T.C.

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

UYGULAMALI SANATLAR EĞİTİMİ

MESLEKİ RESİM ANABİLİM DALI

ANKARA İLİNDE BULUNAN

ÜNİVERSİTELERDE

MODA TASARIMI EĞİTİMİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan

Şerife UYAR

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Taciser ONUK

Mayıs – 2006

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ’NE,

Şerife UYAR’a ait “Ankara İlinde Bulunan Üniversitelerde Moda Tasarımı

Eğitimi” adlı çalışma jürimiz tarafından Uygulamalı Sanatlar Eğitimi – Mesleki

Resim Eğitimi Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan ………………………………………

Prof. Dr. Taciser ONUK

Üye ………………………………………….

Yrd. Doç. Dr. Feriha AKPINARLI

Üye …………………………………………

Yrd. Doç. Dr. Emel BAYRAKTAR

ÖZET

Yirminci yüzyılın sonlarına doğru belirli alanlarda hayatımıza girmiş olan

tasarım olgusu yirmi birinci yüzyıl da yaşantımızın beslenmeden konuta kadar tüm

alanlarında etkisini göstermektedir. Bu alanlardan biri ise giyim endüstrisidir.

Dünyada insanların hiçbir zaman vazgeçemeyeceği giyim, tasarım ile birleşince

özgün modeller ortaya çıkmış, moda tasarımı olgusu yaşam biçimimizi etkileyen bir

unsur olmuştur. Toplumun değişim istekleri arttıkça bu olgu zamanla sektör haline

dönüşmüştür. Böylece yeni iş imkânlarının ortaya çıkmasıyla birlikte moda

tasarımcıları ihtiyacı gündeme gelmiştir.

Teknoloji sınırlarının zorlandığı günümüzde üretime dönük mesleki eğitimin

ülkeler açısından çok önemli olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda moda tasarımı

eğitimi de ülkemizin gelişmesi ve tanıtımı için önemlidir. Alandaki ihtiyacın

karşılanabilmesi için öncelikle usta-çırak ilişkisine başvurulmuş ve eğitim

başlamıştır. Dünyada moda tasarımının hızla gelişmesi nedeniyle kaliteli eleman

ihtiyacı artmış, örgün ve yaygın eğitim kurumları devreye sokulmuştur. Ülkemizin

moda alanında başarılı olabilmesi için de bu kurumlarda iyi bir eğitim verilmesinin

çok önemli olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle Türkiye’nin birçok şehrinde 4 yıllık

üniversiteler bünyesinde moda tasarımı eğitimi programları açılmıştır. Bu şehirler

arasından hem sektörün yoğun olarak bulunduğu şehirlerden biri olması, hem de

ulaşım kolaylığı nedeniyle başkent Ankara seçilmiştir. Böylece araştırmanın problem

konusu; “Ankara İlinde Bulunan Üniversitelerde Moda Tasarımı Eğitimi” olarak

belirlenmiştir.

Araştırmanın amacı; Ankara ilinde bulunan üniversitelerin moda tasarımı

lisans programlarının incelenmesi, ilgili kişi ve kurumların da görüşlerinin

alınmasıyla birlikte mevcut durumun tespit edilmesidir. Alanla ilgili yapılan ön

araştırmalar sonucunda bilimsel açıdan moda tasarımı eğitiminin incelenmesine

yönelik bir çalışmaya rastlanmamıştır. Araştırma alanında ilk kez yapılması ve

ülkemizde yeni oluşmaya başlayan moda tasarımı ve eğitimi olgusunun incelenmesi

açısından önemlidir.

Araştırmanın evrenini; Ankara ilinde lisans düzeyinde moda tasarımı eğitimi

veren yükseköğretim kurumları oluşturmaktadır. İlde bulunan üniversitelerin moda

tasarımı eğitimi programları incelenmiş ve sadece Gazi Üniversitesi - Mesleki Eğitim

Fakültesi bünyesinde Moda Tasarımı Eğitimi Programı olduğu tespit edilmiştir. Bu

bağlamda örneklem grubu olarak Gazi Üniversitesi -Tasarımı Eğitimi Programı

seçilmiştir.

Araştırmada betimsel araştırma yönteminin türlerinden Survey (tarama)

araştırmaları kullanılmıştır. Verilerin toplanabilmesi için kaynak araştırması,

görüşme ve anket teknikleri uygulanmıştır. Çalışmada kuramsal temellerin

oluşturulması ve eğitim programları hakkında bilgiye ulaşmak için kaynak

araştırması; öğrencilerin konu ile ilgili görüşlerinin alınması için anket; öğretim

elemanları, modacılar ve sektör çalışanlarının konu ile ilgili görüşlerinin alınması

için ise görüşme tekniği uygulanmıştır.

Araştırma verilerine dayalı olarak Ankara’da moda tasarımı eğitiminin sadece

Gazi Üniversitesinde olduğu, Giyim ve Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü bünyesinde

Moda Tasarımı Eğitimi Anabilim Dalı olarak yer aldığı tespit edilmiştir. Bu program

genel olarak incelendiğinde; derslerin % 37’si eğitim, % 47’si giyim ve % 16’sı

sanatsal ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir. Bu verilere göre işin sanatsal

yönünden çok giyim bilgisi ağırlıklı olarak derslerin işlendiği düşünülmektedir.

Ayrıca moda tasarımı eğitimi programının fiziksel ortam, donanım ve araç-

gereç olanakları bakımından ve sektörle işbirliği açısından yeterli durumda olmadığı

görülmektedir. Eldeki bütün bulgular sonucunda Türkiye’nin tanıtımı, turizmi ve

kalkınması gibi her alanda önemli olan moda tasarımı sektörüne eleman yetiştiren

Ankara’da lisans düzeyindeki üniversitelerin sayı ve nitelik olarak ve de sektörle

işbirliğinin yetersiz olduğu, programlarının belirli aralıklarla çağın gereklerine göre

geliştirilmesi gerektiği ve öğrencilerin yaratıcı yetenek gerektiren bu programa ÖSS

puanına göre yerleştiği tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda bu konulara yönelik

öneriler geliştirilmiştir.

ABSTRACT

Although the phenomenon design at the end of the twentieth century in ours

life is entrance did, this has had in the short term its influence on all environments of

ours life. Clothing is of these environments and even most important for people.

Clothing combined with the design leads to original models and fashion design has

become an important factor to form to ours life. As social changes increase, this

phenomenon develops to a sector. Thereby need for fashion designers have arisen.

It has been confessed that profession education aimed at production an

important subject become in a world in which technology borders moved. In this

context fashion design plays an important role for the development and promotion of

ours country. In the beginning is need for fashion designers foresee by people from

the practice. As need for trained fashion designers training institutes develops

fashion design at several levels. It is important that there a good becomes education

to have looked after for successful in the field of fashion. For this reason four-year

fashion education went start on the universities in several cities in Turkey. From

these cities we have chosen Ankara for ours research for number of reasons. Among

other things the fashion sector in this city has been well developed. The subject of

this research concerns the “Education Fashion Design on the Universities of

Ankara”.

Aim of this research is analysing education programmes of fashion design on

the universities in Ankara and determining current state of the art holding a

conversation with the concerning persons and institutions. During preliminary

analysis no scientific work has been found in the field of education fashion design.

That is also the reason why this research has been done in this direction.

Population of this research is formed by the high schools where education

fashion design is given. From the analysis of the education programmes of these

schools has become clear that only on Gazi university (factorial profession

education) education fashion design are looked after. That is the reason why in this

research on this university a sample has been drawn.

To collect dates survey has been chosen as a method. Thereby literature

search beside interview and inquiry hears. Literature search was necessary a

theoretical frame develop and information to obtain on the education programmes.

To ask ideas of students an inquiry has been applied. Furthermore interview is kept

with the scholars, fashion stylists and professionals in the sector.

From the analysis of education programme of Gazi University has become

clear that lessons existed from 37 per cent education, 47 per cent clothing and 16 per

cent artistic shaping. That means that knowledge of clothing much is heavier than of

artistic shaping.

Further has appeared that university offers none good physical and technical

possibilities and no cooperation has with the sector. Because education fashion

design play an important role for tourism, development and promotion of Turkey

must be adapted the education programmes to the requirements of the modern

developments in that area. At the end of the study rapport recommendations are

formulated.

ÖNSÖZ

21. Yüzyılda çağdaş ülkelerin en çok önem verdikleri sektör eğitimdir. Hızla

küreselleşen dünyada bu ülkelerin yanında yer alabilmek için eğitime büyük oranda

önem verilmesi ve çağın gereklerine göre sık sık yenilenerek yapılandırılması

gerekmektedir. Ancak bu şekilde kalite artırılarak ve hedeflere ulaşılabilir. Her

alanda olduğu gibi moda alanında da kaliteyi arttırmak için eğitim çok önemlidir.

Moda tasarımcısı olarak yetiştirilecek kişilerin teknik bilgilerin yanı sıra yeteneğe

bağlı yaratıcılık açısından eğitilmeleri gerekmektedir. Bu şekilde eğitimin kaliteyi

artıracağı düşünülmektedir. Araştırmanın problem konusu bu fikirden yola çıkılarak

oluşturulmuştur. Ankara’da lisans düzeyindeki eğitim veren üniversitelerimizde

moda tasarımı eğitimi araştırılmış ve sadece Gazi Üniversitesinde bu programın

mevcut olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim

Fakültesi Moda Tasarımı Eğitimi programının incelenmesine karar verilmiştir.

Moda sektörünün eğitimli, yaratıcı tasarımcı işgücü ihtiyacının

karşılanmasına yönelik olarak hazırlanan bu çalışmanın literatüre, eğitim

kurumlarına, ilgili kurum ve kuruluşlara yararlı olması beklenmektedir.

Araştırma altı bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölüm; giriş, ikinci

bölüm; araştırmanın yöntemi, üçüncü bölüm; ilgili araştırmalar, dördüncü bölüm;

kuramsal çerçeve, beşinci bölüm; bulgular ve yorum, altıncı bölüm ise; sonuç ve

öneriler kısmından oluşmaktadır. Araştırmanın sonunda kaynakça ve ekler

bulunmaktadır.

Bu çalışmanın hazırlanmasında yardımcı olan sayın Prof. Dr. Taciser ONUK

ve eşim Ahmet UYAR başta olmak üzere emeği geçen tüm kişi, kurum ve

kuruluşlara teşekkürü bir borç bilirim.

Şerife UYAR

Ankara–2006

İÇİNDEKİLER

ÖZET …………………………………………………………………………. i

ABSTRAC …………………………………………………………………… iii

ÖNSÖZ …...……………………………………………………………………v

İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………… vi

KISALTMALAR LİSTESİ …………………………………………………viii

TABLOLAR LİSTESİ ……………………………………………………… ix

BÖLÜM – I

GİRİŞ …….……………………………………………………………….. 1

1.1. Problem …………………………………………………………... 1

1.2. Araştırmanın Amacı ……………………………………………… 6

1.3. Araştırmanın Önemi ……………………………………………… 7

1.4. Sayıtlılar ………………………………………………………….. 8

1.5. Sınırlılıklar ……………………………………………………….. 8

1.6. Tanımlar ………………………………………………………….. 8

BÖLÜM - 2

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ……………………………………………… 11

2.1. Evren ve Örneklem …………………………………………………. 11

2.2. Veri Toplama Teknikleri …………………………………………… 11

2.3. Verilerin Analizi ……………………………………………………. 12

BÖLÜM - 3

İLGİLİ ARAŞTIRMALAR …………………………………………………. 14

BÖLÜM - 4

KURAMSAL TEMELLER …………………………………………………. 16

4.1. Moda ve Moda Tasarımı İle İlgili Kavramlar ……………………… 16

4.2. Modanın Tarihi ……………………………………………………... 21

4.2.1. Mezopotamya; Sümer, Babil, Asur ………………………… 23

4.2.2. Akdeniz Uygarlığı; Mısır, Yunan Uygarlığı, Roma-Bizans .. 24

4.2.3. Ortaçağ, Yeniçağ, Yakınçağ ……………………………….. 25

4.2.4. Selçuklu ve Osmanlı Devletinde Giyim …............................ 36

4.2.5. Türkiye Cumhuriyetinde Moda ……………………………. 40

4.3. Tasarım, Moda Tasarımı Eğitimi …………………………………… 43

4.4. Moda Tasarımında Eğitimin Önemi ………………………………... 45

4.5. Moda Tasarımında Etkili Olan Faktörler …………………………… 47

4.6. Tasarım ve Teknoloji ……………………………………………….. 48

4.7. Tasarım ve Üretimde Bilgisayar Kullanımı ………………………… 49

4.8. Bilgisayar Destekli Tasarım ………………………………………… 50

4.9.Türkiye’de Moda Tasarımı Eğitimi Programları …………………….. 51

4.9.1. Ortaöğretim …………………………………………………. 53

4.9.2. Yükseköğretim ……………………………………………… 53

4.10. Yurt Dışında Moda Tasarımı Eğitimi ……………………………… 54

4.11. Gazi Üniversitesi–Mesleki Eğitim Fakültesi–Giyim Endüstrisi ve Moda

Tasarımı Bölümü - Moda Tasarımı Eğitimi Ana Bilim Dalı ……… 59

4.11.1.Ders Programı ve Ders İçerikleri …………………………. 61

BÖLÜM - 5

BULGULAR VE YORUM …………………………………………………... 71

5.1. Öğrenci Görüşlerine İlişkin Bulgular ……………………………….. 71

5.2. Öğretim Elemanlarının Görüşlerine İlişkin Bulgular ……………….. 99

5.3. Modacıların Görüşlerine İlişkin Bulgular …………………………... 108

5.4. Sektör Elemanlarının Görüşlerine İlişkin Bulgular …………………. 115

BÖLÜM - 6

SONUÇ VE ÖNERİLER …………………………………………………….. 119

6.1. Sonuç ………………………………………………………………... 119

6.2. Öneriler ……………………………………………………………… 125

KAYNAKÇA …………………………………………………………………. 128

EKLER ………………………………………………………………………... 137

Ek- 1. Anket Formu Örneği ……………………………………………... 138

Ek- 2. Öğretim Elemanları Görüşme Formu Örneği …………………….. 142

Ek- 3. Modacılar Görüşme Formu Örneği ………………………………. 143

Ek- 4. Sektör Elemanları Görüşme Formu Örneği ……………………… 144

Ek- 5. GÜMEF- Moda Tasarımı Eğitimi Ders Programı ……………….. 145

KISALTMALAR LİSTESİ

ABD. _ Ana Bilim Dalı

A.I.U. _ American Intercontinental University

E.A.Ü. _ Eskişehir Anadolu Üniversitesi

G.Ü. _ Gazi Üniversitesi

G.Ü.M.E.F. _ Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi

İ.E.Ü. _ İzmir Ekonomi Üniversitesi

İ.T.Ü. _ İstanbul Teknik Üniversitesi

SUNY _ State University of New York

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Müfredat Programı İle İlgili Ön Bilgilerin Dağılımı …………….. 71

Tablo 2. Bölüm Seçimi İle İlgili Bilgilerin Dağılımı ……………………… 73

Tablo 3. Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü İle İlgili Bilgilerin Dağılımı …... 74

Tablo 4. Öğrencilerin Önceki Eğitim Durumu İle İlgili Bilgilerin Dağılımı. 76

Tablo 5. Moda Tasarımı Eğitiminin Başlaması İle İlgili Bilgilerin Dağılımı.77

Tablo 6. İyi Bir Moda Tasarımcısı Olabilmek İle İlgili Bilgilerin Dağılımı. 78

Tablo 7. Moda Tasarımında Genel Amaç İle İlgili Bilgilerin Dağılımı ….. 79

Tablo 8. Türkiye’de Moda Tasarımı Eğitimi Kurumlarının Sayısal Durumları

İle İlgili Bilgilerin Dağılımı ……………………………………... 80

Tablo 9. Moda Tasarımı Eğitimi Programlarına Alınacak Öğrenciler İçin Sınav

Türü İle İlgili Bilgilerin Dağılımı………………………………... 82

Tablo 10. Mezuniyetten Sonraki Tercih İle İlgili Bilgilerin Dağılımı …….. 83

Tablo 11. Eğitim Kurumu İle Sektör Arasındaki İşbirliği İle İlgili Bilgilerin

Dağılımı ………………………………………………………………… 84

Tablo 12. Eğitim Kurumunun Fiziksel Ortam Olanakları İle İlgili Bilgilerin

Dağılımı ………………………………………………………………… 86

Tablo 13. Eğitim Kurumunun Donanım, Araç, Gereç Olanakları İle İlgili

Bilgilerin Dağılımı ……………………………………………………… 87

Tablo 14. Moda Resmi Dersi İle İlgili Bilgilerin Dağılımı ………………... 88

Tablo 15. Moda Resmi Dersinin Haftalık Ders Saati İle İlgili Bilgilerin Dağ.89

Tablo 16. Moda Resmi Dersinin Kaç Saat Olması İle İlgili Bilgilerin Dağ… 90

Tablo 17. Moda Resmi Dersinin Hangi Sınıfların Programında Olması Gerektiği

İle İlgili Bilgilerin Dağılımı ……………………………………... 91

Tablo 18. Moda Resmi Dersinde Çizim Yapmak İle İlgili Bilgilerin Dağ…. 92

Tablo 19. Bilgisayar Gerekliliği İle İlgili Bilgilerin Dağılımı …………….. 93

Tablo 20. Mezun Öğrencilerin Türk Modasına Katkı Konusunda Yeterliliği İle

İlgili Bilgilerin Dağılımı ………………………………………… 94

Tablo 21. Moda Tasarımı İş Kolunun Sosyo-Kültürel Değerler ve Ekonomik

Yönden Ülke Kalkınmasına Katkıları İle İlgili Bilgilerin Dağılımı.95

Tablo 22. Moda Tasarımı İş Kolunun Ülke Tanıtımına Katkısı İle İlgili

Bilgilerin Dağılımı ………………………………………………. 97

BÖLÜM – I

GİRİŞ

1.1- Problem

Teknoloji Çağı adı verilen 21.yy. da bütün dünya ülkelerinin üzerinde önemle

durdukları ve giderek daha fazla önem kazanan sektör eğitimdir (Gürcan, 2001).

Çağdaş eğitim sistemi, bilim, teknoloji, sanat ve değerler alanlarında yaşanan

gelişmelere paralel olarak yapıcı, yaratıcı ve üretici bireyler yetiştirmeyi

amaçlamaktadır.

Eğitim, değişen durumların gerektirdiği bilgi ve becerileri kişisel çaba ile

öğrenebilme ve bunları yaşamın özel durumlarına uygulayabilme sanatının

kazanılmasıdır (Titiz, 2000). Kısaca eğitim, insanların kişisel benliklerini

kazanmaları için önemli bir süreçtir. Bu süreç öncelikle aile ortamında başlamakta

daha sonra ise bu göreve çevre ile birlikte eğitim ve öğretim kurumları dâhil

olmaktadır. Bu sistem her zaman bu şekilde devam etmektedir. Hiç kimsenin eğitim

ve öğretim hakkından yoksun bırakılamayacağı, insanların hangi sınıfa ve zümreye

ait olurlarsa olsunlar bu haklara sahiptirler. Milli Eğitimin Temel İlkeleri

doğrultusunda temel eğitim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. İlköğretim

kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri

ölçüsünde yararlanırlar. Bu nedenle 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Yasası ile

belirlenmiş olan Millî Eğitim Sistemi, “Örgün Eğitim” ve “Yaygın Eğitim” olmak

üzere iki ana bölümden oluşmaktadır.

Örgün eğitim, belirli yaş grubundaki ve aynı seviyedeki bireylere, amaca göre

hazırlanmış programlarla okul çatısı altında yapılan düzenli eğitimdir. Örgün eğitim,

okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarını kapsamaktadır.

Yaygın eğitimin amacı, millî eğitimin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun

olarak, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş olan veya herhangi bir kademesinde

bulunan ya da bu kademeden çıkmış yurttaşlara örgün eğitimin yanında veya

dışındaki eğitim programlarını kapsamaktadır(www.meb.gov.tr). Örgün eğitim

kurumları arasında orta öğretim ve yükseköğretim içerisinde bulunan mesleki eğitim

kurumlarında eğitim sürecinde olan öğrenciler teknik bilginin yanında yetenekleri

doğrultusunda eğitilmektedir. Bu eğitimlerden bir de moda tasarımı eğitimidir. Moda

tasarımı eğitimi programları ortaöğretim kurumları olarak Kız Meslek Liselerinde,

yüksek öğretimde ise ön lisans ve lisans düzeyinde verilmektedir.

Türkiye’de farklı isim ve içeriklerle lisans düzeyinde

moda tasarımı eğitimi veren okullar bulunmaktadır. Bunların

içerisinden moda tasarımı eğitimi ile ilgili direkt eğitim veren

ve bu isime sahip olan üniversiteler; İEÜ. – Güzel Sanatlar ve

Tasarım Fakültesi – Moda Tasarımı; İTÜ. – Tekstil ve Tasarım

Fakültesi – Moda Tasarımı; EAÜ. – Endüstriyel Sanatlar

Yüksekokulu – Moda Tasarımı ve GÜMEF – Moda Tasarımı

Öğretmenliği programlarıdır.

Bu üniversitelerin programlarına bakıldığında bazı

üniversitelerin Avrupa standartlarına yakın olduğu

görülmektedir. Üniversitelerin bazılarına giriş için

ÖSS+komisyon tarafından belirlenen aşamalı yetenek sınavında

başarılı olmak gerekmektedir. Bu üniversitelerin moda tasarımı

eğitimi programları yeni kurulduğu için eğitim kadroları henüz

sayı olarak yeterli olmadığı görülmektedir. Bunun içinde bazı

kurumlar yurt dışından ya da Türkiye’deki başka

üniversitelerden misafir öğretim elemanı getirerek program

zenginleştirilmektedir.

Yurt dışında moda tasarımı eğitimi programlarına bakıldığında; Moda

tasarımı eğitiminin özellikle bu alanda söz sahibi ülkeler açısından oldukça önemli

olduğu görülmektedir. Bu ülkeler, Fransa, İtalya ve İngiltere’dir. Bu ülkelerde lisans

eğitimi 3 yıldır. Fransa’daki üniversiteler devlet kurumlarıdır. Bu üniversitelerde

temel, teknik ve mesleki eğitim sunulmaktadır. Her okulun kendine özgü bir giriş

koşulu vardır. Ülkede eğitim ücretlidir ve eğitim maliyeti okula göre değişmektedir.

(Örneğin; MOD’ART; Uluslararası Moda ve Sanat Okulu). İtalya’da moda üzerine

eğitim veren okullar, eğitim dili İngilizce olan sanat ve tasarım okullarıdır. Bu

okullar sanat ve tasarım alanlarında hem uluslararası geçerli diplomaları hem de

mezunlarının sanat ve tasarım camiasında iyi konumda olmaları sebebiyle en çok

tavsiye edilen okullardır. Bu okullarda moda, sanat, iç tasarım, endüstriyel tasarım,

grafik tasarım, görsel tasarım ve daha birçok İtalya’ya özgü program bulunmaktadır.

İtalyan üniversiteleri ön kayıt ile öğrenci almaktadır. İtalya’da dünya çapında tanınan

birinci sınıf üniversitelerinden olan NABA (Nouva Accademıa Dı Belle Artı Mılano)

ve Domus Academy bulunmaktadır. NABA eğitim programları üniversite lisans

düzeyinde olup eğitim dili İtalyancadır, eğitim süresi üç yıldır. Domus Academy

eğitim programları üniversite yüksek lisans (master) düzeyinde olup, eğitim dili

İngilizcedir, eğitim süresi bir yıldır. İngiltere’de moda tasarımı üzerine 3 yıl eğitim

veren kurumlar yüksek öğretim ve 2 yıl eğitim veren (IME) "Mesleki Eğitim

Kolejleri" adı altında kurumlar tarafından verilmektedir. Öğrenciler mesleki eğitim

kurumlarında öğrenimlerini sürdürüp üniversite diplomalarının bir kısmını ya da

tamamını elde edebilirler. Öğrenciler isterse, bu iki yıllık mesleki eğitimlerinin

üzerine bir yıl daha eğitim alarak üniversite mezunu olabilirler. AIU – London –

Amerıcan Intercontınental Universıty; Hem Amerikan hem de İngilizler tarafından

tanınan dünya da ikinci üniversitedir. AIU dünyanın birçok ülkesinde yıllardır

başarılı bir şekilde eğitim veren kıtalararası bir üniversitedir. Eğitim süresi 3 yıl,

eğitim dili İngilizcedir. Lisans programı; moda tasarımı, moda pazarlama, moda

tasarımı ve pazarlaması, medya prodüksiyonu, görsel iletişim, iç dizayn ve

uluslararası iş alanlarındaki lisans programları öğrencilere iki ayrı uluslararası derece

sağlamaktadır. Bunlar İngiliz ve Amerikan lisans dereceleridir. Ayrıca kazanma

gücünü artırmak isteyen iş uzmanlarına da Amerikan MBA derecesi verilmektedir.

AIU moda tasarımı programına giriş için ön müracaat ve mülakat vardır. Bunlardan

başka adayların bir önceki eğitim-öğretim not dökümleri de değerlendirmeye

alınmaktadır. Bu aşamayı geçenler okula kabul edilmektedir. Kurumun eğitim

kadrosu uzman öğretim elemanları yanında, modacılar, pazarlamacılar, gazeteciler,

stilistler ve alıcılardan oluşmaktadır. Eğitim kalabalık olmayan sınıf ve atölye

ortamında ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda verilmektedir. Mezuniyet öncesi

öğrencilerden kendi kreasyonlarını oluşturmaları istenmektedir. Bu tasarımlar her yıl

yapılan, satıcıların, basının ve halkın katıldığı moda şovundaki sunumda

kullanılmaktadır. (www.yakinbati.net)

Verilen bu örnekler doğrultusunda moda tasarımı programlarında eğitimin

kalitesine önem verilerek yetiştirilen teknik elemanlar ülke kalkınmasında doğrudan

etkili olacak ve ülkeyi başarıya götürecektir. Bu başarıyı gerçekleştirmek için başta

üniversiteler olmak üzere tüm mesleki eğitim kurumlarına büyük görev düşmektedir.

Bu bağlamda Meslekî Eğitim Programları iş hayatına dönük ve iş hayatının dinamik

yapısı ile ilişkili olmalı, öğretim programları dünyadaki örnekler göz önünde

tutularak, çağın gereklerine uygun nitelikte araştırmalara dayanmalı ve bu örnekler

ülke koşullarına göre hazırlanmalı ve geliştirilmelidir. Ancak Türk eğitim sisteminin

uygulama aşamasına bakıldığında çoğunlukla ezber ve taklitçiğin ön planda olduğu

görülmektedir. Moda tasarımı alanında başarı sağlanabilmesi için ezber ve taklitten

uzak yaratıcılık eğitiminin önemli olduğu düşünülmektedir. Rekabet edebilmek ve

moda alanında yer alabilmek için, eğitimli, yaratıcı moda tasarımcılarına ve

markalaşmaya ihtiyaç giderek artmaktadır. Markalaşmanın önemi ön plana çıktıkça,

yaratıcılığın ve özgünlüğün önemi de anlaşılmaktadır. Bu düşünce moda tasarımı ve

eğitimini meslek olarak önemli bir yere taşımış, taşımaya da devam etmektedir.

Moda tasarımı bir ülkenin soyut ve somut kültürel değerlerini, sosyal ve

ekonomik durumunu dünyaya tanıtmak açısından çok önemlidir. Şu anda dünya

modasına yön veren ülkeler bu açıdan ellerinde büyük bir güç bulundurmaktadır. Bu

güce sahip ülkeler moda alanında kendi kültürel kimlik, kişilik ve güçlerini bu

yollarla dünyaya kabul ettirmişlerdir. Bunun aksi olan, dünya modasını sürekli olarak

benimseyip taklit eden toplumlarda öncelikle kültürel kimlik ve kişilikleri ile ilgili

sıkıntılar doğmakta ve dünya ülkeleri arasında istenilen düzeyde kültürel varlıklarını

hissettirememenin sıkıntısını çekmektedirler.

Moda; belirli bir toplumda uygun görülen ortak zevkler, geçici yaşama,

hissetme biçimleridir. (Robert, 1993) Moda, gerçek anlamda, ancak değişime ve

gelişime inanan toplumlarda ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bir yandan ekonomiye

bir yandan da toplumsal yapıya sıkı sıkıya, ama değişken biçimde bağlıdır. Uzun

zaman boyunca, moda nüfusun ancak çok küçük bir bölümünü ilgilendiren bir olgu

olarak kalmış, zenginlere özgü olmuştur. Ancak günümüzde medyanın ve

teknolojinin de etkisi ile tüm toplumu etkileyen bir olgu haline dönüşmüştür.

Modada asıl amaç giysinin ille de yararlı ve gerekli olması değildir.Yani temelde ısınmak veya korunmak için modaya ihtiyacımız yoktur. Amainsanoğlunun güzel ve çekici olmaya, kişiliğini ve stilini giydiği şeylerlebelirtmeye olan ihtiyacını moda karşılar. İnsanoğlunun güzel ve çekici olmaya,kişiliğini ve stilini giydiği şeylerle belirtmeye olan ihtiyacını moda karşılar.Modanın bu ihtiyacı karşılayabilmesi için ise en önemli etken tasarımdır.(Altınay, 1992)

Tasarım; meydana getirilecek ürünün öncelikle beyinde hazırlayıp daha sonra

da çizimini, kalıbını ve planını yaparak uygulamaya geçirmektir(Longman, 1989).

Bu da ancak iyi bir eğitim sonunda olabilir. Tasarım eğitiminde yetenek ve

yaratıcılık ön planda olmalıdır.

Tasarım eğitimi doğrudan yeteneğe ve yaratıcılığa dayalı bir eğitimdir.Yaratıcılık, öğrenilebilir ve öğretilebilir olarak kabul edilmektedir. Yaratıcılıkkişilerin doğuştan getirdikleri bir özelliktir. Sınırları olmayan, geliştirilebilenbir eylemdir. Öğrenilmez, fakat uygun koşullar sağlandığı takdirdegeliştirilebilir (Karagülder, 1994; Artut, 2001; San, 2003).

Bu bağlamda; iyi bir moda tasarımcısı olabilmek için yeteneği olan kişilerin

öncelikle yaratıcılık alanında eğitim alması gerekmektedir. Bu eğitimde teknik

bilgilerin yanı sıra tasarımın da verilmesi ve öğrencilerin sanatsal yönden de

eğitilmesi çok önemlidir.

Yeni yetiştirilen Türk moda tasarımcılarının öncelikle kendi kültürel kimlik

ve kişilikleri doğrultusunda özgün ve yaratıcılığa dayalı tasarımlar hazırlamaları ve

Türkiye’yi uluslararası alanda başarılı bir şekilde ifade etmeleri çok önemlidir.

Ancak dünyada ismini duyurmuş Türk tasarımcıların sayısı oldukça azdır. Bu

kişilerinde başta Fransa, İtalya ve İngiltere olmak üzere ya yurt dışında eğitim

aldıkları ya da eğitimlerine devam ettikleri görülmektedir. Bunun sebebi olarak

eğitim sisteminde bazı aksaklıklar olduğu düşünülmektedir. Bunun için Türkiye’de

bulunan üniversitelerde moda tasarımı eğitimi programlarının ilgili kişilerce yeniden

gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda; Ankara’da bulunan ve 4 yıllık

eğitim programlarının incelenmesi düşüncesi doğmuştur.

Araştırma problemi bu fikirden yola çıkılarak oluşturulmuştur. Ankara ilinde

yapılan ön araştırma sonucunda Gazi Üniversitesi hariç ilde bulunan diğer devlet ve

vakıf üniversitelerinde lisans düzeyinde bu programın olmadığı tespit edilmiştir. Bu

nedenle araştırmanın problemi; Gazi Üniversitesi - Mesleki Eğitim Fakültesi

bünyesinde bulunan Moda Tasarımı Eğitimi Ana Bilim Dalı ders programı ve

uygulama biçiminin incelenmesi, bugünkü durumun tespit edilerek, ilgili kişi ve

kurumlarında görüşleri doğrultusunda programdaki aksaklıkların belirlenmesi ve

önerilerde bulunmak şeklinde belirlenmiştir.

1. 2- Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın genel amacı, Ankara ilinde bulunan kamu ve vakıf

üniversitelerinin lisans eğitim programlarını incelemektir. Bu bağlamda genel amaç

doğrultusunda, moda tasarımı eğitimi veren GÜMEF – Moda Tasarımı Eğitimi ABD.

programı incelenerek ve bu bölümdeki öğrenci ve öğretim elemanlarının görüşlerini

tespit etmektir. Ayrıca konu ile ilgili olarak sektör elemanları ve modacıların da

görüşleri tespit edilmektedir.

Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.

1. Moda tasarımının ülkemizdeki yeri ve önemi nedir?

2. Moda tasarımı eğitimi ve bu eğitimi veren kurumların özellikleri

nelerdir?

3. Moda tasarımı eğitimi veren 4 yıllık eğitim kurumları nitelik ve

nicelik bakımından yeterli midir?

4. Kültürel değerlerin tasarımlardaki yeri ve önemi nedir?

5. Ankara ilinde bulunan üniversitelerin moda tasarımı eğitimi

açısından durumu nasıldır?

6. Gazi Üniversitesi–Mesleki Eğitim Fakültesi–Moda Tasarımı ABD.

programının içeriği nasıldır?

7. Gazi Üniversitesi–Mesleki Eğitim Fakültesi–Moda Tasarımı ABD.

öğrencilerinin programla ilgili görüşleri nelerdir?

8. Gazi Üniversitesi–Mesleki Eğitim Fakültesi–Moda Tasarımı ABD.

öğretim elemanlarının moda tasarımı eğitimi ile ilgili görüşleri

nelerdir?

9. Ankara ilinde bulunan sektör elemanlarının moda tasarımı eğitimi

ile ilgili görüşleri nelerdir?

10. Modacıların moda tasarımı eğitimi ile ilgili görüşleri nelerdir?

1. 3- Araştırmanın Önemi

Moda bir ülkenin soyut ve somut kültürel değerlerini, sosyal ve ekonomik

durumunu dünyaya tanıtmak açısından önemlidir. Bu bağlamda moda tasarımı

eğitimi de ülkeler için her açıdan önem kazanmaktadır. Türkiye’nin bu alanda

kendini dünyaya kabul ettirebilmesi ancak iyi bir moda tasarımı eğitimi sonucunda

olabilecektir.

Araştırma moda tasarımcıları ve moda tasarımı öğretmenlerinin yetiştirilmesi

amacıyla eğitim veren moda tasarımı eğitimi programlarının artı ve eksileri bilimsel

açıdan bakılarak geleceğe yönelik çalışmalar için kaynak oluşturması bakımından

önemlidir.

Ayrıca moda tasarımcısı ve öğretmeni olarak topluma yön veren, sanat, alan

bilgisi, yaratıcılık yönü gelişmiş, kültürel kimliğe sahip ve ülkemizi uluslar arası

alanda temsil edecek uzman kişiler yetiştirebilmek adına önemlidir.

Bu araştırmanın moda tasarımı eğitimini incelemesi, eksikliklerin ve

ihtiyaçların tespit edilerek öneriler getirilmesi nedeniyle eğitim kurumlarının gelişimi

için de önemli olduğu düşünülmektedir.

1.4- Sayıtlılar

1. Öğretim elemanları, modacılar ve sektör elemanları ile yapılan yüz

yüze görüşmeler sonucunda elde edilen bilgiler güvenilir kabul

edilmektedir.

2. Öğrencilere uygulanan anketlere verilen cevaplar güvenilir kabul

edilmektedir.

3. Yazılı ve sözlü kaynaklardan elde edilen bilgiler güvenilir kabul

edilmektedir.

4. Araştırmanın amacı doğrultusunda hazırlanan anket ve görüşme

formları güvenilir kabul edilmektedir.

1.5- Sınırlılıklar

1. Bu araştırma Gazi Üniversitesi - Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim ve

Moda Tasarımı Eğitimi Bölümü – Moda Tasarımı Eğitimi Ana Bilim Dalı

programı ile sınırlıdır.

2. Araştırmada elde edilen veriler öğretim elemanları, modacılar,

sektör elemanları ile yapılan görüşmelere ve bölüm öğrencilerine

uygulanan anketlere verilen cevaplarla sınırlıdır.

3. Araştırma yazılı ve sözlü kaynaklardan program ile ilgili alınan

bilgilerle sınırlıdır.

4. Araştırma moda kavramı ile ilgili yerli ve yabancı kaynaklardan

alınan bilgilerle sınırlıdır.

1.6- Tanımlar

Dantel: Dilimize Fransızcadan geçmiştir. Çamaşır, örtü, elbise gibi eşyalara

süsleyici olarak dikilen seyrek örgüdür (Şahin, Tarihsiz)

Eğitim: Bireyin davranışında, kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak

istendik değişme meydana getirme sürecidir. (Erkaya, Tarihsiz)

Fason: Terzinin ya da işletmecinin belli bir ölçü ve modele göre kumaşa

biçim vermek üzere yaptığı iştir.(Meydan Larousse)

Ferace: Kadınların sokakta yaşmakla beraber giydikleri üstlük. (Koçu, 1967)

Haute-couture: 19.yy.ın ortalarında ortaya çıkan modaya gerçek anlamını

kazandıran kişiye özel giyim, sipariş giyimdir. (Olgaç, 2005)

Hazır Giyim: Olası müşterilerin giyim gereksinimlerini karşılamak üzere

genellikle seri olarak üretilen giysiler. (Çakar, 1991)

Kıyafet: Bir topluluğa, bir döneme, bir mesleğe özgü giyinme biçimi.

(Gümüş, 1995)

Kostüm: Belli bir ülkeye ve sınıfa ait bireysel giyim şeklidir. 1839’da

tamamen dış giyim anlamını almıştır. Sinema, tiyatro, TV sanatçılarının rol gereği

giydiği giysi, aksesuar vb. (Oluç, 1988)

Marka: Bir işletmenin mal veya hizmetlerini, başka işletmelerin mal veya

hizmetlerinden ayırt etmeye yarayan kişi adlarından, sözcüklerden, şekillerden,

harflerden ya da sayılardan oluşan her türlü işarettir. (Olgaç, 2005)

Moda: İngilizce karşılığı fashion’dır. Belirli bir toplumda uygun görülen

ortak zevkler geçici yaşama ve hissetme biçimidir. (İmer, 2003)

Model: Günümüzde modacının ürettiği her yeni kıyafetten biridir (İmer,

2003).

Modelist: Stilistin çizdiği tasarımların temel kalıplarını çıkaran, bu kalıplar

üzerinde değişik modeller uygulayan, kalıbı kumaşa uygulayan kişidir. (Olgaç, 2005)

Peştamal: Bele bağlanan, vücudun belden aşağı kısmını örten bez.(Koçu,

1967)

Pret a Porter: Hazır giyim. (Olgaç, 2005)

Sanat: Latince “art” kökenlidir. Duygu ve düşüncelerin görsel ve işitsel

yollarla başkalarına hoş bir şekilde sunulması işlemidir. (San, 2003)

Stil: Tarz, üslup, kişiye özel ifade yöntemidir. İngilizcede belli bir moda ve

tarzı anlatır. İnsanların yaşayış ve davranışlarında ve de güzel sanatlarla ilgili

alanlarda belirgin dışavurum-anlatım durumuna “biçim ya da üslup-stil” denir.

Örneğin mimaride (gotik, barok, kübik, vb.), giyimde (resmi kılık kıyafet, teklifsiz

giyim kuşam, vb.), mobilyada (XIV. Loui) gibi. (Üşenmez, 1992)

Stilist: Bir moda koleksiyonunun ürünlerinde kedi yaratıcılığı veya seçimiyle

çizgileri ve kullanılacak malzemeyi belirleyen ve ürünün hazırlanışını denetleyen

kişi, moda desinatörüdür (Yener, 1994).

Tasarım: Bir giysinin desenden dikime kadar giysi üretiminde kişi ve toplum

isteklerine, işletmenin fiyat politikasına uygun; bir sonraki sezonda moda olacak

çizgileri taşıyan ürünü tüketici beğenisine sunmaktır (Olgaç, 2005). Genel anlamda

ise; bir ürün ortaya koymaya yönelik düşünsel veya maddi çalışmalar sürecidir.

Tasarımcı (Dizaynır-Desingner): Giyim alanı ile ilgili teknik, teknolojik,

sanatsal bilgi ve beceriye sahip, tüketici istekleri, moda ve kullanım alanını dikkate

alarak giysi planlayan kişidir. (Tansoy, 1994). Tasarımcı güncel bilgiyi, çağdaş bir

beğeni anlayışı içinde ve yine çağdaş araç ve malzemelerle sunmak zorundadır.

(Olgaç, 2005)

Yaratıcılık: Latince karşılığı, “creare” sözcüğünden gelen doğurmak,

yaratmak ve meydana getirmek anlamındadır. Yaratıcılık insanlık tarihi kadar eski

olmasına rağmen, özellikle son beş yüzyılda güzel sanatlar alanına ilişkin bir olgu

olarak benimsenmiş, çoğunlukla bir deha ya da tanrısal ve olağan üstü güçlerle

açıklanmaya çalışılmıştır (Gürsoy, 2001; San, 2003). Yaratıcılık, insanın belli bir

özelliğini (yeteneğini) ifade eder. Sanat eğitiminde yaratıcılık, girişim ve deneylerle

uyarmak, alışılmamış yollarla, imajları ve fikirleri bir araya getirmek şeklinde

açıklanır (Gökaydın, 1998).

BÖLÜM- 2

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Bu araştırmada betimsel araştırma yönteminin türlerinden Survey (tarama)

araştırmaları kullanılmıştır. Araştırma yöntemleri olarak literatür araştırması,

görüşme ve anket teknikleri uygulanmıştır.

2.1. Evren ve Örneklem

Araştırmanın evreni, Ankara ilindeki; Ankara Üniversitesi, Atılım

Üniversitesi, Başkent Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi, Çankaya Üniversitesi, Gazi

Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, ODTÜ, TOBB ve Ufuk Üniversitesidir. Bu

üniversiteler içerisinde sadece Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi

bünyesinde Moda Tasarımı programı yer aldığı için örneklem grubu olarak bu

üniversite seçilmiştir. Bu bölümde okuyan 4. sınıf öğrencileri arasından tesadüfî

örnekleme yoluyla ve oransız küme örnekleme ile oluşturulan 60 öğrenci ve moda

tasarımı programında ilgili derslere giren 12 öğretim elemanı çalışma grubunu

oluşturmaktadır.

Ayrıca Ankara ili bünyesinde bulunan farklı firmalarda çalışan ve yine

tesadüfî örnekleme yoluyla seçilen firma müdürü, stilist ve modelistlerden oluşan 10

kişilik sektör çalışanlarının da yüz yüze görüşme tekniği ile görüşleri alınmıştır.

Teknolojik imkânlardan faydalanarak yurt dışında yaşayan iki ünlü modacının da

görüşleri alınmıştır.

2.2. Veri Toplama Teknikleri

Araştırmada verilerin toplanabilmesi için öncelikle kaynak taraması yapılarak

moda, tasarım, moda tarihi gibi konular ve okullar hakkında bilgi, ders programları,

ders içeriklerine ulaşılmıştır. Elde edilen bilgiler araştırmanın çeşitli bölümlerinde

kullanılmıştır.

Bölüm öğrencilerinin konu ile ilgili fikirlerini almak için bir tanesi açık uçlu,

diğerleri çoktan seçmeli olmak üzere 22 sorudan oluşan anket hazırlanmış, danışman

ile birlikte değerlendirilmesi yapılmış ve son şekli verilerek örneklem grubundan

alınan küçük bir grup üzerinde ön denemesi yapılmış ve gerekli düzeltmeler

yapılarak seçilen gruba uygulanmıştır.

İlgili öğretim elemanlarının konu ile ilgili görüşlerini almak üzere 8 soruluk

görüşme formu danışmanla birlikte hazırlanarak yüz yüze görüşme tekniği ile

uygulanmıştır.

Sektör çalışanlarının görüşlerini almak üzere 9 soruluk görüşme formu

danışmanla birlikte hazırlanmış ve yine yüz yüze görüşme tekniği ile uygulanmıştır.

Görüşleri alınan diğer bir grupta modacılardır. Teknolojik imkânlardan

faydalanılarak Türkiye ve yurt dışında yasayan 18 ünlü Türk modacının e-mail

adreslerine ulaşılmış ve bu konudaki görüşlerini almak üzere 8 sorudan oluşan

görüşme formu danışmanla birlikte hazırlanarak gönderilmiş, ancak 2 kişiden yanıt

alınmıştır. Çalışma bu doğrultuda sürdürülmüştür.

2.3. Verilerin Analizi

Kaynak taraması sonucunda elde edilen bilgiler araştırmanın ilgili bölümünde

direkt ve dolaylı alıntılar yapılarak ve bazı bölümler de ekler kısmında sunularak

kullanılmıştır.

Gazi Üniversitesi – Mesleki Eğitim Fakültesi – Moda Tasarımı Eğitimi

Programı öğrencilerine yönelik hazırlanan anketin uygulanması sonucunda elde

edilen verilerin çetelemesi yapılmış, frekansları belirlenerek yüzdeleri alınmış ve

ilgili kaynaklarla yorumlanmıştır. Değerlendirmede Excel programından

faydalanılmıştır.

Öğretim elemanlarına uygulanan yüz yüze görüşme tekniği sonuçlarında

ortak görüşler ortaya konularak olumlu ve olumsuz görüşler sınıflandırılarak

yorumlanmıştır. Modacılar ve sektör çalışanlarına uygulanan görüşme tekniği

sonuçları da aynı yöntemle yorumlanmıştır.

BÖLÜM- 3

İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

BİLGEN (1993) “Türkiye'de Moda Tasarımı Eğitimi Programlarının

Değerlendirilmesi ve Japonya-Hiroshima Örneği” konulu çalışmasında Türkiye’de

orta ve yüksek öğretim düzeyinde uygulanan moda tasarımı eğitim programlarının,

eğitim sürecini etkileyen değişkenler açısından etkililik derecesini ve sorunlarını

saptayarak Japonya örneği doğrultusunda önerilerde bulunmuştur.

HİLMİOĞLU (1993) “Giysi tasarımını yönlendiren faktörler” konulu

çalışmasında tasarım ve giysi tasarımı hakkında bilgi verirken, giysi tasarımında

etkili olan faktörleri belirlemiştir.

GÜMÜŞ (1995) “Uluslararası Pazarlar İçin Üretim Yapan Türk Hazır Giyim

İşletmelerinde Moda Tasarımı Çalışmalarının Sektörel Olarak İncelenmesine İlişkin

Bir Araştırma” konulu çalışmasında moda ve tasarım ile ilgili bilgiler verdikten sonra

yerli ve yabancı modacıların hayat hikâyelerine de yer vererek sonuçta hazır giyim

kurumlarında moda tasarım anabilim dalı kurulması gerektiği ve moda tasarım

çalışmalarının akademik ortamda bilimsel olarak ele alınması gerektiğini belirtmiştir.

GÖKYER (1996) “Hazır Giyim Sektöründeki İnsan Gücünün Eğitim İhtiyacı

Üzerine Bir Araştırma” konulu çalışmasında hazır giyim sektöründeki işgücünün

durumunun belirlenerek mesleki ve teknik eğitim programlarının sektör ile işbirliği

içinde düzenlenmesi ve yeniden yapılanması çalışmalarına katkı sağlanmak amacıyla

önerilerde bulunmuştur.

SAYINALP (1997) “Kız Teknik Öğretim Kurumlarında Moda Tasarımı

Eğitiminin Sektörel Bazda İncelenmesi” konulu çalışmasında hazır giyim sektöründe

moda tasarımı ile ilgili kısa ve uzun vadede düşünülmesi ve çözülmesi gereken

sorunlar üzerinde durarak çözüm önerileri sunmuştur.

ÇEĞINDIR (2001) “Mesleki Eğitim Fakültesi Giyim Endüstrisi ve Moda

Tasarımı Eğitimi Bölümü Koleksiyon Hazırlama Dersi İçin Örnek Bir Ders Program

Modeli Hazırlama” konulu çalışmasında giyim endüstrisi ve moda tasarımı eğitimi

bölümünün yeni hazırlanan programına konulan, koleksiyon hazırlama dersine;

örnek bir program hazırlamada gerekli verileri toplamak amaç edilerek, koleksiyon

hazırlama aşamalarının önemi verimliliği artırmak için ilgili ihtiyaçlar tespit edilerek

bu doğrultuda örnek program hazırlanmıştır.

TÜMÖZ (2002) “Topkapı Sarayı Müzesi Giysi Koleksiyonunun Çağdaş

Moda Tasarımında Kaynak Olarak Değerlendirilmesi” konulu çalışmasında, Topkapı

sarayında bulunan kadın giysilerini inceleyerek bunların yeni ve çağdaş tasarımlar

için çıkış noktası olarak değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varmıştır.

CANYOLU (2003) “20. Yüzyılda Moda Tasarımında Etkileşim Faktörleri”

konulu çalışmasında, moda tasarımının 20. yüzyıldaki durumunu inceleyerek, bu

alanda etkili olan faktörleri belirlemiştir.

BÖLÜM- 4

KURAMSAL TEMELLER

4.1. Moda ve Moda Tasarımı İle İlgili Kavramlar

Moda; Latince “modus” kelimesinden gelen moda kelimesi, Fransızcada

“biçim” veya “şekil” anlamına gelmektedir. Buna göre moda, belirli bir dönemde

güzel karşılanan ve bu nedenle ilgi gören giyim biçimidir. Kelime, güncel dile

yenilik çağrıştıran bir anlamda kullanılmaktadır (www.nl.wikipedia.org). Eski

Fransızcada “fazon”, Ortaçağ Fransızcasında “façon” ve Ortaçağ İngilizcesinde

“fashion” olarak ifade edilmiştir (Partridge, 1959).

Günümüzde ise, moda, tümüyle giysi, etiket, stil ve yaşanan zamanın bir

parçası olarak benimsenmiş bulunmaktadır. Bu terimin içerdiği farklı kavramlar,

zamana, bakış açısına ve hitap ettiği gruba göre değişebilir.

“XV. yüzyılda moda, tümüyle ayrıcalıklı aristokratik bir bakış açısına sahipti.XIX. yüzyılda sosyal yapı değiştikçe, modayı üstten yönettiği gözlenmiştir. XX.yüzyıl ile birlikte geniş halk kitlelerine yayılan moda, her sınıftan her çeşitinsanın kolay ve pratik bir şekilde sahip olabileceği düşüncesini de beraberindegetirmiştir” (Üşenmez, 1992).

Modanın genel anlamı, birbirine karşıt iki terim moda ve demode tarafından

tespit edilmektedir. Bu terimler, kesin sosyal formlardaki değişikliklerin bazılarının

diğerlerine göre daha fazla kabul görmesini belirtmektedir (Blumer, 1968)

Moda bir ifade biçimidir, bir kültür ve bakış açısıdır, duyguların, hayatın ve

daha birçok şeyin yorumudur. Oscar Wilde’de bu konuda “Moda denilen şey o kadar

çirkindir ki onu her altı ayda bir değiştirirler…” (Altınay, 1992; Samyeli, 2005)

Bruno du Roselle, modayı “Tarihin belli bir anında belirli bir kitlenin giyim

alanındaki ifadesi” olarak tanımlarken (Onur, 2004), Cemil İpekçi moda için; “Bir

kültürü en iyi ifade eden giysidir.” demektedir (www.odevsitesi.com). Georg Simmel

modayı, değişmeye ve taklide duyulan arzu olarak nitelendirmiştir. Moda, ona göre

yenilikler arama tutkusudur. Kişi hayatının monotonluluğundan kurtulmak için

değişiklikler aramaktadır. Moda, yararlı olmanın ötesinde süslenme isteğine dayalı

bir değişiklik istemidir. (Simmel, 1914; Komsuoğlu, 1986).

Fred Davis Moda, Kültür ve Kimlik adlı eserinde bu değişime farklı bir

açıdan bakmıştır. Ona göre; “Toplumsal formlar, giysi, estetik yargı, bir bütün olarak

insanın kendini ifade tarzı, moda etkisiyle sürekli dönüşüme uğrar; ama bu öyle bir

biçimde gerçekleşir ki, moda –yani en son moda– sadece üst sınıflarda bütün bunları

etkiler. Alt sınıflar onların tarzını taklit etmeye başladığı anda, üst sınıflar bu tarzdan

vazgeçip bir yenisini benimserler; artık onları yığınlardan ayıran, bu yeni tarzdır. İşte

böylece oyun sürer gider.” demektedir. Ünlü İngiliz denemeci William Hazlitt ise

daha XIX. yüzyıl başında “on fashion” başlığı altında kaleme aldığı bir sohbet

yazısında modayı “sempatiler, antipatiler ve çelişkilerden oluşmuş karman çorman

bir ayrılık’’ olarak tanımlamaktadır. Ona göre moda, dalgalı bir harekettir. Geçmiş

tarzları değiştirir, yenileri uyarlar ve yayar. Farklılaşma sonunda karşılıklı bağımlılığı

artırır. Her moda kendi sonunu ve geçiciliğini daha başlangıçta hazırlar, ama bu onun

bazen çok uzun süre yaşamasına da engel değildir. Bir modanın önemini veya

süresini belirlemek her zaman kolay değildir; fakat bir modanın seyri yaklaşık olarak

belirlenebilir (Hilmioğlu, 1993; Davis, 1997).

Moda terimi başka bir deyişle yapılandırmak, kalıplaştırmak ve yaratmaktır.

Moda, daha çok yaratanın ve tasarımın bileşkesidir. Tasarım yetisi, genelde tüm

ürünlerin ruhunu ve kimliğini oluşturan en önemli öğedir. Örneğin, basit bir t-shirt

Coco Chanel, Chirstian Dior, Yves Saint Laurent gibi modacıların elinde, sanatsal bir

yaratıma dönüşür. Arzu Kaprol mesleğinin resim, müzik gibi sanatlarla bir

tutulmamasını, giyilemeyen bir kıyafeti tasvip etmediğini, onun ancak duvara

asılabilecek bir resim, bir sanat objesi olduğunu söylemektedir. Kendi yaptığı işi ise

sanattan çok endüstri tasarımı olarak görmektedir. Vural Gökçaylı ise bu konuda

“Moda soytarılık değildir. Moda gerçektir, bir yaşam tarzı, değişen bir sanattır. Onu

yansıtırken fonksiyonel, kullanışlı, giyilebilir bir şey yapmalısınız” cümleleriyle

modanın önemini vurgulamaktadır. (Arna, 2003; Bike, 2003; Doğan, 2005)

Bugün evrensel bir sözcük olan moda, daha çok giyinmek eylemiyle, giysiyle

ilgili bir terim olarak algılansa da bir olgu olarak en geniş anlamıyla, insanın yaşam

biçimiyle bütünlenen kültürel etkinliklerin adıdır (Bike, 2003). Resim müzik, ev

dekorasyonu, felsefe, psikolojik ve sosyal bilimler, politik doktrinler gibi devamlı

değişiklik gösteren sosyal yaşamın her alanı modanın ilgisine açıktır. Ünlü sahne ve

kostüm tasarımcı ve tarihçisi Alexandre Vassiliev bu konuda şunları söylemiştir;

“Modadaki değişiklikler, tıptan alınması gereken ilaçlara, oturulacakbölge ya da evin tarzından dinlenen müzik türüne, moda olan tiyatrooyunlarından yemek türlerine, ya da beslenen köpek cinsine kadar hayatımızınçeşitli yönlerini etkiler.” (Vassiliev, 2004)

Modaya ilmî ilgi de gün geçtikçe artmaktadır. Moda sorunu XIX. yüzyılda

sosyal refah ile orantılı olarak ortaya çıkmıştır. O çağın filozof ve din adamları,

yaşadıkları çağın sosyal değerlerini, sanayileşme ile birlikte gelen akıma savunup

korumaya çalışmışlardır. Zaman geçtikçe moda hem ekonomik, hem de sosyal bir

sorun şeklini almıştır. Ekonomistler, modanın avantaj ve dezavantajları üzerinde

çalışırken sosyolog ve psikologlar olayı bilimsel olarak ele alıp toplum üzerindeki

etkileri ile analiz etmeye çalışmışlardır. Tarihçiler ise veri olayları toparlayıp bir

araya getirmişlerdir. Moda, sosyolog ve psikologları da, aslında hem bireysel uyum

ve hem de grupsal davranış incelenmesi olarak ilgilendirmiştir. 1876 yılında H.

Spencer o dönem hakkında modanın rolünü araştırmış ve farklı sosyal gruplarda

modayı sosyal değişim olarak incelemiştir. Estetiğe duyulan saygı ile yapılan taklit

zamanla yerini rekabetçi taklide bırakmıştır. Taklit, sanayileşme ile öylesine

yayılmıştır ki kendinden üst düzeydekilerin yaşam tarzlarını kopya etmeye kadar

gitmiştir (Üşenmez, 1992).

1914’te Georg Simmel, modayı, değişmeye ve taklide duyulan arzu olarak

nitelendirmiştir. “Taklidin Kanunları” adlı eserinde G. Tarde, gelenekler ve modayı

incelerken, geleneklerin modaya geçtiğinde bütün topluma yayılan yeni bir gelenek

nehri şeklini aldığını açıklamıştır. Moda, giderek ya görenek biçimine dönüşür, ya da

kısa bir süre sonra ortadan kaybolur. Mesela; İkinci Dünya Savaşında, Amerikalı

erlerin giydiği Blue Jeans’ler önceleri Avrupalılarca yadırganmış, sonra Avrupa ve

Amerika toplumlarının yaşam biçimleri birbirine benzeyince Blue-Jeanslar dünya

gençliğinin ortak giysisi olmuştur. Diğer yönden, 1930’ların Yo-Yo oynama modası,

1950’lerin Hula-Hop dansı kısa bir sürede moda olarak yayılmış ve yok olmuştur

(Komsuoğlu, 1986; Üşenmez, 1992).

Moda aynı zamanda toplumların yaşadıkları dönemlerle ilgili maddi ve

manevi belgeler olarak da nitelendirilebilir. Anatole France bu konuda şöyle

söylemiştir; “Bir gün yeniden dünyaya gelirsem, sosyal hayatın nasıl olduğunu,

dünyanın nereye gitmiş olduğunu anlamak için bir moda dergisi isterim.” (Onur,

2004). Asuman Samyeli ise;

“Modanın; sadece kumaş trendlerinden, yılın aksesuarlarından, renklerinden,kimin nasıl giyindiğinden, TV kanalları veya dergi sayfalarından oluşacak kadarkısıtlı bir konu olması mümkün değil. Gelecek yıllarda “2000'lerde hayatnasıldı?” dendiğinde, bizlerin bakış açısını ve yorumunu, hatta zekâmızı ortayakoymamıza imkân yaratan bir fırsattır moda.” sözü bunu açıklar niteliktedir.(Samyeli, 2005)

Görüldüğü gibi moda; değişik anlayışlarla, değişik biçimlerde tanımlanmıştır.

Modanın genelde bir değişim süreci olduğu ve hiçbir zaman, tek başına, değişmez bir

varlık olmadığı kabul edilir. Literatürden ortaya çıkan en belirgin görüş, modaya

ilişkin tek değişmez kesinliğin hiçbir zaman değişimini durdurmadığıdır.

Moda, gerçek anlamda, ancak değişime ve gelişime inanan toplumlarda

ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bir yandan ekonomiye bir yandan da toplumsal

yapıya sıkı sıkıya, ama değişken biçimde bağlıdır. Uzun zaman boyunca, moda

nüfusun ancak çok küçük bir bölümünü ilgilendiren bir olgu olarak kalmış,

zenginlere özgü olmuştur. Ancak günümüzde medyanın ve teknolojinin de etkisi ile

tüm toplumu etkileyen bir olgu haline dönüşmüştür.

Çağımızda modayı yönlendirme olayı, çeşitli ülkelerin moda sözcülerinin

birleşerek oluşturdukları “Moda Konseyi”nin çalışmaları doğrultusunda

gerçekleşmektedir. Yılın renklerini ve çizgilerini belirleyen bu konsey, her yıl

Paris’te toplanarak iki yıl sonrasına ait dokuma ve giysiler üzerinde çalışmaktadır.

Bu konseyin kararlarını, dünyada gerçekleşen sosyolojik, psikolojik, ekonomik ve

politik etkenler yönlendirmektedir. Modanın çıkışı konusunda Hakan Elyaban, 1950

senesinde yapılanları on beş yıl sonra görebiliriz, fakat aynısı değil stilize edilmiş

hali olduğunu ve moda sektörünün işleyişine bakıldığında yaşamımızı etkilemesinde

stokların da önemli bir rol oynadığına dikkat çekmektedir.(Bilgen, 1993; Onur, 2004)

Modanın başlaması, değişmesi ve sona ermesi çeşitli etkenlere ve koşullara

bağlıdır. Yeniliklerin moda haline gelip gelmemesi, yine o toplumun seçimine

bağlıdır. Güzel giyinmek isteyen bir bireyin, tamamen moda akımı dışında kalması

düşünülemez. Modanın amacı kişiye daha iyi bir görünüm vermektir. Çünkü giyim

kişiliğin bir parçasıdır. Kişinin ait olduğu toplumdaki yerini, sosyal konumunu,

yaşını ve karakterini yansıtmaktadır. (Gümüş 1995)

Modaya uygun ürünlerin tüketici açısından kabulüne ilişkin süreci

etkileyebilecek faktörler ise 1969 yılında Blumer tarafından şöyle açıklanmaktadır;

“Tarihsel devamlılığın etkisi, zaman içindeki herhangi bir anda modaya uygunsayılan giysi stillerinin daha öncekilerden kaynaklanmasını sağlamaktadır.Çağdaşlık etkisi modanın sürekli olarak toplumdaki değişimlere cevap vermesive ayak uydurmasını gerekli kılmaktadır. Aynı ilgileri paylaşan insanlararasındaki sosyal ilişkiler, değerler ve sosyal deneyim birçok kişinin ortakzevkler gelişmesini sağlamaktadır”(Davis, 1997).

Moda, toplumların, geleneklerin, olayların somut bir aynasıdır. Savaşlar,

barışlar, ekonomik, sanatsal, vb. olaylar modayı her açıdan etkilemiştir. Döşemelik

kumaştan ev eşyalarına, mücevherden parfüme, otomobilden televizyona, şarkılardan

romanlara kadar her şeyin ayrı bir modası vardır.

Sonuç olarak moda; çağlar boyu insanları etkilemiş ve yine onların değişiklik

tutkusundan doğan ve toplumun yaşam biçimini etkileyerek yarattığı geçici

yeniliklerdir denilebilir. Modanın ortaya çıkış sebepleri arasında tesadüf, ihtiyaç, ilgi

çekme isteği, zorunluluk, farklı olma gibi özellikler ön plandadır. Ayrıca moda ve

giyim tarihi aracılığı ile milletlerin uygarlık gelişmeleri, ahlak anlayışları,

gelenekleri, görenekleri ve ekonomik koşulları da tarihi süreç içinde öğrenilmektedir.

Modanın geniş kitlelere yayılabilmesi için kullandığı araç medyadır.

Medyanın kitleler üzerindeki gücü çoğunlukla modern ve çağdaş yaşam biçiminin

kitlelere kabul ettirilmesi amacıyla kullanılmaktadır.

4.2. Modanın Tarihi

İnsanların örtünmeye başladıkları anda giyim tarihi de oluşmaya başlamıştır.

Bugün kullandığımız giysilerin tarihi de buna bağlı olarak aletlerin icat edilip giysi

üretiminde kullanılmasına kadar inmektedir. Bununla beraber insanların ve

dolayısıyla toplumların kendilerine has giyim tarzları oluşmuştur.

Günümüzde bir akım olarak yaşanan modanın geçmişine bakacak olursak,

eskiden giysilerin o dönemlerde, genel olarak insanların içinde bulunduğu sosyal

yapıyı, bireylerin sosyal yapı içindeki yerini-konumunu, ekonomik ve tinsel

durumlarını belirleyip, estetik kaygılarına veya beğenilerine yanıt verdiğini ve buna

göre biçimlendiğini görmekteyiz. (Bozkuş, 2002)

Bazı kaynaklarda ise modanın ne zaman başladığına dair iki farklı görüş

vardır. Birincisi modayı kıyafet çeşitliliği olarak tanımlayanların görüşüdür ki,

bunlara göre moda en eski çağlardan beri vardır. İkinci görüşe göre günümüz

modasının başlangıç tarihi olarak sanayi devrimi ve Fransız ihtilâlini kabul etmek

gerekmektedir. 1789 yılına kadar daha çok saray çevresinde devam eden giyim zevki

ihtilâlin eşitlik ve hürriyet ortamından istifade ederek toplumun bütün katmanlarında

etkili bir duruma gelmiştir. Fransız devriminden itibaren moda geleneksel bir giyimin

alt tabakalar tarafından taklidinden doğmaktadır. Moda özellikle sanayi devriminden

sonra hayatımıza girmiş, bazı toplumlar için her türlü gelenek ve göreneğin ötesinde

alışkanlık olmuştur. (Oransay, 1977; Barbarosoğlu, 1994; Stone, 1994)

Bu görüşlere göre o zamana kadarki giyim kuşam alışkanlıklar moda olarak

görülmemektedir. Modanın sanayi devriminden etkilenen toplumlarda ortaya çıktığı

ve daha kolay uygulandığı anlaşılmaktadır. Giysiler daha kısa sürede büyük kitlelere

daha ucuz şekilde ulaşabilmektedir.

Moda sosyolojisi açısından da bakıldığında tarım öncesi ve tarımcı

toplumlarda modadan değil daha çok örf ve adetlerden söz edilebilir. Moda özellikle

endüstriyel aşamaya gelmiş olan toplumların şehirlerinde görülmektedir. Ayrıca

bireylerin yan yana gelmesinden oluşan topluluklar bütün olarak diğer bir topluluğa

göre farklı yaşam biçimlerini, kültürlerini oluşturmuşlar, dolayısıyla yaşamlarının her

alanı kıyafetlerine de yansımıştır. Böylece her milletin, kültürün ve siyasal oluşumun

neticesi olarak giyim, çağa göre şekillenmiştir (Komsuoğlu, 1986; Onur, 2004).

Sanayi devrimi modanın yenilik ve ilerlemeye dayanmak zorunda olan yapısı

için yeni imkânlar sunmuştur. Sanayi devriminin sonuçlarından bazıları modayı

etkilemiştir. Nüfus hızla artmış, batı dünyasında hayat seviyesi yükselmiştir. Köyden

kente göç ve yeni nüfusun sanayi kesiminde çalışması batı dünyasının bir şehir

toplumu haline gelmesini sağlamıştır. Sürekli teknolojik gelişmenin kural haline

gelmesi, insan ihtiyacı için pek çok maddenin üretimde kullanılmaya başlaması

neticesini doğurmuştur. Gelir dağılımında değişiklikler olmuş, sosyal ve mesleki

sınıflar doğmuştur (Barbarosoğlu, 1994).

Bu gelişmelere bakıldığında en önemli sonuç, kumaşın daha kısa zamanda ve

daha ucuza mal edilmesinden dolayı kumaşın sadece ihtiyaca karşılık olarak

tüketilmesini ortadan kaldırarak alt sınıflarda da zevk ve beğeniye dayalı bir

tüketimin gerçekleşmesine imkân verilmesidir.

“Sanayi devriminin modayı etkileyen yanı yapılan icatlarla iplik ve kumaşüretiminin daha ucuza ve daha çok miktarda olması sebebiyledir. 1733’deJohn Kay, bir dokuyucunun, iki kişinin işini yapmasına imkân veren uçanmekiği icat etmiştir. Yenilikler bu tarihten itibaren günümüzdeki bilgisayarteknolojisine kadar gelişmeye devam etmiştir.” (Güran, 1993)

Bazı moda ansiklopedileri ise, moda tarihini dört kronolojik bölüme

ayırmaktadır. 1800–1849 aristokrasinin bitiş süreci, 1850–1919 1. burjuvazi devri,

1920–1959 modacıların diktatörlük devri, 1960'tan 2000'li yıllara kadar sokak

insanının kendi modasını yaratma devridir (Akimoğlu, 2004).

Örtünme ihtiyacı ile başlayan giyinmenin, modaya ne zaman dönüştüğü

kesin olarak belli değildir. Bulgular, Eski Mısır’da, Antik Babil’de, milattan üç bin

yıl kadar önce, eski medeniyetlerde de modanın önemli olduğunu ortaya

koymaktadır. Kıtaların keşfi ile farklı yaşamlar ve medeniyetler arasındaki etkileşim

de modanın oluşmasına katkıda bulunan diğer etkenlerdendir. Bugünden

bakıldığında, modanın çağlar boyunca kendini yenileme, değiştirme misyonunun

kültürel ortamın ve zevkin gelişmesiyle de doğru orantılı olduğu anlaşılmaktadır

(Vassiliev, 2004). Buna göre, modanın başlangıcını belirlemek açısından, tarihte

uygarlıkların beşiği kabul edilen Mezopotamya topraklarında yaşamış medeniyetlerin

(Sümer, Babil, Asur, vb.) giyimleri hakkında kısa bilgiler vermek gerekmektedir.

4.2.1. Mezopotamya; Sümer, Babil, Asur

Sümerlerde erkek kıyafetleri sade bir özellik taşımaktadır. Ortak giysi türü

örme tuniktir. Erkeklerin saç ve sakalları incelik ve zarifliğin sembolü olarak

görülmektedir. Mezopotamya bölgesinde yaşayan diğer uygarlıklar olan Babil ve

Asur’lu kadınların erkeklerin, erkeklerin ise Sümerli kadın giysilerinden etkilendiği

görülmektedir. Dairesel bir şekilde vücudu saran kenarları bol saçaklı zengin

süslemeli şallar kullanılmaktadır. Askerlerin şalı kısa, hükümdarların ise uzundur.

Kadınların ki ise püsküllüdür. Aksesuar olarak büyük bilezik, kolye ve küpeler ortak

kullanılmıştır. Ayrıca başlıklar ve kemer önemli bir statü sembolüdür. Bölgedeki bir

diğer kavim ise İ.Ö.539–331 yılları arasında yaşayan Perslerdir. Tümü ile

örtünmeden meydana gelen giyim tarzı, uzun bluzlar ve Doğu etkisindeki pantolonlar

bu bölge insanının tipik giyim özelliklerini oluşturmuştur. (Komsuoğlu, 1986; Onur,

2004)

4.2.2. Akdeniz Uygarlığı; Mısır, Yunan Uygarlığı, Roma-Bizans

En eski Akdeniz Uygarlıklarından biri olan Mısır, medeniyetlerin en

zenginlerindendir. Uygarlığın yaşam biçimi ve inanış sistemi kıyafetlerine de

yansımıştır. Nemli ve sıcak Mısır ikliminin gereği olarak kıyafetler hafif ve serin

tutan ketenden yapılmıştır. Kadınların tarihte ilk defa makyaj yaptıklarını, peruk,

yüzük kullandıklarını burada görülmektedir. Özellikle göz makyajı ve far Mısır kadın

ve erkeklerde karşımıza çıkan önemli unsurların başında gelmektedir. Mısır’da

akbaba sembolü çok önemli bir figür olarak kraliçenin tacını süslemiştir. Diğer bir

Akdeniz uygarlığı olan Yunan uygarlığının bir anlamda tüm Batı medeniyetlerinin

beşiği olduğu bilinmektedir. Kadın ve erkek giysileri iki ayrı gruptan oluşmaktadır.

Alt giysilerin en önemlilerinin başında adı “chiton” (kiton) olan bir giyim tarzı

karşımıza çıkmaktadır. Üst giysilerin en önemlisi ise “himation” ve “peplos” olarak

adlandırılmıştır. Roma sanatında İ.Ö.I. yüzyılda başlayan cumhuriyet döneminde

Yunan sanatının yoğun etkisi görülmektedir. Ancak zamanla Yunan sanatında

görülen “serbestlik ve yalınlığa karşın Roma’da disiplin ve yalınlık” görülmektedir.

İmparatorluk döneminde kadınların saçlarını boyadıkları ve aşırı derecede kozmetik

ürünleri, parfümler ve mücevherler kullandıkları bilinmektedir. Bizanslıların

kıyafetlerinde ise Romalıların basit kıyafetler ile doğunun kumaşlarındaki

zenginliğinin yan yana geldiği görülmektedir. Bizanslılarda giyim uzun kollu tunik

ve “sagus” denen kadın ve erkeklerin ortak kullandığı bir tür pelerinden

oluşmaktadır. Boyu giyenin statüsüne göre değişmektedir. Uzun sagusları yaşlı ve

önemli kişiler, kısa sagusları ise gençler kullanmıştır. (Komsuoğlu, 1986; Onur,

2004)

4.2.3. Ortaçağ, Yeniçağ, Yakınçağ

Ortaçağ halk giyimi hakkında ise Alexandre Vassiliev; “Avrupa’da bu

yüzyılda erkek ve kadın giysileri cinsiyet ayrımı gözetmeksizin uzun, bol

elbiselerden oluşuyordu.” diyerek kısaca tarif etmektedir. Bu devriden önce olduğu

gibi bundan sonra da giyimden bahsederken konu olan kitlenin daha çok asiller

olduğu görülmektedir. (Vassiliev; 2004)

Roma uygarlığının dünya tarihinden çekilmesinden sonra Batı’da giyim

alanındaki değişiklikler eski hızında olmamış, klasik çağın yüzyıllar boyu yaratmış

olduğu geleneğin etkisi bir süre daha devam etmiştir. Ortaçağda giyimin gelişmesine

en fazla etki eden olayların başında yine savaşlar ve salgınlar gelmektedir. Bunun

yanı sıra milletler arası ticaret ve teknik ilerlemeler de bu süreci etkilemiştir. MS.

1100 yıllarından sonraki, Ortaçağın altın yüzyılları diye adlandırılabilecek dönem

içerisinde Avrupa’da kadın giyimi daha zarif, süslü bir hal alır. İlk para keseleri bu

dönemde aksesuar olarak görülmeye başlar. Savaşlar sonrasında kazanan tarafın

hâkimiyeti ve zenginleşmesi ile krallar daha fazla lüks düşkünü olmaya başlarlar.

Ayrıca halkın refah düzeyinin de artması ile saraya yakın çevreler ve zengin

sınıfların başlattığı pahalı ve gösterişli giyim tarzı da halka doğru inerek

yayılmaktadır. Haçlı seferleri sırasında Batı’nın Doğu ile karşılaşması, zengin kumaş

çeşitlerinin Batı’ya getirilmesi, giyim tarzlarının farklılaşmasını yaratan bir diğer

etkendir. Akdeniz ticaretinin gelişmesiyle de yeni ve farklı birçok dokuma

malzemesinin dolaşıma girmesini, giyim alanında kültürler arasındaki geçişin

başlamasına ilişkin yeni bir işaret olarak görülmektedir. (Komsuoğlu, 1986; Onur,

2004)

13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar giysilerde geleneksellik hâkimdir. Bu tarihten

sonra seyahatlerin artması, ticaretin gelişmesi, moda ile ilgili yazıların yazılması

modanın uluslararası bir hal almasına sebep olmaktadır (Altınay, 1992).

Giyim alanında Fransa’da M.S. 1180–1223 yılları arasında Philippe

döneminde bazı ayrılıklar dikkat çekmektedir. Kadın giysileri bele oturan uzun

bedenli, zengin işlemeli kumaşlardan yapılmaktadır (Komsuoğlu, 1986).

İngiltere’de de soyluların giysilerinde işlemeler önemli bir yer tutmaktadır.

Bir tür Kırlangıç tüyü olan kürkler, kıyafeti destekleyen birer unsurdur. Ticaretin

yaygınlaşması ile ipek, önceleri Şam’dan getirilirken, 12.yüzyıldan itibaren

Sicilya’da dokunmaya başlanmıştır. Bu dönemde en çok rağbet gören diğer kumaşlar

saten, tül, kadife ve telli kreplerdir. Kumaşlar gösterişli ve renklidir. (Onur, 2004)

13. yüzyılda Haçlıların Doğu modasının çizgileriyle birlikte getirdikleri

“düğme”, kopça kullanan Avrupalılar tarafından kabul görmüş; bu da biçime

yansıyarak, vücudu ortaya çıkaran stillerin yaratılmasına yardımcı olmuştur.

Ortaçağda, bu gelişmeleri erkeklerin dar ceket ve pantolonlarla daha çabuk

benimsedikleri; buna karşın, soylu kadınlar dışında, halkı oluşturanların uzun, pek de

göze hoş gelmeyen biçimlerde elbiseleri, pelerinleri giymeye devam ettikleri

gözlenmektedir. (Vassiliev, 2004)

14. yüzyılda Avrupa’da biçki bilgileri artmış ve elbiselerde düğme

kullanılmaya başlanmıştır. (Altınay, 1992) Bu yüzyılda büyük tüccar aileler dokuma

sanatıyla daha fazla ilgilenmeye başlamışlardır. Yeni tasarımlar yapmışlardır.

(Komsuoğlu, 1986)

Bu dönemde artık terzilik önemli bir uğraş olmaya başlamıştır. Farklı giysi

tasarımlarını gerçekleştirmek özenli bir çalışma gerektirmektedir. Kadın giysilerinde

derin dekolteler moda olmuştur. Elbiseler uzundur. (Onur, 2004)

15. yüzyılın ortalarında İtalya’da başlayan Rönesans her alanda olduğu gibi

giyimde de önemli değişimlere yol açmıştır. Rönesans’la dünyanın doğası hakkında

yeni fikirler ortaya çıkmış, Avrupa’nın birçok yerinde sanatsal çalışmalar yapılmıştır.

Bunlar giysileri de etkilemiştir. (Altınay, 1992)

Rönesans’la birlikte İtalyanların sanat ve kültürdeki ağırlığı, özellikle

kuzeyde yer alan Venedik, Cenova ve Milano’nun uzun zaman Avrupa Modası’nın

merkezi olmasını sağlar. Modada Gotik stil, yine bu dönemde ilk korseleri ortaya

çıkararak, kadınların ünlü “S” biçimli siluetini yaratmaktadır. (Vassiliev, 2004)

Rönesans düşüncesi insanın yaratıcı olma yeteneğini şekillendirmiş,

geleneğin zincirleri kırılmış, herkes kendi kişisel beğenisine göre giyinmeye

başlamıştır.(Onur, 2004) Rönesans döneminde kadınların sıkça tercih ettiği dekolte

elbiseler, dişiliği teşhir edici özelliği ile ön plana çıkmıştır. (Sones, 2005).

17. yüzyıl fen dalında birçok deneylerin yapıldığı, özgürlükle ilgili

düşüncelerin arttığı bir yüzyıldır. 14. Louis zamanında Fransa’nın etkisi görülmeye

başlamıştır. Paris artık moda merkezi olmuştur. Avrupa’da 18. yüzyılın ilk yarısında

Fransız, ikinci yarısında da İngiliz modasının hâkimiyeti görülmektedir. Dantel

önemli bir unsurdur. (Altınay, 1992; Onur, 2004)

Çağdaş düşüncenin ve bu düşüncelere bağlı olarak çağdaş gelişmenin

temelleri 18. yüzyılda atılmıştır. 1789 yılına kadar daha çok saray çevresinde devam

eden giyim zevki ihtilalin eşitlik ve hürriyet ortamından istifade ederek toplumun

bütün katmanlarında etkili bir duruma gelmiştir.

“Fransız devriminden itibaren moda, geleneksel bir giyimin alt tabakalartarafından taklidinden doğmamaktadır. Artık moda yeni olandır, bütünalışkanlıkları altüst edendir, insanı modernleştirendir.” (Meriç, 1986)

Bu dönemde resimli moda dergileri çıkmaya başlamıştır. Bu dergilerin en

önemlisi Paris’te 1770 yılında yayılmaya başlayan Galerie des Modes adındaki

dergidir.

İhtilalle birlikte şatafatlı giyim tarzı sona ermiştir. Bu ihtilal tüm geçmişi

yıkmayı, gelenekleri, inançları ve toplumsal sınıfsal ayrılıkları ortadan kaldırmayı

amaçlamaktadır. Korku ve sertliğin hüküm sürdüğü bir evreye girilmiştir. Bu sertlik,

kıyafetlere de yansımıştır. Giyimin ana çizgilerinde ideolojik akımların etkileri

görülmektedir. Aristokrat giyim anlayışının süslenme, zariflik ve asalet simgelerine

dayanan giyim tarzı artık yerini burjuva anlayışının sade ve pratik olan giyim tarzına

bırakmaya başlamıştır. (Onur, 2004)

Bu dönemden sonra artık erkek ve kadın giyiminde kesin ayrımlar

başlamıştır. O kadar ki erkek giyim tarzı neredeyse bugüne gelene kadar büyük bir

değişiklik geçirmemiştir. Buna rağmen kadın giyim tarzının değişim hızı ihtilal

esnasında bir süre yavaşlamış olsa da yine değişimini çok hızlı bir şekilde

sürdürmüştür. Günümüzde de bu etkinin artarak devam ettiğini rahatlıkla

görebilmektedir. (Onur, 2004)

19. yüzyıla doğru Avrupa’da Napolyon’un kendisini imparator ilan etmesi ile

Fransa ‘da giysilerde başlayan modaya “Ampir” adı verilmiştir. Bu giyim tarzı

Fransa’da kendini gösterdikten sonra tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Diğer ülkelerde

küçük değişimler olmasına rağmen Paris etkisini artık tamamen hissettirmektedir.

(Altınay, 1992) Napolyon modasının en büyük yeniliği, hanımların aksesuarlarını

içine koyabilecekleri el çantaları olmuştur. (Vassiliev, 2004)

1835, 1840 ve 1849 yıllarında İngiltere’de hükümet tarafından oluşturulan

seçici komiteler tasarımdaki standart düşüşlerini incelemek üzere görevlendirilmiş,

sonuçta Henry Cole tasarım okulları açmak için seçilmiştir. Bu girişimlerle estetik ve

teknik alanlarındaki iletişimi iyileştirmek, estetik alanda eğitim vererek

tasarımlardaki standartları yükseltmek amaçlanmıştır. Bu bağlamda iki yüzün

üzerinde tasarım okulu açılmıştır; Royal College of Art, Royal School of

Needlework gibi. Cole bu alanda birçok çalışmalarda bulunmuştur. Tasarım ve

Üretim Dergisi’ni (Journal Of Desing And Manufacture) yayınlamış ve 1851’deki

fuarın gerçekleştirilmesinde önemli katkıları olmuştur. Bu fuardan elde edilen

kazançlar yardımı ile South Kensington’daki Süsleme Sanatları Müzesi’ni (Museum

of Ornamental Art) açarak ilk müdürlüğünü yapmıştır. Bu müze daha sonraları

“Victoria And Albert Museum” adını almıştır. Avrupa’nın diğer başkentlerinde ve

Amerika’da benzer kurumlar şekillenmeye başlamıştır. Fransa da yine bu anlamda

“Societe İndustrielle De Mulhouse” ve “School Of Desing” hizmete girmiştir.

(Gingsburg, 1991)

1846’da icat edilen dikiş makinesi ile giyim seri olarak üretilmeye

başlanmıştır. İlk modern giyim imalathanesi modanın büyük babası olarak

adlandırılan Charles Worth tarafından 1858 yılında kurulmuştur.(Barbarosoğlu,

1994; Olgaç, 2005)

1850 yılında kadınlara magazinsel bilgiler veren 'Godey' kitabı vardır.

Güzellik üzerine makaleleri içeren 'Godey' endüstriyel devrimin bir sonucudur.

Daha doğrusu sanayi devriminin getirdiği giyimdeki standartlaşmanın bir

sonucudur. Çünkü standartlaşma beraberinde modelite kavramını getirmiştir. Bu

anlamda ilk modelleri üstelik canlı mankenleri çalıştıran Charles Frederick

olmuştur (Sones, 2005).

Bu yıllarda artık moda kitap ve dergileri çoğalmıştır. Ayrıca çok önemli bir

olay gerçekleşmiş, 1871 tarihinde Ellen Butterick tarafından kağıt patronlar

çıkarılmıştır. Böylece bu yüzyılın sonlarına doğru evde dikiş kolaylığı sağlanmıştır

(İmer, 2003).

1880 yılı, moda açısından önemli bir dönemin aşılmasına tanık olmuştur.

Giysi, tarihin bir parçası olmaktan çıkmış ve kişisel bir anlatım biçimine

dönüşmüştür. Fransız moda tasarımcısı Charles Frederick Worth, tasarladığı

elbiselerden birine imzasını atmıştır. O güne kadar kimsenin aklına gelmemiş olan bu

davranış, moda tasarımcısının toplumsal konumunda değişikliğe yol açmış, moda

tasarımcıları da sanat dünyasında saygın bir yer edinmeye başlamışlardır

(www.hurriyetim.com.tr).

Edward dönemi ile başlayan ve iki dünya savaşı dönemini kapsayan 1900 ve

1939 yılları arası, sansasyonel bir değişim dönemidir. Bu dönemde gelenekler

sarsılmış, sınıf engelleri ortadan kalkmıştır. Sanat edebiyat ve müzikte heyecan verici

yeni stiller doğmuştur. Moda, beşeri faaliyetleri gösteren bir alan olarak bu

değişiklikleri en iyi şekilde yansıtmaktadır. (Altınay, 1992)

1914’te Birinci Dünya Savaşı felaketiyle birlikte moda durgunluk dönemine

girdi. Savaş sonrasında 20. yüzyılın moda anlayışı, Fransız modacı Paul Poiret

(1879–1944) ile başlamıştır. Kadın vücudunu korseden arındırarak büyük bir

yeniliğe imzasını atan Poiret'i Mademiselle Chanel yenilikleriyle takip etmiş ve o

zaman için düşünülmesi zor olan radikal değişimleri gerçekleştirmişti. Kadınlar için

tasarladığı tenis ve golf giysileriyle hemcinslerini spor yapmaya teşvik ederek moda

ve spor bağlantısının temelini atmıştır. Fransa'nın en önemli modacılarından biri

olarak kabul edilen Poiret, Charles Frederic Worth'u, haute-couture'ün kurucusu

olarak kabul etmek gerektiğini dile getirmiştir. 1858 yılında bugünkü anlamda bir

modaevi açan Worth, kendi tarzını ve yaratıcılığını benimseterek “yüksek dikiş,

yüksek terzilik” anlamını taşıyan ve günümüze kadar gelen haute-couture olgusunun

doğmasına neden olmuştur. Sektör, 1910'da da sendikalaşarak kurumsallaşmıştır.

(Akimoğlu, 2004; Vassiliev, 2004).

Modanın özü ise Paul Poiret tarafından açıkça sunulmuştur. 1903’te kendi

moda evini açarak devrimsel stilini üretmiştir. Yanında Erte ve Dufy gibi büyük

modacılar yetiştirmiştir. Moda; Avrupa’dan başlayarak dünyaya yayılmaya, heyecan

vermeye ve tutku haline gelmeye başlamıştır. (Altınay,1992;

www.turkiyeonline.com)

1901 yılında dönemin en ünlü fotoğrafçıları ve illüstrasyon yapan

sanatçılarını bir araya getiren ''Femina'' adlı dergi iki ayda bir yayınlanmaya

başlamıştır. 1903 yılında bisiklete rahat binmek için eteğin altına giyilen pantolonlar

yaratılmıştır. Aynı yıl parfümü yaratan ilk Poiret olmuş ve ona kızlarından birinin

adını, Rosina'yı vermiştir. 1905 yılında gazeteler moda ekleri, dergileri çıkarmaya

başladı. 1916’da savaş etkisiyle modeller askeri tarza yakınlaşmıştır.

(www.turkiyeonline.com)

1914'te I. Dünya Savaşının başladığı yıllarda yıkım her yeri sararken Mary

Phelps tarafından ilk Amerikan tarzı sutyen icat edilmiştir. (Sones, 2005).

19. yüzyılın sonundan II. Dünya savaşının bitimine kadar moda tarihi, prestij

sağlayan giysilerin son biçimlerindendir ve bilinen demokratik parçalara geçişin bir

aşamasıdır. (Evers, 1949)

20. yüzyılın başları havailik, bolluk ve kayıtsız davranışlar zamanıdır. I.

Dünya savaşının sona ermesiyle insanlar daha özgür olmak, eğlenmek istemektedir.

Bu dönemde 1800’lerin ortalarında giyilen kıyafetler erkeklerin günlük giysilerini

oluşturmuştur. Renkli gömlekler giyiyor, üzerinde geometrik desenler, çizgiler olan

kravatlar takmışlardır. Kadınların giyim tarzı ise bağımsızlık hareketinden büyük

oranda etkilenmiştir. Çünkü Batı'da kadınlar eşitlik ve siyasi haklar için savaş

veriyorlardı, bu savaş en "şık" ifadesini kadınların dış görünümünde ve giyimlerinde

bulmuştur.(www.insankaynaklari.com)

1929 yılında Charleston modası tüm dünyayı sarmıştır.

(www.turkiyeonline.com)

24 Ekim 1929’da yaşanan büyük Wall Street Bunalımı’yla beraber moda da

olumsuz yönde etkilenmiştir. Bu bunalımın sebebi para politikasındaki yetersizlik

http://www.turkiyeonline.com/http://www.turkiyeonline.com/

sonucu ortaya çıkan para arzında mutlak düşüştür ve 1932 yılı sonuna kadar süren

yaygın banka iflasları ve bununla ilişkili olarak da Amerikan Federal Rezerv

Bankasının para stokundaki azalmayı önleyememesi bunalımın büyümesinde büyük

bir rol oynamıştır. Bu bunalımdan sonra yaklaşık 8 milyon insanın işsiz kalmasıyla

giysiye ayrılan bütçede ortadan kalkmıştır. Giyim endüstrisi bütçe daralmasına sahne

olmuş, kadınların dikiş dikme olayında büyük artışa yol açmıştır. Çünkü yenisi

alınmadan önce onarılıp, sonra da yamalanmaktadır. Kadın modasında 20’lerdeki

salık ve erkeksi görüntünün yerini daha yumuşak, kadınsı çizgiler almıştır.

(www.insankaynaklari.com)

1937 yılında moda dışında haberlere ve tavsiyelere de yer veren Marie Claire

ortaya çıkmıştır. (www.turkiyeonline.com)

1939’da İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla moda yeniden duraksama

dönemine girmiştir. II. Dünya Savaşı, dünya modasını sonsuza dek değiştirmiştir.

Almanya moda kontrolünü eline geçirmeye başlamıştır. Fransa moda evlerini

Berlin’e taşıyarak Berlin’i, dünyanın moda merkezi olmasını istemişlerdir. Savaştan

önce de New York’taki modacılar, Atlantik Okyanusu’nun etrafına geziler yaparak,

her yıl Fransa’daki frapan ve zengin moda şovlarına katılarak geri döndüklerinde

Paris’teki modayı kopyalamışlardır. Birleşik Devletler, Paris’ten uzaklaşınca yeni

moda yaratma girişimlerine başlamış ve spor giyim üzerine yoğunlaşmışlar, bunun

sonunda da dünyanın spor giyim merkezi olmuşlardır. (Davis, 1997; Vassiliev, 2004)

1942–43 yıllarında İngiltere Ticaret Odası yeni kurulmuş olan Moda

Tasarımcıları Şirketi ile işbirliği yapmış, ünlü modacıların ürettiği kurallara uygun

örnek giysilerin üretimi sonucunda da “hazır giyim” doğmuştur. Bu birlik sonradan

birçok modacının katılması ile kuvvetlenmiş ve ihracata yönelik çalışmalara önder

olmuşlardır. Haute couture’un yerini artık hazır giyim (Pret-a-Porter) almıştır. Tam

ölçüleri tespit edip standart kalıpları ekonomik olsun diye kullanmışlardır. Moda

harbe girerkenki yüzünü harpte kaybetmiş, farklı bir havada harpten çıkmıştır.

Böylelikle yeni bir endüstri dalı olan hazır giyim endüstrisi doğmuştur. 1943 yılında

ipek üretiminin çorap yerine paraşüte kaydırılmasından sonra, kadınlar sokağa

http://www.turkiyeonline.com/

çıkarken bacaklarının arkasına kalemle çorap izi yapmaya başladı (Altınay, 1992;

www.turkiyeonline.com).

“Yokluklar dönemi” 1945’te savaşın bitmesiyle sona ermiştir. 1947 yılında

moda tekrar uyanarak harpten sonraki ilk çalışmalar başlamıştır. Christian Dior