ang pakikipag-kapwa sa mga dukha sa

pamamagitan ng pagkilala sa kanilang pagkamahalaga at pagkabahagi ng

simbahan. Ganundin, mas malilinaw pa ng simbahan ang kanyang

kabuuang direksiyon habang patuloy na binibigyan ng puwang ang

kahalagahan ng simbahan ng mga dukha na maka-ambag impluwensiya

sa kanyang patuloy na pagpapanibago.

Matapos matunghayan ang paglalahad ng kahalagahan ng

simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod sa lipunan at

simbahan, ipapahayag din ng pag-aaral na ito ang mga pangunahing

bunga ng pagninilay kung ano ang kahalagahan at kaugnayan ng

86

simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod ayon sa nailahad na

kalagayan.

Una, ang paghahadlang sa panibagong kultura ng pagkakanya-

kanya o “individualism” na umuusbong at naidudulot ng urbanisasyon.

Ang makabagong kulturang ito ay sumasalungat sa itinuturong batayan at

huwarang kultura ni Hesus na kung saan ang bawat isa ay inaasahang

mahalin ang kapwa gaya ng pagmamahal niya sa kanyang sarili. Ang

bawat isa ay may obligasyong pangalagaan ang kapwa bilang isang

batayan ng kapahayagan ng komunidad.

Ikalawa, ang paghahanap ng mga batayan tungo sa pagkamit ng

katarungan. Ang mga turo ni Hesus ay nakatuon sa pagbibigay halaga at

paghahanap ng katarungan ng mga taong inaapi, sinasantabi, at biktima

ng karahasan. Ang Diyos ay palaging nasa panig ng mga dukha.

Ikatlo, ang pagbibigay diin sa dangal at dignidad ng bawat isa

kabilang na ang mga kababaihan, kabataan, matatanda, at may

kapansanan. Ang lahat ng tao ay pantay-pantay sa paningin ng Diyos.

Ikaapat, ang pagkakaroon ng mga tagapamagitan o tutulong upang

maiangat ang kanilang buhay. Bilang indibiduwal sa gitna ng maralitang

lipunan, napakadali ang pagkaramdam ng pagiging walang magawa o

walang lakas. Ang simbahan bilang isang institusyon ng lipunan ay

napakalaking tulong upang pangatawanan ang hamong ito. Hinahamon

87

din dito ang mga ibat-ibang institusyon ng lipunan tungo sa pakikipagkaisa

sa mga dukha at nangangailangan.

Sa wakas, hinahamon din ang teolohiya at mga kinatawan nito, ang

mga teologo, na isulong ang patuloy ng pagkiling at pagteteolohiya sa

piling ng mga dukha. Maging ang Sambayanan ng Diyos ay hinahamon at

tinatawagan din sa patuloy na pagmamahal at pagkiling sa mga dukha ng

lipunan lalo na ang mga maralitang tagalungsod.

K. Rekomendasyon

Sa pag-aaral ng ito, natutuklasan ng mananaliksik ang mga iilang

bagay na kinakailangang bigyan ng rekomendasyon para sa pagpapalago

ng simbahan ng maralitang tagalungsod. Ang mga sumusunod ay ang

mga konretong rekomendasyon na maaring mabigyan ng katugunan.

Una, iminumungkahi ng mananaliksik na paigtingin at ipagpatuloy

ang misyon ng simbahan sa mga maralitang tagalungsod. Ito ay isang

bahagi ng pagnanais ng simbahan na mapalapit ito sa mga tao lalo na sa

mga dukha. Ang paglapit na ito ng simbahan sa mga maralitang

tagalungsod ay isang uri ng pagtugon sa hangarin ni Papa Juan Pablo II

na maging mga totoong kasangkapan ng misyon at ebanghelisasyon.95

Ikalawa, iminumungkahi din ng mananaliksik na ipagpatuloy ng

simbahan ang mga proseso ng pagtugon sa mga hamon ng

95

? John Paul II, “Renewed Integral Evangelization Takes Prayer, Words, and Deeds”, p. 3.

88

ebanghelisasyon ng makabagong panahon ng urbanisasyon. Para sa

mananaliksik, ang kahalagahan ng simbahan sa buhay ng mga maralitang

tagalungsod ay isang mahalagang sangkap sa pagsulong ng hangarin ng

Ikalawang Kapulungang Plenaryo ng Pilipinas para sa isang “renewed

integral evangelization” at pagiging “church of the poor”.96 Bahagi ng

hangaring ito ng simbahan sa Pilipinas ay ang pagkiling sa mga maralita,

inaapi, sinasantabi, at biktima ng karahasan – ang mga dukha. Ang mga

dukha o maralitang tagalungsod ay hinahamon din na maging bahagi ng

ebanghelisasyong ito.

Ikatlo, upang mas lalong mapaglingkuran ng mga laykong

namumuno at mga relihiyoso ang kanilang kawan, iminumungkahi din ng

mananaliksik na paigtingin pa ang kanilang patuloy na paghubog (on-

going formation) tungo sa ikabubuti at ikalalawak ng kanilang kaalaman

tungkol sa paglilingkod.

Ikaapat, sa kadahilanang mataas ang bilang ng mga kabataan o

ang tinaguriang bagong henerasyon ng lugar, iminumungkahi ng

mananaliksik na hikayatin ang mga kabataan na makibahagi sa mga

gawaing pansimbahan sa pamamagitan ng maiikli o pansamantalang mga

tungkulin na maaaring magbigay at magdala sa simbahan ng panibagong

sigla at kasigasigan.

96

? PCP II, Chapter 3.

89

Ikalima, kung maaari, iminumungkahi din ng mananaliksik na

isaalang-alang ng mga namumuno ng simbahan ng maralitang

tagalungsod ang sapat na “convenience” ng mga nagsisimba sa mga

munting simbahan o kapilya sa gitna ng mga lugar na eskwater. Ito ay sa

pamamagitan ng pagkakaroon ng tamang bentilasyon, maayos na sound

system, at kaayusang pisikal ng simbahan.

Ikaanim, inaamin din ng pag-aaral ng ito na marami pa ang mga

paksa sa larangan ng teolohiya, eklesyolohiya, at ebanghelisasyon na

may kaugnayan sa paksang ito na nangangailangan pa ng kaukulang

pag-aaral. Kaya iminumungkahi ng mananaliksik ang isang masusing

pagtatasa at pag-aaral sa mga gawain ng simbahan ng maralitang

tagalungsod. Bagamat mahalaga ang pagnanais na isulong ang

simbahang ito ayon sa pananaw ng Ikalawang Kapulungang Vatikano at

ng Ikalawang Plenaryo ng Pilipinas, ang isang pagtatasa ay napakahalaga

upang ang mga susunod na proseso ng pagbubuo ng simbahan ay mas

magiging angkop sa konteksto ng makabagong hamon ng urbanisasyon

at sa kultura ng mundong kanyang ginagalawan. Bilang pagtugon na rin

sa mga pagtatangka ng mga dalubhasa sa teolohiya na pagnilayan ang

tungkulin ng mga simbahan ngayon, ang pag-aaral na ito sa kahalagahan

ng simbahan sa buhay ng mga maralitang tagalungsod ayon sa konteksto

at hamon ng makabagong panahon ay isang napakahalagang sangkap

90

upang ang simbahang nabanggit ay maging mga tunay na kinatawan ng

ebanghelisasyon.

MGA DAHONG DAGDAG

91

Dahong

dagdag 1:

Larawan ng

Laura, Villa

Beatriz, at

Kaligtasan

Dahong dagdag 2: Ang daan papuntang Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan

92

Dahong dagdag 3: Mga katanungan sa ginawang survey, pakikipagkwentuhan, at Focused Group Discussion

1. Mahalaga ba ang simbahan sa inyong komunidad at sa inyong buhay? Kung OO, bakit mahalaga ito at ano ang mga dahilan kung bakit? (Ganun din kung hindi ang iyong sagot)

93

2. May naidudulot bang kabutihan ang simbahan sa inyong komunidad sa iyong/inyong buhay? Kung mayroon, anu-ano ang mga ito? Kung wala, bakit?

TALASANGGUNIAN

Mga Dokumento ng Simbahan:

Vatican Council II: The Conciliar and Post Conciliar Documents, “Pastoral Cnstitution on the Church in the Modern World,” ed. Austin Flannery, O. P. Philippines: Paulines Publishing House, 2001.

94

Acts and Decrees of the Second Plenary Council of the Philippines. Pasay City: St. Paul Publications, 1992.

Pope Paul VI. Evangelii Nuntiandi, On Evangelization in the Modern World. Pasay City: St. Pauls Publication, 2002.

Pope Paul VI. Lumen Gentium, Dogmatic Constitution on the Church. Pasay City: St. Pauls Publication, 1999.

Pope Paul VI. Gaudium et Spes, Pstoral Constitution on the Church in the Modern World. Pasay City: St. Pauls Publication, 2006.

Mga Aklat:

Boff, Leonardo. Ecclesiogenesis. Quezon City: Claretian Publication, 1986.

Dulles, Avery. Models of the Church. New York: Doubleday, 1974.

English, Leo James, CSsR. English-Tagalog Dictionary. Mandaluyong City: Cacho Hermanos Inc., 1977.

Fuellenbach, John. Church Community for the Kingdom. Manila: Logos Publications, 2004.

Fuellenbach, John. Hermeneutics, Marxism and Liberation Theology. Manila: Divine Word Publications, 1989.

Gerlier, Pierre Cardinal Lumen Gentium: Dogmatic Constitution on the Church, A Short Commentary. Pasay City: Paulines Publishing House, 1999.

Jocano, Felipe L. Slum as a Way of Life. Quezon City: PUNLAD Research House, 2002.

Long, Jimmy. Generating Hope: A Strategy for Reaching the Postmodern Generation. Illinois: Varsity Press, 1997.

95

McBrien, Richard. Catholicism. San Francisco: Harper and Row, 1981.

Miller, Donald E. Serving with the Urban Poor. Manila: Logos Publications, Inc., 1999.

Pannenberg, Wolfhart. Christianity in a Secularized World. New York: The Crossroad Publishing Company, 1989.

Tavard, George H. The Church: Community of Salvation. Manila: St. Pauls Publication, 1997.

The New American Bible. Nashville: Thomas Nelson Inc., 1969.

Upton, Julia. A Church for the Next Generation. Manila: St. Pauls Publications, 1995.

Wilfred, Felix Fr. Church Commitment to the Poor in the Age of Globalization. Manila: Office for Human Development-FABC. 1997.

Wostyn, Lode L. Doing Ecclesiology: Church and Mission Today. Quezon City: Claretian Publications, 1990.

____________. Church: Pilgrim Community of Disciples. Quezon City: Claretian Publications, 1995.

Hindi Nailathalang Sulatin:

Bouchaud, Fr. Joseph, SC. “Following Jesus Among the Urban Poor”. Quezon City, Philippines. 1998.

De Mesa, Dr. Jose. Lecture on Theology of Marriage. ICTC, New Manila, Philippines. July 22, 2004.

“Evangelization Commission Assembly”, Diocese of Novaliches. July 14, 2007.

96

Godefroy, Fr Daniel, SC. Pastoral Report during the Branch Meeting. Quezon City, Philippines. February 2007.

Laad, Roberto, FBHS, Pader, Jhoan, OFM, Tomboc, Necerel Rey, SC, at Yumang, Derik, O.Carm. “Etnograpikong Pag-aaral sa pamayanan ng Laura, Villa Beatriz, at Kaligtasan ng Lungsod Quezon,” Inter-Congregational Theological Center, Our Lady of the Angels Seminary, Quezon City, 2006.