ผน ำกบกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรย ศกษำผำนผน ำชมชน: ชมชนบำนช ำปลำไหล ต ำบลสองพนอง อ ำเภอทำใหม

จงหวดจนทบร

โดย

พระณรงคศกด นวมเจรญ

วทยำนพนธนเปนสวนหนงของกำรศกษำตำมหลกสตร พฒนำชมชนมหำบณฑต ภำควชำกำรพฒนำชมชน

คณะสงคมสงเครำะหศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร ปกำรศกษำ 2558

ลขสทธของมหำวทยำลยธรรมศำสตร

ผน ำกบกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรย ศกษำผำนผน ำชมชน: ชมชนบำนช ำปลำไหล ต ำบลสองพนอง อ ำเภอทำใหม

จงหวดจนทบร

โดย

พระณรงคศกด นวมเจรญ

วทยำนพนธนเปนสวนหนงของกำรศกษำตำมหลกสตร พฒนำชมชนมหำบณฑต ภำควชำกำรพฒนำชมชน

คณะสงคมสงเครำะหศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร ปกำรศกษำ 2558

ลขสทธของมหำวทยำลยธรรมศำสตร

THE LEADERS AND THE CREATION OF ORGANIC AGRICULTURAL COMMUNITY, BY STUDIED THROUGH THE COMMUNITY’S

LEADERS, CASE STUDY: CHAMPHLALAI COMMUNITY, CHANTABURI

BY

PHRA NARONGSAK NOUMCHAROEN

A THESIS SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE

IN COMMUNITY DEVELOPMENT DEPARTMENT OF COMMUNITY DEVELOPMENT

FACULTY OF SOCIAL ADMINISTRATION THAMMASAT UNIVERSITY

ACADEMIC YEAR 2015 COPYRIGHT OF THAMMASAT UNIVERSITY

(1)

หวขอวทยานพนธ ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน ศกษากรณ: ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร

ชอผเขยน พระณรงคศกด นวมเจรญ ชอปรญญา พฒนาชมชนมหาบณฑต สาขาวชา/คณะ/มหาวทยาลย การพฒนาชมชน

สงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก รองศาสตราจารย ดร.วรวฒ โรมรตนพนธ อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ผชวยศาสตราจารย ดร.จตต มงคลชยอรญญา ปการศกษา 2558

บทคดยอ

จากการศกษา “ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรย โดยศกษาผานผน าชมชน: ศกษากรณ ชมชนบานช าปลาไหล จ.จนทบร” พบวา

ผน าชมชนและพนทบานช าปลาไหลในอดตประกอบอาชพท าสวนเกษตรเคมเปนหลก จนน าไปสบอเกดปญหาส าคญในชมชน คอ ปญหาดานสขภาพ ปญหาดานสงแวดลอม และจากปญหาในสองดานขางตน สงผลกระทบสปญหาดานเศรษฐกจ ปญหาเกดจากการใชสารเคมเพอการเกษตรมาเปนระยะเวลานาน ตอมาผน า ไดใชศกยภาพของตนเอง โดยเรมตนเปลยนแปลงจากตนเอง ดวยการเปลยนการท าเกษตรแบบเคมเปนรปแบบการผลตดวยเกษตรอนทรยแทน จนเกดเปนผลส าเรจในหลายดานตอไปน

ผลส าเรจดานความยงยนของอาชพ มความรสกถงความปลอดภยของผกและผลไม ทตนเองผลตขนมาดวยเกษตรอนทรย ผลส าเรจดานวถชวตชมชน ชมชนมการพฒนาแบบมบรณาการรวมกนมาขน เกดกระบวนการสรางความสมพนธกนเปนระบบเครอญาต ผน ากบชาวบาน ชาวบานกบชมชน มการเออเฟอเผอแพรทางวสดอปกรณทางการเกษตร เกดเปนการเหนอกเหนใจซงกนและกน จนน าไปสการชวยเหลอในหลายดานทางการเกษตร ผลส าเรจดานสงแวดลอม ใหคณคาดวยการท าเกษตรดวยหลกการไมเบยดเบยน การรกษาศลดวยการไมฆาสตวตดชวต ใชกระบวนการความสมพนธของธรรมชาตบ าบดธรรมชาตดวยกนเอง ปลกสมนไพรผสมผสานกบไมผล จนน ามาซงความสมดลของสงแวดลอม มนษยท า เกษตรอนทรยรกษาพช พชรกษาคนและสตว เกดเปนสงคมสงแวดลอมเกอกลใหกนและกน ผลส าเรจเรองของสขภาพ ปญหาดานสขภาพ โดยเฉพาะอยางยง ดานทเกยวกบ

(2)

สารพษในกระแสเลอด ซงมรายงานจากขอมลชมชนภายหลงการตรวจสขภาพประจ าปพบวา ปญหาดานสขภาพของคนในชมชน ไมมตวใดไมผานเกณฑ ผลตรวจอยในเกณฑดทกตว ถาเทยบกบผลการตรวจสขภาพกอนการเปลยนแปลง ประชาการในชมชนพบวา มสารพษเจอปนอยในกระแสเลอดเกนเกณฑทสาธารณสขก าหนดไว และเกดผลส าเรจดานเศรษฐกจ ผน ามกนมใช ตงตนอยบนทางสายกลาง ยดหลกความพอเพยง ไมมหนสน มการออมเงนในชมชนดวยกนเอง มตลาดหลกส าหรบซอผลผลตเกษตรอนทรยของชมชน มเงนหมนเวยนในการประกอบอาชพอยางมนคง และภายหลงทผน าประสบผลส าเรจแลว จงไดขยายแนวทางของตนสชาวบาน และชมชนเปนล าดบ

นอกจากนยงพบวา ผน าเปนปจจยหลก ทมผลตอการเปลยนแปลงดานทศนคตของชาวบานและชมชน ใหเกดอดมการณรวมและหนมาสรางอาชพเกษตรท าสวนอนทรยในรปแบบเดยวกน จนเกดศกยภาพและพลงชมชนขน โดยมปจจยเสรมดานอนเออตอความส า เรจของผน า ดงตอไปน ปจจยดานผน าทางจตญาณ กระบวนการกลม กระบวนการเรยนร ภมปญญา ภาครฐ และรวมถงปจจยดานปญหาชมชนดวยเชนกน ซงปจจยเสรมเหลานเปนสงทดงเอาศกยภาพของผน าออกมา จนเกดเปนความนาเชอถอ และไวใจของชาวบานและชมชน จ งน ามาสความคดและ การปฏบตแบบเดยวกนขน

จากผลส าเรจดาน อาชพทยงยน เกดวถชวตชมชน สขภาพไมเจบปวย สงแวดลอม มความสมดล และเศรษฐกจชมชนมนคง ซงเกดจากปจจยทส าคญคอ ผน า และมปจจยเสรมในหลายดานขางตน เปนองคประกอบส าคญทน ามาซงการพงตนเองไดของชมชนจงเกดความยงยนขนในทสด

ทงนผวจยทขอเสนอแนะกบชมชนดานภมปญญาของชมชน ถอวาเปนเอกลกษณของการพฒนาชมชนดวยประการหนง ซงเปนกระบวนการทไมควรมองขาม จงประสงคใหชมชนควรอนรกษและถอดเปนชดความรของแตละอยางไวอยางเปนรปธรรม รวมถงการถายทอดตอชนรนหลงถงวธการปฏบต วาภมปญญาทองถนและชดความรไดใหคณคาอะไรกบความคด ความรสก และคณประโยชนกบอาชพ ภมปญญาจะตองไมถกหยบยกมาเพอการพฒนาแตเพยงอยางเดยว แตจะตองใหเกดการรบรถงความรสกขางในดวย ควรสรางคณคาของภมปญญา เปนเสมอนหนงความรทจะตองใชเสมอยามเมอเกดการพฒนาชมชนของตน เพออนรกษไวซงคณคาและมรดกตกทอดใหชนรนหลง ไดเหนและน าสปฏบต เพอไมใหหายไปจากชมชน ซงอาจท าใหชมชนแหงนเปนชมชนทส งางาม ทงดานการสรางชมชนเกษตรอนทรย และ มองคความรดานภมปญญาทองถนททรงคณคา แกการศกษาสบไป ค ำส ำคญ: ผน าชมชน, เกษตรอนทรย, ผลส าเรจ

(3)

Thesis Title THE LEADERS AND THE CREATION OF ORGANIC AGRICULTURAL COMMUNITY, BY STUDIED THROUGH THE COMMUNITY’S LEADERS, CASE STUDY: CHAMPHLALAI COMMUNITY, CHANTABURI

Author Pha Narongsak Noumcharoen Degree Master of Community Development Department/Faculty/University Community Development Social Administration Thammasat University Thesis Advisor Associate Professor Voravuth Romrattanaphan, Ph.D. Thesis Co-Advisor Assistant Professor Jitti Mongkolnchaiarunya, Ph.D. Academic Year 2015

ABSTRACT

From the study of leaders and the creation of organic agricultural

community, by studied through the community’s leaders, case study: Champhlalai community, Chantaburi, found that:

Community’s leaders and the community itself was mainly did the chemical agriculture in the past, that brought 2 main problems to the community, which are health and environmental problems. And those two problems led to the economic problem and the problem from long term of agricultural chemical usage. Later, the leaders used their potential to change, by changed themselves from using chemical in agriculture to organic agriculture that brought these following success.

The permanence of occupation success, they realized the safety of vegetables and fruits which they cultivated in organic way. The community’s lifestyle success, community has more integrated development, led to relatives’ system of relationship, leaders and villagers, villagers and community, there’re sharing of agricultural equipment, brings the caring of each other and leads to various kind of helps in agriculture. Environmental success, valued the non-violence agriculture, keeping the precept of not killing, use the natural ways to cure the nature itself,

(4)

grows herbs along with fruits, humans do organic agriculture to cure plants, plants cure humans and animals that led to the dependent society. Health success, health problem, especially the toxic in blood system, there’s a report from community’s data after the annual check-up that everything about the problem passed the evaluation, compared to the check-up before the change that all the community’s population have the level of toxic in blood system over the standard of the Ministry of Public Health. And the economic success, leaders are comfortable, stay on the middle path, use the sufficient method, no debt, has the saving in community, market for buying community’s organic products and has circulating fund in occupation. After the leaders succeed, they spread their method to the villagers and the community.

The study also found that the leaders are the main components that affected the villagers’ changing of attitude and community to have the common ideology and doing organic agricultural in the same pattern, which brings potential and power of the community, by having other components to support the leaders’ success as following: spiritual leaders, group process, learning process, intellects, government, and community’s problems. These things bring out the leaders’ potential that leads to credit and trust from villagers and community that brings the same thought and practice.

From the success of occupation, community’s lifestyle, good health, balanced environment and good community’s economy that came from the important component which is the leaders and other supporting components are the important things that brings the self-dependence of the community.

There’s the researcher’s suggestion for the community’s intellects that is one of the community’s development’s identities that shouldn’t overlook. The community should conserve and make them more physical, include the teaching of the practice that how each of them valued the thoughts, feelings, and how it benefits the occupation. This shouldn’t use just for the development only, but have to feel it inside, and value the intellect as the knowledge that always used when there’s the community’s development. To conserve its values and inherit the people behind, so it will not disappear from the community, this may make this

(5)

community the elegant community in the creation of organic agricultural community and having the valuable local intellect for further study. Keywords: Community’s Leader, Organic Agriculture, Success

(6)

กตตกรรมประกำศ

วนแรกทเรยนปรญญาโท สาขาพฒนาชมชน มความรสกเกดขนมากมาย มทงทกขและสขปะปนกนอยในแตละวน แตดวยมองวา อนคอ การกาวเดนอกขนหนงส าหรบลกชาวบานอยางไร และจากวนแรกจนถงวนาทสดทายของการไดท าวทยานพนธ เปนอะไรทยากจะลมเลอน เนองจากใชเวลาท าจนเวลาเหลอแคปลายจมก เปนการจบของผศกษาแบบเสนยาแดงผาแปด แตทงน เมอกาวผานชวงระยะเวลาของความเครยด และความทกข กท าใหนกถงค าของพระพทธเจาวา ปมาโท มจจโน ปท แปลวา ความประมาทเปนทางแหงความตาย จนกระทงกาวผานมาไดกระบวนการสดทายคอวทยานพนธ จนเปนผจบการศกษาอยางสมบรณแบบ ดงนส าเรจทเกดขน ไมสามารถเกดไดเลย หากขาดบคคลทงเบองหนาและเบองทคอยใหการสนบสนน ดวยความระลกนกถง จงขอใชหนานเพอเขยนแสดงความรสกกบบคคลทมพระคณในหลาย ๆ ดานดงน

ขอแสดงความเคารพและขอบคณองสตบทบวร (ชาตชย เหยยวคง) เจาอาวาส วดมงคลสมาคม (โหยคนตอ) ผท าหนาทใหความเมตตาทงสถานทสถานทไวพกพงอาศยเรยนหนงสอ เปนผใหค าแนะน า และสรางขวญก าลงใจในทก ๆ ดาน

ขอขอบคณทานรองศาสตราจารย ดร.วรวฒ โรมรตนพนธ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ททงผลกทงดนจนเกดเปนผลส าเรจ ทานผชวยศาสตราจารย ดร.จตต มงคลชยอรญญา ทเมตตาเปนทปรกษาภายนอก และศาสตราจารย สายนต ไพรชาญจตร ทท าหนาทเปนประธานสอบและใหค าแนะน าส าหรบปรบแกไขเปนอยางด

ขอบขอบคณเจาหนาภาควชาพฒนาชมชนทชวยเหลอในหลาย ๆ ดาน โดยเฉพาะ ดานการศกษาทคอยเปนกระบอกเสยงใหท ากจกรรมของมหาลย และทขาดไมไดเลยคอ กลมเพอน พช.ภาคปกต CD.20 รหส 5505 ทกคน ทรวมเรยน รวมท ากจกรรม และรวมใหค าปรกษาในการเรยนทก ๆ คน คอ นองปอ นองปง นองผง และนองเมษ

ทายทสดขอขอบคณ ทานผใหญค านงชนะสทธ ผ ใหญพรเทพ สายพานช และ ก านนปญญา ชนะสทธ ทไดเมตตาใหขอมลเพอท างานวจย ซงไปกครงกตอบรบดวยดมาตลอด และคนสดทายทขาดไมได คอ โยมแมเฝยง คงสวสด และโยมพอสมศกด นวมเจรญ ซงท าหนาทเปนผน าทางความรสกของผวจยเสมอมา

พระณรงคศกด นวมเจรญ

(7)

สำรบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย (1) บทคดยอภาษาองกฤษ (3) กตตกรรมประกาศ (6) สารบญตาราง (13) สารบญภาพ (14)

บทท 1 บทน า 1

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา 1

1.2 ค าถามทางการวจย 4

1.3 วตถประสงคของการศกษา 4

1.4 ขอบเขตในการศกษา 4

1.4.1 ขอบเขตดานพนท 4

1.4.2 ขอบเขตดานเนอหา 5

1.5 ประโยชนทไดรบจากการศกษา 5

1.6 ค านยามศพท 6 บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และผลงานวจยทเกยวของ 7

2.1 แนวคดเกยวกบเกษตรอนทรย 8

2.1.1 ความส าคญของเกษตรอนทรย 8

2.1.2 แนวคดเกษตรอนทรย 8

2.1.3 ความหมายเกษตรอนทรย 9

2.1.4 หลกการเกษตรอนทรย 10

(8)

2.1.5 หลกพนฐานของการท าเกษตรอนทรย 13

2.1.6 แนวทางการท าเกษตรอนทรย 15

2.1.7 ระบบเกษตรอนทรยกอใหเกดการพฒนาทสมดล 3 ดาน 16

2.1.8 ประวตความเปนมาของเกษตรอนทรยในประเทศไทย 17

2.2 ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงของชมชนและทองถน 19

2.2.1 ปจจยดานผน า 19

2.2.1.1 แนวคดเกยวกบผน า 19

2.2.1.2 ความหมายของผน า 20

2.2.1.3 ประเภทของผน า 20

2.2.1.4 คณสมบตของผน า 23

2.2.1.5 บทบาทและหนาทของผน า 27

2.2.2 ปจจยภายใน และปจจยภายนอก 28

2.2.3 ปจจยดานกระบวนการกลม 30

2.2.3.1 แนวคดเกยวกบกลมในงานพฒนา 30

2.2.3.2 ความหมายของ “กลม” 30

2.2.4 ปจจยดานกระบวนการเรยนร 31

2.2.4.1 แนวคดเกยวกบการเรยนร 31

2.2.4.2 ความหมายของกระบวนการเรยนร 31

2.2.5 ปจจยดานภมปญญาทองถน 32

2.2.5.1 แนวคดและความหมายของภมปญญา 32

2.2.6 ปจจยการดานการพงตนเองของชมชน 34

2.2.6.1 แนวคดและความหมายของการพงตนเอง 34

(1) แนวคดพนฐานของการพงตนเอง 34

(2) ความหมายของการพงตนเอง 34

2.3 วรรณกรรมทเกยวของ 35

2.4 กรอบแนวคดทางการวจย (Conceptual Framework) 38 บทท 3 ระเบยบวธวจย 40

3.1 วธด าเนนการวจย 40

3.1.1 รปแบบการวจย 40

(9)

3.1.2 ประชากรทใชในการวจย 40

3.3 วธการเกบขอมล 41

3.4 เครองมอทใชในการวจย 42

3.5 การวเคราะหขอมล 42 บทท 4 บรบทชมชนทศกษา 43

4.1 บรบททวไปของชมชนทศกษา 43

4.1.1 ประวตความเปนมาของหมบาน 43

4.1.2 สภาพทวไปของหมบาน 45

4.2 พฒนาการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผาน ผใหญค านง ชนะสทธ 49

4.2.1 พฒนาการการเกษตรของชมชนในอดต 49

4.2.1.1 ปรากฏการณชมชนชวงป อดตถงป พ.ศ. 2536 49

4.2.1.2 รปแบบของการท าสวนเกษตรในอดต 49

4.2.1.3 ก าเนดปญหาชมชน 50

4.2.2 พฒนาการทางความคดของผน าชวงเปลยนผานแนวคดจากเกษตรเคม 52 สเกษตรอนทรย (ชวงป พ.ศ. 2536-2550)

4.2.2.1 จดเปลยนแนวคดการท าเกษตร 52

4.2.2.2 ความศรทธาในผน าความคดทางพทธศาสนากบการท าเกษตรอนทรย 54

4.2.2.3 การเรยนรดวยการเขาอบรมกบทางราชการ 55

4.2.3 พฒนาการของเกษตรอนทรยถกยดโยงเขากบชมชนอยางสมบรณ 57

4.2.3.1 การปลกพชผสมผสานเปนจดเรมตนของการท าเกษตรอนทรย 57

4.2.3.2 การชวยเหลอจากภาครฐ (เกษตรอนทรยเกดขนกบชมชนอยางเตมตว) 59

4.2.3.3 พระสงฆมสวนรวมกบการกระตนเตอนทางความรสกของผน า 62 (ชวงป พ.ศ. 2550-2554)

4.2.3.4 สมนไพรเปนสวนหนงของการสรางชมชนเกษตรอนทรยของผน า 63

4.2.3.5 ศนยเรยนรชมชนเกดขนจากผลส าเรจดานการท าเกษตรอนทรย 65

4.2.3.6 ผลส าเรจปลายทางเกดขนกบชมชน 66

4.3 พฒนาการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผาน ผใหญพรเทพ สายพานช 68

4.3.1 พฒนาการชมชนและสภาพปญหาชมชนกอนมการเปลยนแปลง 68

4.3.1.1 บรบทชมชนในอดต 68

(10)

4.3.1.2 รปแบบการท าเกษตรไมผลในอดต 69

4.3.1.3 ก าเนดปญหาชมชนในอดต 69

4.3.2 แนวคดการเปลยนแปลงจากเคมสการเปนเกษตรอนทรย 70

4.3.2.1 ผลกระทบจากปญหาภายนอกและภายในมอทธพลตอ 70 การเปลยนแปลงการท าเกษตร

4.3.2.2 ปญหาทางเศรษฐกจน าสการแกไขรวมกนของชมชน 71

4.3.2.3 กระบวนการเรยนรน าไปสการปรบเปลยนวธคดของคนในชมชม 71

4.3.2.4 กระบวนการกลมกบเปลยนแปลงไปสการท าเกษตรอนทรย 72

4.3.3 ดนเปนกระบวนการส าคญท าเกษตรอนทรยของผใหญพรเทพ สายพานช 73

4.3.3.1 ปลกพชเกษตรอนทรยแบบผสมผสาน 73

4.3.3.2 การท านาขาวอนทรยวถพทธของผใหญพรเทพ 74

4.3.3.3 ภมปญญาการท านาขาวของผใหญพรเทพ สายพานช 75

4.3.3.4 วธการท านาขาวอนทรยวถพทธของผใหญพรเทพ 76

4.3.3.5 การประยกตใชหลกศาสนากบการเกษตรอนทรย 77

4.3.3.6 การท าเกษตรอนทรยของผใหญพรเทพ สายพานช 78

4.3.3.7 ผลส าเรจเชงประจกษของชมชน 80

4.4 พฒนาการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผาน ก านนปญญา ชนะสทธ 82

4.4.1 พฒนาการของชมชนในอดต ชวงป พ.ศ. 2540-2549 82

4.4.1.1 บรบทของชมชนในอดต 82

4.4.1.2 ก าเนดปญหาชมชน 83

4.4.2 ชวงเปลยนผานแนวคดจากเกษตรเคมสเกษตรอนทรยและเกษตรอนทรย 84 ถกยดโยงเขากบชมชน

4.4.2.1 แนวคดเกษตรอนทรย 84

4.4.2.2 ศกษาดงานเกษตรพอเพยง 84

4.4.2.3 กระบวนการเรยนรชมชนภายหลงการไปศกษาเรยนรชมชนเขมแขง 85

4.4.2.4 ก าเนดอนทรยวถพทธ 86

4.4.2.5 ก าเนดแนวคดเกตษรอนทรยของชมชนเชอมโยงกบหลกศาสนา 86

4.4.2.6 แนวคดของผน าทางจตวญญาณ 87

4.4.2.7 ผน าใหความส าคญกบแนวคดหลวงป 87

4.4.3 การท าเกษตรอนทรยของก านนปญญา 88

4.4.3.1 การท านาขาวอนทรยวถพทธ 89

(11)

4.4.3.2 ผลส าเรจปลายทางของก านนปญญาภายหลงการเปลยนแปลงเกดขน 90

4.4.4 ขอคนพบของพฒนาการความคดของผน าชมชนทมตอวถชวตชมชน เกษตรอนทรย บานช าปลาไหล 91

4.5 วเคราะหผลการศกษา 95

4.5.1 เพอศกษาพฒนาการของชมชนและพฒนาทางความคดของผน าชมชน 95 จากการกท าเกษตรแบบเคมสการเปนชมชนเกษตรอนทรย

4.5.2 ปจจยความส าเรจของชมชนตอกระบวนการสรางชมชนเกษตรอนทรย 96 ผานผน าชมชน

4.5.2.1 ปจจยดานผน าชมชน เปนทรพยากรมนษยทส าคญส าหรบ 96 การเปลยนแปลงแนวคดและวถปฏบตดานเกษตรชมชน

4.5.2.2 ปจจยดานผน าทางจตญาณ เปนการสรางความส าเรจดานวถชวต 97 ชมชน มคณธรรมของการสรางอาชพเกษตรกรรม

4.5.2.3 กระบวนการกลมเปนปจจยหนงของความส าเรจดานเศรษฐกจ 99 และวถชวตชมชน

4.5.2.4 ปจจยดานศนยเรยนรชมชนเปนปจจยสความส าเรจของความสมพนธ 100 ระหวางผน ากบชาวบาน และเปนการสรางเครอขายดานเกษตรอนทรย ของชมชนบานช าปลาไหลกบชมชนอน

4.5.2.5 ปจจยดานภมปญญาชาวบานของผน าชมชนบานช าปลาไหล 101 ไดสรางความส าเรจของอาชพสการพงตนเอง

4.5.2.6 ปจจยดานการเรยนร เปนผลส าเรจกบชมชนดานความมนคง 102 ทางอาชพ

4.5.2.7 ปจจยดานภาครฐ 103

4.5.3 ผลส าเรจของชมชนภายหลงการเปนชมชนเกษตรอนทรยอยางสมบรณ 104

4.5.3.1 ผลส าเรจกอใหเกดความยงยนดานสงแวดลอม 105

4.4.6.2 ผลส าเรจกอใหเกดความยงยนดานสงคม 106

4.4.6.3 ผลส าเรจกอใหเกดความยงยนทางเศรษฐกจชมชน 106 บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 108

5.1 สรปผลการศกษา 108

5.2 ขอเสนอแนะส าหรบชมชน 111

(12)

5.3 ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยครงตอไป 112

รายการอางอง 113 ภาคผนวก 116

ประวตผเขยน 121

(13)

สำรบญตำรำง ตารางท หนา

4.1 สภาพทางสงคมดานการศกษา 46 4.2 สภาพทางสงคมดานอาย 47

(14)

สำรบญภำพ ภาพท หนา

2.1 กรอบแนวคดการวจย 39 4.1 แผนทต าบลสองพนอง 44 4.2 ขอคนพบการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน: บานช าปลาไหล 94

1

บทท 1 บทน ำ

1.1 ทมำและควำมส ำคญของปญหำ

เกษตรกรไดชอวาเปนกระดกสนหลงของประเทศไทยมาอยางยาวนาน เปนวถชวตททรงคณคาอยางหนงของคนไทยในอดต ประเทศไทยมความสมบรณในระบบนเวศทสมดล อยแบบวถชาวบาน กนงาย อยงาย ดวยหลกการท ามาหากนอยกบธรรมชาต จนท าใหสงคมไทยเปนสงคมทอดมสมบรณมากในหลาย ๆ ดาน โดยเฉพาะธรรมชาต และดานการเกษตร และไดชอวาเปนประเทศ อขาวอน าในสายตาของหลายประเทศ แตดวยกระแสโลกในยคปจจบนทเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว จากมตของเกษตรกรรมสการเปนประเทศอตสาหกรรมเนนการพฒนาเกษตรกรรมแบบกระแสหลก (Mainstream agriculture) ท าใหความเจรญทางเทคโนโลย ผสมผสานกบการพฒนาแบบสมยใหมทหนไปพงพาความสามารถทางเคมเพอการเกษตรไดกระจายเขาสกลมท าเกษตรอยางรวดเรว และในขณะเดยวกน โทษภยทเกดขนจากกระบวนการพฒนาแบบกระแสหลกกมความทวคณขนเรอย ๆ ทกป จนสงผลกระทบตออาชพเกษตรกรรมในหลายพนท จนน าไปสความเสยหายในหลายดานของภาคการเกษตรของสงคมไทย จนหลายพนทของการท าการเกษตรตองหยดตวลงอยางไมสามารถหลกเลยงได ดงมรายงานดานสถตเชงตวเลขเกยวกบการน าเขาสารเคม

ป พ.ศ. 2558 ปรมาณและมลคาการน าเขาวตถอนตรายทางการเกษตร สารก าจดวชพช (Herbicide) ป 2558 จ านวน 119,971 ตน คดเปนจ านวนเงน 11,016 ลานบาท สารก าจดแมลง (Insecticide) ป 2558 น าเขา 12,927 ตน คดเปนจ านวนเงน 3,684 ลานบาท สารปองกนและก าจดโรคพช (Fungicide) ป 2558 น าเขา 11,088 ตน จ านวนเงน 3,839 ลานบาท และการน าเขาสนคาอนตรายอน ๆ จ านวน 5,560 ตน คดเปนจ านวน 787 ลานบาท รวมการน าเขาสารเคมทกชนด ปรมาณ 149,546 ตน คดเปนจ านวนเงน 19,326 ลานบาท หากดยอนหลงการน าเขาป 2557 พบวา การน าเขาสารโดยรวมปรมาณ 147,375 ตน คดเปนจ านวนเงน 22,812 ลานบาท จะเหนวาปลาสดของการน าเขาวตถอนตรายทางการเกษตรเพมขนทก ๆ ป ซงท าใหเหนถงการพฒนาทสวนทางกบ หลกคดทวา การเกษตรแบบเคมท าใหมผลกระทบตอรางกายและสงแวดลอม (วารสารไทยพบลกา, 2558)

สอดคลองกนจากขอมลตงแตป 2546-2555 ของระบบเฝาระวงของกรมควบคมโรค (วารสารไทยพบลกา, 2558) ทรายงานปญหาเรองของสขภาพ พบวา มผปวยทไดรบพษจากสารเคมก าจดศตรพชเฉลยปละ 1,734 ราย ส าหรบผลการตรวจป 2555 ท าการตรวจเกษตรกรไปทงสน 244,822 ราย พบเกษตรกรทมผลตรวจเลอดอยในระดบไมปลอดภยจ านวน 75,749 ราย คดเปน

2

30.94% ขณะทป 2556 ท าการตรวจเกษตรกรไปทงสน 314,805 ราย ในจ านวนนพบผลตรวจเลอดอยในระดบไมปลอดภยจ านวน 96,227 ราย คดเปน 30.54% และในป 2557 ทไดท าการตรวจเกษตรกรไปทงสน 317,051 ราย พบวา ในจ านวนน 107,820 ราย มผลตรวจเลอดอยในระดบไมปลอดภย นนหมายถง จ านวน 34% หรอ 1/3 ของเกษตรกรมความไมปลอดภยจากการใชสารเคม ขอมลในสวนนไดยนยนวา จากผลในป 2557 ชชดวาแนวโนมยงไมไดลดลง เพมขนจากป 2555 และ 2556 สถานการณการเจบปวยดวยโรคจากสารก าจดศตรพชในประเทศ จากสรปรายงานการเฝาระวงโรคประจ าป 2555 ส านกระบาดวทยาพบวา อตราปวยจากการไดรบสารพษจากเคมปองกนศตรพช ป 2555 พบวา มรายงานผปวยไดรบสารพษจากสารปองกนศตรพชจากการท างานและสงแวดลอม จ านวน 1,509 ราย อตราปวย 2.35 ตอประชากรแสนคน และมรายการวาอตราการปวยสงขนในเดอน พฤษภาคม-สงหาคม ในปดงกลาว และจากผลกระทบเรองของสขภาพ กคงหนไมพนปญหาส าคญอกปญหานงทตองรบสารเคมแบบเตม ๆ คอ ปญหาสงแวดลอม

ผลกระทบตอสงแวดลอม เดวด พเมนเทล แหงมหาวทยาลยคอรแนล สหรฐอเมรกา (อางถงใน มลนธชววถ, 2554) เคยอธบายไววานอยกวา 0.1% ของสารเคมทใชจะไปถงศตรพชเปาหมาย (targeted pests) ซงหมายความวาอก 99.9% จะปนเปอนอยในสงแวดลอมจนกวาสารเคมจะการสลายตวไปโดยธรรมชาต ภายหลงการฉด พน หยอด หรอหวาน สารเคมก าจดศตรพชจะถกดดซมเขาไปในพชและอยบนตนพชบางสวน และทเหลอจะปลวไปในอากาศหรอรอเวลาทน าจากแปลงเกษตรจะชะสารเคมลงสดนหรอแหลงน าใกลเคยง ซงปญหาขางตนสอดคลองกบ กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2536, น. 153) ไดกลาวถง ผลกระทบตอผลจากการใชเกษตรกรรมแบบกระแสหลก กลาวคอ ปญหาตอสงแวดลอมและทรพยากร เนองจากการใชปยเคมเปนระยะเวลานานโดยไมมการปรบปรงดน ท าใหคณสมบตทางกายภาพของดนเปลยนแปลงไป จนไมเหมาะสมกบ การเจรญเตบโตของพช ท าใหเกษตรกรตองใชปยเคมปรมาณเพมขน แตอตราการเพมผลผลตตอ การเพมของปยเคมกลบลดลง การใชสารเคมปองกนและก าจดศตรพช กอนใหเกดปญหาการตกคางในสงแวดลอม สะสมในดน น า และอากาศ นอกจากนสารเคมก าจดศตรพชยงท าลายแมลงทเปนประโยชนตอระบบนเวศเชน ผเสอ ผง ท าใหความสมดลของธรรมชาตเสยไป เกดการแพรระบาดของแมลงศตรพชมากขนดวย ตอเนองดวย ปญหาตอเศรษฐกจแมเกษตรกรรมแผนใหมจะมเปาหมายในการเพมผลผลตเพอแกไขปญหาการขาดแคลนอาหารและเพมรายไดใหแกเกษตรกร แตในระยะยาวจะปรากฏผลในทางตรงกนขาม เนองจากพบวา ตนทนการผลตสงกวารายไดท าใหเกดปญหาหนสน เกษตรกรตองเปลยนไปประกอบอาชพอน ๆ นอกจากนในระดบประเทศกเกดความเสยหายทางเศรษฐกจเนองจากการน าเขาปยเคมสารเคมปองกนก าจดศตรพช และเมลดพชจากตางประเทศท าใหเกดการขาดดลทางการคา ทงนยงเปนปญหาตอสขภาพของเกษตรกรและผบรโภค การใชสารเคมทางการเกษตรนอกจากจะตกคางในสงแวดลอมแลว และยงตกคางอยในผลผลตทางการเกษตรทใช

3

บรโภคดวย รวมถงปญหาส าคญอกอยางคอ ปญหาทางศลธรรม การใชสารเคมเพอก าจดศตรพช ซงเปนการท าลายสงมชวต ตามหลกพระพทธศาสนาถอวาเปนบาปซงขดกบหลกศลธรรม โดยเฉพาะศลขอท 1 (ปาณาตปาต) ชาวพทธผเครงคดในศลธรรมจะไมท าบาปนเดดขาด

สอดคลองกบแนวคด วฑรย ปญญากล (2545) ทกลาววา การพฒนาทางการเกษตรเพอเพมคณภาพชวตของเกษตรกรโดยการใชวธการทางอนทรยซงเปน วธการทางธรรมชาต เพอทดแทนการใชเคมซงมจดประสงคเพอลดตนทน เพมราคา เพมความปลอดภย และรกษาสงแวดลอมไปพรอม ๆ กน โดยในระยะแรกทเกษตรกรเรมปรบเปลยนแนวทางมาท าการเกษตรอนทรย ผลผลตทไดจะลดลง แตผลผลตจะคอย ๆ เพมขนในภายหลง แตในทางกลบกนจะมตนทนคาปย สารเคม ตลอดจนสารจากธรรมชาตทลดลงเรอย ๆ ในระยะยาว

จากสถานการณขางตน ชใหเหนวาการใชสารเคมเพอใชการเกษตร มผลตอปญหาสขภาพอนามย ของเกษตรกร และผลกระทบทตกคางสะสมตอสงแวดลอมท และสองปญหาส าคญนถอเปนปจจยส าคญทสรางความไมมนคงแลไมยงยนตอคณภาพชวตของชาวเกษตรกรรมในปจจบน ทงน การท าเกษตรอนทรยจงถอเปนทางออกหนงทจะลดหรอแกไขปญหาขางตนของกลมเกษตรกรรม

ดวยเหตดงกลาว ความเปนมาขางตน ผวจยเหนวา ชมชนเลก ๆ แหงหนงทยงคงมองเหนโทษจากสารเคมและหนหนาหาการพฒนาทยงยนดวยเกษตรอนทรย โดยมผน าชมชนเปนกลไกส าคญส าหรบขบเคลอนเปลยนแปลง โดยเรมตนจาตนเองจนประสบผลส าเรจแลวขยายแนวคดเกษตรอนทรยสชาวบานและชมชนตามล าดบ โดยการสรางแนวคดไดหนมาใชวตถดบทมอยในชมชนและบรเวณรอบชมชน เชน เศษผลไม ซากพชซากสตว ตนสมนไพรทมอยในชมชน น ามาหมกเปนน าหมกชวภาพ และท าปยอนทรย จงเรมผนตวเองกลบไปสการพงพาธรรมชาตมากขน จนสามารถพฒนาชมชนเปนเกษตรอนทรย 100% จนน ามาสความส าเรจของการเปนชมชนแหงการพงตนเองไดในทางทรพยากรทางธรรมชาตและสงแวดลอม ดานสขภาพทหางไกลสารเคม และเศรษฐกจมนคงตอการท าอาชพเกษตรชาวสวน

ดงน การศกษาชมชนเกษตรอนทรยบานช าปลาไหล จงหวดจนทบร จงเปนประเดนทมาของความสนใจกระบวนการคดของผน า ในการขบเคลอนการพฒนาเกษตรอนทรย จากทเปนพนท (bad practice) กลาวคอ ปญหาดานสขภาพ เศรษฐกจ และสงแวดลอม เปนตน แตสามารถเปลยนแปลงชมชนจนกระทงปญหาดงกลาวถกแกไขและน าไปสการเปนชมชนพงตนเองได (best practices) ซงการพฒนารปแบบเกษตรอนทรของจงเปนสงทนาสนใจวา ผน ามการขบเคลอนกนอยางไร มกลไก ปจจยอะไรบางสนบสนนความส าเรจทเกดขนภายหลงเปนชมชนเกษตรอนทรยอยางสมบรณ จงน ามาสการศกษาในครงน

4

1.2 ค ำถำมทำงกำรวจย

ผน ามวธคดและการปฏบตกบตนเองอยางไรในการท าเกษตรอนทรยจนประสบผลส าเรจ มปจจยหรอกระบวนการอะไรบาง ทผน ามาเปนเครองมอในการเปลยนแปลงพนทของตนเอง และขยายสชาวบานและชมชนเปนล าดบ

1.3 วตถประสงคของกำรศกษำ

1. เพอศกษาพฒนาการของชมชนและพฒนาทางความคดของผน าชมชนจากการท า

เกษตรแบบเคมสการเปนชมชนเกษตรอนทรย 2. เพอศกษาปจจยความส าเรจของชมชนตอกระบวนการสรางชมชนเกษตรอนทรย 3. เพอศกษาผลส าเรจของชมชนภายหลงการเปนชมชนเกษตรอนทรยอยางสมบรณ

1.4 ขอบเขตในกำรศกษำ

การศกษาครงนเปนการศกษาโดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative research)

โดยมขอบเขตในการศกษาดานเนอหาและดานพนทดงน 1.4.1 ขอบเขตดำนพนท

การศกษาครงนผศกษามงศกษาในประเดนของผน าชมชนในการสรางชมชนเกษตรอนทรย โดยศกษาผานผน าจนเกดผลส าเรจขนกบตนเองและขยายผลสชมชน กลาวคอ ศกษาพนทหมบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร และขอมลหลกทใชในการวจยชมชนแหลงน คอ ขอมลจากภาคสนาม โดยเขาไปศกษาสมภาษณแบบไมมสวนรวม ซงวธการเปนการสมภาษณและสงเกตผน าชมชนทมสวนส าคญในการขบเคลอนการพฒนาเกษตรอนทรยขนในอดต เปนผน าทไดรบการยอมรบจากชาวบานและชมชนถงการเปนผน าตวอยางทด มความนาเชอถอ และยงเปนผประสบความส าเรจในแงของการประกอบอาชพแบบเกษตรอนทรย สวนเครอ งมอทใชประกอบการท าวจยในครงน ประกอบดวย กลองถายรป สมดจดบนทก เทปส าหรบการบนทกเสยง และแบบสมภาษณอยางไมเปนทางการ

5

1.4.2 ขอบเขตดำนเนอหำ การศกษานเปนการศกษาผน า ทเปลยนแปลงตนเองจากพนทปญหาทเกดจาก

การพฒนาสวนเกษตรแบบอนทรยมายาวนาน เปนการพฒนาเกษตรอนทรยแทน และเปนเหตน ามาซงการประสบผลส าเรจในการแกไขปญหานน ซงมเนอหาในการทจะศกษานน ครอบคลมไปถงพฒนาการทางความคดของผน าและของชมชน บรบทชมชน รปแบบการท าเกษตรอนทรยของผน า แนวทางการปฏบตในแตละชวงระยะเวลาในอดตจนถงปจจบน ในสวนของขอบเขตดานเนอหาสรปเปนประเดนการศกษาไดดงน

1. ดพฒนาการของวถชมชน ศกษาสภาพปญหาของชมชนในอดต กระบวนการคดของผน า

2. ดพฒนาการทางความคดของผน า มการปฏบตตนอยางไรในการสรางชมชนเกษตรอนทรย มปจจยอะไรเกอกลหนนน า และขยายแนวคดของตนเองสชาวบานและชมชนอยางไร

3. ศกษาวเคราะหปจจยและผลส าเรจทเกดขนภายหลงแนวคดของผน าไดขยายความส าเรจสชมชน วามอะไรเปนปจจยหลก อะไรเปนปจจยเสรม น ามาซงผลส าเรจของผน าและชมชน 1.5 ประโยชนทไดรบจำกกำรศกษำ

1. ทราบถงภมหลงความเปนมาของชมชนบานช าปลาไหล ทมผน าชมชนมองเหนปญหาทส าคญของชมชน จนเกดเปนพฒนาการและความเปลยนแปลงจากตนเองและขยายสชมชน รวมทงเขาใจในบรบทชมชนในสวนตาง ๆ เชน ดานสงคม วฒนธรรม สภาพปญหาชมชน เศรษฐกจ สงแวดลอม เปนตน

2. ทราบถงความส าคญของผน าชมชนไดสรางความแตกตางในความส าเรจของชมชนบานช าปลาไหล ผเปนปจจยหลกของการเปลยนแปลงชมชน โดยการขบเคลอนการสรางชมชน เกษตรอนทรยจากซงเรมตนจากตวเอง ดวยกระบวนการลองผดลองถก จนประสบผลส าเรจ และขยายความส าเรจของตนเองสความส าเรจของชมชน

3. ทราบถงปจจยเสรม ทหลากหลายของกระบวนการเปลยนแปลง ทผน าไดใหคณคาและน าสการพฒนา ไดเหนถง วถของการพฒนามกลไกและแนวทางทหลากหลาย และแตกตางกน กจะรบผลส าเรจของแตละอยางในการพฒนาจะตางเชนกนแตเปนลกษณะของการเสรมกน องกน เชนปจจยดานการเรยนรกจะมาเสรมรปแบบของการท างานกลม สรางอาชพอยางมโครงสรางมากขน

4. ทราบถงประสบการณของผน าเกดจากการสงเกตและเรยนร ผน ามจตส านกและ การตระหนกรถงการพฒนาในแตละดาน การรบผถงผลกระทบของการพฒนา จงเลอกแนวทาง การพฒนาชมชนดวยการใหคณคากบทกสรรพสงทเกยวของกบเกษตรกรรม วามคณคาและ

6

มศกยภาพเทา ๆ กน การอยรวมกนของสรรพสงจงเปนคณคาทชวยเหลอกน ไมท าลายกน ไมเบยดเบยนกน เพยงแตตองใชประสบการณจากการเรยนรทเกดขนระหวางทอยดวยกนเขาไปบรหารจดการใหเกดความเหมาะสม และสรางสรรค เปนการเขาสการพฒนาทเปนระบบ เพอใหงายแกการจดสรรและตอยอดความยงยนใหยงขนไปกวาเดม เหลานคอ การตระหนกรและเปนการใหคณคาตอการพฒนาทมผลส าเรจตอสวนรวมเปนส าคญ จงกลาวไดวาการเรยนรจากประสบการณของผน า จะน าไปสาการเลอกสรรทใหประโยชนแกสวนรวมมากกวาสวนตน

5. ทราบถงภมปญญาทองถน เปนความรอยางหนงทท าใหคณคาของทรพยากรชมชน ดมจดเดน และเปนเอกลกษณชมชนได เพอการสรางศกยภาพทางความรและการใชทรพยากรของชมชนอยางมคณคา และภมปญญาทองถนไดยกระดบฐานะของชมชนไดเกดกระบวนเรยนรรวมกนของชาวบาน น ามาเปนสวนหนงของการสรางอาชพและรายได

6. เปนประโยชนตอชมชน ทสรางความรกและหวงแหนชมชนของตน ไมนงดดายชมชนของตนเองลมสลายเพราะปญหาทหลากหลาย แตในขณะเดยวกนยงเปนผกอบก และเรยนรทจะเปลยนแปลง ดวยการใชพลงอ านาจของผน าเปนฐานหลกของการเปลยนแปลง จนขยายฐานหลกเปนพลงชาวบานและชมชน

7. เปนประโยชนตอผศกษา ทไดเหนการพฒนาในมตของการพฒนาชมชน ทตองใชหลกการ วธการ กลไก และปจจยในหลายอยาง ๆ เพอใหเกดการพฒนาขนอยางเปนระบบ และ การท างานเชงระบบนจะน าผลส าเรจทมประสทธมหาศาล

1.6 ค ำนยำมศพท

เกษตรอนทรย หมายถง การท าเกษตรอนทรย ทมงการอยรวมกนของสรรพสงใน

ธรรมชาตเปนส าคญ อยรวมกนเปนสงคมการเกษตร มมนษย มตนไม มแมลง มพช มความหลากหลายในระบบนเวศน หลกเลยงการท าลายลางดวยวถแหงความรนแรงทกชนด โดยเฉพาะอยางยง การใชสารเคมจะไมไดรบการยอมรบอยางเดดขาด และใชกระบวนการปลกพชผสมผสานโดยมพชสมนไพรเปนบรวารของไมผลทเปนเกษตรหลกของชมชน และมเปาหมายสงสดคอ การพงตนเองไดในวถชวตชมชน

ผน ำชมชน หมายถง ผน าการเปลยนแปลงทงแนวคดและการปฏบต ในการสรางชมชนจากเกษตรเคมสการเปนชมชนเกษตรอนทรย จนเกดเปนผลส าเรจกบตนเอง และขยายความส าเรจของตนสชาวบานและชมชน ในทนหมายถง ผใหญค านง...ผใหญพรเทพ...ก านนปญญา....

ผลส ำเรจ หมายถง ผลทเกดขนจาการเปลยนแปลงชมชนจากเกษตรเคมไปสการเปนชมชนเกษตรอนทรย ซงกอใหเกดผลกระทบดานบวกตอสขภาพ สงแวดลอม และเศรษฐกจชมชน ท าใหชมชนสามารถแกไขปญหาได และสามารถพงตนเองไดทางอาชพ

7

บทท 2 แนวคด ทฤษฎ และผลงำนวจยทเกยวของ

การศกษาเรอง “ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรยโดยศกษาผานผน าชมชน

ศกษากรณ: ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร” โดยการศกษาครงนผศกษาไดทบทวนวรรณกรรม ซงเปนแนวทางการศกษาในประเดนดงกลาว ตอไปน

2.1 แนวคดและความเปนมาเกยวกบเกษตรอนทรย 2.1.1 ความส าคญของเกษตรอนทรย 2.1.2 แนวคดเกษตรอนทรย 2.1.3 ความหมายเกษตรอนทรย 2.1.4 หลกการเกษตรอนทรย 2.1.5 หลกพนฐานของการท าเกษตรอนทรย 2.1.6 แนวทางการท าเกษตรอนทรย 2.1.7 ระบบเกษตรอนทรยกอใหเกดการพฒนาทสมดล 2.1.8 ประวตความเปนมาของเกษตรอนทรยในประเทศไทย

2.2 ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงของชมชนแลทองถน 2.2.1 ปจจยดานผน า

2.2.1.1 แนวคดเกยวกบผน า 2.2.1.2 ความหมายของผน า 2.2.1.3 ประเภทของผน า 2.2.1.4 คณสมบตของผน า 2.2.1.5 บทบาทและหนาทของผน า

2.2.2 ปจจยภายใน และปจจยภายนอก 2.2.3 ปจจยดานกระบวนการกลม 2.2.4 ปจจยดานกระบวนการเรยนร 2.2.5 ปจจยดานภมปญญาทองถน 2.2.6 ปจจยการดานการพงตนเองของชมชน

2.3 ผลงานวจยทเกยวของ

8

2.1 แนวคดเกยวกบเกษตรอนทรย 2.1.1 ควำมส ำคญของเกษตรอนทรย

วรยะ คลายแดง (2549, น. 6) ไดใหแนวคดเกยวกบความส าคญของเกษตร

อนทรยไววา เปนการใชทรพยากรดนโดยไมค านงถงผลเสยของปยเคมสงเคราะห กอใหเกดความไมสมดล

ในแรธาตของดนและภายภายของดนท าใหสงมชวตทมประโยชนในดนนนสญหายและไรสมรรถภาพ

ความไมสมดลนเปนอนตรายอยางยง กระบวนการนเมอเกดขนแลวจะกอใหเกดความเสยหายอยาง

ตอเนอง ผนดนทถกผลาญไปนนไดสญเสยความสามารถในการดดซบแรธาต ท าใหผลตผลมแรธาต

วตามนและพลงชวตต า เปนผลท าใหเกดการขาดแคลนธาตอาหารรองของพช พชจะออนแอขาดภม

ตานทานโรค และท าใหการคกคามของแมลงเชอโรคเกดขนไดงาย จงจะน าไปสการใชสารเคมสงเคราะห

ก าจดวชพช ขอบกพรองเชนนกอใหเกด วกฤตหวงโซอาหารและระบบการเกษตรของเรา ซงกอใหเกด

ปญหาสขภาพและสงแวดลอมอยางยงในโลกปจจบน จากรายงานการส ารวจขององคการอาหารและ

การเกษตรแหงสหประชาชาต เมอ พ.ศ. 2543 พบวา ประเทศไทยมเนอทท าการเกษตรอนดบท 48 ของ

โลก แตใชยาฆาแมลงเปนอนดบท 5 ของโลก ใชฮอรโมนเปนอนดบ 4 ของโลก ประเทศไทยน าเขา

สารเคมสงเคราะหทางการเกษตร เปนเงนสามหมน ลานบาท ตอป เกษตรกรตองมปจจยการผลตท

เปนสารเคมสงเคราะหในการเพาะปลก ท าใหเกดการลงทนสงและเพมขนอยางตอเนอง ขณะทราคา

ผลผลตในรอบยสบปไมไดสงขนตามสดสวนของตนทนทสงขน นนมผลใหเกษตรกรขาดทน มหนสน

การเกษตรอนทรยจะเปนหนทางของการแกปญหาเหลานได

จากความส าคญขางตน ท าให เห นถงความเสยหายและเกดผลกระทบจาก

การพฒนาของภาคการเกษตรแบบเคมซงนบวนมแตจะเพมพนขนเรอยๆ น ามาซงผลเสยตอ

สภาพแวดลอม โดยเฉพาะอยางยง ทรพยากรดนทเปนสวนส าคญของสารอาหารสงแวดลอม เมอ

สารอาหารหลกเสยหายกจะเกดผลเสยหายเปนลกโซ ดงนน เกษตรอนทรยจงเปนสวนส าคญส าหรบ

การน ามาใชเพอชวยเหลอธรรามชาต ในดนใหมอาหารทจะหลอเลยงพช กอใหเกดความสมดลของ

ธรรมชาต

2.1.2 แนวคดเกษตรอนทรย

ส านกพฒนาการจดการอตสาหกรรม กรมสงเสรมอตสาหกรรม (2555, น. 22)

ไดใหแนวคดของเกษตรอนทรย คอ การบรหารจดการการผลตทางการเกษตรแบบองครวมซงแตกตาง

อยางชดเจนจากการเกษตรแผนใหมทมงเนนการเพมผลผลตชนดใดชนดหนงสงสดโดยการ พฒนา

เทคนคตาง ๆ โดยไมไดค านงผลกระทบตอทรพยากรทางสงแวดลอม ส าหรบเกษตรอนทรย ซงเปน

การเกษตรแบบองครวมจะใหความส าคญกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศ

9

การเกษตรไปพรอมกน โดยเฉพาะอยางยงการพนฟความอดมสมบรณของดน การรกษาแหลงน า

ใหสะอาด ทงนเพราะแนวทางเกษตรอนทรยอาศยกลไกและกระบวนการของระบบนเวศในการท า

การผลต ดงนนเกษตรอนทรยจะประสบความส าเรจได เกษตรกรจ าเปนตองเรยนรและใชความอดทน

เพราะเกษตรอนทรยจะไมไดใหผลผลตไวดงเชนเกษตรเคมสงเคราะห

จากแนวคดขางตน เปนการท าเกษตรดวยความส าคญเรองการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต ปฏเสธการท าเกษตรแผนใหมทมงท าลายธรรมชาตมากการรกษา ดงน เชอวา

แนวคดเกษตรอนทรยจงเปนการพฒนารปแบบทางการเกษตรแบบองครวมทสงผลดตอสงแวดลอม

จนมระบบนเวศทเปนประโยชนและเออประโยชนนนแกกนภายในธรรมชาตเอง ซงกสอดคลองกบ

แนวคดของ

สพจน ชยวมล และคณะ (2552, น. 3) เกษตรอนทรยเปนระบบการผลตทค านงถง

สภาพแวดลอมรกษาสมดลของธรรมชาตและความหลากหลายของทางชวภาพ โดยมระบบการจดการ

นเวศวทยาทคลายคลงกบธรรมชาต และหลกเลยงการใชสารสงเคราะหไมวาจะเปนปยเคม สารเคม

ก าจดศตรพชและฮอรโมนตาง ๆ ตลอดจนไมใชพชหรอสตวทเกดจากการตดตอทางพนธกรรมทอาจ

เกดมลพษในสภาพแวดลอมเนนการใชอนทรยวตถ เชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสดและ ปยชวภาพใน

การปรบปรงใหมความอดมสมบรณเพอใหตนพชมความแขงแรงตานทานโรคและแมลงดวยตนเอง

รวมถงการน าเอาภมปญญาชาวบานมาใชประโยชนดวย ผลผลตทไดจะปลอดภยจากสารพษตกคางท า

ใหปลอดภยทงผผลตและผบรโภค

จากความส าคญขางตน ท าใหเหนถงความเสยหายและเกดผลกระทบจาก

การพฒนาของภาคการเกษตรแบบเคมซงนบวนมแตจะเพมพนขนเรอย ๆ น ามาซงผลเสยตอ

สภาพแวดลอม โดยเฉพาะอยางยง ทรพยากรดนทเปนสวนส าคญของสารอาหารสงแวดลอม

เมอสารอาหารหลกเสยหายกจะเกดผลเสยหายเปนลกโซ ดงนน เกษตรอนทรยจงเปนสวนส าคญ

ส าหรบการน ามาใชเพอชวยเหลอธรรามชาต ในดนใหมอาหารทจะหลอเลยงพช กอใหเกดความ

สมดลของธรรมชาต

2.1.3 ควำมหมำยเกษตรอนทรย

ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ไดก าหนด

ความหมายของเกษตรอนทรยไวในกรอบของเกษตรกรรมยงยน (อางถงใน บณฑร เศรษฐศโรตม,

2546, น. 5) วาหมายถง ระบบการท าการเกษตรทใหความส าคญกบระบบนเวศ โดยจะตองชวยฟนฟ

และอนรกษทรพยากร ในไรนาและสงแวดลอม ลดการพงพาปจจยการผลตจากภายนอกใหมากทสด

และมความเปนไปได ในทางปฏบตและมผลตอบแทนทจะท าใหเกษตรกรด ารงชพและประกอบอาชพ

ทางการเกษตรไดอยางยงยน แตทไดรบการยอมรบมากทสดคอ ความหมายทก าหนดโดยสหพนธ

10

เกษตรอนทรย นานาชาต ( International Federation of Organic Agriculture Movements)

ซ งไดใหความหมายของ ค าวาเกษตรอนทรยวาคอ ระบบการเกษตรทผลตอาหาร และเสนใย

ดวยความยงยนทางสงแวดลอม สงคมและเศรษฐกจ โดยเนนทหลกการปรบปรงบ ารงดนการเคารพ

ตอศกยภาพทางธรรมชาตของ พชสตวและนเวศเกษตร เกษตรอนทรยจงลดการใชปจจยการผลตจาก

ภายนอกและหลกเลยงการ ใชสารเคมสงเคราะหเชน ปยสารก าจดศตรพชและเวชภณฑส าหรบสตว

แตในขณะเดยวกน กพยายามประยกตใชธรรมชาตในการเพมผลผลตและพฒนาความตานทานตอโรค

ของพชและ สตวเลยง หลกการเกษตรอนทรยนเปนหลกการสากลทสอดคลองกบเงอนไขทาง

เศรษฐกจ สงคม ภมอากาศและวฒนธรรมของทองถนดวย

บญดษฐ วรนทรรกษ (2550, น. 2) เกษตรอนทรย (Organic agriculture) หมายถง

ระบบการจดการผลตดานการเกษตรแบบองครวมทเกอหนนตอระบบนเวศรวมถงความหลากหลาย

ทางชวภาพวงจรชวภาพ โดยเนนการใชวสดทางธรรมชาตหลกเลยงการใชวตถดบจากสารสงเคราะห

และไมใชพชสตวหรอจลนทรยทไดมาจากเทคนคการดดแปลงพนธกรรม (genetic modification)

หรอพนธวศวกรรม (genetic engineering) มการจดการกบผลตภณฑ โดยเนนการแปรรปดวยความ

สรปไดวา เกษตรอนทรย คอ การปฏเสธรปแบบของการท าการเกษตรดวย

วธการทใชสารเคม เพราะเชอวาสารเคมจะท าลายสงทเกอกลกนเองในธรรมชาตจนกระทงระบบนเวศ

ของการพงพงกนของธรรมชาตไดรบความเสยหาย จงสนบสนนใหใชวธการดวยวธธรรมชาตบ าบด

ธรรมชาต เชนการท าปยอนทรยจากธรรมชาต ท าน าหมกชวภาพ รวมถงการมภมปญญาในดานอนๆ

ทไมพงพาการผลตดวยสารเคม

2.1.4 หลกกำรเกษตรอนทรย

วฑรย ปญญากล (2549, น. 3) ไดกลาวถง การระดมนกวชาการผเชยวชาญทม

ประสบการณดานเกษตรอนทรยในทประชมใหญของสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต (International

Organic Agriculture Movements) มมตรบรองหลกการเกษตรอนทรยซงประกอบดวยหลกการ 4 ขอ

ส าคญคอ

1. มตดานสขภาพคอ การสงเสรมและสรางความยงยนใหกบสขภาพอยางเปน

องครวมของดนพชสตวและมนษยหลกการตามขอนไมวาจะเปนการผลตในไรนาการแปรรปการกระจาย

ผลผลตหรอการบรโภคตางกมเปาหมายเพอเสรมสรางสขภาวะทดของระบบนเวศและสงมชวตทงปวง

2. มตดานนเวศวทยา หลกการขอนตงอยบนกระบวนทศนทมองเกษตรอนทรย

ในฐานะองคประกอบหนงของระบบนเวศนโดยรวม การผลตเกษตรอนทรยจงตองมการพงพาอาศย

กระบวนการทางนเวศวทยาและวงจรของธรรมชาตโดยการเรยนรและสรางระบบนเวศส าหรบใหเหมาะสม

กบการผลตแตละชนดการเพาะปลกเลยงสตวและการเกบของปาจะตองสอดคลองกบวฏจกรและ

11

สมดลของธรรมชาตทสอดคลองกบเงอนไขทองถน ภมนเวศวฒนธรรมและเหมาะสมกบขนาดของฟารม

เกษตรกรควรใชปจจยการผลตและพลงงานทมประสทธภาพเนนการใชซ า การหมนเวยนเพออนรกษ

ทรพยากรและสงแวดลอมใหมความยงยนซงการสรางความสมดลของระบบนเวศการเกษตร จะตอง

ออกแบบระบบการท าฟารมทเหมาะสม

3. มตดานความเปนธรรมคอ จะตองตงอยบนความสมพนธทมความเปนธรรมระหวาง สงแวดลอมโดยรวมและสงมชวตประกอบดวยความเปนธรรมทงเกษตรกรคนงานผแปรรป ผจ าหนายสนคาและผบรโภคและยงหมายรวมหมายถง การปฏบตตอสตวเลยงอยางเหมาะสม โดยเฉพาะอยางยงการจดสภาพการเลยงใหสอดคลองกบลกษณะ และความตองการทางธรรมชาตของสตวรวมทงการดแลเอาใจใสอยางเหมาะสมในหลกการขอนยงรวมถงการใชทรพยากรอยางเปนธรรมดวย

4. มตดานการดแลเอาใจใสในหลกการนใหเกษตรกรหรอผประกอบการไดพจารณาถงความเสยงจากการใชเทคโนโลยตาง ๆ ทน ามาใชในการพฒนาดานเกษตรอนทรยเพอสราง หลกประกนวา เทคโนโลยนนปลอดภยและเหมาะสมกบสงแวดลอมควรปฏเสธเทคโนโลยทม ความแปรปรวนมากไดแก เทคโนโลยพนธวศวกรรม

อกมมมองหนงหลกการของเกษตรอนทรยซงทางมลนธเกษตรกรรมยงยน (2539) ไดใหมมมองในมตของธรณวทยาไวอยางนาสนใจวา เกษตรอนทรยใหความส าคญสงสดตอ “ดน” เนองจากดนเปนรากฐานของทกสง นอกจากนยงไดอางถงแนวคดของ อลเบรต โฮวารด ผบกเบกเกษตรอนทรยยคใหม ไดวางหลกการส าคญไว 7 ประการ คอ

1) สขภาพทดเปนสทธขนพนฐานของสงมชวตทงปวงทอบตขนมาบนโลก 2) สขภาพทดตามกฎขอทหน ง ตองใชกบท ง ดน พช สตว และมนษย

โดยสขภาพทดของสงมชวตดงกลาวจะเชอมโยงประสานสมพนธดจสายโซเสนเดยวกน 3) ความออนแอและผลกระทบทเกดขนกบดน จะสงผลกระทบตอหวงโซทอยสง

กวา จนกระทงถงมนษยซงยนอยบนสดของหวงโซแหงความสมพนธ 4) ปญหาการระบาดของโรคแมลงทงในการปลกพชและเลยงสตวในระบบ

เกษตรกรรมสมยใหมนน คอ ปญหาในหวงโซทสองและสาม (พช-สตว) 5) ปญหาเรองสขภาพของคนในสงคมสมยใหมเปนผลตอเนองมาจากปญหา

ความลมเหลวทเกดขนในหวงโซทสองและสาม 6) สขภาพทไมดของพช สตวและมนษยเปนผลตอเนองมาจากสขภาพทไมดของ

ดน การแกปญหาเรองสขภาพโดยการพฒนายา และคดคนวธการรกษาโรคตาง ๆ ไมอาจท าใหสขภาพดขนไดถาละเลยความอดมสมบรณของดน

12

7) การปรบเปลยนการพฒนาทถกตองจงตองส านกในปญหาทเกดขน ยอมรบกฎและบทบาทอนซบซอนของธรรมชาต โดยการคนทกสงทเหลอจากการใชประโยชนใหกบผนดนผสมผสานการปลกพช และเลยงสตว และไมกระท าการใด ๆ ทเปนการรบกวนตอกระบวนการสะสมธาตอาหารทด าเนนการโดยสงมชวตเลก ๆ ซงอาศยในดน

ส านกพฒนาการจดการอตสาหกรรม กรมสงเสรมอตสาหกรรม, (2555, น. 22-26) ไดใหทศนะเกยวกบหลกการของเกษตรอนทรย ซงมหลกการส าคญ 4 ขอของเกษตรอนทรยคอ สขภาพ นเวศวทยา ความเปนธรรม และการดแลเอาใจใส

1. ดานสขภาพ เกษตรอนทรยควรจะตองสงเสรมและสรางความยงยนใหกบสขภาพอยางเปนองครวมของดน พชสตว มนษยและโลก การทผนดนมความอดมสมบรณจะท าให พชพรรณตาง ๆ แขงแรง มสขภาวะทด สงผลตอสตวเลยงและมนษยทอาศยพชพรรณเหลานนเปนอาหารและเปนปจจยทส าคญของสงมชวตคอ การมสขภาวะทดทางกายภาพ จตใจ สงคม และสภาพแวดลอมโดยรวม ความแขงแรง ภมตานทาน และความสามารถในการฟนตวเองจากความเสอมถอย เปนองคประกอบทส าคญของสขภาวะทด

2. ดานนเวศวทยาเกษตรอนทรยควรจะตองตงอยบนรากฐานของระบบนเวศวทยาและวฏจกรแหงธรรมชาต การผลตการเกษตรจะตองสอดคลองกบวถแหงธรรมชาต และชวยท าใหระบบและวฏจกรของธรรมชาตเพมพนและยงยนมากขน

หลกการเกษตรอนทรยในฐานะองคประกอบหนงของระบบนเวศทมชวต ดงนนการผลตทางการเกษตรจงตองพงพาอาศยกระบวนการทางนเวศวทยาและ วงจรของธรรมชาตโดยการเรยนรและสรางระบบนเวศใหเหมาะสมกบการผลตจะตองสอดคลองกบวฏจกรเพอความสมดลทางธรรมชาต ดงนนเกษตรกรควรใชปจจยการผลตและพลงงานอยางมประสทธภาพเนนการใชซ าการหมนเวยน เพอทจะอนรกษทรพยากรและสงแวดลอมใหมความยงยน

3. ดานความเปนธรรมเกษตรอนทรย ควรจะตงอยบนความสมพนธทมความเปนธรรม ระหวางสงแวดลอมโดยรวมและสงมชวต ความเปนธรรมนรวมถงความเทาเทยมการเคารพความยตธรรม และการมสวนในการปกปองรกษาพทกษโลกทเราอาศยอย ทงในระหวางมนษยดวยกนเองและระหวางมนษยกบสงมชวตอน ๆ

4. ดานการดแลเอาใจใส การบรหารจดการเกษตรอนทรย ควรจะตองด าเนนการอยางระมดระวงและรบผดชอบ เพอรกษามาตรฐานการเปนเกษตรอนทรย ค านงถงสขภาพของผบรโภคและดแลสภาพแวดลอมโดยรวมดวย

สรปหลกการของเกษตรอนทรยจากหลกการขางตน จะใหความส าคญอย

2 อยาง กลาวคอ เรอของมนษยกบสขภาพ และเรองของมนษยกบสงแวดลอม สขภาพถอเปนเรอง

ใหญในมมมองของการเกษตรอนทรย เชอวาสารเคมไดท าลายกลไกความสามารถของผผลตท าใหเกด

13

โรคตางๆตามมา ยงไปกวานน สารเคมยงเปนพษภยตอสงแวดลอม จากการสะสมพอกพนขนเรอยๆ

ทกวน หลกการไดพดถงการเชอมโยงกนอยของระบบนเวศทมมนษยเปนศนยกลาง และธรรมชาตเปน

ผถกกระท า โดยมสารเคมเปนตวแปรส าคญ ถาใชการพฒนาจากสารเคม มนษยไดประโยชนบางอยาง

แตธรรมชาตเสยหาย เมอธรรมชาตเสยสมดลมนษยกจะไดรบอนตรายจากสารเคม ดงนหลกการของ

เกษตรอนทรยจงทางเลอกทมนษยมสทธทจะเลอกใชการพฒนาดานการเกษตรในรปแบบทตนถน ด

ดวยการศกษาและเรยนรถงประโยชนและพษภยของการผลตการเกษตรระหวางการใชสงทมาจาก

ธรรมชาตและการใชสารเคม 2.1.5 หลกพนฐำนของกำรท ำเกษตรอนทรย

วฑรย ปญญากล (2547, น. 12) ไดอธบายความถงหลกการพนฐานของเกษตร

อนทรยไวดงนคอ เกษตรอนทรแตกตางจากเกษตรปลอดสารเคมตรงทวาเกษตรอนทรยมเปาหมาย

เพออนรกษและฟนฟสงแวดลอม ดวยการปฏเสธการใชสารเคมสงเคราะหในการผลต เนนการฟนฟ

ระบบนเวศการเกษตร โดยเฉพาะอยางยงการปรบปรงดนในขณะทเกษตรปลอดสารเคมจะสนใจแต

การควบคมปรมาณการใชสารเคมก าจดศตรพช โดยไมไดใหส าคญกบการอนรกษสงแวดลอมแตอยาง

ใด สอดคลองกบแนวทางของ มนตร ลวนศร (2554, น. 10) ทไดใหค าจ ากดความหลกการพนฐาน

การท าเกษตรอนทรยไวเปนขอ ๆ ดงน

1. หามใชสารเคมสงเคราะหทางการเกษตรทกชนดไมวาจะเปนปยเคม ยาฆา

หญายาปองกนก าจดศตรพชและฮอรโมน

2. เนนการปรบปรงบ ารงดนดวยอนทรยวตถเชน ปยคอก ปยหมก ปยพชสด

ตลอดจนการปลกพชหมนเวยนเพอใหพชแขงแรงมความตานทานตอโรคแมลง

3. รกษาความสมดลของธาตอาหารภายในฟารม โดยใชทรพยากรในทองถนมา

หมนเวยนใหเกดประโยชนสงสด

4. ปองกนมใหมการปนเปลอนของสารเคมจากภายนอกฟารม ทงจากดน น า

และอากาศ โดยจดสรางแนวกนชน ดวยการขดค หรอปลกพชยนตน และพชลมลก

5. ใชพนธพชหรอสตวทมความตานทาน และมหลากหลาย หามใชพนธพชหรอ

สตวทไดจากการตดตอสารพนธกรรม

6. การก าจดวชพชใชวธการเตรยมดนทด และแรงงานคนหรอเครองมอกลแทน

การใชสารเคมก าจดวชพช

7. การปองกนก าจดวชพชใชสมนไพรก าจดศตรพชแทนการใชยาเคมก าจด

ศตรพช

14

8. ใชฮอรโมนทไดจากธรรมชาต เชน จากน าสกดชวภาพแทนการใชฮอรโมนสงเคราะห

9. รกษาความหลากหลายทางชวภาพ โดยการรกษาไวซงพนธพช หรอสตว สงทมชวตทกชนดทมอยในทองถนตลอดจนปลกหรอเพาะเลยงขนมาใหม

10. การปฏบตหลกการเกบเกยวและการแปรรปใหใชวธธรรมชาต และประหยดพลงงาน

11. ใหความเคารพสทธมนษยและสตว 12. ตองเกบบนทกขอมลไวอยางนอย 3 ป เพอรอการตรวจสอบ สรปหลกการพนฐานของเกษตรอนทรย มสองประเดนส าคญทท าใหเหนวา

หลกการส าคญของเกษตรอนทรย กลาวคอ หลกของความปลอดภยและการมจตส านกในการผลตทตองอค านงถงความถกตองและซอสตยโดยเฉพาะตอผบรโภคตลอดถงการอนรกษสงแวดลอมไปพรอมกน ตองเปนผยดหลกการผลตแบบองครวม โดยเหนถงความส าคญของคน สตว และสงแวดลอมวาพนฐานทสามารถอยรวมกนได และพาความส าเรจไปพรอม ๆ กนและเรองของความยงยนทเกดตามมาเปนอตโนมต ดงท

ส านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว (2559) ไดอธบายเกยวประเดนดงของหลกการพนฐาน (basic aspects) ของการผลตสนคาเกษตรอนทรยในการผลตสนคาเกษตรอนทรย จะตองด าเนนการทกองคประกอบของกระบวนการผลต ใหอยภายใตหลกการพนฐานทส าคญโดย แบงออกได เปน 3 กลม

1. เกณฑก ำหนด (Requirements) ทจะตองปฏบต 1.1 หลกเลยงการใชสารเคมสงเคราะห และสารดดแปรพนธกรรม 1.2 จะตองมการก าหนดขอบเขต ควบคมและปองกนพนทจากการปนเปอน 1.3 มการจดการอยางเปนองครวม มการตรวจสอบเพอการรบรองและการ

ทวนสอบซ า 2. ค ำแนะน ำ (Recommendations) ใหปฏบต

2.1 ใชและหมนเวยนใชทรพยากรทองถน ทงในและระหวางกจกรรมในฟารม

2.2 ผสมผสาน พงตนเองและมงสความยงยน 2.3 จดการใหเกดความหลากหลายทางชวภาพ ความอดมสมบรณของดน

ความแขงแรงและสมดลของตนพช 2.4 จดการสภาพแวดลอมทางกายภาพและใชเครองจกรกลไดอยาง

เหมาะสม

15

3. ผลตอบแทน (Returns) ของกำรปฏบต

3.1 เปนการลงทนทางการคา เพอผลตสนคาคณภาพด ดวยวธการเฉพาะ

3.2 มผลกระทบในดานดตอสขอนามยและสภาพแวดลอม

3.3 ปจจบนผปฏบตยงไดรบผลตอบแทนจากทางผลผลต ผลตภณฑหรอ

สนคาเทานน

3.4 ควรจะไดรบผลตอบแทนจากดานสขอนามยและสภาพแวดลอมดวย

จงจะเกดแรงจงใจและมความยงยน

สรปหลกพนฐานของการท าเกษตรอนทรยขางตน ไดชใหเหนกระบวนการท า

เกษตรอนทรยอย 2 มต กลาวคอ มตของการหามใชสารเคมสงเคราะหทกชนด ทกรปแบบตอการ

ผลตเกษตรกรรมของชาวเกษตร ซงจะเกดผลเสยตอ สขภาพ สงแวดลอมเปนส าคญ ดงนนอกมตของ

หลกการพนฐานจงมองไปทการรกษาความสมดลใหกบการเกษตรดวยดวยการท าอนทรยทเกดจาก

ธรรมชาตใหธรรมชาตไดใชบ าบดตวมนเอง เลยนแบบการธรรมชาต เชน การปลกพชผสมผสาน การ

ใชปยอนทรย น าหมกอนทรย สรางกลไกพชใหเปนระบบนเวศของการพงพากน

2.1.6 แนวทำงกำรท ำเกษตรอนทรย

แนวทางการเกษตรอนทรย สหกรณกรนเนท มลนธสายใยแผนดน ไดใหแนวทาง

ไวเปนขอ ๆ ซงแนวทางการท าเกษตรอนทรย ผวจยสรปไดเปน 2 ประเดนใหญ กลาวคอ ประเดนของ

การรกษาธรรมชาตใหเกดความสมดล และประเดนดานการพงตนเองของผท าการเกษตรทใหความส าคญ

กบการสรางสนคาทางการเกษตรขนใชเอง จากทรพยากรทางธรรมชาตทหาไดจากชมชนชน

ซงแนวทางน กรนเนท เชอวาจะเปนแนวทางทสรางความเขมแขงใหกบผผลตเกษตรอนทรยและ

องคกรทางการเกษตรอกดวย ดงมรายละเอยดดงน

1. การอนรกษนเวศการเกษตร

ดวยการปฏเสธการใชสารเคมสงเคราะหทกชนด เพราะปจจยการผลตทเปน

สารเคมสงเคราะหท าลายสมดลของนเวศการเกษตร สงผลกระทบดานลงตอสงแวดลอม และมผลตอ

สงมชวตตาง ๆ ทอยในฟารมทงทอยบนผวดนและใตดน

2. การฟนฟนเวศการเกษตร

แนวทางนท าใหเกษตรอนทรยมความแตกตางอยางมากจากระบบเกษตร

ปลอดสารเคมทรจกกนในประเทศไทย แนวทางหลกในการฟนฟนเวศการเกษตรคอ การปรบปรงดน

ดวยอนทรยวตถ และการเพมความหลากหลายทางชวภาพ นอกจากนนการเพมความหลากหลายใน

ไรนากเปนสงจ าเปน ดวยการปลกพชรวม, พชแซม, พชหมนเวยน, ไมยนตน หรอการฟนฟแหลงนเวศ

ธรรมชาตในไรนาหรอบรเวณใกลเคยง

16

3. การพงพากลไกธรรมชาตในการท าเกษตร กลไกในธรรมชาตทส าคญตอการท าเกษตรอนทรย ไดแก วงจรการหมนเวยน

ธาตอาหาร โดยเฉพาะอยางยงวงจรไนโตรเจน และคารบอน วงจรการหมนเวยนของน า พลวตของ

ภมอากาศและแสงอาทตย รวมทงการพงพากนของสงมชวตอยางสมดลในระบบนเวศ ทงในเชงของ

การเกอกล การพงพา และหวงโซอาหาร

4. การควบคมและปองกนมลพษ

เกษตรกรทท าการเกษตรอนทรยตองพยายามอยางเตมทในการปองกน

มลพษตาง ๆ จากภายนอกมใหปนเปอนผลผลต ซงอาจท าไดโดยการจดท าแนวกนชนและแนวปองกน

บรเวณรมฟารม นอกจากนนแนวทางเกษตรอนทรยยงก าหนดใหตองลดและปองกนมลพษทอาจ

เกดขนในกระบวนการผลตของฟารมเองดวย เชน มระบบจดการขยะและน าเสยกอนทจะปลอยออก

นอกฟารม หรอการไมใชวสดบรรจผลผลตทอาจมสารพษปนเปอนได

5. การพงพาตนเองดานปจจยการผลต

เกษตรอนทรยมแนวทางทมงใหเกษตรกรพยายามผลตปจจยการผลตตาง ๆ

เชน ปยอนทรย เมลดพนธ ฯลฯ ดวยตนเองในฟารมใหไดมากทสด แตในกรณทเกษตรกรไมสามารถ

ผลตไดเอง กสามารถซอหาปจจยการผลตจากภายนอกฟารมได แตควรเปนปจจยการผลตทมอยแลว

ในทองถน ทงนเพอสรางความเขมแขงและความเปนอสระของเกษตรกร และองคกรเกษตรกร

2.1.7 ระบบเกษตรอนทรยกอใหเกดกำรพฒนำทสมดล 3 ดำน

จนดา อนทรมงคล และคณะ (2549, น. 3) ไดชใหเหนถงความส าคญของการท า

เกษตรอนทรยวาสามารถเปนประโยชนการความดลของหลายดานดวยกน และความสมดลของ

การพฒนาในรปแบบของเกษตรอนทรยจะน ามาซงความยงยนดวยกนอยางนอย 3 ดาน ตอไปน

1. ความยงยนทางเศรษฐกจ ท าใหลดคาใชจายในการใชปจจยจากภายนอก เชน

ปยเคม ยาปราบศตรพชและสตว เปนตน ท าใหลดการสญเสยเงนตราตางประเทศ และการเกษตร

ผสมผสานท าใหมผลผลตหลากหลายชนดเปนความมนคงทางอาหารของครอบครว ของชมชนและ

ของประเทศ หากสนคาเกษตรอนทรยทผลตไดมมากพอในเชงพาณชยและกระบวนการตรวจรบรอง

ตามมาตรฐานจะมราคาสง เปนแนวทางเพมศกยภาพในการแขงขน เกษตรกรมรายไดเพมขนสราง

ความมนคงใหกบเกษตรกร

2. ความยงยนทางสงคม คนในชนบทมงานท าตลอดทงป มการรวมกลม

แลกเปลยนเรยนร การใชภมปญญาทองถนเปนพนฐาน การมสวนรวมในการพฒนาท าใหมการ

กระจายงบประมาณการพฒนาสชนบทอกทงผผลตมความรบผดชอบตอผบรโภคในการผลตอาหาร

คณภาพดมผลดตอสภาพทงผผลตและผบรโภค

17

3. ความยงยนของสงแวดลอม โดยเกษตรอนทรยมมาตรฐานทชดเจนเปนการ

ผลตขนาดทพอเหมาะกบทรพยากรในพนท สงเสรมใหเกดความหลากหลายทางชวภาพ การฟนฟ

ปรบปรงความอดมสมบรณของดน การกระท าทไมเกดมลภาวะตอสงแวดลอมรวมทงการสงเสรม

สวสดภาพของสตวและพช ท าใหมทวทศนสเขยวทสวยงาม ระบบนเวศสมดล

สรปจากการคนควาแนวคดทเกยวกบเกษตรอนทรย ภาพรวมของ ค าวาเกษตร

อนทรย คอการหลกเลยงการท าเกษตรจากสารเคม และหนหาการพงพงองกนกบระบบธรรมชาต

บ าบด ซงแนวคดเกษตรอนทรยเชอเปนรปแบบทใหความยงยนมนคงกวาการท าเกษตรแบบเคม ท

นบวนจะกอใหเกดผลเสยตอระบบนเวศน ทงน หากดจากขอมลขางตน จะเหนถงแนวคด หลกการ

ความหมาย วธการ ทเกยวของกบเกษตรอนทรย ไดมการอธบายในทศทางทสอดคลองกนของระบบ

การพฒนาแบบเกษตรอนทรย เพยงแตแยกสดสวนใหเหนถงการจดระบบความส าคญของเกษตร

อนทรย เพอใหเหนถงทมา ความส าคญ และจะน าไปใชประโยชนไดอยางไร ดงนน หลกการของ

เกษตรอนทรย นนคอไมใชสงของทเปนสารเคม และหาแนวทางพฒนาดวยกลไกทางธรรมชาต 2.1.8 ประวตควำมเปนมำของเกษตรอนทรยในประเทศไทย

มลนธประชาไทย (2547) ไดใหขอมลเกยวกบประวตความเปนมาของเกษตร

อนทรยในประเทศไทยวา การท าเกษตรอนทรยไดเรมตนขนในประเทศไทยมาเปนระยะเวลานาน

แตขอมลเกยวกบการเกษตรอนทรยไมไดมการบนทกไวอยางเปนระบบ ท าใหเปนการยากทจะ

ประเมนสถานการณเกษตรอนทรยไดอยางถกตองชดเจน โดยเฉพาะอยางยงความหลากหลายของ

การเรยกชอทแตกตางกนออกไป จากเหตผลดงกลาว ท าใหการเรยกชอเกษตรกรทไมใชสารเคมมา

เปนสวนหนงของการประกอบอาชพ จงมชอเรอกอยหลายอยางดวยกน อาทเชน เกษตรทางเลอก

เกษตรปลอดสารพษ วนเกษตร เกษตรพอเพยง เกษตรอนทรย ซงหากวเคราะหดวยความเหนท

ไมตองอางองดวยเหตผลทางวชาการ กสามารถกลาวไดวา ไมวาเราจะเรยกการท าเกษตรไรสารเคมวา

อะไร สงส าคญของผทเลอกแนวทางนจะตองเปนผทเขาใจและมวตถประสงคสวนตนในแนวทางน

สวนหลกการนนอาจแตกตางกนบางเนองจากการท าการเกษตรโดยปราศจากสารเคมนน มองคประกอบ

มากมายส าหรบผทเลอกแนวทางเหลาน ไมวาจะเปนเรองของความรทางวชาการ ความรกและหวง

แหนในธรรมชาต การตระหนกถงพษภยของการใชสารเคม การมภมปญญาทองถนดานการเกษตร

การใชชวตอยางพอเพยง เปนตน ซงเหตผลอาจมมากมายแลวแตวา พนทใดไดใหความส าคญในการ

เลอกท าการเกษตรแบบไรสารเคมเหลานอยางไร ซงกเปนเรองทนาสนใจในการไปศกษาวจยใหเกด

ความรในวงกวางตอไป อนทจรงแลว อาจกลาวไดวา สงคมไทยเปนสงคมเกษตรอนทรยมาแตเดม แตดวย

ววฒนาการบางอยางทเปลยนไปท าใหความหลากหลายของการอาชพของการท าเกษตรกปรบเปลยน

ตวเองดวยเชนกนจากชาวเกษตรเอง อาจจะเกดกบคนกลมใดกลมหนง แลวตอมาไดขยายเปนวงกวาง

18

ทงนเมอการเกษตรมวตถประสงคของการผลตทเปลยนไป รปแบบและวธการผลตกยอมเปลยนไปดวย

จากเหตผลดงกลาวนเองสอดคลองกบแนวคดทวากระแส “ปฏวตเขยว” แผนพฒนาเศรษฐกจ

แหงชาตฉบบทหนงซงประกาศใชเมอป 2504 กระแส “ปฏวตเขยว” มอทธพลสงจนท าใหสงคม

เกษตรกรรมของไทยเราตองปรบเปลยนวถชวตจากการท า “เกษตรพอเพยง” ผลตเพอการยงชพมาส

การผลต “เพอการคา” เปนหลก ผลทตามมากคอ เกษตรกรเรมใชปยเคมและสารเคมก าจดศตรพช

นบตงแตป 2512 เรอยมา มการน าเขาสารเคมเพอการเกษตร เพมมากขนเรอย ๆ มการสรางระบบ

ชลประทานและเขอนขนาดใหญ ใชเครองจกรกลทางเกษตรขนาดใหญ และเปลยนจากการท า

การเกษตรผสมผสาน มาสการสงเสรมการปลกพชเชงเดยวทรบประกนดานปรมาณผลผลต ทงนกเพอ

เปาหมายในการ “คาขาย” อกเชนกน

จากขอมลดงกลาว วฑรย ปญญากล (2546, น. 93) ทไดขยายความประเดนดงกลาวไวอยางนาสนใจวา ขบวนการเกษตรอนทรยในประเทศไทยเปนการผสมผสานของกระแสสามกระแสหลกของสงคม กระแสทหนงคอ กระแสความตนตวในการหาทางเลอกใหมทางการเกษตร เพอหลกใหพนจากวฏจกรเกษตรเคม โดยมผน าทส าคญคอ เครอขายเกษตรกรรมทางเลอก ซงประกอบไปดวยองคกรพฒนาเอกชน นกวชาการ และผน าเกษตรกรตาง ๆ ทพยายามน าเสนอแนวทางการเกษตรใหม โดยเรยกขานภายใตชอทตางกน เชน เกษตรธรรมชาต,เกษตรปลอดสารเคม, เกษตรอนทรย, วนเกษตร ฯลฯ เครอขายเกษตรทางเลอกกอตงขนในป พ.ศ. 2532 โดยการรวมตวขององคกรพฒนาเอกชนและผน าเกษตรทมความสนใจแสวงหาทางเลอกใหมใหกบทศทางการพฒนาการเกษตรในประเทศไทย ในระยะแรกของการกอตงเครอขายเกษตรทางเลอก กจกรรมหลกของเครอขายมงเนนทการสรางกระบวนการศกษาดงาน และการเลกเปลยนประสบการณระหวางองคกรพฒนาเอกชนและผน าเกษตรกรเพอคนหาจดรวมของแนวทางการพฒนาการเกษตรอยางยงยน ส าหรบประเทศไทย ราวปลายป พ.ศ. 2535 เครอขายเกษตรทางเลอกไดจดการประชมใหญสมชชาเกษตรกรรมทางเลอกขน และไดท าการสรปวเคราะหบทเรยนและประสบการณในการท างานสงเสรมระบบเกษตรยงยนพรอม ๆ กนกบทไดประกาศแนวทางเกษตรอนทรยวาเปนทางเลอกทส าคญแนวหนงในประเทศไทย และค าประกาศของสมชชาเกษตรกรรมทางเลอกน อาจถอไดวา เปนจดเรมตนอยางทางการของขบวนการเกษตรอนทรยในประเทศไทยสวนกระแสทสอง คอ กระแสความตนตวดานสขภาพของผบรโภคทท าใหเกดการเปลยนแปลงทศนะตอสขภาพมาเปนแนวคดเรองสขภาพองครวม ทใหความส าคญกบกจวตรประจ าวนในการต าเนนชวต โดยเฉพาะการบรโภคอาหารเพอสขภาพ ความตนตวเรองอาหารสขภาพนเองทท าใหผบรโภคหนมาใหความสนใจกบการเลอกซอหาผลตภณฑเกษตรอนทรย ซงถอวาเปนผลตภณฑทปลอดภยมากทสด จากความตองการของผบรโภคจงท าใหเกดตลาดส าหรบผลผลตเกษตรอนทรย และเปนการยกระดบสถานะเกษตรอนทรย จากเพยงแคทางเลอกของเทคนคการผลตมาเปนทางเลอกใหมของการพฒนาเกษตรและสงคม

19

กระแสการตนตวของผบรโภคท าใหหลายหนายงานหนมาใหความสนใจพฒนาระบบการตลาดผลผลตเกษตรอนทรยอยางจรงจง จนกระทงมการตงหนวยงานส าหรบการจ าหนายผลผลตเกษตรอนทรย เชน ศนยอมบญ-เชยงใหม ศนยผลตภณฑสขภาพ-สงขลา เปนตน ในชวงเวลาเดยวกน กรนเนทกไดกอตงขนเมอปลายป พ.ศ. 2536 เพอท าหนาทเปนหนวยงานระดบประเทศในการกระจายผลผลตเกษตรอนทรยและผลตภณฑธรรมชาต ทผลตโดยเกษตรกรรายยอยใหกบผบรโภคในเมอง ภายใตแนวคดเรอง “ตลาดทางเลอก” และกระแสทสามคอ ความตนตวเรองของสงแวดลอมทเรมตนจากความพยายามอนรกษทรพยากรและสภาพแวดลอม และตอมาไดขยายตวสความสนใจในเรองผลกระทบของเกษตรเคมทมตอการใชทดน ความหลากหลายทางชวภาพ และมลพษทางสารเคม ซงผน าของกระแสนกคอ องคกรพฒนาเอกชนทท างานในเรองสงแวดลอม นกวชาการ และสอมวลชน ซงจากการบรรจบกนของกระแสทงสามนเองทท าใหเกษตรอนทรยไดเรมกอตวขนในสงคมไทย ตงแตป พ.ศ. 2533 2.2 ปจจยทท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงของชมชนและทองถน

ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงของชมชนและทองถน ในแนวคดของนกพฒนาชมชน

ตลอดทงนกวชาการ นกคดนกเขยนหลายทาน ไดกลาวถง ปจจยทท าใหเกดการพฒนาในชมชนมมากมายและหลากหลาย ซงปจจยนนสามารถแยกออกเปน 2 นย กลาวคอ ปจจยทเกดขนจากภายในชมชนเอง และปจจยทเกดขนจากภายนอก ทเขาไปมบทบาททางใดทางหนง จะทงทางตรงหรอทางออมกตาม ทงนผศกษาไดเลอกศกษาและทบทวนวรรณกรรม ทเกยวของกบแนวคดและความหมายของปจจยนน ในสวนทเกยวของกบขอคนพบของการศกษาชมชน ซงเปนสวนส าคญส าหรบการวเคราะหขอคนพบ ผศกษาจงเลอกศกษาปจจยทส าคญทน าสการเปลยนแปลงของผน าและชมชนส าหรบเปนแนวทางแหงการศกษาไดดงน

2.2.1 ปจจยดำนผน ำ

2.2.1.1 แนวคดเกยวกบผน ำ ผ น า เป นกลไกส าค ญช นหน งท ไม สามารถปฏ เสธการพฒนา

ในทกดาน ซงการมผน ากเหมอนมหวจกรกลชนดหนงไวคอยขบเคลอนใหการพฒนานนเดนตอไป ซง วเชยร วทยอดม (2548, น. 1) ไดใหแนวคดเกยวกบผน าไวอยางนาสนใจวา ผน า เปนองคประกอบทส าคญของการบรหารงานในองคการ องคการจะประสบความส าเรจหรอลมเหลวในการด าเนนงานนน ปจจยส าคญทสดกคอ ผน า ถาองคการใดไดผน าทมประสทธภาพกจะสามารถสงการและใชอทธพลตอผใตบงคบบญชาใหปฏบตงาน ตลอดจนท ากจกรรมตาง ๆ ในองคการใหส าเรจลลวงไปไดดวยด

20

แตในทางตรงกนขามถาองคการใดไดผน าทไมมประสทธภาพ กจะไมสามารถสงการและใชอทธพลตอผใตบงคบบญชาใหเชอฟงและปฏบตตามค าสงได ซ ารายยงเปนการท าลายขวญของผใตบงคบบญชาทมตอผน า ซงจะเปนผลท าใหการปฏบตงานดานตาง ๆ ในการ

2.2.1.2 ควำมหมำยของผน ำ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต, 2546, น. 25) ไดใหความหมายไววา

ผน าคอ บคคลทจะมาประสานชวยใหคนทงหลายรวมกนโดยทวาจะเปนการอยรวมกนกตามหรอท าการรวมกนกตามใหพากนไปดวยด สจดหมายทดงาม ทวาพากนไป กใหพากนไปดวยดนน หมายความวา ไปโดยสวสด

พระครสรจนทนวฐ (บญจนทร เขมกาโม, 2549, น. 14) ไดใหความหมายวา ผน า คอ บคคลซงถกแตงตงขนหรอไดรบการยกยองขนใหเปนหวหนามความสามารถในการปกครองบงคบบญชา และอาจชกน าพาผใตบงคบบญชาหรอหมชนไปในทางดหรอชวไดซงเรยกผน าตามลกษณะนวา ผน าแบบพลวต (Dynamic Leader) ซงถาหากน าไปในทางทถกทควรกเรยกวา เปนผน าในทางทด ถาน าไปถาน าไปในทางไมถกตอง ปฏบตการอนเปนปฏปกษตอระเบยบแบบแผนของสงคมกเรยกวา เปนผน านเสธ คอ น าในทางไมด

ประเวศ วะส (2542, น. 12) ไดกลาวไววา ผน า คอ ทสามารถกอใหสงคม มจดมงหมายรวมกน และรวมพลงกนปฏบตใหประสบความส าเรจตามมงหมาย

ศรวรรณ เสรรตน และคณะ (2547, น. 32) ไดใหความหมายของผน าไววา “ผน า” หมายถง บคคลซงมผตามและมอทธพลทจะท าใหผตามชวยกนก าหนดวตถประสงคและบรรลวตถประสงคนนหรอเปนบคคลทท าใหองคการประสบความกาวหนาและบรรลผลส าเรจโดยใชอทธพลจงใจผอนใหปฏบตตาม ผน าเปนผตดสนใจ ก าหนดปญหา วางแผนและรบผดชอบตอความอยรอดหรอการพฒนาขององคการนอกจากนนแลวผน ายงมสวนท าใหเกดวสยทศนขององคการ รวมทงสามารถใชอ านาจหรออทธพลตาง ๆ ทงทางตรงและทางออมเพอน ากลมประกอบกจกรรมใดกจกรรมหนง

สรป คอ บคคลทเปนชางเทาหนาใหกบใครหลาย ๆ คน ทมความเชอมนและเชอวา บคคล ๆ คนนนสามารถสรางความแตกตางในหลาย ๆ ดานในการท าสงตาง ๆ จนเกดเปนผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมาย น ามาซงความไวเหนอเชอใจ และเกดเปนแรงศรทธาจนมผลตอการตดสนใจรวมอดมการณหรอรสกรวมจากชาวบานและบคคลอน ๆ

2.2.1.3 ประเภทของผน ำ สมพงษ เกษมสน (2526, น. 362-364) กลาวถง ประเภทของผน าไว

เพอใหเหนพฤตกรรมของผน า 3 ประเภท คอ 1. พจำรณำจำกสถำนกำรณของผน ำหรอลกษณะทผน ำไดมำซง

อ ำนำจ แบงออกเปน 3 ประเภท คอ

21

1) ผน าตกทอด คอ ผน าทไดรบต าแหนงหนาทกลม เพราะบดามารดาเปนผน ากลม ดงนน ต าแหนงผน าจงเปนต าแหนงมรดกตกทอดสบกนมา สมาชกจะมการยอมรบผน า ประเภทนเพราะวาเคยมความเสอมใสศรทธาในบดามารดามากอนเปนประเพณ

2) ผน าเปนทางการ คอ ผน าทไดรบการแตงตงใหเปนหวหนากลมโดยวธดงตอไปน

- ไดรบการแตงตงจากผมอ านาจสงขนไป ในกรณผน าอาจจะไมม ความสามารถพเศษอะไรแตเมอผมอ านาจเหนสมควรกอาจแตงตงได

- ไดรบการเลอกตงจากสมาชกของกลม ผน าประเภทนมกเปนผทม คณสมบตพเศษกวาบคคลอน ๆ ในกลม เชน มความคลองแคลว มการพดจาโนมนาวจตใจ คนอนไดดเฉลยวฉลาด ท าใหเปนทศรทธาของบคคลในกลมซงไดรบการเลอกตงใหเปนผน าเมอมการเลอกตงแลวสมาชก กจะเสนอชอนไปยงบคคลทมอ านาจใหแตงตงเปนผน าแบบทางการตอไป

3) ผน าตามธรรมชาตจะแสดงความสามารถออกมาจนเปนทยอมรบของกลม อยางเปดเผย คนประเภทนเปนผทมความรกอยางแทจรงตอการปฏบตหนาท และจะไมขนตอ บคคลใด หรอไมตกอยภายใตอทธพลของผอน ผน าตามธรรมชาตนถาไดรบการฝกฝนเปนอยางด จะท าใหเขามความสามารถสงในการท างาน เพราะเขามลกษณะเดนพเศษอยในตวอยแลว ผน าตาม ธรรมชาตอาจแบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ

- ผน าแบบใชพระเดช คอ ผน าทไดมาซงอ านาจจากตวบทกฎหมาย มกยดถอกฎหมายและระเบยบแบบแผนเปนทตง การปฏบตงานขาดการยดหยน เพอให สอดคลองกบสถานการณมกพจารณาผรวมงานไปในทางลบ

- ผน าแบบใชพระคณ คอ ผน าทมอ านาจและศลปะในการจงใจสมาชก ในกลมใหปฏบตตาม ผน าแบบนมลกษณะพฤตกรรมในทางออนโยน เหนอกเหนใจผรวมงาน มงสรางมนษยสมพนธ

- ผน าแบบพอพระ คอ ผน าทมลกษณะเปนสญลกษณอย ในต าแหนงทควรแกการเคารพนบถอ ไดแก องคพระมหากษตรย ซงไดรบการเทดทนจากปวงชนในฐานะ องคประมขของประเทศ

2. พจำรณำลกษณะหรอวธกำรทผน ำใชอ ำนำจ แบงผน าออกเปน 3 ประเภท คอ

1) ผน าแบบอตตาธปไตย คอ ผน าทใชอ านาจอยเกอบตลอดเวลา เปลยนแปลงวตถประสงคตดสนสงการณตามอารมณมงประโยชนสวนตนมากกวาสวนรวม เพอแสดงวามอ านาจผกขาดการแกปญหา ไมยอมรบฟงความคดเหนของสมาชกของกลม หรอ ผรวมงาน การออกค าสงหรอ วนจฉยปญหาใด ๆ สมาชกในกลมมหนาทเพยงเชอฟงและคอย ปฏบตตาม

22

2) ผน าแบบประชาธปไตย คอ ผน าทสนบสนนและสงเสรมสมาชกในกลมหรอ ผรวมงานใหแสดงขอคดเหนตาง ๆ อยางเสรและน าความคดเหน ขอเสนอแนะจาก การประชม รวมกนมาพจารณาอภปรายแสดงความคดเหน เพอสรปหาแนวปฏบตงาน มความไววางใจกน มสมพนธภาพทดมการรวมมอ และประสานงานกนอยางจรงจงและเตมใจ

3) ผน าแบบตามสบาย คอ ผน าทมแตเพยงชอ แตไมมอ านาจ การใชอ านาจ ควบคมสมาชกในกลมมนอยมาก หรอแทบไมมเลย สมาชกของกลมไดรบเสรภาพในการด าเนน กจกรรมตาง ๆ อยางเตมทตามใจชอบ เปาหมายของงานไมแนนอน ไมมหลกในการควบคมและ ดแลผลผลตอยในระดบปานกลางหรอคอนขางต า

3. พจำรณำจำกลกษณะและวธกำรท ำ งำนหรอบทบำททผน ำแสดงออกแบงผน ำ ออกเปน 6 ประเภท คอ

1) ผน าแบบเจาระเบยบ คอ ผน าทมกยดระเบยบแบบแผนเปนเกณฑส าคญท ส าคญในการปฏบตงานไมชอบการเปลยนแปลง ความสมพนธระหวางผน าและสมาชกของกลม หรอผเปนไปในลกษณะรวมงานเจานายกบลกนองผรวมงานจะตองระวงตวตลอดเวลา การตดตอสอสารเปนไปในรปของการตดตอสอสารทางเดยว

2) ผน าแบบบงการหรอค าสง คอ ผน าทชอบการปฏบตงานแบบใชอ านาจ รปวธสงงานอยางเดยว แตไมรจกวธสอนและวธท างาน ขาดมนษยสมพนธบรรยากาศของการ ท างานเตมไปดวยความหวาดกลวและหวาดเกรง ความสมพนธระหวางผน ากบผรวมงานเปน พธการ ไมมความเปนกนเอง หางเหน

3) ผน าแบบเชยวชาญ คอ ผน าทมความรปความเชยวชาญ ในเฉพาะสาขาท วชาทไดรบการฝกฝนอบรมมาโดยเฉพาะจนไดรบการยกยองนบถอจากสมาชกหรอผรวมงาน ผลกดนใหรบต าแหนงของผน า โดยทตวเองไมตองการมบทบาทหรอมอ านาจในการควบคม สมาชกของกลมภาวะของการเปนผน า ยอมขนอยกบบคลกภาพและมประสบการณของผน า เปนเกณฑทส าคญ

4) ผน าแบบจงใจ คอ ผน าทยอมใหสมาชกของกลมไดรวมพจารณาแสดง ความคดเหนใชดลยพนจ เพอหาทางบรรเทาการตอตานมการสอสารแบบสองทางความสมพนธ ในกลมจะมสามคคธรรมสง ผลส าเรจเปนงานของสวนรวม

5) ผน าแบบรวมมอรวมใจ คอ ผน าทนยมการปรกษาหารอ และเสรมสราง ความสมพนธอนดระหวางผน าและผรวมงาน ยดหลกประนประนอม แลกเปลยน ความคดเหน ซงกนและกน แตกตางจากผน าแบบจงใจ ตรงทใชวธการรวมมอรวมใจของสมาชกในกลมดวย ความเตมใจแทนการใชศลปะการจงใจ

23

6) ผน าแบบบดามารดา คอ ผน าทแสดงบทบาทเหมอนเปนบดามารดาของ สมาชกของกลมมความตองการใหสมาชกเชอฟง และใหความเคารพมเมตตากรณา

สรปประเภทของผน า พจารณาจากสถานการณของผน าหรอลกษณะทผน าไดมาซงอ านาจแบงออกเปน 3 ประเภท คอ ผน าตกทอด ผน าแบบทางการ และผน าตามธรรมชาต หากพจารณาลกษณะหรอวธการทผน าใชอ านาจแบงผน าออกเปน 3 ประเภท คอ ผน าแบบอตตาธปไตย ผน าแบบประชาธปไตย ผน าแบบตามสบาย และถาพจารณาจากลกษณะและวธการท างานหรอบทบาททผน าแสดงออกแบงผน า ออกเปน 6ประเภท คอ ผน าแบบเจาระเบยบ ผน าแบบบงการหรอค าสง ผน าแบบเชยวชาญ ผน าแบบจงใจ ผน าแบบรวมมอรวมใจ ผน าแบบบดามารดา

จากขางตนท าใหเหนวา ประเภทของผน ามลกษณะทแตกตางกนออกไป ขนอยสถานการณหรอลกษณะทผน าไดรบมอบหมายหรอขอจ ากดดานอ านาจ ซงผน าสามารถแสดงออกไดในหลายลกษณะและหลายวธในคน ๆ เดยวกนเพอใหเกดความเหมาะสมในฐานะและหนาท ๆ ปฏบตอยในขณะนน บางครงตองออนโยน บางครงกตองดแขงกราว บางครงเปนผน าเชงความคด บางครงกตองเปนผน าการปฏบต ทงนประเภทของผน าจะมความยดหยนไปตามภาระและหนาทไดรบมอบหมายและอ านาจหนาทในแตละชวงระยะเวลานน ๆ

2.2.1.4 คณสมบตของผน ำ ผน าจะดหรอไมนน สงทควรค านงถงเปนอนดบแรกกคอ คณสมบตของ

ความเปนผน า คณสมบตของผน าจะเปนตวบงบอกถงบคลกลกษณะของผน านน เพราะจะท าใหเหนความนาเชอถอ มความร มผลตอการตดสนใจวาจะเชอหรอไมเชอผน า ซงถอเปนปจจยส าคญหนง ส าหรบการใชพจารณา ดความพฤตกรรมของผน า วาใชอ านาจไปในทศทางใด ทงนคณสมบต จงเปนกระบวนการอยางหนงเพอส ารวจผน า ซงไดมนกวชาการน าเสนอไวหลากหลายตามทศนะของแตละทาน จะยกพอเปนตวอยางดงน

กว วงศพฒ (2536, น. 114-115) ไดกลาวถง คณสมบตของผน าทดควรมดงน

1) เปนคนมความคดกวางไกลและลก เพราะปจจบนโลกกาวหนาไปมากเราจะตด แควนนพรงนไมเพยงพอ ตองมองไกล เหตทตองมองลกเพราะสงตาง ๆ สามารถแยกแยะไปได หลายทางหลายแขนง การวเคราะหจงตองใหความส าคญอยางเพยงพอ

2) มความสามารถในดานการใชภาษา การใชภาษาถอเปนเรองส าคญ เพราะ สามารถตดตอประสานงานกนดวยความเขาใจ

3) มความคดรเรม เพราะการท างานตองใชสมองการคดตาง ๆ ตองสามารถเปนไปได เปนความคดทสรางสรรค

24

4) เปนคนทฉลาด ความฉลาดอาจไดมาจากการฝกฝนการท างานอยางมความคด การท างานตองมระบบ มการตรวจทานและทดสอบงานไปดวยในตว

5) มความส าเรจในดานวชาการหรอดานบรหารไมเพยงแตจะท าอยางเดยวผบรหาร จงตองพยายามหาเวลาท าการสอนในระดบมหาวทยาลย เพอชอเสยง เพอการรจกเยาวชนเพอ ความส าเรจทางดานวชาการ ตลอดจนท าใหเราไมหยดนงอยกบท

6) มความรบผดชอบ ความรบผดชอบนทกคนสามารถท าใหมท าใหเกดกบตนเอง เพราะเราจะเปนผทรดทสด การรบผดชอบอยางเดยวไมสามารถทจะท าใหเปนผน าไดการกลาเสยง ทจะยอมรบผดในบางครงจงจ าเปนตองท า เชน เมอสงผใตบงคบบญชาไปแลวเกดความเสยหาย เพราะเราไมไดควบคมใกลชด บางครงตองท าใจรบผดดวยเชนกน

7) ความอดทน ถอเปนคณสมบตทส าคญ เพราะการเปนผน าตองมการวพากษ วจารณไปในท านองทไมไดดเสยสวนใหญ ตองมความอดทน ตอสกบอปสรรคนานาประการในดาน การงาน การรวมมอ การปกครอง ตลอดจนการครองเรอน

8) ความสามารถปรบตวเขากบสงคม คนเราไมสามารถอยไดดวยตวคนเดยว การพบปะสงสรรครจกเพอนฝง เขาสงคมระดบบรหารดวยกนจงจ า เปนและส าคญอยางหนงของสงคมไทย ทเราตองยอมรบ วาบางครงภาษสงคมจะตามมายงไมมทสนสด

9) มฐานะดทงดานเศรษฐกจและสงคม บางครงการเสยสละเงนเพยงเลกนอย เพอจะไดงานส าเรจหรอเพอจะท างานใหสะดวกรวดเรวยงขน โดยใชทนสวนตว เพราะเปนการจายทไมสามารถหาหลกฐานไดกตองยอม ผน าจงตองมเศรษฐกจทดพอ

10) มระดบจตใจสง การทท าใหคนมจตใจสงมองโลกในแงดจ าเปนตองปลกฝง มาจากครอบครว การไมยกตนขมทาน การเปนผเออเฟอเผอแผ บางครงใหความชวยเหลอ คนอนโดยไมไดหวงอะไรเปนการตอบแทน

คณลกษณะขางตน ไดบงบอกถงคณลกษณะของผน าทเปนทงนามธรรม และรปธรรม เปนทงนกคด นกวางแผน แตอกมมหนงกเปนผปฏบตการเอง และกสามารถเปนทงผคดและผปฏบตไดในเวลาเดยวกน ทงน สงคมมนษยมความหลากหลายทางความคดและพฤตกรรม ดงจะไดเสนอใหเหนลกษณะของผน าอกมม ทมความซ าซอนขนจากคณลกษณะขางตน กลาวคอ

ทวช เปลงวทยา (2530, น. 284-306.) ไดท าการรวบรวมคณสมบตของผน า โดยแยกพจารณาออกเปน 4 ลกษณะ คอ

1. คณลกษณะทำงสตปญญำ ประกอบดวยขอพจารณา 5 ประการ คอ 1) มความตนตว (Alertness) มความวองไวเตรยมพรอมระวงระไว

เตรยมตวอยเสมอและมสมองดคดไดวองไวมไหวพรบในการแกปญหาไดอยางฉบพลน

25

2) มความคดอยางมเหตมผล (Logical Thought) คอ มความคดในการบรหารและมการแสดงออกทางกายและวาจาทประกอบดวยเหตผลทถกตองนาเชอถอหรอมการพจารณากอนท าวาดหรอไม

3) มสามญส านก Common Sense) คอ มความรสกผดชอบชวด 4) มดลยพนจ (Judgment) คอ มการพจารณาใครครวญกอนตดสนใจ

ท างานเสมอ รวบรวมขอมลและ ใชประสบการณทผานมาเปนแนวทางวเคราะหพจารณาใครครวญถงวธปฏบตทจะใหเกดผลดมากกวาผลเสย

2. คณลกษณะทำงรำงกำย ประกอบดวยขอพจารณา 5 ประการ คอ 1) สขภาพ (Health) ผน าจะตองมความสมบรณทางรางกาย เพอให

มความพรอมทางรางกายอยเสมอ การมสขภาพดกจะอ านวยใหการท างานมประสทธภาพดยงขน 2) ก าลงกาย (Energy) ผนาจะตองมกาลงกายทดเพราะบางโอกาส

บางสถานการณผน าตองปฏบตหนาทดวยการใชกาลงทางกายดวย 3) ความทรหดอดทน (Endurance) ผนาควรมรายกายทแขงแกรง

อดทนตอความยากล าบาก ความหวกระหายและความเลวรายจากดนฟาอากาศสามารถปฏบตหนาทไดในทก ๆ สถานการณและทก ๆ สถานท

4) รปรางทาทางด (Pleasing Appearance) ผน าควรจะมทรวดทรงบคลกทาทางเปนผน าทมความสงาผาเผยเปนทเกรงขามและดงดดความเลอมใสจากผใตบงคบบญชา

3. คณลกษณะทำงอำรมณ ประกอบดวยขอพจารณา 11 ประการ คอ 1) มองโลกในแงด (Optimism) คอ มองคนอนในฐานะเปนมตร

เขาใจคนอน 2) การปรบตวใหเขากบสงแวดลอม (Adaptability) คอ ผน าสามารถ

ปรบตวเขากนไดดกบทงผใหญกวาและผใตบงคบบญชาสามารถปรบตวเขากบวฒนธรรมประเพณทองถน ทศนคตของสงคม และภมศาสตรดนฟาอากาศได

3) ความมใจเยอกเยน (Even Temper) ผน าควรมความอดกลนอารมณไวไดมใจทหนกแนนไมทอถอย ไมโกรธงาย ไมแสดงอาการสงต า

4) การบงคบตนเอง (Self-Control) ผน าสามารถรจกหรอรวธการบงคบตนเองและวฒนธรรมทางสงคม

5) ความกระตอรอรน (Enthusiasm) ผน าจะตองมความตงใจจรงมความกระฉบกระเฉงในการท างานไมมการผดวนประกนพรงและ มการเตรยมวางแผนงานไวในใจท างานอยางมประสทธภาพประสทธผลและประหยด

26

6) การสงคมด (Sociability) ผน าควรมอธยาศยไมตร มสมพนธภาพเขากนไดดกบคนทกชนวรรณะ ทงในประเทศและตางประเทศ ไมถอตว ไมวางทาทาง

7) ความแนบเนยน (Tact) เมอผน าจะกระท าพดหรอคด ควรรจกกาลเทศะและมความแนบเนยนไมเกงกางในการแกปญหา ขอนตองอาศยความมศลปะ ประสบการณและการฝกฝนอยเสมอ

8) อารมณขน (Sense of Humor) ผน าจะตองท างานดวยความรสกตวอยเสมอ ไมใหเกดอารมณเครยด มองโลกในแงด อารมณขนนจะท าใหไมเหนอย ท าใหมการบรหารงานไดอยางมประสทธภาพ แตผน าไมควรแสดงอารมณขน ตอผใตบงคบบญชาอยางพร าเพรอจนกอใหเกดความนบถอยาเกรงจากผใตบงคบบญชาลดนอยลง

9) ความเชอมนในตนเอง (Self-Confidence) ผน าควรมความมนใจและมความมนคงทางจตใจ ไมออนไหวตามค าพดของคนอน สามารถตดสนใจแกไขปญหาตาง ๆ ดวยเหตผลและความเชอมนของตนเอง ทส าคญคอ ตองมประสบการณมาก ๆ ดงประโยคทวา “การทจะเปนผบงคบบญชาทดไดจะตองเปนฝายอานวยการทดกอน”

10) ความสนใจกวางขวาง (Bread of Interest) ผน าจะตองมความอยากรอยากเหนและเรยนรสงตาง ๆ อยเสมอ ไมส าคญตนวาเปนผรดแลวมความกลาทจะปรกษาหารอหรอหา ความรจากผอนทมความรดกวาสงกวา

11) การเขาใจคน (Human Understanding) ผน าควรมวจารณญาณสงเกตและเขาในพฤตกรรมของผใตบงคบบญชาไดดทงนเพอทจะไดมอบงานใหเหมาะกบจรตของผนนและงานทมอบหมายใหนนจะส าเรจอยางมประสทธภาพ

4. คณลกษณะทำงอปนสย ประกอบดวยขอพจารณา 8 ประการ คอ 1) ความตรงไปตรงมา (Truthfulness) ผนาควรเปนบคคลทพดจรง

ทาจรงพดอยางไรท าอยางนน มสจจะตอค าสญญาไมผดนด 2) ความจงรกภกด (Royalty) ผน าจะตองมความจงรกภกดตอชาต

ศาสนาและพระมหากษตรย ผน าจะตองสรางความจบใจในการบญชาของตนเองแกผใตบงคบบญชา เพอใหผใตบงคบบญชาเกดความจงรกภกดตอตวผนาตามมาเชนเดยวกน

3) ความส านกในหนาท (Sense of Duty) ผน าจะตองมความส านกในการปฏบตงานตามนโยบายทไดวางไวอยางมความรบผดชอบ ไมกาวกายแทรกแซงหนาทของคนอน

4) ความไววางใจได (Dependability) ผน าควรด ารงตนอยในจรยธรรมไมเปนคนหนา ไวหลงหลอกควรเปนผทไววางใจของคนอน

5) ความกลาหาญ (Courage) ผน าควรมความกลาหาญทางจรยธรรม และกลาท าในสงทถกตอง ท างานดวยเหตผลและกลารบผดชอบ

27

6) ความเขมแขง (Force) ผนาจะตองไมมความทอถอยตออปสรรคตาง ๆ สามารถแกไขอปสรรคตาง ๆ ทเกดขนอยางมเหตมผลมความถกตองและเหมาะสม

7) ความยตธรรม (Fairness) ผน าไมมความล าเอยง ควรวางตวเปนกลางบรหารงานโดยดหลกความถกตอง และผลประโยชนของสวนรวมเปนหลก

8) ความไมเหนแกตว (Selflessness) ผนาจะตองรจกเสยสละเพอประโยชนสวนรวมรจกการเสยสละบางอยางแกผใตบงคบบญชารจกละความสขสวนตนรจกการบาเพญประโยชนเปนแบบอยางแกลกนอง

คณลกษณะของผน าของตน ดงทไดกลาวมา สามารถสรปไดเปน 4 ประเดนยอย กลาวคอ ลกษณะทางสตปญญา ผน าตองเปนผมความร ความเขาใจในเหตการณนน ซงอาจเปนเรองของไหวพรบปฏภาณ ในการใชแกปญหาเฉพาะหนา ลกษณะทางอปนสย เปนผมความคดด พดด ท าด มความรก และซอสตยตอหนาทการงานและพวกพอง ลกษณะทางอารมณ เปนผมทศนคตทตอความรสกนกคดของตวเอง ไมใจรอน เปนการควบคมความรสกทไมแสดงออกทางอารมณ จนท าใหเกดการเปนตวอยางทไมดตอผใตบงบญชา และลกษณะทางรางกาย กลาวคอ ตองดแลตวเองใหแขงแรงเสมอ เปนผมบคลกภาพทด ซงจะชวยดงศกยภาพของการท างานออกมาใชไดอยางเตมก าลง

2.2.1.5 บทบำทและหนำทของผน ำ บทบาทของผน ามความส าคญเสมอ เปนผเขาใจในภาวการณนน ๆ วา

จะตองขบเคลอนและน าไปสความส าเรจในองคกร ในการพฒนาชมชน ในการบรหารดานอน ๆ ไดอยาง ซงบทบาทของผน า อาจแสดงออกมาในรปแบบของ ความรความสามารถ ทกษะการท างาน ทศนคตทดตอการท างาน เปนตน ซงแตละคนมกจะมเอกลกษณและลกษณะและบทบาทของการท างานนนแตกตางกน

กว วงศพฒ (2536, น. 31) กลาววา “หนาท ของผน า หมายถง งานทผน าตองรบผดชอบตามท องคการก าหนดไวมลกษณะประเภทงานทผน าจะตองท าและจะตองใชผอน คอ งานทผน า จะตองท าดวยตนเอง งานประเภทผใตบงคบบญชาท าไมไดเพราะขาดขอมล ขาดความร ประสบการณยงไมถงขาดการยอมรบ เปนตน งานทตองใชผอนท าแทนเพราะวาถาผน าท าเองกจะไมส าเรจตามเวลาทก าหนดถอวาเปนการมอบหมายงาน แตยงคงตองรบผดชอบอย

นพพงษ บญจตรราดลย (2534, น. 96) กลาวถง บทบาทหนาทของผน าไว 3 ประการ คอ

1. เปนผรกษาหรอประสานใหสมาชกในกลมอยรวมกน หมายถง ผน าจะตองอย ใกลชดมความสมพนธกบคนในกลมและเปนทยอมรบของคนในกลมท าใหกลมมความสามคค กลมเกลยว

28

2. เปนผปฏบตภารกจของกลมใหบรรลวตถประสงคหมายถง ผน าตองมความรบผดชอบในกระบวนวธการ ท างานดวยความมนคง และเขาใจไดผน าจะตองท าใหกลมท างาน ใหบรรลตาม เปาหมาย

3. เปนผอ านวยการใหญเกดการตดตอสมพนธในกลม หมายถง เขาจะปฏบตงาน ในทางทจะอ านวยความสะดวกใหเกดการตดตอสมพนธและปฏบตกนดวยดของสมาชกในกลม การตดตอสอสารทดเปนสงส าคญ และจ าเปนในการชวยใหหนาทนบรรลเปาหมาย

สมพงษ เกษมสน (2526, น. 211) ไดใหทศนะเกยวกบบทบาทและหนาทผน าไวดงน

1. เปนผรบผดชอบในการปฏบตงานทอยในความรบผดชอบ 2. เปนผทชวยเสรมสรางใหปรมาณและคณภาพของงานไดรบผลสงสด 3. เปนผสอนแนะน าการท างานใหผใตบงคบบญชา 4. เปนผตดตอประสานงานในองคกร เพอใหงานมประสทธภาพ 5. เปนผสงงานและควบคมงาน จากแนวคดเกยวกบบทบาทและหนาทของผน าดงกลาว จะเหนไดวา

ผน าเปนไดหลายบทบาทดวยกน เปนไดตงแตผใหค าแนะนะ เปนผลงมอปฏบต เปนผออกค าสง เปนเพอนรวมงาน เปนผก าหนดทศทางของการพฒนา เปนผตองกลาตดสนใจ และส าคญทสดคอ เปนผทตองแสดงความรบผดชอบในผลทเกดขนทงทดและไมด และจะตองเปนผพาความส าเรจมาสองคกร สการพฒนา ในสวนทผน ารบผดชอบหรอปฏบตอยในขณะนน และทกครงของความผดพลาดหรอความส าเรจ บทบาทของผน าจะเปนกลไกส าคญตวหนงดวยเสมอ ดงน ทกครงของการตดสนใจท าอะไร มกจะตามมาดวยความรบผดชอบของผน ากอนเสมอ

2.2.2 ปจจยภำยใน และปจจยภำยนอก การเปลยนแปลงถอเปนเรองปกตของชมชน ทก ๆ ครงของการเปลยนแปลงก

จะมองคประกอบและเกดจากเหตปจจยหลายประการดวยกน และการเปลยนแปลงดงกลาว กจะเกดผลกระทบทงดและไมดหลายดานดวยกน เชน ดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมชมชน รวมถง สงแวดลอม ดงนไดมนกวชาการหลายทาน กลาวถง ปจจยทท าใหเกดการเปลยนแปลงขนของชมชน รวมถงสงคมสวนรวมเชนกน โกวทย พวงงาม (2553, น. 95) ไดใหทศนะเกยวกบปจจยภายในปจจยภายนอก ซงเปนสวนหนงของปจจยการแปลงแปลงชมชนวา

1. ปจจยภายใน (Internal Factor) สงตาง ๆ ภายในสงคมทเปนปจจยกอใหเกดการเปลยนแปลงขนภายในชมชนหรอสงคมเอง ซงมองได 2 ลกษณะ

1.1 ปจจยทางธรรมชาต รวมทงสภาพทางภมศาสตรและดาราศาสตรดวย ไดแก ความอดมสมบรณทางธรรมชาตทท าใหธรรมชาตและสภาพแวดลอมเปลยนไป เชน สภาพภม

29

ประเทศ สภาพภมอากาศ การโคจรของดวงดาว ทรพยากรทางธรรมชาต แผนดนไหว พาย และน าทวม เปนตน

1.2 ปจจยทางสงคม เปนการเปลยนแปลงลกษณะหรอความแตกตางขององคประกอบของประชาชน เชน การเพมและลดของประชากร อนเนองจากการเกด การตาย และกายยายถน อาย เพศ และการศกษา กระบวนการเคลอนไหวทางสงคม และการกระท าของปจเจกชนในสงคม เชน การขดแยง การแขงขน ความรวมมอในรปแบบตาง ๆ ความเขมแขงหรอความออนแอของประชาการ การประดษฐสงใหม ๆ และการวางแผนทางสงคม

1.3 ปจจยทางวฒนธรรม ไดแก ศาสนา อดมการณ ความคด ความเชอ เทคโนโลย

1.4 ปจจยทางเศรษฐกจ เนองจากมนษยจะตองท ามาหากน จงตองม การประกอบอาชพ ความตองการทางวสดอปกรณในการผลตสนคา และบรการ

1.5 ปจจยทางการเมอง นโยบายทางการเมอง การออกกฎหมาย การบรหาร และการทหาร

2. ปจจยภายนอก (External Factor) เปนปจจยใหเกดการเปลยนแปลงภายนอกทเหนไดชด คอ

2.1 การตดตอระหวางสงคมทหลากหลาย เชนการตดตอคาขาย การศกษาระหวางกน การทองเทยว การเผยแพรศาสนา การยมหรอการรบเอาวฒนธรรมอนมาใช การแลกเปลยนวฒนธรรมกบชนชาตอน การแพรกระจายทางวฒนธรรม เปนตน

2.2 การกระทบกระทงระหวางสงคม ตงแตการลาอาณานคมและการโจมตจากชาตอน ความขดแยงระหวางชายแดนของสองประเทศ ความไมสงบระหวางประเทศ ไปจนถงสงครามแบบตาง ๆ ซงลวนกอใหเกดการเปลยนแปลงของชมชนและทองถนทงสน

จากปจจยการเปลยนแปลงขางตน ท าใหเหนองคประกอบของหลายปจจย ในการเปลยนแปลงโดยมปจจยเหลานเปนตวขบเคลอน ปจจยภายในเปนการพดถงการใชศกยภาพของสงทมอยในชมชน สามารน ามาซงการเปลยนแปลงได เชนศาสนา อดมการณ ความเชอ สงแวดลอม ระบบเศรษฐกจ สวนปจจยภายนอก เปนเรองของปากทอง การคาขาย การเมอง การปกครอง การบรหารของภาครฐ ตลอดถงภยทางธรรมชาตดวยเชนกน แตมขอนาสงเกตวา ทงปจจยภายนอกและปจจยภายมกลไกของการท างานทเชอมโยงกนอยเชนกน เชนผลกระทบจากปจจยภายนอก กเทากบเปนผลกระทบทางออมสปจจยภายใน หรอ ปจจยภายในกมสวนท าใหเกดการน าเขาไปส การเปลยนแปลงจากปจจยภายนอกไดเชนกน

30

2.2.3 ปจจยดำนกระบวนกำรกลม 2.2.3.1 แนวคดเกยวกบกลมในงำนพฒนำ

โกวทย พวงงาม (2553, น. 295) ไดแสดงทศนคตเกยวกบกลมวา แนวคดเกยวกบกลมในงานพฒนา ไดถกน ามาอธบายในหลายความหมาย ไมวาจะเปนกลมชาวบาน กลมเพอน องคกรชมชน องคกรชาวบาน หรอองคกรภาคประชาชน โดยแนวคดหลกของค าวา กลม มาจากการมปฏสมพนธระหวางกนของผคนในสงคม ชมชน และมารวมกนเปนเพอน เปนกลม เพอรวมคด รวมท าการพฒนาชมชน และสรางสรรคในสงทเปนประโยชนทงตอตนเองและตอชมชน ซงลวนมาจากแนวคดการพงพาอาศยและสรางวฒนธรรมสถาบนทางสงคมรวมกน

2.2.3.2 ควำมหมำยของ “กลม” จตต มงคลชยอรญญา (ม.ป.ป, อางถงใน โกวทย พวงงาม, 2553, น. 295)

ไดใหความหมายเกยวกบกลมวา เปนการรวมพลงของคนจ านวนหนงเพอแกไขปญหาทประสบอย หรอรวมกนกระท าสงใดสงหนง (หรอหลายสง) เพอใหไดรบประโยชน ตามทตน (และของกลมของตน) ปรารถนา การรวมพลงนอาจมองไดสองนย คอ

1) รวมพลงเพอตอรอง เรยกรอง ขอรบความชวยเหลอจากภายนอก 2) รวมพลงเพอตอรอง ใหสามารถด าเนนการดวยตนเองใหมากทสด

เพอการแกไขปญหาของตน ซงตามหลกการของการพฒนาแลว การรวมพลงทเหมาะสมในการพฒนานาจะอย ในรปแบบหลงมากกวา เพราะสามารถน าไปสการพงตนเองไดในทสด ก ารท ไดมประสบการณดวยตนเองยอมจะท าใหเกดการเรยนรทมากยงขน ท าใหสามารถแกไขปญหาอน ๆ ทผานเขามาได แมวาปญหานน ๆ จะมความยากล าบากในการแกไขมากกวาเดมกตาม

นอกจากนค าวากลมในความหมายของ พฒน บญยรตพนธ (2517 , น. 148) ใหความหมายของกลมวา กลมในงานพฒนาชมชนหมายถง มวลชนทรวมตวกนไดตงแต 2 คนขนไป และมารวมกนเพอด าเนนการอยางใดอยางหนง เมอรวมกนแลวในทสดกจะสามารถเกดพลงขน ถามการจดตงและมวธการด าเนนงานทเหมาะสมเคลอนไหวไปในทศทางทวางไว ประชาชนเกดความเชอศรทธาทจะเขารวมใหการสนบสนนมากยงขน เมอประชาชนสนบสนนมากยงขนกลมกเคลอนไหวมากขน ท าใหกลมนนขยายผลกวางขวาง เมอกลมขยายผลกวางขวางมากขนพลงกลมและขดความสามารถของกลมจะสงขน

สรปแนวคดและความหมายของกระบวนการกลมไดวา กระบวนการ

กลม เปนกระบวนการสรางความเขมแขงของคนตงแต 2 คนขนไป เพอใชเปนกลไกการท างานรวมกน

ของคน และสามารถสรางพลงอ านาจดานการตอรองจากปจจยภายนอก ในการเรยกรองหรอขอความ

ชวยเหลอในดานตาง ๆ งายขน หากกลมมมเขมแขงมากพอ กระบวนการกลมจะไดรบการพจารณา

งายกวาการท างานคนเดยว และยงไปกวานนกลมหากเกดขนในชมชน จะยงสรางความเขมแขงใน

31

ชมชนมลกษณะการท างานเชงกระบวนการมากขน มหลกการ มแนวคด มแนวรวม กจะยงผลกดน

ความส าเรจไดรวดเรวและมนคง ถอไดวาเปนความยงยนตอการพฒนา เพราะทกครงของการตดสนใจ

ทจะพฒนาดวยกลไกของกลม กหมายถง การไดรบประโยชนรวมกน

2.2.4 ปจจยดำนกระบวนกำรเรยนร

2.2.4.1 แนวคดเกยวกบกำรเรยนร

โกวทย พวงงาม (2551, น. 330) แสดงแนวคดเกยวกบกระบวนการ

เรยนรไวอยางนาสนไววา กระบวนการพฒนาบคคลและสภาพแวดลอมตาง ๆ เปนสงจ าเปนอยางยง

ตอการด ารงอยในสงคมยคปจจบน ดวยเหตผลทวา ทนหรอทรพยากรธรรมชาตทมอยในประเทศและ

ในโลกมความลดนอยลงหรอมความเสอมโทรมมากขน การแสวงหาทนภายนอก คอ การน าทรพยากร

มาใชเพยงอยางเดยวเปนสงทเปนอนตรายตอมนษยและสรรพสงในโลก เพราะวาทรพยากรหรอทน

ภายนอกยงใชยงหมด ซงตางจากทนคอ ความร ยงใชยงเพมพน ถาบคคลมความรความสามารถใน

ดานการจดการสงตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม สามารถจดการทรพยากรทมอยใหเกดคณคาอยา งสงสด

สามารถจดการบรหารองคกร และพฒนาสงตาง ๆ ดวยการใชทรพยากรภายนอกนอยทสด ถอเปน

การบรหารจดการทด สงเหลาน ยอมเปนการสรางสรรคใหเกดการเรยนรและพฒนาทยงยน

2.2.4.2 ควำมหมำยของกระบวนกำรเรยนร

ในหนงสอ “ปจเจกสสาธารณะ” กระบวนการเสรมสรางชมชนใหเขมแขง

ของเดวท แมทวส (อางถงใน โกวทย พวงงาม. 2551, น. 333) ไดใหความหมายของกระบวนการเรยนรไว

วา เปนองคประกอบทส าคญของประชาสงคมทเขมแขง และสามารใชเปนเกณฑการวดความเขมแขง

ของประชาสงคม กระบวนการเรยนร จงเปนสงทเราเรยนรและผานการแลกเปลยนกบคนอน เมอม

ปญหาเกดขนกระบวนการเรยนรและการแลกเปลยนระหวางคนในชมชนและสาธารณะท าใหรในสงท

เราไมร ซงไมอาจรโดยล าพง กระบวนการเรยนรของชมชนมใชการรบฟงขอเสนอและขอมลเทานน

แตประชาชนจ าเปนตองเขาใจทศนะตอปญหาทคนอนเสนอ มปญหาบางปญหาทเราไมสามารถรได

โดยล าพง และจะรไดกตอเมอเราเรยนรรวมกบคนอน ดงนน เราจ าเปนตองรจกสรางส านกรวมกบสง

ทก าลงจะเกดขน กระบวนการเรยนรดงกลาว จงเปนการเปดโอกาสใหประชาชนก าหนด หรอนยาม

ประเดนปญหาสาธารณะ รวมกนจากความหมายและความส าคญของการะบวนการเรยนรขางตนดงน

ปารชาต วลยเสถยร และคณะ (2546 , อางถงใน โกวทย พวงงาม,

2553, น. 333-334) ไดสรปสาระส าคญของกระบวนการเรยนรไว 3 ประเดนใหญ ๆ กลาวคอ

1) ดานการเรยนร การเรยนรควรจะมลกษณะเรยนรตลอดชวตโดย

(1) เรยนรเพอท า (2) เรยนรเพอเปน (3) เรยนรเพออยรวมกน

32

2) ดานการปฏบต เมอมการเรยนรแลวเกดความรแกผเรยน โดยน า

ความรมาสบทอดปฏบต ผานชองทางตาง ๆ ไมวาจะเปนพธกรรม ประเพณ คานยมตวบคคล

วฒนธรรมทองถน วถชวต มการเรยนรและการปฏบตเปนเนอเดยวกนและมกระบวนการแลเปลยน

กบผอนทมมมมองแตตางกนออกไป

3) ดานการน าไปสการเปลยนแปลง กระบวนการเรยนรดงกลาว

ไดกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางตอเนองและคอนขางถาวรในเรองของความร ทศนคตและทกษะ

สรปไดวา กระบวนการเรยนร เปนทนทางทรพยากรทส าคญในแงของ

การจดการกบสงตาง ๆ ใหเกดความเหมาะสมและสรางสรรค กระบวนการเรยนร เกดขนจาก

การเรยนรรวมกบคนอน เปนลกษณะของการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน โดยการรวมเหน รวม

คด และรวมท า จะยงสรางองคความรใหม ๆ ขน การเรยนรอาจเกดจากภาพสะทอนจากคนอนทเหน

แลวน ามาบอกตอจนเกดการเปลยนแปลง ปรบปรง แกไข และพฒนา หรอเกดจากการถอดบทเรยนร

รวมกนกบคนอน นอกจากน การเรยนรสามารถเกดขนไดกบตวเองเชนกน โดยผานการเรยนรจาก

พธกรรม วฒนธรรมทองถน วถชวตจากการลองผดลองถกของตนเอง รวมถงการคดคนหาความรใหม

จากประสบการณตรงทไดรบจากการเฝาสงเกต และเรยนรจากธรรมชาตจนเกดเปนความช านาญ

จนกระทงกลายเปนภมปญญาทองถนได

2.2.5 ปจจยดำนภมปญญำทองถน

2.2.5.1 แนวคดและควำมหมำยของภมปญญำ

โกวทย พวงงาม (2553, น. 397) ไดใหทศนะเกยวกบแนวคดดาน

ภมปญญาไววา ภมปญญา หรอภมปญญาทองถน เปนค าทใชกนแพรหลายทวไปในสงคมและวงการ

ตาง ๆ ทงภาครฐ และองคกรพฒนาเอกชน นกวชาการ และสอมวลชน นอกจากนนยงเปนค าท

คาบเกยวกบค าอน ๆ อกจ านวนหนง เชน ความรทองถน ความรชาวบาน ภมปญญาชาวบาน ความร

พนบาน ค าเหลานอาจเรมใชกนอยางแพรหลายในชวงเวลาประมาณยสบปทผานมา และไดรบ

แรงสงเสรมผลกดนจากกระแสสงคมทเปนปฏกรยาตอตานโลกาภวตน ใหความส าคญของทองถน

มองเหนความงดงามและลมลกของวถชวตของคนธรรมดาสามญ ชาวบานทหางไกลความกาวหนาทาง

วตถและเทคโนโลย นอกจากน โกวทย พวงงาม (2553, น. 398) ยงใหความหมายของ ภมปญญาไว

วา ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) หมายถง กระบวนทศน หรอองคความรของคน หรอกลมคน

ในถนใดถนหนง อนเกดจากการถายทอดมาจากบรรพบรษ หรอจากประสบการณทผานการกลนกรอง

สงสม คดวเคราะหและน ามาใชจนบงเกดผล โดยอาศยการเรยนรทมความเช อมโยงกบวถชวต

เปนรากฐานของความรชาวบาน ซงมลกษณะเปนนามธรรมและรปธรรม สามารถประยกตใชไดตงแต

33

ระดบปจเจกบคคลไปจนถงระดบสงคมไดอยางสอดคลองและสมดล มความเปนลกษณะเฉพาะตาม

บรบทของชมชน หรอทองถนนน ๆ

ประเวศ วะส (2542, น. 25) กลาววา ภมปญญาเปนสงทเกดขนและ

ด ารงอยกบสงคมมนษยมาชานาน เปนการด ารงอยในชวตทเกยวกบอยกบธรรมชาตของแตละทองถน

โดยมการปรบสภาพการด าเนนชวต ใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมธรรมชาตตามกาลเวลา เนองจาก

มนษยเปนสตวโลกทพเศษกวาสตวอน ๆ กลาวคอ มมนสมองทมความสามารถในการคดคน เรยนร

แกไขปญหา และมการสบทอดเปนมรดกมาชานาน แมวาภมปญญาเปนสงทสงคมและถายทอดมา

ชานาน แตมลกษณะทส าคญอยางหนง คอ เปนองคความรทเชอมโยงกนไปหมด ไมวาจะเปนเรองของ

อาชพ เศรษฐกจ ความเปนอย การใชจาย การศกษา วฒนธรรมจะมความผสมกลมกลนกน

สนธ สโรบล (2548, น. 14) กลาวไววา ภมปญญาทองถนเปนภมปญญา

ของมนษยชาตทมบรบทของภมศาสตร ประวตศาสตรเปนรากฐานมพฒนาการทเชอมโยงอยาง

แนบแนนกบวถวฒนธรรมและทรพยากรสงแวดลอมทอดมสมบรณ มลกษณะเปนองครวมอยาง

บรณาการคอ ภมปญญาปจจยสอนเปนศาสตรและศลปทมรากของการปฏบตทมความหลากหลาย

ไมตายตว ถายทอดโดยการท าจรงตอบสนองความจ าเปนในการด ารงชวต ทงทางกายและใจของ

มนษย ความเปนผาพนบานหรอมาตรฐานผาทอพนบานเพอสงแวดลอม จงมาจากรากฐานองคความร

ทองถนทมใชมาตรวดจากฐาน

อานนท กาญจนพนธ (2544, อางถงใน โกวทย พวงงาม, 2553, น. 399)

กลาววา “ภมปญญา situated Knowledge” หมายความวา เปนความรทขนอยกบการปรบเปลยน

ไปตามสถานการณ ดวยเหตนเอง การมองทองถนจะมองในลกษณะทเปนอดมคต หรอเปนความรท

เปนศลธรรมเทยงแทไมได เพราะภมปญญาทองถนไมเหมอนกบความเชอในศาสนา ภมปญญาทองถน

เปนกระบวนการเรยนรตลอดเวลา ไมเหมอนกบคณคา เพราะคณคาเทยงแทไมเปลยนแปลง

ซงหมายถงวา หากในสงคมตาง ๆ ปราศจากการเรยนร ถงแมจะมปญญากใชไมไดกบการพฒนา

เพราะการพฒนาหมายถง สถานการณทไมคงท สถานการณทผนแปรตลอดเวลา มการเปลยนแปลง

ตลอดเวลา ถาหากความรมไดผานกระบวนการณเรยนร กไมสามารถทจะเทาทนการเปลยนแปลง

ดงนน ภมปญญาทองถนจะตองประกอบดวยกระบวนการทเกยวของกบการเรยนร ซงจะท าใหเกด

ความเขาใจเรองภมปญญาทองถน และรจกภมปญญาทองถนไมมลกษณะเปนหนงเดยว ภมปญญา

ทองถนมลกษณะเปนการผสมผสานการเรยนร จากทมาของความรทหลากหลาย

สรปไดวา ภมปญญาเปนเรองขององคความรของคน หรอกลมคนใด

กลมคนหนง ทไดจากประสบการณเรยนรจากตนเอง จากการเฝาสงเกต และเกดจากการเปนมรดก

ตกทอดมาจากอดตของคนรนกอน ๆ ในชมชน เปนการเรยนรและสบทอดตอ ๆ กน เปนสวนประกอบ

34

ของชมชนทส าคญของการเปนทรพยากรทมคณคาของพนทหรอของชมชนนน ๆ ภมปญญาจะให

คณคาทางความรสกนกคดเปนส าคญ เพราะการใชภมปญญาทองถนเปนการตระหนกรของผคนใน

ชมชนดวยตนเอง แลวดงเอาศกยภาพมอยในชมชนนนออกมาใช จงเปนการพฒนาแบบพงตนเองดวย

การพงพงองกบทรพยากรทมอยในชมชนหรอพนทของตนเองมากกวาการพงพาปจจยภายนอก

2.2.6 ปจจยกำรดำนกำรพงตนเองของชมชน 2.2.6.1 แนวคดและควำมหมำยของกำรพงตนเอง

(1) แนวคดพนฐำนของกำรพงตนเอง โกวทย พวงงาม (2553, น. 169) ใหแนวคดพนฐานของการพงตนเองไววา

เปนแนวทางการจดการทเปนการพฒนาแบบองครวมทมองเหนคณคาของคนและสรรพสงอยางเปนระบบ เปนการพฒนาแบบรอบดานครบถวนเปนธรรม เสมอภาค ดงมรายละเอยดตอไปน

1) เนนการพฒนาแบบองครวม คอ ตองมความเปนองครวมของสรรพสงเปนพนฐาน โดยไมแยกวาเปนมนษย ธรรมชาต หรอสงเหนอธรรมชาต แลวใหความส าคญกบ การพฒนาทมความเดนชดเฉพาะดาน เฉพาะเรองเปนแนวทางเลอก

2) เนนการพฒนาทยดระบบคณคา คอ ตองมองเหนคณคาของคนและสรรพสง ไมวาจะเปนทรพยากรธรรมชาตทรพยากรชมชน ระบบเทคโนโลยตาง ๆ ควบครไปกบการมระบบการจดการทมประสทธภาพ เนนการบรหารและพฒนาทมคนเปนแกนกลางในการพฒนา

3) เนนการพฒนาแบบครบถวนรอบดาน คอ ตองเปนการพฒนาแบบครบถวน นนกคอ ตองใหความส าคญกบแนวทางการพฒนาในทกดานและพรอมทจะพฒนาไปดวยกน โดยมเปาหมายใหมทการสรางแนวทางการอยรวมกนทมความเปนชมชนเปนหวใจหลกของการพฒนา

4) เนนการพฒนาแบบกระจาย คอ ตองเปนการพฒนาทน าไปส การกาวหนาของทกภาคสวนของชมชนไมใชเปนระบบการพฒนาทใหโอกาสแกผทเหนอกวาทาง ดานการเขาถงทรพยากรเศรษฐกจ และการเมอง อนจะท าใหเกดการพฒนาอยางไมเปนธรรม

(2) ควำมหมำยของกำรพงตนเอง ยวฒน วฒเมธ (2537, น. 62) ไดกลาวไววา การพงตนเอง หมายถง การท

ชมชนมความสามารถทจะ ด าเนนโครงการและลงทนด าเนนกจการไดดวยตนเอง เพอใหเกดประโยชนแกทองถน และยงหมายถง สมาชกของชมชน หรอชาวบานสามารถชวยเหลอตนเองและมขดความสามารถทจะแกปญหา หรอ สนองความตองการของตนเองและชมชนไดมากขน รวมทงสามารถปรบตวใหเขากบสภาพการ เปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองไดอยางเหมาะสม

เสร พงศพศ (2547, น. 17) ไดกลาวไววา การพงตนเอง หมายถง ความสามารถของคนทจะชวยเหลอตนเองใหไดมากทสด โดยไมเปนภาระคนอนมากเกนไป

35

มความสมดล ความพอดในชวต เปนสภาวะ ทางกายทสอดคลองกบสภาวะทางจตทเปนอสระ มความพอใจในชวตทเปนอย มสงจ าเปนปจจยส พอเพยงเปนความพรอมของชวตทงรางกายและจตใจ

สญญา สญญาววฒน (2550, อางถงใน โกวทย พวงงาม, 2553, น. 147) กลาววา การพงตนเอง หมายถง ความสามารถในการด ารงตนอยไดอยางอสระมนคงสมบรณ การพงตนเองได มไดทงระบบปจเจกชนและระดบชมชน ค าวา “ปจเจกชนพงตนเอง” หมายถง การทบคคลด ารงตนอยไดอยางอสระ เชน สามารถแยกตวออกมาอยหางจากพอแมมความมนคงในชวต สามารถเลยงตวเองได สามารถตดสนใจเรองส าคญตาง ๆ ไดดวยตนเอง หรอสามารถขอค าแนะน าของผอน มาประกอบการตดสนใจของตนเองได

วรวฒ โรมรตนพนธ (2540, น. 193) อธบายการพงตนเอง หมายถง ความสามารถในการใชความคด ความพยายามในการแกไขปญหาอยางมอสระ เพอประโยชนของตนเอง โดยตระหนกถงพลงศกยภาพของตนเองทมอย โดยระดบการพงตนเองนนสามารถแบงเปน 4 ระดบกวาง ๆ คอ ระดบระหวางประเทศ ระดบประเทศ ระดบชมชน (หรอกลม) และ ระดบบคคล

สรปความไดวา การพงตนเอง คอ การสรางสรรคความร ความสามารถ และดงศกยภาพทมอยในตน และในชมชน น าออกมาใชเพอใหเกดประโยชนแกตนเองและชมชนใหมากทสด เปนการลดการพงพงองกบปจจยภายนอก การพงตนเองสามารถเกดไดทงทางความรสกนกคด เชน มความพอใจในสงทเปนอย อยแบบพอเพยง พอมพอกน ด าเนนชวตแบบเรยบงายมความสขไดโดยไมฟมเฟอย และการพงตนเองสามารถเกดไดทางการกระท า เชน น าทรพยากรทางธรรมชาตทมอยในชมชนออกมาใชใหเกดประโยชน จากศกยภาพทมอย พงพากนเองในกลมอาชพ ดวยการ หยบยมอปกรณทางการเกษตร อาจไมตองซอโดยทไมจ าเปน เปนตน แตสงส าคญทสดของแนวคด การพงพาตนเองนน ผลส าเรจทเกดขนตองเปนผลส าเรจของสวนรวมดวย ไมเพยงแตเกดผลส าเรจสวนตน เพราะความส าเรจแบบสวนรวมจะน าพาสผลส าเรจแบบยงยน

2.3 วรรณกรรมทเกยวของ

การศกษาเรอง ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรย ศกษาผานผน าชมชนบาน ช าปลาไหล กรณศกษา: ชมชนบานช าปลาไหล ต าสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ผศกษาไดศกษางานวจยทเกยวของทสามารถเทยบเคยงกบการศกษาในครงน ดงน

ชเกยรต มทธาการจน (2531) ไดศกษาปจจยทมผลตอประสทธภาพในการปฏบตหนาทของผน าทองถน: ศกษาเฉพาะกรณก านนผใหญบานจงหวดมกดาหาร ผลการศกษา พบวา ก านน ผใหญบานตาง ๆ ในต าแหนงเดยวกน มหนาทเทากน แตมอ านาจตางกน ขนอยปจจยภายใน และปจจยภายนอก ผใหญบานมปจจยภายในทส าคญคอ บคลกภาพทนาเชอถอ การเอาจรงเอาจง

36

ในการปฏบตหนาท และเปนผมความร ความช านาญมากกวาผอน ปจจยภายนอกทส าคญ ไดแก การมญาต พนองมาก นโยบายคอ ค าส งทชดเจน และบคลกภาพของผส งการ นอกจากน ความคาดหวงวาจะมความเปนอยทด หรอคาดหวงวาจะไดรบความเคารพนบถอ หรอไดรบความนยม ซงก านนผใหญบานในจงหวดมกดาหารสวนใหญ คาดหวงวาจะไดรบตอการปฏบตหนาท กเปนปจจยเกอหนนอนจะกอใหเกดความมประสทธภาพในการปฏบตหนาทได

สวน สขสมกจ (2524) ไดเสนอวทยานพนธเรอง พทธปรชญากบการสรางภาวะผน า ศกษากรณกลมภาวะผน า ระดบก านน ผใหญบาน พบวา หลกพทธปรชญามสวนส าคญ ในการสรางเสรมการเปนผน า ทงนเพราะหลกพทธปรชญา มหลกธรรมส าหรบการปกครองตนเองและผอน หลกในการสรางสมพนธภาพอนดความสามคคของหมคณะและความดงามแหงสงคม นอกจากนยงพบวา ผน าทปฏบตตามหลกพทธปรชญา ยงกอใหเกดอ านาจทางใจหรออ านาจแหงธรรม ทจะท าใหผอนรก ศรทธา และเชอถอดวยความจรงใจ อ านาจนเปนอ านาจทเกดขนจากปญญา ผน าชนดนจะมธรรมมานภาพ แตผน าประเภทนจะเปนผน าทางจตวญญาณ โดยจะใชอ านาจเพอการปกครองใจผอน ท าใหผอนศรทธาและเชอฟง และสามารถชกจงโนมนาวจตใจผอนใหคลอยตามไปในทางทถกทควร โดยไมจ าเปนตองใชอ านาจบงคบการใหรางวล การใหคณและโทษตามระเบยบแบบแผน หรอ ธรรมเนยมใด ๆ ทงสน หลกพทธปรชญาจงมคณคาส าคญในการน ามาประยกตใชเพอสรางเสรมภาวะก านนผใหญบาน

อนทรา เจยระสพฒน (2552) ศกษาเรอง “กระบวนการขบเคลอนการจดท าแผนชมชนพงตนเองภายใตแนวปรชญา เศรษฐกจแบบพอเพยง: กรณศกษาเขตพนทองคการบรหารส วนต าบล จงหวดปทมธาน” ผลการศกษาพบวา สวนใหญมการปรบปรงขอมลใหตรงกบสภาพความเปนจรงในพนทของต าบลอยเสมอ มการวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และอปสรรค ของต าบล การก าหนดแผนชมชน สวนใหญมการศกษาดงาน การปรบปรงแผนชมชน มการระดมความคดเหนกล มยอย เพอก าหนดโครงการ ผน าสามารถวเคราะหเพอก าหนดแผนชมชน มการน าทนทางสงคม วฒนธรรม ภมปญญาและประเพณทองถน มาก าหนดแผนชมชน กลมตาง ๆ ในต าบลกสามารถแลกเปลยนเรยนรและด าเนนงานกนเปนเครอขาย ภาพรวมของปญหาทกดานอยในระดบปานกลาง

ณรงคเดช จองหนาน (2550) ไดศกษาเกยวกบ “บทบาทหนาทของก านน ผใหญบานในจงหวดกาฬสนธ”ผลการศกษาพบวา บาทบาทของก านน ผใหญบานในดานตาง ๆ ยงมความส าคญอยมาก แมปจจบนจะมหนวยงานมากขนทรบผดชอบดแลทกขสขของประชาชน โดยเฉพาะดานการพฒนาสงเสรมอาชพ การปกครอง การรกษาความสงบเรยบรอย สภาพปญหาการปฏบตงานตามบาทบาทหนาท ทพบมากคอ ขาดงบประมาณ และขาดความรความเขาใจในบทบาทหนาท และกฎระเบยบตาง ๆ

37

อทธพล กาญจนพมล (2550) ไดท าการศกษาเรอง “ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของ

คณะกรรมการชมชนในการพฒนาทองถน: กรณศกษาเทศบาลเมองอ านาจเจรญ อ าเภอเมอง จงหวด

อ านาจเจรญ” โดยศกษาปจจยดานประชากร ดานเศรษฐกจและสงคม และปจจยดานจตวทยา

กบการมสวนรวม ผลการศกษาพบวา ปจจยดานเศรษฐกจ (รายได) ทแตกตางกน การมสวนรวม

ไมแตกตางกน สวนสงคมทแตกตางกน และปจจยทางจตวทยาสงคมทแตกตางกน มผลตอการม

สวนรวมตางกน

พระสมหอภเศก สลเตโช (โฉมตรก) (2556, น. บทคดยอ) ศกษาเรอง “การศกษาภาวะ

ผน าของพระธรรมสทธนายก (เฉลม พนธร ส)” ผลการศกษาพบวา ภาวะผน าตามแนวคดและทฤษฎ

ทวไป จะตองเปนผน าเชงปฏรปเปนผน าทมวสยทศน และสรางแรงบนดาลใจใหแกผตามสามารถใช

วสยทศนใหเกดความชดเจนไปสการปฏบต เพอใหผตามเหลานนสามารถท างานใหบรรลผลดยงขน

โดยใหความส าคญแกผอนมากกวาตนเอง วางตนไดเหมาะสมจนเปนทไววางใจแกผอน ชวยเสรมสราง

จดแขงและลดจดออนของผตาม และเปนผทสามารถสรางความเขาใจไดในแตละประเดน ทเกยวกบ

การด าเนนงานขององคการ แนวคดนจงย าถงความจ าเปนทผน าจะตองมความเขาใจ และสามารถ

ปรบตวใหสอดคลองกบความตองการและแรงจงใจของผตาม ประพฤตตนเปนตวอยางทดแกผอน

ภาวะผน าเชงปฏรปจงมอทธพลตอความส าเรจขององคการในยคโลกาภวตนน สวนภาวะผน าตาม

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา พบวา ภาวะผน าเปนปจจยทจ าเปนอยางยงส าหรบผน าและผบรหาร

ทกระดบ และการทจะท าใหตนเองเปนผน าทมความสามารถกจะตองสรางภาวะผน าใหเกดขนแก

ตวเอง

สรป จากการศกษาทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ ซงสวนใหญเปน

การทบทวนท เกยวกบผน าทมผลตอการเปลยนแปลงโดยมปจจยทหลากหลายท าให เกด

การเปลยนแปลงขน ซงองคประกอบของการเปลยนแปลงมสาเหตมาจากหลายปจจยดวยกน เชน

สภาพแวดลอมและ สภาพปญหาของแตละชมชน การท างานของผน า แนวคด วสยทศน เปาหมาย

ของการพฒนา เปนตน การสรางความแตกตางของผน าจงเปนสงส าคญของการพฒนา ซงจาก

การศกษา ปจจยทมผลตอประสทธภาพในการปฏบตหนาทของผน าทองถน กจะท าใหเหนวา ปจจย

ภายในและภายนอกเปนสวนส าคญของความส าเรจของก านนผใหญบานจงหวดมกดาหาร กลาวคอ

ผใหญบานมปจจยภายในทส าคญคอ บคลกภาพทนาเชอถอ การเอาจรงเอาจงในการปฏบตหนาท

และเปนผมความร ความช านาญมากกวาผอน ปจจยภายนอกทส าคญไดแก การมญาตพนองมาก

นโยบายคอ ค าสงทชดเจน และบคลกภาพของผสงการ เปนตน

ดงน จากการไดศกษางานวจยทเกยวกบผน าและปจจยความส าเรจกจะท ารลวงหนาวา

ผลส าเรจของผน า จะเกดขนจากอะไรไดบาง และแตละปจจยใหผลอะไรกบการพฒนาและ

38

ความส าเรจ ซงจะน ามาเปรยบเทยบหรอเทยบเคยงและสามารถน ามาอางองเพอเปนการสนบสนนถง

ความนาจะเปนไปไดวาปจจยตวนน ๆ ไดกอใหเกดผลส าเรจขนจรงในแงของการน ามาใชและ

การปฏบต โดยมตวขบเคลอนทนาเชอถอ และเปนผทชาวบานและชมชนยอมรบ นนคอ ผน า

2.4 กรอบแนวคดทำงกำรวจย (Conceptual Framework)

ในการศกษาครงน ผศกษาไดสรางกรอบคดเพอสรางความเขาใจในการน าไปส

การศกษาวจยเรองผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรย ศกษาผานผน าชมชน: ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ในการสรางกรอบคดนไดแสดงใหเหนถงแนวคดของการท าเกษตรอนทรย ซงมหลกการ วธการ แนวทางของการปฏบต และพฒนาการทางความคดของผน าทมปจจยเออตอการเปลยนแปลงชมชนเปนชมชนเกษตรอนทรย เปนการสรางกรอบเพอใหเหนถงความส าคญของแตละสวนวาเกษตรอนทรยมองคประกอบมาจากอะไร และผน าสรางชมชมเกษตรอนทรยไดดวยกลไกหรอปจจยใดบาง จนทายทสดสามารน าไปสการเปนชมชนแหงการพงตนเองได ในดานเศรษฐกจ สขภาพ และสงแวดลอม โดยมกรอบคดดงตอไปน

39

means

Ends ภาพท 2.1 กรอบแนวคดการวจย

ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรย

พฒนาการทางความคดผน าและพฒนาการทางบรบทชมชน

สงแวดลอมยงยนสมดล

ผน าเปนกลไกหลกของการขบเคลอนเปลยนแปลงสการสรางชมชนเกษตรอนทรย : ชมชนสามารถพงตนเองอยางยงยนในดาน เศรษฐกจ สขภาพและ สงแวดลอม

ผน าสรางชมชนเกษตรอนทรยจากตนเองขยายสชาวบานและชมชนอยางสมบรณ

รกษาศลไมฆาสตวตดชวต

ยดหลกอหสา

ธรรมชาตพงพงองกนดวยธรรมชาต

กระบวนการเรยนร

กระบวนกลม

ผน าชมชน/ผน าจตวญญาณ

ปจจยกำรเปลยนแปลง

ภมปญญา

ความยงยนดานสขภาพ

ความมนคงดานเศรษฐกจ

สภาพปญหาชมชน

รกษาศลไมฆาสตวตดชวต

ปลกพชผสมผสาน

เกษตรอนทรย

ปจจยภายในปจจยภายนอก

ปฏเสธการใชสารเคม

40

บทท 3 ระเบยบวธวจย

3.1 วธด ำเนนกำรวจย

การวจยเรอง “ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน ศกษากรณ: ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร” มวธการดงน

3.1.1 รปแบบกำรวจย

การวจยเรอง: ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน ศกษากรณ ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ เปนการวจยโดยลงไปศกษาภาคสนาม โดยศกษาพฒนาการทางความคดผน าและพฒนาการเชงบรบทของชมชนในลกษณะของการเจาะลก ใชวธการสงเกตแบบไมมสวนรวม การสมภาษณ แบบไมเปนทางการ (Interviews Research) การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร (Documentary Research)

3.1.2 ประชำกรทใชในกำรวจย ประชากรทใชในการศกษาครงน คอ เลอกเจาะจงทผน าชาวสวนท าเกษตร

อนทรยของชมชนหมบานช าปลาไหลต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ทมสวนขบเคลอนการพฒนาและเปลยนแปลงตนเองและขยายผลสการพฒนาชมชนในอดต โดยมงเนนไปทผน าทประสบความส าเรจดานเกษตรอนทรยและเปนทยอมรบของชาวบานในชมชนโดยการเลอกเจาะจง ผใหขอมลดวยกน 3 ทาน ดงน

1. ผใหญค านง ชนะสทธ ผอ านวยการศนยธรรมชาตบานช าปลาไหลและปราชญชาวบาน เลขท 6/1 ม.12 บานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร เปนผใหญบานหม 12 บานช าปลาไหล ตงแตป พ.ศ. 2529 จนกระทงถงป พ.ศ. 2548

2. ผใหญพรเทพ สายพานช เลขท 9/1 หมท 12 บานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ผใหญบานช าปลาไหลป พ.ศ. 2548 ถงปจจบน และอดตสมชชาขบเคลอนสขภาพกบสาธารณสขจงหวดจนทบร (ผจดประกายแนวคดท านาขาวอนทรยวถพทธ)

3. ก านนปญญา ชนะสทธ บานเลขท 33/9 ม.3 ต.สองพนอง อ.ทาใหม (หมท 3 บานแถว เปนก านนป พ.ศ. 2548 ถงปจจบน) เปนอดตทปรกษากลมเกษตรอนทรยชมชน

41

3.3 วธกำรเกบขอมล

1. ศกษาจากเอกสารทเกยวของ เปนการคนควาแนวคดทฤษฎทเกยวของและใชในการศกษา แนวคดเกษตรอนทรย ความเปนมา ความหมาย หลกการ วธการ ตลอดถงการศกษาแนวคดของปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงของชมชนและทองถน โดยเฉพาะอยางยงแนวคดและความหมาย ซงเปนองคความรทส าคญของปจจยนน ๆ ซงอาจตองอาศยขอมลประเภทเอกสารประกอบดวย เชน ขอมลเชงสถต ตวเลข ฐานขอมลตาง ๆ ทมปรากฏอยตามรายการเอกสารตาง ๆ หรออาจเปนเอกสารสาธารณะ กลาวคอ หนงสอพมพ เอกสารทางราชาการ วารสารสงพมพตาง ๆ และอาจรวมถงฐานขอมลทางอเลคทรอนกส เชน สอทางอนเตอรเนท โซเซยลเนตเวรค เปนตน ซงถอเปนขอมลชนรองทสามารถน ามาประกอบการเขยนเพอใหขอมลมความนาเชอถอยงขน

2. ศกษารวมรวมขอมลจากภาคสนาม (Fieldwork) เปนการลงพนทชมชนเพอเกบขอมลดวยตนเองในพนทส าหรบการวจย

2.1 การสมภาษณผใหขอมล (ผน าชมชน) ในลกษณะของการสนทนาอยางไมเปนทางการ เพอรวบรวมขอมลทวไปในสวนของชมชน ไดแก ประวตความเปนมา บรบทชมชน สภาพปญหาชมชน พฒนาการของชมชนทมการเปลยนแปลงในแตละชวงระยะเวลาจากอดตถงปจจบน เปนลกษณะของการพดคย เปนการสมภาษณทไมมโครงสราง ใชค าถามปลายเปดเพอใหรบขอมลในเชงประเดนเจาะจงนอกเหนอจากทผใหขอมลเลาใหฟง

2.2 การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) โดยการสมภาษณผใหขอมลเกยวกบพฒนาการทางความคดรเรมสรางชมชนเกษตรอนทรย โดยใหเหนภาพกวางของผน าวามวธคด แนวทาง และวธการอยางไรเกยวกบการท าเกษตรอนทรย โดยการเลอกใชแนวค าถามไวตามวตถประสงคของการศกษา โดยมเนอหาครอบคลมในพฒนาการของชมชนแตหากประเดนไหน ไมชดเจนผวจยจะเจาะจงประเดนเพอให ขอมลน าเขาสตามวตถประสงคทศกษา กลาวคอ

1. เพอศกษาพฒนาการของชมชนและพฒนาทางความคดของผน าชมชนจากการกท าเกษตรแบบเคมสการเปนชมชนเกษตรอนทรย

2. เพอศกษาปจจยความส าเรจของชมชนตอกระบวนการสรางชมชน เกษตรอนทรย

3. เพอศกษาผลส าเรจของชมชนในแตละดานภายหลงการเปนชมชน เกษตรอนทรยอยางสมบรณ

2.3 การสงเกต (Observation) การสงเกตการณแบบไมมสวนรวม (Non-Participant Observation) เปนการสงเกตสภาพแวดลอมทวไปในชมชน และสงเกตกจกรรม ปฏกรยา รวมถง การแสดงออกของผน าชมชนทมบทบาทเปนพธกรผบรรยายใหความรแกผ เขาศกษาดงานยง

42

ศนยเรยนรชมชน ตลอดถงการพาผวจยเดนส ารวจชมชนดวยตวเอง แลวจดบนทกตามความตองการในประเดนทเปนประโยชนในการวจย

3.4 เครองมอทใชในกำรวจย

1. ใชแบบประกอบการสมภาษณและการพดคยเชงลกกบผใหขอมล เชน - ค าถามเกยวชมชนมประวตความเปนมาอยางไร - ค าถามเกยวกบความเปนชมชนในอดตมเหตการณส าคญอะไรเกดขนบาง - ค าถามเกยวกบกระบวนสรางความส าเรจของผน าเกยวกบการพฒนาเกษตรอนทรย

อยางไร ประสบผลส าเรจกบตวเองอยางไร และขยายแนวคดของตวสชาวบานอยางไร - ภายหลงการเปลยนแปลงเปนวงกวางมผลตอความส าเรจชมชนในดานใดบาง เครองมอดงกลาวขางตน เปนการสรางแนวค าถามเพอใหเกดการเลาเรยงล าดบ

เหตการณในแตละเหตการณ เพอจะไดเหนถงความเชอมโยงกนและกนของชมชนในอดตกบปจจบน 2. เครองมอชวยส าหรบการเกบขอมล มเครองบนทกเสยง กลองถายภาพและบนทก

วดโอ และสมดบนทก

3.5 กำรวเครำะหขอมล

เปนการวเคราะหขอมลเชงพรรณนา (Descriptive) เพอบอกเลาผลการศกษาในลกษณะของการอธบายขอเทจจรง โดยอาศยแนวคดทน าเสนอไวในบทท 2 มาเปนแนวทางในการวเคราะหและสงเคราะหขอมลตามขอเทจจรงในปรากฏการณขอมลทไดรบจากผน าชมชนภายหลงการลงพนท เพอหาขอสรปหรอผลการศกษาทอธบายถงพฒนาการชมชน ผน าชมชน ทน าไปสการสรางชมชนเกษตรอนทรย การวเคราะหสามารถแบงการวเคราะหไดดงน

1. วเคราะหการเปลยนแปลงของพฒนาการและบรบทของชมชน 2. วเคราะหปจจยหลกและปจจยเออทท าใหผน าและชมชนประสบผลส าเรจของ

การสรางชมชนเปนชมชนเกษตรอนทรย 3. วเคราะหดานผลส าเรจของชมชนในแตละดานภายหลงจากทชมชนเปนชมชน

เกษตรอนทรยอยางสมบรณ วามการเปลยนแปลงอะไรบางในชมชน

43

บทท 4 บรบทชมชนทศกษำ

การวจยเรอง “ผน ากบการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน ศกษากรณ:

ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร” แบงออกเปน 3 สวน ดงน 1. บรบททวไปของชมชน 2. พฒนาการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชนบานช าปลาไหล 3. วเคราะหผลการศกษา ปจจยและผลส าเรจชมชนตอกระบวนการสรางชมชน

เกษตรอนทรยอยางสมบรณ

4.1 บรบททวไปของชมชนทศกษำ

4.1.1 ประวตควำมเปนมำของหมบำน เขตพนทต าบลสองพนองมสภาพเปนปามความอดมสมบรณไปดวยระบบนเวศน

ทางธรรมชาต ตอมา มตระกลสองตระกลเขามาตงหลกปกฐานท ากนในเขตพนทนจนกระทงมาถงสมยรชกาลท 5 ไดออกกฎหมายลกษณะปกครองทองทขน ทางเจาหนาทราชการไดออกหาขอมลเพอทจะตงเปนต าบลขน ทงสองตระกลจงตกลงใหตงชอเปนต าบลสองพนอง มาจนถงปจจบนน ปจจบนต าบลสองพนอง มหมบานทงสน 17 หม คอ 1. บานสว 2. แพรงขาหยง 3. บานแถว 4. เขานอย 5. สามผาน 6. ช ามะปรง 7. หนองปาหมาก 8. หนองตาลน 9. วงดวน 10. หนองหงส 11. หนองเสมด 12. ช าปลาไหล 13. วงเวยน 14. หนองหงส 15. ไทรนอง 16. หวยสะบา 17. แพรงขาหยงพฒนา สวนใหญของต าบลสองพนองประกอบอาชพทางการเกษตร

สวนประวตหมบานช าปลาไหล ซงเปนพนทศกษาของผวจย กลาวไดวาเปนหนวยหนงของต าบลสองพนองทความพฒนาและนาสนใจดวยการเปนชมชนพงตนเองดานการเกษตร ซงบานช าปลาไหลมจ านวนประชาการประมาณ 400 กวาคน มทมาทไปจากค าวา ช า เปนภาษาถนทใชเรยกแทนชอของล าคลองขนาดเลก มไวส าหรบน าไหลผาน เมอกอนความอดมสมบรณของสภาพแวดลอมดมาก มสตวบกและสตวน าชกชม โดยเฉพาะอยางยง ปลาไหลเตมช าไปหมด จงเปนทของชอหมบาน ช าปลาไหล (ค านง ชนะสทธ, พรเทพ สายพานช, สมภาษณ, 20 พฤษภาคม, 2559)

จากการบอกเลาท าให เหนถงความเปนหาของหมบ านช าปลาไหลทมประวตศาสตรอนยาวนาน ตามค าบอกเลา อาจยอนกลบไปถงรชกาลท 5 ซงเปนชวงเกดต าบล สองพนอง และในขณะเดยวกนกก าเนดหมบานดวย ลกษณะของหมบานในอดต มสภาพเปนปา และตอมาพนทต าบลสองพนองกกลายเปนพนทการท าไรท าสวน แตเปนไปไดวา อดตวธการท าไรท าสวน

44

ของชาวบาน อาจยงไมมการพงพงองกบสารเคม แตภายหลงความเจรญ และการกาวกระโดดของภาคอตสาหกรรมเขาสการพฒนาทองถน การค านงถงผลผลตและรายไดจงเปนปจจยส าคญเขาไปมอทธพลตอชมชน จงเกดการเปลยนแปลงเพอใหทนกบผลผลตทตลาดตองการ และจ านวนนายทนอาจเปนปจจยส าคญตวหนงเขาไปสรางกลไกการตลาดจนท าใหเกดการเปลยนไปใชสารเคมเพอเรงดอกออกผล และสรางผลผลตเพอผลก าไร หากดจากพฒนาการทเกดขน ป พ.ศ. 2537 เปนชวงทผใหญค านงขบเคลอนเปลยนแปลงอยางจรงจง จรงประมาณไดวา อยางนอยชวงระยะเวลาของการใชสารเคมของชมชนอยางนอยตองมถง 10-15 ป นนหมายถงวา จดเรมตนของการเปลยนแปลงของชมชนพงพงกบสารเคม อยทราว ๆ ป พ.ศ. 2520 เปนตนมา เพราะผลของการใชสารเคม เกดผลกระทบตอชมชนอยางสกงอมเกดขนในชวงป พ.ศ. 2535 โดยประมาณ

ภาพท 4.1 แผนทต าบลสองพนอง (ภาพถายจากศนยเรยนรชมชน วนท 27/05/2558) หมายเหต: บรเวณสฟาออนเปนพนทของหม 12 หมบานช าปลาไหล

45

4.1.2 สภำพทวไปของหมบำน บานช าปลาไหลตงอย ในเขตการปกครองขององคการบรหารสวนต าบล

สองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ลกษณะภมประเทศเปนทราบลม ประชากรในพนทสวนใหญประกอบอาชพท าสวนผลไม พชทางการเกษตรทปลกมากไดแก ทเรยน เงาะ ลองกอง พรกไทย สละ แกวมงกร และพชสมนไพร จากการทเปนหมบานเกษตรอนทรย และภายหลงการเปลยนแปลงแลวของผน าและชาวบาน เกษตรกรในพนทจงไดมการสรางองคความรความเขาใจเรองเกษตรอนทรยและ ใชกลไกของเกตษรอนทรยเปนการพฒนาหลกของชมชนเรอยมา ท าใหมการท าการเกษตรทเหมาะสม ใชหลกการพงพงองกนกบธรรมชาต ยดแนวทางของการไมท าลายลาง และใชกระบวนการเสรมสรางการขาดหายไปของพชและสตวในระบบนเวศน จนสามารถพลกฟนสภาพแวดลอมทเรมเสอมโทรมใหกลบมามความอดมสมบรณ ท าใหการเกษตรไดผลด มรายไดทเพยงพอในการด ารงชวต นอกจากนยงเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยงเฉลมพระเกยรต ฯ และเปนหมบานตนแบบในการแกไขปญหาความยากจน (Best Practice) ท าใหปจจบนเปนแหลงศกษาดงานทส าคญแหงหนงของต าบลสองพนอง

สวนดานประชากรในหมบาน จากผลส ารวจของขอมลความจ าเปนขนพนฐาน ระดบต าบล พบวา ทอาศยอยในครวเรอนในวนส ารวจ ขอมลความจ าเปนขนพนฐาน ระดบหมบาน ป 2558 มครวเรอนทงหมด 127 ครวเรอน จ านวนประชากรทอาศยอยจรง ทงหมด 436 คน เพศชาย 204 คน เพศหญง 232 คน ในสวนของวฒนธรรมและดานศาสนา ชมชนบานช าปลาไหล นบถอศาสนาพทธทกครวเรอน มวถชวตด าเนนตามหลกพทธศาสนา มการท าบญตกบาตรพระสงฆทกเชา ไปฟงเทศนฟงธรรมทกวนพระ และชมชนมอาชพหลกคอ ท าการเกษตร จ านวนประชาการทงสน 436 คน จ าแนกตามประเภทอาชพ พบวา ประชากรชมชนบานช าปลาไหลมอาชพท าสวนเกษตรอนทรยเปนหลก ทงสน 202 คน รองลงมาเปนฐานะอาชพดานการศกษาจ านวน 85 คน รบจางทวไปจ านวน 48 คน คาขายจ านวน 6 คนและรบราชการ จ านวน 3 คน ดานการคมนาคม การเดนทางเขาหมบาน สามารถเขาไดหลายเสนทาง แตเสนทางหลกทใชไดแก เสนทางสายทาใหม-หนองคลา ระยะทางจากอ าเภอทาใหมถงหมโดยบานประมาณ 4 กโลเมตร หรอเดนทางจากศาลากลางจงหวดจนทบร ตามถนนสขมวท (บางนา-ตราด) เลยวซายเขาทางซอยช าปลาไหลซอย 2 บรเวณหลกกโลเมตรท 313 (ค านง ชนะสทธ, พรเทพ สายพานช, สมภาษณ)

สวนดานเศรษฐกจของชมชน รายไดหลกของคนในชมชนบานช าปลาไหล สวนใหญรายไดมาจากการท าสวนเกษตรและรองลงมาคอ เงนเดอนคาตอบแทนและคาขายและจากการท างานอน ๆ รายไดรวมทงสน 18,516,900 บาท รายไดเฉลยตอครวเรอน 169,879.82 บาท รายไดเฉลยตอคนตอป 49,116.45 บาท ขอมลรายจาย รายจายดานตนทนเพอการผลตเพอการเกษตร คาพนธพช คาพนธสตว คาปยเกษตรอนทรย-ชวภาพ คาจาง คาเครองจกร รวมเปนเงนทงสน

46

2,291,590 บาท รายจายในการอปโภคบรโภคทวไป ของชมชน 6,093,960 บาท รายจายทงหมด 8,734,830 บาท เฉลยแตละครวเรอนจะมรายจายปละ77,507 บาทหรอ 22,030 บาท ตอคนตอป หากเปรยบเทยบรายไดและรายจาย พบวา ชมชนบานช าปลาไหล มรายรบมากกวารายจาย ถอไดวา เศรษฐกจของชมชนอยในเกณฑทด (จปฐ.ระดบต าบลป พ.ศ. 2558)

สวนสภาพทวไปของหมบานดานอน ๆ ทเปนส าคญตอการศกษาพฒนาการของผน าชมชน ซงอาจเปนขอมลทสามารถเปนประโยชนตอการวจย และท าใหเหนภาพโดยรวมของชมชน ดงน (ทมา: จปฐ. พ.ศ. 2558)

ทตงของหมบำน - หางจากทท าการ อบต. คดเปนระยะทาง 3 กโลเมตร - หางจากทวาการอ าเภอทาใหม คดเปนระยะทาง 5 กโลเมตร - หางจากศาลากลางจงหวดจนทบรคดเปนระยะทาง 16 กโลเมตร - มเนอทประมาณ 2,500 ไร เปนพนทท าการเกษตร2,130 ไร - จ านวนครวเรอน 204 ครวเรอน อำณำเขต - ทศเหนอตดตอ หมท 3 ต าบลสองพนอง - ทศใต ตดตอ เขตเทศบาลอ าเภอทาใหม - ทศตะวนออกตดตอ หมท 8 ต าบลเขาบายศร - ทศตะวนตก ตดตอหมท 9 ต าบลสองพนอง ระดบกำรศกษำของคนในชมชน

ตารางท 4.1 สภาพทางสงคมดานการศกษา

ระดบการศกษา ชาย หญง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ไมเคยไดรบการศกษา อนบาล/ศนยเดกเลก ต ากวาชนประถมศกษา จบชนประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย

5 5 29 79 36 24

2.45 2.45 14.22 38.7 17.65 11.76

10 5 43 70 19 36

4.31 2.16 18.53 30.17 8.19 15.52

47

ตารางท 4.1 สภาพทางสงคมดานการศกษา (ตอ)

ระดบการศกษา ชาย หญง จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

อนปรญญาหรอเทยบเทา ปรญญาตรหรอเทยบเทา สงกวาปรญญาตร

7 19 -

3.43 9.31

-

3 44 2

1.29 18.97 0.86

รวม 204 100 232 100

หมายเหต: จาก จปฐ.ป พ.ศ. 2558.

ดำนอำยคนในชมชน ตารางท 4.2 สภาพทางสงคมดานอาย

หมายเหต: จาก จปฐ.ป พ.ศ. 2558.

อาย ชาย หญง จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

นอยกวา 1 ปเตม 1-2 ปเตม 3-5 ปเตม 6-11 ปเตม 12-14 ปเตม 15-17 ปเตม 18-25 ปเตม 26-49 ปเตม 50-60 ปเตม มากกวา 60 ปเตมขนไป

2 2 7 12 11 9 25 61 33 42

0.98 0.98 3.43 5.88 5.39 4.41 12.25 29.90 16.18 20.59

3 3 7 13 5 10 24 70 46 51

1.29 1.29 3.43 5.60 2.15 4.31 10.34 30.17 19.83 21.98

รวม 204 100 232 100

48

จากการวจยเรอง “การสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน กรณศกษา : ชมชนบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร” การสมภาษณเกดขนหลายครงในชวงระยะเวลาทแตกตางกน วธการสมภาษณผวจยเจาะจงการสมภาษณไปผน าชมชน ทงในอดตและปจจบนทมสวนขบเคลอนการพฒนาเกษตรอนทรยทน าไปสการแกปญหาชมชน จนกระทงชมชนเปนชมชนตวอยางดเดนดานเกษตรอนทรยและประสบผลส าเรจในการพงตนเองในหลาย ๆ ดานดวยกน โดยเฉพาะอยางยงดานสงแวดลอม ถอเปนความส าเรจชนเอกจากการขบเคลอนเปลยนแปลงจากชมชนสเทากลายเปนชมชนสเขยว การลดลงของปญหาดานสขภาพทพบวา มสารพษในกระแสเลอดเกนคาทสาธารณสขก าหนด รวมถงภายหลงการเปลยนแปลงไดสราง ความมนคงทางเศรษฐกจดวยการมกลมอาชพท าเกษตรอนทรยและกลมออมทรพยชมชนไวเพอชวยเหลอกนภายในชมชนดานการเงน

ในสวนของกระบวนการสมภาษณเปนลกษณะของการเลอกเจาะจงผน า 3 ทาน ทถอวาเปนหวใจส าคญส าหรบการพฒนาทเกดขนของชมชนในอดต และยงคงเปนหวใจหลกมาจนกระทงปจจบน ทงนเพอใหไดขอมลทเปนประโยชนในหลายรปแบบกอนการวเคราะหเพอน าไปสการตอบวตถประสงคทางการวจย การวจยนเปนลกษณะของการศกษาเชงพฒนาการของชมชน ซงในอดตพบวา เปนชมชนทมปญหาในหลายดาน จนท าใหเกดภาวะทเรยกวา “ทางตน” ดงนผวจยไดตงค าถามเพอน าไปสการเลาปรากฏการณของชมชนในอดตกระทงถงปจจบน ซงการสมภาษณดงกลาว ผวจยไดเรยงล าดบของพฒนาการชมชนทเกดขน 3 ชวงเหตการณดวยกน กลาวคอ

1. การพฒนาการเกษตรของชมชนในอดต 2. การเปลยนผานแนวคดจากการใชสารเคมเพอการเกษตรสการใชเกษตรอนทรย 3. เกษตรอนทรยถกยดโยงเขากบชมชนอยางสมบรณและวธการท าสวนเกษตรอนทรย

ของผน า ทงน การสมภาษณโดยการสมภาษณพดคยเชงลก เพอจะไดเหนภาพของปรากฏการณ

ของชมชนในหลาย ๆ มต เพอใหเหนเชงพฒนาการของชมชน หลงจากนนจงไดน ามาจดหมวดหมความส าคญในแตละชวงระยะเวลา การสมภาษณผน าชมชน 3 ทาน กลาวคอ ผใหญค านง ชนะสทธ ผ ใหญพรเทพ สายพานช ก านนปญญา ชนะสทธ เปนการส มภาษณเพอยนยนในขอมลของกระบวนการชมชนทมพฒนาการเกดขนจรง จากอดตจนถงปจจบน ซงแตละทานไดเลาใหเหนถงพฒนาการชมชน ดงน

49

4.2 พฒนำกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรยศกษำผำน ผใหญค ำนง ชนะสทธ 4.2.1 พฒนำกำรกำรเกษตรของชมชนในอดต

4.2.1.1 ปรำกฏกำรณชมชนชวงป อดตถงป พ.ศ. 2536 เดมเขตพนทต าบลสองพนองมสภาพเปนปา ตอมามตระกลสองตระกล

เขามาตงหลกปกฐานท ากนในเขตพนทนจนกระทงมาถงสมยรชกาลท 5 ไดออกกฎหมายลกษณะปกครองทองทขน ทางเจาหนาทราชการไดออกหาขอมลเพอทจะตงเปนต าบลขน ทงสองตระกล จงตกลงใหตงชอเปนต าบลสองพนอง ปจจบนต าบลสองพนองซงถอวาเปนต าบลทมขนาดใหญ มหมบานทงสน 17 หม สวนใหญท าไรท าสวนเปนอาชพหลก ทกหมบานนบตงแตป พ.ศ. 2500 เปนตนมา มการใชสารเคมในการท าการเกษตร รวมทงตวผใหญค านงดวย หมบานช าปลาไหล ยอนกลบไปเมอ 20 ปกอน ถอวาเปนหมบานทมการพฒนานอยทสดถาเทยบกบบรรดาหมบาน ทง 17 หม

4.2.1.2 รปแบบของกำรท ำสวนเกษตรในอดต ในจงหวดจนทบรชาวสวนสวนใหญ นยมปลกพชชนดเดยว ตามความ

ตองการของตลาด เชนเดยวกนกบหมบานช าปลาไหล มการปลกพชเชงเดยว ผใหญเลาวา มทดนอย 30 ไร การปลกผลไมเปนการปลกแบบเชงเดยว ไมผลทปลกเปนหลก ไดแก เงาะ มงคด ลองกอง

ทเรยน รวมถงพชสมนไพร การท าสวนในขณะนน ไมนยมการปลกอะไรหลายๆอยางไวดวยกน เพราะจะท าใหดแลยาก เกรงวา พชทปลกไวจะแยงสารอาหารกน และเกรงวาจะเกดวชพชทไมมประโยชนและขยายไปยงตนไมผล ลกษณะการปลกจะแบงเปนโซนๆ เชน พนทส าหรบท าการเกษตร พนทเกบน า และพนทส าหรบเกบผลผลตทางการเกษตร หรอโรงเกบผลไมรอการมารบซอหรอรอการน าออกขาย ตอมา เกดความสนใจและท าการศกษาเรองปยเคม ไดรบทราบถงขอมลวา ปยเคมเขามาครงแรกป 2498 ยาฆาแมลงเขามาปแรกป 2501 ผใหญเลาวาเมอจะใชกตองรไว ส าหรบการใชสารเคมชวงแรกจะใชจ านวนมาก เพราะปลกประมาณ 30 ไร ซงการใชสารเคมทางการเกษตรกจะมอย 3 ชนดใหญ ๆ ในพนทสวนเกษตร เชน สารเคมก าจดศตรพช ปยเคมส าหรบเรงสารอาหาร และฮอรโมนพชสงเคราะห ซงทงสามชนดทวา ซงกเปนสนคายอดนยมของชาวสวน เปนวงจรการให การเรง และการฆา ทวาน การใหกใหสารอาหารจากเคม เรงกเรงดอกออกผล ฆากคอ การฆาแมลงและวชพช แตหลงจากทตนไมผลพอแขงแรงและสามารถใหดอกออกผลไดแลว การใชสารกจะลดนอยลงตามล าดบ หรอเพมขนตามความตองการของตน หรอเกดจากการสงเกตของเจาของเอง วาแปลงน ชนดนตองใชอะไรเสรมเปนกรณพเศษ ผใหญเลาตอวา อนทจรงพดกพดนะ การใชสารเคมมนไมไดงายอยางทคดหรอก จกจก เรองเยอะ ใชตวนนตองใชตวนถงจะชวยกนรกษา แตตอนนนกท าอยางน เพราะมนไมไดซบซอนอะไร อยากปลกอะไรไดกปลกแลวกใชสารเคมดแล เกษตรกรในพนทมการใชสารเคมอยาง

50

มากตลอดมา เพอรกษาไวซงผลผลตทางการเกษตร เพราะระยะแรก ๆ ของการท านนไดก าไรด ตวผลไมกดมสสนสดใส กลาวไดวาเหนแลวกอยากกน จนถงจดหนงทยงใชสารเคม ผลผลตกเรมลดลง ขายผลผลตไดทนคนเพยงครงเดยว ตกอยวงวนของเคมอยางเดยว ยคนนท าสวนทเรยน ลองกอง น าออกสตลาดจ านวนมาก ราคาด แตเปนทนาแปลกใจวา การเกบเกยวขายไดเยอะ แตเงนไมเหลอ ไดมากตองใชไปกบการซอสารเคมมากกตนไวเพอท าชวงตอไป รปแบบการท าเกษตรดวยการใชสารเคมมาตงแตป 2520 เปนตนมา

4.2.1.3 ก ำเนดปญหำชมชน ตอมา ป 2535 ผลผลตออกมาก ไดราคา มคนอดหนนสนคาทางการเกษตร

จงมการเพมอดปยเคมจ านวนมากตอพนททางการเกษตร ชวงนนดนยงคงมสภาพคอนขางด การใสปยเคมเขาไปดวยยงงาม เรมตนเปนแนวหนาการใชปยเคมอยางเตมตว ไดรบต าแหนงผใหญบาน เชากนกาแฟ สายไปดรานยาฆาแมลงยหอไหนด สามารถจดการกบแมลงวชพชใหเดดขาดได พอถงจด ๆ หนงของการท าสวนในลกษณะน กเรมรถงผลกระทบทตามมา ภาพของผลกระทบ กลาวคอ ผลผลตเรมขาดทน เชน ลงทน 5 แสนขาย ได 4 แสน เรมเหนถงพษภยของการใชสารเคมมากขนเรอย ๆ ซงสงเกตจากรางกายตวเองกอน มเรองของการเจบปวย ไปหาหมอกรบรวารางกายออนเพลยเพราะเลอดของเรามสารพษ ตลอดถงการไปอบรมทเกษตรจงหวดกทราบวา การใชสารเคมในการก าจดศตรพชใน 100% จะสามารใชสารเคมใหกบไมผลหรอพชทเราปลกนนเพยง 25% ทเหลออก 75% จะกระจายสดน น า และอากาศในสงแวดลอม ประเดนนชใหเหนวา เมอกอนแมแตหญาขนปกคลมพนดนในบรเวณทปลกไมผลกยงตองใชสารเคมเพอก าจด ทงทสามารถใชการถอนหรอถากได ใชเค มก าจดอยางเดยว เพราะเชอวาตวยาสารเคมจะชวยก าจดอยางถอนรากถอนโคน ซงมนกก าจดไดจรงแตดนกถกก าจดไปดวยเชนกน ภายหลงจากการรบรถงพษภยของเจาสารเคมทางการเกษตรแลว ทานเลาวา ยงเรยนรอกหลายสงหลาอยางเกยวกบพษภยสารเคมก าจดศตร พช วาไมเพยงแตก าจดเฉพาะศตรพช แตยงก าจดแมลงและจลนทรยทสามารถเปนประโยชนกบธรรมชาตอกดวย เปนการท าลายความสมดลธรรมชาตอยางรายแรง และผลทตามมาคอ การระบาดของโรคและแมลงศตรพชทเพมทวความมากขน เกดกระบวนการดอยา จากทใชสารตวนก เรมเอาไมอย กตองหาตวทแรงขนไปอก โดยเฉพาะอยางยง การระบาดของเพลยกระโดดสน าตาลทท าลายพชผลทางการเกษตร โดยเฉพาะผลไมทก าลงโต เมอปรมาณของสารเคมเพมขนทก ๆ วน หนกเขากลามไปในสวนของผลผลตทางการเกษตรทไมผานมาตรฐานจากการเขาส ารวจของ ส านกงานเกษตรจงหวด การขายกยากขน รางกายของคนในชมชนกไมแขงแรง โดยเฉพาะสารพษในกระแสเลอดแลว ยงมโรคภมแพเปนปญหาของสขภาพทส าคญอก

ผใหญเสรมใหฟงถงปญหาทเปนเชงระบบลกโซอกวา เขาใจวา วธการปฏบตททนสมยและตามฝรงมงคา ถาใชแบบนแลวจะท าใหผลผลตเกดประสทธภาพ มพอคาเขามา

51

รบซอถงท “มนกดนะเราไมตองหาตลาด ไมตองเหนอยเรองการขาย ถงเวลาเกบเกยวกมคนเอาเงนมาให” แตลมไปวา ภาพใหญของการท าลาย คอ ระบบคณคาของการเปนชมชนแบบพงพา โครงสรางทางสงคมของชมชนก าลงถกท าลาย ภมปญญาทองถนไมไดถกใชเลย ทง ๆ ทเคยมและเคยเกดขนในชมชนแตไดหายไปพรอมกบการใหความส าคญการท าแบบฝรง แมวาชวงระยะเวลาดงกลาวจะมโครงการพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมากมาย มความประทบใจโครงการพระราชด าร ทใหชาวบานพงพาตวเอง แตกยงไมเหนหนทาง ยงรสกวาเปนเรองทยงท ายากอย และกยงประสบปญหาขาดทน ลงทน 1 ลาน กธนาคาร ขายเสรจได 8 แสนบาท ผลผลตแยงกนขาย แถมยงแยงกนซอสารฆาแมลง ตองแขงขนกนปลกเรงใหไดผลผลตโดยการใชสารเคมเหมอนกน และเมอผลผลตมมากเกนความตองการ ตลาดผลไมกเรมเกรอ มนกเปนเรองของอปสงค อปทานเขามาเกยวของ รวมถงเรองของรายไดทไมคงท มปญหาเกยวกบตนทนทสงแตรายไดต าลงเรอย ชาวบานมปญหาหนกมากในหลายรปแบบ บางคนถงขนพากนไปปฏบตธรรมยงวดของหลวงปฟก ซงถอวาเปนพระนกพฒนาและ นกปฏบตสายหลวงตามหาบว ทชาวบานใหความเคารพนบถอทานมาก เสมอนเปนพระสงฆทเปน เนอนาบญ พอทานสอบถามเขากไดรบค าตอบถงปญหาปากทองและพนทท ากน เรยกไดวาชมชนตกอยในฐานะทไมสามารถชวยเหลอตวเองไดเลย

พนฐานของชมชนชนจากการบอกเลาของผน าค านง สภาพของชมชนในอดต ประกอบอาชพทางการเกษตร และเปนการเกษตรไมผล ชวงป พ.ศ. 2520-2536 ยอนกลบไปประมาณ 26 ป การท าสวนไมผลของชมชนปรากฏใหเหนถงการท าสวนตามกระแสหลกแลว แมวาครงหนงของชมชนทนจะไมเคยเปนเกษตรเคมกตาม แตภาพของชมชนชวง 26 ปใหหลงเปนการท าเกษตรแบบเคมไดเกดขนแลวในชมชน และการท าท าสวนในชวงยกตแรกเรมของชมชนแหงน หากดจากพฒนาของชมชนทเกดขนในอดต ยงคงเปนการปลกพชเชงเดยว ซงงายตอการดแลรกษา มเพยงคาใชจายในการซอปยเคม และสารเคมไลแมลง และสารเรงการเตบโตของผลผลตจากไมผล ซงรปแบบของการท าเกษตรในตอนนน ยงคงเปนวถของชาวบานทยงคง ตองการถงผลก าไร และรายไดมนคง เปนลกษณะของมอใครยาวสาวไดสาวเอา ใครมตนทนก าลงทรพยมากหนอย กมโอกาสทจะไดผลผลต มากกวาคนอน เพราะมก าลงซอของดในการบ ารงสวนเกษตรของตนเอง และจากพฒนาการของชมชนในชวงระยะเวลาดงกลาวของผใหญค านง กสานตอรปแบบของเกษตรเคมมาเรอย ๆ จนกระทง ป 2535 เปนจดเปลยนส าคญ เปนจดเรมตนของชมชนทผน าเหนถงการอยากคดใหมท าใหม สบเนองจากการไดรบผลกระทบจากการรปแบบของการท าเกษตรแบบใชเคมเปนปจจยหลกของการสรางผลผลตจากไมผล และผใหญกเชอมาตลอดวารปแบบนจะเปนสงทท าแลวอยได ในแงของผลผลตและรายไดทจะไดรบ ท าใหยงคงท าเกษตรในรปแบบเคมตอไป

แตหลงจากการใชสารเคมไดเดนทางมาจนสกงอม และไดถกระเบดออกมาดวยปญหาในดานตาง ๆ เปนผลกระทบดานผลผลตของชมชนในขณะนน ปญหาดานสงแวดลอม

52

ไดคบคลานมาจนกระทงการปลกพช และไมผล เนองดวยสภาพของดน และสงแวดลอมไมสามารถตานทานกบสารเคมไดอกตอไป ดนทเคยอดมสมบรณกเกดเปนกรด ไมมสารอาหารส าหรบพช และไมผลทจะดดซบ และน าไปเปนอาหาร ผสมผสานกบอาการเจบปวยของผคนในชมชนกเรมเกดขนเปนวงกวาง ผใหญเลาวา ภายหลงการตรวจสขภาพประจ าป กพบวา ชาวบานรวมถงตวผใหญมสารพษในกระแสเลอดสงกวาคาทสาธารณสขก าหนดไว ซงจะเปนผลตอเนองไปสการเจบปวยทรนแรง ตลอดถงปญหาเรองของปากและทองทเปนผลกระทบตอเนอง เรองของเศรษฐกจกเรมเขามาเปนอกปญหาของตนเอง ลงทน 1 ลานบาท ไดผลผลตกลบคนมา 8 แสน ทเหลอกตองเปนหน เกดการกยมทงในและนอกระบบ ผลผลตกเรมนอย บางกยนตนตาย บางกโตไมเตมท ซงสวนทางกบรายจายทตองจาย คาปยเคมเพมเปนหลายเทา เพราะเชอวาเกษตรไมผลของตนเองขาดการบ ารงและดแลไมทวถงจากสารเคม แตทจรงแลวปญหาดงกลาวเกดขนจากผลกระทบของสารเคมแลวนนเอง

ประเดนดงกลาว เปนไปไดวา การผลตในรปแบบเกษตรเคมของผใหญเปนการผลตเพอรายไดเปนหลก และกนาจะท าใหเกดความพอใจในชวงแรกเรมของการผลต เพราะหากดจากระยะจากจดเรมตนของการใชเคมเพอการผลต มาจนกระทง ผลกระทบเรมสกงอม ใชระยะเวลาโดยประมาณ 14 ปทผใหญไดยนหยดและมนคงในการเกษตรแบบเคม ซงประเดนขางตน ไดชใหเหนพฒนาการชมชนในภาพของลกษณะการท าเกษตรไมผล พบปญหาอย 2 อยาง กลาวคอ ปญหาของการใชสารเคมเปนปจจยหลกของการท าเกษตรไมผล และปญหาทสอง การปลกไมผลเชงเดยว ลกษณะของการปลกพชเชงเดยวยอมเกดโรคแมลงศตรระบาดกดกน และท าลายพชผลทางการเกษตรไดอยางรวดเรว กมผลท าใหความสมดลทางธรรมชาตจะหมดไป

4.2.2 พฒนำกำรทำงควำมคดของผน ำชวงเปลยนผำนแนวคดจำกเกษตรเคมสเกษตรอนทรย (ชวงป พ.ศ. 2536-2550)

4.2.2.1 จดเปลยนแนวคดกำรท ำเกษตร จากพฒนาการขางตน สภาพปญหาของชมชนในอดต ซงสงผลใหผใหญ

เกดแนวคดถงการเปลยนแปลงวธการท าสวนเกษตรของตนเอง แตพบวา การเปลยนแปลงของผใหยงไมไดชดเจน กบรปแบบทจะเปลยน เปนเพยงแคการรบรถงปญหาเบองตนของพนทท ากน วาเปน ผลมาจากสารเคม แตรปแบบและวธการกยงคงท าแบบเดม คอ การพงพงกบเกษตรเคมอยเชนเดม จดเปลยนส าคญอยางหนงทผ ใหญเลาวา เหมอนการไดดวงตาเหนธรรม ถาเปรยบกบประวต พทธศาสนา กเหมอนตอนทพระปญจวคคไดฟงธรรมจากพระพทธเจาแลวเขาใจ จนท าใหเกดการบรรลธรรมขน และเกดพระสงฆรปแรกอบตขนบนโลก จากปญหาเชงพนทท าใหเกดกระบวนการเรยนรขนครงแรกจากการศกษาดงานยงประเทศจน ดวงตาเหนธรรมของผใหญเกดขนครงแรกโดยมจดเรมตนทแผนดนใหญ จากการบอกเลาวา

53

ป พ.ศ. 2537 เปนชวงของหลงฤดผลผลตผานไป จงเปนชวงจงหวะเวลาทเกบเกยวผลผลตเสรจเรยบรอย โปรโมชนจากรานยาเคมทซออยเปนประจ า พาไปดโรงงานปยเคมทเมองจน จงไดรบโอกาสไปกบเขาดวย อาจเปนเพราะวาเปนลกคาอนดบตน ๆ ของทางราน กรสกดใจ คดวากลบมาจะไดซอปยราคาถก และการไปในครงนไดมโอกาสไปเยยมญาตทเมองจนดวย ซงปและเตยเปนคนจน 7-8 ป จะมโอกาสไปครงหนง พอมโอกาสไดไปกบทางรานขายยาจงใชโอกาสนไปบานญาต เมอไปถงทบานญาต ผใหญเลาวา ไดทานผลไม สาล ลนจ แอปเปล ผลใหญอรอยมาก มองไปรอบ ๆ พนทบานญาต กเหนกองอะไรวางอยทวบรเวณบาน มฟางขาว ขแพะ สาเหลา จงขอคางคนกบญาตเพอขอศกษา ใชไฟสองเหนปลกสาล มขนาดลกทใหญ ขายเมองไทยลกเลก ๆ เกรดเอกนในประเทศและสงขายผดองกฤษ จงยอนมองทประเทศไทยเรา ทเรยนตกไซซไทยกนเอง เกรดเอเราสงออก ผใหญเสรมตอวา ญาตทนนเลาใหฟงวา ใชปยอนทรยทท าไว ไมไดใชปยเคม และเกษตรกรในประเทศจนไมใชสารเคมในการปลกพชเลย ใชเพยงปยหมกท าจากฟางขาว มลวว สาเหลาและผลไมหมกใสในสวนแบบผสมผสาน ทง ๆ ทจนเปนผผลตปยและสารเคมเอง จงเกดความสงสย ประเทศจนท าเคมสงออก และไมใชสนคาของตวเอง กบใหคนอนใช หลงจากกลบเมองไทย จงพลกชวตจากหนามอเปนหลงมอ ซงผใหญเลาวา “ตนเปนแกนน าเคมได ตองเปนแกนน าอนทรยใหไดเชนกน” ภายหลงกลบมาในป 2537 กคดรเรมท าเกษตรอนทรยอยางจรงจง การไปเมองจนในครงนนไดรบความรวา ตนไมเมองจนมการปลกตนโสมภายใตตนไมได แถมเจรญงอกงามอกดวย จงน ามาทดลองน าตนไมหลายอยางไปปลกใตตนไมผลบางปรากฏวาตายหมด เชน ตะไคร ขา ขง กระชาย ไมมอะไรรอด ลองถกลองผดอยอยางนน ซงกอนท ากรวาดนเราคอนขางมปญหา แตกอยากลองด อยากรกษา หนาดนไปในตวดวย เรยกวาขาขางหนงเหยยบเกษตรอนทรยอกขางกยงเหยยบเคม จนกระทงในป 2538 ไดปรกษากบสถานพฒนาทดนจนทบร ใหน าดนไปตรวจวเคราะหจงรวา จากการใชสารเคมตดตอกนเปนระยะเวลานานท าใหดนเปนกรดจด คาความเปนกรดเปนดาง 4.5 ซงในทางวชาการหากคาความเปนกรดเปนดางต ากวา 5.5 นนคอ ระดบความเปนกรดทสง กจะมปญหาตอการเพาะปลกพชทกชนด กอใหเกดการระบาดของเชอโรคพช โดยเฉพาะเชอรา เชน โรครากเนาโรคโคนเนา

ผใหญยงไดเสรมใหเหนถงการท างานครขนานทงการปฏบตดวยการลองผดลองถก ผสมผสานกบการไปศกษาดงานยงสถานทตาง ๆ ภายหลงการกลบมาจากเมองจน กหมกมนอยกบการคดเรองของการท าเกษตรดวยหลกธรรมชาตมาตลอด มโครงการพระราชด ารหลายแหงหลายท ไปมาหลายทหลายแหง หลงกลบมากมาลองท าด โดยเรมจากการทดลองท า 2-3 ไร และขยาย เปน 5 ไร และ 10 ไรเปนล าดบ ลองท าอย 2-3 ป จนกระทง ป 2540 ไดพนดนของความบรณกลบคนมาแตยงไมถง100% แตกท าใหปญหานนลดนอยลงอยางนาพอใจ เปนการเรมตนอาชพเกาแตท าแบบใหมทด ผใหญกลาว

54

ประเดนดงกลาวท าใหเหนวา เปนการถอดบทเรยนของผน าค านงอยาง

หนง ทเกดจากการสงเกต และเรยนรไปตววา ทไดเหนถงวถชวตของชาวจนทผลตสารเคมทางเกษตร

ขาย แตชาวจนเองกลบไมไดใชในทสงทตนเองผลต ตรงขามกนน ยงใชกระบวนการทท าใหการเกษตร

ของตนเองเกดความยงยนอกดวย ดวยการใชกรรมวธดวยธรรมชาต ภายหลงการกลบมาจากประเทศ

จน ผใหญกเกดแนวคดถงความเปนไปไดเรองของการท าพนทของตนเองใหเปนพนท เกษตรอนทรย

คดถงเรองการจะไมใชสารเคม อยากใชเกษตรธรรมชาตเหมอนคนจนบาง จากนนจะเหนถง

พฒนาการของตวผใหญค านงอกอยาง กลาวคอ การปฏบตซงทานมความตงใจแนวแน จะหนมาท า

เกษตรอนทรยอยางจรงจง ในชวงแรกไดเรมตนใชกบทเรยนในพนท 1 ไรกอน ดวยการปลกทเรยน 1ตน

กจะมบรวารของทเรยน คอ พชสมนไพร ซงเปนกระบวนการเรยนรและน ามาลองผดลองถก แตพนดนท

ถกชโลมดวยสารเคมมาเปนระยะนาน ไดท าใหการปลกพชสมนของผใหญค านงเกดความลมเหลว

ในชวงระยะแรกเรมของการลองผดลองถก และการลองผดลองถกยงถอวาเปนสวนหนงของการเรยนร

เชนกน เปนการเรมตนการเปลยนแปลงครงส าคญของมมมองผน าชมชน ทคดถงความอยรอด ดวยวธ

อนของการท าเกษตรสวนไมผลของผใหญ

4.2.2.2 ควำมศรทธำในผน ำควำมคดทำงพทธศำสนำกบกำรท ำเกษตรอนทรย

ปรากฏการณทางความคดเรองการเปลยนแปลงของผใหญ จากการบอก

เลา ยงคงชใหเหนถงแนวคดอน ๆ อกหลายอยางตามมา ภายหลงจากการสมผสความรสกของความ

รกในพนทท ากนของตนเองมากขน หลงกลบมาจากการเทยวเมองจน แนวคดส าคญอกประการหนง

ทผใหญบอกวา ไมเคยมองขาม แตไมคดวาจะน ามาปฏบตไดในชวตจรง วถชวตทผานมากมการพงพง

องกนกบศาสนา โดยเฉพาะหลวงปฟก พระสงฆผเปนพระนกคดนกพฒนาประจ าต าบลสองพนอง ทกครง

ของการไปท ากจกรรมทางศาสนา กจะไดรบฟงถงการเทศสอนเปนประจ า ซงกจะมการแลกเปลยน

เรยนรกนระหวางผใหญกบหลวงปฟกในเรองทว ๆ ไป ตลอดจนเรองราวของอาชพ เรองของปากกบ

ทอง เรองของปญหาตาง ๆ ในชมชน ซงการเปนผน าแบบทางการนน กจะรองรบถงปญหาตาง ๆ เขา

มาทกวน ทงเรองของราชาการ เรองของชมชน และกเรองของตนเอง

ดงน ผใหญไดชใหเหนถงวธการสอนและ กรอบคดของหลวงปฟกใหฟง

วา แนวคดส าคญอกอยางหนงทท าใหความคดเรองเกษตรอนทรยอยตลอด ยามเมอไปท าบญกบ

หลวงปฟก ทเรานบถอ และคนเคยกบทาน ไดเทศสอนเชงต าหนวา “เคยคนหาความจรงใหกบชมชนของตนเองกนบางไหม วาไอทท ากนอยนน มนอนตราย ไอสารทใหผลไมกนอยทก ๆ วน ผลไมกนกครงกเทากบวาเรากกนไปกบผลไมดวยเชนกน” ทานสอนใหรจกยอมรบการอยรวมกนของธรรมชาต

และสรรพสงวา เปนอนหนงอนเดยวกน มการเรยนรทจะอยรวมกนระหวางคนกบธรรมชาตดวยหลก

คดของศาสนาเรองของหลกอหงสา ปฏเสธการเบยดเบยน ปฏเสธการฆาสตวตดชวตโดยไมจ าเปน

55

ตงตนอยบนหลกทางสายกลาง อยแบบพอมพอกน แบงบนเอออาทร ตองท าอาชพดวยการเปนผให

มากกวาผรบ เหลานคอ หลกคดของหลวงปฟกทจะพดหรอเทศกครงกจะมเรองนใหไดฟงอยตลอด

เนองดวย เหนวานบวนชมชนจะเพมปรมาณการใชสารเคมขนทกวน ๆ รานขายเคมกรวยเอา ๆ ใน

ชมชนมกมชาวบานไปบนหรอไปขอค าปรกษาวาจะท าอยางไรถงจะมกนมใช ท าอยางไรถงจะดขน

ทกวนนยงท ากยงแยลงทกท

แนวคดดานศาสนาโดยผานกระบวนการเทศสอนของหลวงปฟก ท าให

เหนวา ค าสอนของพระสงฆส าหรบผใหญค านงยงคงใหคณคา และเหนความส าคญในองคความรท

หลวงปไดถายทอด จนเกดการน ามาคบคดเรองของการพงพงองกนกบธรรมชาตในการท าเกษตรของ

ตนเอง

ผใหญเสรมใหเหนถงความส าคญของหลวงปในอกมมหนงวา ทานใช

เวลาสวนใหญปฏบตกจวตรของสงฆไดสมบรณมาก การเทศสอนของทานถอเปนเรองหลก เน องจาก

องคความรเรองศาสนาของทานสมบรณ ทานชอบยกตวอยาง และเลานทานทางศาสนาประกอบอย

เปนประจ า หลวงปเปนพระทมมนษยสมพนธทดรปหนง ใครไปขอความชวยเหลอทงทางโลกและทาง

ธรรมกมกจะไดรบการชวยเหลอจากทานเสมอ เพอไมใหเสยโอกาสของความเปนมนษย ทานจะชวน

ชาวบานไปรวมท าวตรสวดมนตตอนเยนในทก ๆ วนพระเสมอ ผใหญพดเสรมวา “คนท ามาหากนอยางพวกเรา วน ๆ กคดแตจะหาเงนหาทองมาจนเจอครอบครว” แตหลงจากหลวงปทานไดมาอยท

วดในของต าบลสองพนอง กพยายามปลกฝงใหชาวบานมองในมมกลบบาง ซ งมนกไดผลมากในเรอง

ของวธคด และการเปลยนทศนคต แตเดมชมชนมงแตจะหาผลประโยชนและหวงก าไร แตมาระยะ

หลง ๆ จากมแนวคดเรองเศรษฐกจพอเพยงเขามามบทบาทในชมชน ผสมผสานกบแนวคดแบบทาง

สายกลางของพระสงฆ กยงท าใหชมชนเกดตระหนก และเขาใจในสงทตนเองตองการมากขน เราหลง

ผดมานานมากกบการใชชวตบนความตองการแตของตนเอง จนลมไปวา ความจรงแลว ไมวาเราหรอ

ธรรมชาตนนทกอยางไดมาเทากน ถามการเอาเปรยบกนขนความพอดกจะหายไป ถาเราแบงกนคน

ละครงความสมดลกจะเกดขน เหมอนกบการท าสวน ท าเกษตร ถาเรารจกใชสงทธรรมชาตสรางไวให

แลวกจะไดประโยชนจากเขาเชนกน ผใหญกลาว

4.2.2.3 กำรเรยนรดวยกำรเขำอบรมกบทำงรำชกำร

ภายหลงการคดเรองของเกษตรธรรมชาตเกดขน พฒนาการทาง

ความคดอกประการหนงของ ทชใหเหนถงการเขามามบทบาทส าคญในองคความรเรองของความ

สมดลทางสงแวดลอม ไดเหนถงระดบของความส าคญวาอะไรเปนเหตแหงปญหา และปญหาจะตอง

เรมแกไขทใดเปนสงแรก จงเรมตนเปลยนแปลงวธคดเปนกระบวนการแรก และประการทสองคอ

สภาพของดน ซงเปนระบบนเวศทส าคญของชาวเกษตร ทตองพงพงองอาศยกบดน ผลผลตจะด

56

หรอไม จะเลกจะใหญ จะหวานหรอเปรยว เหลานคณภาพของดนมสวนส าคญ ดงนผใหญค านงจง

เลอกจะเรมตนดวยการเปลยนแปลงสภาพของดนใหกลบคนสภาพความอดมสมบรณเหมอนตอน

เรมตนอาชพชาวสวนใหม ๆ โดยปราศจากสารเคมใด ๆ ทงสน จงเปนจดเรมตนของการดแลดนของ

ผใหญค านง ซงผใหญเลาวา

เรมตนเขารบการอบรมจากสถานพฒนาทดน ในเรองการปรบโครงสราง

ดนทเปนกรด กทราบวาปญหาของดนเปนปญหาส าคญทท าใหการปลกพชทางการเกษตรลมเลว

ซงกรมพฒนาทดน กแนะน าใหใชปยอนทรยในการปรบปรงบ ารงดน ในเบองตนใหใชวธการฉดน าให

พนใหเปยกและน าปยอนทรยหวานไปใหทวพนทสวนเกษตร เปนการเพมความชนใหกบดน ใหดนม

การดดซบสารอาหารจากปยอนทรยทไดหวานไป ผสมผสานกบความรทไดรไดเหนมากอนหนาน ดวย

การลองปลกพชคลมดน จ าพวกพชสมนไพรหนอแดง กระวาน วานสาวหลง เตยหอม ขมนชน ตะไคร

หอม สาบเสอ ไดลองปลกผสมผสานกนกบสวนไมผลกบ ทเรยน ลองกอง เงาะ มงคด ปลกปะปนกน

เปนครอบครวพช จากทเมอกอนปลกอะไรกจะปลกอยางนนอยางเดยว วธการดงกลาวไดคนความ

สมดลใหกบดน โดยผใหญเลาวา ดนมธาตและสารอาหารทเปนผลดกบพช ภายหลงการท าดวยวธน

อย 3-4 ป กไดรบผลส าเรจดานสภาพดน น า อากาศ เรมกลบเขาทเขาทาง หลงจากนจงเรมตนการท า

เกษตรดวยวธการ พงพงความหลากหลายทางธรรมชาตบ าบดกนเอง ไมเบยดเบยนธรรมชาตดวยการ

ท าลายลาง ปฏเสธการใชสารเคมทกรปแบบ ผใหญไดเสรมใหเหนเรองของผลส าเรจในระยะเรมตนวา

ชวงป พ.ศ. 2538-2540 รสกวาการท าสวนเกษตรอนทรย ไดเกดขนสมบรณแบบ จากนนมากมความ

ตงใจแนวแนหนมาท าเกษตรอนทรยอยางจรงจง ในชวงแรกไดเรมตนใชกบทเรยนในพนท 1 ไรกอน

ดวยการปลกทเรยน 1ตน กจะมบรวารของทเรยน คอ พชสมนไพร รวมถงพชสวนครวบางชนด ราย

ลอมใตตนทเรยน หากมหญาแทรกแซงกใชวธการถอน สวนทเรยนทนยมปลกกนมาในสวนแถบนคอ

กานยาวกบหมอนทอง เพราะถอวาเปนไมผลเศรษฐกจ ทเรยนจะดแลยากในชวงแรก เพราะทเรยน

เปนไมผลทขาดน าไมคอยได ปรากฏวาเมอตนทเรยนไมไดรบสารอาหารจากเคมจงเรมมอาการขาด

ธาตอาหาร ผมจงลองใชปยหมกอนทรยแทนปรากฏวาไดผลดขน จงเชออยางสนทใจวา เกษตรอนทรย

นนมประโยชนจรง

ภายหลงการลองผดลองถกมาพกใหญของผใหญค านง มาไดรบผลของ

ความส าเรจอยางเปนรปธรรมขนครงแรกในป พ.ศ. 2540 ทใชกระบวนการของปยอนทรยแทนการใช

สารเคม ซงเกดขนกบพนทของผใหญ ดวยการใชปยอนทรยปรบสภาพของดนใหคนคาความสมบรณ

ของธาตในดน ไมเกดการเปนกรดเปนดางซงไมเหมาะแกการเพาะปลก และในขณะเดยวกน ไดใชการ

ปลกพชชนดตาง ๆ ควบครกนไปโดยเฉพาะพชสมนไพร และผกสวนครว เปนการปลกเพอสรางระบบ

นเวศ และสามารถบรโภคและอปโภคเปนการสรางรายไดไปในตวอกดวย

57

4.2.3 พฒนำกำรของเกษตรอนทรยถกยดโยงเขำกบชมชนอยำงสมบรณ 4.2.3.1 กำรปลกพชผสมผสำนเปนจดเรมตนของกำรท ำเกษตรอนทรย

พนดนทเคยเสอมโทรม แตหลงจากป พ.ศ. 2540 ไดเปลยนแปลงสภาพของดนจนกบมามชวตชวาขนอกครง ดวยการใชกรรมวธของปยอนทรยบ าบดพนดน และเปนการเรมลองปลกพชสมนไพรและพชสวนครวไปพรอม ๆ กบการเปลยนแปลงสภาพพนดน ซงกน าความส าเรจมาใหดวยกนทงสองประการ กลาวคอ สภาพพนดนกคนความสมบรณ และไดของแถมคอ การปลกสมนไพรเพอใชเปนสวนหนงของโครงสรางระบบนเวศ และเปนสวนหนงของการสรางเสรมพนสภาพดน ตลอดจนการพชผกสวนครวไวส าหรบกน และขายไดอกดวย ดงน ไดน ามาตอยอดขยายความส าเรจมากขนกวาเดม ดวยการปลกพชผสมผสานมากขนในสวนเกษตรไมผลของตน กลาวไดวา เปนการพบแสงสวางขนไปอกกาวของลงผใหญ จากการบอกเลา

กระบวนการเรยนรระหวางทานกบธรรมชาตกเกดขนเรอย ๆ ผใหญกลาว จากทปลกไมผลเชงเดยวมาเปนการปลกผลไมแบบผสมผสาน เปลยนสวนผลไมใหมความหลากหลายทางระบบนเวศ โดยเฉพาะอยางยงเรองของการปลกพชคลมดนจ าพวกสมนไพร ซงใหคณคาและเกดประโยชนมหาศาล การไดปลกพชสมนไพรหลากหลายชนดไวโคนตนไมผล เชน หนอแดง กระวาน วานสาวหลง เตยหอม ขมนชน ตะไครหอม สาบเสอ ซงเปนพชสมนไพรทปลกและเจรญงามของพนทในอดต การปลกสามารถขบไลแมลงศตรพช และยงชวยเพมอนทรยวตถใตตนไมผล ใชความชนของการปลกพชสมนไพรชวยการขาดน าของไมผลได

และจากผลส าเรจของการคนสภาพแวดลอมดขน เรอย ๆ แลว ความส าเรจอกดานหนงทผใหญไดเสรมใหฟงวา

ทกวนนรายไดของสวนผลไมอนทรยแหงน มปรมาณผลผลตใกลเคยงกบสวนทใชการผลตดวยสารเคม เมอเปรยบเทยบถงตนทนการผลต สวนไมผลอนทรยมตนทนถกกวาสวนเคมครงหนง เพราะไมตองลงทนคาปยเคมและสารก าจดศตรพช รวมทงลดคาแรงงานฉดพนยาจากการจางวาน ทส าคญราคาจ าหนายผลผลตจะไดสงกวาปกต 2-4 บาทตอกโลกรม

สวนพชสมนไพรปลกเพอเปนการอนรกษไวครกบชมชน และสราง ความสมดลใหกบธรรมสงแวดลอม ไมไดคดถงเรองรายไดเปนหลก เปนกจกรรมยามวาง แตกลบกลายเปนรายไดใหทกสปดาหสามารถขายไดตลอดทงป และยงเปนตวชวยใหดนชมชนเกดวงจรของหวงโซอาหารระหวางดนกบตนไมผล สวนไมผลทปลกเปนหลกปหนงขายไดเพยงครงเดยว และสงเกตไดวาจากการปลกพชผสมผสานท าใหตนไมมการเจรญเตบโตทด เนองจากการชวยเหลอเกอกลกนตามธรรมชาตเกดเปนสงคมพช สมนไพรหลากหลายชนดโคนตนผลไม มทงกระวาน หนอแดง วานสาวหลง ขมนชน ขมนออย เตยหอม ตะไครหอม ชะพล และอกหลายสบชนดชวยคลมดนให

58

ชมชน ปรบโครงสรางดน ควบคมคาความเปนกรดเปนดางของดน ท าใหสงมชวตในดนและแมลงทเปนประโยชนกลบคนมา ปองกนการระบาดของโรคพชทเกดจากเชอรา และกลนของสมนไพรสามารถขบไลแมลงศตรพชไดอกดวย ดงค ากลาวของ ผใหญค านงวา “ทนไมมปยสตร 15-15-15 เหมอนเมอกอน แตเปนปยอนทรยสตรสมบรณจากสงคมพช ชวยใหตนไมแขงแรง ไมเกดโรค ไมมแมลงรบกวน ไดผลผลตทยาวนาน”

หลงจากเปลยนวธการท าเกษตรมาไดระยะหนง จนรบรถงความสมดลของสวนเกษตรของตนเอง มความหลากหลายของพช และสตว มการองอาศยกนของธรรมชาต แลกเปลยนสารอาหารใหกนและกน จนไดผลผลตทด และขายไดราคา ผสมผสานกบการไดพชสมนไพรไวส าหรบอนรกษและเปนการชวยเสรมสรางระบบนเวศ จนไดเหนความส าเรจของ ระบบนเวศทส าคญอยางหนง คอ ดน จากครงกอนหนานผใหญพบวา สภาพพนดนของชมชนเปนกรด เปนดางมาก จากการส ารวจของกรมพฒนาทดนจงหวด แตหลงจากเปลยนแปลงวธการท าเกษตรแลว จงไดน าดนไปตรวจคาพเอชอกครง ผลปรากฏวา เพมขนเรอย ๆ จากเมอกอน ตรวจแลวพบวา สภาพของดนในพนทมคาพเอชเทากบ 4.5 ขนไปจนถง 6.8 ซงเปนคาทดนอยในความเหมาะสมและสมดลไปดวยธาตอาหาร ผลผลตไมผลกเปนไปในทางทดขน ไมเกดโรครากเนาโคนเนา ผใหญยงเสรมใหเหนภาพชมชนวา ทเรยนทปลกดวยระบบอนทรยจะมผวสวย หนามสวย น าหนกด เมอสกไดทเนอทเรยนจะมสเหลอง หวาน กรอบนม เนอจะเหนยว เวลาสกกจะทวถงพรอมกนทกพ และการท าเกษตรแบบอนทรยผลผลต 1 ตน จะมหนอนชอนเปลอกท าลายผลผลตเพยง 10 กก. แตถาเปนการใชสารเคมจะพบแมลงท าลายมากถง 200 กก. ประเดนดงกลาว เกดจากการไดลองท าดแลวทงสองอยาง จงรบรวา หนอนชอนเปลอกเกดขนกบการผลตแบบไหนมากกวากน ซงกพบวา เกดจากการผลต แบบเคม

จากการปลกพชผสมผสานเพอปกคลมดน ไดท าใหเหนถงความส าเรจดวยกนอย 2ประการ กลาวคอ เรองของคาของดนทมคาพเอชเพมขน ในเกณฑเหมาะสมส าหรบ การเพาะปลก และเรองของรายไดทมากกวาการปลกดวยเกษตรเคม และมตนทนของการผลตทต ากวาอกดวย

แตอยางไรกตาม วธการดงกลาว ยงคงไมไดรบการยอมรบเทาทควร เปนเพยงความส าเรจสวนตนเทานน ใครเหนดเหนงามกท า บางคนไมพรอมกไมท า ยงคงยดมนในหลกการเดม นนคอ ท าเกษตรเคมเหมอนเดม จงกเรมขยายไปยงสวนของญาตพนอง ชกชวนใหเกดการเปลยนแนวคดและสวนใหญกท าตาม แตหม 12 ในตอนนนกแบงเปนอยางละครง เกษตรอนทรยครงหนง ท าแบบเกษตรเคมครงหนง บางคนกผสมผสานระหวางเคมกบอนทรย

ในกรณดงกลาวน ผวจยมองวา เหตผลส าคญประการหนงแมวาทชมชนสวนใหญยงไมมนใจในการท าเกษตรแบบอนทรย อาจเปนเพราะเรองของระยะเวลาเปนตวก าหนดท

59

ส าคญ ส าหรบการท าเกษตรอนทรยจะตองใชความอดทนสง และตองมเวลาส าหรบดการเปลยนแปลงทเกดขน ซงการท าเกษตรอนทรยตองเปนผทมอดมการณทแนวแน และพรอมทจะรอเวลาส าหรบการเปลยนแปลง ซงผใหญค านงรอความส าเรจของดน และรายได อยางนอยทสดหากพสจนขอเทจจรงดวยเวลา พบวา ตองมถง 5 ปเปนอยางต า ดงนเอง กลาวไดวา ความส าเรจของเกษตรอนทรยจะเกดจากการเลกท าเกษตรเคมแตเพยงอยางเดยวคงไมได แตหากตองเกดจากความรก และความศรทธาในสงทตนเองท าดวย

4.2.3.2 กำรชวยเหลอจำกภำครฐ (เกษตรอนทรยเกดขนกบชมชนอยำงเตมตว) การท าเกษตรอนทรยของผ ใหญค านงเดนทางมาดวยความอดทน

จนกระทงเกดความส าเรจขนในหลายดานอยางชดเจนแลว ทงสภาพของพนดน (ระบบนเวศน) รายไดทเกดจากการท าเกษตรอนทรยสงกวาการท าแบบเคม แถมมตนทนทางการผลตต ากวาอกดวย แตในสวนของสขภาพผใหญเลาวา เปนผลส าเรจทอาจเกดขนโดยอตโนมตหากการอปโภคและบรโภคผลตผลจากสารเคมลดลง สารพษในรางกายกอาจลดลงไปดวยเชนกน และจากผลส าเรจทเกดขนของตนเอง กตองพบกบความลมเหลวของชมชน ทคนในชมชนยงคงมปญหาในหลาย ๆ ดานดวยกน ซงปญหาหลก ๆ กคงหนไมพนเรองของสภาพแวดลอม เรองของปากและทอง รวมถงปญหาเรองของสขภาพ

การเขามาชวยเหลอจากภาครฐ จดเปลยนของชมชนส าคญประการหนง เกดขนชวงป 2547 ททางราชการ กลาวคอ หนวยงานพฒนาชมชนไดเขามาส ารวจปญหาชมชนและเลอกชมชนบานช าปลาไหลเปนหมบานทมปญหามากทสดในบรรดาทง 17 หมบาน ซงทางกรมพฒนาชมชนจงไดสนบสนนงบประมาณจากหนวยงานพาไปศกษาดงานดานการท าเกษตรอนทรยทจงหวดชลบรทศนยกสกรรมธรรมชาต มาบเออง ซงเปนศนยเรยนรเกษตรพอเพยง ภายหลงการกลบมา ผน าของชมชนจงไดประชมปรกษาหารอกน จนเกดการผลกดนใหเกดการสรางกลมเพอท าเกษตรอนทรยขน ผใหญเสรมใหฟงวา ตวทานเองกพอมองคความรพอสมควรแลวเพราะทานเรมท าของทานอยกอนหนาน แตหลงการศกษาดงานแลวคดวา จะเปนการขบเคลอนใหเกดขนกบชมชนมากขน จากทไดไปเรยนรเพมเตมกไดหลกวชาการเขามาเสรม กยงตอยอดความรเขาไปอก

ภายหลงการศกษาดงานทมาบเออง จงเกดการจดประกายกลมเกษตรอนทรยขน ถอเปนการพดถงการท าเกษตรอนทรยแบบกลมขนเปนครงแรก ซงแตเดมกมแตผน า ญาต ๆ และคนทคนเคยกนเกดการชกชวนกนดวยวาจา และแลกเปลยนความรกนในกลมยอยระหวางบคคลกบบคคล ทคดและปฏบตเหมอนกน

แตภายหลงการไดองคความรใหมจากการไปดงานทมาบเออง หลงจากทไดศกษาเรยนร กเรมทจะน าหลกเกษตรทฤษฎใหม คอ หลกการของกาทฤษฎใหมมหลกการของ การใหคณคา ทางเกษตรของดนและน า ผใหญเลาวา จากเมอกอน การปลกเปนการปลกตาม

60

ความชอบใจ อยากปลกอะไรกปลก เปนการท าเพอธรรมชาต แตหลงจากเรยนรมา กไดมการจดสรรบนสวนพนทท าเกษตรใหเปนรปแบบมากขน มกระบวนการดแลมากกวาเดม มการขดบอน าภายในสวนของตนเอง มการแยกสวนปลกไมผล แบงเปนโซน ๆ พรอมสรางบรวารดวยพชสมนไพร และมการตงกลมแบบไมเปนทางการขนภายในชมชน เปนกลมขบเคลอนการท าเกษตรไมผลดวยอนทรยแบบทฤษฎใหม ผใหญเสรมเรองการท าเกษตรแบบทฤษฎใหมชวงแรกเรมวา

ทดลองใชปยอนทรยกบพช ผก ผลไม เมอมผลผลตกน าไปแจกกอน เรมแรกกน าไปถวายวดไมไดคดวาเปนการขาดทนแตคดวาเปนการท าบญดวย เวลามงานกน าผกทเราปลกไปปรงอาหาร แลวน าไปรวมกนทวดเมอมชาวบานมาชมกตดใจและบอกวาผกมรสชาตหวาน กรอบ ไปซอมาจากทไหน เจาอาวาสกตอบวา ของโยมค านง ใหไปซอทสวนได ปลกขายอย หล งจากนนชาวบานกรจก และบอกกนแบบปากตอปาก หลงจากนน ชาวบานกแวะเวยนเขามาซอผกทสวนมากขน ซงนนคอ ผลทไดรบจากการเปลยนแปลง ผใหญ เลาใหฟงอกวา เพยงแคประมาณ 3-6 เดอน ทน าผก ผลไมปลกเองไปถวายทวด ชาวบานลองกนผลตอบรบกลบมา ดมาก แทนทการใหฟรจะเปนการขาดทน แตกลบกลายเปนก าไร เพราะเรมมรายไดมากขนกวาเดม ชาวบานบางสวนถาจะซอผกผลไมกตองนกถงทสวนแหงน หลงจากทชาวบานบอกกนปากตอปากวาทสวนท าเกษตรแบบทฤษฎใหมอนเนองมาจากพระราชด าร มการปลกผลไม พช และสมนไพรหลากหลายชนดมการน าวตถทางธรรมชาตมารวมกนท าปยอนทรย ซงวธการท านนผใหญไดเลาใหฟงวา

ปยอนทรยทท ากนในชมชนมสวนผสมของ ขวว ข เลอย แกลบเผา มร าขาว กากมนส าปะหลง ขไก รวมกน สดสวนขวว 4 สวน นอกนน 1 สวนหมด จากนนใสปลาหมก (ใชเวลาหมก 3 เดอน) เวลาจะใชสเปรย ความชนอยท 30 เปอรเซนต เอาผสมผสานกน เราสามารถท าทละ 100 กโลกรม กได การอบรมกสกรรมธรรมชาต ใชทละกระสอบ ปรมาณในการใชปยอนทรย 1 ปจะใชปย 1 ตนตอ1ไร ถา30 ไรกตองใชปย30 ตนตอ 1 ป สวนน าหมกชวภาพ น ามาใชในการไลแมลง กลาวคอ ตองเขาใจและตองศกษาเรยนรพนท มปญหาในดานไหนมากทสด คอ การเปนผรและผจดการ ไมอยางนนความมชวตชวาของธรรมชาตจะดแหงเหยวเปรยบเสมอนคนทขาดน านาน ๆ จะอดโรย และจ าท าใหเจบปวยได ซงในสวนของน าหมกไลแมลงของผใหญค านง คอ

ใชสตรสมนไพรไลแมลงสตรท 1 ก าจดหนอนใย หนอนกระท หนอนหนงเหนยวสวนประกอบทส าคญ คอ การใช ตะไครหอม 20 กโลกรม ขา 20 กโลกรม หนอนตายหยาก 20 กโลกรม น าตาลทรายแดงหรอกากน าตาล 20 กโลกรม จลนทรยสาร พ.ด.2 (ฟรจากกรมพฒนาทดน) 5 ซองน าเปลา ¾ ถง ขนาด 150 ลตร

ผใหญเลาเสรมวา กลมเกษตรอนทรยแบบไมเปนทางการของชมชน เรมเปนรปธรรมขน ดงจะเหนไดจากปรากฏการณวา มการรวมตวกนของผน า และเครอญาตเพอท าเกษตรอนทรย โดยมสตรท าปย และน าหมกเพอไลแมลง รวมถงการสรางตลาดผลไมเกษตรอนทรย

61

ปลอดสารพษ เวลาขายออกตลาดกจะน ามารวมกนแลวขายออกพรอมกน โดยเปนราคากลางทผใหญและกลมรวมกนก าหนดราคาขนเอง ซงจะไดราคาทสงกวาการท าเกษตรแบบเคมอยทประมาณ 4-5 บาท และภายหลงการตงกลมเกษตรอนทรยแบบไมเปนทางการเกดขน ปรากฏวาผลผลตไมผลนนหอม หวาน กรอบ รสชาตด จากนนไมนานหนวยงานตงแตระดบหมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวดกเขามาศกษาดงาน รวมถง ชาวบานภายในชมชนกเกดความสนใจ และอยากเปนสวนหนงของกลมเกษตรอนทรยเปนจ านวนมาก

ภายหลงกลมแบบไมเปนทางการเรมเขมแขงขน ซงผใหญค านงกลาววา สวนหนงกไดแรงสนบสนนจากผใหญพรเทพ เปนตวตงตวต ใหเกดขน เปนหนงในทมงานกลมเกษตรอนทรยในขณะนน ทผใหญค านงบอกวา เปนผน าเลอดใหมทนาจบตามองในสายตาของผ ใหญค านง และผลส าเรจของการมกลมแบบไมเปนทางการ กไดรบการชวยเหลอจากภาครฐทเขามาชวยตอยอดความส าเรจขนอก ดงทผใหญไดเลาวา

ในชวงป 2548-2549 ถอวาเปนชวงทผนดนและสงแวดลอมฝนตวแทบจะ 100% หลงจากทตกเปนทาสของสารเคมมานาน ในป 2549 ทางจงหวดจนทบรไดใหงบประมาณกอสรางโรงงานผลตปยอนทรยขนมาในต าบลสองพนองจ านวน 1 แหง โดยใชพนทในหมบานช าหลาไหลเปนฐานการผลต และในปดงกลาวกลมผลตปยอนทรยไดจดตงวสาหกจชมชนกลมเกษตรอนทรยบานช าปลาไหล โดยจดตงเมอวนท 28 ธนวาคม 2549 มสมาชก 80 คน เงนกองทน 310,100 บาท มประธานกลมคอ ผใหญพรเทพ สายพานช เปนผลส าเรจกลมเกษตรอนทรยบานช าหลาไหลแบบเปนทางการ

ผใหญค านงเสรมวา ภายหลงชมชนมกลมเกษตรอนทรย ชมชนจงหนมาใชเกษตรอนทรยกนเกอบทงชมชน เปนการลงแรงรวมกนพลกโฉมการเกษตรของชมชน เรมปรากฏชดขน ตนไมในสวนเรมผลดอก ผลใบดเขยวขจงามตา ไสเดอนซงถอวาเปนนกพรวนดนชนยอด มลของไสเดอนกถอเปนปยชนดหนง เรมกลบเขามาประจ าการอยในสวน ไมตองหลบหนสารเคม และดนทแหงแขง ไปหาทอยใหม เมอผนดนออนนม รากของตนไมกชอนไชลงไปในดนไดลกขน ดดซบแรธาตไดมากขน ท าใหรากและตนแขงแรง ยอดใบกไมแหงเหมอนทเคยใชสารเคมการใชสารเคมตดตอกนเปนระยะเวลานาน

ความเชอและความศรทธาในการใชเกษตรอนทรยไดรบการยอมรบเพมขนทกวนซงเรมตนจากการลองผดลองถกของผใหญจนกระทงขยายความส าเรจสชมชน และจากการวมกลมอาชพดานการเกษตรของชมชนแลว ผใหญเลาวา ปญหาของชมชนเรมขคลาย ไดเหนสงแวดลอมสเขยวแบบเตมรปแบบ สขภาพกหายหวงเรองสารพษ เศรษฐกจชมชนกดขนเรอย ๆ จากรายไดของกลมวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยทผลตทงใชและขายใหกบกลมดวยกนเอง และบคคลภายนอก สมาชกกลมไดปลดหนสนไดแลว 100% ดจากการกยมภายในกลมไมม มแตฝากเพม

62

กบรอเงนปนผล ซงท าใหเหนวา ปญหาดานการเงนของกลมและชมชนไดถกแกไขไดแลวระดบหนง และเหนอสงอนใด ความรกความสามคคเกดขนกบชมชนบานช าปลาไหล เปนการอยรวมกนแบบ พนอง เออเฟอเผอแผกนดานสนคาทางการเกษตร บานไหนมสมนไพรเจรญงอกงามด กจะน ามาใหกน แลกกน บานไหนเลยงไก กจะเกบขไกมาใหท าปย เรยกไดวา เปนการพงพงกนทางทรพยากรของชมชนไดในระดบทนาพอใจ

ภายหลงจากทเกษตรอนทรยไดเกดขนเปนรปเปนรางขนแลวในชมชนบานช าปลาไหล โดยเรมตนขนจากผน าเพยงไมกคน จนขยายสการเปนเกษตรอนทรยของชมชนขนมา ตอเนองจากชมชนมกลมอาชพเกษตรอนทรยขนแลว แตดเหมอนวา การพฒนาดานเกษตรอนทรยของชมชนยงคงไมหยดทกลมวสาหกจชมชน มการตอยอดความส าเรจดานเกษตรอนทรยขนไปอกขนของชมชน โดยการน าของผน าชมชนบานช าปลาไหล โดยมแนวคดทจะท านาขาวอนทรยวถพทธขน และแนวคดนไมไดเปนเพยงการขายขวญ แตเกดขนจรงกบชมชน ดงทผใหญค านงไดเลาวา

4.2.3.3 พระสงฆมสวนรวมกบกำรกระตนเตอนทำงควำมรสกของผน ำ (ชวงป พ.ศ. 2550-2554)

เกษตรอนทรยวถพทธมาเกดขนภายหลงทผใหญพรเทพเกดแนวคดเรองของการท านาขาวเกษตรอนทรย สบเนองจากการหลายพนทางการเกษตรนาขาวถกน าทวมในป 2550 ท าใหการซอขาวกนนนมปญหา ผสมผสารกบชวงระยะเวลาดงกลาวชมชนของเราก าลงไปไดสวยในการพฒนาพนททางการเกษตรดวยอนทรย ผใหญพรเทพจงลกขนมาเปนผน า และตวตงตวต โดยมผน าชมชนทกต าบลของต าบลสองพนอง พากนตนตวและเปนจดเรมตนของการพฒนาแบบกลมใหญทสดเทาทเคยมมาของชมชน และกระบวนการเปลยนแปลงทวาเปนการท านาขาวพนใหญทใชทงทนและบคคลากรเยอะพอสมควร แตชาวบานทกคนไดพากนออกมารวมอกรวมใจกนเปนปรากฏการณทนาจดจ าครงหนงของชมชน ซงความพเศษของการท านาขาวในครงน คอ การนมนตหลวงปฟกมาเปนผใหค าแนะน า และเปนประธานในการท านาขาวอนทรยวถพทธโดยมแนวคดหลกของการท าในครงน ใชน ามนตและธรรมของหลวงปฟก ผสมผสานกบทนเดมของชมชนคอ เกษตรอนทรยทชมชนไดท ารวมกนท าขนในชมชนนน แทนการใชสารเคมผลตขาวแบบเตมรปแบบ เปนการรวมตวกนท านาอนทรยวถพทธขนเองเพอผลตขาวทปลอดภย ไวบรโภคกนในต าบลโดยเลงเหนพนททงวงเวยน ซงตงอยในหมท 13 ต าบลสองพนองทถกปลอยทงรกรางวางเปลามานานประมาณ 20-30 ป แลวจงรวบรวมกลม มการประชมและปรกษาหารอกนในเบองตน ถงการท านาขาวอนทรยวถพทธ จงไดตงคณะท านาขาวอนทรยวถพทธขน ในขณะนนมหลวงปฟกเปนผน าทางจตวญญาณของชมชน และมผน าทกหมเปนคณะท างาน สงคนไปเจรจากบเจาของทดนเพอขอใชทดนท านาปรากฏวาไดรบความเมตตา จากเจาของทดนอนญาตใหท านาไดโดยไมเสยคาเชาทนา ผใหญค านงเสรมตอวา เปนความส าเรจครงทสองของชมชน ในภารกจใหญในการขบเคลอนแนวคดและการปฏบตของการท าเกษตรอนทรย

63

แนวคดนเกดขนจากผน าอกทานหนงซงเปนผน าเคยงบาเคยงไหลกบผใหญค านง ซงเปนลกศษยของหลวงปฟกอกเชนกน แนวทางคดเรองของการประยกตใชหลกศาสนาโดยผานการเทศนสอนจากหลวงปฟก อนทจรงไมไดพงเกดขน แตเกดขนเปนระยะ ๆ ในอดต แตในชวงระยะเวลาดงกลาวการน าแนวคดดานศาสนามาขบเคลอนยงคงเปนไปอยางล าบาก เพราะแนวทางของเกษตรอนทรยตองใชระยะเวลาในการสรางถงจะประสบผลส าเรจ และเมอผลส าเรจไดเกดขนแลวกบชมชนบานช าปลาไหล กลไกดานศาสนาจงเปนกลไกตวตอมา ในการสรางขวญและก าลงใหเกดแนวรวมของคนในชมชนโดยผานความรกความศรทธาทชาวบานมตอหลวงปฟก นคอ นยยะหนง อกหนงมมมอง เปนกลยทธของผน าในขณะนนทใชบารมและความดมคณธรรมของหลวงป สรางโอกาสใหกบชมชน เปนการผลกดนใหคนเกดความสนใจในเกษตรอนทรยกนมากขนกวาทเปนอย ทงนเพอเปนการรกษาไวซงความเปนชมชนชาวสวน ทจะตองอยรวมกบชมชนไปอกนานจากรนสรน แตหากการท าเกษตรทยงยนในวนน กจะเปนการใหคณคาของการมอาชพทใหผลส าเรจทงกายและใจจากรนสรนในวนขางหนาเชนกน

4.2.3.4 สมนไพรเปนสวนหนงของกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรยของผน ำ ทงนผใหญยงไดชใหเหนถงความส าคญของภมปญญาทองถนทจะตอง

พงพงองกนของธรรมชาต ดวยการใหความส าคญของการรบรและการสงเกตดวยประสบการณของตนองทมตอธรรมชาต การลองผดลองถก เปนสตรส าเรจอยางหนงส าหรบผน า เพราะการไดอยและท าอะไรรวมกบธรรมชาตบอย ๆ จ าท าใหรวา เราจะตองเสรมหรอลดสวนไหนใหกน ดงเชนเรองของสมนไพรซงผใหญอธบายวา เราอยกบธรรมชาตตองเขาใจธรรมชาต ตองศกษาและรวาธรรมชาตแตละชนดมโทษและคณประโยชนอยางไร เชน สมนไพรปองกนเรองแมลง รสขมปองกนหนอน รสฝาดรสเผดรอนสามารถปองกนเชอรา ผใหญบอกวา ความตองการอาหารของพชนน ตองการอาหารเพอตนเจรญ เตบโต และอาหารเพอเรงความหวาน ปยอนทรยสามารถท าใหตนไมเตบโต สวนเรองความหวาน เกดขนโดยธรรมชาต ทเรยนเมอกอนไมมปยเคม รสชาตด ตนมงคดอาย 140 ป ยงใหผลผลตอยแตตองเปนตนทไมไดถกปลกหรอผลตดวยสารเคม

กระบวนการใหความส าคญกบการใชสมนไพร ในการบ าบดทกขบ ารงสขใหกบธรรมชาต น าไปสการเปนครอบครวพช และสมนไพรกยงน าไปใชผลตปยอนทรยกบน าหมกชวภาพไดดวย ซงเปนเอกลกษณของชมชนทมสมนไพรหลากหลายชนด และสามารถน ามาใชไดตงแตมนเกดจนกระทงตาย และการรกษาสวนดวยหลกการของธรรมทไดใชอยในปจจบน ซงหลกการของการสรางครอบครวพชใหเกดผลส าเรจคอ การเขาใจวาสมนไพรชนดไหนท าอะไรไดบาง ใชครกบอะไร ท าอยางไร กลาวคอ เชนประเภทพชสมนไพรทใชในการไลแมลงแบงเปน 5 ชนด คอ

1. ชนดทมรสขม ใชฆาเชอแบคทเรย และปองกนแมลง เชน ฟาทะลายโจร บอระเพด สะเดา หญาใตใบ โทงเทง

64

2. ชนดทมรสฝาด ใชปองกนเชอรา และโรคพช เชน เปลอกแค เปลอกมงคด เปลอกสเสยด ใบฝรง ใบทบทม ขมน

3. ชนดทมรสเปรยว ใชไลแมลง ประเภทแสบรอน เชน เปลอกสม มะกรด น าสมสายช น ามะขาม น ามะนาว

4. ชนดทมรสเบอเมา ใชฆาหนอน เพลย และแมลงอน ๆ เชนหางไหล (โลตน) ยาสบ ขอบชะนางแดง -ขาว หนอนตายหยาก ใบนอยหนา สลดได พญาไรใบ แสยก เมดมะกล า

5. ชนดทมกลนหอมระเหย ใชไลแมลงแสบรอน เปลยนกลนตนพช เชนตะไครหอม โหระพา กระเพรา ผกช สาบเสอ สาบแรงสาบกา กะทกรกผกแพรวแดง ขา ฯลฯ

ในสวนของการไลแมลงคอ ตองศกษาและเรยนรสวนและพนทดวยวามปญหาในดานไหนมากทสด ตองเปนผจดการ ไมอยางนนความมชวตชวาของพชกจะไมดเทาทควร

ใชสตรสมนไพรไลแมลงสตรท 1 ก าจดหนอนใย หนอนกระท หนอนหนงเหนยวสวนประกอบทส าคญ คอ การใช ตะไครหอม 20 กโลกรม ขา 20 กโลกรม หนอนตายหยาก 20 กโลกรม น าตาลทรายแดงหรอกากน าตาล 20 กโลกรม จลนทรยสาร พ.ด.2 (ฟรจากกรมพฒนาทดน) 5 ซองน าเปลา ¾ ถง ขนาด 150 ลตร

สตรท 2 ก าจดเพลยไกแจ เพลยออน เพลยหอย สวนประกอบทส าคญขอบชะนาง 20 กโลกรมเมดสะเดา 20 กโลกรม สาบเสอ 20 กโลกรม น าตาลทรายแดงหรอกากน าตาล 20 กโลกรมจลนทรย พ.ด.2 (ฟรจากกรมพฒนาทดน) 5 ซองน าเปลา ¾ ถง ขนาด 150 ลตร

สตรท 3 ก าจดหนอนชอนใบ หนอนเจาะเมลดทเรยน เพลยไฟไรแดง สวนประกอบทส าคญกะทกรก 20 กโลกรม ใบนอยหนา 20 กโลกรม แสยก 20 กโลกรม น าตาลทรายแดงหรอกากน าตาล 20 กโลกรม จลนทรย พ.ด.2 (ฟรจากกรมพฒนาทดน) 5 ซอง น าเปลา ¾ ถง ขนาด 150 ลตร

วธท า น าสมนไพรทกอยางสบใหละเอยด ในสวนทเปนเมดสะเดาควรน ามาต าใหละเอยดเชนกน น าสมนไพรของแตละสตรไปหมกในถง ใสน าพอทวมจนเกอบเตม ทงไวประมาณ 1 เดอน รอใหสงทผสมกนอยนนมกบมจนไดทกจะไดสารจากธรรมชาตทสามารถใชประโยชนไดจรง สวนวธใชกน าไปฉดพนปองกนแมลง อตราสวนน ายา 1 ลตร ตอน า 100-200 ลตร ในกรณแมลงรบกวนมากใชในอตราน ายา 1 ลตร ตอน า 200-400 ลตร ควรฉดพนในเวลาตอนเยน 1-2 สปดาหตอครง

สตรท 4 สมนไพรปองกนและรกษาโรครา ส าหรบรกษาโรคพชและปองกนโรคราพช เชน ราสนม ราน าคาง ราด า

มสวนประกอบทส าคญหมาก 20 กโลกรมเปลอกมงคด 20 กโลกรมขมน 20 กโลกรมน าตาลทราย

65

แดงหรอกากน าตาล 20 กโลกรมจลนทรย พ.ด.2 (ฟรจากกรมพฒนาทดน) 5 ซองน าเปลา ¾ ถง ขนาด 150 ลตร

สตรท 5 ปยทใชในการปรบสภาพดนและบ ารงพช สตรปยผลไมในถง 150 ลตร 1. กลวย 60 กโลกรม หรอ มะละกอ 60 กโลกรม หรอ ฟกทอง 60 กโลกรม หรอ สบปะรด 60 กโลกรม 2. กากน าตาล 10 กโลกรม 3.พด.2 5 ซอง (ฟรจากกรมพฒนาทดน)

วธการคอ น าผลไมอยางใดอยางหนงมาหนใหเปนชน เพองายตอการยอยสลายแลวใสกากน าตาลกบน าตาลลงไปคนใหเขากน ปดฝาดวยพลาสตกและวางไวในทรม ใชไมคนทก ๆ 3-7 วน หมกประมาณ 1 เดอน เพอใหสารสวนผสมไดทกสามารถน าไปใชได

ภมปญญาชาวบานของผน า เปนสวนเตมเตมหนงทท าใหเกดการยอมรบ และเชอถอในตวผน า ซงผใหญค านงไดเปนผร และยงสามารถเปนผถายทอดใหเกดการน าไปใชน าไปปฏบต ดงจะเหนไดจากองคความรเรองของภมปญญา ทมมากในผน า จงเปนการสรางศกยภาพดานเกษตรอนทรยเพมขนไปอก และเปนกระบวนการพงตนเองไดทางความร และทรพยากรทางธรรมชาต เปนอยางด

4.2.3.5 ศนยเรยนรชมชนเกดขนจำกผลส ำเรจดำนกำรท ำเกษตรอนทรย ภายหลงจากทผน าประสบผลส าเรจ ดวยการขบเคลอนท าเกษตร

อนทรยขน เรมตนทในสวนของตนเอง ตอมามการขยายพฒนามาสเกษตรอนทรยชมชน จงมแนวคดเปดบานเปนศนยถายทอดความรสผสนใจทเขามาเยยมชม จากเมอกอนกจะมแตผน าและคนในครอบครว แตหลงจากนจะเรมถายทอดใหกบเพอนเกษตรกรทวไปไดน าไปประยกตใชกบพนทของตนเอง จนเกดศนยเรยนรชมชนขนในป พ.ศ. 2551

ผใหญเลาวา จากประสบการณในการท าสวนผลไมและการทดลองท ากจกรรมการเกษตรดวยระบบอนทรย ทเปนทยอมรบของคนทวไป จนท าให ไดรบการประกาศเกยรตคณมากมายจากหนวยงานทงภาครฐและภาคประชาชนใหเปนตนแบบ ขยายผลไปยงหมบาน ชมชน อ าเภอและจงหวดมเกษตรกรจากใน ประเทศและตางประเทศ มาศกษาดงานในพนทกระทรวงเกษตรและสหกรณไดพจารณาเหนวาเปนสถานท ทสามารถเปนตนแบบและเปนเครอขายปราชญชาวบาน ทรวมตวกนในการเผยแพรองความรดานการพฒนากสกรรมธรรมชาตแกบคคลทวไป จงจดตงใหเปนศนยฝกอบรมใหกบเกษตรกรท สนใจทวไปโดยมหลกการคอ ยดปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ยดหลกธรรม และยดหลกของการพงพงกนของคนกบธรรมชาต เปนแหลงรวมคลงปญญาของชมชนไวดวยกนในหลาย ๆ ดาน จะมกระบวนการเลอกหาบคลากรของชมชน ในดานความร ความสามารถ และความถนดของผคนในชมชน มาเปนสวนหนงของศนย เพอเปนเครองมอในการใหความร และถายทอดความส าเรจของชมชนใหกบคนอนไดน ากลบไปประยกตใชแกชมชนตนเอง

66

หลกสตรทจดฝกอบรมการพฒนากสกรรมสระบบเศรษฐกจพอเพยง การน าปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบต การท าเกษตรอนทรยตามแนวเศรษฐกจพอเพยง การพฒนาผน าการเปลยนแปลง และการวางแผนเชงกลยทธ มฐานการเรยนร ประกอบดวย การท าไขเคม สมนไพรวานสาวหลง สบสมนไพรวานสาวหลงถว เคลอบสมนไพรไมโลโลชน มะพราว น ายาอเนกประสงคถวงอกคอนโด น ายาปรบผานม การเลยงสตว ปลา ไก เปด หม การเลยงผงการเลยงเพอขยายพนธชนโรง การเพาะเหดนางฟา การท านาขาวในยางรถยนตการอนรกษพชผกสมนไพรพนบาน การท าจลนทรยน าหมกชวภาพ การท าปยอนทรย การขยายพนธพชและอนรกษไมทองถน การแปรรปผลไมตลอดฤดกาลการผลตผลไม และทส าคญคอ ไมใชสารเคม ปลอดสารพษ มหนวยงานทงภาครฐ และเอกชน รวมทงเกษตรกรเขามาขอดงานอยางตอเนอง ดงนน จงคดจดตงเปน ศนยการเรยนรเกษตรทฤษฎใหมขน เพอเปนการน าประสบการณทไดเดนตามรอยเบองพระยคลบาทถายทอดสชาวบาน จากการทไปศกษาดงานทมาบเออง และชาวบานยงจะไดน าความรนไปประยกตใชกบชวตประจ าวน อกทงยงเปนการสรางอาชพใหกบชาวบานอกดวย โดยทางศนยฯ ไดน าชาวบานทมความสนใจในเรองการเกษตรแบบผสมผสานมาอบรมแลวกฝกให เปนวทยากรไวบรรยายเมอมผเขามาเยยมชมศนยเรยนรของชมชนเราเอง ศนยกสกรรมทตงขนจะเปนการสาธตวธการท าเกษตรทฤษฎใหมฯ เชน การท าสวนแบบผสมผสาน ท าสวนแบบปลอดสารพษโดยท ไมตองใชยาฆาแมลง เพราะเราปลกพชสมนไพรซงบางชนดมฤทธปองกนแมลง และผลพลอยไดอกอยางหนง คอ การปลกพชสมนไพรคลมดนท าใหวชพชไมขน กระบวนการทดงกลาวไมยงยากหรอซบซอน ท าอยางไรกได ใหสวนของเราเปนสวนปา มความหลากหลายทางพชพนธ มนษยมหนาทบรหารจดการวาจะใหพชอะไรขนตรงไหน จะใชสมนไพรชนดใดปลกแซมเพอประโยชนสวนไหน แลวใชปยอนทรย น าหมกชวภาพทท ากนเอง เขาไปจดการเตมเตม ความส าเรจของเกษตรอนทรย ตองชวยกนเสรมดวยปจจยทเกดขนดวยกระบวนการทางธรรมชาต ทงปย และน าหมกกตองเกดจากธรรมชาต 100 % ไมเอาสวนผสมของสารเคม จตส านกและคณธรรมของการเปนชาวสวนเกษตรอนทรยจะตองมดวยตวเอง ซอสตวกบตวเอง ดงทผใหญกลาววา “การท าเพอสวนตวมนไมยากหรอก ใชเคมบาง อนทรยบางมนกอยได แตถาท าเพอสวนรวมจะตองสรางจตส านกใหเขมแขง สารเคมไมควรเปนสวนหนงของการผสมทางการผลตเลยแมแตนอย”

4.2.3.6 ผลส ำเรจปลำยทำงเกดขนกบชมชน ความส าเรจหลายอยางในชมชนดงค าบอกเลาของผ ใหญค านงวา

หลงจากกลมเกษตรอนทรยวถพฒนาการไปทศทางทดขน เรมจากทานเอง ไดรบรางวลเกษตรกรดเดนระดบภาค ป 2549 และ รวมถงรางวล “แทนคณแผนดน จ.จนทบร ป 2553” ตลอดจนความส าเรจของชมชนสามารถพงตนเองไดในทางเศรษฐกจ ปลดหนสนกองทนเงนลาน พงตนเองไดทางอาชพ อาชพชาวสวนเรมมนคง มพนทท ามาหากนทอดมสมบรณไปดวยพช และสตว สขภาพ

67

ปลอดภยจากสารเคม สารพษในกระแสเลอดกลดลง และทส าคญชมชนแหงนมศนยเรยนรชมชน เพอฝกอบรมใหเดกและเยาวชน ตอลดถงผทสนใจบรเวณรอบและบคคลภายนอกเพอศกษาดงาน และทขาดไมไดส าหรบชมชนแหงนจะมกจกรรมชมชนเปนประจ าเชน การหมกปยอนทรยจะตองท ารวมกนเปนประจ าทกป เพอใหชนรนหลงไดเหนและไดเรยนรควบครกนไป มกจกรรมเดนชมสวนกนผลไมปลอดสารพษแบบ 100 เปอรเซนตไดทกวน การประชมกลมอาชพเพอการพฒนาในดานตาง ๆ ทกเดอน มกองทนสวสดการชมชนช าปลาไหล ก าหนดการออมเดอนละ 30 บาท มสมาชกจ านวน 508 คน ปจจบนมเงนกองทนทงหมดประมาณ 2 แสนบาทเศษ จดสวสดการชวยเหลอสมาชกทคลอดบตรรายละ 1,000 บาท เจบปวยนอนโรงพยาบาลชวยคารกษาคนละ 200 บาท ไมเกน 5 คน และหากมการเสยชวต เปนสมาชกครบ 1 ปขนไป ชวยเหลอ 10,000 บาท มสภาองคกรชมชนต าบลสองพนองบทบาทของสภาองคกรชมชนทผานมา คอ การเชอมโยงกลมและองคกรตาง ๆ ในต าบลใหมาท างานและเรยนรรวมกน เชน มการน าเรองการท านาท าสวนเขามาพดคยในสภาหมบาน ท าใหหมบานอน ๆ ทยงไมไ ดเขารวมท านาท าสวนเกษตรอนทรยวถพทธเกดความสนใจ และน าไปชแจงขยายผลตอใหชาวบานในหมของตนไดรบทราบ ท าใหมชาวบานทสนใจสมครเขามาเปนสมาชกเพมเตม ปจจบนกลมผลตปยอนทรยบานช าปลาไหลมสมาชกเพมขนเรอย ๆ มเงนทนหมนเวยนทงหมดประมาณ 800,000 บาทเศษ และไดขยายแนวคดออกไปยงหมบานตาง ๆ ในต าบล จนถงขณะนมกลมปยอนทรยเกดขน 12 กลม จากทงหมด 17 หมบาน เฉพาะในหมบานช าปลาไหลซงมทงหมด 127 ครอบครว มครวเรอนทยงท าการเกษตรเคมเหลออยเพยง 3 ครอบครวเทานน ผใหญบอกวา ทบอกวาสงผลไปในทศทางทดนน เพราะวา สงเหลานไมเคยเกดขนเลยกบชมชนบานช าปลาไหลยอนกลบไปในชวงกอนหนานประมาณ 10 ป

ชาวบานกมกนมใช และส งส าคญทสดท เหนผลอยางชดเจน คอ สภาพอากาศและสงแวดลอมดมชวตชวา ความสมดลทางธรรมชาตทงอากาศและสภาพพนดน มเสยงนกเสยงกา มเสยงของสตวเลกสตวนอยอาศยอยตามตนไม แมวาจะสงผลกระทบส าหรบไมผลบางชนดแตเมอแนวทางของการประนประนอมของคน สตว และสงแวดลอม ถกปลกฝงลงในจตใจของชาวบานแลว จะเปนสตวเลกสตวนอย แมลง หน ไสเดอน ผง กสามารถอยรวมกนไดอยางสนต และทกวนนกยงคงเกดขนอย

จากการศกษาพฒนาทางความคดของผใหญค านง ชนะสทธ ไดชใหเหนถงพษภยการใชสารเคมในการท าเกษตร ซงใหผลเสยมากกวาผลด หากหวงประกอบอาชพใหยาวนาน ซงองคความรอยางหนงทผใหญไดรบรวา การใชสารเคมในการเกษตร สารเคมจะใหประโยชนกบ พชผลไดเพยง 0.1 เปอรเซนต แตทเหลออก 99.9 เปอรเซนต ถกน าไปสะสมอยในสภาพแวดลอม จากความรของผใหญจงน ามาซงการเปลยนแปลงแกไข ดวยการใชเกษตรอนทรยเปนแนวทาง โดยเรมจากตนเอง และเครอญาต จนกระทงพบเจอกบผลส าเรจในพนท และมองเหนประโยชนกบ

68

เกษตรอนทรย จงขยายแนวคดไปสชาวบาน จนกระทงสชมชน เกดเปนองคความรขนดานเกษตรอนทรย มหลายปจจยเขามารวมกนขยายแนวคด ทงพระสงฆ ชาวบาน กลมผน าในชมชน จากผลส าเรจของตนเอง มาเปนผลส าเรจของสวนรวม คอ ชมชน จงน ามาสการแกไขปญหาชมชนและเกดเปนผลส าเรจ หลายประการ กลาวคอ สงแวดลอมด ปราศจากโรคภยจากสารเคม ไดรบการยอมรบจากภาครฐ และหมบานใกลเคยง การเกดขนของศนยเรยนรชมชนซงเกดจากผลส าเรจจากการท าเกษตรอนทรย และผลส าเรจดงกลาว น ามาซงรายไดของชมชน การมาศกษาดงานของกลมคนภายนอก การมตลาดรบซอผลไมหลกของชมชน จากผลส าเรจดงกลาว ไดน ามาซงการพงตนเองของชมชนไดทงดานอาชพ และวถชวตชมชน จนกลายเปนผลส าเรจของความเปนชมชนทมการพฒนาแบบยงยนอกดวย

ผน าชมชนอกทานหนงทยนยนความส าเรจของการท าเกษตรอนทรยของหมบานช าปลาไหล เปนผใหญบานคนปจจบนของชมชน และเปนแกนน าบกเบกการท านาขาวอนทรยวถพทธ จนกระทงแนวคดนถกขยายตอยอดไปสชมชนในวงกวางดานการเกษตรอนทรยของชมชน ไดรบรถงพฒนาทางความคดแลของชมชนดงน

4.3 พฒนำกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรยศกษำผำน ผใหญพรเทพ สำยพำนช

4.3.1 พฒนำกำรชมชนและสภำพปญหำชมชนกอนมกำรเปลยนแปลง 4.3.1.1 บรบทชมชนในอดต

ผใหญพรเทพ สายพานช ผใหญบานหม 12 หมบานช าปลาไหลและเปนผน ายกตตน ๆ เปนผน าทพฒนาเกษตรอนทรยครบารมมากบผใหญค านง ชนะสทธ เลาใหฟงถง ความเปนมาของหมบานวา หมบานช าปลาไหล เปนหมบานระดบปานกลาง มประชาการประมาณ 400 กวาคน ค าวา ช า เปนภาษาถนทเราเรยกแทนชอของล าคลองขนาดเลก ไมใหญมาก มไวส าหรบน าไหลผาน ซงเมอกอนความอดมสมบรณของสภาพแวดลอมดมาก มสตวบกและสตวน าชกชม โดยเฉพาะอยางยง ปลาไหลเตมช าไปหมด แตคนทนสวนใหญไมนยมน ามาท าอาหารกนจงเปน สวนหนงทท าใหมปรมาณปลาไหลในช าจ านวนมาก แตหลงจากทชมชนเปลยนวถการใชชวตดานการผลตโดยมงเนนไปทรายได และผลของการผลตในจ านวนมาก ๆ กมการใชสารเคมเพอท าเกษตรผลไม และสมนไพร จงท าใหระบบนเวศทเคยอดมสมบรณเปลยนจากหนามอเปนหลงมอ จากทเคยท าสวนเหมอนปา มสตว มพช มแมลง มสงแวดลอมคอยบ าบดใหซงกนและกน หนมาท าลายลางกนดวยสารเคม ซงเกดขนมานาน และกมหลายตอหลายปจจยส าหรบการเปลยนแปลงน ซงผใหญพรเทพทานบอกวา ปจจยส าคญคอ ความโลภกบหลง เมอปญหาเกดแลวถงจะเลกโลภและหลง และทมาของการเปลยนแปลงชมชนกเกดมาจากปญหาชมชนทสกงอมจากการใชสารเคมเผอผลตเกษตรของชมชน

69

4.3.1.2 รปแบบกำรท ำเกษตรไมผลในอดต รปแบบการท าเกษตรของชมชนในอดต ผใหญพรเทพไดถายทอดใหเหน

ภาพชมชนวาวา ในอดตการปลกไมผลทางการเกษตรของต าบลสองพนองสวนใหญกท าเล ยนแบบ ตอ ๆ กนมาของพนทใกลเคยงทนยมปลกแบบอยางเดยว ปลกอะไรกปลกอยางเดยวมนงายกบ การดแล และไมซบซอน ถงเวลาใสปยเคมกใส ถงเวลาฉดยากฉด เวลาตลาดตองการผลผลตอนไหนกใชสารฮอรโมนเรงใหผลโตเรว เรงส เรงดอก ชวตชาวสวนเงนกเปนสวนส าคญ ทตองเอามาหมนเวยนใชจายตลอดเวลา ซอสารเคมหลายอยางกตองใชเงนมหาศาล ซอทกเกอบจน การท าสวนในตอนนน เปนการปลกไมผลหลายอยางแตแบงโซนใหเหมอนกน เชน ปลกมงคดกมงคดเลย 5 ไร 10 ไร ทเรยนกทเรยนเลย 5 ไร 10 ไร ถงเวลารดน าเปดน าสวงกเปด ถงเวลาใชสารเคมกใช นงรอวนเกบเกยวผลผลต กมวถชวตอยแบบน ในขณะทรอผลผลตไมผลกไมไดท าอะไรเพมเตม เพราะรวาดนในพนทสวนนนแหงแลง และแตกแขนง ไมดดซบน า รดน ากเหมอนการเทน าทง เกดจากผลกระทบของการใชสารเคมสะสมมานาน

ชมชนตางใชวธการท าเกษตรแบบเคมดวยกนเปนสวนใหญ ชวงป 2540 ไดเรมตนเปนผน าแบบไมเปนทางการ เปนผน าชมชนคนหนงทขบเคลอนการท าเกษตรอนทรยไปพรอม ๆ กนกบผใหญค านง ซงเปนปราชญและผน าดานการเปลยนแปลงคนส าคญของชมชน ตอนนนหากพดเรองเกษตรอนทรยกบชาวบาน ไมมใครเอาดวย เนองจากไมรวาจะท าอยางไร ยงไปกวานน ใชระยะเวลาของการผลตกวาจะไดรปไดนามมนนานเกนไปส าหรบการรอคอยของอาชพชาวสวน

ทงนจากกรรมวธการผลตเกษตรอนทรยของผใหญพรเทพ ซงกไมไดมวถปฏบตแตกตางไปจากชาวบานทวไป ทยงคงใชเกษตรแบบเคม รวมถงการปลกพชไมผลเชงเดยวเชนกน ซงวธการดงกลาว เปนวธการทวไปทสามารถพบเหนไดในหลายชมชนของต าบลสองพนอง ทยดโยงการท าเกษตรท เหมอน ๆ กน แตจะเหนวา ผใหญพรเทพ ไดท าใหเหนการเปนผน า การเปลยนแปลง เนองจากไมไดนงนอนใจแตอยางใด ในสภาพปญหาทเกดขน ซงรถงปญหานน เกดจากอะไร จงมการขบเคลอนการท าเกษตรอนทรยกบผน าอกหลายทาน ทมแนวคดในการแกไขปญหาชมชนทเปนไปในทศทางเดยวกน

4.3.1.3 ก ำเนดปญหำชมชนในอดต ในสวนของปญหาชมชนของบานช าปลาไหล อยางททราบดวา ชมชน

แหงนอาชพหลกของผคนคอ การเกษตร และจากการบอกเลาของผใหญจงท าใหเหนโครงสรางของปญหา ทหลากหลายและมากขน ปญหาพนฐานของชมชน กลาวคอ ชวงป 2530-2540 เปนชวงของพฒนาการชมชนมปญหาดานการท ามาหากน สบเนองจากการท าสวนผลไม ใชสารเคมประคองการผลต เนองดวยกลวผลไมทตวเองปลกจะถกแมลงกดกน โดยเฉพาะอยางยง เพลย และหนอนผเสอ ถอเปนแมลงสตวศตรพชทนากลวส าหรบกลมชาวเกษตร ฉะนนการท าสวนในขณะนนกตองพงพง

70

สารเคมบางชนดเพอการควบคลม และเสรมสรางสวนของตนเอง รปแบบของการท าสวนของชมชนในขณะนน เปนลกษณะของการท าสวนใครสวนมน ใครมสตรด ใครมคนแนะน าดกจะท ากนแตของตนเอง เพราะนนหมายถง รายไดและความมนคงของครอบครว

4.3.2 แนวคดกำรเปลยนแปลงจำกเคมสกำรเปนเกษตรอนทรย 4.3.2.1 ผลกระทบจำกปญหำภำยนอกและภำยในมอทธพลตอกำรเปลยนแปลง

กำรท ำเกษตร ชวงป พ.ศ. 2540 เปนชวงระยะเวลาอนเลวรายของชมชนและผใหญ

จากการบอกเลาท าใหเหนวาสภาพปญหาของชมชนมเรองของเศรษฐกจ ทมผลตอโครงสรางพนฐานของชมชน ชวงนนเปนชวงทสงคมไทยเกดปญหาทางดานเศรษฐกจทเรยกวา ฟองสบแตก เกดภาวะเงนบาทลอยตว ท าใหเกดผลกระทบทางเศรษฐกจมาก ไมวาจะเปนเรองของการขายผลไมล าบาก และโดยเฉพาะอยางยง ทนการผลตกสงมาก ขาวของแพงจนมปญหาไปตาม ๆ กน และสภาพชมชนตอนนน มมปญหาทนากลวอกอยางหนง คอ ปญหาดานสขภาพ ซงถอวาเปนปญหาใหญไมแพปญหาเศรษฐกจ ทก าลงท าใหชมชนเกดการตนตวกนมากขน เพราะการเจบปวยทมสถตทสงขน โดยเฉพาะอยางยง ปญหาเกยวกบสารพษในเลอดสงมาก การเจบปวยอยางไมมสาเหตกเรมตนขน จนสาธารณสขจงหวดเปนหวงคนในชมชน จนกระทงแตงตงสมชชาเพอสขภาพขนในชมชน ซงผใหญพรเทพกไดรบการแตงตงเปนประธานสมชชาเพอสขภาพดวย จงรถงปญหาและทมาของการเจบปวย คอ การใชสารเคมทมากเกนจ านวนและความเหมาะสม และการอยกนกบสารเคมทก ๆ วน จนเปนทมาของการเจบปวยทเกดขน รวมถงสภาพแวดลอมกเรมเปลยนไปในทศทางทไมคอยด ดนแหงแตกแขนง ไมเกบน า รากไมผลกเนา สดทายกตาย เสยงนกเสยงกากไมคอยไดยน เปนแบบนหลายป แตในปดงกลาวนเอง กมแนวคดเรองเกษตรอนทรยเขามาบางแลว โดยเฉพาะพนทของผใหญค านงทก าลงขบเคลอนอยางเขมขน

ทงนจากการบอกเลาของผใหญพรเทพ ท าใหเหนปญหาพนฐานของชมชน ซงกยงคงเปนปญหาเดม ๆ ของพนทท าการเกษตรแบบพงพงองกบสารเคม ม 2 ปญหาส าคญ คอ ปญหาดานสงแวดลอม และปญหาดานสขภาพ และปญหาสงคมในขณะนน คอ ปญหาดานเศรษฐกจของภาครฐทไมมนคงทางการเงน จงท าใหเศรษฐกจในทกระดบชนเกดปญหาไปตาม ๆ กน ซงเปนโครงสรางของปญหาซงกสอดคลองกบการบอกเลาของผใหญค านงเชนกน ในเชงประเดนปญหาน

แตมขอสงเกตในสวนของผใหญพรเทพ ทเปนผน ารนรองลงมา ดงนในสวนของพฒนาการของชมชนจงเปนชวงของการเปลยนแปลงจากเกษตรเคมเปนเกษตรอนทรยแลวพอสมควร จงเปนตอยอดจากการเรยนรกบผน าทขบเคลอนอย แตทเหมอนกนคอ เปนการเรมตน

71

แกไขปญหาจากตนเองกอน โดยมฐานของปญหาเหลานเปนตวขบเคลอน สรางแรงกระตน และจตส านกของตวเอง

4.3.2.2 ปญหำทำงเศรษฐกจน ำสกำรแกไขรวมกนของชมชน ผใหญพรเทพไดชใหเหนวา เหตการณชวงป 2540 ผานพนไป หลงจาก

ผานชวงของวกฤตทางเศรษฐกจอยางหนก แตในขณะเดยวกนการท าเกษตรของชมชนกยงคงเดน

ตอไป แตตางกนทวธการของแตละคนวาจะยงยนหยดกนดวยวธการใด บางคนมทนส ารองกพนตวเรว

บางคนตองท าใชหนไปวน ๆ แตบางคนถงกบเลกท าสวนกม ปลอยใหทดนท ากนรกรางกนไปตามยะ

ถากรรม ในหวงเวลาดงกลาว ท าไดอยางเดยวคอ การประคองตวเองใหกลบเขาสวถชวตของตนเองให

ได ดวยการคดถงแนวทางการพงพาตนเองใหมากทสด มองหาทรพยากรธรรมชาตจากชมชน และ

สวนไมผลของตนเอง หวงถงการพงพงธรรมชาตใหมากทสด เพอเปนการลดรายจาย เปนกระบวนการ

แกไขปญหาเฉพาะหนา เทาทคดและท าไดในขณะนน ซงตอมาปญหาดานเศรษฐกจเรมขคลายลง เมอ

มการเปลยนรฐบาลชวงป 2544 นนเอง มโครงการ “กองทนเงนลาน” หรอกองทนหมบานทรฐบาล

ใหเงนทนหมนเวยนเพอกยมไปประกอบอาชพหมบานละ 1 ลานบาท โดยทบานช าปลาไหล หมท 12

ต าบลสองพนองกไดมการจดตงกองทนหมบานดวยเชนกน เรมเหนคณคาของสวนรวม จากทคดวา

ปญหานนเปนของตนเอง กเปลยนใหเปนปญหาของชมชน จงไดเคลอนไหวหาแนวรวม และกลม

ชาวบานกเงนกองทนหมบานในปดงกลาว และตงกองทนหมบานท าเกษตรอนทรยขาย เรมแรกม

สมาชกประมาณ 80 คน ซงมกตการวมกนคอ ก าหนดการออมเดอนละ 100 บาทขนไป สมาชกกยม

ไดสงสดไมเกน 20,000 บาท อตราดอกเบยรอยละ 9.6% ตอป ผลก าไรจากดอกเบยจ านวน 20% ก

จะน าไปใชดานสาธารณประโยชน หลงจากมการจดตงกองทนหมบานขนมาแลว ส านกงานพฒนา

ชมชนอ าเภอทาใหมจงไดสงเจาหนาทเขามาท างานในพนท มการส ารวจขอมลพนฐานตาง ๆ ในแตละ

หมบาน เชน เรองอาชพ รายได รายจาย ปญหาและความตองการของประชาชน เพอน าไปส

การพฒนาและแกไขปญหา สงเสรมใหชาวบานวเคราะหปญหา ส ารวจตนทนดานตาง ๆ ทมอยใน

ชมชน เพอน าไปสการวางแผนชมชน โดยชาวบานคดเอง ท าเอง เกดการเรยนรดวยตนเอง และ

ชวยกนสงเสรมใหความรเรองเศรษฐกจพอเพยงเพอใชเปนฐานรากในการด ารงชวต ปจจบนบานช า

ปลาไหล ไมมครวเรอนตกเกณฑเรองรายได และหมดปญหาในการช าระหนกบกองทน ผใหญกลาว

4.3.2.3 กระบวนกำรเรยนรน ำไปสกำรปรบเปลยนวธคดของคนในชมชม

ผใหญไดเลาถงเหตการณทเปนจดเปลยนส าคญของชมชนวา จากการ

ส ารวจขอมลของส านกงานพฒนาชมชนอ าเภอทาใหมในป 2547 พบวา ในต าบลสองพนองม

ครวเรอนยากจนทงหมดกวา 100 ครวเรอน เฉพาะในหมท 12 บานช าปลาไหล มครวเรอนทงหมด

จ านวน 108 ครอบครว แตทยากจนมอยเกอบ 40 ครอบครว ดงนนส านกงานพฒนาชมชน จงได

72

เลอกใหบานช าปลาไหลเปนหมบานเฉลมพระเกยรต เพอน าเอาปรชญาตามแนวพระราชด าร

เศรษฐกจพอเพยงควบครไปกบแนวคดของหลวงปฟกมาปรบใชแกไขปญหาความยากจนของชาวบาน

โดยในป 2547 นนเอง ส านกงานพฒนาชมชน ไดน าชาวบานช าปลาไหลประมาณ 50 คน สวนใหญ

เปนผน าและชาวบานทยากจน ตลอดถงผทสนใจของชมชน ไปอบรมการท าเกษตรอนทรยตามปรชญา

เศรษฐกจพอเพยงท “ศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง” อ.บานบง จ.ชลบร ของววฒน ศลยก าธร หรอ

“อาจารยยกษ” เปนเวลา 5 วน เพอเรยนรเกยวกบทฤษฎเกษตรพอเพยง การท าเกษตรอนทรยโดยไมใช

สารเคม มการฝกท าปยอนทรย น าหมกจลนทรย ท าสารชวภาพจากสมนไพรเพอขบไลแมลง ท าน ายา

เอนกประสงคใชในครวเรอน การฝกอบรมตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในครงนน เปนจดพลกผนท

ท าใหชาวบานช าปลาไหลซงเคยชนกบการใชปยและสารเคมมาชานานสลดความคดเดมทงไป จากท

เคยตงเปาหมายวาจะเพมผลผลตใหไดมาก ๆ ขายไดเงนมาก ๆ แตทายทสดกลบกลายเปนทาสของ

สารเคม กเรมเปลยนแนวคดมาเปนการท าสวนเกษตรแบบพอเพยง เนนการพงพาตวเอง ไมหวงร ารวย

จากการท ารายผนดน หรอท าลายสงแวดลอม

จากการบอกเลา ความจรงขอหนงทไดร ผน าและชาวบานไดเรมตระหนก

และรบรถงความตองการของตนเองมากขน เรมเหนคณคาของอาชพ เหนความส าคญของการพฒนา

แบบยงยนเขามาเปนแนวทาง การถอดบทเรยนรของผน าและชาวบานจากการศกษาดงาน ถอเปน

ความส าเรจอยางหนงส าหรบผน าทางการเปลยนแปลง มการน ามาขบเคลอนและแลกเปลยนเรยนร

กนภายในชมชน เพอเปนสวนหนงของการน ามาเปลยนแปลงชมชนของตนเอง เปนการหาค าตอบของ

ปญหา และสามารถก าหนดเปาหมายของชมชนขนมาเองได โดยผานกระบวนการใดกระบวนการหนง

และกระบวนกลมจงไดเกดขนภายหลงการกลบมาจากการศกษาดงาน ซงขบเคลอนโดยผใหญพรเทพ

นนเอง

4.3.2.4 กระบวนกำรกลมกบเปลยนแปลงไปสกำรท ำเกษตรอนทรย

ภายหลงกลบจากการฝกอบรม จงไดเปนแกนน าในการจดตงกลมเกษตร

อนทรยบานช าปลาไหลขนมา มการประชมแกนน าชาวบานเพอเผยแพรแนวคดการท าเกษตรอนทรย

จากนนจงไดระดมหนจากชาวบาน หนละ 100 บาท (คนหนงถอหนไดไมเกน 20 หน) มชาวบานมารวม

ลงหนจ านวน 61 รายในตอนนน ไดเงนโดยประมาณจ านวน 60,000 บาทเศษ น ามาเปนทนในการ

ผลตปยอนทรย โดยใชขวว ขเลอย แกลบเผา ร าขาว น าหมกจลนทรย กากน าตาล และทรพยากรท

หาไดจากชมชน เชนสมนไพร เปนตน มาผสมและคลกเคลาใหเขากน จากนนจงหมกกองไว ทงเอาไว

15 วนจงพลกกลบกองปย เมอครบ 1 เดอนจงน าไปใสตนไมในสวน เชน ทเรยน เงาะ ลองกอง มงคด

แกวมงกร สละ พรกไทย นอกจากนยงผลตน าหมกชวภาพสมนไพรเพอใชขบไลแมลงอกดวย

73

ซงจากกระบวนการกลมเกษตรอนทรย เปนการท าขายสวนหนง และ

เปนการท าใชเองดวยของชมชนสวนหนง สมาชกซอในราคาทถกกวาคนอน จงตงกองทนกลมออม

ทรพยขน ภายหลงจากทรวามชาวบานยากจนอยจ านวนไมนอย และภายหลงการมกลม ภาระหนสน

ของชมชนกลดลง และยงไปกวานน ในกลมของคนจนมเงนออมจากกองทนกลมเกษตรอนทรยเพมขน

ทกเดอน

ผลส าเรจในระดบชมชนทเกดจากการขบเคลอนของผน าชอวา พรเทพ

สายพานช เปนเสมอนการยงปนนดเดยวไดนกสองตว กลาวคอ ชาวบานมรายไดจากกลมท าเกษตร

อนทรย และการใชเกษตรอนทรยจากทกลมท าขน กเปนการอนรกษและฟนฟพนทท ากนของชมชน

และชาวบานไปในตวซงการใชอนทรยตอเนองกจะน าความสมดลกบคนสระบบนเวศนชมชน

จากขางตนแนวคดหรอแนวทางการแกไขปญหาทเกดขนของชมชน

ผใหญพรเทพไดใช กลไกการเรยนรจากชมชนมาบเออง กระบวนการกลม และแนวคดของหลวงปฟก

เปนฐานคดเพอหาทางออกของปญหา ตลอดถงการศกษาปญหาชมชน น ามาเปนสวนหนงของ

การกระตนเตอนสรางแนวทางและกรอบใหเกดการเปลยนแปลงการท าเกษตรกรรมของพนทตนเอง

4.3.3 ดนเปนกระบวนกำรส ำคญท ำเกษตรอนทรยของผใหญพรเทพ สำยพำนช

4.3.3.1 ปลกพชเกษตรอนทรยแบบผสมผสำน กลบมาจากการศกษาดงานทมาบเออง กลบมามการประชมชน

แลกเปลยนเรยนรกนและกนระหวางผน าและชาวบาน ไดเรมตนกระบวนการขบเคลอนเรองของการเปลยนสภาพดน ซงถาดนไมด การท าเกษตรอนทรยกไมสามารถเกดเปนผลส าเรจขนได จงคดถงการแกไขดนเปนสงแรก ซงกระบวนการแกไขเรองของดนตอน มหารขบเคลอนกนอย 2 เรองใหญ ๆ ดวยกน กลาวคอ เรองของการปลกพชผสมผสานจ าพวกสมนไพรและพชผกสวนครวไวบรเวณโดยรอบของตนไมผล เปนการสรางความเปนครอบครวพช ใหพชไดมการอาศยพงพากน ซงจากเดมเปนเกษตรเชงเดยว และจากวธการผสมผสานดงกลาว กเรมไดคาของการเปนกรดในดนทดขน จะปลกอะไรกดไปหมด และอกประเดนทใชเปนวาระของชมชน คอ การกระตนและรณณรงคใหเกดการใชปยอนทรยและน าหมกชวภาพเพอการเกษตรแทนการใชปยเคม รวมถงการใชน าหมกชวภาพจากธรรมชาต ขบเคลอนภายหลงกลบมาจากการศกษาดงาน ทงนกเพอสรางความสมดลใหกลบดน เพราะดนถกท าลายมากทสดของระบบนเวศในการใชสารเคมมานาน

ผใหญพรเทพเสรมตอวา เมอสวนผลไมอนทรยเรมเหนผล ปากตอปากของชาวบานกชวยกนขยายตอ จากหมท 12 บานช าปลาไหล ซงแตแรกยงมชาวบานท าสวนอนทรยไมกสบราย กขยายไปจนเกอบจะครบทงหมบาน จากนนชาวสวนหมอน ๆ จงไดมาเรยนรการท าสวนผลไมอนทรย จนกลมเกษตรอนทรยบานช าปลาไหลกลายเปนตนแบบดานการท าเกษตรอนทรย และ

74

ตอมาไดมการขยายเปนเครอขายเกษตรอนทรยทงต าบลสองพนอง เรยกไดวา ความสขเกดขนกบชมชนในหลายดานดวยกน

ผลของการเปนผน าแบบไมเปนทางการของพรเทพ สายพานช มาประสบผลส าเรจดวยการรบต าแหนงผใหญบานเตมตวจากการเลอกของชาวบานทเหนถงอดมการณ และความมงมนทมตอการพฒนาสวนเกษตร จงไดรบการเลอกเปนผใหญบานแทนผใหญค านงทเกษยณอายราชาการลงในป 2548 เปนตนมา

การขบเคลอนในครงนนของผน า น ามาซงผลส าเรจหลายอยางในชมชน ซงผลส าเรจทเดนชดทสดอยางหนง คอ กระบวนการกลมของชมชน ซงแตเดมการท าสวนเกษตรเปนปจเจก ภายหลงสรางกลมขนไดในชมชน กเกดการพงพงองกนทางความรสกนกคด เรองของความรกความสามคค ความรกและหวงแหนพนดนของชมชน เกดการตอตานยามเมอรวา ท าเกษตรดวยการท าลายธรรมชาต กเกดการปกปอง และน าสกระบวนการแกไขกนภายในชมชน และความส าเรจเรองของรายไดกเรมมนคงขน มเงนหมนเวยนเพอใชจายในอาชพและครอบครว สภาพอากาศด สขภาพกายกดตามไปดวย จนกระทง ป 2549 ทางจงหวดจนทบรไดใหงบประมาณกอสรางโรงงานผลตปยอนทรยขนมาในต าบลสองพนองจ านวน 1 แหง ท าในพนทของผใหญพรเทพ ซงไดบรจาคพนทท าปยอนทรใหกบชมชนบานช าปลาไหล ซงถอวา เปนการท าเกษตรอนทรยเกดขนในชมชนอยางเปนทางการในชวงเวลาดงกลาว

4.3.3.2 กำรท ำนำขำวอนทรยวถพทธของผใหญพรเทพ ในชวงป 2550 เกดน าทวมในหลายพนทของประเทศ โดยเฉพาะนาขาว

ในแหลงผลตส าคญทางภาคกลางไดรบความเสยหาย ขาวสารขาดแคลน ชาวบานตองเขาควซอ ในขณะทชาวสวนผลไมเกบเกยวพชผลไดปละ 1 ครง แตกตองซอขาวสารมาหงกนตลอดปตลอดชาต รวมถงเกรงวาเมอสภาวะน าเขาสปกตอาจท าใหชาวสวนหนกลบไปใชเกษตรแบบเคมอกครงเพอพชทางการเกษตรจะท าก าไรและรายไดกลบคนมา จงไดปรกษาหารอกนเพอแกปญหาโดยชาวบานตกลงกนวาจะท านาขาวปลอดจากสารเคมเหมอนอยางทท ากบสวนผลไม เพราะมความหวงใยตอสขภาพของตนเองและครอบครว อกทงชาวบานไดรบรขอมลมาจากคนทเคยท างานในโรงสขาวมาวา ขาวสารทผลตออกมาจากโรงสจะมการใชสารเคมอบก าจดมอด เพอใหเกบขาวอยไดนาน ๆ คนทกนจงไดรบสารเคมสะสมเขาไปในรางกายทก ๆ ครงของการกน ซงตอนนเอง พวกผมและชาวบานสวนหน งเรมคดถงทางออกวาจะเปลยนแปลงชมชนของตนอยางไรใหชมชนคดถงทางเลอกการท าเกษตรแบบอนทรยอยางจรงจงและชดเจนกวาทท าอย แตจะท าอยางไรใหการท ามาหากนของพวกเรานนยงยน และพงตนเองไปไดนาน ๆ

หลกการท านาขาวเกษตรอนทรย ทท าในรปแบบของการบรณาการระหวางหมบาน คอ หมท 12 และ 10, 11 และ 13 ต าบลสองพนอง เปาหมายเพอ

75

1. พลกฟนผนนาทถกปลอยใหรกราง (ในพนท ม.13 จ านวน 200 ไร) ใหเปนประโยชน

2. สรางความเชอมนในผลผลตทใชเกษตรอนทรย ดวยการท าใหด เพอรณรงคใหประชาชนหนมาใชเกษตรอนทรยแทนสารเคม

3. ฝกการบรหารจดการใหแกชมชนอนทเขารวม 4. ขยายผลการด าเนนงานตามปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปสชมชนอน

ๆ (ฐานการเรยนร) 5. เปนการพฒนาเศรษฐกจในระดบต าบล 6. ปลกฝงการท างานในลกษณะเครอขาย ผใหญกลาววา วถพทธของชาวบานต าบลสองพนอง ถอไดวาเปนวถชวต

และเปนวฒนธรรมชมชนทชาวบานใหความส าคญเปนทนเดมอยแลว แตไมไดคดวาจะน ามาเปนสวนหนงของการน ามาแกไข สงทเหนในตวหลวงปฟก คอ มความเปนพระสงมาก พอเรมใกลชดมากขน กท าใหเหนชดมากกวาเดมวา มความตงใจอยากใหลกศษยทานพฒนาตนทงกายและใจไปพรอม ๆ กน โดยใหตระหนกและระลกวา จะน าสงหลกธรรมท พระพทธเจาทานแนะไวไปใชประโยชนกบตวเองและสวนรวมไดอยางไร ผใหญกลาวาในประเดนนวา “โดยสวนตวเชอมาตลอดวา น าไปใชไดจรง เพราะถาเชอวา ธรรมะ คอ ธรรมชาต ธรรมชาตมนกคอ ธรรมะ ถาทงสองค านเปนสง ๆ เดยวกน ใชธรรมะแกไขชวตได”

ตอมาเปาหมายทเคยตงไว กมาสบผลส าเรจขนจรง ภายหลงแกนน าขบเคลอนอยางจรงจง คอ การท านาขาวอนทรยวถพทธ ไดหลวงปชวยในเรองของธรรมะทใกลตว และสามารถน ามาเปนแนวคดใหเกดการเปนชาวนาวถพทธของชาวบานต าบลสองพนอง ผสมผสานกบความศกดสทธทชาวบานเชอกนวา น ามนตของหลวงปชวยใหขาวและเกษตรทชาวบานปลกเกดความอศจรรยขนจรง ๆ ทงพชผล สตวแมลงจากทเคยเยอะพอรดน ามนตไปกลดลงอยางไมทราบสาเหต ผใหญกลาววา “ซงสวนตวผมเชออยางสนทใจวา ปาฏหารยจากน ามนตหลวงปสามารถใหผลไดจรง ๆ”

4.3.3.3 ภมปญญำกำรท ำนำขำวของผใหญพรเทพ สำยพำนช ผใหญไดเลาใหฟงในสวนนวา ใชวสดอปกรณของการเตรยมหวานขาว

เปนภมปญญาพนบานส าหรบสตรเดดของการท านาขาวอนทรย คอ เตรยมเมลดขาวเปลอกทสมบรณทใชในการหวานกลา น ายอดผกในพนททปลอดสารพษ ชนดตาง ๆ เชน ยอดผกต าลง ยอดฝกทอง ยอดผกบง ฯลฯ น า น าตาลทรายแดง สารเรง พด. 2 และกระปองเพอใชในการหมก หลงจากนนกใหท าตามล าดบขนตอนและกรรมวธดงน

76

1. น ายอดผก ชนดตาง เชน ยอดผกบง ยอดผกต าลง ยอดฝกทอง น ามาสบละเอยด จ านวน 3 กโลกรม

2. ผสมน า 1 ลตร (ขย า คลกเคาใหเขากน) 3. หมกรวมกบ น าตาลทรายแดง 1 กโลกรม 4. ใส สารเรง พด. 2 จ านวน 1 ชอนโตะ สตรนท างายและใชเวลาไมนาน หมกเปนระยะเวลา 3 วน กรองน าหมก

จ านวน 1 ลตร น ามาผสมน า 200 ลตร แลวน าเมลดขาวเปลอกมาแชในอตรา ขาวเปลอก 1 กโลกรม ตอ น า 1 ลตร เปนเวลา 1 คน กอนน าไปหวานในรองหวานกลาขาว ถอเปนวธการสรางกลาขาวใหแขงแรงดวยการบ ารงตงแตเปนเมลดขาว เปลอกกอนการหวาน และปรากฏวา ขาวเขยวขจ รวงสวย น าหนกขาวกด ถอเปนการดแลและใสใจตงแตเรมตนของการท า

4.3.3.4 วธกำรท ำนำขำวอนทรยวถพทธของผใหญพรเทพ การมแนวคดในการพงตนเองและหนมาสรางระบบชมชนแบบทางสาย

กลาง ชาวบานจงไดชวยกนมองหาทดนเพอจะใชท านาขาว และโชคดมาก ทหม13 มทนารกรางแปลงหนงเนอทรวมประมาณ 300 ไร เจาของไมไดใชท าประโยชน ชาวบานจงสงตวแทนไปพดคยกบเจาของทนา และกเปนโชคดของชมชน ไดรบความเมตตาจากเจาของทดน ไมคดคาเชา หลงจากมทดนท านาปลกขาวแลว จงไดมการประชมแกนน าในต าบล โดยมปญญา ชนะสทธ ก านนต าบลสองพนองเปนแกนน าในการเรยกประชมผใหญบานทง 17 หม เพอใหผใหญบานไปชวยกระจายขาว ชแจงวตถประสงค และระดมหนจากชาวบานเพอใชเปนเงนทนในการท านา ก าหนดหนละ 100 บาท คนหนงถอไดไมเกน 20 หน เรมแรกมชาวบานมาลงหนประมาณ 400 คนเศษ มเงนทนทงหมดประมาณ 460,000 บาทเรมท านาฤดแรกในชวงปลายป 2551 ซงถอวาเปนครงแรกในรอบหลายสบปทชาวต าบลสองพนอง เพราะสวนใหญท าสวนผลไม สวนสมนไพร และสวนยางพาราในบางพนท ดงนนจงไปศกษาเรยนรจากคนทเคยท านามากอน ศกษาพนธขาวทเหมาะสมกบทองถน ซงกคอ เหลองประทว และขาวกลองหอมแดง เพราะทงสองชนดเปนพนธขาวททนน าไดดทส าคญกคอ กอนทจะท านาครงแรกนน ชาวบานไดไปนมสการหลวงปไดใหแงคด และเมตตาท าน าพทธมนตส าหรบการประพรมเพอใหเกดความเปนสรมงคล และขบไลแมลง และเตอนสตเรองการท านาวาอยาไดใชสารเคมทกชนดในไรนาเพราะจะเปนการท าราย เบยดเบยนสตวและแมลง ใชวธการอยรวมกนแบบสนตเปนการรกษาศลไปในตวอกดวย ใชหลกมชฌมาปฏปทาในการด าเนนงานและใชหลกอหงสา คอ ไมเบยดเบยน ใหคดวา ไมวาคนไมวาสตวไมวาพชเปนเพอนรวมโลกกนทงนน โดยทานไดมเมตตา บรกรรมคาถาลงในน ามนต เพอใหเอาไปพรมลงในนาปองกนไมใหแมลงและสตวตาง ๆ มารบกวน เปนการหลกเลยงการใชสารเคมในการฆาแมลงเหลานน

77

แงคดส าคญของหลวงปฟก ซงผใหญไดเลาวา ทานเคยเทศแบบตดตลกวา “เราสรางโรงพยาบาลใหแลวนะ พวกโยมกคงจะไดใชกนคมละเพราะชมชนเรามโรคจากสารเคมเยอะ เรานาจะไดบญเยอะเชยวละ” และทานชอบพดเสมอวา อาชพของเรา สวนของเราถาเราไมรกของ ๆ เราแลวจะใหใครมารก จะใหขวญและก าลงใจเสมอยามทชาวบานมปญหา และเตอนสตดวยการยดหลกอทธบาท4 กลาวคอ ตองมฉนทะ คอ ความพอใจในอาชพทเราท า วรยะ สรางความขยนเอาใจใสดแลในอาชพของตน จตตะ ท าในสงอนทจะเหมาะสมกบพนท และฐานะของตน และวมงสา มการไตรตรองวางแผนถงสงทอนจะเกดขนเมอท าไปแลว มผลดผลเสยเชนไร ทานปลกฝกใหใชหลกธรรมค าจนอาชพ และใชหลกวชาการสงเสรมอาชพ หลวงปฟกทานใหแนวทางไว

ผใหญกลาวตอวาพลงของการแกไขตองมทงผน าและผตาม มนถงจะเกดพลงทางการเปลยนแปลงทมประสทธภาพ พลงทวานกเปนเพราะบารมของหลวงปทชวยใหเกดการรวมกลมกนเพอการเปลยนแปลง โดยอาศยวธการคดทตองใชกลไกของการพงพงองกนของธรรมชาต ทมคนเปนศนยกลางทางการพฒนา และสงรอบขางไมวาสตวหรอพชสามารถเปนสงทชวยเสรมสรางและใชเปนประโยชนใหแกกนและกนได ซงวธคดนชาวบานสวนใหญกเหนดวย และมความเชอพนฐานเกยวกบการเปนสวนหนงของกนและกน จงจะสามารถเขาสกระบวนการพฒนาดวยวถพทธ

ประเดนดงกลาวขางตน ท าใหเหนถงวธการคดเรองของการใชหลกธรรมทางศาสนามาเปนสวนหนงของการเปลยนแปลง การเชอในกระบวนการน จะตองยอมรบในผลทเกดขน ผลอาจจะไมไดสรางผลก าไรหรอความส าเรจอยางมหาศาล แตการพฒนาดวยรปแบบนเปนไปเพราะการแกไขปญหาทเกดขนอยในชวงเวลาดงกลาว ดงนนผลของการเปลยนแปลงจะตองเปนไปเพอความยงยนของชมชนเปนส าคญ โดยเฉพาะอยางยง ปญหาดานสงแวดลอมจะตองเปนสงแรกทผน าคาดหวงใหเกดความสมดลระหวางคน สตว และพชทางการเกษตรจะตองใชชวตรวมกนในทามกลางการเปลยนแปลงน ในเบองตนของการเปนเกษตรอนทรยวถพทธโดยการน าของผน าชมชนและผน าทางจตวญญาณ มทงความเชอเรองของใชน าพทธมนตททานปลกเสกดวยตวของทานเองใหชาวบานน าไปประพรมยงสวนของตนเอง และตอมามการสรางรปแบบการพฒนาเชงพทธขน ซงหลงจากททานมรณภาพลง กระบวนการพฒนาเกษตรอนทรยวถพทธนนกจะยงคงอยกบชมชน

4.3.3.5 กำรประยกตใชหลกศำสนำกบกำรเกษตรอนทรย ประเดนกระบวนการทางพทธศาสนาทน ามาขบเคลอนการเปนเกษตร

อนทรยวถพทธของชมชน ผใหญพรเทพไดขยายในสวนนวา ซงภายหลงของการมรณภาพของหลวงป ผน าชมชนจงเปนสวนส าคญในการประคบประคองใหแนวทางนยงคงมอยในชมชน ซงผใหญพรเทพไดสรางกรอบคดไวเพอเปนแนวทางในการปฏบตไวส าหรบชนรนหลง

หลกการส าคญส าหรบแนวคด ใชหลกธรรมค าจนอาชพ และใชหลกวชาการสงเสรมอาชพ ตองมเมตตา ใชหลกอหสา หลกเลยงการท าลายลางและความรนแรง มศล เปน

78

การเรมรกษาขอท 1 เปนส าคญเปนรากฐานของการรกษาศลขอตอ ๆ ไปมชฌมาปฏปทาเปนเปาหมายสงสดเปนผตงตนอยบนความพอดสามารถพงตนเองได ในทางอาชพ ใชความสขทางใจวดการอยมสขของคนในชมชน อทธบาท4 ชมชนตองมฉนทะ คอ ความพอใจในอาชพทเราท า วรยะ สรางความขยนเอาใจใสดแลในอาชพของตน จตตะ ท าในสงอนทจะเหมาะสมกบพนท และฐานะของตน และวมงสา มการไตรตรองวางแผนถงสงทอนจะเกดขนเมอท าไปแลว มผลดผลเสยเชนไร หลกธรรมค าจนอาชพ และใชหลกวชาการสงเสรมอาชพ สมมาอาชวะ คอ เลยงชพโดยชพ เปนฐานของการพฒนาชมชนเปนส าคญ แมวาจะไมสามารถเดนตามรอยของมรรค 8ประการไดทกขอ แตเปนการเลอกใชทเหมาะสม และสมเหตสมผลตอการด าเนนชวตแบบชาวบานทสามารถเลอกท าและน าไปสการสรางประโยชนตอกระบวนการปฏบตไดจรง หวใจของเรองน คอ ความสจรตและ มจรรยาบรรณตอการท าเกษตรทมแนวทางของเกษตรอนทรยเปนส าคญ

4.3.3.6 กำรท ำเกษตรอนทรยของผใหญพรเทพ สำยพำนช การสรางครอบครวพช เปนกระบวนส าคญ เปนความโชคดของชมชนทม

สมนไพรทสามารถน ามาใชประโยชนไดเยอะส าหรบการท าเกษตร สมนไพรจงเปนตวเลอกแรก ๆ ส าหรบการน ามาเปนสวนเตมเตมของการท าเกษตรอนทรยชมชน

ผใหญพรเทพไดเสรมตอวา การปลกพชผสมผสานไมใชเรองงาย บางอยางกเจรญงอกงามบางอยางกตาย แตทท าไดทกวนนกเพราะการอยแบบคนเขาใจกน ระหวางเรากบธรรมชาต ธรรมชาตของการปลกพชใหเจรญงอกงาม คอ ดทดน พนทแตละพนทดนจะไมเหมอนกน ดงนนการเรมตนทจะพฒนาดนใหสมบรณ ตงแตเรมตนปลกขาวเหนวาดนในพนทนนด จงเชอวาโครงการปลกขาวอนทรยวถพทธตองไปรอด เพราะพนทแหงนนไมไดท าสวน ดนไมไดถกท าลายเหมอนพนทในชมชน พนทรางแตกลบมความหลากหลายของพชเกดขนทนน จงเกดนาขาวอนทรยวถพทธขน

ดงนนการเรมตนจงเปนการใหความส าคญทดน และสงส าคญอกอยางหนงทตองมอดมการณครกบเรองดน คอ ความเชอการท าเกษตรดวยการไมท าลายสงแวดลอม สามารถสรางความส าเรจได เมอดนเกดการสมดลดแลวภายหลงทชมชนเปลยนวธการผลตมาเปนการท าแบบอนทรยอยหลายป จงเหนแลววา ดนคนคาพเอชไปในเชงบวก ตอนนไมตองกงกลเรองของดน การเกษตร จงยดแนวทางนเปนตวยน กลาวคอ ปลกสวนทเรยน ทเรยนเปนไมผลทใหผลทางการผลตโดยมเวลาเปนขอจ ากด แตเมอใหดอกออกผล กหากนกบตนทเรยนไดยาวนาน แตชวงแรกคอ เราตองดแล คอ วธปลกพชผสมผสานไปพรอม ๆ กบตนทเรยน จะกชนดกไดแลวแตความเหมาะสม 5 อยาง 10 อยางไดทงนน ขนอยกบพนทควบคลมดแล ผใหญเสรมตอวาใชแนวคด ทเรยน 1 ตน ตองปลกพชสวนครวและสมนไพรอยางนอยตองมสก 5 ตน เชน กระเพรา โหระพา กระวาน ตระไคร ฟาทะลายโจร กจะสบเปลยนหมนเวยนกน แลวแตวาปลกอะไรเปนมากกเลอกปลกอยางนน แตสวนใหญถาดนด

79

อะไรกไดปลกได เปนมากเปนนอยไมไดเสยหายอะไร ส าคญทการสรางครอบคร วพชใหอยรวมกน พงพงอาศยกนทางระบบนเวศ ไมฆาเคา ๆ กไมท าลายเรา ตรงกนขาม ยงสามารถเปนผใหอาหารสตวดวยการปลกพชผกหลายชนดดวยกนอกดวย วธการแบบนแทบไมตองดแลอะไร ใชปยอนทรยกบ น าหมกชวภาพคอยชวยพยงใหไดรบสารอาหารทท าขนจากธรรมชาต ซงกมกระบวนการผลตของชมชนอยแลว จากการน าส งทมอย ในชมชน เชนผลไม สมนไพรไปผานกระบวนการหมก ผานกระบวนการผลต แลวกน ามาคนใหธรรมชาต ท าแบบงาย ๆ แตประโยชนมหาศาล ผใหญพระเทพไดใหแนวคดระบวนการผลตเกษตรอนทรยของทานอย 3 อยาง

1. ดน เปนดนทเกดขนจากการท าเกษตรแบบอนทรย จะมธาตในดนทอดมสมบรณ

2. การปลกตองเปนการสรางครอบครวใหกบผลผลต 1 ตนทเรยน 5 ตนสมนไพร

3. คณธรรม ใชหลกธรรมค าจนอาชพ และใชหลกวชาการสงเสรมอาชพ ตองมเมตตา ใชหลกอหสา หลกเลยงความรนแรง คดแบบทางสายกลางคอ เราใหเคา ๆ กใหเราคนเชนกน สารอนทรยยงสะสมในดนมากขนเทาไหรยงด เพราะเปนธรรมชาตอยแลว

ผใหญไดเสรมใหเหนถงแนวทางของการสรางชมชนแบบชาวพทธ โดยการยกตวอยางของการน าธรรมะมาประยกตใชกบเกษตรอนทรย

โดยการยดแนวทางของ อทธบาท 4 การมฉนทะ เทากบเราจะมความรกในอาชพของเรามาก เมอรกมาก กตองหวงมากถก เมอหวงกตองดแลรกษา ดแลวอาชพทเรารกนนใหดทสด หาสงทดทสดให วรยะ อนนเปนเรองของคน เรองของความขยน ขยนร ตองเรยนรวาจะท าอยางไรใหการท าเกษตรของเรายงยน และอยเราไดนาน ๆ ขยนท า ท ามากกไดมาก ท านอยกไดนอย แตถาท าแบบพอด กจะมความสข จตตะ เปนเรองของการคด คดถงการท าเกษตรอนทรย เปนทางออกทดทสดจงเลอกทจะท าการเปลยนแปลงพนทดวยวธน และตองท าทงตอหนาและลบหลง หนาบานเราวางสนคาเกษตรอนทรย แตในบานมแตสารเคม อยางนไมใช วมงสา เปนเรองของการใชปญญา การเรยนรเปนอาชพทเราท า เปนการสรางปญญาอยางหนง ท าใหเกดภมปญญาชาวบาน เมอท าเองได สรางเองได ความยงยนกจะเกดขน เชน จากการท าสวนเกษตรการเรยนรถงประโยชนของสมนไพรแตละอยางกจะท าใหรบรถงวธการจดการกบสวนและพนทไดงายขน เชน ถาตนทเรยนแปลงไหนมแมลงเยอะ แทนทจะตองใชสารน าหมกฉดพน เรากปลกตนมะกรด หลาย ๆ ตนโดยบรเวณรอบ เพราะตนมะกรด คณสมบตมกลนเปรยว แมลงไมชอบเปรยวแตชอบหวาน เรากปลกเยอะ ๆ กชวยไดทเดยว

ผ ใหญเลาตอวา การท าเกษตรดวยวธการแบบน กไมไดซบซอน ซอนเงอน อนทจรงแคนกเปนการท าโดยทไมท าลายไดแลว แตทกวนนวทยาการทางการเกษตรไปไกล

80

กวาทคด บางทกรมพฒนาการเกษตรเขามาใหค าแนะน าทางวชาการ เรากปรบเปลยนไปตามท าแนะน าทคดวามนเปนประโยชน เพราะตองอาศยการพงพงองกนของการเปนเพอนมนษย น าความรทางวชาการมาผสมผสานกบความรชมชน ซงกเปนประโยชน และกใชกระบวนการทงภมปญญาและวชาการ กเปนเสมอนการเตมเตมใหซงกนและกน

4.3.3.7 ผลส ำเรจเชงประจกษของชมชน ผลทเกดขนหลก ๆ กเปนไปตามการคาดหวงของชมชน กลาวคอ

สภาพของสงแวดลอมดดขน ทงอากาศ น า พนดนทเคยมสารเคมเจอปน แตหลงจากการเปลยนแปลงชมชนในชวงระยะเวลาประมาณ 3 ป สาธารณสขเขามาตรวจหาคาของสารพษตกคางทงคนและสงแวดลอมผลปรากฏวาคาของสารพษต ามากอยในภาวะปกตหรอปลอดภย การไดรบการแตงตงใหเปนประธานสมชชาขบเคลอนดานสขภาพของชมชน ซงจากปญหาดานสขภาพทประสบ ภายหลงการเปลยนแปลงชมชนดวยการท าเกษตรอนทรยแทนการใชสารเคม ผลปรากฏวาโรคภยทเกดจากความเสยงของสารเคมสะสมในรางกาย เชน โรคมะเรง และเจบปวยเรอรง ซงจากการส ารวจลาสดของสาธารณสขต าบลสองพนองป 2558 ตวเลขของผเจบปวยมจ านวนลดลงทกตว โดยเฉพาะโรคมะเรงทสาธารณสขเชอวา มผลโดยตรงจากสารเคมบางชนดทเกดจากการใชท าการเกษตร ณ ปจจบนมผปวยไมเกน 20 คน จาก และโดยเฉพาะอยางยง ชมชนบานช าปลาไหลไมพบวา มผปวยเปนมะเรงในปจจบน อนนกถอวาเปนผลบวกกบชมชนทเกดจากการเปลยนแปลงทเกดขน

จากผลส ารวจสรปผลการจดเกบขอมลความจ าเปนพนฐาน ป 2558 ระดบหมบาน หม 12 บานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง จงหวดจนทบร เกยวกบดานสขภาพของคนในชมชน พบวา ไมมตวใดไมผานเกณฑ ซงถอไดวา ปญหาเรองของสขภาพสามารถแกไขไดเปนทนาพอใจและ โดยเฉพาะอยางอยางยงปญหาส าคญสารพษในกระแสเลอดลดลงจากผลส ารวจชมชนปลาสด

ผใหญกลาวตอวา การพลกฟนแผนดนดวยเกษตรอนทรย จากหมบานทเปนเกษตรเคม 100 % ทท าใหสงแวดลอมเสอมโทรม สขภาพประชาชนย าแย เศรษฐกจชมชนไมด กลายเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยง มงม ศรสข ทเรมจากการพลกฟนผนแผนดนดวยเกษตรอนทรย จนปจจบนกลายเปนหมบานเกษตรอนทรยเตมพนท มสนคาชมชนคอ ปยอนทรย -ชวภาพ ทเปนทตองการของตลาด กลายเปนวสาหกจชมชนปยอนทรยบานช าปลาไหล ทสรางงาน สรางรายไดใหแกเกษตรกร

ในสวนของสงแวดลอมชมชน สภาพพนดนมคาของการเปนกรดนอย สงเกตไดจากมสตวเลกสตวนอยอาศยอยไดตามพนดน เชนไสเดอน กสามารถวเคราะหไดวาความสมบรณของธาตอาหารในดนนนดมาก น าใชกสามารถอาบไดอยางไมตองระคายผว เหลานลวนเปนผลขนตนทไดจากการเปลยนแปลงชมชนในครงน รวมถงการเปนชมชนตวอยางดานเกษตรอนทรย

81

ผน าหลายทานไดรบรางวลจากทางราชการ หรอหนวยงานตาง ๆ ทเขามาเหนการพฒนาเปนการพฒนาทดขน เชน กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย ไดจดสรรงบประมาณเพอด าเนนกจกรรม ตามยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน ประจ าป 2552 แกหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบระดบ “มงม ศรสข” บานช าปลาไหล หมท 12 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร จ านวน 179,725 บาท เพอด าเนนการสงเสรมกจกรรมครอบครวพฒนา ใหน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมาปรบใชในชวตประจ าวน และพฒนาหมบานใหเปนแหลงเรยนรดานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบระดบ”มงมศรสข”ของจงหวดจนทบร แผนชมชนดเดน ไดรบการคดเลอกใหเปนหมบานทมแผนชมชนดเดนระดบอ าเภอ ประจ าป 2551 เนองจากมแผนชมชนแบบพงตนเอง ทสามารถน าไปปฏบตใหเหนผลอยางเปนรปธรรมในหลาย ๆ กจกรรม โดยเฉพาะดานเศรษฐกจพอเพยง จนสามารถแกปญหาในหลาย ๆ ดาน ท าใหครอบครวอบอน และเกดความยงยน

ทงน ยงมกลมองคกรชมชนทหลากหลายเพมขนเปนการเสรมศกยภาพของชมชนในดานอน ๆ มศนยเรยนรชมชนส าหรบชาวบานในชมชน บรเวณใกลเคยง และยงเปดใหกบบคคลภายนอกสามารถเขามาขอรบการศกษาเรยนรไดอกดวย เหลานเปนผลทดทเกดขนภายหลงการเปลยนแปลงรวมกนของชมชน แตสงทภาคภมใจ คอ การไดความสขทางใจทเหนชมชน มความรกความสามคค และมกลมไวส าหรบการพฒนารวมกนหากเกดปญหาขนอก และแนวทาง ของการเปนชาวพทธทดกยงคงอยกบชมชนแหงนตอไป ทงการรกษาศล5 รจกความพอดเดนตาม หลกวถทางสายกลาง เขาใจปญหาชมชน รกษาอาชพชาวสวนดวยอทธบาท 4 อยกบธรรมชาตดวยความคดดวยการเขาใจเขาเขาใจเราดวยหลกอหงสา รกในสนต หยดการเบยดเบยนซงกนและกน เปนความยงยนทชมชนไดมาดวยความภมใจ และความยงยนดงกลาวท าใหชมชนผลดอกอยางหนงทตามมา คอ รายไดของคนในชมชนมความหลากหลายขน มกลมองคกรชมชนผลตสนคาแปรรป ผลผลตดดมคณภาพ พอคาแมคากอยากได แยงกนมารบไปขาย ปญหาเรองเงน ๆ ทอง ๆ กถกแกไขอยางเดดขาด แถมทกครวเรอนยงมเงนออมทงในชมชน และในธนาคาร เปนความยงยนทไดรบจากการเปลยนแปลงซงผมคดวามนไดมากกวาเสย

จากพฒนาการของชมชนจากขอคนพบของผใหญพรเทพ พบวา เปนชมชนพนทมปญหา (bad practice) จากขอคนพบ พบวา มปญหาส าคญอยดวยกน 3 เรองใหญ กลาวคอ เรองสงแวดลอม ปญหาเรองสขภาพทเกดจากสารเคมสะสมเปนระยะเวลานาน และปญหาดานผลผลตทไมไดราคาอยางทมนควรจะเปน จงเปนทมาของปญหาดานเศรษฐกจ เมอปญหาเปนเหตท าใหเกดการเปลยนแปลง เกษตรอนทรยจงเปนตวเลอกแรกของการเปลยนแปลงของผน า

จากการท าเกษตรเคมสการเปนชมชนเกษตรอนทรยของผใหญพรเทพ เกดจากกระบวนการคด ใหคณคาทางการผลตบนฐานของความพอเพยง พอด มงเนนผลประโยชนใหเกดขนกบชมชนมากกวาการมงเนนหาผลผลตและผลก าไรใหกบตนเอง จากทมองถงร ารวย ผน า

82

ชมชนกเปลยนแปลงทงระบบความคดระบบการผลตใหเกดการผลตในรปแบบของความยงยนกบชมชน เปลยนวธคดจากการผลตกระแสหลก สการผลตดวยปญญานยม ซงจะเนนการผลตทเหมาะสมไมท าลายทรพยากรและสงแวดลอม ซงผน าชมชนคดแลววา เปนกระบวนการทยงยนกวา และสามารถตอบโจทยของการแกปญหาอาชพเกษตรกรรม

และบทบาทของผน าทางจตวญญาณ กลาวคอ หลวงป ทผน าพรเทพใชเปนกลไกหนงสรางชมชนเกษตรอนทรย ซงถอวาเปนจดศนยกลางของการเชอมโยงคนในชมชนในเกดความรกและหวงแหนในอาชพและชมชนของตน และเมอหลายสวนเปนเขามารวมกนแกไข จงเกดเปนผลส าเรจ ผลทเกดขนภายหลงการเปลยนแปลงจากระบบเคมสการเกษตรแบบอนทรย ของผใหญพรเทพ คอ การแกปญหาของชมชนไดอยางยงยนในสามเรองหลก ๆ คอ 1. พงตนเองไดในทางสงแวดลอม 2. ปญหาดานสารพษตกคางในกระแสเลอด และ 3. มวถชวตแบบมกนมใช สามารถ ยนหยดบนทางสายกลางไดอยางภาคภมใจ

ผน าทส าคญอกทานหนงทจะชวยบอกเลาและยนยนความส าเรจทเกดขนของชมชนบานช าปลาไหลทไดชอวาเปนก านนนกพฒนาชมชนทส าคญทานหนงของหมบาน แมวาจะไมใชก านนแหงหมบานช าปลาไหลแตเปนหวใจส าคญทเปนผอยในเหตการณของการเปลยนแปลงทเกดขน เปนทรจกของผน าและชาวบาน ไดน าเกษตรอนทรยมาตอยอดความส าเรจตอในชมชนของตนภายหลงขบเคลอนรวมกนกบผน าบานช าปลาไหล จากการสมภาษณและพดคยถงพฒนาการทางคดและปรากฏการณชมชน ไดผลดงน

4.4 พฒนำกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรยศกษำผำน ก ำนนปญญำ ชนะสทธ

4.4.1 พฒนำกำรของชมชนในอดต ชวงป พ.ศ. 2540-2549

4.4.1.1 บรบทของชมชนในอดต ก านนปญญาไดเลาถงทมาทไปของการท างานพฒนาชมชนรวมกนกบ

หมบานช าปลาไหลวา ตวทานเปนก านนหม 3 ซงอยตดกนหมกบ 12 ความสนทสนมคนเคยกบผน าแหงหมบานช าปลาไหลจงเปนเรองปรกต และโดยเฉพาะเรองของการเกษตร ซงทานเลาว า ตวทานเองมความรกชมชนเพราะเปนคนพนทและแนวคดพฒนาชมชนเหมอนกบผน าทานอน ซงการอยในพนทมานาน กเหนชมชนมทงความสขและความทกขจนเคยชน โดยเฉพาะการเปนผน าแบบทางการจงมเรองทตองคดแกไขและหาทางออกใหกบชาวบานถอเปนเรองปรกต แตระยะชวงหลง เกดปญหาใหญขนในชมชน จงตองหาทางแกไข ซงปญหาหลก ๆ คอ เรองของปากทองชมชน

อาชพหลกของชมชนเปนชาวสวน ปลกผลไมขายเปนอาชพหลก สภาพแวดลอมเรมเสอมโทรม กเทากบการท าลายอาชพชาวสวนไปโดยปรยาย ดงนการตนตวของ

83

ผน าชมชนจงเกดขนอยางมากเพอหาทางออกจากปญหาสงแวดลอมเปนหลก อนนยงไมรวมปญหาเรองของสขภาพ และอกหลาย ๆ อยาง ก านนกลาว การท าสวนตอนนนกเปนลกษณะสวนใครสวนมน ใครปลกไดมากกขายมาก ใครปลกนอยกขายนอย ปลกทกรอจนกวาจะขายได ไมไดคดถ งการปลกอยางอนนอกจากไมผลแตเพยงอยางเดยว อาศยการปลกแบบสลบไปสลบมา เพอใหมของขายไดทงป เปนการจดการแบบชาวสวนทวไป คอ ลกษณะของผลไมจะมหลายฤด กปลกใหครบตามฤด ถงฤดไหนกสามารถเกบขายไดทกฤด เพราะปลกส ารองไว เชนถาฤดรอน กจะปลกไม ผลจ าพวก กลวย ทเรยน ชมพ สวนฤดฝน กจะปลกเงาะ มงคด กระทอน ระก า มะละกอ สวนฤดหนาวกจะปลกพวก กลวยไข ละมด พทรา เหมอนกบวา ขายผลผลตไดทกป เรมแรกใหผลผลตตามทตองการกดไมมปญหา แตชวงหลง ๆ ปญหาสงแวดลอมเรมรนแรง ผลไมกออกบางไมออกบาง ออกตามฤดการบางไมออกบาง และทส าคญความเสยหายตออาชพของชมชนไดทวความรนแรงในระยะสดทายแลว

4.4.1.2 ก ำเนดปญหำชมชน ก านนปญญา ไดเทาความถงทมาทไป ในการท างานรวมกนของผน าบาน

ช าปลาไหลวา ทจรงแนวคดการพฒนาไมไดเพงเกดขน เกดขนมานานแลว แตตองใชค าวาไมเปนชนเปนอน จนกระทงผใหญค านง ชนะสทธ กลบมาจากประเทศจน กเหมอนคนบาเรองการท าเกษตรอนทรยอย พกหนง แตกมจ านวนนอยทคดเหมอนผใหญค านง ซงเปนอะไรทเรวมากส าหรบ การเปลยนแปลงแบบฉบพลน จากทใชเคมอยในวนน พรงนเปลยนเปนอนทรย ก านนเลาวาโดยสวนตว ไมไดตนเตนอะไรกบการเปลยนแปลง ซงกท าเคมอยเหมอนเดม แตความสมพนธและเปนผน าเหมอนกนกเลยไปเรยนรและลองผดลองถกไปกบผใหญค านงอยพกใหญ แตสงหนงทคนพบจากเหตการณวนนน คอ ความพยายามของผน า ทอยากเปลยนแปลงกนจรง ๆ ตอนนนกอาศยความเปนปราชญชาวบานของผใหญค านงเปนหลก ทานวาอยางไรกวากนอยางนน จงเกดการรวมตวกนกลมเลก ๆ ในการท าเกษตรอนทรย พอไดความรมา กมาลองท าในสวนของตนเอง และกมบางทช กชวนชาวบานในหมบานท าตาม แตกเรวไปส าหรบการเปลยนแบบฉบพลนของชาวบาน

ก านนเสรมตอวา ตวทานเองคนเคยกบการท าเกษตรแบบเคมมากกวา

เกษตรอนทรย เมอกอนการท าสวนกเปนไปแบบผสมผสานระหวางเคมกบปยอนทรย แตเนนหนกท

สารเคม เพราะตองดแลหลายอยางตงแตล าตนกระทงใบ ท าทกวถทางในการสรางผลผลตทาง

การเกษตร เปนการแขงขนกนพอสมควรส าหรบการขายผลผลต มการโฆษณาของลดแลกแจกแถม

จนกระทงป พ.ศ. 2540 ทประเทศมปญหาดานการเงนสงผลกระทบไปทกสาขาอาชพไมเวนแมแตชาว

เกษตรกรของก านน เรองของการคาขายฝดมาก คนไมใชเงน ผลไมราคาตกต า ขายไมออก และอก

หลายปญหากตามมา เชน ทดนเสอมสภาพ สบเนองจากใชสารเคมกนมาเปนระยะเวลานาน ดนแหง

เคม ก านนเสรมตอไปวา ตองดแลรกษากนตอไปดวยกระบวนการทางเคม สภาพตอนนนเกอบถอดใจ

แตคดวา ท าสวนเกษตรมานาน จะใหไปหาอะไรท าคงไมถนดเทาทควร ก านนเลาตอวาอนทจรงการใช

84

เกษตรอนทรยกท า แตใชบางไมใชบาง กไมคอยเหนการเปลยนแปลงเทาทควร กเนนหนกไปทการใช

สารเคม เพราะสารเคมบางตวกปรบสภาพกบสงแวดลอมกม แตปฏเสธไมไดวาในระยะยาวนนโทษก

อยางทปรากฏกบชมชนในอดต

พฒนาการเบองตนของก านนปญญา กมพนฐานของบรบทชมชน

ไมแตกตางกบพฒนาการของผน าทงสองขางตน ซงการรบรถงปญหาของผน าในตอนนน ดจะเปน

ปญหาทมปจจยหลก ๆ มาจากตวเดยวกนทงสน โดยเฉพาะปญหาของสงแวดลอม เกดจากรปแบบ

การท าเกษตรเคมมาแตอดตนนเอง

4.4.2 ชวงเปลยนผำนแนวคดจำกเกษตรเคมสเกษตรอนทรยและเกษตรอนทรยถก

ยดโยงเขำกบชมชน

4.4.2.1 แนวคดเกษตรอนทรย

ส าหรบการเปลยนความคด เกดจากการเหนหลวงปฟกท าการปลกพช

ทางการเกษตรแตไมใชสารเคม เนองดวยวดทานมพนทกวาง การปลกผลหมากรากไมตามทชาวสวน

ท ากนทวไป สวนใหญกเปนชาวบานเอาไปถวายบาง ซอเองบาง ปลกเตมพนทบรเวณรอบ ๆ วด และ

ใชปยอนทรยเปนหลก กบน ามนตของทานเอง กเหมอนเปนการลองผดลองถกเกยวกบการท าอนทรย

โดยการใชของเนาของเสยหมกและกน าไปใชรดใชราด ตอมากมหนวยงานเขามาชวยใหความร และ

สอนวธการหมกใหกบพระและลกศษยใหถกวธและเปนกระบวนการมากขน ทานกท าของทานอย

อยางนน ก านนเสรมตอวา เวลาไปท าบญทวด ทานกชอบถามวา “ปญญา เอาปยอนทรยกบน ามนต

หลวงปไปลองใชแทนสารเคมบางไหมเลา’ ทจรงไมใชวาไมเชอหรอไมอยากท าอยางททานแนะน า

แตกกลวในสวนทท าไปแลวจะไมตอเนอง กเคยคดวา ถาหมดฤดกาลนจะลองท าอยางทานด

4.4.2.2 ศกษำดงำนเกษตรพอเพยง

ก านนไดเลาตอวา ในป พ.ศ. 2547ไดรบการชวยเหลอจากกรมพฒนา

ชมชน จดงบประมาณใหชาวบานช าปลาไหลไปศกษาดงานเกยวกบเกษตรอนทรยกบอาจารย ยกษท

จงหวดชลบร โดยมผน าชมชนและชาวบานรวมไปดวยกน 50 คนยงศนยเรยนรเกษตรพอเพยงของ

อ.ววฒน ศลยก าธร หรอ ปราชญยกษ เปนศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง ซงไดรวบรวมบคคลใน

หลายอาชพและผรเรองการเกษตรเกยวกบแนวคดเรองเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชกบการเกษตร

โดยยดแนวทางของการพฒนาทยงยน รวมทงการรณรงคใหเกษตรกรเลกใชสารเคม หยดการพงพา

ชาตตะวนตก และหนกลบมาพงพาตนเอง โดยใชเทคโนโลยและภมปญญาชาวบานทสบทอดกนมา

เพอเนนการท าการเกษตรทยงยน

85

4.4.2.3 กระบวนกำรเรยนรชมชนภำยหลงกำรไปศกษำเรยนรชมชนเขมแขง

ความรเบองตนของก านน เกดจากการถอดบทเรยนรเกยวกบการไปศกษาดงาน ซงศนยเรยนรมาบเออง มฐานเรยนรทหลากหลายและเปนประโยชนแกคณะของชาวบานช าปลาไหลเปนอยางมาก ซงก านนเลาวา เชนฐานคนรกษน า ฐานคนมไฟ ฐานคนรกษสขภาพ ฐาน คนรกษแมธรณ และอกหลายฐานทไปศกษาเรยนรกน แตฐานการเรยนรหนงทผน าและชาวบาน เกดความสนใจ และรสกถงปญหาชมชนของตน กคอ ฐานเรยนรคนรกษแมธรณ เปนฐานทใหความรเกยวกบการท าเกษตรแบบอนทรย และน าหมกชวภาพ เปนฐานใหรจกเพาะดนใหสมดล ปรชญา ขอหนงทจ าไดขนใจ คอ กนขาวเปนหลก กนผกเปนยา กนปลาเปนอาหาร เปนปรชญาทท าใหคดถงชมชนของตนเอง มทกอยางพรอมแตการเพราการพฒนาเพราะคดแตผลผลตจงท าใหเกดปญหา

ประเดนของการไปศกษาดงานยงศนยกสกรรมธรรมชาตมาบเออง ฐานคนรกษแมธรณเปนฐานทคณะใหความสนใจ ทจรงชมชนกมความพยายามท าอย แตไมมกระบวนการอะไรแบบน พอไดไปศกษาเรยนร กยงท าเกดความอยากลองและอยากท าใหไดเหมอนทนน การพงตนเองเปนกระบวนการทเลอนลอยมากในตอนนน แตหลงจากไดไปดงานทนนรสกวามนเปนไปไดจรง ๆ

ประเดนดงกลาว ก านนไดเลาวา ชมชนเกดความเดอดรอนเพราะ สารเคมเปนเหต กตองเรมแกทดนถงจะถก ดนเสยเพราะอะไร เพราะเกดจากสารเคม และถาไมใชสารเคมจะท าอยางไร ตงแตนนมากเปลยนแปลงทนท เรมตนดวยการใชเกษตรอนทรยอยางเดยว ซงวธการแรกของก านนคอ การน าปยอนทรยจากชมชน ไปหวานใหทว ๆ พนท เพอเปนการปรบ เปลยนสภาพของดน กรอเวลาใหดนมนกลบคนสภาพ ลกษณะการปลกพชกบตนไมจงเปนทางออกเรมตน ซงลกษณะกจะคลาย ๆ กนกบผใหญค านง เพราะทานจะคอยเปนผใหความร แตลกษณะของการปลกไมผลกยงคงเดม ยดการปลกแบบครบทกฤด แตทเพมเตมเขามาคอ เปนการปลกแบบหลากหลายมากขน กลบกลายเปนวา เมอกอนเนนการปลกแตผลไม แตตอนนเปลยนวธการมาเปนอนทรย แลวสงแวดลอมกดวนดคน ปลกพชคลมดนเชน พชตระกลถว การปลกพชใหเปนบรวารของไมผล สงทเราปลกอยหลก ๆ คอ เงาะ ทเรยน ลองกอง มงคด เราสามารถปลกพช ผกสวนครว และสมนไพรใหเปนบรวารใตล าตนของไมผลไดทงนน ยดหลกงาย ๆ คอ ไมฆาสตวตดชวต ดวยน ายาจากสารเคม ไมทาลายไมผลดวยการเพมสารฮอร โมนเรงการเตบโต ซ ง เปนหลกการทท าอย สวนกระบวนการเรยนรทไดมา กคอย ๆ น ามาปรบประยกตทละอยาง เพราะชมชนเปนชมชนทมปญหาดานสงแวดลอม เรากตองแกทสงแวดลอมกอน ปรชญาพอหลวงทวา กนขาวเปนหลก กนผกเปนยา กนปลาเปนอาหาร ท าใหเหนคณคาของการเกษตรอยางลกซง ผใหญกลาว

86

4.4.2.4 ก ำเนดอนทรยวถพทธ พ.ศ. 2550 เรมตนมา จากแนวคดการท านาขาวเกษตรอนทรย ซงม

จดประกายแนวคดมาจากจดเลก ๆ ของคนเพยงกลมเดยว กลาวคอ กลมลกศษยหลวงปฟก ซงสวนใหญกจะเปนผคนในชมชน ทกครงของการไปรวมกนท าบญในวนพระหรอวนส าคญทางศาสนา หลวงปจะพดเชงเลนเชงจรงวา “อาววนนญาตโยมเอาสารพษชนดไหนมาถวายพระละ พระทานจะไดไปหาซอยาแกพษชนดนนมาเตรยมไว บอกกไมคอยฟงกนวาไอทท ากนกนอยนนมนมความเสยงนะ เสยงทงชวตและเสยงทงทรพยสนของญาตโยม” ประเดนนเองน ามาซงการคบคดกนของกลมผใหญบาน และผน าชมชน

ก านนไดขยายความประเดนนวา อนทจรงวถของชาวบานต าบลสองพนอง ไมใชแคชมชนบานช าปลาไหล มความเขมแขงในพลงศรทธาและ การท าบญในทกวนพระและวนส าคญทางศาสนากบวดหลวงปฟกมาตงแตทานยายมาเปนเจาอาวาส การเขาวดฟงเทศนฟงธรรม ของชาวบานต าบลสองพนองถอเปนเรองส าคญ วดเขานอยสามผานมประวตความเปนมาทแปลก มพระสายกรรมฐานผลดเปลยนหมนเวยนกนมาอยเปนประจ า ซงรวมถงหลวงตาบวกยงเคยมาพกปฏบตธรรมอยเปนชวงระยะเวลาสน ๆ จงท าใหวดแหงนเปนวดสายพระกรรมฐานหรอสายปฏบตไปโดยปรยาย และความบงเอญกเกดขนอกครงเมอหลวงปฟกบวชพระกไดเปนศษยเอกของหลวงตามหาบว หลวงปอยกบหลวงตาบวหลายปทวดปาบานตาด ทอดรธาน จนกระทงป 2510 หลวงปฟก กลบจนทบร ซงเปนชวงทวดวางจากสมภารประกอบกบทานเปนคนในพนท เมอชาวบานทราบจงนมนตทานรบต าแหนงสมภารในปดงกลาว

ก านนเสรมตอวา ไดเหนถงความมงมนและการสอนของหลวงปกเกดศรทธาเปนการสวนตวและมโอกาสไดไปรวมปฏบตธรรมกบทาน จนเกดเปนความเคยชน และคนเคยกบทานขนเรอย ๆ แตตอนนนยงไมไดรบต าแหนงอะไรในชมชน กคดวา ถาไดเปนผน าจะดวยต าแหนงไหนกตามจะใชแนวทางของหลวงปฟก และใหทานชวยพฒนาชมชนรวมกน มวด บาน โรงเรยน ชมชน แตตอนนนกมองเหนทางแบบ สวางไป มดมา มดมา สวางไป ยงไมเหนแสงสวางแบบชดเจน

4.4.2.5 ก ำเนดแนวคดเกตษรอนทรยของชมชนเชอมโยงกบหลกศำสนำ ชวงป 2550 เกดภยน าทวมใหญ ในหลายพนทท าใหพนนาและการซอ

ขาวกนนนเปนทยากล าบาก ผใหญพรเทพกเปนตวแทนของผน าเรยกประชม โดยมแนวคดวา จะรวบรวมชาวบานทกหมของต าบลสองพนอง ออกแบบการท านาขาวแบบเกษตรอนทรย จะไมใชสารเคมแมแตหยดเดยว แตจะสรางปรากฏการณใหกบชมชนใหมดวยการพฒนาชมชนแบบวถพทธ โดยนมนต หลวงปฟกมาเปนทปรกษา และใหแนวทาง ในฐานะททานเปนผบกเบกแนวคด และท าเปนตวอยางอยภายในวด ชาวบานสวนใหญในหมบานกเขาวดฟงธรรมกบทานเปนประจ าอยเปนปรกต เมอไดทาน

87

เปนทปรกษาของการท านาขาวเกษตรอนทรย ทานจงเปนสวนหนงทท าใหชาวบานออกมาสนบสนนและรวมกลมกนเปนจ านวนมาก ทงออกก าลงทรพยและก าลงกาย มการท านารวมกน ซงกระบวนการกลมในครงท าใหเหนถงความสข และความสามคคของชาวบานอกดวย และค าวาเกษตรอนทรยวถพทธมาเรมตนขนในการท านาขาวอนทรยนเอง

4.4.2.6 แนวคดของผน ำทำงจตวญญำณ หลวงปยงไดชใหเหนวา จากสภาพของชมชนทเปนอย ณ ขณะนน ชมชนม

ปญหาสองเรอง คอ ทกขกาย สภาพแวดลอมเสยหาย ดนเสอมโทรม อาการเปนพษ น ากมสารพษเจอปน และทกขใจ ผลผลตไมไดตามเปา ขาดทน เปนจดก าเนดเรองหนสน ทานกบอกวา “หยดส ท าไมไมหยดกนละ” คอ หยดใชสารเคม ก านนกลาวเสรมวา หลวงปทานเปนพระสายปฏบต ทานจะมแนวทางในการปฏบตเรองของศลและพระวนยเปนส าคญ การรกษาศลถอเปนเรองใหญส าหรบหลวงปฟก แตกเขาใจในวถชวตชาวบานวาตองท ามาหากน แตกอดเทศสอนไมได เรองของศล ไมใชสารเคมกถอเปนการรกษาศลขอทส าคญมากคอ ปาณาตบาต ทานพดเสมอวา “พวกโยมอยาคดนะวาสารเคมจะใชฆาไดเพยงสตวและแมลง แตโยมไมรหรอวา ฆาคนไปแลวกคน จากการบรโภคผลผลตทออกจากสวนของเราไป ซงการฆาคนถอเปนบาปหนกมากในค าสอนของศาสนาเรา” ก านนปญญา เสรมตอวา นเปนเรองเลก ๆ แตพวกเราไมเคยไดคด แตพอฟงแลวกจรงอยางททานวา “นถาไมเปลยนวธการท านะ พวกผมกคงไมคดวาพวกผมฆาคนหรอกนะ”

แนวคดทหลวงปไดสรางไวใหกบชาวชมชนช าปลาไหล การท ามาหาเลยงชพตองไมเบยดเบยนกน ถาใชยาฆาแมลง กไมรมสตวกชนดทงนอยทงใหญตองตายไป จากการกระท าเพยงเพอความตองการของเราแตเพยงอยางเดยวขอใหเลกใชยาปราบศตรพช ซงเบยดเบยนชวตคนและสตว เพราะท าใหผใชเจบปวย ผบรโภคไดรบอนตรายจากการบรโภคผลไมจากสวน ทานใหเอาน ามนตไปรดตนผลหมากรากไมแทน

4.4.2.7 ผน ำใหควำมส ำคญกบแนวคดหลวงป แนวทางของเกษตรอนทรย ก านนกลาววา หลวงปอยากเหนการท าสวน

แบบอนทรยวถพทธตนแบบเตมพนท ซงกเปนการขบเคลอนแบบทวไป ไมไดมกฎหรอบงคบหามใชสารเคม เพยงแตเปนเสมอนการปลกจตส านกรวมกน และหนหาการพงพาสงทจะท าใหชมชนไดอยใหเราใชประโยชนรวมกนตอไปใหนานทสด และยงยนทสด และวธการเดยว ณ ขณะนนทคนพบกคอ การท าการเกษตรแบบอนทรยทท าลายสงแวดลอมและสขภาพนอยทสดถาเทยบกบการใชสารเคม

ในชวงดงกลาว ก านนเลาวา ตวทานเองไดรบแนวคดของหลวงปฟก

เยอะพอสมควร ทใหเกดการตระหนกถงปญหาของสารเคมทนบวนทวความรนแรงขน เปนการคดให

ความรกความเมตตาตอสรรสง สอนเรองของการไมเบยดเบยน และใหศรทธาตอธรรมชาตวาสามารถ

บ าบดกนเองได โดยทไมตองไปท าลายดวยสารเคม ผสมผสานกบการไปศกษาดงานจากพนทชมชน

88

เขมแขง การอยกบผน าทมภมปญญาชาวบาน ตลอดถงความเชอเรองของการไมเบยดเบยน และ

การพงพงองกนของธรรมชาตจ าชวยไดในแงของการเปลยนแปลงชมชน

4.4.3 กำรท ำเกษตรอนทรยของก ำนนปญญำ

ก านนปญญา เลาวา ไดขบเคลอนเรองเกษตรอนทรยจนกระทงประสบความส าเรจ แมวาจะลมลกคลกคลาน แตกหาทางรอดมาจนได หลกการปลกพชเกษตร โดยเฉพาะตนไมผลทางการเกษตรทมมากในชมชน การปลกกจะเนนการอยรวมกนของตนไม พช ผก สมนไพร ใหธรรมชาตดแลระบบนเวศกนเอง มหนาทคอยควบคลมดแลโดยใชสารจากธรรมชาตเขาไปเตมเตม และคอยจดการใหสวนและพชทงหลายทปลกรวมกนเกดความสมดล สรางสวนของตนเองใหเปนปา เปนครอบครวพชแบบหลากหลาย แตภายหลงจากการขบเคลอนการท านาขาวเกษตรอนทรยวถพทธเกดขน กยงรวา สงทท าอยในทกวนนกเปนกรอบคดของพทธศาสนา เพยงแตวารบางไมรบาง และก านนไดช ใหเหนวา หลงจากนกระบวนพฒนาทจะเกดขนในชมชน แมวาเราจะไมไดตงกลมเกษตรวถพทธขนอยางเปนทางการ แตทกคนในชมชนจะรวานคอ เกษตรอนทรยวถพทธ แมวาจะเรยกการพฒนาในรปแบบไหน จะเรยกเกษตรพอเพยง เกษตรทฤษฎใหม เกษตรผสมผสาน แตทงหมดกคอ วถพทธทงสน ภายหลงการท างานรวมกนกบหลวงปฟกและผใหญพรเทพ ไมตองเปลยนแปลงอะไรมากในสวนของการท าเกษตร แตทเพมเขามาคอ การคดแบบชาวพทธ ท าแบบชาวพทธ ลด ละเลกแบบชาวพทธ สงไหนทท าแลวเกดผลเสยกบธรรมชาตและสวนรวมจะไมท า รจกการว เคราะหหาเหตปจจยยามทมปญหา ตองหาเหตนนใหเจอเสยกอน เมอหาเหตเจอกจะเจอกบค าตอบของการแกไขปญหา จะเกดแนวทาง วธการตาง ๆ ขนมาเพอเปนทางสการแกไข อนนคอ หลกของอรยสจ ทหลวงปทานกบอกไว และสงส าคญของการเปนชาวพทธเวลาท าเกษตร คอ จตส านก และคณธรรมกบการกระท าของเราตองเปนสง ๆ เดยวกน ไมใชแควธคดคอ ไมฆาสตว ไมเบยดเบยน แตเวลาเขาสวนคนเดยวแอบใชสารเคมฉดพน ความจรงของการเปนชาวพทธ ก านนไดบอกวา การไดดงจตส านกในกนบงของตวเราออกมาใช และสรางศกยภาพเชงบวกใหกบตวเองใหได และเมอไหรทศกยภาพเชงบวกเกดขนทงตอหนาและลบหลง นนคอ การท าเกษตรกรวถพทธทดนนเอง

ภายหลงจากกระบวนการปลกขาวเสรจสนลง ก านนไดเลาวา ไดน าวถทง

ความพอเพยงและวถพทธมาปรบใชกบสวนผลไมของตนเอง การเรยนรของผมขอหนงทเหนวาเปนสง

ส าคญทตองพฒนาใหดคอ ดน ดนเปนสงส าคญของการท าเกษตรอนทรย ทงนตองปรงแตงดนใหด ให

ดนมชวต “ทผมท ามหลกพนฐานใตดน เหนอหนาดน เราตองเรยงล าดบความส าคญของชนดนให

ถกตองเหมาะสมเชน เมอใตดนมไสเดอน กแสดงวาดนด บนดนกจะปกคลมดวยปยอนทรย ถากลววา

ไสเดอนจะสรางปญหากปลกพชสมนไพรรสขมปองกนไวจะเกดการเกอกลกนและกน แมลงวางไขใน

สวนทแหงแลง แมลงชอบพนท ๆ เหมาะสม แมลงจะขยายพนธไมไดในฤดฝนเพราะความชนแมลง

ไมคอยชอบ เมอการเรยนรวาแมลงนนกลวฝนกลวความชน กลองท าความชนดวยการปลกพชสมนไพร

89

หลายชนด และการปลกสมนไพรเราตองใชความชนนนกหมายความวา เราไดทงความชนและ

ไดทงกลนของสมนไพรทจะขบไลแมลง ก านนไดเปรยบเทยบใหเหนวา ท าเกษตรอนทรยใน 100 ตน

เสยหาย 1 ตน ถาเทยบกบการผลตในระบบเคมทเคยท านน 100 ตน เสย 30 ตน พอท าไปเรอยมน

เกดภมปญญา การเลยงมดงามกดกนเพลยไฟได มตวห าตวเบยนไวคอยปรบสมดลใหกบธรรมชาต

เปนแมลงทกนแมลง ซงเหมาะกบการควบคลมแมลงศตรพช ซงวธการน ก านนเรยกอกอยางวา

ธรรมชาตบ าบดธรรมชาตนนเอง ปยเคมใสดนยงเสย แมลงฆาเทาไรกไมหมด ใสอนทรยเพอเลยงดน

ดนน าจลนทรยไปเลยงพช พชกเจรญเตบโต สรางความชน ธาตอาหารไปสพช ตนพชกแขงแรงและ

ยงยน ท าพชเชงเดยวใหเปลยนแปลงเปนการผสมผสาน ใชสมนไพรผสมผสานปองกนขบไลแมลง แลว

กรกษาดนใหดนเลยงพช รกษาน า อนรกษธรรมชาตใหกลบคนมาใหเรวทสด ใหคนพงตนเองไมตอง

พงตางประเทศ

4.4.3.1 กำรท ำนำขำวอนทรยวถพทธ การเปลยนแปลงเกดขนอยางจรงจงอยชวงป 2551 ชมชนไดพยายาม

รวมกลมเพอหาทางออกของปญหาเดม ๆ ทเกดขนภายในชมชน ซงจดเปลยนของการตงกลมท าเกษตรอนทรยวถพทธครงแรกคอ การท านาขาวอนทรย โดยมทงผน าชมชนและชาวบานจ านวน หลายรอยคน วถพทธทชาวบานเขาใจกนในชวงเวลาดงกลาว กคอ การมพระสงฆของหมบานเขามามสวนชวยใหชาวบานไดเกดการรวมกนเพอแกไขปญหาดานการเกษตรนนเอง

ก านนไดขยายแนวคดนเพมเตมวา เปนรปแบบการท านาแบบใหมท ไมเบยดเบยนสตวเลกสตวนอย เปนวธคดของหลวงปฟกทชาวบานเหนดวย เกดจากผใหญพรเทพมหวดานการพฒนาเปนทนเดม เลยอาศยแนวทางของหลวงปเปนตวเชอมคนในชมชน เมอถงวนท านาจรง ๆ ชาวบานทงต าบลหลายรอยคนพากนไปกราบไหวขอพรจากหลวงป และสรางความสามคคดวยการชวยกนหวานขาว รวมกน สวนวธการใชน าพทธมนตแทนสารเคมนน เรมแรกหลวงปฟกทานจะน าน ามนตมารดพนธขาวทเตรยมจะหวาน หลงจากทหวานขาวแลว เมอครบระยะเวลา 7 วน 10 วน 15 วน 20 วน 25 วน และ 30 วน ชาวบานกจะน าน ามนตไปพรมลงในนา หลงจากนนทก ๆ 30 วนกจะน าน ามนตไปพรมอกครงจนกระทงขาวในนาสก และผสมผสานกบการใชปยอนทรยทผลตเองมาหวานลงในนา และใชน าหมกจลนทรยมาฉดพนชวยใหตนขาวแขงแรงสมบรณและเปนทนาอศจรรยใจ จากการประพรมน ามนตของหลวงปนนสตวเลกสตวนอย เชน นก หน ปนา และหอยเชอรรไมมาท าลายหรอสรางความเสยหายใหนาขาวเลย และชวงนเองถอวา จดก าหนดเกษตรอนทรยวถพทธไดเรมตนอยางเปนรปธรรม

วถพทธเกดจากการเคารพและศรทธาในตวของหลวงปฟกเปนทนเดมของชาวบาน จงนมนตทานมาชวยอธฐานจตท าน ามนตเพอไปรดสวนและแปลงเกษตรของตนเอง บางคนนมนตทานไปเดนไปเหยยบในสวนของตนเอง เพราะเชอวา จะท าใหภยวบตตาง ๆ ทจะเกดขน

90

ผานพนไปจากสวนของตน บางคนเอาสายสญจนมาใหทานเสก เสรจแลวน าไปลอมสวนของตนเองไว จะท าใหไมถกกบลมพาย หรอภยธรรมชาต เหลานลวนเปนกลไกทชาวบานผกพนและรสกถงความมเมตตาของทานเปนอยางด ก านนเสรมตอวา วถพทธของชาวบานกคอ การมความผกพนและศรทธาในตวหลวงป เวลามปญหากไปหาพระ แตตอมาภายหลงการเปลยนแปลงชมชนอยางจรงจง จงม การหยบยกประเดนเรองของการใชเกษตรอนทรยวถพทธเขามาพดคยกนในกลมผน า ซงกมความเหนไปในทศทางเดยวกนวา ตองนมนตหลวงปเปนผใหแนวทางและวางกรอบไวส าหรบการพฒนาชมชนอยางเปนรปแบบ และจบตองได ซงตวหลวงปเองกไดใชประสบการณของการเปนผศกษาในธรรมมาเปนระยะเวลานาน หลกธรรมททานสอน เพอน าไปสความเขาใจรวมกนของชาวบานและผน าชมชน มเพยงไมกอยาง กลาวคอ เรองของการแนวคด เชน การมเมตตาตอสรรพสตวทเปนเพอนรวมโลกเดยวกน ใหอยดวยกนดวยหลกอหงสา การไมเบยดเบยนซงกนและกนมากจนเกนความพอด การอยดวยกนอยางสนต โดยหาวธการอยางอนทไมใชสารเคมทน าไปสการท าลาย และสารเคมดงกลาวไมไดเพยงแตจะท าลายแคสตวกนพช วชพช แตท าลายเกอบทกอยางทอยบรเวณโดยรอบ ขอนคอ หลกคด หลกวเคราะห กลาวคอ หลกของความจรง 4 ประการท หรอ หลกอรยสจ ทใหชาวบานมองหาปญหาของตนเองวา ความทกขทเปนอยทกวนน เปนเปนเพราะอะไร และเกดอะไรขน แลวจะแกไขกนอยางไร เปนหลกการทน ามาใชวเคราะหถงปญหาทเกดขน และหลกปฏบตชมชนคอ การเดนบททางมชฌมาปฏปทาคอ การเดนทางสายกลาง ไมคาดหวงสงจนเกนไป แตกจะตองไมขาดทน เปนไปเพอการพงตนเอง มกนมใช ไมทกข และทส าคญสขภาพรางกายจะตองด สงแวดลอมเกดความสมดล เหลานกถอวา เปนการแกไขปญหาทตรงจด และเกดความยงยนขนในชมชนไดจรง ก านนกลาว

4.4.3.2 ผลส ำเรจปลำยทำงของก ำนนปญญำภำยหลงกำรเปลยนแปลงเกดขน ก านนไดอธบายความส าเรจของชมชนวา หลงจากการขบเคลอนเปนไป

อยางตอเนอง สงทเปลยนแปลงและเหนไดชดเจนทสด คอ สภาพสงแวดลอมดอดมสมบรณมาก พชบางชนดไมสามารถปลกไดในลกษณะดนแบบนเมอกอน ซงทกวนนกขนเอง เกดเอง เตมไปหมด สตวบางชนดกเปนประโยชนกบพชกบสวนเกดกระบวนการพงพงองกน ซงกอยรวมกนไดจรง ๆ ดงค า

ทหลวงปทานวา “เมอกอนจองแตจะท าลายกน วชพชและสตวเลกสตวนอยกจองจะกดกนท าลายสวน มนษยกจองฆาและท าลาย” แตดวยวธคดของการไมเบยดเบยนเกดขน ชวตทกชวตกสามารถอยดวยกนไดจรง ซงความส าเรจกเกดขนตามมาหลายอยาง โดยเฉพาะอยางยง ชมชนบานช าปลาไหลททงงบประมาณสรางศนยเรยนรชมชนดานเกษตรอนทรย มเครองผลตปยอดเมด มนกวชาการเขามาใหแนวทางความรเพอน าไปตอยอดท าปย และน าหมกชวภาพทท าใหเกดประสทธภาพ มผคนเขามาศกษาดงาน น าเอาไปเปนตวอยางของการขบเคลอนพนทของตนเอง แตเหนอสงอนใด ความส าเรจทไดจากการใชแนวคดหรอแนวทางน คอ ความสขทางใจ ทเหนสงแวดลอมและธรรมชาตกบมาพนตว

คนความสมดลเกดความมชวตชวา และสขภาพของผคนกเรมดขน จากทมคนเจบปวยกนเยอะ กม

91

สถตลดนอยลง รายไดกเรมมนคงขน เพราะชมชนเรมตงกลมขนมาอกหลายกลมเพอพฒนาในสวน ๆ ตางของชมชน หมดภาระปญหาดานหนสนแตมเงนออมในสวนของกลมอาชพ เปาหมายสงสดอยทการพงตนเองได และวนนชมชนบานช าปลาไหลกเปนอกชมชนทสามารถพงตนเองไดแลวในทางอาชพเกษตรกรรมโดยมสงแวดลอมทสามารถใชเปนประโยชนกบพนทท ากนไปไดอกยาวนาน มผน าชมชนท

ไดรบรางวลเกยวกบสงแวดลอม มกลมอาชพทมนคงขน และทส าคญการมศนยเรยนรชมชน เปนกระบวนการแหงความส าเรจตวหนงท เปนรปธรรมทสามารถใหความรแกคนในชมชนและบคคลภายนอกทเขามาแลกเปลยนเรยนร และกบไปพฒนาชมชนของตนทมฐานอาชพในลกษณะเดยวกน และสงทเหนชดทสดคอ ความสขของชมชนทไดคนมาซงระบบนเวศทบรสทธ ซงถอวาเปนจดสงสดของการพฒนาเปลยนแปลง

จากพฒนาการทางความคดของก านนปญญา ชนะสทธ ท าให เหนปรากฏการณของตวเองและของชมชน จากภาพรวมทเกดขน ฐานรากของการเปลยนแปลงชมชน เกดจากการตระหนกรถงปญหาชมชนทถกรมเราดวย ปญหาสงแวดลอม สขภาพ และผลพวงจากปญหาทงสองดานสการขาดทนของผลผลต เปนปญหาดานเศรษฐกจ การเขาใจในปญหาของชมชนของก านนไดถกคนพบวา เกดขนจากสารเคมภายหลงทชมชนท าเกษตรดวยวธการพงพงกบสารเคมมาเปนระยะเวลานาน ท าใหผลกระทบน ไดเกดการเตบโตและขยายเปนวงกวาง และจากปญหาดงกลาว ผน าไมไดนงนอนใจกบเหตการณทเกดขน เรมตนของการแกไขปญหาของตนเองกอน ดวยการเปลยนแปลงแนวคดจากสารเคมสการท าเกษตรอนทรยเพอลดปญหาความรนแรงทเกดขน จงเรมตนดวยการศกษาเรยนร การตงกลมท าเกษตรอนทรย การใชแนวทางดานศาสนามาเปนสวนหนงของ การขบเคลอนเปลยนแปลง และเปลยนวธการท าเกษตรดวยการใชผลผลตเกษตรอนทรยทเกดขนของการรวมกนท าในชมชน เกดการปลกพชผสมผสาน และใหคณคากบการท าเกษตรดวยการพงพงองกบธรรมชาต สรางความสมดลของระบบนเวศนใหเกดกระบวนการเกอกลซงกนและกน ระบบนเวศนเกดความหลากหลาย นานเขากเกดเปนความสมดล สภาพแวดลอมกเรมเขาทเขาทาง สภาพอากาศด ดนและน าไมมสารพษเจอปน เปนผลดตอสขภาพ ไมผลใหผลผลตเปนทตองการของตลาด ปญหา ตางคลคลายไปในทศทางทดขน และจากทก านนประสบผลส าเรจดวยตวเอง จงขบเคลอนเรยนรระหวางผน าดวยกนเอง แลวจงขยายความส าเรจนสชาวบาน และเกดเปนความส าเรจของชมชนในทสด

4.4.4 ขอคนพบของพฒนำกำรควำมคดของผน ำชมชนท มตอวถช วตชมชน เกษตรอนทรย บำนช ำปลำไหล

ความม อตลกษณของผน าแตละทาน เปนปรากฏการณส าคญทน าไปส การตดสนใจของชาวบานทเหนคลอยตามไปกบผน า คอ บทบาทของผน า ทเกดจากแนวคด และ การปฏบตโดยเรมตนจากตนเอง และขยายสชาวบาน และชมชน จากตนเองทไดรบรถงผลส าเรจแลว

92

ซงเกดจากการปฏบตดวยตวเอง จากองคประกอบหลายอยาง เชน เกดจากกระบวนการเรยนร เกดจากการใชภมปญญา เกดจากการน าหลกธรรมทางศาสนาไปประยกตใช เกดจากระบวนการกลม ทงนกลวนมาจากการขบเคลอนจากผน าเปนส าคญ จนน ามาสการเกดความรสกนกคดรวมของชาวบานไปกบผน า จากการศกษาชมชนซงเปนการศกษาดวยการเขาไปสมภาษณพดคยกบผน าชมชน ผสมผสานการสงเกตจากผศกษาเองซงการศกษาจงเปนการศกษาตามขอเทจจรงทเกดขนในชมชน เหตการณทเกดขนเปนเหตเปนผลเชอมโยงกนอยในตวของชมชนเอง ชวงระยะเวลาแตละชวงนนลวนบงบอกการเปลยนแปลงทเกดขนซงถอวาเปนพฒนาการณของชมชนบานช าปลาไหลเปนไปอยางนาสนใจ บรบทปญหาชมชน (bad practices) เปนสวนส าคญทท าใหเกดเปนแรงกระตน ถอวาเปนสวนหนงทเปนกลไกส าคญทน าไปสการเปลยนแปลงขบเคลอนเปลยนแปลงชมชนจากเกษตรเคมส การเปนเกษตรแบบอนทรย โดยมกระบวนการส าคญของการเปลยนแปลงน คอ ผน า ถอวาเปนทรพยากรชนส าคญทท าใหการเปลยนแปลงจากตนเองสการเปลยนแปลงชมชน จนกระทงเปลยนจากชมชนปญหาเปนชมชนพงตนเองไดในทสด (best practices)

ชมชนบานช าปลาไหล มปญหาเปนบอเกดของการเปลยนแปลง ซงปญหาทงหมด ผน าและชาวบานไดสรปอยางเปนเอกฉนทวา เกดจากการใชสารเคมสะสมเปนระยะเวลานาน จนกระทงสงผลกระทบมหาศาลทงในระดบตวบคคลและชมชน อนไดแก เรองของสขภาพ ถอเปนเรองใหญทสาธารณสขจงหวดจนทบรตองเขามารวมและชวยแกไขอยางเรงดวน มการแตงตงประธานสมชชาเพอแกไขปญหาสขภาพชมชน เรองของสภาพแวดลอมทเปนพษ ซงสารเคมทชาวสวนใชนนเกดการตกคางไปทวทงสภาพพนดน อากาศ รวมถงในน ากนน าใช เปนปญหาระยะยาวตอระบบนเวศและสงแวดลอม เกดการเสยหายในวงกวางและเปนปญหาแบบลกโซ สงผลกระทบถงระบบเศรษฐกจชมชนทเปนกลไกขบเคลอนถงความอยรอดเรองของปากและทองของชาวสวนทตองมทนไวคอยหมนเวยน เมอปญหาเกดขนความตอเนองทางการผลตกสะดดจนกระทงฉดชาวชาวบานช าปลาไหลเกดปญหาไปตาม ๆ กน แตปญหาชมชนไมไดถกวางเฉย แตเปนเสมอนหนงแรงเสรม (empowerment) ส าหรบชมชน ใหลกขนและเปนสวนส าคญในการสรางชมชนจากปญหาดงกลาวสการเรมตนสรางชมชนเกษตรอนทรยมาจนกระทงปจจบน

จากขอมลเบองตน ท าใหเหนถงความส าเรจของชมชนเกดจาก ปจจยทงภายในและภายนอก ทมผลตอการพฒนาศกยภาพการท าเกษตรอนทรยของชมชน ดงจะไดยกประเดนตาง ๆ จากการสมภาษณและพดคยกบผน าชมชนซงถอวาเปนหวใจหลกของชาวบานและชมชน ในการสนบสนนแนวคดตาง ๆ ซงถอวามสวนชวยใหชมชนไดมการเคลอนไหวจนน าไปสการพฒนาและแกไขปญหาเปนไปในทางทดขน และตวชวดหนงของชมชนทเปนปรากฏการณจรงทเกดขนกคอ การไดรบเลอกใหเปนชมชนตวอยางในการมวถชวตทพอเพยงและการอยดวยกนอยางมความสข มรายได และทส าคญมอาชพทมนคงถาวรมาจนปจจบน ภายหลงเปลยนแปลงมาเปนชมชนเกษตรอนทรย ดงน

93

จงไดยกประเดนขางตนเพอท าการวเคราะหขอมลทไดทงสมภาษณผน าและจากการสงเกตชมชน ปจจยทงภายในและภายนอกทเกดขนและมสวนในการผลกดนใหชมชนไดประสบผลส าเรจ ซงผวจยจงไดยกปรากฏการณของชมชนขนมาวเคราะหเพอหาปจจย ความส าเรจดงกลาว เพอเปนแนวทางของชมชนหรอพนททสนใจ เปนการถอดบทเรยนของชมชน ทมผน าเปนผเขมแขงดวยอดมการณทางความคด และเปนผเรยนรและปฏบตดวยตนเอง จากการถอดบทเรยนของชมชนบานช าปลาไหล ท าใหเหนถงความส าคญของบทบาทหนาท และความรบผดชอบของผน าชมชนวามสวนส าคญในการเปนผขบเคลอนเปลยนแปลง โดยมปจจยรอบขางท าหนาทเกอกลใหเกดเปนผลส าเรจของสวนรวม ดงนความส าเรจของผน ากกลาวไดวาเปนความส าเรจของชมชนเชนกน จากการศกษาบรบทของชมชนบานช าปลาไหลแหงน

จากเหตผลด งกล าวท าให เหนภาพของผ น าชมชน ถอวา เปนผน าทาง การเปลยนแปลงทงเรองของทศนคตของคนในชมชน รวมถงการเปนผน าการลองผดลองถกจนเกดความส าเรจขน แลวจงขยายความส าเรจนนตอไปยงบคคลอน หากดจากบทบาทของการเปนคน ๆ หนงในชมชน จะเหนวา ผน าเรมเปลยนแปลงชมชนจากตวเอง จากคนในครอบครว และคอย ๆ คบคลานมาพฒนาวถชวตของคนในชมชน เรมตงแตการใหค าแนะน า การเปลยนแปลงทศนคตของคนในชมชน ไดอาศยกระบวนการกลมเปนกลไกในการสรางกลมเกษตรอนทรย และสรางรายได จะเหนวา แนวคดของผน าชมชน ถอวาเปนปจจยตวหนงทน าไปสการจดการทดดานเกษตรอนทรยของชมชน จนสามารถเปนชมชนตวอยาง และเหนอสงอนใด จากวถชวตของชมชนในอดตจากการบอกเลาผานผน า ไมนาจะมาเปนชมชนเขมแขงไดอยางทกวนน แตดวยอดมการณ และแนวคดทถอไดวาเปนเรองของสวนบคคลจรง ๆ ทยอมเสยสละทงทรพยสนสวนตน และภมปญญาทเคยใชชวตอยในบรบทของชมชนของตน จงยอมรถงจดออนและจดแขงของชมชนตนเองด ไมเพยงแตรและผานไป แตผน าเรยนรเพอการพฒนา จงท าใหเหนบทบาททส าคญมากในการเปนผน าทางความคด และเสยสละตอชมชน การพฒนาศกยภาพของชมชนในแตละอยาง ถอวาเปนเรองทยากมากส าหรบผน าทจะเปลยนแปลงความคดของคนทกคนไดสอดคลองไปในทศทางเดยวกน หากเชอตามค าบอกเลา และจากการเหนชมชนกลายเปนชมชนตนแบบอยางนแลว กอดคดไมไดวา ภาวะผน า วสยทศน อดมการณ ความเสยสละก าลงกาย กระบวนเรยนรทงทเกดจากตนเอง และเกดจากคนอน รวมถง ภมปญญาของผน า ถอไดวา เปนผอยเบองหลงความส าเรจเหลานอยางปฏเสธไมไดอยางแนนอน

94

ภาพท 4.2 ขอคนพบการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน: บานช าปลาไหล ทมา: ผวจย

ผน ำ คอศนยกลำงของกำรเปลยนแปลง

ปญหำสขภำพ ปญหำสงแวดลอม ปญหำเศรษฐกจ

กระบวนการเรยนร

เปนเหตแหงการเปลยนแปลง

ศรทธาพระสงฆ

กาชวยเหลอของภาครฐ

ศกษาปญหาชมชน

สการเปลยนแปลง

เครอญาตและคนสนท ชาวบานและชมชน

เรมตนจากตนเอง

เปลยนจากเกษตรเคมเปนเกษตรอนทรย (ขอสรป)

ความคาดหวง กรอบคดการสรางชมชน

- เกษตรอนทรย - พงพงองธรรมชาต - ใชทรพยากรทมอย - ปลกพชผสมผสานสรางครอบครวพชผล

- แกไขปญหาสขภาพ - สงแวดลอมสมดล - แกปญหาเศรษฐกจ - เปนชมชนพงตนเอง

ภมปญญา

กระบวนการกลม

ปญหาชมชนในอดต

ศนยเรยนรชมชน

95

4.5 วเครำะหผลกำรศกษำ การสรางชมชนเกษตรอนทรย ศกษาผานผน าชมชน บานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง

อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร ภายหลงการศกษาชมชนจากพฒนาการทางความคดของผน าและพฒนาการของชมชน โดยการเลอกกลมประชากรหลกคอ ผน าทเปนทยอมรบ และประสบผลส าเรจในดานการเปลยนแปลงการท าเกษตรอนทรย การศกษาผานผน าชมชนในแงทางความคดและ การปฏบตตอชมชนของและการศกษาพฒนาการทวไปของชมชน ตลอดจนการไดรบรถง การแกปญหา และเกดเปนผลส าเรจขนตอผน าและชมชนในเวลาตอมา ดงนสดทายของการศกษา น าสการวเคราะหผลการศกษาและขอคนพบตามวตถประสงคของการวจยดงน

4.5.1 เพอศกษำพฒนำกำรของชมชนและพฒนำทำงควำมคดของผน ำชมชนจำกกำรกท ำเกษตรแบบเคมสกำรเปนชมชนเกษตรอนทรย

ผน าและชมชนบานช าปลาไหลในอดตประกอบอาชพท าสวนเกษตรเคมเปนหลก จนเปนบอเกดปญหาส าคญในชมชน คอ ปญหาดานสขภาพ ปญหาดานสงแวดลอม และจากปญหาในสองดานขางตน สงผลกระทบสปญหาดานเศรษฐกจ ตอมาผน า ไดใชศกยภาพของตนเอง โดยเรมตนเปลยนแปลงจากตนเอง ดวยการเปลยนรปแบบการท าเกษตรแบบเคมเปนรปแบบของเกษตรอนทรยแทน เกดการตระหนกรถงปญหาจนเกดแนวคดหาทางออกจากปญหา โดยการเลอกท าเกษตรรปแบบการพงพงองกบธรรมชาต เรมจากเปลยนแปลงในพนทตนเอง จากพฤตกรรมของการท าลาย เปลยนมาเปนการเสรมสรางดวยระบบคณธรรม ยดแนวทางการไมเบยดเบยน การไมฆาสตวตดชวต ใชกระบวนการทางธรรมชาตเปนสวนหนงในการฟนฟ หนมาปลกพชผสมผสานจากสมนไพร และ พชสวนครว สรางครอบครวพชใหมกระบวนการเกอกลกนดวยระบบธรรมชาต และใชกระบวนการทางเกษตรอนทรย ดวยการผลตปยอนทรยและน าหมกชวภาพขนมาใชเอง และกระบวนการดงกลาวน เกดการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมเกดการสมดลกน สภาพของดนมความชมชน อดมสมบรณไปดวยพช และแมลง ผลผลตมคณภาพ สรางรายได

ความส าเรจของผน าไดมองคกระกอบอยางอนทเปนสวนส าคญของความส าเรจทเกดขน ประกอบไปดวยปจจยทงภายในชมชนและปจจยทเกดจากภายนอก ดงน ปจจยทส าคญทเปนสวนเตมเตมและความส าเรจของผน าและชมชน เพอน าไปสการเรยนรวา มอะไรเปนองคประกอบ และเกดความเกอหนนเกอกลกนอยางไร ถงสรางชมชนเกษตรอนทรยใหประสบผลส าเรจได ซงสามารถวเคราะหไดดงน

96

4.5.2 ปจจยควำมส ำเรจของชมชนตอกระบวนกำรสรำงชมชนเกษตรอนทรยผำนผน ำชมชน

4.5.2.1 ปจจยด ำนผ น ำชมชน เปนทรพยำกรมนษยท ส ำคญส ำหรบ กำรเปลยนแปลงแนวคดและวถปฏบตดำนเกษตรชมชน

ผลส าเรจเรมตนจากผน า จงเรมมการขยายแนวทางเกษตรอนทรย ออกไปสคนในครอบครว ญาตพนอง จนทายทสดขยายสชมชน ดงนจงกลาวไดวา แรงกระตนของปญหาชมชน เปนแรงเสรมอยางหนงทท าใหภาวะของผน าเกดขน และน าสการเปลยนแปลงทางความคด และการกระท าออกมาเปนล าดบ

ทงน ยงพบวา คณสมบตของผน ามสวนส าคญตอการตดสนใจของชาวบานตอการยอมรบและเกดเปนความรสกรวมในแนวคดการพฒนาของผน า และน าไปส การท างานระหวางผน ากบชาวบานและชมชน ซงคณสมบตของผน าดาน อดมการณทางความคด แนวแนตอการพฒนาเปลยนแปลงใหชมชนมความเปนอยทดขน แลคณสมบตอกดานคอ ความคดรเรมและสรางสรรคเกดจากการสรางกลไกกลม ดงทพรเทพสายพานช “ไดกลาววา การท าเกษตรอนทรยวถพทธเปนการสรางความรกความสามคคขนระหวางกบชมชน การพฒนาไมควรจ ากดอยทพนทใดพนทหนง แตควรเกดขนกบทกพนทและทกชมชน” นอกจากนยงพบวา ความส าคญของบทบาทหนาท และความรบผดชอบของผน าชมชน มสวนส าคญในการเปนผขบเคลอนเปลยนแปลง โดยมบทบาทดานทศนคตทดตอตนเองและตอสวนรวม ดงเชนค ากลาวของค านง ชนะสทธวา “วนนนเปนผน าทางการท าเกษตรแบบเคมได วนนกสามารถเปนผน าดานเกษตรอนทรยไดเชนกน” ทงน มปจจยรอบขางท าหนาทเกอกลใหเกดเปนผลส าเรจในดานอน ๆ

ผน าเปนทรพยากรมนษยทส าคญส าหรบการพฒนาเปลยนแปลง ผน าเปนกลไกหนงทอยทงเบองหนาและเบองหลงของการเปลยนแปลงทเกดขนของชมชนบานช าปลาไหล จากพฒนาการทเกดขนของชมชน ยงคงชใหเหนถงความส าคญของทรพยากรมนษยทยงคงเปนทรพยากรชนเอกทขาดไมได จะเหนไดจากการเรมตนพฒนาการท าเกษตรอนทรยของผน าทเปนทงระบบความคดและการปฏบต

นอกจากนผน าเปนประโยชนตอชมชน เปนผน าทมองคประกอบส าคญ กลาวคอ คดแกไขปญหาเพอผลส าเรจของสวนรวมมากกวาสวนตน ผน าชมชนแหงบานช าปลาไหลไดใหคณคาทางการผลตบนฐานของความพอเพยง พอด มงเนนผลประโยชนใหเกดขนกบชมชนมากกวาการมงเนนหาผลผลตและผลก าไรใหกบตนเอง เปลยนแปลงการผลตในรปแบบของความยงยนกบชมชนดวยปญญานยม ดงทปญญา ชนะสทธไดพดวา “การยอมรบตอระบบอนทรยเทากบการยอมรบความพอเพยง เพราะคณคาของการท าเกษตรอนทรยคอ การสรางภมคมกนใหเกดการเปนอยแบบพอเพยง” จะเนนการผลตทเหมาะสมกบธรรมชาต ไมท าลายทรพยากรและสงแวดลอม ดงค าพดของ

97

พรเทพ สายพานชวา “จากทตงเปาหมายจะเพมผลผลตใหไดมาก เพอหวงผลก าไร เปลยนแนวคดมาเปนการท าสวนเกษตรแบบพอเพยง เปาหมายเปลยนเปนการพงพาตวเอง อยแบบพอมพอกนกสามารถมความสขได” ซงประโยคดงกลาวท าใหเหนวา การเปนผน าการเปลยนแปลง ตองกลาตดสนใจและเปนผทรเรมการพฒนา จงเปนผน าทน าไปสการเปลยนแปลงได

ความพเศษของชมชนบานช าปลาไหล มผน าชมชนเปนหวเรอใหญในการเปลยนแปลงชมชน ผวจยยงคนพบปจจยส าคญดานผน าทางจตวญญาณ กลาวคอ หลวงปฟก พระสงฆประจ าต าบลสองพนอง และมบทบาทตอวถชวตของชาวบานและผน าในแงของวธคด จากการเทศนสอน ใหเหนถงประโยชนและโทษของการพฒนาอาชพของชาวบานในขณะนน ท าเหนวา บทบาทของพระสงฆกบการพฒนาควรมอยตอไปในสงคมไทย ดงทหลวงปฟกไดเขามาเปนสวนหนงของการเปลยนแปลงชมชนบานช าปลาไหล ทงทางตรงและทางออม ดงน

4.5.2.2 ปจจยดำนผน ำทำงจตญำณ เปนกำรสรำงควำมส ำเรจดำนวถชวตชมชน มคณธรรมของกำรสรำงอำชพเกษตรกรรม

ผน าดานจตญาณ ไดเปนจดศนยกลางของการเชอมโยงคนกบคนใหเกดการพฒนารวมกน เปนผมคณสมบตและองคประกอบส าคญทท าใหเกดความนาเชอถอ จนเกดความเคารพและศรทธาของชาวบาน จงสามารถดงศกยภาพดานหลกธรรมทางศาสนากบชาวบานไดอยางมประสทธภาพและมพลง และความเชอถอของชาวบานทมตอผน าทางจตวญญาณ เกดจากคณสมบตทมอยในตวของผน าดานจตวญญาณตอไปน

เปนพระสงฆพฒนาตวอยางของชาวบาน เปนพระนกพฒนาประจ าวด ดวยการท าเกษตรอนทรยขนภายในวด สามารถเทศและสอนชาวบานใหเขาใจในหลกธรรมทางศาสนาโดยการประยกตค าสอนใหเขากบสถานการณปจจบนของชมชนไดเปนอยางด โดยเฉพาะการใชหลกธรรมประยกตเพอใหเกดการแกไขปญหาชมชน ทงนยงเปนผมเมตตาจตชวยเหลอชาวบานทงทางโลกและทางธรรม และในขณะเดยวกน ตลอดถงการเปนศนยรวมทางจตใจในการพฒนาของผน าชมชนและชาวบาน ใหเกดแนวรวมเพอการพฒนาในรปแบบกลม ดงจะเหนไดจากการท านาขาวเกษตรอนทรยวถพทธ นอกจากนยงเปนผวางกรอบคดดวยหลกการทางศาสนา เพอเปนแบบแผนน าไปแกไขปญหาชมชน เปนกระบวนการเชอมโยงและองอาศยกนและกนระหวางชาวบานกบหลกคดทางศาสนา เปนกระบวนการชมชนทยงคงท าใหเหนภาพของการพฒนารวมกนของวดและชมชน ทยงแสดงใหวา รปแบบของการพฒนาดงกลาว ยงคงส าคญตอชมชนตอวถชมชน เพราะจะสรางความมนคงทางจตใจทมคณธรรมส าหรบน าชวต และคณสมบตขอสดทาย เปนผมภมธรรมทางศาสนาอยางแตกฉาน สามารถน าหลกธรรมของศาสนา น าออกมาเลอกใชใหสอดคลองกบวถชวตชมชนได โดยไมขดแยงกน จงจะเปนการดงเอาหลกธรรมนน ๆ มาประยกตใชใหเกดประสทธผลกบชมชนไดจรง และเกดการคลอยตามไดของชาวบานและผน าชมชน

98

ดงค ายนยนของค านง ชนะสทธวา “แนวคดส าคญอกอยางหนงทท าใหความคดเรองเกษตรอนทรยยงคงอยในความรสก ไปท าบญทวดหลวงปฟกทไดเทศสอน ใหยอมรบ การอยรวมกนของธรรมชาตและสรรพสงวา เปนอนหนงอนเดยวกน แมลงทใชสารเคมฆา วนนหมดหรอยง ฆามากปกยงฆาไมหมด อยาฆาเลย พงพงกนดกวา ไดผลมากกวาท าลาย”

การมองเหนถงความส าคญของแนวคดผน าทางจตวญญาณ จงมสวนส าคญของการตดสนใจของผน าแลชาวบาน สอดคลองกบก านนปญญา ชนะสทธวา “หลวงปเปนพระสายปฏบต จะมแนวทางในการปฏบตเรองของศลและพระวนยเปนส าคญ การรกษาศลถอเปนเรองใหญส าหรบพระ แตเขาใจในวถชวตชาวบานวาตองท ามาหากน แตตองรกษาศลไวบาง การไมใชสารเคมกถอเปนการรกษาศลขอทส าคญมากคอ ปาณาตบาต ดงค ากลาวของหลวงปวา “อยาคดนะวาสารเคมจะใชฆาไดเพยงสตวและแมลง แตโยมไมรหรอวา ฆาคนไปแลวกคน จากการบรโภคผลผลตทออกจากสวนของเราไป ซงการฆาคนถอเปนบาปหนกมากในค าสอนของศาสนาเรา ก านนปญญา เสรมตอวา นเปนเรองเลก ๆ แตพวกเราไมเคยไดคด แตพอฟงแลวกจรงอยางททานวา “นถาไมเปลยนวธการท านะ พวกผมกคงไมคดวาพวกผมฆาคนหรอกนะ”

ดงน การเชอมโยงกนของพระสงฆกบชาวบานตลอดจนวถการด าเนนชวตประจ าวนของเกษตรกรบานช าปลาไหลทยดหลกธรรมค าสอนเปนกรอบปฏบตในการด าเนนชวต เชน การใชหลกอรยสจ น ามาสรางกรอบคดของปญหาชมชนใหแคบลง หาความส าคญของปญหานน สาเหตแหงปญหา เมอทราบขอเทจจรงกจะแกไขปญหาไดตรงจด แมแตการท าบญตกบาตรกบพระสงฆ การเขาวดปฏบตธรรม ทเกดขนในชวตประจ าวน การซมซบในประเพณวฒนธรรมทสบสานการปฏบตสบตอกนมาจากรนสรน ยงคงเปนแบบแผนปฏบตในชมชน การใชหลกมชฌมาปฏปทา เปนแนวทางในการด าเนนชวตเพอมวถชวตแบบพอเพยง พออยพอกน การไมคดฆาสตวตดชวตเปนกระบวนการรกษาศลขอส าคญทจะเปนฐานของการน าไปสการกษาขอตอไปอยางเครงคด ตลอดจนการไมเบยดเบยนกนและกนแลว ยงรวมไปถงธรรมชาต พชและสตวตาง ๆ ทงน

จงถอไดวาเกษตรกรของบานช าปลาไหล มการปรบเปลยนวถชวตไปตามหลกธรรมค าสอนแหงพระพทธศาสนา โดยผานความรความเขาทางศาสนาจากพระสงฆ ตระหนกถงคณคาในการแกไขการพฒนาทางอาชพของชมชนดวยการมคณธรรมน าชวต ซงตรงขามกบ การหลกของการเบยดเบยนแยงชงจนน าไปสความรนแรง ดงค ากลาวของค านงวา “การคดแบบ ชาวพทธ ท าแบชาวพทธ ลด ละเลกแบบชาวพทธ สงไหนทท าแลวเกดผลเสยกบธรรมชาตและสวนรวมเราจะไมท า สงส าคญของการเปนชาวพทธ คอ จตส านก คณธรรมกบการกระท าตองเปนตองเปนสงเดยวกน วธคดคอ ไมฆาสตว ไมเบยดเบยน แตเวลาเขาสวนคนเดยวแอบใชสารเคมฉดพน ดงทก านนปญญากลาววา “การไดดงจตส านกในกนบงของตวเราออกมาใช และสรางศกยภาพเชงบวก

99

ใหกบตวเอง และเมอไหรทศกยภาพเชงบวกเกดขนทงตอหนาและลบหลง นนคอ การท าเกษตรกร วถพทธทด”

อกนยหนงทไมสามารถมองขามคอ ปจจยภายในทมความส าคญตอ วถชวตชมชน ดจากวถชวตของผคนหรอประชากรสวนใหญในชมชนบานช าปลาไหล การด าเนนชวตทมอาชพเหมอน ๆ กน จงมวธการคดและการปฏบตทสอดคลองกน จากการบอกเลาของผน า ท าใหเหนภาพโดยรวมของชมชนการมวถชวตทเหมอนกน น าไปสแนวคดการท างานรวมกน หรอความสมพนธทางเครอญาต จงไดใชโอกาสของกลมทไมเปนทางการนสรางความมนคงทางอาชพ และเปนฐานในการสรางกลมอน ๆ ตอมา

4.5.2.3 กระบวนกำรกลมเปนปจจยหนงของควำมส ำเรจดำนเศรษฐกจ และวถชวตชมชน

กล มเปนป จจ ยท ผ น าชมชนใช เปนกลไกแก ไขปญหาของชมชน กระบวนการกลมของชมชนบานช าหลาไหล เกดขนอยางนอย 3 ครงจากปรากฏการณชมชน ครงแรกเปนกลมทเกดขนแบบไมเปนทางการเปนกลมยอยส าหรบผน าและเครอญาตตงกลมท าเกษตรอนทรยขน โดยมวตถประสงคเพอสงเสรมและรณรงค การพงพงทรพยากรจากธรรมชาตเพอใชในการเกษตร ดงทค านง ชนะสทธ ไดกลาววา “เรมแรกของการท าเกษตรอนทรยเปนการเรมตนจากตนเอง จนรสกถงประโยชนหลายอยาง จงเรมตนชวนกลมผน า และเครอญาตรวมกนตงกลมท าเกษตร เพอชวยเหลอกนในเบองตนดานการท าเกษตรอนทรย ภายหลงการศกษาดงานทมาบเออง จงเกดการจดประกายกลมเกษตรอนทรยขน เกดการชกชวนกนดวยวาจา และแลกเปลยนความรกนในกลมยอยระหวางบคคลกบบคคล ทมอาชพ วธคดและการปฏบตเหมอนกน”“ และครงทสองหลงจากกลมยอยสรางความเขมแขงขน จงเกดกลมผลตปยอนทรยขน ส าหรบขายและใชในชมชน เปนกลมทเกดจากการใชเงนทนภาครฐตงกลมผลตปยอนทรยขนโดยมเปาหมาย 2 ประการ เพอสรางรายกบผลตใชในชมชน จนเกดเปนผลส าเรจจดตงวสาหกจชมชนปยอนทรยบานช าปลาไหลในเวลาตอมา ดงท พรเทพ สายพานช กลาววา “กลมเกดจากการกเงนกองทนหมบานเพอสรางกลมอาชพดานการเกษตรอนทรย ในขณะเดยวกนกเปนการสรางรายไดเขากลมดวยการผลตขายใหกลบทงภายในชมชนและบคคล ภายนอก ภายหลงเกษตรอนทรยถกน าไปขยายผลและเกดการน าไปใชในวงกวาง” และครงท 3 เกดการรวมตวกนของหลายชมชน โดยแกนน าเปนผน าของชมชนบานช าปลาไหล เกดกลมท านาขาวอนทรยวถพทธขน โดยมเปาหมายส าคญ คอ การไดอปโภคและบรโภคเขาทปลอดภยจากสารเคม เปนการท านาขาววถพทธทใชกรรมวธของธรรมชาต ใชน าพทธมนต ใชปยอนทรย ใชน าหมกชวภาพ และใชภมปญญาชาวบานผลตนาขาวอนทรย และท าเปนลกษณะเครอขายชมชน มหลายหมบานเขารวมจงเปนกลมนาขาวอนทรยต าบลสองพนองขน ดงทปญญา ชนะสทธ กลาววา “เครอขายกลมนาขาวเกษตรอนทรยวถพทธเกดจากการรวมตวกนของหมบานในต าบลสงตวแทนเขารวมกจกรรม

100

จนกระทงเกดพลงของการผลต นอกจากคณคาของรายได ยงเปนคณคาของความรกความสามคคไดเกดขนในชมชน”

จากการรวมกลมเพอท าเกษตรอนทรย ไดน ามาซงการจดการรายไดของชมชนทเปนผลพวงมาจากการมวสาหกจชมชนเกษตรอนทรย และจากรายไดทเขามายงกลม ประธานกลมจะจดสรรปนสวนใหสมาชก ในรปแบบการออมทรพยใหกบกลมสมาชก เพอน าไปส เปนเงนกองทนสวสดการกลม เชน สวสดการการศกษาลกหลาน คารกษาพยาบาล เปนตน ซงในสวนนเอง ท าใหชมชนดเขมแขงและเปนเอกภาพมากขน จงท าใหกลมสามารถบรหารจดการกบรายไดอยางเปนระบบ ในเรองของรายไดมากกวารายจาย และปญหาเรองหนสนกลดลงของชมชน จากการตงกลมวสาหกจชมชนเกษตรอนทรยขน กลมอาจมความส าคญในหลายดาน รวมถงการสามารถน าไปใชเปนอ านาจตอรองจากภายนอกไดอกดวย แตกลไกนกท าใหเหนแนวคดของคนในชมชนวา พวกเขาพรอมทจะปกปองตวเอง และปองกนชมชน ดงค ากลาวของพรเทพ สายพานชวา จาก “กระบวนการกลมเกษตรอนทรยของชมชน เปนการท าขายสวนหนง และเปนการท าใชเองดวยสวนหนง สมาชกซอในราคาทถก จงตงกองทนกลมออมทรพยขน ภายหลงจากทรวามชาวบานยากจนอยจ านวนมาก ภายหลงการมกลม ภาระหนสนของชมชนกลดลง และยงไปกวานน ในกลมของคนจนมเงนออมจากกองทนกลมเกษตรอนทรยเพมขนทกเดอน”

4.5.2.4 ปจจยดำนศนยเรยนรชมชนเปนปจจยสควำมส ำเรจของควำมสมพนธระหวำงผน ำกบชำวบำน และเปนกำรสรำงเครอขำยดำนเกษตรอนทรย ของชมชนบำนช ำปลำไหลกบชมชนอน

ศนยเรยนรถอวาเปนกระบวนการพฒนาศกยภาพของความเปนมนษยดานปญญา เปนการยดโยงการพฒนาความร พฒนาคน และพฒนาอาชพตอยอดความส าเรจของชมชนขนไปอก ศนยเรยนรเปนการจรรโลงความรและการพฒนาเพอไมใหหายไปจากชมชน และยงเปนเสมอนสญญาณบอกถงวธการพฒนาของคนในชมชนวา มความรสกนกคด และทศนคตทเปนไปในทศทางเดยวกน ท าใหเกดความรสกถงคณคาของทรพยากรชมชน นอกเหนอจากศนยเรยนรชมชน จะเปนสมบตอนทรงคาของชมชนทจบตองไดแลว ยงเปนการสรางเครอขายใหกบชมชนอนไดมาเรยนร เกดกระบวนการเรยนรแลกเปลยน เกดเปนความสมพนธระหวางผน ากบผน า ชาวบานกบชาวบาน และชมชมระหวางชมชน เมอความส าเรจไมไดถกจ ากดอยเพยงแตชมชนบานช าปลากไหล แตยงสามารถขยายไปสชมชนใกลเคยง เกดการสรางเครอขายมพลงอ านาจเพมขน อาจเปนขอดในการอ านาจทางเครอขายกลมเพอตอรองจากปจจยภายนอก ในเรองของการตลาดส าหรบคาขายผลผลตทเกยวกบเกษตรอนทรยของชมชน เรองของงบประมาณทมเขามาในชมชน เรององคกรปกครองทองถนการบรหารจดการทรพยากรชมชนทมากขน เหลานถอเปนปจจยเกอกลของกนและกน

101

ศนยเรยนรชมชนยงเปนปจจยเสรมทท าใหชาวบานในชมชนทยงไมเหนประโยชนของการท าเกษตรอนทรย เกดการตระหนก และรบรถงวถการปฏบตของชมชนทพงพงองแอบกบการท าเกษตรแบบอนทรย การไมกลมกอนในอาชพ กจะน าซงความเสยโอกาสในหลายดาน และการด ารงชวตอยในทามกลางของผคนทมการพฒนารปแบบทเปนไปในทศทางเดยวกน การ ม ศนยเรยนรรวมกน ยงถอไดวาเปนกระบวนการสมพนธของคนกบคนทตองใชชวตรวมกน เกดการปรกษาหารอกน ใชฐานของศนยเรยนรเปนประชาคมส าหรบหมบาน และน ามาซงการสรางอาชพอน ๆ รวมกน และใชเปนเวทส าหรบแลกเปลยนเรยนรปญหา กจะน าไปสการแกปญหาทถกตอง และเกดกระบวนการมสวนรวมกนคด รวมกนปฏบต และรวมกนใชประโยชนในความส าเรจทเกดขน ดงค ากลาวของ ค านง ชนะสทธวา “ศนยเรยนรชมชน เปนแหลงรวมคลงปญญาของชมชนไวดวยกนในหลาย ๆ ดาน จะมกระบวนการเลอกหาบคลากรของชมชน ในดานความร ความสามารถ และความถนดของผคนในชมชน มาเปนสวนหนงของศนย เพอเปนเครองมอในการใหความร และถายทอดความส าเรจของชมชนใหกบคนอนไดน ากลบไปประยกตใชแกชมชนตนเอง”

ปจจยภายในททรงคณคาและครควรแกการอนรกษไวไมใหหายไปจากชมชน หรอหมบาน เปนปจจยทสรางองคความร สะทอนใหเหนถงวถชวตความเปนอยทเกยวของกบสงแวดลอมและทรพยากรทส าคญของชมชน เปนการดงเอาศกยภาพทางความรและความสามารถทเกดขนโดยธรรมเหลานมาใชใหเกดประโยชนแกตนเองและชมชน กลาวคอ

4.5.2.5 ปจจยดำนภมปญญำชำวบำนของผน ำชมชนบำนช ำปลำไหล ไดสรำงควำมส ำเรจของอำชพสกำรพงตนเอง

ภมปญญาเปนคลงปญญาทไมมขาย เปนกระบวนการเรยนรจากประสบการณและมรดกตกทอด กลาวไดวา ชมชนใดมภมปญญา เทากบมความส าเรจแบบยงยนแลวครงหนงของการพฒนาชมชนของตนเอง การใชภมปญญาทองถน เปนเสมอนการดงศกยภาพของทรพยากรมนษย และทรพยากรชมชนออกมาใชอยางมคณคา ดงทผใหญค านงกลาวไว

จากแนวทางของการใชภมปญญาชาวบาน เปนตนทนทางชมชนทส าคญมาก ซงหากชมชนใดมภมปญญาทองถนมากเทาใด กยงสรางโอกาส ในการลดตนทนและรายจายไดมากขนเทานน เพราะการใชภมปญญา จะเกดจากการน าทรพยากรทางธรรมชาตทหาไดจากชมชนและน ามาสรางศกยภาพดวยองคความรและความสามารถของปราชญชาวบาน และการผลตจาก ภมปญญาเกดขนมากเทาไหร กยงลดตนทนการใชจายมากขนเทานน เพราะผลผลตจากภมปญญาจะตองเปนผลทเกดจากการไมใชตนทนสง ดงจะเหนไดจากชมชนบานช าปลาไหล ไดใชคลงปญญาชมชนดานสมนไพรเพอท าเกษตรอนทรย ในรปแบบของการปลกเพอใชเปนการขบไลแมลง หรอเปนในลกษณะการแปรรปเปนน าหมกชวภาพ ตลอดถงภมปญญาดานการท านาขาวอนทรยวาตองใชกรรมวธแบบใดจงจะเกดประโยชนกบนาขาว ซงกระบวนการความรดานภมปญญา เปนคณลกษณะ

102

พเศษของแตละคนและแตละพนท ซงเกดจากการสะสมและเพาะบมจนเกดเปนความช านาญจนกระทงเปนองคความรขนมาใชเตมเตมในสวนทขาดหายไป หรอเขาไมถงในการพฒนาของชมชน ดงเชนค านง ชนะสทธกลาววา “สมนไพรมทงรสขม รสหวาน รสเปรยว รสฝาด เหมนกม หอมกม เหลานมความหมายในตว การน าไปปลกผสมผสานกบพชไมผล กตองรวาจะปลกอะไรในบรเวณนน เชน ถารวาตนไมผลตนนมเชอแบคทเรยเยอะ กใหปลกสมนไพรชนดรสขม จ าพวก ฟาทะลายโจร บอระเพด สะเดา หญาใตใบ โทงเทง กสามารพชวยระงบหรอยบยงได” และภมปญญาของพรเทพ สายพานชเกยวกบการปลกขาวอนทรยวา “ใชภมปญญาพนบานส าหรบสตรเดดของการท านาขาวอนทรยแทนการใชสารเคม คอ ใชยอดผกในพนททปลอดสารพษ เชน ยอดผกต าลง ยอดฝกทอง ยอดผกบง และใชน า ผสมกบน าตาลทรายแดง น าสารเรง พด.2 คลกเคลาใหเขากน น ามาหมกกบเขาเปลอกทจะหวาน จะท าใหการปลกขาวเจรญงอกงาม”

ดงนจงกลาวไดวา ผน ากบการใชภมปญญาจงไดสรางคณคาทางความรสกของการเปนมรดกตกทอดทางปญญาทตองน ามาเปนกลไกการพฒนา เพราะจะเปนตวชวดตวหนงในการลดการพงพงภายนอกทอาจไมใชการพฒนาทเหมาะสมหรอถกตองในบรบทของชมชน แตการเลอกใชภมปญญาเปนการยนยนไดวา ผน าหรอชมชนไดดงศกยภาพของชมชนออกมาใชเพอสรางสรรคความรและความส าเรจดานการพงพงการพฒนาจากตนเอง

4.5.2.6 ปจจยดำนกำรเรยนร เปนผลส ำเรจกบชมชนดำนควำมมนคงทำงอำชพ

การแสวหาความรและการตนตวการวธพฒนาชมชนของผน า การเรยนรจงเปนกลไกหนงทผน าบานช าปลาไหลใชเปนกลไกส าคญเพอน ามาตอยอด และลอกเลยนแบบเพอผลส าเรจ ซงการเรยนรของผน าบานช าปลาไหล มอย 2 กระบวนการ กลาวคอ กระบวนการเรยนรเกดจากการศกษาดงานในชมชนพนทเขมแขงทมลกษณะเชงพนททมความใกลเคยงสอดคลองกนทางอาชพและวถชวต ท าใหการเรยนรเกดศกยภาพตอการน ามาตอยอดความส าเรจ เปนลกษณะของ การถอดบทเรยนจากการไดรบรรบฟง และน ามาลอกเลยนแบบ มกระบวนการผลตทชดเจน มหลกการ การใชเทคโนโลยดานเกษตรการผลตเทาทจ าเปนและเหมาะสม ใชกระบวนการทางวชาการเพอสรางประสทธผลใหกบผลผลต เพอสนองความตองการของตลาดเกษตรอนทรยตอยอดดานรายไดใหชมชน ดงค ายนยนจาก ก านนปญญาวา “ไดถอดบทเรยนรเกยวกบการไปศกษาดงาน ฐานการเรยนรหนงทผน าและชาวบานของคณะบานช าปลากไหล เกดความสนใจ และรสกถงปญหาชมชนของตน คอ ฐานเรยนร คนรกษแมธรณ เปนฐานทใหความรเกยวกบการท าเกษตรแบบอนทรย และน าหมกชวภาพ เปนฐานวาดวยเรองของการเพาะดนใหสมดล เปนฐานของการใหองคความรดานการอนรกษทรพยากรทางธรรมชาต โดยมปรชญาส าคญของการพฒนาในรปแบบดงกลาววา กนขาวเปนหลก กนผกเปนยา กนปลาเปนอาหาร เปนปรชญาทตองจ าใหขนใจ และน ามาปฏบต”

103

และการเรยนรดวยตวเอง เกดขนจากการสงเกต และประสบการณตรงของตวผน าเอง มกลไกของการลองผดลองถก และเรยนรถงการแกไขปญหาดวยตวเองจากสภาพปญหาทมอย หรอเรยกอกอยางวาการใชภมปญญาชาวบานเรยนรกบการจดการกบปญหาเบองตน ซงการเรยนรดวยวธการดงกลาวน เปนการเรยนรทใหประโยชนโดยตรงตอชมชน เพราะเปนการตอยอดของเดมทมอยของชมชน เพยงแตน าสงทไดเรยนรเขาสกระบวนการจดการเพอความเหมาะสมตอชมชน ดงทผใหญ ค านงบอกวา “เกดความสงสย ประเทศจนท าเคมสงออก และไมใชสนคาของตวเอง กบใหคนอนใช จงไดรวาเกษตรกรชาวจนใชความรจากตวเองท าเกษตร ดวยการใชวสดจากธรรมชาต ไมใชจากทคนอนท า จงกลบมาเรยนรถงวถการท าใหกบตนเอง จงหนหลงใหกบการผลตทคนอนท า เดนหนาสรางเกษตรอนทรยดวยตวเอง”

กระบวนการเรยนร สามารถเกดขนไดกบทกคน ความแตกตางของการเรยนรอยทผใดจะน ามาใชและเกดการปฏบตไดอยางเปนรปธรรม ผน าบานช าปลาไหล ไดแสดงใหเหนถงบทบาทการเปนผน าทไมยอมแพกบปญหาชมชน ใชการสงเกตและถอดบทเรยน จากกระบวนเรยนรทเกดขน และมาลองท าลองใช ลองผดลองถก เกดวธการลอกเลยนแบบ จนเกดเปนกระบวนการเรยนรในแบบของตนเอง จนกระทงเปนผลส าเรจ ในรปแบบความรของชมชนทมการผสมผสานกนระหวางความรของคนอนกบความรทชมชนมอย เปนการใชปญญาของอนและของชมชนเพอเพมพนความส าเรจใหอาชพเกษตรเกดความมนคงถาวร และกลายเปนความยงยนในทสด

ผลส าเรจในการสรางชมชนเกษตรอนทรยของผน าชมชนบานช าปลาไหล อกมตหนง ดานปจจยภายนอกทเขามบทบาทในชมชนช าปลาไหลทนาสนใจ จากการศกษาชมชนเหนไดวาชมชนบานช าหลาไหล มแหลงเงนทนเขามาชวยในการสนบสนนกลมอาชพจากภาครฐ ทมวตถประสงคเพอตองการชวยเหลอชมชน และชาวบานดานแหลงเงนทนเพอแกไขปญหาชมชนด านเกษตรอนทรย และหากดจากการใชเงนกองทนหมบานของชมชนตองถอวาเปนการใชเงนตามวตถประสงคของทางภาครฐอยางจรงจง และสามารถเปนอาชพและสรางรายไดใหตวบคคล รวมถงวถชวตสวนรวมของชมชนอกดวย

4.5.2.7 ปจจยดำนภำครฐ กระบวนการสงเสรมความรทางวชาการ และการสนบสนนวสดอปกรณ

เทาทจ าเปน ถอเปนความจ าเปนขนพนฐาน ทภาครฐพงกระท าไดใหกบชมชน องคประกอบของภาครฐทเหนความส าคญของการพฒนาชมชนของชาวบาน เขามาสรางโอกาสและยนมอเขามาชวยเหลอและบรรเทาทกขในปญหาทเกดขนในเบองตน เปนกระบวนการเฉพาะหนา ทเกดจากนโยบายภาครฐดานนโยบายในการกระจายอ านาจสชมชนและทองถน ทเลงเหนความส าคญของโครงสรางพนฐานของสงคม ซงการชวยเหลอจากภาครฐม 2 ลกษณะ กลาวคอ เขาไปตอยอดความส าเรจ และเขาไปชวยเหลอแกไขปญหาขนพนฐานใหชมชน และชมชนบานช าปลาไหลกไดรบโอกาสจาก

104

ภาครฐทใหกบสนบสนนดานวสดอปกรณดานอาชพ ดงทผใหญค านง “เลาวา จงหวดจนทบรไดใหงบประมาณกอสรางโรงงานผลตปยอนทรยขนมาในต าบล โดยใชพนทในหมบานช าหลาไหลเปนฐานการผลต เพอเปนการตอยอดการท าเกษตรอนทรยของชมชน ตลอดถงการไดรบการทนสนบสนนเพอไปศกษาดงานยงพนทเขมแขง และยงยนมาบเออง จงหวดชลบร เพอกลบมาตอยอดและประยกตใชกบการเกษตรของชมชนใหมนคงขน” หรอแมแตการใชเงนกองทนหมบานของชมชนทน ามาขบเคลอนเปนกลมอาชพกเปนผลประโยชนตอภาครฐและชมชนเชนกน ชมชนไดมเงนทนส าหรบ ท าอาชพ ภาครฐกจะไดผลประโยชนจากดอกเบอทชมชนจะพงให เปนผลประโยชนตางตอบแทน กนและกน แตอยางนอยกสามารใชเพอการแกไขปญหาเฉพาะหนาไดของชมชนยามหมดท พง ดงท พรเทพ สายพานชพดวา “เงนกองทนหมบานใชเปนฐานตอสกบการผลตสารเคม ดวยการน ามาสรางกลมเกษตรอนทรยเพราะเลงเหนการผลตทมตนทนต า เหมาะสมแกการน ามาแกไขปญหาเศรษฐกจชมชนในขณะนน”

ภาครฐกบชมชนเชอมโยงกนอยตลอดเวลาจากนโยบายของการบรหารประเทศ แตอ านาจของการปกครองทองถนนนเปนของชาวบานและชมชน ภาครฐจงเปนเพยงผชวยยามทชาวบานรองขอ หรอไดเลงเหนความส าคญของกระบวนการพฒนานน จงเขาไปชวยเหลอดวยตวเอง การเขาไป ชวยเหลอ ฟนฟ และตอยอดใหชมชน อาจมอกหลายอยางท ไมไดคนพบจากการศกษา แตกระบวนการเชอมโยงของภาครฐทยงคงเปนประโยชนตอโครงสรางพนฐานทงทางตรงและทางออม ชวยผลกดนความส าเรจของชมชนทางหนง การเกอกลกนของทกภาคสวนท าใหเกดแรงผลกดนและขบเคลอนการพฒนา ท าใหมวถชวตทดขนทงดาน สงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม ไดมการวางแผนการท างาน ไดมเงนงบประมาณสนบสนน ไดมกลมผเชยวชาญเขามาใหความรเพอสงเสรมงานดานเกษตรอนทรยใหเกดประสทธภาพและผลส าเรจเพมขน

4.5.3 ผลส ำเรจของชมชนภำยหลงกำรเปนชมชนเกษตรอนทรยอยำงสมบรณ เกษตรอนทรยชมชนบานช าปลาไหล ไดเกดปญหาชมชนขนในหลายดาน

เนองจากใชกระบวนการท าเกษตรแบบกรแสหลกดวยการพงพงองกบสารเคมมาตลอด จงน ามาซงปญหา จากการยนยนและบอกเลาจากปากของผน าชมชนกด จากหลกการทางทฤษฎกด การท าเกษตรเคมไดใหผลกระทบตอชาวเกษตรดวยกนอยางนอยทสด 3ดาน ดวยกน กลาวคอ ดานปญหาสงแวดลอม ดานปญหาเรองของสขภาพ และปญหาดานเศรษฐกจ ทเปนปญหาเรองของปากทอง และชวตความเปนอยทตองใชทนเพอการผลต ซงปญหาทงสามดานขางตน ไดรบการยนยนจากผน าบานช าปลาไหล เปนปญหาทเกดขนจรงกบชมชนของตนเอง จนกระทงน ามาสการเปลยนแปลงและแกไขดวยการสรางชมชนเปนเกษตรอนทรยแทนสารเคม

และการเปลยนแปลงดงกลาว ในสงทเกดขนและเกดผลส าเรจ ไมไดมาจากผน าแตเพยงอยางเดยว แตไดมหลายองคประกอบผสมผสานกนขนจนเกดเปนผลส าเรจดงทไดวเคราะห

105

มาแลวขางตน ถอเปนการประสบผลส าเรจโดยมกระบวนการหลายกระบวนการรวมเขาดวยกน ดงน กระบวนการของการเปลยนแปลงโดยเรมตนจากผน า และมผตาม จนกระทงขยายผลเปนความส าเรจของชมชน สรางชมชนจนกลายเปนเกษตรอนทรยแบบ100% เกดการพงตนเองในดานทรพยากรทมอยของชมชน พงตนเองไดดวยการประกาอบอาชพดวยการเปนผผลตเองใชเอง น าความยงยน ดานอาชพมาสชมชนอกดวย จากความส าเรจของผน า จนกลายมาเปนความส าเรจของชมชน เปนการแกไขปญหาชมชนของผน าทใชกระบวนการแบบบรณาการรวมกนของชาวบานในชมชน ไมเกบความส าเรจตาง ๆ ไวเพยงล าพง แตไดน ามาถายทอด แลกเปลยนเรยนร ในกระบวนการกลมโดยมคนในชมชนเปนส าคญ และจากปจจยทงหลายขางตนไดสรางผลส าเรจของผน าและชมชนขนจนเกดความยงยนของการประกอบอาชพเกษตรอนทรย ใน3ดานกลาวคอ ความยงยนดานสงแวดลอม กอใหเกดความยงยนทางสงคม และความยงยนทางเศรษฐกจ ดงนคอ

4.5.3.1 ผลส ำเรจกอใหเกดควำมยงยนดำนสงแวดลอม ความยงยนดานสงแวดลอม กลไกส าคญส าหรบการพฒนาเกษตรของ

ชมชนบานช าปลาไหล มการพฒนาทสอดคลองกบธรรมชาต มความสมพนธระหวางสรรพสงในธรรมชาต การรบรและเขาใจวาสรรพสงนนองอาศยกนและกน ดงค ากลาวทวา ไมวาคน สตว และธรรมชาตนน ลวนเปนสง ๆ เดยวกน เชอมโยงกนอยตลอดเวลา หากเมอมสงใดสงหนงเปลยนแปลง อกหลายสงทเหลอกเปลยนแปลงไปดวยเชนกน ดงนเอง การพฒนาจงมองไปทการรกษามากกวาการทจะใชวธการท าลาย เชนหลกของการไมเบยดเบยน การรกษาศลดวยการไมฆาสตวตดชวต ใชแนวทางดวยการสรางความหลากหลายดวยการปลกพชผสมผสาน การใชกลไกลของธรรมชาตดวยกนเกอกลกน จนเกดเปนครอบครวพช การใชธรรมชาตเปนเครองมอเพอสรางชวตใหกบมนษยดานการเกษตร การอยดวยกนดวยความเขาใจและรบรถงความตองการของกนและกนทระหวางคน สตวและธรรมชาต เปนแนวทางหนงส าหรบความยงยนดานสงแวดลอม มนษยสรางพช พชสรางสตวและธาตอาหาร สตวและธาตอาหารกสรางความสมดลกบระบบนเวศ ชมชนบานช าปลาไหลสามารถสรางความสมดลนใหเกดขนกบชมชนจนสามารถเปนชมชนทพงตนเองไดในทางทรพยากรทางธรรมชาตทมผลตออาชพของชมชนในระยะยาว จนน ามาซงความสมดลของสงแวดลอมไดอยางสมบ รณ ดงค ากลาวของผใหญค านง ชนะสทธวา “น าดนไปตรวจคาพเอช จากคาของกความเปนกรดของดนอยท 4.5 ตอนเปนเกษตรแบบเคม ขนไปจนถง 6.8 ภายหลงการเปลยนแปลงมาเปนเกษตรธรรมชาตหรออนทรย ซงเปนคาทดนอยในความเหมาะสมและสมดลไปดวยธาตอาหารในดน ผลผลตไมผลกเปนไปในทางทดขน ไมเกดโรครากเนาโคนเนาอกเลย”

106

4.4.6.2 ผลส ำเรจกอใหเกดควำมยงยนดำนสงคม เกดความยงยนกบสงคมและสวนรวม กลาวไดวาชมชนบานช าปลาไหล

มการพฒนารปแบบการรวมกลม ใชศนยเรยนรชมชนแลกเปลยนเรยนรของคนในชมชน และ นอกชมชน รวมถงใชภมปญญาทองถนเปนพนฐาน การมสวนรวมในการพฒนาของชาวบาน มการกระจายการพฒนาไปทวบรเวณโดยรอบของชมชน ใหชาวบานไดเขาถงการพฒนา และน าการพฒนามาสการพงพงองกน มการประกอบอาชพทเหมอนกน สรางความสมพนธ จนเปนเครอขายทมนคงเขมแขง สามารถยนหยดไดดวยตนเองโดยไมตองอาศยการพงพงจากปจจยภายนอก กสามารถท าใหชมชนอยได

การคณคาของการด าเนนชวตในการสรางอาชพดวยความสรางสรรค มการรกษาสงแวดลอม และใหคณคากบการรกษาสขภาพ มการผลตเพอกนเองและใชเองไดในชมชนของตน มการแลกเปลยนสงของเครองใชกนไดภายในชมชน สงส าคญทสดกคอ ความรสกถงคณคาของชวตวาสงทใชทกนอยนนปลอดภย เพราะไมตองเสยงภยเพราะสารพษจากสารเคม เกดกระบวนการสรางความสมพนธกนเปนระบบเครอญาต มการเออเฟอเผอแพรทางวสดอปกรณทางการเกษตร เกดเปนการเหนอกเหนใจซงกนและกนจนน าไปสการชวยเหลอในหลาย ๆ ดาน และสงส าคญเกดความรกและหวงแหนความเปนชมชนของตน เกดความปกปองและปฏเสธสงทจะเขามาท าลายชมชมของตนเอง ประเดนดงกลาวเหลาน ถอเปนวถชวตตามแนวทางของชาวพทธประการหนง ในการเปนผทเขาใจหลกของการเปนมนษยทอยแบบชาวบานทตองพงพงองกนอย เปนมตรภาพทหามขาดหายไปโดยเดดขาด และหากชาวพทธหรอชาวเกษตรกรรมสามารถอยไดบนแนวทางของความเขาใจเชนน กจะมวถชวตทสขมากกวาทกขนนเอง เหลานเปนกระบวนการทไดรบจากถายทอดทงความคด วธการปฏบตภายหลงการเขาศกษาวจยเสรจสนลง ซงท าใหไดรบมมมองและความรของกระบวนการพฒนาดงกลาวเปนทประจกษแลวดวยเหตผลขางตนนนเอง ซงความส าเรจนไดยนยนจากผใหญพรเทพ ทวา“ภายหลงการเปลยนแปลงรวมกนของชมชน แตสงทภาคภมใจ คอ การไดความสขทางใจทเหนชมชนมความรกความสามคค และมกลมไวส าหรบการพฒนารวมกนยามมปญหา การรจกความพอดเดนตามหลกทางสายกลาง เขาใจและตระหนกถงปญหาชมชนรวมกน ไมมองวาเปนของใครคนใดคนหนงแตเปนของทกคน อยกบธรรมชาตดวยเขาใจ หยดการเบยดเบยนซงกนและกน เปนความยงยนทชมชนไดมาดวยความภมใจ และความยงยนดงกลาวท าใหชมชนผลดอกอยางหนงทตามมา”

4.4.6.3 ผลส ำเรจกอใหเกดควำมยงยนทำงเศรษฐกจชมชน การทชมชนบานช าปลาไหล มผน าทเขมแขง มภมปญญาทองถน มการ

เรยนร มกระบวนการกลมเพอสรางอาชพ จากปจจยของตน เปนการสรางอาชพดวยการบรณาการทางความคด และการกระท าใหเกดการเชอมโยงกนในหลายภาคสวนของชมชน จงเกดเปนปจจยตาง ๆ เกอกลกน และความเกอกลดงกลาวน ไดผนกก าลงสรางความเขมแขงใหกบอาชพ ในเรอง

107

ความยงยนทางเศรษฐกจ ท าใหลดคาใชจายในการใชปจจยจากภายนอก เชนปยเคม ยาปราบศตรพชและสตว และการเกษตรผสมผสานท าใหมผลผลตหลากหลายชนดในสวนเกษตร สามารถเกบขายเปนผลก าไรไดตลอด และผลผลตทางการเกษตรปลอดภยจากสารเคม เกดผลผลตทดมคณภาพ เปนการเพมศกยภาพใหกบรายไดเพมขน เปนการสรางความมนคงดานเศรษฐกจของบคคลและชมชนไปพรอม ๆ กน

การผลตเกษตรอนทรยของชมชนไดใหคณคาความสขทางใจ มากกวาการวดคาท จดพ ดงนน การมแบบรปทางเศรษฐกจของชมชนบานช าหลาไหลจงความสขทไดมกนมใชพอประมาณ ไมมหนมสน มเงนออม มสวสดการใหคนในชมชนอยางเหมาะสม เปนลกษณะของการพงตนเอง ไมพงพงกบ จดพ โดยมความเชอพนฐานการอยแบบพอเพยง ด าเนนชวตบนทางสายกลาง ดงเชนการบอกเลาของก านนปญญา วา “รายไดกเรมมนคงขน เพราะชมชนเรมตงกลมเพอพฒนาศกยภาพผลตปยอนทรย เรมเกดความเขมแขง ปยมคณภาพ มสวนผสมและการหมกทเหมาะสม ผลตใชสวนหนงและผลตขายสวนหนง น ามาซงรายได เกดการออมในกลมเกษตรดวย ปลดหนสนกองทนหมบาน ในขณะทกลมยงคงเหลอเงนออมเทาเดม”

ปจจบนชมชนมกองทนหมบานวสาหกจชมชน กลมเกษตรอนทรยบานช าปลาไหล วสาหกจชมชนแปรรปขนมไทย คณะกรรมการพฒนาสตรบานช าปลาไหล ซงหากดจากพฒนาการปจจบน ถอไดวาชมชนช าปลาไหล เปนชมชนทมการเปลยนแปลงและทศทางการพฒนาทดขน ปจจบนสามารถยกฐานะชมชนขนเปนชมชนตวอยางเกษตรอนทรย และมศนยเรยนรชมชนเพอตอยอดความส าเรจ สามารถน ามาสรายไดของชมชนไดอกทางหนง สอดคลองกบทผใหญพรเทพไดพดไว “ความยงยนดงกลาวท าใหชมชนผลดอกอยางหนงทตามมา คอ รายไดของคนในชมชนมความหลากหลายขน มกลมองคกรชมชนผลตสนคาแปรรป ผลผลตดดมคณภาพ พอคาแมคากอยากได แยงกนมารบซอ ปญหาเรองเงน ๆ ทอง ๆ กถกแกไขอยางเดดขาด แถมทกครวเรอนยงมเงนออมภายกลมชมชน และในธนาคาร เปนความยงยนทไดรบจากการเปลยนแปลงซงผมคดวามนไดมากกวาเสย”

108

บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ

การศกษาเรอง “การสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชน: ศกษากรณ ชมชน

บานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร” การสมภาษณเชงลกอยางไมเปนทางการและแบบไมมสวนรวม เปนลกษณะการใชขอมลแบบตวตอตว ซงเกดขนหลายครงในชวงระยะเวลาทแตกตางกน วธการสมภาษณผวจยเจาะจงการสมภาษณทผน าชมชน ทมสวนขบเคลอนการพฒนาเกษตรอนทรยทน าไปสการแกปญหาชมชน ท ไดรบการยอมรบจากชมชน และบคคลภายนอก ในเชงพฒนาการมเรองราวส าคญเกดขนมากมาย จนกระทงชมชนเปนชมชนตวอยางดเดนดานเกษตรอนทรยและประสบผลส าเรจในการพงตนเองในหลาย ๆ ดานดวยกน โดยเฉพาะอยางยงดานสงแวดลอม ถอเปนความส าเรจชนเอกจากการขบเคลอนเปลยนแปลงชมชนสเทากลายเปนชมชนสเขยว การลดลงของสารพษในรางกายทเปนปญหาดานสขภาพมานานของชมชน รวมถงภายหลงการเปลยนแปลงกสรางความมนคงเศรษฐกจดวยการมกลมอาชพท าเกษตรอนทรยและกลมออมทรพยชมชนไวเพอชวยเหลอกนภายในชมชนดานการเงน เปนการแกไขชมชนทใหผลแบบองครวม และจากผลการศกษาการสรางชมชนเกษตรอนทรยศกษาผานผน าชมชนจงน ามาซงการวเคราะหหาเหตแหงความส าเรจ ซงกไดเปนปจจยหลายอยางดวยกน จากความส าเรจทเกดขน โดยสรปผลการศกษาดงน 5.1 สรปผลกำรศกษำ

จากการศกษาชมชนบานช าปลาไหล ผน าเปนสวนส าคญ ในทศนคตตอการตดสนใจของ

ชาวบานเพอเลอกทศทางการพฒนาอาชพเกษตรกรรมของชมชนบานช าปลาไหล มอดมการณทางความคด มความรความสามารถ มความคดสรางสรรค สามารถเปนผทพงของชาวบานและน าส การเปลยนแปลง จนน าสาการยอมรบและเกดแนวคดรวมตอการพฒนาเกษตรอนทรยรวมกน

ผน าไมสามารถยนอยอยางโดดเดยว ปจจยเสรมถอเปนสวนส าคญเพอเปนสวนเตมเตมใหชมชนประสบผลส าเรจ ระบบความสมพนธทางเครอญาต หลกค าสอนจากพระสงฆ กระบวนการกลม กระบวนการเรยนร ภมปญญา ศนยเรยนรชมชน รวมถงสภาพปญหาชมชนกสามารถน ามาเปนแรงขบหรอแรงกระตนการพฒนาไดเชนกนปจจยหลกและปจจยเกอหนนขางตน ไดอาศยการท างานเปนกลไกโดยมผน าเปนผขบเคลอนและมผตามคอ ชาวบาน ซงในงานพฒนานนถอวา เปนลกษณะของการท างานแบบมสวนรวมของคนในชมชน กลาวคอ เรองของการพฒนาชมชน ยอมรอย วา ขาดอะไร และตองการอะไร เมอตางคนตางเขาใจในบรบทของชมชนตวเองอยางเขาอกเขาใจกนและ

109

กน สงเหลานจะเปนตวชวยใหชมชนเกดความรกความสามคค และเกดความหวงแหนในพนทท ากน มกระบวนการท างานรวมกน แมเรมแรกของการเปลยนแปลงจะดวยเหตผลใดกตาม อาจเปนเรองของรายได ความยงยนหรอเปนเพยงแคการแกปญหาเฉพาะหนา แตทายทสดของการพฒนาคอ การท างานรวมกน มการคดหาหาทางออกและแสวงหาแนวรวม มผน าทคอยใหค าปรกษา และมทศนคตทดตอลกบาน หลายองคประกอบรวมเขาดวยกน กเปนตวชวดไดวา ชมชนนไดเดนมาถกทางแลวส าหรบการพฒนาดานการเกษตรของชมชน มผน าทมอดมการณ มกลไกกระบวนการกลม ความสมพนธทางเครอญาต มพระสงฆ มกระบวนการเรยนร และมบทบาทมากตอพฒนาการทางความคด และพฒนาการของชมชน ตลอดถงทนและหลกการความรตาง ๆ ทเขาไปสนบสนนยงชมชนจากภาครฐกด ถอวาเปนสงทส าคญในการประกอบอาชพและน ามาซงผลส าเรจ เปนการชวยเตมเตมใหกบชาวบานไดเรยนรทจะพงตนเอง และแสวงหาสงทมอยในชมชนและสงทดอยแลวของพวกเขาไดน าออกมาใชใหเกดประโยชนมากทสด ความตระหนกรของการเปนชมชนเดยวกน การไดใชคณคาของทรพยากรทมอยนน ท าใหชวยในเรองของคาใชจายทไมฟมเฟอย การดแลรกษาอาชพของพวกเขาดวยวถชาวบาน ซงตรงขามกบปจจบนทชาวเกษตรกรรมจ านวนไมนอย ไดหนมาพงพงองกบ การพฒนาดวยเทคโนโลยและกระบวนการตามแบบยคโลกาภวตน ซงกลาวไดวาเปนกระบวนการพฒนาแบบกระแสหลกของยคปจจบน ถงแมจะเปนทยอมรบและไดประสทธภาพมากกวาวธการของชาวบาน แตกมกมาครกนกบการสนเปลองและท าลายวถชวตของชาวบานอยางทชาวเมองใหญประสบกนอยในปจจบน ซงจากการใชชวตแบบวถชาวบานนเอง ท าใหชาวบานไดใชศกยภาพของพวกเขาอยางเตมท จากกลไกทเกดจากหลายปจจยทชมชนไดรบ และมสวนชวยใหชมชนของพวกเขาไดอยกนดวยวถทางทพอจะชวยเหลอกนไดดานอาชพทเหมอนกนของชมชน เปนแรงขบเคลอนใหชมชนไดมวถชวตรวมกนเพอประกอบอาชพและสรางรายไดรวมกน ท าใหชมชนของพวกเขาไดรบความชนชมจากสงคมภายนอก ใหเปนชมชนตวอยางและอกผลส าเรจหลายอยางขางตน สามารถกลาวไดวา ความส าเรจเกดขนมาจาก ผน า ความสมพนธทางเครอญาต บทบาทพระสงฆ การไดใชกระบวนการพฒนาเชงกลมอยางจรงใจ การมกลมออมทรพยเพอการออมเงนรวมกน การมภมปญญาทองถน การถอดบทเรยนรจากชมชนอนทเขมแขง การใชแหลงเงนทนจากภายนอกอยางมวนยและคณคา เพอการพฒนาคณภาพชวตของชมชนจรง ๆ รวมถงการไดมาซงโอกาส และขวญก าล งใจจากภาครฐทยนมอเขาไปชวยเหลอในหลายดาน เชน เครองผลตปยอนทรย การพาไปศกษาดงานยงสถานทตาง ๆ การเขาไปชวยใหความรทถกตองแกชาวบาน ในการผลตปยและน าหมกอนทรย เหลาน น ามาซงการกาวเดนดวยหลกการและวถทางทถกตอง ซงทงหมดทไดกลาวมากน ามาซงการตอยอดในสงทดของชมชนเองจนสามารถน ามาซง การแกไขปญหาดานสงแวดลอม ดานสขภาพ และการสรางรายได ดวยการลดปญหาดานหนสน จนชมชนชมชนบานช าปลาไหลไดประสบผลส าเรจมาจนทกวนน

110

ทงน ผน าของชมชนบานช าปลาไหล ทมสวนผลกดนแนวคดและวถปฏบตดานเกษตรอนทรยของชมชน อาจไมใชค าตอบทงหมดของความส าเรจ หากแตเปนสวนหนงทชวยบรรเทาปญหาทเกดขนจากหนกใหกลายเปนเบาได จากการขบเคลอนและเปลยนวธคด แตมปจจยอกหลายอยางทน าสความส าเรจ ซงอาจไมไดขนอยปจจยใดปจจยหนง แตการไดมศนยกลางการเปลยนแปลงอยทผน าชมชน ขอนตางหากถอเปนสงส าคญ เพราะกลไกตาง ๆ จะเดนไดตองมผขบเคลอน ผน าจงตองแสวงหาปจจยตวอนเพอชวยสรางชวยเสรมการพฒนาดานการเกษตรในเกดประสทธภาพใหมากขนในชมชน เชน ภมปญญาทองถน กระบวนการเรยนร กระบวนการกลม องคกรภาครฐ เชน กรมพฒนาชมชนทองถนเขามาชวยสานงานดานความรทางวชาการ ใหความชวยเหลอดานทน วสดอปกรณดานการเกษตรเทาทจ าเปนตอการพฒนาเกษตรอนทรย ปจจยภายในและภายนอกตองชวยกนสรางชวยกนเสรม องคประกอบเหลานจะสรางชมชนใหเกดผลส าเรจแบบบรณาการ จะเปนสวนเตมเตมใหกบชมชนเกดความยงยนทงผลผลต และความยงยนตออาชพ ซงการพฒนาทเกดขนแบบบรณาการจะเปนตวยนยนตวหนงทท าใหเกดการพฒนาเพอสวนรวม ไมเปนไปเพอผลประโยชนสวนตน และคณคาของการพฒนาแบบสวนรวมคอ การพฒนาทใหผลแบบยงยนตอวถชมชนนนเอง

ขอคนพบ 1. ผน าชมชนสรางความแตกตางในความส าเรจของชมชนบานช าปลาไหล เปนปจจย

หลกของการเปลยนแปลงชมชน โดยการขบเคลอนการสรางชมชนเกษตรอนทรย โดยเรมตนจากตวเอง ดวยกระบวนการลองผดลองถก จนเกดเปนผลส าเรจกบตนเอง และขยายความส าเรจของตนเองสความส าเรจของชมชน โดยมตวขบเคลอนของผน าเปนหลก และสรางเสรม ดานกระบวนการเรยนร การใชศกยภาพดานภมปญญา ใชกลไกกระบวนการของกลม ศนยเรยนรชมชนแลกเปล ยนร สรางประชาคมในปญหาเขาพดคยรวมกน มธรรมะน าการพฒนา รวมถงการสนบสนนจากภาครฐ เปนตวหนนใหผน าเกดศกยภาพ ดโดดเดน จนน าสการเปนปจจยหลกของการพฒนาชมชนบานช าปลาไหลมาจนปจจบน

2. ความแตกตางของความส าเรจของผน านอกเหนอจากการมปจจยเสร ม ตองม ความตระหนกรถงการเปนผมอ านาจ และเปลยนแปลงชมชนได ตระหนกรถงอ านาจหนาท แสดงความรบผดชอบตอปญหาชมชนวาตนเองควรเปนผทตองแกไข เปนผใหและเสยสละไดเพอใหเกดผลตอชาวบานและชมชน ผน าไดแสดงตนเปนตวอยางถงความรกและหวงแหนพนท ากนอยางเปดเผย ซงเกดขนทงการคดและการปฏบต เชนการพดวา วนนนเราเปนผน าดานเกษตรเคมได วนนเรากตองเปนผน าเปลยนแปลงเปนเกษตรอนทรยไดเชนกน เปนการใหคณคาการพฒนา สรางแรงบนดาลใจ กระตนเตอนจตส านกรวม และใชโอกาสของการท าอาชพเดยวกน มความคลายคลงกนทางวถชวต สการขบเคลอนเปลยนแปลงกจะยงท าใหเกดผลส าเรจไดเรวขน

111

3. ประสบการณของผน า เกดจากการสง เกตและเรยนร ผน ามจตส านกและ การตระหนกรถงการพฒนาในแตละดาน การรบผถงผลกระทบของการพฒนา จงเลอกแนวทาง การพฒนาชมชนดวยการใหคณคากบทกสรรพสงทเกยวของกบเกษตรกรรม วามคณคาและมศกยภาพเทา ๆ กน การอยรวมกนของสรรพสงจงเปนคณคาทชวยเหลอกน ไมท าลายกน ไมเบยดเบยนกน เพยงแตใชประสบการณจากการเรยนรทเกดขนระหวางทอยดวยกนเขาไปบรหารจดการใหเกดความเหมาะสม และสรางสรรค เปนการเขาสการพฒนาทเปนระบบ เพอใหงายแก การจดสรรและตอยอดความยงยนใหยงขนไปกวาเดม เหลานคอ การตระหนกรและเปนการใหคณคาตอการพฒนาทมผลส าเรจตอสวนรวมเปนส าคญ จงกลาวไดวาการเรยนรจากประสบการณของผน า จะน าไปสาการเลอกสรรทใหประโยชนแกสวนรวมมากกวาสวนตน 5.2 ขอเสนอแนะส ำหรบชมชน

1. จากการศกษาชมชน จะเหนถงปจจยหลายอยางทมสวนชวยใหชมชนประสบ

ผลส าเรจ ชมชนอาจดงเอาปจจยตวใดตวหนงมาเปนเอกลกษณและน าสการตอยอดพฒนาปจจยนนของชมชน และถอดบทเรยนรนนใหเกดเปนองคความร หรอชดเรยนรชมชน นอกเหนอจากการท าเกษตรอนทรยแลว จะสรางความเปนเกษตรอนทรยใหมความตางจากทอนไดอยางไร เชนวา ผน าไดหยบยกเรองเกษตรอนทรยวถพทธขนมามาใชในชมชน กควรเชอมโยงระบบคดของผน าชมชนและชาวบาน ตลอดถงผเขาศกษาดงานและฝกอบรม ไดรบแนวคดจากการพฒนาชมชนดวยระบบคดเชงพทธทมตอการพฒนาเกษตรอนทรยของชมชนตนเองไดอยางไร อาจมการเชอมโยงการศกษาเรยนรระหวางวดกบชมชนทใหคณคาทางระบบจรยธรรมและคณธรรมในการพฒนาชมชนทเกดขน เพอเปนเสมอนการเชอมโยงกนระหวางวดกบชมชนท ยงคงมคณคาและเกอกลผกมตรกนเฉกเชนการพฒนาชมชนทเกดขนในอดตทมทง พระสงฆ วด ชมชน และชาวบานทท างานรวมกน เปนวธการทใหคณคาทางระบบคณธรรมและจรยธรรมทจะเปนสวนเตมเตมใหชมชนประสบผลส าเรจไดอกทางหนง

2. ภมปญญาทองทองถน ถอเปนเอกลกษณของการพฒนาชมชนดวยประการหนง ซงเปนกระบวนการทไมควรมองขาม จงประสงคใหชมชนควรอนรกษและถอดเปนชดความรของแตละอยางไวอยางเปนรปธรรม รวมถงการถายทอดตอชนรนหลงถงวธการปฏบต วาภมปญญาทองถนและชดความรไดใหคณคาอะไรกบความคด ความรสก และคณประโยชนกบอาชพ ภมปญญาจะไมไดถกหยบยกมาเพอการพฒนาแตเพยงอยางเดยว แตจะตองใหเกดการรบรถงความรสกขางในดวย ควรสรางคณคาของภมปญญา เปนเสมอนหนงความรทจะตองใชเสมอยามเมอเกดการพฒนาชมชนของตน เพออนรกษไวซงคณคาและมรดกตกทอดใหชนรนหลงไดเหนและน าสปฏบตเพอไมใหหายไป

112

จากชมชน ซงอาจท าใหชมชนแหงนเปนชมชนทสงางามทงดานการสรางชมชนเกษตรอนทรย และ มองคความรดานภมปญญาทองถนททรงคณคาแกการศกษาสบตอไป 5.3 ขอเสนอแนะส ำหรบกำรท ำวจยครงตอไป

จากการศกษาครงนของผศกษา เปนเพยงการศกษาเรยนรจากผน าชมชน ในการศกษา

ครงตอไป จงอยากเหนศกษาในเชงบรณาการของชมชน ใหครบทกภาคสวน ใหเหนถงแนวคด และวถปฏบต ของผน า ชาวบาน พระสงฆ องคกรภาครฐ บคคลภายนอก จะบอกเลาถงความรสกนกคดและการสรางชมชนเกษตรอนทรยของชาวบานในหลายมต จะท าใหเหนภาพและโครงสรางของปญหาและความส าเรจในมมทกวางกวาการศกษาในครง ซงหากผวจยทานใดสนใจทจะท าการศกษา กควรศกษาในประเดนนด เพอทจะเปนกรณศกษาใหชมชนไดเหนถงความส าคญ ทงสงทเปนโอกาสและสงทเปนปญหาทจะเกดขนในการพฒนาชมชนในดานอน ๆ เพอเปนแนวทางในการเลอกทจะตดสนใจท ากจกรรมในสวนนรวมกนหรอไม อยางไร

113

รำยกำรอำงอง

หนงสอ กระทรวงเกษตรและสหกรณ, กรมวชาการเกษตร. (2536). เกษตรยงยนอนาคตการเกษตรประเทศ

ไทย. กรงเทพฯ: ผแตง. กว วงศพฒ. (2536). ภาวะผน า (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: ศนยเสรมวชาชพบญช. โกวทย พวงงาม. (2553). การจดการตนเองของชมชนและทองถน. กรงเทพฯ: บพธการพมพ. จนดา อนทรมงคล และคณะ. (2549). คมอการผลตปศสตวอนทรย (ส าหรบเกษตรกรและ

ผประกอบการ). กรงเทพฯ: โรงพมพ ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. ทวช เปลงวทยา. (2530). จตวทยาผน า. กรงเทพฯ: รงเรองสาสนการพมพ. นพพงษ บญจตรดลย. (2534). หลกการบรหารการศกษา (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: บพธการพมพ. บณฑร เศรษฐศโรตม. (2546). การพฒนาระบบสขภาพกบเกษตรกรรมยงยน. กรงเทพฯ: เครอขาย

เกษตรกรรมทางเลอก. บญดษฐ วรนทรรกษ. (2550). รปแบบการผลตพช ขาวหอมมะลไทยอนทรย. กรงเทพฯ:

กรมการขาวกระทรวงเกษตรและสหกรณ. ประเวศ วะส. (2542). ภาวะผน าพยาธสภาพในสงคมไทยและวธการแกไข. กรงเทพฯ: มตชน. พระครสรจนทนวฐ. (บญจนทร เขมกาโม). (2549). ภาวะผน าเชงพทธ. กรงเทพฯ: นตธรรมการพมพ. พระพรหมคณาภรณ. (ป.อ.ปยตโต). (254). ภาวะผน า: ความส าคญตอการพฒนาคนพฒนาประเทศ.

กรงเทพฯ: ธรรมสภา. พฒน บญยรตพนธ. (2517). การสรางพลงชมชนโดยขบวนการพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: ไทยวฒนา

พานช. ยวฒน วฒเมธ. (2537). การพฒนาชมชนจากทฤษฎสการปฏบต. กรงเทพฯ: บางกอกบลอก. วรวฒ โรมรตนพนธ. (2540). ทฤษฎการพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

คณะสงคมสงเคราะหศาสตร. วเชยร วทยอดม. (2548). ภาวะผน า. กรงเทพฯ: ธระฟลมและไซเทกซ. วฑรย ปญญากล. (2546). ความรเบองตนเกษตรอนทรย. กรงเทพฯ: มลนธสายใยแผนดน. วฑรย ปญญากล. (2547). ความรเบองตนเกษตรอนทรย (พมพครงท 3). กรงเทพฯ: ทซจพรนตง. วฑรย ปญญากล. (2549). เกษตรกรรมยงยน: วธการเกษตรแหงอนาคต. กรงเทพฯ: กรนเนท. วรยะ คลายแดง. (2549). เกษตรอนทรยนโยบายภาครฐ. กรงเทพฯ: ส านกงานเลขาธการ

สภาผแทนราษฎร.

114

ศรวรรณ เสรรตน และคณะ. (2547). ภาวะผน า: ศาสตรและศลปสความเปนผน าทสมบรณ (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: อกษราพพฒน.

สมพงษ เกษมสน. (2526). การบรหาร. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. สมพนธ เตชะอธก และคณะ. (2537). ศกยภาพและเครอขายผน าทองถน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:

เจรญวทยการพมพ. ส านกพฒนาการจดการอตสาหกรรม กรมสงเสรมอตสาหกรรม. (2555). ความรทไมลบ น าไปส

การเพมศกยภาพทางธรกจ. กรงเทพฯ: ผแตง. สนธ สโรบล. (2548). นคอ ผาทอพนบาน. กรงเทพฯ: วนดาการพมพ. เสร พงศพศ. (2547). 100 รอยค าทควรร. กรงเทพฯ: เจรญวทยาการพมพ. วทยำนพนธ ชเกยรต มทากาญจน. (2531). ปจจยทมผลตอประสทธภาพในการปฏบตหนาทของผน าทองถน.

(วทยานพนธรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, บณฑตวทยาลย. ณรงคเดช จองหนาน. (2550). บทบาทหนาทของก านน ผใหญบานในจงหวดกาฬสนธ. (วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต). มหาวทยาลยขอนแกน, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาพฒนาสงคม, พระสมหอภเษก สลเตโช (โฉมตรก). (2556). การศกษาภาวะผน าของพระธรรมสทธนายก

(เฉลม พนธร ส). (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, คณะพทธศาสตร, สาขารฐประศาสนศาสตร.

สวน สขสมกจ. (2524). พทธปรชญากบการสรางเสรมภาวะผน า: ศกษาเฉพาะกรณผน าระดบก านน ผใหญบานในจงหวดกาญจนบร. (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะรฐศาสตร.

อทธพล กาญจนพมล (2550). ปจจยทมผลตอการมสวนรวมของคณะกรรมการชมชนในการพฒนาทองถน : กรณศกษาเทศบาลเมองอ านาจเจรญ อ าเภอเมอง จงหวดอ านาจเจรญ. (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). มหาวทยาลยขอนแกน, คณะรฐประศาสนศาสตร, สาขาวชาการปกครองทองถน.

อนทรา เจยระสพฒน. (2552). กระบวนการขบเคลอนการจดท าแผนชมชนพงตนเองภายใต แนวปรชญา เศรษฐกจแบบพอเพยง: กรณศกษาเขตพนทองคการบรหารสวนต าบล จงหวดปทมธาน. (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). มหาวทยาลยขอนแกน, คณะรฐประศาสนศาสตร, สาขาวชาการปกครองทองถน.

115

เอกสำรอน ๆ มนตร ลวนศร. (2554). หลกการเกษตรอนทรย. เอกสารประกอบการเรยนหลกสตรการศกษา

นอกระบบ ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ กระทรวงศกษาธการ. (อดส าเนา) สพจน ชยวมล และคณะ. (2552). เกษตรอนทรย. กรงเทพฯ: กรมสงเสรมการเกษตร. (อดส าเนา) สออเลกทรอนกส กรนเนท. (2559). แนวทางเกษตรอนทรย. สบคนจาก http://www.greennet.or.th มลนธเกษตรกรรมยงยน. (2549). สบคนจาก http://www.sathai.org/autopagev

4/show_page.php มลนธชววถ. (20 เมษายน 2554). สารเคมก าจดศตรพชและความเสอมโทรมในระบบนเวศ.

http://www.biothai.net/node/8688 มลนธประชาไทย. (2547). สบคนจาก http://www.organic.moc.go.th วารสารไทยพบลกา. (13 เมษายน 2558). กรมควบคมโรคชผลเลอดเกษตรกรมสารเคมตกคางระดบ

ไมปลอดภยนบแสนราย -5 จงหวดอนตราย สโขทย อดรธาน เลย อ านาจเจรญ. สบคนจาก http://thaipublica.org/2015/04/toxic-food-crisis-15/

ส านกวจยและพฒนาขาว, กรมการขาว. (2559), องคความรเรองขาว. สบคนจาก http://www.brrd.in.th

ภำคผนวก

116

แนวค ำถำมทใชในกำรสมภำษณ และตำรำงสรปกำรสมภำษณ 1. ประวตความเปนมาของชมชนเปนอยางไร 2. สภาพชมชนเปนอยางไร ลกษณะภมประเทศ และมโครงสรางพนฐานอะไรบาง 3. แนวคดการท าเกษตรเปนอยางไร 4. พทธศาสนาสรางความเปนชมชนเกษตรอนทรยไดอยางไร 5. ความส าเรจของชมชนเปนอยางไรบาง

ตารางท 1 รายงานการสมภาษณผน าชมชมบานช าปลาไหล ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร

สมภาษณ จ านวนครง วนท เรอง 1. ผใหญค านง ชนะสทธ

ประธานศนยเรยนรชมชนและปราชญชาวบานประจ าชมชนช าปลาไหล

4

28/05/2558, 15/07/2558, 15/12/2558 12/5/2559

1. สภาพปญหาชมชนกอนมการเปลยนแปลง

2. กระบวนการเปลยนแปลงจากเคมสการเปนเกษตรอนทรยวถพทธ

3. ผลภายหลงการเปลยนแปลง

2. ผใหญพรเทพ สายพานช อดตสมชชาขบเคลอนสขภาพกบสาธารณสขจงหวดจนทบร (ผจดประกายท านาขาวอนทรยวถพทธ)

4

28/05/2558 15/07/2558 3/11/2558 12/5/2559

1. สภาพปญหาชมชนกอนมการเปลยนแปลง

2. กระบวนการเปลยนแปลงจากเคมสการเปนเกษตรอนทรยวถพทธ

3. ผลภายหลงการเปลยนแปลง

3. ก านนปญญา ชนะสทธ (อดตทปรกษากลมเกษตรอนทรยวถพทธ)

4

21/06/2558, 15/12/2558 12/5/2559 13/5/2559

1. สภาพปญหาชมชนกอนมการเปลยนแปลง

2. กระบวนการเปลยนแปลงจากเคมสการเปนเกษตรอนทรยวถพทธ

3. ผลภายหลงการเปลยนแปลง

117

รำยชอและประวตผใหขอมล

ชอ/สกล นายค านง ชนะสทธ เกดวนท 5 เดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2488 ปจจบน อาย 71 ป อำชพปจจบน ท าสวนผลไม ทอยปจจบน บานเลขท 6/1 หมท 12 หมบาน/บาน ร าปลาไหล

ต าบลสองพนอง อ าเภอทาไผ จงหวดจนทบร 22120 โทรศพทบาน 039-432839 โทรศพทเคลอนท 089-0929596 กำรศกษำ ระดบประถมศกษา ป.4 จบการศกษา พ.ศ. 2498 ระดบมธยมศกษาตอนตน ม.3 กศน. จบการศกษา พ.ศ. 2548 เปนปรำชญชำวบำนดำน ท าสวนผลไม สมนไพร สวนผสมผสาน การท าปยอนทรย จลนทรย น าชวภาพ ขยายผลเครอขาย รำงวลทเคยไดรบ

1. ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง กปร. เมอ พ.ศ. 2540 2. ผน าอาชพกาวหนา เมอ พ.ศ. 2540 3. ผน าการด ารงชวตเศรษฐกจพอเพยง เมอ พ.ศ. 2549

วธคด/วธกำรท ำงำนของปรำชญชำวบำน เปนผน าลงมอการปฏบต พงตนเอง ครอบครวทจะสอนครวเรอนอนตอ กลาท ากลาคด เปนผน า พอส าเรจแลว ขยายผลตอชมชน ตนแบบ อยางตอเนอง แบงปนเออเฟอเผอแผ เอออาทร ประสบกำรณทปรำชญไดไปเผยแพรองคควำมร/เปนวทยำกร/พฒนำชมชน/อน ๆ ดำนเศรษฐกจพอเพยง ทผำนมำ

1. รกษ รเรม เรยนร รวดเรว รอบครอบ เมอ พ.ศ. 2540 2. การประยค ประวตศาสตร กลบมาพฒนาใหม เมอ พ.ศ. 2544 3. วสยทศน พฒนาบคคล และจตใจ เมอ พ.ศ. 2548

118

ชอ นายปญญา ชนะสทธ วน/เดอน/ปเกด 9 กนยายน 2510 อำย 49 ป กำรศกษำ มธยมศกษาปท 6 ต ำแหนง ก านนต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร

กำรด ำรงต ำแหนง

1) ด ารงต าแหนงผใหญบานหมท 3 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวด จนทบร เมอวนท 28 ธนวาคม 2547 2) ด ารงต าแหนงก านน ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร เมอวนท 30 มกราคม 2548-17 กนยายน 2552 3) ด ารงต าแหนงผใหญบานหมท 3 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวด จนทบร เมอวนท 9 ตลาคม 2552 4) ด ารงต าแหนงก านน ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร เมอวนท 19 ตลาคม 2552

สถำนทตดตอ บานเลขท 19 หมท 3 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร

กำรด ำรงต ำแหนงอน ๆ ในปจจบน

1. ประธานคณะกรรมการสมชชาสขภาพอ าเภอทาใหม 2. ประธานศนยประสานงานองคกรชมชนต าบลสองพนอง 3. ประธานกรรมการกองทนหมบานแถว หมท 3 ต าบลสองพนอง 4. ประธานคณะท างานชมชนพอเพยง หมท 3 ต าบลสองพนอง 5. ประธานศนยสงเคราะหราษฎรประจ าหมบาน หมท 3 ต าบลสองพนอง 6. คณะกรรมศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยการเกษตรประจ าต าบล 7. ประธานคณะกรรมการโรงเรยนไทยรฐวทยา 14 8. กรรมการ กก.ตร. สถานต ารวจภธรต าบลทงเบญจา 9. ทปรกษาคณะกรรมการพฒนาสตรต าบลสองพนอง 10. ทปรกษาคณะกรรมการพฒนาสตรหมท 3 ต าบลสองพนอง 11. ทปรกษากลมแมบานเกษตรกรหมท 3 ต าบลสองพนอง

119

ชอ นายพรเทพ สายพานช วน/เดอน/ปเกด 9 กนยายน 2510 อำย 49 ป กำรศกษำ ประถมศกษาปท 6 ต ำแหนง ก านนต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร

กำรด ำรงต ำแหนง 1) ผใหญบานหมท 3 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวด จนทบร เมอวนท 28 ธนวาคม 2547 2) ก านน ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร เมอวนท 30 มกราคม 2548 - 17 กนยายน 2552 3) ผใหญบานหมท 3 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวด จนทบร เมอวนท 9 ตลาคม 2552 4) ก านน ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร เมอวนท 19 ตลาคม 2552

สถำนทตดตอ บานเลขท 19 หมท 3 ต าบลสองพนอง อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร กำรด ำรงต ำแหนงอน ๆ ในปจจบน

1. ประธานคณะกรรมการสมชชาสขภาพอ าเภอทาใหม 2. ประธานศนยประสานงานองคกรชมชนต าบลสองพนอง 3. ประธานกรรมการกองทนหมบานแถว หมท 3 ต าบลสองพนอง 4. ประธานคณะท างานชมชนพอเพยง หมท 3 ต าบลสองพนอง 5. ประธานศนยสงเคราะหราษฎรประจ าหมบาน หมท 3 ต าบลสองพนอง 6. คณะกรรมศนยบรการและถายทอดเทคโนโลยการเกษตรประจ าต าบล 7. ประธานคณะกรรมการโรงเรยนไทยรฐวทยา 14 8. กรรมการ กก.ตร. สถานต ารวจภธรต าบลทงเบญจา 9. ทปรกษาคณะกรรมการพฒนาสตรต าบลสองพนอง 10. ทปรกษาคณะกรรมการพฒนาสตรหมท 3 ต าบลสองพนอง 11. ทปรกษากลมแมบานเกษตรกรหมท 3 ต าบลสองพนอง

120

ผวจยลงเกบขอมล

ภาพพนทท าปยชมชน แทนเครองผลตปยอนทรย แทนเครองผลตปยอนทรยอดเมด

สมภาษณผใหญค านง สมภาษณผใหญค านง สมภาษณผใหญพรเทพ สายพานช

สมภาษณก านนปญญา ชนะสทธ ภาพถงน าหมกอนทรยชวภาพชมชน

ปายศนยเรยนรบานช าปลาไหล

121

ประวตผเขยน

ชอ-สกล พระณรงคศกด นวมเจรญ วนเดอนปเกด 7 พฤศจกายน 2527 วฒการศกษา ปการศกษา 2551: ศลปศาสตรบณฑต (ศาสนศาสตรศกษา) วทยาลยศาสนศกษา มหาวทยาลยมหดล