T.C.

SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ

FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ANTALYA YAĞMUR SUYU DRENAJ SĠSTEMĠ

KAPASĠTESĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ ĠÇĠN ALTERNATĠF

ÖNERĠLER

Ġsmail TOY

DanıĢman: Doç. Dr. Ahmet DOĞAN

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

ĠNġAAT MÜHENDĠSLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI

ISPARTA-2011

i

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa

ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................. i

ÖZET........................................................................................................................... iii

ABSTRACT ................................................................................................................ iv

TEġEKKÜR ................................................................................................................. v

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ..................................................................................................... vi

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ .............................................................................................. vii

SĠMGELER DĠZĠNĠ.................................................................................................. viii

1. GĠRĠġ ....................................................................................................................... 1

2. KAYNAK ÖZETLERĠ ............................................................................................ 3

3. MATERYAL VE YÖNTEM ................................................................................. 11

3.1. Yağmur Suyu Toplama Sisteminin Hesabında Modeli OluĢturan Elemanlar .... 11

3.1.2. Yüzeysel akıĢ ................................................................................................... 15

3.1.2.1 Rasyonel metot ............................................................................................... 15

3.1.2.2. SCS metodu ................................................................................................... 19

3.1.3. Yüzeysel akıĢı etkileyen faktörler .................................................................... 21

3.2. Yağmur Suyu Toplayıcıları Proje Kriterleri ....................................................... 23

3.2.1. Proje debisi ....................................................................................................... 23

3.2.2. ġebeke tertibi .................................................................................................... 24

3.2.3. GiriĢ yapılarının projelendirilmesinde dikkat edilecek hususlar ...................... 24

3.3. Modern Yağmur Suyu Drenaj Sistemleri ............................................................ 25

3.3.1. Yağmur suyu drenaj sistemi ............................................................................. 25

3.3.2. Yağmur suyu bekletmenin kentleĢmeye etkileri .............................................. 25

3.3.3. Yağmur suyu bekletmenin baĢlıca çeĢitleri...................................................... 26

3.3.4. Yüzeysel bekletme çeĢitleri ............................................................................. 27

3.4. Yağmur Suyu Yönetimi ...................................................................................... 30

4. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA .................................................... 31

4.1. Antalya Yağmur Suyu Drenaj Sistemi ................................................................ 31

4.2. Antalya Mevcut Yağmur Suyu Drenaj Sistemleri .............................................. 32

4.2.1. Doğal drenaj sistemleri .................................................................................... 32

4.2.2. Yapay drenaj sistemleri .................................................................................... 33

ii

4.2.2.1. Konyaaltı bölgesi drenaj sistemi ................................................................... 33

4.2.2.2. Ġndere drenaj sistemi ..................................................................................... 34

4.2.2.3. Tünel ağzı sistemi ......................................................................................... 35

4.2.2.4. Fasilis sistemi ................................................................................................ 36

4.2.2.5. Büklüdere sistemi .......................................................................................... 37

4.2.2.6. Kaleiçi sistemi ............................................................................................... 40

4.2.2.7. Doğu Antalya sistemi .................................................................................... 41

4.3. Antalya Mevcut ve Gelecekteki Yağmur Suyu Drenaj Gereksinimi .................. 46

4.4. Antalya Drenaj Problemlerinin Değerlendirilmesi ............................................. 50

4.5. Antalya Yağmur Suyu Kirliliğinin Önlenmesi .................................................. 51

4.6. Antalya’da TaĢkına Maruz Kalan Alanlar .......................................................... 52

4.7. Antalya Drenaj Seçeneklerinin GeliĢtirilmesi ..................................................... 53

4.8. Antalya ġehir Merkezi Drenaj Gereksinimleri Analizi ....................................... 53

4.9. Perge Bulvarı için Alternatif Çözüm Önerileri ................................................... 55

4.9.1. Bekletme havuzu hesaplamaları ....................................................................... 55

4.9.2. Yağmur suyu kutu menfezi maliyetleri ............................................................ 64

4.9.3. Bekletme havuzu maliyetleri............................................................................ 65

4.9.4. Yeni kesitli yağmur suyu kutu menfez maliyetleri .......................................... 65

5. SONUÇ .................................................................................................................. 67

6. KAYNAKLAR ...................................................................................................... 69

EKLER ....................................................................................................................... 72

ÖZGEÇMĠġ ............................................................................................................... 75

iii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

ANTALYA YAĞMUR SUYU DRENAJ SĠSTEMĠ KAPASĠTESĠNĠN

GELĠġTĠRĠLMESĠ ĠÇĠN ALTERNATĠF ÖNERĠLER

Ġsmail TOY

Süleyman Demirel Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü

ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı

DanıĢman: Doç. Dr. Ahmet DOĞAN

Bu tez çalıĢmasında Antalya’da meydana gelen yağıĢ olayları sonucunda sıklıkla

taĢkına mağruz kalan kentin mevcut yağmur suyu drenaj sistemi irdelendi.

Antalya’da, Toros Dağları’nın güney eteğinde yer alması nedeniyle kıĢ aylarında

cephesel ve orografik etkilerin birleĢmesiyle, uzun süreli ve Ģiddetli yağıĢlar oluĢur.

Bazen bir günde 200 mm’yi aĢan yağıĢ düĢer. Kısa sürede etkili olan bu yağıĢlar,

bilhassa tarım ürünlerine büyük zarar verir. Sel olayı günlük çok Ģiddetli sağanak

yağıĢlardan sonra gözlenebildiği gibi ayrıca, günlerce devam eden normal

yağıĢlardan sonra da, geciken taĢkınlar Ģeklinde de etkili olmaktadır. Bazen yağıĢla

birlikte, hızı 60 m/s yi aĢan kuvvetli fırtınaların da etkili olmasıyla, sera alanlarında

önemli hasarlar meydana gelir. Tüm bu etkenler gözönüne alınarak mevcut sistemin

geliĢtirilmesi için alternatif çözüm önerileri sunulurken bölgenin taĢkınlardan daha az

etkilenmesi hedeflendi.

Kentin geliĢimine paralel olarak yüzeysel akıĢa geçen yağmur suyu miktarının

artması, mevcut doğal drenaj yapısını güçlendirecek ilave drenaj altyapı hatlarının

yapımını gerektirmiĢtir. Önerilen alternatif çözümler ile yağmur suyunun toplanarak

güvenli bir Ģekilde denize ya da bekletme havuzlarına aktarılması planlanmıĢtır.

Tez çalıĢmasında önerilen alternatifler uygulandığı takdirde her yağıĢ sonrasında

değeri milyonlarca lirayı bulan taĢkın zararlarının önüne geçilecek, çevresel kirlilik

en aza indirilecek ve kentin genelinde can ve mal kayıplarında önemli ölçüde azalma

meydana gelecektir.

Anahtar Kelimeler: TaĢkın, yüzeysel akıĢ, yağmur suyu drenaj sistemi, kirlilik.

2011, 85 sayfa

iv

ABSTRACT

M. Sc. Thesis

ALTERNATIVE APPROACHES FOR IMPROVING

THE CAPACITY OF ANTALYA STORMWATER DRAINAGE SYSTEM

Ġsmail TOY

Süleyman Demirel University

Graduate School of Applied and Natural Sciences

Department of Civil Engineering

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Ahmet DOĞAN

In this thesis, the existing stormwater drainage system of Antalya investigated during

ordinary heavy rainfall events. Antalya, located on the southern part of the Taurus

mountain, is being suffered from the intense rainfall events. The wheather fronts

coming from the Mediterranean sea are interrupted by abruptly rising Taurous

mountain. Orographic rainfall occur on the southern slopes of the Taurus Mountains.

The amount of daily rainfall sometimes exceeds 200 mm with the frontal and

orographic rainfalls. This rainfall, which can be characterised as short and effective,

causes significant damages on agricultural products. Floods occur after immensely

severe daily rainfall as well as after normal rainfall continuing through days leading

to delayed partial (local) flooding. The rainfall’s effect combined with the strong

winds (storm), which sometimes measures above 30 m/s causes an enormous damage

in the green house fields and increases the extent of the damage. Considering all

these effects, it is being aimed to offer alternative approaches for improving the

capacity of existing drainage system of Antalya for minimising the catastrophic

damage caused by flood.

In parallel with city’s development amount of surface runoff increases, and this

necessitates construction of extra drainage systems for improving the existing

infrastructure. With the alternative approaches, stormwater will be collected safely

from surface runoff to sea drainage or will be headed to the detention ponds.

If the approaches in this study implemented, flood harms that costs millions for the

public budget would be prevented, environmental pollution would be minimised and

loss of lives and goods would be significantly decreased.

Key Words: Flood, surface runoff, stormwater drainage system, pollution.

2011, 85 pages

v

TEġEKKÜR

Yüksek lisans tez çalıĢmam için beni yönlendiren, çalıĢmamın her aĢamasında beni

sabırla dinleyen, yol gösteren, değerli görüĢ ve katkılarını benden esirgemeyerek

karĢılaĢtığım zorlukları aĢmamda bilgi ve tecrübesi ile gece, gündüz, tatil günü demeden,

zaman ve mekan gözetmeksizin yanımda olan danıĢman hocam Sayın Doç. Dr. Ahmet

DOĞAN’a sonsuz Ģükranlarımı ve en derin saygılarımı sunarım.

Tez çalıĢmamın her aĢamasında bana göstermiĢ oldukları anlayıĢ, sabır ve

desteklerinden dolayı değerli aileme teĢekkür ederim.

Ġsmail TOY

ISPARTA, 2011

vi

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ

ġekil 3.1. Hidrolojik çevrim (Efe, 2006).................................................................... 12

ġekil 3.2. Örnek süre-Ģiddet-tekerrür eğrileri (Efe, 2006) ......................................... 14

ġekil 3.3. KentleĢmenin yağmur suyu yüzey akıĢına etkisi (Mays, 2001) ................ 26

ġekil 3.4. GeniĢletilmiĢ bekletme havuzu (Mays, 2001) ........................................... 28

ġekil 3.5. GeliĢtirilmiĢ Geciktirme Havuzu (Mays, 2001)......................................... 28

ġekil 3.6. Scotsdale/Arizona’da bulunan örnek bekletme havuzu (Mays, 2001) ...... 29

ġekil 3.7. Pearland/Texas’da bulunan örnek geciktirme havuzu (Mays, 2001)......... 29

ġekil 3.8. Drenaj ile tutulan suyun bekletme havuzuna aktarılması (Mays, 2001) .... 30

ġekil 4.1. Yağmur sonrası Antalya'dan görünüm ...................................................... 32

ġekil 4.2. Konyaaltı bölgesi drenaj sistemi ................................................................ 34

ġekil 4.3. Ġndere 1. kısım drenaj sistemi .................................................................... 34

ġekil 4.4. Ġndere 2. kısım drenaj sistemi .................................................................... 35

ġekil 4.5. Tünel ağzı sistemi ...................................................................................... 36

ġekil 4.6. Fasilis sistemi ............................................................................................. 37

ġekil 4.7. Büklüdere 1. kısım drenaj sistemi .............................................................. 37

ġekil 4.8. Büklüdere 2. kısım drenaj sistemi .............................................................. 38

ġekil 4.9. Büklüdere 3. kısım drenaj sistemi .............................................................. 39

ġekil 4.10. Büklüdere 4. kısım drenaj sistemi ............................................................ 40

ġekil 4.11. Kaleiçi sistemi .......................................................................................... 41

ġekil 4.12. Doğu Antalya sistemindeki mahalleler .................................................... 42

ġekil 4.13. Doğu Antalya 1. kısım drenaj sistemi ...................................................... 43

ġekil 4.14. Doğu Antalya 2. kısım drenaj sistemi ...................................................... 44

ġekil 4.15. Doğu Antalya 3. kısım drenaj sistemi ...................................................... 46

ġekil 4.16. ÇıkıĢ bölümü problemli yağmur suyu menfezi ........................................ 47

ġekil 4.17. Yol kotu yüksek bölgede yerleĢim ........................................................... 47

ġekil 4.18. Yol üzerinde teĢkil edilen yanal alıĢ ........................................................ 48

ġekil 4.19. Antalya iline ait 100 yıllık yağıĢ Ģiddeti – süre eğrisi .............................. 56

ġekil 4.20. Bekletme havuzu yapımı için seçilen alan ............................................... 58

ġekil 4.21. Savak detayı ............................................................................................. 59

ġekil 4.22. Havzada (2S/Δt) + y ile y arasındaki iliĢki .............................................. 61

ġekil 4.23. Elde edilen hidrograf................................................................................ 62

vii

ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ

Çizelge 3.1. Drenaj alanı büyüklüklerine göre tasarım metotları (BarıĢkan, 2003) ...... 17

Çizelge 3.2. Arazi kullanımına göre yüzeysel akıĢ katsayıları (Butler, 2000) .............. 18

Çizelge 3.3. Yüzey kaplamasına göre akıĢ katsayıları (Butler, 2000) ........................... 18

Çizelge 3.4. Nüfus yoğunluğuna bağlı yüzeysel akıĢ katsayıları (Butler, 2000) ........... 19

Çizelge 3.5. CN eğri numarası (Chow v.d., 1988) ......................................................... 20

Çizelge 3.6. Yağmur suyu kanalına giriĢ süreleri (Butler, 2000) .................................. 22

Çizelge 3.7. Baca arası mesafe – çap – cadde eğimleri – ara mesafeler ........................ 24

Çizelge 4.1. TaĢkın problemi olan bulvar ve caddeler ................................................... 52

Çizelge 4.2. Yağmursuyu menfez hesapları .................................................................. 57

Çizelge 4.3. Hidrograf öteleme hesaplarını gösterir çizelge .......................................... 60

Çizelge 4.4. Bekletme havuzu hesaplarını gösterir çizelge ........................................... 63

Çizelge 4.5. Yağmur suyu kutu menfez maliyeti ........................................................... 64

Çizelge 4.6. Yağmur suyu bekletme havuzu yaklaĢık maliyeti ..................................... 65

Çizelge 4.7. Yağmur suyu kutu menfezi yaklaĢık maliyeti ........................................... 65

viii

SĠMGELER DĠZĠNĠ

i YağıĢ Ģiddeti

ΔP YağıĢ yüksekliği

Δt Birim zaman aralığı

r YağıĢ verimi

T0 GiriĢ süresi

L Ana akıĢ güzergah uzunluğu

C AkıĢ katsayısı

A Havza alanı

J Havza eğimi

Q Debi

T Tekerrür süresi

tp Toplanma süresi

K Bölge katsayısı

a Bölge katsayısı

b Bölge katsayısı

x Bölge katsayısı

tg GiriĢ süresi

ta AkıĢ süresi

g Yerçekimi ivmesi

Cd DeĢarj katsayısı

P YağıĢ yüksekliği

Pe Artık yağıĢ yüksekliği

F Sızma

V AkıĢkan hızı

b Kutter Katsayısı

R Hidrolik yarıçap

S(t) Biriktirme hacmi

x(t) Giren akımın hidrografı

y(t) Çıkan akımın hidrografı

1

1. GĠRĠġ

Dünyada süre gelen doğa olayları, yaĢamı önemli ölçüde etkilediğinde doğal afet

olarak nitelendirilir. Meteorolojik Ģartlar ile doğrudan ve dolaylı olarak iliĢkili olan

doğal afetlerin tümü, meteorolojik afetler veya meteoroloji karakterli doğal afet

olarak bilinir. Örneğin, kuraklık, çölleĢme, su seviye yükselmeleri, heyelan, çığ ve

seller, orman yangınları, tarımsal zararlılar, vb. hava Ģartları ile yakından iliĢkisi olan

doğal afetlerdir. YağıĢlar, Ģiddetli yerel fırtınalar, tropikal fırtınalar, fırtına

kabarması, Ģiddetli kıĢ Ģartları, kırağı, don, vb. ise hava Ģartları tarafından direk

olarak oluĢturulan afetlerdir. Sel ve kuraklık, hidrolojik veya hidro-meteorolojik

afetler olarak da adlandırılabilir.

Dünya genelindeki doğal afetler ele alınınca, 31 çeĢit doğal afetin 28 tanesinin

meteorolojik afetlerin oluĢturduğu görülür. Doğal afetlerin çeĢitleri ve önem sıraları

ülkeden ülkeye de değiĢmektedir. Örneğin Akdeniz Bölgesinde doğal afetler

kuraklık, seller, orman yangınları, heyelan, dolu fırtınaları, çığlar ve donlar olarak

meydana gelir. Ülkemizde en sık görülen meteorolojik karakterli doğal afetler ise

dolu, sel, taĢkın, don, orman yangınları, kuraklık, Ģiddetli yağıĢ, Ģiddetli rüzgâr,

yıldırım, çığ, kar ve fırtınalardır. Dünya Meteoroloji Örgütü’ne (WMO) göre sadece

1980'li yıllarda dünyada 700.000 kiĢi meteorolojik afetlerden dolayı hayatını

kaybetmiĢtir.

Küresel iklim değiĢiminden dolayı son yıllarda sadece tropikal kuĢaktaki fırtınaların

sayısı ve Ģiddetinde artıĢ görülmemekle birlikte, Türkiye gibi tropikal kuĢak

dıĢındaki ülkelerde de Ģiddetlenen gök gürültülü sağanak yağıĢlardan dolayı,

Ģehirlerdeki ani sellerin sayısı ve Ģiddetinde de artıĢlar görülmektedir. Deprem, sel,

vb. tehlikeler, hızla artan çarpık yerleĢim bölgelerinde daha fazla afete

dönüĢebilmektedir.

Son yıllarda heyelanlar dâhil olmak üzere hidro-meteorolojik afetler giderek artan bir

Ģiddette ve sıklıkta meydana gelmektedir. Günümüzde sanayileĢme, yanlıĢ seçilen

yerleĢim bölgeleri, doğanın tahrip edilmesi gibi insan aktiviteleri bu tür afetlerin

2

etkilerini arttırmasına veya yenilerinin ortaya çıkmasına neden olabilmekte.

Önümüzdeki yıllarda küresel iklim değiĢimi ve ülkemizde artan çarpık ĢehirleĢmeden

dolayı, (kuraklık, heyelan, ani seller ve deniz suyu seviye yükselmesi gibi) hidro-

meteorolojik afetlerde ve kentsel yerleĢimlerimizde riskleri arttıran tali tehlikelerde

önemli artıĢlar beklenmektedir.

Türkiye’nin güneybatısında, Akdeniz kıyısında Toros Dağları’nın eteğinde bulunan

Antalya’nın, yıllık sıcaklık ortalaması 18.4 ºC’ dir. KıĢ ile yaz mevsimleri arasındaki

sıcaklık farkı az olmamakla birlikte, yazlar sıcak, kıĢlar ise serin-ılıktır. Akdeniz

yağıĢ rejiminde Antalya’nın, yağıĢ rejimini belirlemede topoğrafya ve cephesel

etkiler önemlidir. Yazları kurak olan Antalya’nın kıĢları yağıĢlıdır. Antalya’nın yanı

sıra, Alanya ve Manavgat’ın da cephesel etkilere açık ve gerisindeki dağların

orografik yağıĢları oluĢturması nedeniyle, yıllık ortalama yağıĢ miktarı 1000 mm’nin

üzerindedir. Bazen cephesel ve orografik yağıĢların miktarı ve Ģiddeti artar, bir günde

200 mm’nin üzerinde yağıĢ düĢmesine yol açar. Sağanak yağıĢların etkisiyle oluĢan

seller, can kaybı yanında tarım alanlarında büyük hasarlara neden olur. Zaman zaman

yağıĢla birlikte, Ģiddetli fırtınanın da etkili olmasıyla, bilhassa sera alanlarındaki

zarar milyonlarca lirayı bulmaktadır.

3

2. KAYNAK ÖZETLERĠ

Yüzeysel akıĢa geçen yağmur sularının bertaraf edilmesi binlerce yıl önce

insanoğlunun köy, kasaba formlarında yerleĢik hayata geçmesiden itibaren devam

eden bir sorundur. Antik çağlarda Mezopotamya ve Mısır’da su akıĢının kontrol

altında tutma çabalarının baĢarılı olmasıyla birlikte hidrolik bilimi de geliĢmeye

baĢlamıĢtır. Ġnsanoğlu M.Ö 3. Yüzyılda drenaj sistemlerini kullanmaya baĢlamıĢtır.

Kapsamlı Drenaj sistemlerine ait ilk buluntulara Girit uygarlığının baĢkenti olan

Knossos Ģehri kazıları sırasında rastlanmıĢtır. Girit Uygarlığı Knossos Ģehrinde

drenaj sorunun atıksu toplama ve yağmursuyu toplama sistemi olarak iki ayrı

sistemle çözmüĢlerdir. (Mays, 2001)

Antik dönemde en geliĢmiĢ drenaj sistemine M.Ö. 10. Yüzyılda bir Ġon Ģehri olarak

kurulmuĢ, M.Ö. 6. Yüzyılda Roma Hükümdarlığına geçmiĢ, günümüzde ise ülkemiz

sınırlarında bulunan Efes Antik Kentinde rastlanılmıĢtır. Efes’te drenaj sistemi kil

borularla teĢkil edilmiĢtir. (Mays, 2001)

Roma Ġmparatorluğunun çöküĢü Karanlık Çağlar olarak anılan yaklaĢık 1000 yıl

süren geçiĢ dönemine neden olmuĢtur. Bu dönem boyunca bilimin su kaynakları ile

ilgisi önemli derecede gerilemiĢ, çağlar boyunca su ve atıksu, dolayısıyla da halk

sağlığı Avrupa’da göz ardı edilmiĢ ve salgın hastalıklar baĢ göstermiĢtir. Bu

dönemlerde Avrupa çevresini saran Ġslam kültürü geliĢmiĢ su kaynakları yönetimi ve

yeterli atıksu ve yağmursuyu uzaklaĢtırma sistem çözümleri ile kiĢisel hijyeni üst

seviyelere taĢımıĢtır.

Yağmur suyu drenaj sorununun çözülmesi için gerek yurtdıĢında gerekse yurt içinde

yapılan çalıĢmalardan yararlanılarak, bu çalıĢmalardan bazılarına bu bölümde yer

verilmiĢtir.

Koçman (1988), Ege Ovaları’nda günlük maksimum yağıĢların yağıĢ rejimine uygun

olarak kıĢ aylarında yüksek, yaz aylarında ise değiĢik değerler gösterdiğini tespit

etmiĢtir. Özellikle frontal faaliyetlerin arttığı Kasım ayından itibaren, Mart’a kadar

günlük maksimum yağıĢların yüksek düzeyde olduğu ve Ege Bölgesi’nde rasat

4

dönemindeki (1941-1988) en yüksek yağıĢ miktarının 183,1 mm ile Dikili’ye

düĢtüğü tespit edilmiĢtir.

Erlat (1997), “Türkiye’de günlük yağıĢların Ģiddeti üzerine bir inceleme”

çalıĢmasında, Akdeniz yağıĢ rejimi bölgesinde, günlük maksimum yağıĢın, Marmaris

ve Antalya’da 400 mm’nin üzerine çıktığı vurgulanmıĢtır. Ayrıca güneybatıdan gelen

depresyonların kıyı kesiminde, orografik etki ile Ģiddetli sağanaklara yol açtığı da

belirtilmiĢtir.

Stephenson, Zhou, Beck ve Green (1999) gerçekleĢtirdikleri çalıĢmalarında Karstik

bölgelerde bulunan otobanlarda yağmur suyu yüzeysel akıĢının yer altı suyunu

kirletme potansiyelini incelemiĢlerdir. Elde edilen bulgulardan yağmur suyu ile

taĢınan maddelerin karstik alanlarda akiferlere ya da yüzeyden taĢınarak uzak

noktalarda yer altı mağaralarına, kaynaklara kadar ulaĢabileceği sonucuna

varmıĢlardır.

Maheepela, Takyi ve Perera (2001), kentsel yağmur suyu drenaj sistemlerinde

hidrolojik verileri kaydederek, simulasyon oluĢturmada model için güvenilir veriler

elde etmiĢlerdir. Verileri elde ederken plüvyometre, debimetre ölçümleri kullanarak

bilgisayar hesapları ile verileri kıyaslamıĢlardır.

Brattebo ve Booth (2003), çalıĢmalarında bir otopark alanında geleneksel geçirimsiz

asfalt kaplamaya alternatif olarak kullanılan geçirimli kaplamanın uzun dönem

etkilerini araĢtırmıĢlardır. Geçirimli kaplamalar, fiziksel dayanıklılıklarının

sınanması için 6 yıl boyunca 4 adet ticari alan otoparkı değerlendirilmiĢtir. Ayrıca

sızma kapasiteleri ve su kalitesine etkileri de gözlemlenmiĢtir. 4 otopark alanı

kaplamalarında da herhangi bir aĢınma ya da yıpranma gözlemlenmemiĢtir. Hemen

hemen tüm yağmur suyu geçirgen kaplama tarafından emilmiĢ ve neredeyse

yüzeysel akıĢ hiç gözlemlenmemiĢtir. Emilen suyun analizinde bakır ve çinko oranı

asfalt kaplamaya göre belirgin derecede düĢük çıkmıĢtır. Asfalt kaplamada oluĢan

yüzeysel akıĢtan alınan örneklerin %89’unda motor yağı belirlenmiĢ olup, geçirimli

tabakadan alınan su örneklerinde böyle bir bulguya ya da herhangi bir petrol

5

türevine rastalanmamıĢtır. Böylelikle çalıĢma sonucunda geçirimli tabakaların

yaygınlaĢtırılması sonucunda hem çevreye hem de yüzeysel akıĢın azaltılmasında

olumlu sonuçlar elde edilmiĢtir.

Lee ve Bang (2003), çalıĢmalarında yağmur suyu ile taĢınan kirleticilerin

özelliklerinin, kirletici yükü ile yüzeysel akıĢ arasındaki iliĢkiler ve kentsel

alanlardaki ilk akıĢ etkisi araĢtırılmıĢtır. Hidrograf ve pollutograf analizlerinde

kirlilik konsantrasyonunun değeri, 100 hektardan ve %50’den az geçirimsizlik oranlı

alanlarda yüzeysel akıĢ ile artmaktadır. Bu olay daha sıklıkla birleĢik sisteme sahip

kentlerde görülmektedir. Yağmur sırasında kirleticilerin büyüklüğü sırasıyla yüksek

yoğunluklu yerleĢim alanlarıdan düĢük yoğunluklu yerleĢim alanlarına, endüstriyel

alanlarına ve geliĢmemiĢ alanlara göre düĢmektedir. Sonuç olarak geçirimsiz tabaka

artıĢının kentleĢmeyle kirlilik taĢıdığını ortaya koymuĢlardır.

Villareal ve Bengtsson (2004) Ģehir merkezinde yağmur suyu yönetimi üzerine

gerçekleĢtirdikleri çalıĢmada, bekletme ve geciktirme havuzlarından, yeĢil çatılara

ve infiltrasyona kadar çeĢitli seçenekleri Augustenborg/Ġsveç için taramıĢlardır. Bu

doğrultuda seçimleri yer müsaitliği, kamu beklentileri, kaynaklar ve beklenen

faydaları da dikkate alarak değerlendirmiĢlerdir.

CoĢar (2005), Antalya ilinin yağmur suyu kanal sistemlerinin mevcudiyetini

araĢtırmıĢ ve yağmur suyu kanal sistemi olan yerlerdeki eksiklikleri, aksaklıkları ve

hataları belirlemeye çalıĢmıĢtır. Öncelikle ana yollardan baĢlayarak yağmur suyu

kanalları ve giriĢ yerlerinin planlanması, projelendirilmesi ve inĢa edilmesinin

gerekliliğine dikkat çekilirken, bunun yanı sıra binaların çatılarından gelecek yağmur

sularının toplanması için de planlama düĢünülmesi gereği vurgulanmıĢtır. ĠnĢa

aĢamasında olan yağmur suyu kanallarının hızlı bir Ģekilde bitirilmesi ve

projelendirilen yeni kanalların da en kısa zamanda yapımına baĢlanması gereği

vurgulanarak, mevcut yağmur suyu giriĢ yerlerinin ve kanallarının eksiklikleri ve

aksaklıkları giderilerek düzgün olarak çalıĢmaları sağlanmalıdır. Çözüm önerilerinde

ayrıca, yapılmıĢ olan, yapılan ve yapılacak olan yağmur suyu giriĢ yerlerinin ve

kanallarının bakımları belirli periyotlarla yapılarak verimli çalıĢması sağlanmalı ve

6

belirli aralıklarla temizliğinin yapılmasına özen gösterilmelidir. Yol drenajlarının

hesabında ve projelendirilmesinde yol drenajından daha büyük miktarda debi

getirecek olan bina çatılarından gelebilecek sular da göz önüne alınmalıdır.

CoĢar ve Önen (2005), Antalya’da yağmur suyu debilerini tayin ederek, yağmur su

yüklerinin atıksu Ģebekesine olanetkilerini incelediği çalıĢmada, Antalya’da 6

bölgede yapılan çalıĢmalar sonucu elde edilen tespitleri değerlendirerek çeĢitli

öneriler sunarak, ayrık sistem kanalizasyon Ģebekesinin çatı yağmur sularının aĢırı

yüklemesine maruz kalması durumunda karĢılaĢılabilecek sonuçlar özetlenmiĢtir.

Yağmur suyu kanallları inĢa edilirken ve bina bağlantıları yapılırken bağlantıların

düzgün olmasına, bağlantıların atık su kanallarına yapılmamasına ve mümkünse

bağlantıların doğrudan bacaya yapılmasına dikkat edilmelidir. ÇalıĢma yapılan

bölgelerde atık su kanalizasyon sistemine verilebilecek çatı yağmur suyu debilerinin

atık su debilerine oranı 7,81 ila 16,29 katı arasında değiĢtiği hesaplanmıĢtır.

Hesaplamalarda 5 yıl tekerrür periyotlu ve T=15 dk süreli yağmur dikkate alınmıĢtır.

ÇalıĢma yapılan bölgelerde daha büyük tekerrür periyotlu ve daha kısa süreli bir

sağanak olması durumunda hesaplanan değerlerin daha büyük olacağı da dikkate

alınmalıdır. Yapılan boyutlandırmalarda yağmur suyunun etkisi de hesaba

katıldığında atık su kanalizasyon sisteminin çapları yaklaĢık olarak 3 kat artmaktadır.

Bölgede meydana gelebilecek bir sağanak durumunda atık su kanallarının basınçlı

halde çalıĢacağı, bunun da düĢük kotlu yerlerde ve bina bodrum katlarında su

baskınlarına maruz kalabileceği görülmüĢtür. Bu değerlendirmelere yol drenajlarının

katkısı ile bahçe yüzeylerinden kaynaklanacak ilave yağmur suyu yükleri dahil

değildir. Bu çalıĢma Antalya ilinin nüfusunun bir bölümünü kapsamaktadır.

ÇalıĢmada elde edilen tespitler, hesaplamalar ve sonuçlar göz önüne alınarak bütün

Antalya için bir değerlendirme yapılırsa yukarıda belirtilen değerlerin çok daha fazla

olacağı ve etkilerinin de daha büyük olacağı görülebilir.

Elliott ve Trowsdale (2005), tesir gücü düĢük yağıĢların kentsel yağmur suyu

drenajına etkisi için kullanılan modelleri gözden geçirmiĢlerdir.

Efe (2006) Atıksu ve Yağmur Suyu Toplayıcı Sistemlerin Tasarımı ve ĠĢletilmesinde

Kullanılan Bilgisayar Destekli Modellerin Değerlendirilmesi çalıĢmasında ülkemizde

7

alt yapı hizmetlerinden sorumlu ulusal ve yerel çeĢitli kuruluĢlar tarafından kabul edilen

tasarım kriterlerini belirleyerek bir karĢılaĢtırma yapmıĢ, hidrolik ve hidrolojik

tahkiklerde kullanılan bazı modelleme programları hakkında bilgiler vermiĢtir. Atıksu ve

yağmur suyu toplama sistemlerinde modeli oluĢturan çeĢitli yaklaĢımlar incelenmiĢ ve

programlar model yaklaĢımlarına göre değerlendirilmiĢtir. Bursa ilinde 10 ġubat 2006’da

meydana gelen bir yağıĢ olayı sonrası meydana gelen atıksu taĢkınının nedeni InfoWorks

CS modelleme programı kullanılarak araĢtırılmıĢ ve çözüm önerileri sunulmuĢtur.

ġahin (2006) yerleĢim yerlerinde yağmur suyu drenajı için kullanılan yağmur suyu

giriĢ yerlerinden ve ülkemizde de en çok kullanılan ızgara tipi giriĢlerin hidrolik

hesaplarından bahsederek en uygun giriĢ tipinin belirlenmesi amacıyla daha önce

yapılan deneylerin verilerini kullanmıĢtır. Bu amaçla daha önce Federal Highway

Administration (FHWA) tarafından altı farklı ızgara tipi için yapılmıĢ bir çalıĢmanın

sonuçlarından faydalanmıĢtır. FHWA’nın yaptığı çalıĢmada ızgaranın hidrolik

verimliliklerini karĢılaĢtırmak amacıyla hidrolik verimliliğin arktaki akımın

miktarına göre değiĢimi incelenmiĢtir. Bu çalıĢmada ayrıca FHWA tarafından

yapılmıĢ deneyede kullanılmayan boyuna eğim değerlerindeki hidrolik verimlilikleri

tahmin etmek için formüller türetilerek çubukları akım yönüne paralel olan

ızgaraların hidrolik performansının çubukları akım yönüne dik olan ızgaralar göre

daha iyi olduğu görülmüĢtür.

Avcuoğlu (2008), çalıĢmasında meskun bölge yollarındaki yağmur suyu drenajı için

kullanılan yağmur suyu giriĢ yerlerinin teknik özelliklerini ve hidrolik

verimliliklerini irdelemiĢtir. Bordürde bırakılan giriĢ yeri, cadde arkında bırakılan

giriĢ yeri, ikisinin birlesiminden olusan birleĢik giriĢ ve cadde boyunca bırakılan

ızgaralı giriĢ olmak üzere dört ana giriĢ yerinden bahsedilmistir. Mevcut deney

verileri de kullanılarak yağmur suyu giris yerleri değiĢen boyuna eğimlerde hidrolik

verimlilikleri yönünden karĢılaĢtırılmıĢtır. Bu giriĢ yerlerinin zaafları ve üstünlükleri

kendi aralarında kıyas yapılarak yol durumuna göre en verimli giriĢ yeri

belirlenmistir. GiriĢ yerlerinin hidroliğinden bahsedilmiĢ ve her bir giriĢ yeri için

hesap kıstasları ifade edilmistir. Izgaralarda tutulup desarj edilen suyun gelen toplam

su miktarına oranlanmasından elde edilen verimlilik değerlerinin boyutsuz ifadelerle

değiĢimi irdelenmiĢ, grafikleri elde edilmiĢtir. Deney verileri beĢ farklı boyuna eğim

8

kullanılarak değerlendirilmiĢtir. Bu beĢ farklı eğim değerlerinde akımın davranıĢı

incelenerek, boyutsuz ifadelerle akımın davranıĢı formüle edilmiĢtir. Verimi arttıran

ya da azaltan etkenler grafikler kullanılarak ifade edilmiĢtir.

Martin, Ruperd ve Legret (2006), kentsel yağmur suyu drenaj sistemlerinin yönetimi

için hidrolik verimliliği, kirlenmeyi, çevresel etkileri, iĢletme ve bakımı, ekonomik

yatırımları, sosyal ve sürdürülebilir kent yaĢamını da göz önüne alan çok kriterli bir

çalıĢma gerçekleĢtirmiĢlerdir.

Hong (2008), kısa süreli yağıĢ için planlanan bekletme havuz hacminin grafik hesap

yöntemiyle çözülmesi üzerine bir çalıĢma yapmıĢ, formülasyon ile yapılan

hesaplamalar yerine kullanılmak üzere hazır tablolar oluĢturmuĢtur.

Yılmaz (2008), Antalya’nın günlük yağıĢ özellikleri ve günlük yağıĢların doğal

afetler üzerine etkisi detaylı olarak incelenerek can ve mal kayıplarının önlenmesi ya

da en azından mümkün olan en alt seviyede yaĢanması için çeĢitli öneriler

sunmuĢtur.

Mirhan (2009), yağmur suyu Ģebekesi gibi yatırım maliyetleri milyonlarla ifade

edilen projelerin planlanmasında, sistemim uzun ömürlülüğü ve her türlü sel rejimine

karĢı dayanılabilirliğinin önemini vurgulayarak, gerekli tedbirlerin alınmaması

halinde, Ģiddetli bir yağıĢ esnasında birçok problemin olabilceğini vurgulamaktadır.

Bu problemler yağmur suyu hattı yapılacak olan yerin nüfüs yoğunluğuna göre artar

ve alınacak tedbirlerde de bu nüfüs yoğunluğu etkili olur. Boru yada herhangi bir

kesit Ģeklinde yapılacak olan akıĢ güzergahının çapları veya kesitin ölçüleri, bu

güzergahtan geçecek olan debi ile orantılıdır. Debinin bulunmasında en önemli

etkenin yağıĢ Ģideti olması ile beraber, bölgenin toprak yapısının ne kadar geçirimli

olduğu ve yağıĢın etkilediği alanın büyüklüğü de önemlidir. Borunun cinsinin

belirlenmesinde, derinlik ve bölgenin toprak cinsi gibi etkenler göz önünde

bulundurulur ve borunun zamanla maruz kaldığı yüklerden dolayı zarara uğramaması

için gerekli olan boru korumaları yapılarak sistemin proje ömrüne kadar iĢler bir

Ģekilde kalması sağlanır. Yağmursuyu drenaj sistemlerinin tasarımına esas olacak

9

yağıĢ Ģiddetinin seçimi gerek projenin ekonomikliği gerekse kendinden beklenen

fonksiyonu yerine getirebilmesi açısından oldukça önemlidir. Yinelenme süresi

büyüdükçe önlenecek zarar yani projenin faydası artarken, buna karĢılık maliyetler

de artar. Optimum seçim, fayda/maliyet analizi ıĢığında yapılmalıdır. Bu seçimin

yapılabilmesi için farklı yinelenme süreleri için projenin defalarca çözülmesi

gerekebilir. Bir kez çözümü bile çok yoğun iĢlem gerektiren yağmur suyu drenaj

Ģebekelerinin elle yapılan tasarımlarında çoğu kez bu iĢlemler yapılamadığından

projeler mümkün oldukça bilgisayar ortamında, uygun programlar yardımıyla

yapılmalıdır. Ġyi bir yağmur suyu projesinin yapılması için arazin tüm Ģartları

bilinmeli ve yağıĢ tekerrür süresi mümkün oldukça fazla alınmalıdır.

Gözütok (2009), Kentsel bir bölgede meydana gelen yağıĢın oluĢturduğu akımların,

yağmur suyu drenaj sebekesindeki gerçek zamanlı davranıĢları hidrolik benzetim

yoluyla incelenebilmektedir. Bir yağmur suyu drenaj Ģebekesi kanallarında meydana

gelen akımın yüksekliği ve hızı, sığ su modelleme denklemleri olarak da bilinmekte

olan Saint Venant denklem sistemi ile ifade edilmektedir. ÇalıĢmada, hiperbolik

yapıdaki Saint Venant denklemleri, bir sonlu farklar yöntemi olan MacCormack

yöntemine dayanan algoritma kullanılarak çözüm yapılmıĢtır. Yüzeyde oluĢan

akımların drenaj sistemine giriĢ noktaları olan bacalarda süreklilik ve enerji

denklemleri ayrıca uygulanmamıĢ, bacalardan giren yağmur sularının doğrudan

kanallara geçtiği varsayılmıĢtır. Sayısal benzetim sırasında elde edilmiĢ olan

sonuçların giriĢ verileriyle tutarlı oldukları gösterilmiĢtir. Hesaplamalarda kanal

yükseklikleri üzerine bir sınırlandırma yapılmamıĢtır. Herhangi bir kanaldaki akıĢ

yüksekliği kanalın verilmiĢ olan yüksekliğini aĢtığında program çalısmaya devam

etmekte ve her zaman adımında hesaplanılan akıĢ yüksekliği değerlerini

kaydetmektedir. Benzetim sona erdikten sonra her bir kanal için kaydedilmĢ en

yüksek akıĢ yüksekliğinden yola çıkarak Ģebeke kanalları yeniden

boyutlandırılabilmektedir. Bu durum taĢma olmaması için kanalların sahip olması

gereken yüksekliklerin hesaplanmasına imkan vermistir. Yapılan test hesaplamaları

algoritmanın doğru sonuçlar verdiğini göstermiĢtir. Benzetimlerden elde edilen

sonuçların teoriye uygun olduğu gösterilmistir. Benzetim çalısmaları sırasında

Courant sayısının da kararlı bir hesaplama yapmak için önemli olduğu görülmüĢtür.

Kanallarda meydana gelen akımlarda kararlılığı sağlayabilmek için Courant sayısı

10

tüm durumlar için en fazla 1 olarak alınmıstır. Önerilen algoritmaya dayanarak kanal

yatakları belirlenmiĢ bir Ģebekede kanalların yükseklikleri hesaplanabilir. Algoritma

mevcut bir Ģebekede verilen bir yağıĢ altında taĢma olup olmayacağının

belirlenmesinde, kanallardaki akıĢ yüksekliklerinin hesaplanmasında da baĢarıyla

kullanılabilir.

Hong (2010), bekletme havuzları için tasarım metotlarını deneysel olarak

değerlendirmĢtir.

Jang, Jain, Tolaymat, Dubey, Singh ve Townsend (2010), otoyol yağmur suyu drenaj

sistemlerinde biriken suyun depolanması ve yeniden değerlendirilmesi üzerine

çalıĢma yapmıĢlardır. Florida eyaletinde yapılan çalıĢmalar sırasında alınan

numunelerde insan sağlığını tehdit edecek bir bulguya rastlanmamıĢ olup, çeĢitli

amaçlar için yağmur suyunun kullanılabileceği sonucuna varmıĢlardır.

11

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Yağmur Suyu Toplama Sisteminin Hesabında Modeli OluĢturan Elemanlar

Atıksu toplama ve uzaklaĢtırma sistemleri insanların faaliyeti olan her bölgede insan ve

çevre sağlığı açısından büyük öneme sahip olmasına rağmen, yağmur suyu toplayıcıları

atıksu toplayıcıları kadar önemli olarak değerlendirilmemektedir. Yağmur suyu

sistemlerinin tercih edilebilir bir fayda/maliyet oranına sahip olması halinde bile kentteki

diğer birçok kamu yatırımına öncelik verilmesi sonucu, yağmur suyu toplama ve deĢarj

sistemlerinin inĢaası pek çok kentimizde genellikle ertelenmektedir. Yağmur suyu

toplama ve uzaklaĢtırma sistemlerinin bazı faydaları aĢağıdaki gibi sıralanabilir.

Kent içinde su baskınlarının ve taĢkınların önlenmesi, karayollarının hasar görmesinin

önlenmesi, kenarlarında ve yol kaplamalarının tamamlanmadığı yerleĢim bölgelerinde

erozyonun önlenmesi, Ģiddetli yağıĢlarda trafik tıkanmalarının önlenmesi, dere

yataklarındaki toprak erozyonunun ve dolayısıyla dik vadilerdeki binaların maruz

kalabileceği toprak kaymalarının önlenmesi, araçların ve zemin katlardaki mülklerin

cadde taĢkınlarından zarar görmesinin önlenmesi gerekmektedir.

Yağmur suyu toplama ve uzaklaĢtırma sisteminden amaç, bu faydaları kentin ve kentte

yaĢayanların hizmetine sunmaktır. Ancak, bu faydaların hiçbirisi kesin bir hesaba

dayandırılamamasına rağmen can ve mal kaybının önüne geçmek bile yeterli bir fayda

olarak değerlendirilmelidir.

Yeryüzüne düĢen yağmur suları, arazinin eğimi istikametinde birtakım su yolları

üzerinde akar. Bunlar tabii akıĢ yolları (akarsular) veya suni akıĢ yolları (dren, kanal ve

mecralar) olabilir. Her iki halde de akan suyun toplandığı bir alan mevcuttur. Bu alan

drenaj alanı, yağıĢ alanı, hidrolojik bölge veya su toplama havzası gibi isimler altında

ifade edilmektedir. YağıĢ alanı, arazinin en yüksek noktalarını birleĢtiren bir su ayrım

çizgisi ile sınırlıdır.

Yağmur suyu toplama ve uzaklaĢtırma sisteminin oluĢturulması için öncelikle kanala

gelecek debinin daha önce yapılmıĢ ölçümler yardımıyla bilinmesi, bilinmiyor ise

tahmini gereklidir. Debi tahmini için ise öncelikle yağıĢ miktarının belirlenmesi

12

gerekmektedir. Daha sonra bu yağıĢın ne kadarının, ne kadar süre içinde yüzeysel akıĢ

olarak planlanacak olması ve yapılacak kanala geleceği belirlenmelidir. Kanala gelecek

olan debi, kentsel veya kırsal havzalardan gelebilir. Havzanın özelliklerine bağlı olarak

yağıĢın akıĢa geçen miktarı ve akıĢ süresi değiĢkenlik gösterir (Hawke, 2003). Bu

nedenle havzaların iyi tanımlanmıĢ olmasında fayda vardır.

Hidrolojik çevrimi de gözden geçirecek olursak, atmosferden baĢlayarak buhar halinde

bulunan su yağıĢ olarak yeryüzüne düĢer (ġekil 3.1.). Karalar üzerinde düĢen suyun

büyük bir kısmı (%60-%75 kadarı) zeminden ve su yüzeylerinden buharlaĢma ve

bitkilerden terleme yoluyla denizlere eriĢmeden atmosfere geri döner, bir kısmı bitkiler

tarafından alıkonur (tutma), bir kısmı zeminden süzülerek yeraltına geçer (sızma).

Geriye kalan su ise yerçekimi etkisiyle yüzeysel akıĢa geçerek hareket eder, akarsulara

ve onlar yoluyla denize ulaĢır (Bayazıt, 2003).

ġehirleĢmenin etkisiyle doğal yollardan denize ya da akarsulara ulaĢamayan suyu

güvenli olarak drene etmek için de yağmur suyu toplama sistemleri tasarlanmaktadır.

ġekil 3.1. Hidrolojik çevrim (Efe, 2006)

13

3.1.1. YağıĢ analizleri

Birim zamanda düĢen yağıĢ miktarına veya yüksekliğine yağıĢ Ģiddeti (mm/saat) denir.

Birim alana birim zamanda düĢen yağıĢın akıĢ cinsinden miktarına ise yağıĢın verimi

(lt/sn/ha) denir. YağıĢlar belirli bir zaman aralığında meydana gelmektedir. Birim zaman

aralığı Δt, bu aralıkta düĢmüĢ olan yağıĢ yüksekliği ΔP ile gösterilirse;

t

Pi

(3.1)

bağıntısı, Δt süresi için yağıĢın ortalama Ģiddetini verir.

YağıĢ Ģiddeti (i) (mm/saat) olmak üzere yağıĢ verimi (r) (lt/sn/ha);

r = 2,78 i (3.2)

dir (Bayazıt, 2003).

Bir bölgenin yağıĢ özelliklerinin belirlenmesi için üç temel unsur vardır. Bunlar, yağıĢ

Ģiddeti, yağıĢ tekerrür süresi ve Ģiddet-süre-tekerrür eğrileridir. ġiddetli yağıĢların

görülme sıklığı az olduğundan, meydana gelme sıklığı (tekerrürü) veya frekansı da o

derece az olur. Ayrıca Ģiddetli yağıĢlar genellikle kısa süreli olurlar (Bayazıt, 2003).

Meteorolojik gözlem sonuçları istatistiksel analizler sonucunda değerlendirilerek genel

bir Ģiddet-süre-frekans bağıntısı bulunur. Bu gözlemler ne kadar uzun süreli olursa

ulaĢılan sonuçlar o kadar sağlıklı olur. Süre-Ģiddet-frekans eğrileri bir yağıĢ örneği değil,

belli bir frekansa (tekerrüre) sahip en yüksek yağıĢ Ģiddetlerinin dağılımını gösteren

eğrilerdir. Örnek süre-Ģiddet-frekans eğrileri ġekil 3.1.’de gösterilmektedir. Yağmur

suyu toplayıcılarının planlanmasında genellikle 2 yılda bir görülen ve 15 dakika süren

yağıĢın Ģiddeti dikkate alınır. Ancak bu istatistiksel anlamda 2 yılda bir planlanan

hatların kapasitesinin üzerinde bir yağıĢ Ģiddeti ile karĢılaĢılması, yani taĢkın görülmesi

demektir. Mümkün olan en büyük tekerrürde planlama yapılması taĢkınların az

görülmesi için yararlı olmasına rağmen fayda/maliyet analizleri de dikkate alındığında

yağmur suyu toplayıcılarının 5 yılda bir görülen ve 15 dakika süren yağıĢ Ģiddetine göre

planlanması uygun olarak değerlendirilebilir. Daha fazla debi ve risk taĢıyan yan dereler

50 yıl, dereler ise 100 yıllık yağıĢ Ģiddeti dikkate alınarak planlanabilir (Bayazıt, 2003).

14

ġekil 3.2. Örnek süre-Ģiddet-tekerrür eğrileri (Bursa Masterplan, 2002)

Planlamalarda genellikle 1889 yılında Amerika BirleĢik Devletleri’nde Emil Kuicling

tarafından geliĢtirilen Rasyonel Metot kullanılmaktadır. Bu metotta yağıĢ ile akıĢ

arasında lineer bir iliĢki olduğu yani akıĢ katsayılarının zamanla değiĢmediği ve yağıĢın

üniform olduğu kabul edilir. YağıĢ Ģiddeti zamanla azaltılarak (süre-Ģiddet eğrisi) kanala

gelecek debi hesaplanır.

Ancak günümüzde yağıĢın zamanla değiĢimi de dikkate alınacak Ģekilde modeller

geliĢtirilmiĢtir. YağıĢın zamana bağlı olarak değiĢimini gösteren grafiklere hiyetograf

denir. Hiyetograflar süre-Ģiddet-frekans eğrileri gibi yıllarca yapılan ölçümlerin

istatistiksel olarak analizlerinin sonucu (sentetik hiyetograf) veya gözlemlenen bir tek

yağıĢın ifadesi olabilir (Linsley, 1982).

Planlama çalıĢmalarında daha çok istatistiksel yollarla elde edilmiĢ yağıĢ hiyetografları

kullanılır.

100 Yıl

50 Yıl 25 Yıl 10 Yıl 5 Yıl 2 Yıl 1 Yıl

15

3.1.2. Yüzeysel akıĢ

Yeryüzünde yağıĢlardan sonra meydana gelen akım, suyun buharlaĢması, yer

yüzeyindeki çukurlarda toplanması, akıĢa geçmeden önce zemine sızması gibi nedenlerle

azalır. YağıĢın akıĢa geçen kısmına akıĢ oranı katsayısı veya alanın su verme

karakteristiği olarak tarif edilir. Herhangi bir havza için verilen yüzeysel akıĢ katsayısı

verilen bir drenaj alanı için sabit bir oran olarak kullanılmasına karĢın gerçekte bu

katsayı, yağıĢ ile yüzeysel akıĢ arasındaki kayıplar ile iklimsel ve mevsimsel değiĢimlere

bağlı olarak farklılıklar gösterebilmektedir. Dolayısıyla akıĢ katsayısının tayininde bitki

örtüsüne, alanın jeolojik-hidrojeolojik-jeomorfolojik özelliklerine ve diğer hidrolojik

parametrelere de dikkat edilmesi gerekmektedir (Hall, 1984).

Yüzeysel akıĢ debisinin hesabında kullanılan rasyonel metotta akıĢ katsayısının yağıĢ

süresince sabit kaldığını kabul edilirken, Amerika BirleĢik Devletleri Toprak Koruma

Hizmetleri (Soil Conservation Service-SCS) yöntemi gibi bazı yöntemlerde ise akıĢ

katsayısı yağıĢ öncesi toprağın nem seviyesine göre belirlenen bir değerden, yağıĢ

boyunca artarak doygunluk değerine ulaĢabilecek ve havzaya düĢen tüm yağıĢ akıĢa

geçebilecektir. SCS yöntemi kırsal havzalar, rasyonel metot ise kent havzaları için uygun

yöntemlerdir (Bayazıt, 2003).

3.1.2.1 Rasyonel metot

Su yapılarının tasarımında en sık karĢılaĢılan sorunlardan biri maksimum debinin

belirlenmesidir. Söz kosusu yapının cinsine ve havzanın büyüklüğüne göre çeĢitli

metotlar kullanılabilir. Bu metotlar arasında en basit olanı ve en çok kullanılarından biri

rasyonel metottur. Alanı A olan bir havzaya düĢen i Ģiddetinde yağıĢın meydana

getireceği maksimum Q debisi Ģu formülle hesaplanır:

Q = CiA (3.3)

Bu formülde kullanılacak i yağıĢ Ģiddeti, havzanın geçiĢ süresi kadar devam eden bir

yağıĢın Ģiddeti olarak alınmalıdır, zira bundan daha uzun süre devam eden yağıĢlar

maksimum debide bir artıĢ meydana getirmez. Buna göre i yağıĢ Ģiddeti, tp havzanın

16

geçiĢ süresine eĢit alınmak üzere, yağıĢın i ortalama Ģiddeti, tp toplanma süresi ve T

dönüĢ aralığı arasında:

n

p

x

ta

KTi

)( (3.4)

tipinde bir formülden hesaplanabilir. Burada tekerrür süresi olan T en az i Ģiddetinde

iki yağıĢın görülmesi arasında geçen ortalama yıl sayısıdır. K, x, a ve n değerleri her

bir bölge için ölçme sonuçlarından elde edilecektir. Bu formüldeki T değeri (bu

Ģiddette bir yağıĢın ortalama olarak kaç yılda bir görüldüğü) projelendirilen yapının

cinsine göre seçilir (Bayazıt, 2003).

Denklem (3.3)’de kullanılacak birimlerin homojen olması gerekir. Örneğin debi m3/sn.

cinsinden elde edilmek istenirse, i m/sn., A m2 cinsinden yerine konmalıdır. Formüldeki

sızmaları ve diğer kayıpları ifade eden C akıĢ katsayısı özellikle zeminin geçirimliliğine

bağlıdır. Ġlk yaklaĢım olarak C’nin havzadaki geçirimsiz alanın yüzdesine eĢit olduğu

kabul edilebilir. Bir havzada farklı akıĢ katsayısına sahip bölgeler bir arada bulunuyorsa

havzanın C akıĢ katsayısı, bölgelerin alanlarının yüzdesi ağırlık olarak alınmak üzere,

ağırlıklı bir ortalama ile hesaplanır (Bayazıt, 2003).

Bu ve buna benzer basit yapıda formüller ancak havzadaki geçirimsiz bölgelerin yüzdesi

büyük olduğu takdirde iyi sonuçlar verir. Bu bakımdan baĢlıca kullanma yerleri

Ģehirlerde kanalizasyon tesisleri için yağmur debisinin hesabındadır (Bayazıt, 2003).

Rasyonel metot büyük havzalarda kullanılamaz. Zira formülde havzanın toplam alanı

göz önüne alındığına göre böyle bir formülün yazılabilmesi için yağıĢın en az havzanın

geçiĢ süresi kadar devam etmesi gerekir. Büyük havzalarda yağıĢın geçiĢ süresi kadar

sürmesi ve bütün havza üzerine üniform olarak dağılması olasılığı azalacağından bu

formül kullanılamaz. Ayrıca büyük havzalarda yüzey iletme kanallarının dolması da

önemli bir zaman alacağından uzak noktalardaki akıĢ çıkıĢ noktasına çok geç varabilir.

Böylece maksimum debi geçiĢ süresinin bitiminden önce görülebilir. Rasyonel metot 0.5

km2’den büyük havzalarda ihtiyatlı olarak kullanılmalıdır. 5 km2’den büyük havzalarda

maksimum debi ile yağıĢ Ģiddeti arasında basit bir bağıntı vermek mümkün olmaz

(Bayazıt, 2003).

17

YağıĢ süresinin havzanın geçiĢ süresinden az olması durumunda rasyonel metodu biraz

değiĢtirerek kullanmak mümkündür. Bu durumda debinin maksimumdan geçtiği anda

havzanın ancak bir kısmına düĢen yağıĢ çıkıĢ noktasına varabilmiĢ olacaktır. Havza

üzerinde yağıĢlarını çıkıĢ noktasına eĢir zaman sonrasında gönderen noktaları

birleĢtirerek izokronlar (eĢ zaman çizgileri) çizildiğini düĢünelim. Ġzokronların sayısı n,

geçiĢ süresi t, yağıĢın süresi tp

n

mttP (3.5)

ise ancak çıkıĢ noktasına en yakın olan m bölgedeki yağıĢlar maksimum debiye katkıda

bulunabilir. Bu durumda rasyonel formülü Ģu Ģekilde değiĢtirmek gerekir.

CiAQ (3.6)

Φ için yaklaĢık olarak tp/t değeri alınabilir (Bayazıt, 2003).

Eğimin %5 veya daha fazla olması halinde alanlar dik eğimli olarak tanımlanmaktadır.

Tasarımda dik eğimli alanlar için yüzeysel akıĢ katsayıları yüksek, %2 veya daha az

eğime sahip düz ve normal eğimli alanlarda ise düĢük seçilmektedir. Çizelge 3.1’de

drenaj alanının boyutlarına bağlı olarak önerilen tasarım metodları verilmiĢtir.

Çizelge 3.1. Drenaj alanı büyüklüklerine göre tasarım metotları (BarıĢkan, 2003)

Drenaj Alanı (km2) Tasarım Metodu

<1 Rasyonel Metot

1-10 Mockus

10-100 Sentetik Metot

>1000 SCS Metodu

Küçük alanlarda rasyonel metodun, büyük alanlarda ise SCS metodunun kullanılması

daha doğru bir sonuç vermektedir (BarıĢkan, 2003).

Rasyonel metotta kullanılan bazı akıĢ katsayıları Çizelge 3.2., Çizelge 3.3. ve Çizelge

3.4.’de gösterilmektedir.

18

Çizelge 3.2. Arazi kullanımına göre yüzeysel akıĢ katsayıları (Butler, 2000)

Alan Tanımı Yüzeysel AkıĢ Katsayısı Aralığı

ĠĢyeri

Merkezi 0.70 – 0.95

Çevresi 0.50 – 0.70

Apartmanlar 0.50 – 0.70

Konut

Tek Aile 0.30 – 0.50

Çok Katlı – Ayrık 0.40 – 0.60

Çok Katlı – BitiĢik 0.60 – 0.75

Konut (Gecekondu) 0.25 – 0.40

Endüstriler

Hafif 0.50 – 0.80

Ağır 0.60 – 0.90

Park ve Mezarlıklar 0.10 – 0.25

Çocuk Bahçeleri 0.00 – 0.35

Çizelge 3.3. Yüzey kaplamasına göre akıĢ katsayıları (Butler, 2000)

Yüzey Kaplaması Yüzeysel AkıĢ Katsayısı Aralığı

YapılaĢmıĢ Alanlar

Asfalt ve Beton 0.70 – 0.95

Tuğla 0.70 – 0.85

Çatılar 0.75 – 0.95

Çimenlik, Kumlu Topraklar

Düz, %2 0.05 – 0.10

Orta, %2 – 7 0.10 – 0.15

Dik, %7 0.15 – 0.20

Çimenlik, Ağır Toprak

Düz, %2 0.13 – 0.17

Orta, %2 – 7 0.18 – 0.22

Dik, %7 0.25 – 0.35

19

AkıĢ katsayılarını etkileyen bir diğer faktör ise nüfus yoğunluğudur. Nüfus yoğunluğuna

bağlı olarak kullanılan yüzeysel akıĢ katsayıları ise Çizelge 3.4.’de gösterilmektedir.

Çizelge 3.4. Nüfus yoğunluğuna bağlı yüzeysel akıĢ katsayıları (Butler, 2000)

Alanın Tanımı Nüfus Yoğunluğu

(kiĢi/ha)

Yüzeysel AkıĢ

Katsayı Aralığı

Apartmanlar 500 – 1000 0.8 – 0.9

250 – 500 0.7 – 0.8

150 – 250 0.6 – 0.7

BitiĢik Evler 50 – 150 0.5 – 0.6

Müstakil Evler 20 – 50 0.3 – 0.4

YerleĢilmemiĢ alanlar, parklar,

mezarlıklar vs.

20’den az 0.1 – 0.3

Yüksek değerli iĢ ve ticaret alanları 20’den az 0.8 – 0.9

Yönetim ve Ġdare alanları 20’den az 0.8 – 0.9

Sanayi Alanları 0.5 – 0.8

Havaalanları da dahil olmak üzere

diğer özel alanlar 0.5 – 0.6

3.1.2.2. SCS metodu

Amerika BirleĢik Devletleri Toprak Koruma Hizmetleri (Soil Conservation Service –

SCS) akım ölçümü bulunmayan havzalarda dolaysız akıĢ hesabı için ampirik bir

yöntem geliĢtirmiĢtir. P yağıĢ yüksekliğini, Pe artık yağıĢ yüksekliğini, F sızma

yüksekliğini göstermek üzere;

FPPe (3.7)

yazılabilir. Çok uzun süreli yağıĢlarda F’nin ulaĢacağı maksimum değer S ile

gösterilirse

P

P

S

F e (3.8)

kabul edilebilir. Bu iki denklemden:

SP

PPe

2

(3.9)

20

YağıĢın 0.25’e eĢit bir kısmının tutulduğu ya da yüzeydeki çukurlarda birikip

buharlaĢtığını kabul ederek P yerine P – 0.2S konursa;

SP

SPPe

8.0

)2.0( 2

(3.10)

Ġnç cinsinden S değeri CN eğri numarası ile iliĢkilidir:

10

1000

CNS (3.11)

CN eğri numarası Çizelge 3.5’te gösterildiği üzere yüzeydeki bitki örtüsüne, arazinin

kullanılma Ģekline, hidrolojik zemin grubuna ve yağıĢın baĢlangıcında nem

muhtevasına bağlıdır. A zemin grubunda silt, kum, çakıl gibi sızma kapasitesi yüksek

(8-11 mm/saat), B zemin grubunda sızma kapasitesi orta (4-8 mm/saat), C zemin

grubunda kil gibi sızma kapasitesi düĢük (1-4 mm/saat), D grubunda sızma kapasitesi

çok düĢük (1 mm/saat’ten az) zeminler bulunur. Çizelge 3.5.’te bulunan değerler

baĢlangıç nem muhtevasının orta değerleri içindir (son 5 gündeki toplam yağıĢ

büyüme mevsiminde 35-53 mm, diğer mevsimlerde 13-28 mm). BaĢlangıç nemi

daha az ise eğri numarası daha küçük, daha fazla ise eğri numarası daha büyük olur

(Bayazıt, 2003).

CN seçildikten sonra S değeri (3.11) denkleminden hesaplanır, Pe (3.10) denklemiyle

bulunur. t anına kadar P(t) yağıĢ yüksekliği değerini kullanarak bu çeĢitli t anları için

yapılır ve bunlara karĢı gelen Pe(t) değerleri belirlenir. t anındaki akıĢ yüksekliği

R(t), Pe(t) değerine eĢittir (Bayazıt, 2003)

Çizelge 3.5. CN eğri numarası (Chow v.d., 1988)

Arazinin Kullanım ġekli Hidrolojik Zemin Grubu

A B C D

Etkili Alan: Korunmasız 72 81 88 91

Etkili Alan: Korunmalı 62 71 78 81

Kötü Durumda Otlak 68 79 86 89

Ġyi Durumda Otlak 39 61 74 80

Çayır 30 58 71 78

Zayıf Orman 45 66 77 83

21

Çizelge 3.5. (devamı)

Ġyi Orman 25 55 70 77

Ġyi Durumda Açık Yerler; Park, çim 39 61 74 80

Kötü Durumda Açık Yerler; Park, çim 49 69 79 84

Ticaret ve ĠĢ Alanları 89 92 94 95

Endüstri Bölgeleri 81 88 91 93

%65’i Geçirimsiz Oturma Bölgeleri 77 85 90 92

%38’i Geçirimsiz Oturma Bölgeleri 61 75 83 87

%30’u Geçirimsiz Oturma Bölgeleri 57 72 81 86

%25’i Geçirimsiz Oturma Bölgeleri 54 70 80 85

%20’si Geçirimsiz Oturma Bölgeleri 51 68 79 84

Kaplamalı Otopark, Çatı 98 98 98 98

Kaplamalı Yollar 98 98 98 98

Çakıl Yollar 76 85 89 97

Toprak Yollar 72 82 87 89

3.1.3. Yüzeysel akıĢı etkileyen faktörler

3.1.3.1. Drenaj alanı (Havza)

Yağmur suyu debisinin hesabında drenaj alanının çok iyi tanımlanmıĢ olması

gerekmektedir. Drenaj alanının sınırları, saha araĢtırmaları veya uygun harita ve hava

fotoğraflarından temin edilebilmektedir. Hesaplar sırasında, drenaj alanının tamamı

bazı uygun alt bölümlere ayrılır. Arazi kullanımı, mevcut ve gelecekte arazi

kullanımına göre tahmin edilen geçirimsizlik yüzdesi, akıĢ debilerini ve taĢkınlardan

korumanın derecesini etkiler. AkıĢ katsayıları, drenaj alanında nüfus yoğunluğuna ve

toprağın/kaplamanın özelliğine bağlı olarak değiĢir. Toplanma süresi, drenaj alanının

Ģekline ve kaplamanın özelliğine bağlı olarak değiĢir.

22

3.1.3.2. Toplanma süresi

Toplanma süresi, yağmur suyu kanallarında giriĢ süresi ile kanal içindeki akıĢ

süresinin toplamı olarak tanımlanmaktadır. Toplayıcıların birçoğu için toplanma

süresinin bir saatten az olduğu görülmektedir.

3.1.3.3. GiriĢ süresi

GiriĢ süresini yağıĢın süre ve Ģiddeti, yüzeyin eğimi, yüzey kaplamasının cinsi, yüzey

debisinin izleyeceği güzergah uzunluğu, sızma ve birikme miktarları gibi drenaj alanı

özellikleri etkilemektedir. Ayrıca arazi eğimine göre giriĢ süreleri de Çizelge 3.6.’da

gösterilmektedir.

Çizelge 3.6. Yağmur suyu kanalına giriĢ süreleri (Butler, 2000)

Arazi Türü GiriĢ Süreleri

Dik Eğimli ġehirsel Alanlar (Jhavza ≥1/20) 5 dakika

Normal Eğimli ġehirsel Alanlar (1/20> Jhavza ≥1/50) 10 dakika

Düz ġehirsel Alanlar (1/50> Jhavza) 15 dakika

Banliyö 20 dakika

Kırsal Alanlar 25 dakika

GiriĢ süresi aĢağıdaki bağıntıdan da (Kiprich Bağıntısı) hesaplanabilir.

385.03

0 )/87.0(60 dHLT (3.12)

Burada;

T0: GiriĢ süresini (havza akıĢ süresi) (dk)

L: Ana akıĢ güzergahının uzunluğunu (km)

dH: Ana akıĢ güzergahının baĢlangıç ile sonu arasındaki zemin kotu farkını (m) ifade

eder. Bulunan T0

giriĢ süresi aĢağıdaki kriterlere göre değerlendirilir ve uygun bir

giriĢ süresi seçilir.

T 0< 5 dk ise T

0= 5 dk,

5 dk < T 0<30 dk ise T

0= T

0

23

T 0> 30 dk ise T

0 =30 dk alınır.

3.1.3.4. AkıĢ süresi

En uzaktaki kanaldan, toplanma noktasına kadar suyun gelmesi için geçen süredir.

Bu süre, kanal uzunluğunu kanaldaki akıĢ hızına bölerek bulunan değerleri toplamak

suretiyle hesaplanır.

3.2. Yağmur Suyu Toplayıcıları Proje Kriterleri

Ġller Bankası muhtelif imar bölgeleri için aĢağıdaki akıĢ katsayılarını öngörmektedir:

Sanayi Bölgeleri : Aralıklı 0.50-0.80 Yoğun 0.60-0.90

ĠĢ Kesimleri : Merkezi 0.70-0.95 Kenar 0.50-0.70

Ġkamet : Münferit Evler 0.30-0.50 Ayrık Bloklar 0.40-0.60

BitiĢik Bloklar 0.60-0.75 Sayfiye 0.25-0.40

Parklar, Mezarlıklar : 0.10-0.25 Spor Sahaları 0.20-0,35

3.2.1. Proje debisi

Proje debisi Q(lt/sn), rasyonel formül olarak anılan (3.4) formülü ile hesaplanır.

Burada i yağıĢ Ģiddeti olmak üzere birim olarak (lt/sn/ha), C katsayısı yüzeyin

geçirimsizliğini ifade etmekte olup, değeri çeĢitli arazi kullanımı ve tipleri için

Çizelge 3.2, Çizelge 3.3 ve Çizelge 3.4’de verilmiĢtir. Yağmur suyu kanalına gelen

suların toplandığı alan olan A hektar olarak hesaplamalara katılmalıdır. YağıĢ

süresinin tesbitinde iki önemli kavram vardır; GiriĢ Süresi (tg), Yağmur toplama

havzasının en uzak noktasına düĢen yağmur suyunun ilk cadde ağızlığına gelmesine

kadar geçen süredir. AkıĢ Süresi (ta), Suyun kanal içindeki akıĢı sırasında geçen

süredir.

Bu iki kavramın toplamına ise Toplanma Süresi (tp) denir. Seçilen süreye ve tekerrür

süresine göre ya formülden ya da grafiklerden i Ģiddeti tespit edilir.

24

3.2.2. ġebeke tertibi

Yağmur suyu Ģebekelerinde asgari hızın 0.5 m/sn altına düĢmemesi, azami hızın ise 4

m/sn, istisnai olarak 5 m/sn değerini aĢmaması sağlanmalıdır. Uygulanacak asgari

mecra çapı 30 cm’dir. ÇeĢitli çaplara göre baca arası mesafeler, eğimler ve ara

mesafeler de değiĢmektedir (Çizelge 3.7.).

Çizelge 3.7. Baca arası mesafe – çap – cadde eğimleri – ara mesafeler

D (mm) L (m) Cadde Eğimi (%) L (m)

300-500 50 0-1 40

600-800 70 3-5 50-80

900-1400 100 5-10 80-100

>1400 125-150 10-30 100-140

30-40 150

Boyutlandırmalarda Manning formülü yaygın olarak kullanılmakla birlikte, Ġller

Bankası yönetmeliği beton mecralarda Kutter formülünün kullanılmasını

öngörmektedir.

JRRb

RV

100 (3.13)

V: AkıĢkan hızı (m/s)

b : Kutter katsayısı – beton mecralarda 0,35 alınmalıdır.

R: Hidrolik yarıçap (m)

J: Hidrolik eğim (m/m)

3.2.3. GiriĢ yapılarının projelendirilmesinde dikkat edilecek hususlar

Trafik emniyeti ve konfor Ģartlarının müsaade ettiği ölçüde mümkün olduğu kadar

fazla bir enine eğim kullanılmalıdır. Gelen yağmur suyu debisinin %5-%10’u

aĢağıdaki giriĢ yerine geçecek Ģekilde hesap yapılmalıdır. GiriĢ yapıları hafif

25

çukurlaĢtırılmalıdır. Tıkanma ihtimali yüksek olan çukur yerlerde giriĢ kapasiteleri

arttırılmalı ve bordür giriĢi tercih edilmelidir.

3.3. Modern Yağmur Suyu Drenaj Sistemleri

3.3.1. Yağmur suyu drenaj sistemi

Yağmur suyu sisteminin yapılanması, yüksek debiler için emniyet oluĢturacak ana

sistem ile yağmur suyu drenajı için ayrılmıĢ yardımcı sistem olmak üzere iki ayrı

sistemden oluĢmalıdır. BaĢlangıç sistemi olarak da anılan yardımcı sistem ızgaralar,

küçük arklar, menfezler ve yağmur suyu drenleri, bekletme havuzları ve küçük

kanallardan oluĢur. Ana sistem ise sokaklar ve Ģehiriçi akıĢlarını, sel yollarını ve sel

saçak alanlarını kapsar (Mays, 2001).

3.3.2. Yağmur suyu bekletmenin kentleĢmeye etkileri

Kentsel yağmur suyu yönetim sistemleri genellikle bekletme ve geciktirme tesislerini

içinde bulundurarak kentleĢmenin yağmur suyu drenajı üzerindeki olumsuz

etkilerinin azaltılmasına yardımcı olur. KentleĢmenin yağmur suyu yüzey akıĢına

olan etkisi yüzey akıĢ hacminin ve yüksek akıĢ debisi oranlarının artmasına sebep

olur (ġekil 3.3.). AkıĢ debisinin artmasının ana nedenleri; Kentsel alanlarda otopark

alanları, caddeler ve çatılar gibi geçirimsiz tabakaların artması infiltrasyonun

düĢmesine sebep olur (Mays, 2001).

KentleĢmenin neden olduğu etkileri en aza indirebilmek için; yağmur suyu çıkıĢ

hidrografının pik debisini azaltmak ve geciktirmek, ıslak ve kuru bekletme hazneleri

teĢkil etmek, yağmur suyu depolama tankları ve suni ıslak alanlar yapılmalıdır

(Mays, 2001).

Yağmur suyu çıkıĢ hidrografının hacmini azaltmak için ise infiltrasyonu ve

buharlaĢmayı arttıracak her türlü tedbirin alınması, ekolojik çatılar, yağmur

bahçeleri, cadde ağaçlandırmaları ve geçirimli kaplamalar yapılmalıdır (Mays, 2001).

26

ġekil 3.3. KentleĢmenin yağmur suyu yüzey akıĢına etkisi (Mays, 2001)

3.3.3. Yağmur suyu bekletmenin baĢlıca çeĢitleri

Yağmur suyu bekletme sistemlerinin baĢlıca çeĢitleri bekletme, geciktirme, akıĢ

mecrası boyunca depolama tesisleri ve havuzlardır. Bekletme, ölçülen fakat kontrol

edilemeyen bir çıkıĢtan serbest bırakılan yağmur suyunun geçici olarak

depolanmasını sağlayan yapılardır. Bekletme tesisleri genel olarak giriĢ hidrografının

pik değerini düĢürerek yayar ve düzleĢtirir. 12-36 saat arasında bekletme kapasitesine

sahip yapılar su kalitesinin geliĢtirilmesi amacıyla da kullanılabilir (Mays, 2001).

Geciktirme, düzenlenmiĢ bir çıkıĢtan gelen debinin tamamının ya da bir kısmının

uzun süre depolandığı tesislerdir. Infiltrasyon havuzları geciktirme tesislerinin sık

görülen örneklerindendir. Suyu devamlı düzenleyen göletler ise en sık görülen

geciktirme tesisleridir (Mays, 2001).

Yağ

mur

ve

Sız

ma

Hız

ı Yağmur

KentleĢmeden önceki sızma

KentleĢmeden sonraki sızma

KentleĢmeden önce

KentleĢmeden sonra

Zaman

Yüze

yse

l A

kıĢ

(Q

)

Zaman (t)

27

Bekletme ve Geciktirme tesisleri de akıĢ mecrası boyunca depolama ve diğer tesisler

olarak alt bölümlere ayrılmaktadır. AkıĢ mecrası boyunca depolama, akıĢı direkt

olarak durduran tesislerdir. AkıĢ mecrası boyunca depolama sıklıkla akıĢın

bulunduğu alanda teĢkil edilen bir tesis olmakla beraber bölgesel yağmur suyu drenaj

sistemi planında gerekli olan bir bölümdür. YağıĢın düĢtüğü yerde bulunan tesislerde

ise çıkıĢ yapılarının tasarımında çatılar, otopark alanları gibi geçirimsiz yüzeylerden

akıĢa geçen suya özel olarak dikkat gösterilmesi gerekir. Bu tür alanlardan akıĢa

geçen hacimler küçük iken, gerekli çıkıĢ yapılarının da küçük olması bu bölgelerde

madde birikimini arttırır. Bunun yanında çıkıĢ yapısı geçici olarak depolanan suyu

makul bir zaman içinde geçirebilmelidir. Binaların çatıları suyu çabucak

uzaklaĢtıracak Ģekilde tasarlanmalıdır ki çıkıĢ yapıları tıkanmadan su

uzaklaĢtırılabilsin (Mays, 2001).

AkıĢ mecrası dıĢında depolama, debinin akımdan ayrılarak ayrı bir depolama tesisine

aktarılmasıdır. Buna en belirgin örnek kanal kenarından gelen yağmur sularının

taĢıma oluğuna yönlendirerek toplanmasıdır (Mays, 2001).

Islak Havuzlar ve Ġnfiltrasyon Havuzları, ıslak havzalar yağmur suyunu devamlı

olarak bir araya toplayarak düzenlenmesi amacıyla tasarlanmıĢ bekletme

havuzlarıdır. Tasarımları devamlı toplama havuzu hariç diğer bekletme havuzlarına

benzemektedir. Islak havuzlar genellikle estetik, su kalitesinin geliĢtirilmesi,

balıkçılık ya da vahĢi hayatın düzenlenmesi için kullanılmaktadır. Tüm çıkıĢ yapıları

bekletme havuzunun normal seviyesinin üzerinde bulunur. Ġnfiltrasyon havuzları da

çıkıĢ yapıları olmadan inĢa edilebilmesine rağmen çoğu açıdan diğer bekletme

havuzlarına benzemektedir. Ġnfiltrasyon ile yeraltısularını besleme amacıyla

yağmursularını uzun süre tutabilirler (Mays, 2001).

3.3.4. Yüzeysel bekletme çeĢitleri

Kuru bekletme havuzları yağıĢ sonrasında boĢalmakta olup, geciktirme havuzları

sürekli su havuzu üzerindeki suyu çok daha uzun süre tutmaktadır. ġekil 3.4.’de

geniĢletilmiĢ bekletme havuzu gösterilmektedir. Su havuzdan girer setin arkasında

toplanır ve yavaĢ bir Ģekilde delikli çıkıĢ yapısından deĢarj olur. Delikli yapının

28

etrafından bulunan iri agrega veya sürüntü maddesi nedeniyle tıkanmayı minimize

etmektedir. Genel olarak gereken su kalitesinde hacim doldurulduğu anda geri kalan

debi baĢka bir havuza aktarılmakta ya da birincil taĢıma oluğundan tahliye

edilmektedir (Mays, 2001).

ġekil 3.4. GeniĢletilmiĢ bekletme havuzu (Mays, 2001)

Atıkları uzaklaĢtırmak için de tasarlanan geciktirme havuzuna örnek ġekil 3.5.’de

gösterilmektedir. ġekilde görüldüğü üzere kirlilik çökelmeyle ayrıĢtırılır. Besinler su

tablasındaki fotoplanktonların büyümesi ve göl çevresinde sığ bölgelerde bulunan

bitkilerin yardımı ile uzaklaĢtırılmıĢ olur (Mays, 2001).

ġekil 3.5. GeliĢtirilmiĢ Geciktirme Havuzu (Mays, 2001)

ġekil 3.6.’da Scotsdale Arizona’da uygulanan ve kullanılmakta olan bekletme

havuzları gösterilir iken, ġekil 3.7.’de Pearland Texas’ta uygulanan Geciktirme

Maksimum Depolama Seviyesi

Sedde

Birincil

Savak Emniyet

Savağı

Sedimentasyon

Kaba Agrega Izgara

ÇıkıĢ

Bitki Örtüsü

Havuzun üst seviyesi

(2-4 hafta seviye korunur)

Maksimum

Depolama

Seviyesi

Sedde

Izgara

Sedimentasyon

Emniyet

Savağı

Birincil

Savak

ÇıkıĢ

29

Havuzları gösterilmektedir. ġekil 3.8.’de ise otoyol drenajı ile tutulan suyun

bekletme havuzuna aktarımı gösterilmektedir (Mays, 2001).

ġekil 3.6. Scotsdale/Arizona’da bulunan örnek bekletme havuzu (Mays, 2001)

ġekil 3.7. Pearland/Texas’da bulunan örnek geciktirme havuzu (Mays, 2001)

30

ġekil 3.8. Drenaj ile tutulan suyun bekletme havuzuna aktarılması (Mays, 2001)

3.4. Yağmur Suyu Yönetimi

Yağmur suyu yönetimi, Hidrolojik çevrimde bulunan (Bkz. ġekil 3.1.) suyun değiĢik

formlarını anlamak, kontrol etmek ve yararlanmak için kullanılan bilgidir. Yağmur

suyu yönetiminin anahtar bileĢeni drenaj sistemi olup, bu sistemin hayati

fonkisyonları, olumsuz hava koĢulları altında yağmur suyunu sokaklardan

uzaklaĢtırarak ulaĢımda kullanılan arterlerin çalıĢmasını sağlanması, drenaj

sisteminin yüzeysel akıĢ oranını ve hızını kontrol altında tutarak yerel yerleĢim

bölgelerinde meydana gelen hasarın çok düĢük seviyelerde kalmasının sağlanmasıdır

(Mays, 2001).

Drenaj sistemi yüzeysel akıĢı doğal ya da sonradan yapılan akıĢ yollarına aktarır.

Sistem yağmur suyu ile taĢınan atıkların çevreye vereceği zararı en aza indirir. Açık

drenaj kanalları ve bekletme havuzları ana görevinin yanında rekreasyon alanları

olarak da kullanılabilir (Mays, 2001)

31

4. ARAġTIRMA BULGULARI VE TARTIġMA

4.1. Antalya Yağmur Suyu Drenaj Sistemi

Kentsel alanlardan gelen yağmur suyu, su ortamlarının kirlenmesinin ana

nedenlerinden biridir. YapılaĢmıĢ alanlar, çatı, park alanları ve caddeler gibi birçok

geçirimsiz alanı kapsar. Kaplamalı alanların üzerinden akan yağmursuları, ızgara ve

kanallarda çökelir ve drenaj hatlarından akar. Yağmusuyu yeryüzünden akarken

kimyasallar, gübreler, pestisitler (zirai mücadele ilaçları) ve çöplerle karıĢarak çok

çabuk kirlenebilir. Yağmur suyu kirliliğini yaratan kaynakların belirlenmesi ve

bunların uzaklaĢtırılması yağmursularını temiz tutmak için en uygun ve en ekonomik

yoldur.

Antalya ağırlıklı olarak Ģehrin kuzeyinde bulunan dağların eteklerinden doğan

kaynak sularının içindeki kalsiyum karbonatın çökelmesi sonucu oluĢan traverten

yapı üzerinde kurulmuĢtur.

Antalya’da tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kıĢlar

ılık ve yağmurludur. Yıllık ortalama yağıĢ miktarı yaklaĢık 1.103 mm’dir. YağıĢların

%75 kadarı kıĢ döneminde Kasım-Mart ayları arasında düĢmektedir (Yılmaz, 2008).

Son yıllarda Antalya kenti genelinde hızlı bir büyüme yaĢanmıĢtır. Uluslar arası

boyutlardaki potansiyeli ile Antalya, Türkiye’nin en önemli büyük kentlerinden biri

durumuna gelmiĢ ve ülke geneline göre oldukça hızlı bir kentleĢme süreci

geçirmektedir. 1965-1997 döneminde yıllık ortalama %6,3 gibi çok yüksek bir

kentsel nüfus artıĢ hızı elde edilmiĢtir. Bu değer aynı dönemde Türkiye yıllık

ortalama kentsel nüfus artıĢ hızından iki kat daha büyüktür (Yılmaz, 2008).

Kent geliĢtikçe doğal drenaj sistemlerini destekleyici yağmur suyu drenaj

altyapısının oluĢturulması gerekmektedir. Bunların uygulaması 1970’li yılların

baĢlarında baĢlamıĢ ve aĢamalı olarak yapılan çeĢitli ilavelerle geniĢletilmiĢtir.

Mevcut yağmur suyu drenaj sisteminin önemli ölçüde yetersiz kaldığı yerinde

yapılan gözlemlerle tespit edilmiĢtir (ġekil 4.1.). Kısa süreli ve Ģiddetli olmayan

yağıĢlarda dahi Ģehirde yol ve bulvarlar üzerinde göllenmeler ve buna bağlı olarak

32

derin yüzey suyu akıĢları oluĢmaktadır. Bu da yaya ve araç trafiğinde kesintilere,

düĢük kotlardaki komĢu mülkiyetlerin taĢkına maruz kalmasına sebep olmaktadır.

ġekil 4.1. Yağmur sonrası Antalya’dan görünüm

4.2. Antalya Mevcut Yağmur Suyu Drenaj Sistemleri

Antalya’da 1970 yılına kadar yağmur suları gerek doğal yollardan gerekse yaz

aylarında sulama amaçlı olarak kullanılan yapay kanallar aracılığı ile denize deĢarj

olmuĢtur. Ġlerleyen zaman ile birlikte nüfusun artması ile geçirimsiz tabakaların

artması ve Ģehrin geliĢmesi ile doğal drenajlar yetersiz kalmıĢ, yeni drenaj hatları

yapılması gerekmiĢtir.

4.2.1. Doğal drenaj sistemleri

Taban travertenlerine infiltrasyonun yüksek oluĢu nedeni ile de akıĢa geçen suyun

yüzdesi oldukça düĢüktür. Böylece yağmursularının büyük bir bölümü yeraltına

drene olmuĢtur. Ancak hızlı kentleĢmenin getirdiği yapılaĢma ve betonlaĢma

nedeniyle yağmur suyunun infiltrasyonunu sağlayan geçirgen yüzeyler giderek

azaldığından, doğal drenaj yollarına ilave olarak borulu drenaj altyapısına

33

gereksinimi doğmuĢtur. 1970’li yılların baĢında baĢlayan yağmur suyu altyapı

sistemi inĢaatları zaman içerisinde ihtiyaç gösteren yerlerde çeĢitli ilaveler yapılarak

sürdürülmüĢtür. Antalya kentinin mevcut drenaj sisteminin ana hatları EK-1’de

gösterilmektedir. Kapalı sisteme ait mevcut ana hatlar genellikle ana yolların

kamulaĢtırma sınırları içerisinde yeralmakta olup, bu kanallar doğal kanallara ya da

doğrudan denize deĢarj olmaktadır. Kentin doğusunda yeralan Düden Çayı ana

sulama kanallarından ayrılan sekonder kanallar da artık kısmen drenaj kanalı

görevini görmekte ve bunların çoğu mevcut kapalı drenaj sistemine bağlanmaktadır.

Kentin kuzey kesiminde ise yağmursuları mevcut durumda DSĠ’nin Varsak Kanalına

deĢarj olmaktadır. Kepez Hidroelektrik Santrali çıkıĢ sularının taĢınması amacıyla

inĢa edilen bu kanal, ana toplayıcı kanal görevi görüp bu bölgeden gelen

yağmursularını toplamakta ve kentin doğu kesiminde yer alan Düden Çayına

boĢaltmaktadır. DeĢarj noktası DüdenbaĢı Ģelalelerinin akıĢ yukarısında, kuzeyinde

bulunmaktadır. Konut yerleĢim alanlarında çoğunlukla lokal drenaj çözümleri

uygulanmıĢtır. Yapılardan gelen çatı suları foseptik çukuru görevi de gören çukur ve

kuyular aracılığı ile yeraltı traverten formasyonuna deĢarj edilmektedir.

4.2.2. Yapay drenaj sistemleri

Kentin geliĢmesine paralel olarak yüzey akıĢ suyu (akıĢa geçen yağmur suyu)

miktarının artması, mevcut doğal drenaj yapısını güçlendiren drenaj altyapı

sistemleri altbaĢlıklarda detaylı olarak tanımlanmaktadır.

4.2.2.1. Konyaaltı bölgesi drenaj sistemi

Ġndere sistemi hariç olmak üzere batı havzalarında yüzey akıĢ suyu drenajları büyük

ölçüde doğal akarsular ile sağlanmaktadır. Bazı sorunlu bölgelere hizmet götüren

küçük ve az sayıda tali sistemler bulunmakla beraber kayda değer en önemli drenaj

hattı, 100. Yıl Bulvarının devamı olan büyük bulvarın orta refüjünde uzanan

1.50x2.00 m’lik kutu menfezdir (ġekil 4.2). Bu menfez, 100.Yıl Bulvarı ile

34

Dumlupınar Bulvarının kesiĢtiği kavĢaktan baĢlayıp, Arapsuyu Deresinin en batı

kolu üzerinde yeralan menfeze kadar uzanmaktadır.

ġekil 4.2. Konyaaltı bölgesi drenaj sistemi

4.2.2.2. Ġndere drenaj sistemi

Ġndere; Gazi, Namık Kemal ve Vatan Bulvarının kesiĢtiği kavĢaktan, Çallı

KavĢağından 100.Yıl ve Dumlupınar Bulvarının kesiĢtiği kavĢağa kadar uzanan

drenaj sistemine deĢarj olanağı sağlamaktadır. Bu akıĢ aĢağı kavĢak noktasında

sistem iki at nalı kesitli menfez ile 100.Yıl Bulvarına geçmektedir (ġekil 4.3.).

ġekil 4.3. Ġndere 1. kısım drenaj sistemi

35

Çallı kavĢağı altındaki 2.20x2.70 m’lik kutu menfez sonrasında hat, Bayındır

Mahallesi içerisinde uzanan Palmiye Caddesi boyunca açık kanal olarak devam

etmektedir (ġekil 4.4.). Ġki adet Ø800 mm’lik boru menfez ile Toroslar Caddesinin

altından geçen hat Meltem Mahallesi içerisinde yoluna devam etmektedir.

Sonrasında 8. Cadde ve 100. Yıl Bulvarını geçen kapalı sistem Ġndere’ye deĢarj

olmaktadır. Bu kesimde kapalı kesitin boyutları genelde 1.50x1.50 m’lik kutu kesit

Ģeklindedir. Kısa aralıklarda kaplamasız açık kanal bölümleri de yer almaktadır.

ġekil 4.4. Ġndere 2. kısım drenaj sistemi

4.2.2.3. Tünel ağzı sistemi

Karayolları 13. Bölge Müdürlüğü Misafirhane ve Lojmanlarına ait mülkiyet

içerisinden geçerek denize deĢarj olan Tünel Ağzı Deresine 100. Yıl Bulvarı

üzerinden baĢlamak üzere bir kutu menfez bağlantısı vardır. 100. Yıl Bulvarı ile

Turgut Reis Caddesinin kesiĢtiği kavĢağın yakınlarından baĢlayan hat, Bulvarın orta

refüjü boyunca uzanıp Piri Reis Caddesi ile kesiĢme noktasına ulaĢmaktadır. Burada

hatta 193. Sokak ile 184. Sokaktan inen kol bağlanmaktadır. Sonrasında menfez Piri

Reis Caddesinden aĢağıya inmekte ve TeomanpaĢa Caddesinden dönerek yukarıda

anılan Karayollarına ait sahanın içine girmektedir (ġekil 4.5.).

36

ġekil 4.5. Tünel ağzı sistemi

4.2.2.4. Fasilis sistemi

Fasilis Deresi, Turgut Reis Caddesinden aĢağıya inen kutu menfeze deĢarj

sağlamaktadır. Turgut Reis ile Mimar Sinan Caddelerinin kesiĢtiği noktadan

baĢlayan hat Tonguç Caddesi ile 100. Yıl Bulvarını kesmekte ve TeomanpaĢa

Caddesine gelmektedir. Devamında 145 ve 136 Sokak boyunca ilerleyen menfez

124. Sokak arkasında doğal dereye deĢarj olmaktadır. Ayrıca Turgut Reis Caddesinin

orta refüjünde 100. Yıl Bulvarına ulaĢtığı noktada bir yol drenajı mevcuttur (ġekil

4.6.).

37

ġekil 4.6. Fasilis sistemi

4.4.2.5. Büklüdere sistemi

Büklüdere aĢağıda tanımlanan doğal hatlara ve drenaj sistemlerine deĢarj olanağı

vermektedir. Büklüdere üzerinde inĢa edilen kutu menfeze 67. Sokak üzerinden daha

küçük bir kutu menfez bağlanmaktadır. Anılan kol akıĢ yukarıya doğru takip

edildiğinde 86. Sokaktan geçtiği, Yener Ulusoy Bulvarını keserek Dolaplıdere

Caddesi, Çatalköprü Caddesi ve Adnan Menderes Bulvarı boyunca uzandığı,

sonrasında Bulvarın Mevlana Caddesi ile kesiĢtiği kavĢağa ulaĢtığı ġekil 4.7.’de

gösterilmektedir.

ġekil 4.7. Büklüdere 1. kısım drenaj sistemi

38

ġekil 4.8.’de gösterilen 100. Yıl Bulvarı ile Adnan Menderes Bulvarı boyunca

uzanan 1.00 m. çapımdaki yol dreni de Büklüdereye bağlanmaktadır. Aynı Ģekilde

Tonguç Caddesi ile Vatan Bulvarının orta refüjlerinde uzanan yol drenleri

Büklüdereye bağlanmaktadır.

ġekil 4.8. Büklüdere 2. kısım drenaj sistemi

Büklüdereye bir diğer doğal bağlantı da ġekil 4.9.’da gösterilen, 622 ve 624.

Sokaklar dan geçen hattır. Bu hat, Sokullu Caddesine kadar kutu menfez olarak

devam etmektedir ve daha sonra Akın Caddesinin güneyini drene eden kutu kesite

bağlanmaktadır. Oradan da Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Orman Bölge Müdürlüğü

Antalya Ġl Müdürlüğü mülkiyetlerine hizmet götüren kanala ulaĢmaktadır.

39

ġekil 4.9. Büklüdere 3. kısım drenaj sistemi

Bu arada Sanayi Sitesinin güney batı kesiminde de bir drenaj sistemi bulunmaktadır.

Bu sistem, Sanayi Caddesi ile Akın Caddesinin kesiĢtiği köĢede bir derin kuyu

içerisine boĢalmakta, Büklüdereye bağlanmamaktadır. Ancak bu kuyunun yeteri

kadar etkin çalıĢmadığı anlaĢılmaktadır.

Sanayi Caddesindeki doğal derenin baĢ kısmı iki adet 1 m. çaplı boru ile Sanayi

Sitesinin doğu kesiminin yağmursularını toplamaktadır. Bu drenlerden biri ayrıca

Gazi Bulvarındaki menfeze bağlıdır. Bu bağlantı Gazi Bulvarı ile Fatih Caddesinin

kesiĢiminin batısında yeralmaktadır.

Büklüdereye en büyük bağlantı ġekil 4.10.’da gösterilen Tonguç Caddesi üzerinden

olmaktadır. BaĢlangıçta 2.50x1.50 m. boyutlarında olan bu menfez Karacaoğlan ve

AĢık Veysel Caddelerinin orta refüjü boyunca uzanmaktadır. Yeni Hal Yolu üzerinde

Gazi Bulvarını kesmekte ve baĢlangıç noktası olan Yeni Halin ve çevre yollarının

drenaj sularını toplamaktadır. Bu menefeze bağlı bir branĢman daha vardır. Bu hat

ġekil 4.10’da gösterilen YeĢilırmak ve Sakarya Caddelerinin kesiĢme noktasından

baĢlayıp, YeĢilırmak ve Kızılırmak Caddelerinin orta refüjünden güneye doğru

40

inerek Kızılırmak Caddesi ile Karacaoğlan Caddesinin kesiĢtiği kavĢak noktasında

yukarıda anılan menfeze bağlanmaktadır.

ġekil 4.10. Büklüdere 4. kısım drenaj sistemi

4.2.2.6. Kaleiçi sistemi

Barbaros, Kılıçarslan ve Selçuk Mahallelerini içeren, Kaleiçi olarak adlandırılan alan

eski Ģehir merkezini oluĢtumaktadır. Kaleiçi Bölgesi turistlerin yoğun ziyaret

yerlerinden biridir. Bu alan kuzeyde Cumhuriyet Caddesi, güneyde ve doğuda

Atatürk Caddesi, batıda yat limanı ve deniz ile çevrilidir. Genel olarak turistik amaçlı

iĢyerlerinin, dükkanlar, oteller, pansiyonlar ve lokantaların bulunduğu çoğu denize

doğru dik eğimli dar sokaklardan oluĢmaktadır.

Alan içerisinde genel olarak küçük ve derin olmayan drenaj kanallarından kurulu

kompleks bir drenaj ağı mevcuttur. Çoğu Roma Dönemine ait olan hatlardan bir

tanesinin Atatürk Caddesinin batı tarafındaki kaldırımın altından aĢağıya doğru

inerek tarihi Üçkapılardan Kaleiçine girdiği sanılmaktadır. Kaleiçinde ġekil 4.11.’de

gösterilen, Hesapçı Sokak boyunca uzanan hat, Hıdırlık Kulesi yanından denize

41

deĢarj olmaktadır. Ancak diğer tarihi ve eski hatlarda olduğu gibi, bu hattın da gerçek

güzergahı bilinmemektedir.

ġekil 4.11. Kaleiçi drenaj sistemi

Zaman içerisinde sisteme yeni hatlar eklenmiĢtir, hali hazırda hemen hemen tüm

sokaklar küçük açık kanal, borular ve kutu kesitler ile drene olmakta, bu hatlar da

Yat Limanı ve çevresinde birkaç noktadan denize deĢarj olmaktadır.

4.2.2.7. Doğu Antalya sistemi

Doğu Antalya’da yeralan ġekil 4.12.’de gösterilen ÇaybaĢı, Zerdalilik, Demircikara,

ve Gençlik Mahallelerini drene eden bazı yapay sistemler mevcuttur. Bunlar sahil

kesiminde belirli noktalardan denize dökülmektedirler.

42

ġekil 4.12. Doğu Antalya sistemindeki mahalleler

ġekil 4.13.’de gösterilen Karaalioğlu Parkı Deniz DeĢarjına gelen sistem 1345

Sokaktan baĢlamaktadır. Borulu olarak baĢlayan hat Ali Çetinkaya Caddesinden

aĢağıya kutu menfez olarak inmekte ve Cebesoy Caddesi ile kesiĢme noktasına

gelmektedir. Ayrıca Cebesoy Caddesinde güneye doğru uzanan küçük bir kutu

menfez mevcuttur. Ana hat Recep Peker Caddesi üzerinden Atatürk Caddesi ile

kesiĢme noktasına ulaĢmaktadır. Atatürk Caddesinin orta refüjünden kısmen kutu

menfez kısmen de açık kanal niteliğinde olmak üzere aĢağıya inen hat Fevzi Çakmak

Caddesi hizasında Karaalioğlu Parkının içinden geçerek Hıdırlık Kulesi

yakınlarından denize dökülmektedir.

43

ġekil 4.13. Doğu Antalya 1. kısım drenaj sistemi

Ali Çetinkaya ile Cebesoy Caddelerinin kesiĢme noktasından baĢlayan küçük

boyuttaki kutu menfez Hüsnü KarakaĢ Caddesinde diğer kutu menfeze

bağlanmaktadır. Arık ve Tınaztepe Caddeleri boyunca uzanan menfez Fevzi Çakmak

Caddesinin orta refüjünden geçen kutu menfez ile birleĢmektedir. ġekil 4.14.’de

kırmızı oklar ile gösterilen hat, Atatürk Stadyumu kuzeyinden geçerek Karaalioğlu

Parkı içerisine girmekte ve denize dökülmektedir.

IĢıklar Caddesi Deniz DeĢarjı, Fevzi Çakmak Caddesinin orta refüjünde yer alan

ġekil 4.14.’de turuncu oklar ile gösterilen kutu menfez, IĢıklar Caddesi boyunca

uzanmakta ve 19 Mayıs Caddesi ile 1319 Sokaktan gelen bir branĢman bağlantısını

alarak Tevfik IĢık Caddesi ile kesiĢme noktasında denize deĢarj olmaktadır.

44

ġekil 4.14. Doğu Antalya 2. kısım drenaj sistemi.

Elektrik Kanalı Deniz DeĢarjı, bu alanı drene eden ana deĢarj hattı Tevfik IĢık

Caddesi ile Lara Caddesi kesiĢimi yakınlarındaki eski Hidroelektrik Santralının çelik

45

by-pass borusunu kullanmaktadır. Bu boru yaklaĢık 1.00 m. çapında olup,

falezlerden dik bir eğimle inip deniz seviyesinin yaklaĢık 10 m. üzerinde Akdeniz’e

deĢarj olmaktadır. Elektrik kanalı olarak adlandırılan açık kanalın deĢarjı için hizmet

gören bu çıkıĢ, ayrıca aĢağıda listelenen sistemlere de deĢarj olanağı sağlamaktadır.

Cebesoy Caddesinden aĢağıya, Recep Peker Caddesi ile kesiĢtiği noktanın

güneyinden baĢlamak üzere Ø800 mm’lik bir dren inmektedir. Bu sistem Burhanettin

Onat Caddesinden Hafif Raylı Sistem Depolama ve Terminal Ġstasyonunun arkasına

kadar uzanan ana deĢarj hattına bağlanmaktadır. Cebesoy Caddesinden geçen hatta

1408 ve 1385 Sokaklardan iki branĢman bağlanmaktadır. Bu havzanın orta kısımları

1408 Sokak kesiĢiminin güneyine doğru çok düz ve eğimsizdir. Bu kesimde drenaj

hattı birkaç drenaj kuyusuna da bağlanmıĢtır ancak bunların büyük ölçüde etkin

olamadığı anlaĢılmaktadır.

Ali Çetinkaya Caddesi ile kesiĢme noktasının hemen güneyinden 1420 Sokak ile

kesiĢimine kadar Burhanettin Onat Caddesinin orta refüjünden aĢağı inen 3.50x4.50

m. boyutlarında bir kutu menfez bulunmaktadır. Değirmenönü Caddesinden gelen

borular ve kutu menfezlerden oluĢan Çapacı Kanal Sistemi de 1420 Sokaktan

Burhanettin Onat Caddesindeki menfeze bağlanmaktadır. Buradan itibaren 1403

Sokak kesiĢimine kadar açık kanal olarak devam eden hat, 1403 Sokaktan itibaren

1.50x1.00 m.’lik kutu menfezle yol kenarındaki Park içerisinde bulunan büyük bir

kolektör menholüne bağlanmaktadır. Daha sonra yaklaĢık 2.00x1.50 m. boyutlarında

kutu menfezle Cebesoy Caddesinin altından geçerken bu caddeden gelen dreni de

toplayıp, Perge Bulvarı ile Portakal Çiçeği Bulvarından geçen ortalama 3.0x3.0 m.

boyutlarındaki kutu menfezi de sisteme dahl ederek Elektrik Kanalı yoluyla deniz

deĢarjına yağmur sularını ulaĢtırmaktadır.

Yakın zaman önce Demircikara Mahallesi içerisinde bulunan 1604 Sokak ile

Tolunay Caddesine döĢenen Ø800 mm ile Ø1000 mm’lik yol drenleri 1436 Sokak

yanından güneye yönelmektedir. Burhanettin Onat Caddesinin doğusundaki düĢük

kottaki alanın sularını da toplayan sistem caddeyi oldukça düĢük kotta alttan

46

geçmekte ve yukarıda anılan park içerisindeki kolektör menholüne deĢarj olmaktadır.

Buradan Elektrik kanalı böĢgesinde deniz deĢarjına ulaĢmaktadır.

Elektrik kanalına gelen tüm yağmur suyu akıĢı ġekil 4.15’de gösterilmiĢtir.

ġekil 4.15. Doğu Antalya 3. kısım drenaj sistemi

4.3. Antalya Mevcut ve Gelecekteki Yağmur Suyu Drenaj Gereksinimi

Mevcut yağmur suyu drenaj sisteminin önemli ölçüde yetersiz kaldığı gözlemlerden

açıkça anlaĢılmaktadır. Tespit edilen temel yetersizlikler aĢağıda sıralanmıĢtır:

Doğal drenaj kanallarının yatakları ve Ģevleri pek çok yerde bitkiler ile kaplanmıĢ

olup, temizlenme ihtiyacı göstermektedir. ġekil 4.16.’da görülen bu gibi kanallar

üzerinde yeralan menfezler ya kısmen ya da tamamen tıkalı durumdadır. Bitki

oluĢumu, çöp ve moloz yığınları en sık karĢılaĢılan problemlerdir.

47

ġekil 4.16. ÇıkıĢ bölümü problemli yağmur suyu menfezi

ġekil 4.17.’de görüldüğü üzere yollar ile yağmur suyu akıĢlarının dik olarak

kesiĢtikleri yerlerde akıĢlar genellikle civar araziden daha yukarı kotlarda inĢa edilen

yollar tarafından engellenmiĢtir. Karayolu ile yollara ait drenaj sistemleri genelde

komĢu arazilerden gelen akıĢları toplayamayacak kadar yüksek kotlarda inĢa

edilmiĢtir.

ġekil 4.17. Yol kotu yüksek bölgede yerleĢim

48

ĠnĢa edilen drenaj hatları ister borulu sistem olsun, ister kutu menfez veya kanal

olsun genelde yeterli kapasiteye sahip değildir. Ayrıca tasarım ve uygulamada eğim

ve hız Ģartlarına bakılmaksızın, mevcut altyapı tesislerinin deplase edilmesinin de

mümkün olmadığı bölümlerde yağmur suyu drenaj kanallarında kesit daraltmasına

gidilmiĢtir.

Pek çok yerde refüj veya kaldırımlara ait bordür taĢları içerisinde yollardan gelen

yüzey akıĢ sularını alacak delikler (yanal alıĢlar) bırakılmıĢtır. ġekil 4.17.’de de

gösterilen bu basit su alma ağızları, yol kenarı ve yol üstü ızgaralı alıĢlardan çok

daha az verimli çalıĢmaktadır. Yollar üzerinde teĢkil edilen yanal alıĢlar ile yol

kenarı alıĢları düzenli aralıklarla bırakılmamıĢ olup, çöp ile doludur.

ġekil 4.18. Yol üzerinde teĢkil edilen yanal alıĢ

Yol kenarı alıĢları nadiren yol kenarında oluĢturulmuĢtur. Dolayısı ile yüzey akıĢ

sularını cadde ızgaraları ile toplamak mümkün olmamaktadır.

49

Özellikle dıĢ mahallelerde olmak üzere birçok yerde yol ve cadde bordürleri yoktur.

Bu da yoldan gelen yüzey sularının civar arazilere taĢmasına sebep olduğu gibi, yol

dolgularının tahrip olması ve taĢkın sularında silt birikmesi sonuçlarını da

doğurmaktadır.

Yollar genelde gerekli enine eğimi sağlayacak Ģekilde inĢa edilmemiĢtir. Ayrıca

yüzey akıĢ sularının yanal alıĢlara ve yol kenarı alıĢlarına giriĢlerini önleyecek

Ģekilde yol geniĢletmesi, onarımı ve kaplama yapıldığı gözlemlenmiĢtir. Birçok halde

alıĢlar tamamı ile bozulmuĢtur. Bunun sonucunda yeterli boyutlarda drenaj sistemine

sahip yollarda dahi drenaj sistemi çalıĢmaz olup, taĢkın sorunu yaĢanmaktadır.

Mevcut drenler içinde sediman birikimini önlemek için düzenli bakım

gerekmektedir. Sediman birikimi ana hatlar için problem olmakla birlikte, tali

hatlardaki sediman birikimi bunları tamamen iĢlevsiz hale getirmektedir.

GeliĢme/inĢaat faaliyetleri küçük drenaj sistemlerinin çoğunlukla tıkanmasına veya

kırılmalarına yol açmıĢtır. Drenler içindeki akıĢlar da daha küçük çaplı boruların,

kablo ve benzeri hatların enine geçiĢleri nedeni ile ortaya çıkan kesit daralmalarından

dolayı kısıtlanmıĢtır.

Menhol/baca kapakları birçok yerde ya yerinde değildir ya da yerine iyi oturmamıĢ

durumdadır. Her iki halde de sağlık problemi yaratmakta ve yağmur suyu drenlerinin

içine çöp ve atık maddeler atılmasına sebep olmaktadır.

ġehrin ağırlıklı olarak sanayi yapılarının bulunduğu mahallelerdeki drenler içerisinde

yağ ve benzeri atıkların bulunduğu gözlemlenmiĢtir. Böyle yerlerde yağ tutucuların

yapılmasına önem verilmesi gerekmektedir.

Yol drenaj sistemlerinin genel yetersizliği yağıĢlı havalarda ortaya çıkmaktadır.

Yüzey sularının yanal alıĢlardan ve yol kenarı alıĢlarından içeriye drenaj sistemine

giremediği görülmektedir. DüĢük noktalarda göllenmeler olmakta ve Antalya

genelinde yollarda kullanılan yüksek bordür taĢları arasında yağmur suyu akıĢları

ciddi derinliklere ulaĢmaktadır.

50

Ayrıca doğal dere yataklarının kazıdan çıkan malzemelerin dökülmesiyle kapatılması

sonucu mevcut dere yatakları üzerinde taĢkın problemleri artmıĢtır. Üstelik bazı

doğal dere yatakları üzerinde yerleĢimler oluĢmuĢ durumdadır. Etkin bir drenaj

sistemi kurulabilmesi için doğal dere yataklarının korunması veya artık kalıcı olduğu

kabul edilen yapıların çevresinden dolaĢarak yataktan gelecek taĢkın suyunu derive

edecek alt yapıların oluĢturulması gerekmektedir.

Sulama amaçlı inĢa edilen kanallar tarımsal alanlara cazibeyle su sağlayabilmek için

genellikle çevre araziden daha yüksek kotlarda yapılmıĢlardır. Ancak bu kanalların

uç kesimlerinde, muhtemelen tarımsal alanların drenajını sağlamak ve sulama fazlası

suyu tahliye etmek için kanal taban kotları doğal zemin kotundan daha düĢüktür.

Hızlı kentsel geliĢim ve yerleĢim alanlarının daha önce tarım yapılan arazilere kadar

ilerlemesi, sulama suyu ihtiyacını ortadan kaldırmıĢtır. Tersine drenaj altyapısına

büyük bir gereksinim doğmuĢ, zaman içerisinde uç kesimlerdeki bazı sulama

kanallarının drenaj amaçlı çalıĢması mümkün olmuĢtur. Ancak bu Ģehrin dıĢ

mahallelerindeki çevre zemin kotundan daha yüksekte yapılmıĢ olan kanallar için

uygulanabilir değildir. Üstelik bazı durumlarda kentsel yerleĢimleri kanalların akıĢ

aĢağı kesimlerde mevcut kesitlerini tahrip etmiĢ, diğerlerinin ise drenaja çalıĢma

kapasitelerini düĢürmüĢtür. Bunun sonucu olarak sulama suyu fazlası ile yağmur

suyu birleĢince taĢkınlar oluĢmaktadır.

4.4. Antalya Drenaj Problemlerinin Değerlendirilmesi

Kent merkezinde ana drenaj sorunlarına değinildikten sonra, bu sorunların

aĢılabilmesi için gerekli hususların irdelenmesi gerekir. Bu doğrultuda kentin maruz

kaldığı taĢkınların önüne geçilebilmesi için yağmur suyunu taĢıyıp uygun

noktalardan deĢarj edecek drenaj altyapısının oluĢturulması gerekmektedir.

Projelendirme ve inĢaat uygulamaları kentin potansiyel geliĢimine paralel olarak

optimize edilmelidir. Örneğin, yol enine eğimlerinde etkin çalıĢan ızgara giriĢlerinin

iyileĢtirilerek, verimli çalıĢması sağlanmalı, yağmur suyu akıĢlarının etkin Ģekilde

toplanması gerekmektedir. Mevcut sistemlerin iĢletme ve bakım sıklıkları

51

arttırılırken yeni yatırımlarla yeni drenaj sistemleri mevcut sisteme entegre

edilmelidir.

Kentsel geliĢimin yanısıra, çevresel etkilerin doğal dere yataklarının korunması, yağ

tutucuların teĢkili gibi konularda kontrolünün sağlanması ve gerekli düzenlemelerin

yapılması gerekmektedir.

4.5. Antalya Yağmur Suyu Kirliliğinin Önlenmesi

Nehirlerde ve göllerde kirliliğin baĢlıca nedenlerinden biri de yağmur suyu

deĢarjlarıdır. ġehirler ve kırsal alanlarda oluĢan yağmursuları değiĢik birçok

kimyasalı, gübreyi, pestisitleri çözüp taĢıyabilir ve geçtiği yerlerdeki çöpleri

bünyesine alabilir. Yağmur suyunu kirleten kaynakların belirlenmesi ve bunların

yağmur suyu ile temasının engellenmesi su ortamlarının kalitesinin korunmasında en

iyi ve ekonomik çözümdür.

Çöplerin doğru Ģekilde atılması, yağmur suyu kanallarının çöplerden, tozlardan,

siltlerden ve atıklardan uzak tutulması, park alanlarının ve dıĢarıdaki depolama

alanlarının düzenli olarak süpürülmesi ve böylece çöplerden uzak bir sistemin

sağlanması, yağmur suyu ızgaralarının ve oluklarının temiz tutulması ve düzenli

bakımlarının yapılması, yağ, antifiriz ve diğer sıvıların değiĢtirilmesi sırasında oluĢan

atık sıvıların toplanması, geri dönüĢümünün veya uygun Ģekilde uzaklaĢtırılmasının

sağlanması, benzin istasyonlarında yağ ve gres tutucuların kullanılması, arabaların ve

ekipmanlarının belirlenmiĢ yerlerde yıkanması, ticari araba yıkama tesisleri gibi

birimlerde arabaların ve diğer yağlı ekipmanların yıkanması sırasında oluĢan

atıksuların toplanması ve kanalizasyon sistemine verilmesi ve böylece bu suların

deterjanlar ve yağlı bileĢiklerin arıtıldığı arıtma tesislerine iletilmesi, bahçelerde ve

parklarda pestisit ve gübre kullanımının azaltılması veya iptal edilmesi, erozyona

maruz kalabilecek çıplak alanların ekilerek bitki örtüsünün oluĢturulması ve gevĢek

haldeki kirliliklerin, toprağın ve kumların yağmur suyu ile taĢınmasını önlemek,

potansiyel kirleticilerin depolandığı alanların üzerlerinin örtülmesi, sızıntıların ve

kirletici birikintilerin önlenmesi gerekmektedir.

52

4.6. Antalya’da TaĢkına Maruz Kalan Alanlar

TaĢkın sorunu ile karĢılaĢılan anayol ve caddeler de belirlenmiĢ olup, bunların özet

dökümü Çizelge 4.1.’de verilmiĢtir.

Çizelge 4.1. TaĢkın problemi olan bulvar ve caddeler

Yol/Cadde Bölge TaĢkına Maruz Kalan Yerler

Akdeniz Bulvarı Konyaaltı Karayolunun sular altında kalması.

Ali Çetinkaya Caddesi MuratpaĢa Caddenin yağmur suyu kanalı gibi

çalıĢması.

Güllük Caddesi MuratpaĢa Göllenme + Caddenin yağmur suyu

kanalı gibi çalıĢması.

Cebesoy Caddesi MuratpaĢa Göllenme

Aspendos Bulvarı MuratpaĢa Göllenme + Caddenin yağmur suyu

kanalı gibi çalıĢması.

Atatürk Caddesi MuratpaĢa Göllenme.

B. Onat Caddesi MuratpaĢa Göllenme.

Cumhuriyet Caddesi MuratpaĢa Göllenme.

Dumlupınar Bulvarı MuratpaĢa Yolun yağmur suyu kanalı gibi çalıĢması

Gazi Bulvarı MuratpaĢa Karayolunun sular altında kalması.

Mevlana Caddesi MuratpaĢa Kızılırmak Caddesi kavĢak noktası

yakınında göllenme.

Namık Kemal Bulvarı Kepez Yolun yağmur suyu kanalı gibi çalıĢması

Tınaztepe Caddesi MuratpaĢa KomĢu düĢük kottaki mülkiyetin sular

altında kalması.

Tonguç Caddesi MuratpaĢa Göllenme

Turgut Reis Caddesi MuratpaĢa Yolun yağmur suyu kanalı gibi çalıĢması

Vatan Bulvarı Kepez Yolun yağmur suyu kanalı gibi çalıĢması

YeĢilırmak Caddesi Kepez Yolun yağmur suyu kanalı gibi çalıĢması

100. Yıl Bulvaru MuratpaĢa Yolun yağmur suyu kanalı gibi çalıĢması

53

4.7. Antalya Drenaj Seçeneklerinin GeliĢtirilmesi

Kentsel geliĢimin etkileri ve mevcut taĢkın sorunlarını çözmek amacıyla seçeneklerin

geliĢtirilmesinde uygulanan prensipler: mevcut doğal akarsu yatakları iyileĢtirilmeli,

korunmalı ve bunlardan en yüksek düzeyde faydalanma yoluna gidilmelidir.

Mevcut yapay drenaj sistemlerinden mümkün olan maksimum seviyede

yararlanılmalıdır. Mevcut deniz deĢarjları olabildiğince kullanılmalı, kaçınılabiliyor

ise yeni deniz deĢarjları özellikle plaj kesimlerinde oluĢturulmamalıdır. TaĢkınların

merkezi bölgelerde yoğunlaĢmasını önlemek için mümkün olan yerlerde, yağmur

suyunu Ģehrin merkezi alanlarından uzağa yönlendirecek ana toplayıcı hatlar

oluĢturulmalıdır. Devam etmekte olan drenaj yatırımları tamamlanmalıdır. Çatılardan

gelen yapmursularının mülkiyetlere ait gider çukurları üzerinden taban akiferine

verilmesi uygulamasına devam edilmelidir. Karayolu ve yol drenleri, yol drenajını

sağlamanın yanı sıra civar arazilerden gelecek yağıĢ sularını da toplayan kolektör

olarak düĢünülmelidir. Mahalleler geliĢtikçe tarımsal ihtiyaçlar azalacağı için kentin

daha az geliĢmiĢ bölgelerinde yeralan halihazırda bostan, meyve bahçesi ve tarla olan

alanlarıdaki kanallara sılama suyu verilmesi sınırlandırılmalıdır. Mevcut yağmur

suyu drenaj sistemi içerisinde biriken sedimanın temizlenmesi için bir bakım

programı uygulanmalı ve bu tür birikintiler oluĢmasına meydan vermeyecek sıklıkta

tekrarlanmalıdır.

4.8. Antalya ġehir Merkezi Drenaj Gereksinimleri Analizi

Ciddi seviyelerde taĢkın problemleri özellikle kentin doğu kesimi ile ilgildir. Bu

durum hem sentetik taĢkın olayı hem de gerçek taĢkın olayları için geçerlidir. Mevcut

drenaj sisteminin fazla yüklendiği görülmüĢtür. Burada tespit edilen problemler;

Kuzeyde yer alan Kepez Belediye sınırları içerisinde kuzey-güney yönünde uzanan

caddeler üzerinden gelen yağıĢ suları Gazi Bulvarı boyunca taĢkın sorunu

yaratmaktadır.

54

Kuzeyde, ġekil 4.10’da gösterilen YeĢilırmak ve Kızılırmak Caddeleri boyunca ve

Yeni Hal’e ulaĢan Tonguç Caddesi-Karacaoğlan Caddesi-AĢık Veysel Caddesi arteri

boyunca uzanan mevcut dreanj boruları ve kutu menfezler fazlası ile yüklenmektedir

ve civar arazide taĢkın yaĢanmaktadır.

Kızılarık ve ġarampol Kanalları ile Gazi Bulvarı’ndan gelen yağıĢları taĢıyan hat

mevcut yerleĢimler üzerinden gelen yağıĢ sularını taĢıyacak kapasiteye sahip

değildir. Ancak bu kanalların uzandığı kesimler bugün için tarımsal arazi

niteliğindedir ve taĢkın suları genelde yeraltına süzülmektedir. Ancak bu kanallardan

gelen sular kritik iki noktada Mevlana KavĢağında ve AĢık Veysel Caddesi ile

Kızılırmak Caddesinin kesiĢtikleri kavĢakta sisteme katılmaktadır. Buralarda mevcut

drenaj altyapısı drenaj sularını uygun bir deĢarja taĢıyacak nitelikte değildir.

ġehrin ÇaybaĢı, Sinan, Demircikara, Gençlik ve Zerdalilik Mahallelerine hizmet

götüren mevcut drenaj sistemleri ve özellikle Cumhuriyet Caddesi, Atatürk Caddesi

ve Cebesoy Caddesi üzerinde bulunan drenler bu alanlardan gelen yağıĢ sularını

taĢıyacak kapasiteye sahip değillerdir. Bu da önemli boyutta taĢkın sorununu

beraberinde getirmektedir.

Burhanettin Onat Caddesi doğusunda bulunan drenaj sistemi Aspendos Bulvarına

paralel Çapacı Kanalı üzerinden gelen sular ile çok yüklenmektedir. Sular düĢük

kottaki araziye yönelmekte ve taĢkın yaratmaktadır.

YeĢilbahçe Mahallesi üzerinden gelen yağıĢ suları da Metin Kasapoğlu Caddesi

üzerinde bulunan düĢük kottaki bir noktada toplanmakta ve bu da taĢkına sebep

olmaktadır. Bugün için sorun bordür taĢlarını kaldırmak suretiyle taĢkın sularının

bitiĢik cadde boyunca inen doğal drenaj izini takip edip, denize deĢarj olmasını

sağlayarak çözümlenmiĢtir.

55

4.9. Perge Bulvarı için Alternatif Çözüm Önerileri

Perge Bulvarı, tarımsal araziden kentleĢmeye giden süreçte önemli rol oynayan ve

günümüzde Antalya’nın kuzey-güney bağlantısını gerçekleĢtiren önemli

bulvarlardandır. TaĢıt trafiğinin, ticari ve konut yerleĢiminin yoğun olduğu Perge

Bulvarı’nda biriken yağmur suyunun güvenle denize deĢarjının sağlanması için

mevcut yağmur suyu kutu menfezine alternatif olarak bölgeye hem fonksiyonel hem

de görsel olarak katkı sağlayacak, ileriye dönük uygulamalara örnek oluĢturacak bir

bekletme havuzu teĢkil edilerek maliyetin düĢürülmesi ve kente yeni bir rekreasyon

alanı kazandırılması hedeflenmiĢtir.

Bu doğrultuda Perge ile Portakal Çiçeği Bulvarları boyunca uzanan ve kesit alanı

3.00x3.00 m, 2.00x2.50 m, 2.5x2.5 m, 2.5x3.00 m arasında değiĢen mevcut kutu

kesitli yağmur suyu drenaj hattı yerine, imar planında Park ve Belediye Hizmet Alanı

olarak görülen 12.295 m2 alanlı bölgeye 5 m. derinliğinde bekletme havuzu teĢkil

edilmesi planlanmaktadır.

4.9.1. Bekletme havuzu hesaplamaları

Yağmur suyu drenaj havzasının hesabında Rasyonel Metot kullanıldı. Proje debisi

Q(lt/sn), rasyonel metot formülü olarak anılan (3.4) formülü ile hesaplandı. Burada i

yağıĢ Ģiddeti olmak üzere birim olarak (lt/sn/ha), C katsayısı yüzeyin geçirimsizliğini

ifade etmekte olup, ġehir merkezlerinde 0.8, bahçeli evlerin bulunduğu mahallelerde

0.3 olarak alınabilir. Yağmur suyu kanalına gelen suların toplandığı alan olan A (ha)

alınmalıdır.

Ancak hesaplamalarda kolaylık sağlaması amacıyla proje debisi Q (m3/sn), i yağıĢ

Ģiddeti (mm/saat), C katsayısı da Perge Bulvarı yağmur suyu drenaj hattı çalıĢmaları

için daha önce hazırlanmıĢ projede kullanılan değer olan 0.4 alınmıĢtır.

Bu doğrultuda (3.4) formülü lt/sn cinsinden m3/sn cinsine çevrilerek

Q=0.2778.C.i.A (4.1)

elde edilmiĢtir.

56

Antalya ili için yağıĢ Ģiddet-süre-dönüĢ aralığı iliĢkisi (3.4) denklemine göre

(Bayazıt, 2003)

1

2,0

)16(

2500

pt

Ti

(4.2)

Antalya iline ait 100 yıllık YağıĢ ġiddeti – Süre Eğrisi kullanılarak hesaba esas

zamanlardan i değerleri elde edilirken, (4.2) formülü de Antalya Meteoroloji Bölge

Müdürlüğü’nden temin edilen ġekil 4.19 verileri göz önünde bulundurularak:

1

24,0

)16(

1002500

pti

(4.4)

elde edilmiĢtir.

ġekil 4.19. Antalya iline ait 100 yıllık yağıĢ Ģiddeti – süre eğrisi

Perge Bulvarında mevcut bulunan kutu menfeze giriĢ debisi baĢlangıç debisi kabul

edilerek hesaplamalar Çizelge 4.2’de gösterilmektedir.

1

10

100

1000

1 10 100 1000 10000

Yağ

ıĢ ġ

iddet

i (m

m/s

aat)

t (dakika)

57

Çizelge 4.2. Yağmursuyu menfez hesapları

Ba

ca

No

.C

I

(mm

/sa

at)

A

(km

2)

To

pla

m

Ala

n

Q_

hesa

p

(m3

/sn)

L (m)

T

(dk

)J

Do

lulu

k

Ora

nı

h

(m)

h/H

h_

form

ül

Q_

do

lu

(m3

/sn)

H (m)

B (m)

V

(m3

)

t

ak

ıĢ

(dk

)

10.4

0.2

8139.8

10.6

39.7

938.0

00.0

00.4

51.5

90.5

31.5

921.8

93.0

03.0

02.0

5

20.4

0.2

8137.7

40.0

20.6

59.9

5100.0

038.8

10.0

00.4

51.6

10.5

41.6

121.8

93.0

03.0

01.1

10.8

1

30.4

0.2

8134.0

50.0

20.6

710.0

4100.0

040.3

20.0

00.4

61.6

20.5

41.6

221.8

93.0

03.0

01.1

21.5

1

40.4

0.2

8130.4

20.0

30.7

010.1

4105.0

041.8

90.0

00.4

61.6

40.5

51.6

421.8

93.0

03.0

01.1

31.5

7

50.4

0.2

8127.4

90.0

20.7

210.1

390.0

043.2

20.0

00.4

61.6

30.5

41.6

321.8

93.0

03.0

01.1

31.3

3

60.4

0.2

8124.0

10.0

20.7

410.1

6112.0

044.8

80.0

00.4

61.6

40.5

51.6

421.8

93.0

03.0

01.1

31.6

6

70.4

0.2

8121.0

70.0

20.7

610.2

2100.0

046.3

60.0

00.4

71.6

50.5

51.6

521.8

93.0

03.0

01.1

41.4

8

80.4

0.2

8118.2

90.0

20.7

810.2

3100.0

047.8

20.0

00.4

71.6

50.5

51.6

521.8

93.0

03.0

01.1

41.4

7

90.4

0.2

8115.6

30.0

20.8

010.2

3100.0

049.2

90.0

00.4

71.6

50.5

51.6

521.8

93.0

03.0

01.1

41.4

7

10

0.4

0.2

8112.8

50.0

20.8

110.1

7110.0

050.9

00.0

00.4

61.6

40.5

51.6

421.8

93.0

03.0

01.1

31.6

1

11

0.4

0.2

8110.1

70.0

10.8

310.1

0110.0

052.5

30.0

00.4

61.6

30.5

41.6

321.8

93.0

03.0

01.1

21.6

2

12

0.4

0.2

8107.7

00.0

20.8

410.1

0106.0

054.1

00.0

00.4

61.6

30.5

41.6

321.8

93.0

03.0

01.1

21.5

7

13

0.4

0.2

8106.0

10.0

10.8

510.0

475.0

055.2

20.0

01.0

32.5

71.0

32.5

79.7

22.5

02.0

02.0

11.1

1

14

0.4

0.2

8104.8

90.0

10.8

610.0

692.0

055.9

80.0

01.0

32.5

71.0

32.5

79.7

22.5

02.0

02.0

10.7

6

15

0.4

0.2

8103.5

20.0

20.8

810.1

1115.0

056.9

30.0

01.0

42.5

81.0

32.5

89.7

22.5

02.0

02.0

20.9

5

16

0.4

0.2

8101.9

10.0

10.8

910.0

9140.0

058.0

90.0

01.0

42.5

81.0

32.5

89.7

22.5

02.0

02.0

21.1

5

0.8

93.8

3140.0

0103.2

60.0

00.5

91.1

80.6

61.1

86.5

21.8

02.0

01.0

61.1

6

17

0.4

0.2

862.7

00.0

20.9

16.3

1100.0

0104.4

20.0

00.9

71.7

50.9

71.7

56.5

21.8

02.0

01.7

51.5

7

18

0.4

0.2

861.8

90.0

10.9

26.3

1100.0

0105.9

90.0

00.9

71.7

50.9

71.7

56.5

21.8

02.0

01.7

50.9

5

19

0.4

0.2

861.4

10.0

10.9

36.3

4100.0

0106.9

40.0

00.9

71.7

60.9

81.7

66.5

21.8

02.0

01.7

60.9

5

20

0.4

0.2

860.9

40.0

20.9

46.3

9100.0

0107.8

90.0

00.9

81.7

70.9

81.7

76.5

21.8

02.0

01.7

80.9

5

21

0.4

0.2

860.4

80.0

20.9

66.4

6100.0

0108.8

30.0

00.9

91.7

90.9

91.7

96.5

21.8

02.0

01.7

90.9

4

22

0.4

0.2

860.0

30.0

20.9

86.5

4100.0

0109.7

70.0

00.8

81.8

00.9

01.8

07.4

32.0

02.0

01.6

30.9

3

23

0.4

0.2

859.5

90.0

31.0

16.6

5100.0

0110.7

00.0

00.9

01.8

30.9

11.8

37.4

32.0

02.0

01.6

61.0

2

24

0.4

0.2

859.1

10.0

21.0

26.7

1100.0

0111.7

20.0

00.9

01.8

40.9

21.8

47.4

32.0

02.0

01.6

81.0

0

25

0.4

0.2

858.6

50.0

11.0

36.7

3100.0

0112.7

20.0

00.9

11.8

50.9

21.8

57.4

32.0

02.0

01.6

80.9

9

26

0.4

0.2

858.2

00.0

21.0

56.8

0100.0

0113.7

20.0

00.9

21.8

60.9

31.8

67.4

32.0

02.0

01.7

00.9

9

27

0.4

0.2

857.7

60.0

11.0

76.8

4100.0

0114.7

10.0

00.9

21.8

70.9

41.8

77.4

32.0

02.0

01.7

10.9

8

28

0.4

0.2

857.3

30.0

21.0

96.9

4100.0

0115.6

90.0

00.9

31.8

90.9

51.8

97.4

32.0

02.0

01.7

30.9

7

29

0.4

0.2

856.9

10.0

21.1

17.0

4100.0

0116.6

60.0

00.9

51.9

10.9

61.9

17.4

32.0

02.0

01.7

60.9

6

30

0.4

0.2

856.5

00.0

21.1

37.1

0100.0

0117.6

20.0

00.9

61.9

30.9

61.9

37.4

32.0

02.0

01.7

80.9

5

31

0.4

0.2

856.1

00.0

11.1

57.1

4100.0

0118.5

70.0

00.9

61.9

40.9

71.9

47.4

32.0

02.0

01.7

80.9

4

32

0.4

0.2

855.7

10.0

21.1

67.2

1100.0

0119.5

10.0

00.9

71.9

50.9

81.9

57.4

32.0

02.0

01.8

00.9

3

Bek

letm

e H

avuz

u

58

Perge Bulvarı – Portakal Çiçeği Bulvarı alternatif çözüm önerisinde ġekil 4.20.’de

görülen 12.295 m2 alanlı park alanı, bekletme havuzu yapımı için seçilmiĢtir.

ġekil 4.20. Bekletme havuzu yapımı için seçilen alan

Bir taĢkın hidrografı bir hazneden geçerken sönümlenir. Hazneden çıkan akım sadece

haznede depolanmıĢ su hacmine bağlı olduğu için hidrografın ötelenmesini

incelerken biriktime hacmindeki değiĢimi S’nin sadece çıkan akımın hidrografı olan

y değeri ile iliĢkili olduğu kabul edilebilir.

ġekil 4.20’de görülen savak detayından da anlaĢıldığı gibi savağı aĢan debi olan Q,

deĢarj katsayısı olan Cd’ye bağlı olarak:

2

3

23

2bHgCdQ (4.5)

wH

HCd 075,0611,0 (4.6)

Ģeklinde, H/Hw<5 Ģartının sağlanması durumunda yazılabilir (Chin, 2000).

PARK

A = 12295 m2

59

ġekil 4.21. Savak detayı

Bekletme Havuzunun bir parçasına giren akımın hidrografı x(t), çıkan akımın

hidrografı y(t), bu parçada birikmiĢ hacim S(t) ile gösterilirse süreklilik denklemi:

dt

dSyx

(4.7)

Ģeklinde yazılabilir. Bu denklem sonlu farklarla yazılırsa, 1 ve 2 indisleri Δt zaman

aralığının baĢında ve sonundaki değerle ifade edilmek üzere:

t

SSyyxx

122121

22 (4.8)

Hidrografın ötelenmesi sırasında bu büyüklüklerden x1, x2, y1 ve S1bilinmektedir. S2

ve y2 bilinmeyenlerinin çözülebilmesi için önce bunlardan S2’yi bilinen büyüklükler

cinsinden ifade etmek gerekir. Bu çeĢitli Ģekillerde yapılabilir ve böylece farklı

metotlara varılır. En basit yol S biriktirme hacminin sadece y’ye bağlı olduğunu

kabul etmektir.

Denklem (4.8) aĢağıdaki gibi tekrar düzenlenebilir:

2

21

121

22y

t

Sy

t

Sxx

(4.9)

S ile y arasındaki iliĢkinin bilindiği kabul edildiğine göre önce (2S/Δt) + y ile y

arasındaki bağıntı belirlenir. Herhangi bir Δt zaman aralığında (4.9) denkleminin sol

tarafındaki bütün terimler bilindiğine göre (2S2/Δt) + y2 değeri bellidir. (2S2/Δt) + y

ile y arasındaki bağıntıyı kullanarak bilinen (2S2/Δt) + y2 değerinden y2’ye geçilir.

60

Hazneden çıkan akımın hidrografı böylece adım adım hesaplanır. Bu hesaplamalar

yapılarak Çizelge 4.3. hazırlanmıĢtır.

Çizelge 4.3. Hidrograf öteleme hesaplarını gösterir çizelge

t

(dak)

Derinlik

(m)

Depolama (S)

(m3)

H

(m) Cd

Y

(m3/s)

y+2s/Δt

(m3/s)

1 5.00 0.25 3073.75 0.00 0.00 15.88

2 10.00 0.50 6147.50 0.00 0.00 31.75

3 15.00 0.75 9221.25 0.00 0.00 47.63

4 20.00 1.00 12295.00 0.00 0.00 63.50

5 25.00 1.25 15368.75 0.25 0.33 0.24 79.62

6 30.00 1.50 18442.50 0.50 0.35 0.73 95.98

7 35.00 1.75 21516.25 0.75 0.37 1.41 112.53

8 40.00 2.00 24590.00 1.00 0.39 2.28 129.28

9 45.00 2.25 27663.75 1.25 0.40 3.34 146.22

10 50.00 2.50 30737.50 1.50 0.42 4.59 163.35

11 55.00 2.75 33811.25 1.75 0.44 6.05 180.67

12 58.09 3.00 36885.00 2.00 0.46 7.70 198.20

13 65.00 3.25 39958.75 2.25 0.48 9.56 215.94

14 70.00 3.50 43032.50 2.50 0.50 11.64 233.89

15 75.00 3.75 46106.25 2.75 0.52 13.93 252.06

16 80.00 4.00 49180.00 3.00 0.54 16.45 270.45

17 85.00 4.25 52253.75 3.25 0.55 19.20 289.07

18 90.00 4.50 55327.50 3.50 0.57 22.18 307.93

19 95.00 4.75 58401.25 3.75 0.59 25.40 327.03

20 100.00 5.00 61475.00 4.00 0.61 28.87 346.37

21 105.00 5.25 64548.75 4.25 0.63 32.59 365.97

22 110.00 5.50 67622.50 4.50 0.65 36.56 385.81

23 115.00 5.75 70696.25 4.75 0.67 40.80 405.92

24 120.00 6.00 73770.00 5.00 0.69 45.30 426.30

61

Çizelge 4.3.’de hesaplanan (2S/Δt) + y ile y değerleri kullanılarak ġekil 4.21.’deki

grafik iliĢki elde edilmiĢtir.

ġekil 4.22. Havzada (2S/Δt) + y ile y arasındaki iliĢki

Önce havuzda biriken su hacmi (S) ile havuzdan çıkan debi (y) arasında verilen

iliĢkiyi kullanarak 2S/Δt + y ile y arasındaki iliĢki belirlenir (Δt = 6,454 dk. = 6,454 x

60 = 387,24 sn.).

Çözüm için (4.9) denklemi Δt = 387,24 saniyelik zaman aralıkları ile uygulanır.

Hesapların yapılıĢı Çizelge 4.4.’de gösterilmiĢtir. Her bir adımda Ģu iĢlemler yapılır,

Ġlk x değeri ile (x1) bir sonraki satırda x değeri (x2) toplanarak x1 + x2 sütununa

yazılır. Bir önceki satırdaki x1 + x2 değeri ile (2S1/Δt)-y1 değeri toplanarak (4.9)

denklemine göre (2S2/Δt)+y2 değeri bulunur. Daha önce belirlenen ġekil (4.4)

(2S/Δt)+y ile y arasındaki iliĢkiyi kullanarak bulunmuĢ olan (2S2/Δt)+y2 değerine

karĢı gelen y değeri belirlenir. Ġlk satırdaki (2S2/Δt)+y2 değerinden y değerinin 2

katının çıkarılmasıyla hesaplanan (2S1/Δt)-y1 değeri bir sonraki satırdaki yerine

yazılır (Bayazıt, 2003).

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

0 10 20 30 40 50

y +

2S

/Δt

y

62

Çizelge 4.4’de görüldüğü üzere yağmur suyu bekletme havuzuna geçerken

havuzdaki S hacminin ve giren y debisinin zamanla değiĢimi belirlenmiĢ olur. Elde

edilen veriler ıĢığında 58,09 dakikada pik yapan debinin 103,26 dakikaya ötelendiği

belirlenmiĢtir. Ayrıca rasyonel metot kullanılarak elde edilen debilerden oluĢturulan

hidrograf ile öteleme hesapları sonrası elde edilen yeni hidrograf ġekil 4.23.’de

gösterilmiĢtir.

ġekil 4.23. Elde edilen hidrograf

0

2

4

6

8

10

12

0 5000 10000 15000

x (

m3/s

n)

t (saniye)

63

Çizelge 4.4. Bekletme havuzu hesaplarını gösterir çizelge

t

(dk)

t

(sn) x x1+x2

(2S2/Δt)+

y2 y

(2S1/Δt)-

y1

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

6.45 387.24 1.12 1.12 1.12 0.00 1.12

12.91 774.48 2.24 3.36 4.48 0.00 4.48

19.36 1161.72 3.36 5.61 10.09 0.00 10.09

25.82 1548.96 4.48 7.85 17.94 0.00 17.94

32.27 1936.20 5.61 10.09 28.03 0.00 28.03

38.72 2323.44 6.73 12.33 40.36 0.00 40.36

45.18 2710.68 7.85 14.57 54.93 0.00 54.93

51.63 3097.92 8.97 16.82 71.75 0.00 71.75

58.09 3485.16 10.09 19.06 90.80 0.57 89.65

64.54 3872.40 -5.05 5.04 94.70 1.26 92.18

70.99 4259.64 -5.55 -10.59 81.58 2.00 77.59

77.45 4646.88 -6.05 -11.60 65.99 2.66 60.66

83.90 5034.12 -6.56 -12.61 48.05 3.19 41.66

90.36 5421.36 -7.06 -13.62 28.04 3.57 20.90

96.81 5808.60 -7.57 -14.63 6.27 3.79 -1.31

103.26 6195.84 -8.07 -15.64 -16.95 3.84 -24.63

109.72 6583.08 -8.58 -16.65 -41.27 3.75 -48.77

116.17 6970.32 -9.08 -17.66 -66.42 3.53 -73.49

122.63 7357.56 -9.59 -18.67 -92.16 3.24 -98.63

129.08 7744.80 -10.09 -19.68 -118.30 2.89 -124.08

135.53 8132.04

-10.09 -134.17 2.53 -139.22

141.99 8519.28

0.00 -139.22 2.22 -143.66

148.44 8906.52

0.00 -143.66 1.99 -147.64

154.90 9293.76

0.00 -147.64 1.78 -151.21

161.35 9681.00

0.00 -151.21 1.60 -154.40

167.80 10068.24

0.00 -154.40 1.43 -157.26

174.26 10455.48

0.00 -157.26 1.31 -159.88

180.71 10842.72

0.00 -159.88 1.20 -162.28

187.17 11229.96

0.00 -162.28 1.10 -164.49

193.62 11617.20

0.00 -164.49 1.01 -166.51

200.07 12004.44

0.00 -166.51 0.93 -168.37

206.53 12391.68

0.00 -168.37 0.85 -170.07

212.98 12778.92

0.00 -170.07 0.78 -171.64

219.44 13166.16

0.00 -171.64 0.72 -173.07

225.89 13553.40

0.00 -173.07 0.68 -174.43

232.34 13940.64

0.00 -174.43 0.64 -175.70

238.80 14327.88

-175.70 0.60 -176.90

64

4.9.2. Yağmur suyu kutu menfezi maliyetleri

Perge Bulvarı – Portakal Çiçeği Bulvarı arasında inĢa edilen kutu kesitli menfezin

yaklaĢık maliyeti 2011 yılı Bayındılık ve Ġskan Bakanlığı birim fiyat verileri

kullanılarak Çizelge 4.5.’de hesaplanmıĢtır.

Çizelge 4.5. Yağmur suyu kutu menfez maliyeti

Sıra

No Cinsi

Ölçü

Birimi Miktarı

Birim

Fiyat

(TL)

Tutarı (TL)

1

Makine ile her derinlikte ve

geniĢlikte ve her cins

zeminde kazı yapılması ve

depoya nakli

m³ 130,331.40 4.91 639,927.17

2 7-15 mm kırmataĢ ile dolgu

yapılması ve nakliyesi m³ 81,136.56 10.26 832,461.11

3 150 Dozlu demirsiz beton

(Grobeton) m³ 1,218.39 75.76 92,305.23

4 BS.25 Beton 300 Hazır

Beton m³ 10,737.08 105.95 1,137,593.63

5 Düz yüzeyli beton ve

betonarme kalıbı m² 62,026.71 16.08 997,389.50

6

14-28 mm lik kalın nervürlü

çeliğin bükülmesi, yerine

konulması

ton 783.39 1,437.26 1,125,935.11

7

ÇeĢitli Demir ĠĢleri

Yapılması ve Yerine

konulması

kg 9,500.00 4.76 45,220.00

8 Uygulama ve iĢ sonu

projeleri hazırlanması ad 1 9,667.50 9,667.50

TOPLAM TUTAR (K.D.V Hariç) 4,880,499.24

TL

65

4.9.3. Bekletme havuzu maliyetleri

Perge Bulvarı – Portakal Çiçeği Bulvarı arasında inĢa edilecek bekletme havuzunun

yaklaĢık maliyeti 2011 yılı Bayındılık ve Ġskan Bakanlığı birim fiyat verileri

kullanılarak Çizelge 4.6.’da hesaplanmıĢtır.

Çizelge 4.6. Yağmur suyu bekletme havuzu yaklaĢık maliyeti

4.9.4. Yeni kesitli yağmur suyu kutu menfez maliyetleri

Perge Bulvarı – Portakal Çiçeği Bulvarı arasında bekletme havuzunun inĢası

sonrasında gerçekleĢtirilecek kutu kesitli menfezin yaklaĢık maliyeti 2011 yılı

Bayındılık ve Ġskan Bakanlığı birim fiyat verileri kullanılarak Çizelge 4.7.’de

hesaplanmıĢtır.

Çizelge 4.7. Yağmur suyu kutu menfezi yaklaĢık maliyeti

Sıra

No Cinsi

Ölçü

Birimi Miktarı

Birim

Fiyat

(TL)

Tutarı (TL)

1

Makine ile her derinlikte

ve geniĢlikte ve her cins

zeminde kazı yapılması ve

depoya nakli

m³ 91,231.98 4.91 447,949.02

Sıra

No Cinsi

Ölçü

Birimi Miktarı

Birim

Fiyat (TL) Tutarı (TL)

1

Makine ile her derinlikte

ve geniĢlikte ve her cins

zeminde kazı yapılması ve

depoya nakli

m³ 43,032.50 4.91 211,289.58

3 150 Dozlu demirsiz beton

(Grobeton) m³ 1,229.50 75.76 93,146.92

4 BS.25 Beton 300 Hazır

Beton m³ 82.50 105.95 8,740.88

TOPLAM TUTAR (K.D.V Hariç) – TL 313.177,37

66

Çizelge 4.7. (devamı)

2

7-15 mm kırmataĢ ile

dolgu yapılması ve

nakliyesi

m³ 56,795.59 10.26 582,722.77

3 150 Dozlu demirsiz beton

(Grobeton) m³ 852.87 75.76 64,613.66

4 BS.25 Beton 300 Hazır

Beton m³ 7,515.96 105.95 796,315.54

5 Düz yüzeyli beton ve

betonarme kalıbı m² 43,418.70 16.08 698,172.65

6

14-28 mm lik Kalın

nervürlü çeliğin

bükülmesi, yerine

konulması

ton 548.37 1,437.26 788,154.58

7

ÇeĢitli Demir ĠĢleri

Yapılması ve Yerine

konulması

kg 6,650.00 4.76 31,654.00

TOPLAM TUTAR (K.D.V Hariç) - TL 3,409,582.22

Sonuç olarak yağmur suyu kutu menfezi ile bekletme havuzunun yaklaĢık toplam

maliyeti 3.722.759,59 TL iken bekletme havuzu yapılmadan daha büyük kesitlerle

hesaplanan menfezin yaklaĢık maliyeti 4.880.499,24 TL’dir.

67

5. SONUÇ

YağıĢ sularının drene olamayarak yüzeyde birikmesi sonucunda yerleĢim alanlarının

taĢkına maruz kalması son yıllarda önem kazanan bir sorundur. GeçmiĢte yağıĢ suları

genellikle karstik sisteme deĢarj olan zerzeminlere ve foseptiklere iletilmiĢtir.

Antalya’da hızla artan kentsel geliĢme ve geliĢme alanlarında geçirimsiz yüzey

oranının yüksek olması, yağmursularının önemli bir bölümünün doğrudan akifere

girmesini engellemiĢtir.

Buna ilave olarak, sahile paralel ve seri konumda yolların inĢa edilmesi sonucunda

doğal akıĢ yol dolgularıyla engellenmiĢtir. Yol yapımı kapsamında döĢenen drenaj

hatlarının büyük bir bölümü çevresindeki yerleĢimlerden daha yüksek kottadır. Bu

nedenle bahse konu drenaj hatları yalnızca döĢendikleri yolu drene etmektedir.

ġiddetli yağıĢlar sırasında önemli miktarda suyun kentin ana arterleri olan yollarda

trafiği kesiniye uğratarak aktığına ve yolun çevresindeki bölgelerin de drenajının

sağlanmadığına tanık olmak mümkündür. ÇalıĢma sırasında yapılan gözlemlerde,

ana drenaj hatlarının büyük bir bölümünün taĢkın sırasında çok az seviyede amacına

hizmet ettiği ve mevcut sistemin parçalarının bir araya getirilmesi ile drenaj

sorununun çözümünün mümkün olmadığı görülmüĢtür. AkıĢ sularının drenajı için

temel bir sistemin olmadığı belirlenmiĢtir.

GeçmiĢte meydana gelen taĢkınlara ait kayıtların içerisinde değerlendirme

yapılmasına ve miktarlar hakkında bilgi edinilmesine olanak tanıyanlar çok az

sayıdadır. Raporların çoğunda taĢkın kayıtları, hasar miktarı taĢkın seviyesi ve

olumsuz etkilere ait çok kısıtlı bilgilerle yer almaktadır.

Temel drenaj sisteminin yetersizliği, yağıĢ sularının drenajı için yollarda mevcut olan

drenaj sistemleri ile doğal drenaj sistemlerinin performansını belirten mevcut

verilerin yetersizliği Türkiye’de ve diğer ülkelerde kullanılan proje kriterlerine dayalı

olarak mühendislik çözümlerinin teknik fizibilitesinin hazırlanmasını gerekli

68

kılmıĢtır. Projeye baz alınan temel proje kriterleri genelde minimum standartlar olup,

kentin gelecekte büyümesiyle birlikte yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.

Bilgisayar programları, kabul edilen proje kriterlerine dayalı olarak yağıĢtan akıĢa

dönüĢen akımların ve hacimlerin tahmini için kullanılmaktadır. Kentin doğu ve batı

bölgeleri için drenaj sorunlarına getirilen çözümler yağmur sularının toplanmasını ve

borulu sistemlerle uygun noktalardan doğal akarsu yataklarına deĢarjını

kapsamaktadır. Diğer bölgelere göre çok daha büyük bir drenaj havzası olan kuzey

bölgesi için ise Merkezi Antalya Bölgesine büyük miktardaki suların ulaĢmasını

engelleyen ana toplayıcının inĢasını gerektiren bir çözüm önerilmektedir. Basit

Ģebekelerin döĢenmesi ile mevcut menfez ve akarsu yataklarının iyileĢtirilmesi

önerilmektedir.

Merkezi Antalya bölgesindeki mevcut ve planlanmıĢ olan geliĢim ile bu geliĢimin

hızla gerçekleĢmesi, depolama havuzu, bekletme havuzu, ekolojik çatılar, ana

kolektörler ve tünel gibi diğer teknik çözümlerin dikkate alınmasını zorunlu

kılmaktadır. Dere yataklarının kenarlarındaki yapılaĢmalar ise özel önem

taĢımaktadır.

Ayrıca alternatif çözüm önerisi olarak önerilen yağmur suyu bekletme havuzu

uygulandığında kente hem sosyal bir alan hem de ekonomik anlamda katkı

sağlayacaktır.

Yağmur suyu kutu menfezi ile bekletme havuzunun yaklaĢık toplam maliyeti

3.722.759,59 TL iken bekletme havuzu yapılmadan daha büyük kesitlerle hesaplanan

menfezin yaklaĢık maliyeti 4.880.499,24 TL’dir. BaĢka bir deyiĢle bekletme

havuzunun gerçekleĢtirilmesi halinde sadece bir bölge için %23,72 oranında kaynak

tasarrufu sağlanacaktır. Bu uygulamanın tüm Antalya’ya yayılması durumunda ise

hem kent daha modern bir görünüme kavuĢacak hem de tasarruf sağlanan kaynak

miktarı artacaktır.

69

6. KAYNAKLAR

Avcuoğlu, B.M., 2008. Meskun Bölge Yollarında Yağmur Suyu Drenajı. Ġstanbul

Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 108s,

Ġstanbul.

BarıĢkan, S., 2003. Altyapı Sistemlerinin Planlanması, Yüksek Lisans Tezi Hazırlık

Semineri, Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.

Bayazıt, M., 2003. Hidroloji. Ġstanbul, KurtiĢ Matbbası, 975-511-364-9, 219s.

Ġstanbul.

Brattebo, B.O., Booth, D.B., 2003. Long-Term Stormwater Quantity and Quality

Performance of Permeable Pavement Systems. Water Resources Elsevier

Press, 15p.

Bursa Su ve Atıksu Ġdaresi Genel Müdürlüğü, 2002. Master Plan, BurfaĢ Ofset

Tesisleri, Bursa.

Butler, D., 2000. Urban Drainage, John W. Davies Publishing, London, United

Kingdom.

CoĢar, A., 2005. Yağmur Suyu Sistemlerindeki Aksaklıklar ve Antalya Örneği.

ĠnĢaat Mühendisleri Odası Antalya Yöresinin ĠnĢaat Mühendisliği Sorunları

Kongresi Bildiriler Kitabı Cilt 2,107-120.

CoĢar, A., Önen, F., 2005. Antalya YerleĢiminde Yağmur Suyu Debilerinin Tayini

ve Yağmur Su Yüklerinin Ġncelenmesi. ĠnĢaat Mühendisleri Odası Antalya

Yöresinin ĠnĢaat Mühendisliği Sorunları Kongresi Bildiriler Kitabı, Cilt 2,

73-78.

Chin, D., 2000. Water-Resources Engineering. New Jersey, Prentice Hall, 750p. New

Jersey.

Efe, M., 2006, Atıksu Ve Yağmur Suyu Toplayıcı Sistemlerinin Tasarımı ve

ĠĢletilmesinde Kullanılan Bilgisayar Destekli Modellerin Değerlendirilmesi

Ve Bir Örnek Uygulama, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 125s, Ġstanbul.

Elliott, A.H., Trowsdale, S.A., 2005. A review of models for low impact urban

stormwater drainage. Environment Modelling & Software, 22, 394-405.

Erlat, E., 1997. Türkiye’de günlük yağıĢların Ģiddeti üzerine bir inceleme. Ege

Coğrafya Dergisi, 9, 159-184.

Gözütok, S., 2009, Sayısal Benzetim Yöntemi ile Yağmur Suyu ġebekelerinin

Değerlendirilmesi, BaĢkent Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek

Lisans Tezi, 89s, Ankara.

70

Hall, M.J., 1984. Urban Hydrology, Elsevier Applied-Science, New York, USA.

Hong, Y.M., 2008. Graphical estimation of detention pond volume for rainfall of

short duration. Journal of Hydro-environment Research 2, 109-117.

Hong, Y.M., 2010. Expreimental evaluation of design methods for in-site detention

ponds. International Journal of Sediment Research, 25, 52-63.

Jang, Y.C., Jain, P., Tolaymat, T., Dubey, B., Singh, S., Townsend, T., 2010.

Characterization of roadway stormwater system residuals for reuse and

diposal options. Science of the Total Environment 408, 1878-1887.

Koçman, A., 1988. Ġzmir ve yakın çevresinde aylık ve yıllık yağıĢ değiĢimleri

üzerine bir inceleme. Ege Coğrafya Dergisi, 4.

Linsley, R.K., 1982. Hydrology for Engineers, McGraw Hill Publishing, New York,

USA.

Lee, J.H., Bang, K.W., 2000. Characterization of Urban Stormwater Runoff. Water

Research, Volume 34, Issue 6, 1773-1780.

Maheepala, U.K., Takyi, A.K., Perera, B.J.C., 2001. Hydrological data monitoring

for urban stormwater drainage systems. Journal of Hydrology, 245, 32-47.

Martin, C., Ruperd, Y., Legret, M., 2006. Urban stormwater drainage management:

The development of a multicriteria decision aid approach for best

management practices. European Journal of Operational Research, 181, 338-

349.

Mays, L. W., 2001, Stormwater Collection Systems Design Handbook, Arizona State

University, Arizona.

Mirhan, S., 2009, Ġstanbul’da Yağmur Suyu DeĢarjı için Mühendislik Kriterlerinin

Yeniden Analiz Edilerek Optimum Boru Kesitinin Tayini, Sakarya

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 91s, Sakarya.

Stephenson, J.B., Zhou, W.F., Beck, B.F., Green, T.S., 1999. Highway stormwater

runoff in karst areas – preliminary results of baseline monitoring and design

of a treatment system for a sinkhole in Knoxville, Tennessee. Engineering

Geology, 52, 51-59.

ġahin, H.Ġ., 2006, Izgara Tipi Yağmur Suyu GiriĢ Yerlerinin Meskun Bölge Drenajı

Kapsamında Ġncelenmesi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 106s, Ġstanbul.

Villareal, E.L., Bengtsson, A.S.D.L, 2004, Innercity stormwater control using a combination

of best management practices. Ecological Engineering, 22, 279-298.

71

Yılmaz, K.F., 2008, Antalya’nın Günlük YağıĢ Özellikleri ve ġiddetli YağıĢların

Doğal Afetler Üzerine Etkisi Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler

Dergisi, 47 s, Afyon.

72

EKLER

73

Ek 1 – Antalya yağmur suyu drenaj sistemi mevcut durumu

74

Ek 2 – Perge bulvarı yağmursuyu drenaj sistemi güzergahı

PARK

75

ÖZGEÇMĠġ

Adı Soyadı : Ġsmail TOY

Doğum Yeri ve Yılı: Antalya-20/02/1982

Medeni Hali : Bekar

Yabancı Dili : Ġngilizce (Ġyi), Almanca (Orta)

Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl)

Lise : Özel Mahmut Celal Ünal Fen Lisesi, 2000

Lisans : Süleyman Demirel Üniversitesi Müh. – Mim. Fak. ĠnĢ. Müh., 2006

Yüksek Lisans : Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011

ÇalıĢtığı Kurum/Kurumlar ve Yıl: ALDAġ A.ġ. 2007-halen