ankara haci bayram velİ Ünİversİtesİisamveri.org/pdfdrg/g00424/2018/2018_balk.pdf ·...

ANKARA HACI BAYRAM VELİ ÜNİVERSİTESİ Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi

IV. ULUSLARARASI ALEVİLİK VE BEKTAŞİLİK SEMPOZYUMU (18-20 EKİM 2018 ANKARA)

BİLDİRİLER KİTABI

Editörler:

Doç. Dr. Orhan KURTOĞLU

Dr. Ayşe ÇAMKARA ERGİNER

1. CİLT

ANKARA- 2018

177

* Doktora Öğrencisi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Türkiye, [email protected]

TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE BEKTAŞİLİĞİNYENİÇERİLER İÇERİSİNDE ALDIĞI ŞEKİL

The Form That Bektashism Took In The Janissaries In Historical Process

Kibar BAL*Öz

Yeniçeri Ocağı genel olarak kabul edilen görüşe göre Osmanlı Sultanı I. Murat döne-minde kurulmuştur. Osmanlı Devleti’nin sürekli ordu ihtiyacını karşılamak amacıyla oluşturu-lan bu ordu savaşlar sonrası devşirilen Hıristiyan çocuklarından oluşturulmaktadır. Heterojen İslam anlayışı içerisinde değerlendirilmesi gereken ve XIV. yüzyıl sonlarında Hacı Bektaş-ı Veli’nin öğretileri doğrultusunda kendisini gösteren XVI. yüzyılda da Balım Sultan tarafın-dan bir tarikat şekline dönüştürülen Bektaşilik ile Yeniçerilerin ilişkisi tartışmalı bir görüş olsa da Osman Gazi ile Hacı Bektaş Veli arasındaki görüşmeyle başladığı kabul edilmektedir. İ.H. Uzunçarşılı’nın ifadesine göre her sınıf ve sanatın piri olması geleneği ve piri olmayan bir mesleğin yaşayamayacağı düşüncesi doğrultusunda Hacı Bektaş-ı Veli’nin Yeniçeri Ocağı’na “Pir” olarak kabul edilmesiyle bu ilişki fiili olarak başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin başlangıçta sistemli olarak Yeniçeriler arasında Bektaşiliği bir dini öğreti olarak yaymasının temel sebebi, Yeniçeri Ocağı’na mensup askerlere yönelik olarak İslam’ı daha kolay anlaşılır hale getirerek Hıristiyan asıllı yeniçerilerin Müslümanlaşmasını sağlamak ve şehitliği de varılacak olan en yüksek makam olarak öğretme istemidir. İlerleyen süreçte Yeniçerilerin Bektaşiliğe bağlılığının giderek arttığı görülmektedir. Bundaki temel etken diğer dini inançlara da hoşgörü ile yaklaşan Bektaşiliği kendilerine daha uygun görmeleri olmuştur. Bir diğeri ise Sünni tarikatlarda olan temel öğretinin onları sadece devletin silahlı gücü haline getireceği düşüncesine karşılık Bek-taşiliğin onlara sunduğu ticaret kolaylıklarıdır. Buna karşılık Bektaşilerin, Yeniçerilerin askeri gücünden istifade ederek devlet içerisinde varlıklarını sürdürmek istemeleri söz konusu olmuş-tur. Ancak zaman içerisinde Bektaşilik ve Yeniçerilikte bir takım bozulmalar baş göstermiş ve bu durum Osmanlı Devleti’nin Yeniçeri Ocağı’nı 1826’da kaldırmasına kadar devam etmiştir. Bu çalışmada Yeniçeriler tarafından başlangıçta bir araç olarak kullanılan Bektaşiliğin zamanla ocak içerisindeki aldığı şekil, ocağın ritüellerinin Bektaşilik inançlarına göre düzenlenmesi, bu inanç sisteminin ocak içerisinde bir temel öğreti haline dönüşmesi ve zaman içerisinde Yeniçe-rilerin hem birbirlerine ve hem de ocağa bağlılığını sağlama adına bir araca dönüşmesi süreci işlenecektir.

Anahtar Kelimeler: Yeniçeri Ocağı, Bektaşilik, Ritüeller, Osmanlı Devleti

Abstract

According to the generally accepted view, the Janissaries was established during the pe-riod of the Ottoman Sultan I. Murat. This army, which was created to meet the continuous army needs of the Ottoman State, is formed by Christian children who were taken after the wars. Even if there is a controversial view the relationship between the Janissaries and Bektashism

Kibar BAL

178IV. ULUSLARARASI ALEVİLİK VE BEKTAŞİLİK SEMPOZYUMU (18-20 EKİM 2018 ANKARA) BİLDİRİLER KİTABI

that should be evaluated within heterogeneous understanding of Islam and that shows itself in the direction of the teachings of Hacı Bektaş-ı Veli in the late 14th century, being transfor-med into a sect style by Balım Sultan in the 16th century, it is accepted that Osman Gazi and Hacı Bektaş Veli started with a meeting. According to the expression of I. H. Uzunçarşılı,this relationship has actually begun with the acceptance of Haci Bektash-i Veli as the “Pir” in the Janissary Quarry in direction of tradition that every class and art has spiritual guide and thought that a profession has not spiritual guide cannot live. The main reason why the Ottoman Empire systematically spread Bektashism among the Janissaries as a religious doctrine is the desire to educate Muslims belonging to the Janissary Corps to make Islam easier to understand and to make Muslimization of Christian-born janissaries and as the highest authority to attain marty-rdom. In time moving forward , it is observed that the Janissaries’ commitment to Bektashism is gradually increasing. The main factor in this was that the Bektashism, which had tolerated other religious beliefs, was more appropriate to them. Another factor is that the basic teaching in the Sunni sects would only make them the state’s armed force, and the commercial facilities that the Bektashism offered them. On the other hand, the Bektashism wanted to maintain their existence within the state by making use of the military power of the Janissaries.The Bektashism, which was initially used as a tool by the janissaries, has become a belief system that provides loyalty to each other and the furnace over time. However, some deteriorations occurred in Bektashism and Janissary Quarry in time. This continued until the Ottoman Empire eliminated both the Janissary Quarry and the Bektasism. In this study, it will be disscussed the form that Bektasism, which was initially used as a tool by the Janissaries, gradually took in the quarry and the proccess that the rituals of the quarry were arranged according to Bektashism beliefs, that this belief system was transformed into a basic doctrine in quarry and in the course of time, the process of turning the Janissaries into a tool to ensure their loyalty to each other and to the quarry.

Keywords: Janissary Quarry, Bektashism, Rituals, Ottoman Empire

1. Giriş

Yeniçeri Ocağı’nın tam olarak hangi tarihte kurulduğu noktasında ortak bir kanaate varılmamış olmakla birlikte genel olarak kabul edilen görüş oca-ğın Sultan I. Murad döneminde kurulmuş olduğudur. Osmanlı ordusu içerisin-de önemli bir yere sahip olan ve 1826 yılında kaldırılana kadar varlığını sür-düren Yeniçeri Ocağı’nın kuruluşunda Selçuklular ve Memlüklerde bulunan askeri teşkilatlar örnek teşkil etmiştir.1 Yeniçeri ordusu, bir anda bir padişah döneminde ortaya çıkmamış olup I. Orhan döneminden itibaren adım adım şekillenerek meydana gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin kuruluş aşamasında yapılan savaşlarda alınan tutsakların beşte biri pençik oğlanı adıyla Sultanın hizmetine verilmiştir. Ulemadan Çandarlı Halil Paşa’nın önerisi ile sayıları giderek artan bu Pençik oğlanlarından hassa ordusu oluşturulması fikri ortaya çıkmış ve böylece Kapıkulu Ocakları kurulmuştur. Yeniçeriler ise Kapıkulu yayalarının en itibarlı birliği haline gelmiştir.2 Osmanlı Devleti’nin devam-

Tarihsel Süreç İçerisinde Bektaşiliğin Yeniçeriler İçerisinde Aldığı Şekil


lı ordu ihtiyacını karşılamak amacıyla oluşturulan bu ordu, Hristiyan asıllı esirlerin devşirilerek acemi ocaklarında Türklük ve Müslümanlık esaslarına göre yetiştirilmesiyle meydana getirilmiştir.3 Aldıkları kısa bir eğitimden son-ra yeniçeri yapılan devşirmeler, üç-beş yıl Türk ailelerin yanlarına verilerek hem Türkçe öğrenmeleri hem de Türk adetlerini ve İslamiyet’i özümsemeleri amaçlanmıştır.4 Bu şekilde yetiştirilen yeniçeriler padişahın merkezi otorite-sinin güçlenmesinde önemli bir yere sahip olmuştur. Kuruluşundan itibaren XVI. yüzyılın sonuna kadar neredeyse bütün teşkilatlanmaları ile yabancıların bile hayran kaldığı bir ordu haline gelmişlerdir. Ancak III. Murad’dan itibaren Yeniçeri Ocağı’nda bozulmalar meydana gelmiş ve çeşitli nedenlerle isyanları söz konusu olmuştur. II. Mahmut’a kadar varlığını sürdüren Yeniçeri Ocağı yine yeniçerilerin başlattıkları bir isyan sonucu 1826 yılında kaldırılmıştır.5

1826 yılına kadar birbirine sıkı sıkıya bağlı bir görünüm çizen ocağın, bu bağlılığında temel etken ocak içerisinde son derece etkin olan Bektaşilik tarikatı olmuştur. Bektaşi, Hacı Bektaş-ı Veli’nin kuruculuğunu üstlendiği ta-rikata katılan, ona bağlılığını bildirerek O’nun yolundan ilerleyen kişiye de-nirken; Bektaşilik ise; “XIII. Yüzyıl’da Kalenderlik içinde ortaya çıkan ve XIV Yüzyılın sonlarında Hacı Bektaş-ı Veli ananeleri etrafında Anadolu’da ortaya çıkan bir tarikattır.”6 Bektaşiliğin gelişimi, XIII. yüzyılda tarih sahnesinde yer alarak XVI. yüzyıl’ın sonlarına kadar devam eden ortaya çıkış dönemi ile XVI. yüzyılın başında Balım Sultan’la başlayarak günümüz tarihine kadar süregelen ve Bektaşiliğin bugünkü şeklinin aldığı kuruluş ve kurumlaşma dö-nemi olarak iki aşamada ele alınmaktadır.7 İlk aşamada Anadolu’da meydana gelen sosyal, dini ve kısmi olarak dini niteliğe sahip Babai isyanı ile bağlantılı olarak bir düşünce etrafında şekillenmiş ve Bektaşi adında bir tarikatın varlı-ğı söz konusu olmamıştır. XVI. yüzyılda II. Bayezid tarafından Hacı Bektaş Zaviyesi’nin şeyhliğine getirilen Balım Sultan döneminde, Bektaşilik Kalen-derîlik’ten bütünüyle ayrılarak tarikat niteliğinde kurulmuştur.8

2. Bektaşiliğin Yeniçeriler Arasında Etkin Hale Gelmesi

Yeniçeri ile Bektaşilik arasındaki ilişkinin ne zaman, nasıl ve neden başladığı konusunda ileri sürülen birçok görüş bulunmaktadır. Osman Eğri, “Velayetname-i Hünkâr Hacı Bektaş Veli”den yola çıkarak yeniçeri-Bektaşi ilişkisini düşünce anlamında Osman Gazi ile Hacı Bektaş-ı Veli arasındaki görüşmeye dayandırmaktadır. Öyle ki Eğri’ye göre bu görüşmenin doğrulu-ğunun kesin olması dahi yeniçerilerin Bektaşilerle manevi bağlılığının var ol-

Kibar BAL


duğunun bir göstergesidir.9 Bununla birlikte Reşad Ekrem Koçu’ya göre ise yeniçerilerin pirleri olarak bahsettikleri Hacı Bektaş-ı Veli’nin XIII. yüzyılın ikinci yarısında öldüğü ve bu nedenle ne Osman Gazi ile görüştüğü ne de Hacı Bektaş-ı Veli’nin yeniçerilerin başına beyaz keçeden börk giydirdiği doğru değildir.10 Aynı şekilde Baki Öz, “Bektaşilik Nedir” adlı eserinde Yeniçeri Ocağı’nın Hacı Bektaş-ı Veli tarafından kutsandığı görüşünün tarihçi Ham-mer’den kaynaklandığı hatta Katip Çelebi’nin Cihannüma’sında Orhan Bey döneminde Hacı Bektaş-ı Veli’nin yeniçerilerin kıyafeti konusunda önerilerde bulunduğundan bahsetse de Yeniçeri Ocağı’nın bu dönemde kurulduğu bilgi-sinin yanlış olduğunu ifade etmiştir.11 Yeniçeri Ocağı ile Bektaşilik arasındaki etkileşimin, Hacı Bektaş-ı Veli’nin yeniçerilerle görüşmesi ile başladığı görü-şü Aşık Paşa Zade, Mehmet Fuad Köprülü gibi önemli kişiler tarafından kabul edilmekle birlikte ocağın kuruluşunda ve askerin börk giyme konusunda Hacı Bektaş-ı Veli’nin oğlu Timurtaş Dede ve Mevlana’nın torunu Emirşah Efendi-nin isimlerinden de bahsedildiği görülmektedir.12

Yaşar Nuri Öztürk dışında neredeyse bütün tarihçiler tarafından varlı-ğı kabul görülen ilişki, Goodwin’e göre resmi olarak 1591-1592 yıllarında tanınmış ve süreç içerisinde şekillenmiştir.13 Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda ve gelişiminde etkili olan Ahilik yeniçeriliğin de ortaya çıkışında etkili olma-sına rağmen Babailiğin daha etkin hale gelmesi ile Ahilik zamanla etkisini yitirmiş ve Bektaşilik ön plana çıkmıştır. Tarihi bir geleneğe göre var olan her sınıf ve sanatın piri olması gerektiği ve hatta “pirsiz meslek haramdır” düşüncesine dair bir inanç hakim olduğundan Hacı Bektaş-ı Veli bu askeri meslek grubuna pir olarak kabul edilmiş ve yeniçeriliğin Bektaşilik ile iliş-kisi başlamıştır.14 Bu bağlamda hem askerler için manevi bir moral hem de bu meslek için manevi bir koruyucu rolü üstlenilmesi amaçlanmıştır.15 Bir-ge’nin “Yeniçeriler bazen Hacı Bektaş oğulları olarak adlandırılmaktaydı.” ifadesinden yola çıkarak aralarındaki maneviyattan bahsetmek mümkündür.16 Bektaşilik, Yeniçeri Ocağı’nın maneviyatının tamamlanmasında ve yeniçeri-lerin dini, ahlaki ve askeri niteliklerini kazanmasında etkili olmuştur.17 Öyle ki yeniçeri teşkilatı, manevi açıdan Bektaşiliğe bağlanarak Bektaşi ocakların-dan biri haline gelmiştir. Hacı Bektaş-ı Veli’ye “Gaziler Serdarı” yeniçerilere “Taife-i Bektaşiyan”, “Hacı Bektaş Kuçekleri”; yeniçeri ağalarına ise “Ağay-ı Bektaşiyan”, “Sanadid-i Bektaşiyan” denilmiştir.18

Osmanlı’nın yeniçerilik sisteminin kurulmasının ardından üstesinden gelmesi gereken bir mesele de devşirme sistemiyle oluşturulan ordunun İslam



dinini ve Türklüğü benimsemesi konusu olmuştur.19 Koçu’nun eserinde belirt-tiğine göre; Yeniçeri Ocağı’nın dini terbiyesi, gayrimüslim çocuklara İslam dinini en pratik yollarla öğretebilecek olan, aşk ve sadakat yolunda mertliği iyi bir şekilde temsil eden Bektaşilere bırakılmıştır.20 Bektaşi olmayan ancak Bektaşi öğretilerine ataları Ertuğrul Gazi döneminden beri aşina olan Osmanlı sultanları bu öğretilerin yeniçeriler için uygun olacağı görüşündeydiler. Öyle ki Hacı Bektaş-ı Veli’nin en önemli eseri Makalat’da belirtilen öğretiler, sa-vaşçı grup olan yeniçeriler için hem şehitliği yücelttiği hem de İslam’ı kolay anlaşılır hale getirerek Hıristiyan asıllı yeniçerilerin Müslümanlaşmalarını sağladığı gerekçesiyle en uygun olanıydı.21 Abdülkadir Sezgin, Osmanlının askerlerini tarikatlar içerisinde en fazla Türkçü, milliyetçi karakter gösteren Bektaşi tekkesine bağlatma düşüncesinin devlet bütünlüğünü korumak ama-cıyla yapıldığı ve isabetli bir karar olduğundan bahseder.22

İlk etapta Osmanlı Sultanları tarafından Bektaşiliğe yönlendirilen yeniçerilerin zamanla kendi istekleri ile Bektaşiliğe olan ilgilerinin arttı-ğı görülmektedir. Kendi istekleri ile Bektaşiliğe yönelmelerinin nedeni, bu konu hakkında çalışmalar yapan kişiler tarafından farklı yorumlanmıştır. Çamuroğlu’na göre bu istek; kökenlerini, döngüsel olarak sürekli gelen yeni devşirmelerle hatırlayarak unutmayan yeniçeriler, öğretisi gereği her dine karşı olduğu gibi Hıristiyanlığa da hoşgörü ve kardeşlikle yaklaşan ve ulema ve Sünnilerden farklı olarak Hıristiyanlara ılımlı davranan Bektaşilere kendi-lerini daha yakın hissetmeleri ile ilgilidir. Dahası yeniçerilerin askerlik dışında zamanla ticarete atılarak farklı yollarla para kazanma ve yaşamlarını sürdürme çabaları karşısında devlete sıkı şekilde bağlı olan Mevlevilik ve Nakşibendilik gibi Sünni kesimin engel olacağı düşüncesi etkili olmuştur. Sadece onların si-lahlı gücü haline gelmek istememesi ile Bektaşi düşüncesine yönelmişlerdir.23 Goodwin’e göre Hıristiyanlar Bektaşilere yakınlık duymaktaydı bu nedenle de yeniçeriler dini kökenlerinden kaynaklı olarak kendilerini Bektaşilere yakın görmüş ve ekonomik olarak sıkıntı yaşayan yeniçeriler loncalarla ticaret konusunda yaşadığı problemler nedeniyle Bektaşilerin onlara sunduğu düzeni seçerek ekonomik durumlarını düzeltme çabası içine girmişlerdir. Yine Goo-dwin’e göre Bektaşiliğin yeniçerilere çekici gelmesinin nedeni insan ruhunun yokluk anlamına gelen ölümü aşarak göç ettiğine dair inançtır.24

Yeniçerilerle Bektaşilik arasındaki ilişki sadece yeniçerilerin bu tutum-ları çerçevesinde oluşmamıştır. Yeniçerilerin Bektaşilikten istifade ettiği gibi

Kibar BAL


Bektaşilerin de yeniçerilerden istifade ettiği görülmektedir. Dönemin şahi-di olan Adolphus Slade gözlemlerini aktarırken Bektaşiler ile yeniçerilerin birbirlerini gerek olaylarla gerekse dualarla saygı duyarak karşılıklı olarak desteklediklerini belirtir. Dahası bunu, Goodwin’in yeniçeri ortaları ile ilgili verdiği bilgiden yola çıkarak açıklamak mümkündür. Yeniçerilerin 84. Orta’sı-na daha önce Sünni imamlar tayin edilirken 8 Bektaşi babasının Ocağa katıl-masıyla Sünnilerin etkisi azalmış. Bektaşiler 99. Orta’ya katılarak en kıdemli Bektaşi babası yüksek askeri rütbe ile onurlandırılmıştır.25 Maden’e göre ise Bektaşiler yeniçerilerin gücünden istifade ederek devlet içindeki baba, abdal, derviş ve sultan adıyla ibadet gibi faydalı işler için kurulan tekkelerin amaçla-rından uzaklaştırarak Hacı Bektaş-ı Veli’ye tahsis edilen vakıfların hasılatla-rından yararlanma gibi bir yola başvurmuşlardır.26 Bu konuda son olarak yine Goodwin yeniçerilerin Bektaşi tarikatına girmesiyle birlikte ocaktan Bektaşi dervişlerine bağışta bulunulduğunu ifade etmektedir.27

Bahsedilen bu hadiseler dışında zamanla Bektaşiliğin ordu içindeki nü-fuzu artmıştır. Ordunun manevi gücünde önemli bir yere sahip olduğu gibi Bektaşiliğin öğretileri ordu tarafından çeşitli şekillerde benimsenerek uygu-lanmıştır. Ordunun maneviyatı konusunda Bektaşilerin ön planda olduğu gö-rülmektedir. Yıldırım Beyazıt, Çelebi Sultan Mehmet, II. Murat devirlerinde iç sorunlar ve Rumeli’de fetih hareketleri sürüp giderken, askerin moralini yükseltme görevi Bektaşiler tarafından yerine getirilmiştir.28 Ordunun düşma-na karşı başarı ve selameti konusunda dahi Bektaşi dervişleri önemli görev üstlenmişler.29 Bunların en kıdemlileri yeniçeri ağasının önünde yer alarak imparatorluk ve imparatorluğun varlığı için savaşan ordulara dualar oku-muşlar.30 Ayrıca ocağın katıldığı veya gerçekleştirdiği törenlerde Bektaşilik ritüelleri kullanılmıştır. Bununla tasavvufi eğitimin gereği olarak Allah’la ara-larındaki manevi irtibatın bir nevi yenilenmesi amaçlanmış ve böylece yeni-çeri askeri, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak, O’nun yolunda şehid veya gazi olmak için gazaya her an hazır tutulabilmiştir.31 Bektaşiliğe bağlılığı arttırmak için de Yeniçeri Ocağı’na asker olarak alınanlara, Hacı Bektaş-ı Veli yolundan ayrılmayacağına dair yemin ettirilmiştir.32 Aynı zamanda Bektaşilikte hakim olan ve gençlik, yiğitlik anlamlarına gelen hak ve hakikati korkusuz ifade etme, mazlumlara karşı şefkatli ve alçak gönüllü olma, nefsini unutma ma-kamı olarak bilinen Fütüvvet anlayışı ile Yeniçeri Ocağı’na kahramanlık ve mertlik duyguları kazandırılarak Ocağın temel öğretileri şekillendirilmiştir.33 Bu temel anlayış, hem yeniçerinin Ehl-i Beyt’e ve Hacı Bektaş-ı Veli’ye olan



manevi bağlantısını güçlendirmiş, hem de ona savaşma gücü ve kuvveti ka-zandırmıştır.34

Goodwin’e göre; Yeniçerilerle Bektaşilik arasındaki ilişkinin 1591-1592 yıllarında resmi olarak tanınmasıyla Bektaşi dedebabası yüksek bir rütbe ile ödüllendirilerek 8 Bektaşi dervişi 99. Orta’ya alınarak Şehzade Camii yakınındaki yeniçeri odaları kendilerine tahsis edilmiştir.35 Yine, Bektaşile-rin simgesi olarak bilinen teber ( iki başlı balta) bu orta tarafından da simge olarak kabul edilmiştir.36 Bektaşiliğin Yeniçerilik içinde bu denli etkin olması sebebiyle Ocağın katıldığı veya gerçekleştirdiği törenlerde bu tarikatin ritüel-lerinin etkin olmasının önü açılır. Bektaşiliğin esaslarına dayalı kural ve kai-deler, sembol ve motifler yeniçeriler tarafından benimsenmiş ve birçok alanda uygulanmıştır. Bunlar Maden’in çalışmasında şu şekilde aktarılmıştır; “ Ye-niçerilerin düz beyaz Hacı Bektaş bayrağı vardı. Yeniçerilere, Hacı Bektaş Veli’nin razı olmayacağına inanılarak Ramazan ayında ve Cuma günlerinde ceza verilmezdi. Herhangi bir sebeple ceza alan Yeniçeri, cezasını çektikten sonra ayağa kalkar ve ocak zabitanına iki ellerini göğsü üzerine koyup Bektaşi usulünce selam verirdi. Yeniçerilerin hep bir ağızdan söyledikleri gülbang-larda, sofa tezkerelerinde ve terhis belgelerinde sık sık “Pirimiz, hünkârımız Hacı Bektaş Veli” ifadesi geçerdi. Yeniçeriler divan toplantılarında Hacı Bektaş Veli’nin ruhu için dua okurlardı. Muharrem ayında ulufelerin dağı-tılması töreninde Bektaşi motifleri dikkat çekerdi. O gün Başçavuş, “kubbe-i hümayun” önüne gelir, Bektaşi tarikatının rükünlerinden biri olan “peymançe (dar)” duruşunda, sağ ayak başparmağı, sol ayak başparmağı üzerine konur, sağ el sol el üzerinde ve orta parmak karşı taraf omuza gelecek şekilde göğüste çaprazlanarak hafif öne eğilmiş vaziyette durulurdu. Bu duruş Bektaşilikteki “niyaz” duruşuydu. Ayrıca Yeniçeri Ocağı’nın orta ve bölük kazanlarından başka Hacı Bektaş Veli’nin içinde çorba pişirip ocağa yadigâr olarak bıraktığı-na inanılan “Kazan-ı Şerif ” vardı. Bu kazanın Yeniçerilerin gözünde manevi değeri o kadar büyüktü ki “Kazan-ı Şerif çarpsın” diye yemin ederlerdi. Hacı Bektaş Veli, ocağın kurulmasından çok önce vefat ettiğine göre bu kazanın Hacı Bektaş Veli tekkesinden teberrüken alındığı, çorba dağıtması konusunun ise bir yakıştırma olduğu kuvvetle muhtemeldir. XVII. yüzyılda Yeniçerilerin kullandığı savaş aletlerinden biri olarak “Hacı Bektaş Veli baltası” başlarına taktıkları başlıklar olarak da “Bektaşi tacı” ve “Bektaşi üsküfü” gibi başlıklar bulunuyordu. İlave olarak Yeniçeri şairlerin söyledikleri nefesler de, Yeniçe-rilerin manevi eğitim sürecinde önemli bir yer tutar, onlar için heyecan ve motivasyon kaynağı olurdu.” 37

Kibar BAL


3. Yeniçeri Ocağı’nın Kapatılması ve Bektaşiliğin Yasaklanması

Süreç içerisinde birbirini tamamlayacak şekilde ilerleyen Bektaşi-Yeni-çeri ilişkisi giderek birbirinden güç alarak kuvvetlenmiş ve her ikisi âdeta tek bir kuruma dönüşmüştür.38

Hatta Adolphus Slade eserinde Bektaşi ve yeniçerinin eş anlamlı oldu-ğundan aralarındaki ilişkinin aralıksız devam ettiğinden bahsetmektedir.39 Bektaşilik ve Yeniçeri Ocağı arasındaki ilişki giderek güçlenmiş, Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarından itibaren yeniçerilerle Bektaşilik arasında kuru-lan sıkı bağlar, 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırıldığı tarihe kadar de-vam etmiştir. XVII. yüzyılın ilk yarısından itibaren bozulmaya başlayan yeni-çeri ordusu, Osmanlı Devletinin içte ve dışta yaşadığı problemlerden kaynaklı olarak yaşadığı zorlu süreçte diğer önemli bir sorun haline gelmişti. XVII. yüzyıla kadar devlet otoritesinin temel dayanağı olan yeniçeriler, bahsedilen dönemden itibaren gerek devlet otoritesine karşı çıkarak gerekse padişahı tah-tan indirme teşebbüslerinde bulunarak çok sayıda isyana ve önemli derecede kargaşaya neden olmuşlardır.40 Tamamen ortadan kaldırılmaları da çıkardıkla-rı bir isyan sonucunda gerçekleşmiştir. 25 Haziran 1826 tarihinde Et Meyda-nı’nda toplanarak Eşkinci Ocağını istemediklerinden isyan ederek burada ka-zan kaldırmaları katledilmelerine neden olmuştur. Olayın meydana gelişinin ertesi günü Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması için ferman hazırlanarak Sultan Ahmet Camii minberinde Esad Efendi tarafından okunmuştur.41 Yeniçerilerin tamamen izlerini silmek isteyen II. Mahmut’un Yeniçerilikle ilişkisi olan her kurumu ortadan kaldırma isteği yeniçeriler gibi her türlü yeniliğe karşı çı-kan ve yeniçeri isyanlarında her zaman onlarla fikir alışverişi yaparak işbirliği içinde olan Bektaşiliğin kaldırılmasına da yol yansımıştır.42 II. Mahmut’un sadrazamı tarafından sunulan telhiste Bektaşilerin tanrı tanımaz oldukları, şa-rap içtikleri ve ibadetlerini terk ettiklerini ve en mühim olanı da yeniçerilerin bozulmasında önemli bir faktör oldukları için şer’i kanunlara göre ortadan kaldırılmalarının da vacip olduğu belirtilmiştir. Bununla birlikte Topkapı Sa-rayı, Ağalar Camisinde Şeyhülislamın, Anadolu ve Rumeli Kazaskerlerinin, Mevleviler ve Sünni tarikatlara bağlı şeyhlerin katıldığı ve de II. Mahmut’un kafes arkasından izlediği bir meclis toplanmıştır. Toplanan bu mecliste ya-pılan görüşmeler Bektaşi tekkesinin bozulduğu ve tasfiye edilmesi kararı ile neticelenmiştir. Vak’a-i Hayriye’yi takip eden süreçte alınan bu kararla yeni-çeriler ile bağlantılı olan Bektaşilik, II. Mahmud’un emriyle yasaklanmıştır.43



Tarikatlar yasak edilerek, 60 yıldan eski olanlar dışında tekkeler yıktırılmış ve Bektaşi ileri gelenlerinden birkaçı İstanbul’da idam edilirken diğerleri ise Anadolu’nun farklı bölgelerine sürülmüşlerdir.44 II. Mahmut’un vakanüvisi ve dönemin tarihçisi olan Esad Efendi’nin, Bektaşiler ve Bektaşi tekkelerinin yeniçerilerin savaşlardaki başarısızlıklarında, Osmanlı yönetimine karşı isyan hareketlerinde etkisinin bulunduğunu, yeniçerilerin yine aynı şekilde Bektaşi-lerin etkisinde kalarak sapkınlık yaptıklarını ifade etmekle birlikte orucu na-mazı bıraktıklarını, Ramazan ayında yemek yedikleri, şarap içtikleri ve ayin-i cem düzenlediklerini belirterek bu kararın nedenlerini sıralamıştır.45Esad Efendi Bektaşiliğin yasaklanmasının yerinde bir karar olduğunu; Bektaşilerin yeniçeriler ile birleşerek din ve devlete hem açık hem de gizli olarak ihanet-lerinin söz konusu olduğunu ve hatta sürgüne gönderilen Bektaşilerin devlet aleyhinde casusluk yaptığını da, belirtmektedir.46

4. Sonuç

Osmanlı Devleti’nde önemli bir yere sahip olan Bektaşilik ve Yeniçe-ri Ocağı arasında bir ilişkinin var olduğu kabul edilmekle birlikte ne zaman başladığı ve tarihi süreç içerisinde nasıl bir sekil aldığı tartışmalı bir konu olsa da bu ilişkinin Osman Gazi ile Hacı Bektaş-ı Veli arasındaki görüşmeyle başladığı kabul edilir. Öyle ki bu görüşme gerçekleşmemiş olsa da Yeniçerile-rin Bektaşiliğe olan yakınlıklarında manevi bir etki yaratmıştır. Hacı Bektaş-ı Veli’nin Yeniçeri Ocağı’na “Pir” olarak kabul edilmesiyle aralarındaki ilişki fiili olarak başlamıştır. Süreç içerisinde Bektaşilik Yeniçeri Ocağı’nın mane-viyatının tamamlanmasında, Yeniçerilerin dini, ahlaki ve askeri niteliklerini kazanmasında etkili olmuş ve her iki tarafta birbirini destekleyerek güç elde etmişler.

Osmanlı Sultanları tarafından Bektaşiliğe yönlendirilen yeniçerile-rin zamanla kendi istekleri ile Bektaşiliğe bağlılığının artığı görülmektedir. Bunun temel nedeni ise Hıristiyanlığa hoşgörü ve kardeşlikle yaklaşan ve ulema ve Sünnilerden farklı olarak Hıristiyanlara ılımlı davranan Bektaşilere kendilerini daha yakın hissetmiş olmalarıdır. Buna ek olarak devletin silah-lı gücü olmak dışında ticaretle uğraşma çabalarında Bektaşiliğin onlar için Mevlevilik ve Nakşibendilik gibi engel teşkil etmemesidir. Yeniçerilerin Bek-taşilikten istifade ettikleri gibi Bektaşilerin de yeniçerilerden istifade edildiği görülmektedir. Bektaşilerin önde gelenlerinin yüksek rütbe ile onurlandırılmış ve bunlar 1826 yeniçeriliğin kaldırılışına kadar yeniçeri askerleri tarafından

Kibar BAL


korunmuştur. Ayrıca Bektaşiler Yeniçerilerin gücünden istifade ederek devlet içindeki baba, abdal, derviş ve sultan adıyla ibadet gibi faydalı işler için kuru-lan tekkelerin amaçlarından uzaklaştırarak Hacı Bektaş-ı Veli’ye tahsis edilen vakıfların hasılatlarından yararlanma gibi bir yola başvurmuşlardır.

Yeniçeri Ocağı ile Bektaşilik arasındaki ilişki giderek derecesini art-tırmış ve Bektaşiliğin etkisi farklı şekillerde ocakta görülmeye başlamıştır. Ocağın ritüelleri Bektaşilik inancı etkisinde şekillenmeye başlamıştır. Bekta-şiliğin esaslarına dayalı kural ve kaideleri, sembol ve motifleri yeniçeriler ta-rafından benimsenmiş ve birçok alanda uygulanmıştır. Ancak XVII. yüzyılın ilk yarısından itibaren bozulmaya başlayan Yeniçeri ordusu, Osmanlı Devleti için gerek yapılan savaşlar gerek yönetim açısından sorun teşkil etmeye başla-mış ve kaldırılması elzem bir karar olmuştur. Sultan II. Mahmut merkezi oto-ritesine karşı bir tehlike olarak gördüğü yeniçerilere dair bütün izleri silmekte kararlıydı. Bu düşünce ile yeniçeriler ve yeniçeri isyanlarında etkisi olduğu düşünülen Bektaşiliğin de Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının müteakibindeki zaman diliminde kaldırılması için emir vermiştir. Verilen emirle birlikte Bek-taşilik tarikatları yasaklanarak tarihi geçmişi çok eskiyenler dışında tekkeler yıkılmış ve Bektaşilerin bazı ileri gelenler ya idam edilmiş ya da Anadolu’nun farklı noktalarına sürgün edilmişlerdir. Yeniçerilik II. Mahmut döneminde ta-mamen ortadan kaldırılırken, Bektaşilik Abdülaziz dönemi ve sonrası dâhil olmak üzere 1925 yılındaki tarikat, tekke ve zaviyelerin kapatılmasına kadar devam etmiş. Bu tarihte ise resmi olarak Türkiye’deki varlığı resmen sona ermiştir. Ancak birçok tarikat gibi günümüzde varlığı söz konusudur. Burada sonuç olarak ifade etmek gerekirse; Devlet siyasi şartların gereği olarak Yeni-çerilik-Bektaşilik münasebetlerinde belli bir müddet müsamaha göstermiştir. Ancak bahsedilen zümrenin aşırı şekilde büyümesi, devlet otoritesi ve siyasi erk için tehdit olarak görülmesi neticesinde bu zümrenin ilgası ön görülmüş-tür. Padişaha sunulan fetva telhisinde her ne kadar dini gerekçeler ön planda tutulmuşsa da aslında alınan kararın tamamen siyasi içerikli olduğunu açıkça söyleyebiliriz. Siyasi erkin böyle bir yola müracaat etmesinin tek sebebi ise siyaseten alınan kararın dini hükümler çerçevesinde meşrutiyet sınırlarına çe-kilmek istenmesidir.



Sonnotlar1 İ. H. Uzunçarşılı; Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı I.

TTK Basımevi, Ankara, 1988,s.144; Mehmed Neşri; Neşrî Tarihi. I. Haz. Mehmet Altay Köymen. Ankara, 2014, s.199.

2 H. İnalcık; Devlet-i Aliye, Osmanlı İmparatorluğu üzerine Araştırmalar I, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2009, s.58.

3 Uzunçarşılı; a.g.e. s. 144.4 Uzunçarşılı; a.g.e. s.1465 Uzunçarşılı; a.g.e., s.477; M. A. Ünal; Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi Yayınları, Isparta,

2010, s. 66-72.6 Ahmet Yaşar Ocak, Bektaşilik, İslam Ansiklopedisi, Cilt:5 , 1992, s. 373.7 Gülay Yılmaz; “Bektaşilik ve İstanbul’daki Bektaşi Tekkeleri Üzerine Bir İnceleme” Osmanlı Araştırma

Dergisi, sayı:45, 2015, s.98.; Ocak, a.g.m., s. 373.8 Ocak, a.g.m., s.378. 9 Osman Eğri; “Yeniçeri Ocağının Manevi Eğitimi ve Bektaşilik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi,

sayı:24, 2002, s.110 Reşad Ekrem Koçu; Yeniçeriler, Koçu Yayınları, İstanbul, 2004, .s116; Uzunçarşılı, a.g.e. s. 149.11 Baki Öz, Bektaşilik Nedir? (Bektaşiliğin Tarihi) Der Yayınları, İstanbul, 1997, s.125-126.12 Uzunçarşılı, a.g.e. , s.149. Öz, a.g.e., s.121.13 Yaşar Nuri Öztürk; Tarih Boyunca Bektaşilik, Yeni Boyut Yayınları, İstanbul, 1990; Öz, a.g.e., s133;

Godfrey, Goodwin; Yeniçeriler, Çev. Derrin Türkömer, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul, 1997, s.157.14 Uzunçarşılı; a.g.e., s.149; Muharrem Varol, Islahat Siyaset Tarikat; Bektaşiliğin İlgası Sonrasında Os-

manlı Devleti’nin Tarikat Politikaları (1826-1866) Dergah Yayınları, İstanbul, 2013, s.3315 Abdülkadir Sezgin; Hacı Bektaşi Veli ve Bektaşilik, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990, s.128.16 Birge, J.K.; The Bektashi Order of Dervishes , London, 1937,s.74.17 Eğri, a.g.m., s.1.18 Uğur Küçüközyiğit; Hacı Bektaş-ı Veli’nin Mesajı ve Bektaşiliğin Güçlenmesinde Etkili Olan Dinamik-

ler,Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 2014, Sayı:72, s.234.19 Erdal Küçükyalçın; Turna’nın Kalbi ( Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşilik), Boğaziçi Üniversitesi Yayıne-

vi, İstanbul, 2013, s.40. 20 Koçu, a.g.e., s.117; Küçükyalın, a.g.e. s.40; Metin Ziya Köse; “Yeniçeri Ocağının Bektaşileşmesi Süreci

ve Yeniçeri-Bektaşi İlişkileri”, Türk Kültür ve Hacı Bektaş Velî Dergisi, 2009, Sayı:49, s.199.21 Küçükyalçın, a.g.e. , s.44.22 Sezgin; a.g.e., s. 128.23 Reha Çamuroğlu; Yeniçeri Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriyye, Kapı Yayınları, İstanbul, 2009, s.13-14.24 Goodwin, a.g.e., s. 157-158; Köse, a.g.m., s.201.25 Goodwin, a.g.e., s.90.26 Fahri Maden; “Yeniçerilik-Bektaşilik İlişkileri ve Yeniçeri İsyanlarında Bektaşiler”, Türk Kültürü ve

Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,2015, Sayı: 73, s.180.27 Goodwin, a.g.e., s.159.28 Eğri, a.g.m., s.3.29 Eğri, a.g.m., s.6.30 Goodwin, a.g.e., 157.31 Eğri, a.g.m.,s.6; Maden, a.g.m., s.177.32 Ahmet Yüksel; “ Bir Hatt-ı Hümayün Yeniçeri Tarihini Özetlemeye Yeter mi? Tarihin Peşinde -Ulusla-

rarası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2011, Sayı: 5, s.3

Kibar BAL


33 Eğri, a.g.m., s.434 Eğri, a.g.m., s.14.35 Maden, a.g.m., s.177.36 Goodwin, a.g.e., s.157.37 Maden; a.g.m., s.181-182.38 Kemal Daşçıoğlu; Yeniçeri Ocağı Ve Bektaşi Zaviyelerinin Kapatılması, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı

Veli Dergisi, Sayı:34, 2005, s.3.39 Slade, a.g.e., s.377.40 Daşçıoğlu; a.g.m. s.2-3. Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Cilt V, Nizam-ı Cedit ve Tanzimat Hareket-

leri(1789-1856) , AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2007, s.7.41 Hamiyet Sezer; Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışının Taşradaki Yansıması (1826-1827), Ankara Üni-

versi tesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi Yayın Tarihi:1998,

Sayı: 30, s.219.42 Slade; a.g.e. s.377. Fahri Maden; Yeniçerilik-Bektaşilik İlişkileri ve Yeniçeri İsyanlarında Bektaşiler,

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,2015/73, s.190.; Karal, a.g.e., s.150.43 Mustafa Alkan; “Yeniçeriler ve Bektaşilik” Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 2009,

Sayı: 50, s.251-252; Eray Yılmaz; “Yeniçeri Kırımı, Bektaşi Tekkesinin Tasfiyesi ve Tarih Ders Kitap-larında Osmanlı Kimliği (1826-1908)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,2016, sayı: 79, s.113; A. Yılmaz Soyyer; 19.Yüzyılda Bektaşilik, Akademi Kitabevi, İzmir, 2005, s.60.

44 Karal, a.g.e., s.150. Mustafa Cezar; Mufassal Osmanlı Tarihi (Resimli, Haritalı) Cilt V, Güven Yayınevi, İstanbul, 1971, s.2901.

45 Yılmaz, a.g.m. s.115; Es’ad Efendi; Üss-i Zafer (Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair), Hazırlayan: Meh-met Arslan, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005, s.17-59-168.

46 A. Yılmaz Soyyer; Türk Tarihinde Bir Sosyo- Kültürel Facia: Bektaşi Tekkelerinin Kapatılışı, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı 7,s.25; Maden, a.g.m., s.180.

Kaynaklar

Alkan, Mustafa. (2009). “Yeniçeriler ve Bektaşilik” Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, Sayı:50, 243-260.

Birge, J. K. (1937), The Bektashi Order of Dervishes, London.

Cezar, Mustafa. (1971). Mufassal Osmanlı Tarihi (Resimli, Haritalı) Cilt V. İstanbul, Güven Yayınevi.

Çamuroğlu, Reha. (2009). Yeniçeri Bektaşiliği ve Vaka-i Şerriyye, İstanbul, Kapı Yayınları.

Daşçıoğlu, Kemal. (2005). “Yeniçeri Ocağı Ve Bektaşi Zaviyelerinin Kapa-tılması”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Dergisi, Sayı:34, 307-315.

Eğri, Osman. (2002). “Yeniçeri Ocağının Manevi Eğitimi ve Bektaşilik”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, Sayı:24, 113-132.



Eray, Yılmaz. (2016). “Yeniçeri Kırımı, Bektaşi Tekkesinin Tasfiyesi ve Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı Kimliği (1826-1908)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, sayı:79, 111-128.

Es’ad Efendi. (2005). Üss-i Zafer (Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair), Hazır-layan Mehmet Arslan, İstanbul, Kitabevi Yayınları.

Godfrey, Goodwin.(1997). Yeniçeriler, Çev. Derrin Türkömer, İstanbul, Do-ğan Egmont Yayıncılık.

Karal, Enver Ziya. (2007). Osmanlı Tarihi V. Cilt, Nizam-ı Cedit ve Tanzimat Hareketleri (1789-1856), Ankara, AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayın-ları.

Koçu, Reşad Ekrem. (2004). Yeniçeriler, İstanbul, Koçu Yayınları.

Köse, Metin Ziya. (2009).”Yeniçeri Ocağının Bektaşileşmesi Süreci ve Yeniçeri-Bektaşi İlişkileri”, Türk Kültür ve Hacı Bektaş Velî Dergisi, Sayı:49, 195-208.

Küçükyalçın, Erdal. (2013). Turna’nın Kalbi ( Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşi-lik), İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.

Küçüközyiğit, Uğur. (2014). “Hacı Bektaş-ı Veli’nin Mesajı ve Bektaşiliğin Güçlenmesinde Etkili Olan Dinamikler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, sayı:72, 227-239.

Maden, Fahri. (2015). “Yeniçerilik-Bektaşilik İlişkileri ve Yeniçeri İsyanla-rında Bektaşiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı:73, 173-202.

Neşri, Mehmed. (2014). Kitab-ı Cihan- Nüma, Neşrî Tarihi. I. haz. Mehmet Altay Köymen, Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Ocak, Ahmet Yaşar. (1992). “Bektaşilik”, İslam Ansiklopedisi, Cilt:5, 373-379.

Öztürk, Yaşar Nuri. (1990).Tarih Boyunca Bektaşilik, İstanbul, Yeni Boyut Yayınları.

Öz, Baki. (1997). Bektaşilik Nedir? (Bektaşiliğin Tarihi), İstanbul, Der Ya-yınları.

Slade, Adolphus. (1833). Records of Travels in Turkey, Greece and of a Cru-

Kibar BAL


cise in The Black Sea with the Capitan Pasha, in the years 1829, 1830 and 1831, London.

Sezgin, Abdülkadir. (1990). Hacı Bektaşi Veli ve Bektaşilik. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Sezer, Hamiyet. (1998). “Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılmasının Taşradaki Yan-sıması (1826-1827)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakül-tesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, Sayı:30, 215-238.

Soyyer, A.Yılmaz. (2005). 19.Yüzyılda Bektaşilik, Akademi Kitabevi, İzmir.

——.(2009). “Türk Tarihinde Bir Sosyo- Kültürel Facia: Bektaşi Tekkeleri-nin Kapatılışı”, Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı:7, 21-41.

Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı I. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Ünal, M. A. (2010). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta, Fakülte Kitabevi Yayınları.

Varol, Muharrem (2013). Islahat Siyaset Tarikat; Bektaşiliğin İlgası Sonra-sında Osmanlı Devleti’nin Tarikat Politikaları (1826-1866), İstanbul, Dergah Yayınları,

Yılmaz, Gülay. (2015). “Bektaşilik ve İstanbul’daki Bektaşi Tekkeleri Üzeri-ne Bir İnceleme” Osmanlı Araştırma Dergisi, Sayı:45, 97-136.

Yüksel, Ahmet. ( 2011). “ Bir Hatt-ı Hümayün Yeniçeri Tarihini Özetlemeye Yeter mi?” Tarihin Peşinde -Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı:5,1-16.

ankara haci bayram velİ Ünİversİtesİisamveri.org/pdfdrg/g00424/2018/2018_balk.pdf ·...

Documents