เรยบเรยงโดย …หอผปวยศลยกรรมกระดก ผลต / เผยแพรโดย … กลมงานสขศกษา

โรงพยาบาลสวรรคประชารกษ จ. นครสวรรค โทร 0 – 5621 – 9888 ตอ 5200, 9801

-1-

วตถประสงค

คมอการดแลตนเองของผปวยอมพาตแขนและขา

เพอ…

- เปนแนวทางในการปฏบต การดแลผปวยทเปนอมพาต - เพอปองกนภาวะแทรกซอนตางๆเชน แผลกดทบ , ขอตด, กลามเนอลบ

- เพอชวยฟนฟสภาพผปวยใหสามารถชวยเหลอตนเองได

คณะผจดท า

-2-

การดแลส าหรบญาต / ผดแล

1. การปองกนการเกดแผลกดทบ ขณะนอนบนเตยงควรพลกตะแคงตวทก 2 ชวโมง โดยจดใหตะแคง

ซายขวา นอนหงาย นอนคว าสลบกนไป ทนอนควรนมเพอลดแรงกด และเสยดส

ดแลทนอนใหแหงสะอาด ผาป ปใหเรยบรอย ลดปจจยทท าใหเกดแผลกดทบ เชน ความชน การเสยดสจากวตถ

ตางๆ งดการใชหวงยางเดกมารองกน ตรวจดผวหนง วามรอยแดงหรอไม

ทานอนหงาย

-3-

2. การปองกนปอดบวม

การเคาะปอด โดยใชองมอทง 2 ขาง เคาะปอดเบาๆไปตามทรวงอกทงดานหนา และหลง อยางนอยวนละ 2 ครง ครงละ 3 – 5 นาท

การไอ เพอขบเสมหะ หลงการเคาะปอดหรอเมอมเสมหะคง ดวยการใชหมอนเลกๆ กดหนาทองใตลนปในจงหวะทหายใจออกหลงจากนนหายใจเขาลกๆและไอออกมาแรงๆ

การฝกการหายใจโดยใชมอขางหนงวางบนทรวงอกขางหนงวางบนหนาทอง ใหผปวยหายใจเขาลกๆในขณะทองปองออก และหายใจออกชาๆ ใหหนาทองยบ

3. การปองกนการตดเชอระบบทางเดนปสสาวะ รบประทานผลไมทมรสเปรยว เชน สบปะรด

มะเฟอง มะนาว น ากระเจยบ

ดมน าอยางนอยวนละ 3 ขวดแมโขง

ดแลท าความสะอาดบรเวณอวยวะสบพนธหลงการขบถายทกครง

-4-

บบรดสายสวนบอยๆ ระวงสายปสสาวะไมใหหก หรอพบงอ สงเกตลกษณะน าปสสาวะทกวน ไมควรมตะกอนขน

แขวนถงปสสาวะใหต ากวาระดบตว ถามไขสง หนาวสน ปสสาวะขนมาก มกลนเหมนควรรบพบแพทย เปลยนสายสวนปสสาวะพรอมถงรองปสสาวะ เมอมตะกอนขน

โดยเปลยนทสถานพยาบาลใกลบาน

4. ปองกนการเกดนว ดมน ามากๆอยางนอยวนละ 3 ขวดแมโขง เปลยนอรยาบถบอยๆ

-5-

5. ปองกนการเกดทองผก

รบประทานอาหารทมกากมากๆเชน ผก ผลไม ธญพช

ใชยาระบายหรอยาเหนบ กรณไมมยาเหนบใหใชสบเหลาปลายเหนบแทนได ถาไมออกควรลวงออก(ท าวนเวนวน หรอวนเวนสองวน)

ฝกอปนสยในการขบถาย โดยนวดหนาทองเปนวงกลมตามเขมนาฬกา หลงรบประทานอาหาร 1 – 2 ชวโมงทกวน

-6-

6. ปองกนการเกดภาวะกลามเนอหดเกรง, ขอตดแขง

การบรหารการเคลอนไหวของขอ

กรณทผปวยไมสามารถเคลอนไหวแขนและขาควรมผดแลท าการเคลอนไหวขอตางๆใหผปวย ขอควรปฏบตการท าการเคลอนไหวขอ

การเคลอนไหวขอใหผปวย ควรท าชาๆ

ควรท าการเคลอนไหวใหสดองศาของการเคลอนไหวปกต ท าในแตละทาซ าๆ ทาละ 10 – 20 ครง วนละ 2 รอบ

ไมควรท าการเคลอนไหวหลงจากรบประทานอาหารอมใหมๆหรอในขณะผปวยมไข

ขณะท าการเคลอนไหวขอทาผปวยปวดหรอพบปญหาอยางอนตามมาควรหยดและปรกษาแพทยหรอนกกายภาพบ าบด

-7-

การจดทาทถกตองส าหรบผปวยอมพาตครงซก

1. จดหมอนบางๆหนนทไหล และตนแขนขางทเปนอมพาต

ทานอนหงาย

2. ศรษะหนนหมอนใบเลกๆไมยกสงจนเกนไป

3. จดศรษะไปในดานทเปนอมพาตเพอปองกนทางเดนหายใจอดกน

-8-

4. จดล าตวใหตรง อยาใหเอยงในดานทเปนอมพาต

5. ปองกนไมใหขาแบะออก โดยจดใหขาทเปนอมพาต อยในทาตรง ใชผาเชดตวหรอผาธรรมดา พบวางทสะโพก ใตเขา และใตขอเทา

6. การจดวางเทา ปองกนปลายทาตก และปองกนการเกดแผลของสนเทา

-9-

การจดวางมอขางทเปนอมพาต

ลกษณะของมอทเปนอมพาต การจดทาปกตของมอ

การมวนผาใหผปวยก า ในมอขางทเปนอมพาต

การจดวางมอขางทเปนอมพาต

ใหก าผาทมวนไวและการใชหมอนรองรบ

-10-

การพลกตะแคงตว และการจดทานอนตะแคง / นอนคว า

1. การจดทานอนตะแคงทบขางทด 1.1 นอนตะแคงเตมตว 1.2 ศรษะโนมไปทางดานหนาเลกนอย 1.3 ล าตวตรง 1.4 แขนขางอมพาตจดใหไหลงมไปทางดานหนา ใชหมอนรองแขน

และมอวางบนหมอน

1.5 ขาขางอมพาตจดใหสะโพกงอ เขางออยบนหมอน เทารองไวบนหมอนเชนเดยวกน เพอกนไมใหขอเทาบด ดงรป

การจดทานอนตะแคงทบขางทด

-11-

2. การจดทานอนตะแคงทบขางทเปนอมพาต 2.1 จดศรษะโนมไปทางดานหนา 2.2 ล าตวตรง 2.3 แขนไหลขางทเปนอมพาต หอมาทางดานหนา ชวงปลายแขนอย

ในทาหงายมอ 2.4 ขาดานหลง ขางทเปนอมพาตจบเหยยดขอสะโพกตรง เขางอ

เลกนอย 2.5 ขาขางด อยดานบนงอไปทางดานหนาใชหมอนรองรบ ดงรป

การจดทานอนตะแคงทบ ขางทเปนอมพาต

-12-

3. ทานอนคว า กรณผปวยไมมปญหาทางดานการหายใจ และสามารถนอนคว าได

ควรจดทานอนคว าวนละ 2 – 3 ครง อยางนอย 30 นาท โดยใชหมอนบางๆ วางไวเหนอขอเทา ปลายเทาวางแนบชด แผน Foot Board ไมใหปลายเทาตก หวไหลมผารองรบไวทง 2 ขาง แขนและขอศอก เหยยดออกหางจากตว ดงรป

ทานอนคว า

ขอพงระวง การจดทาผปวยอมพาต ทาตะแคงซาย , ตะแคงขวา , นอนหงาย ควร

ท าสลบกน และควรเปลยนทาทก 1 – 2 ชวโมง เพอปองกนการเกดแผลกดทบจากการนอนนานๆ

-13-

การออกก าลงเคลอนไหวขอ(ท าดวยตนเองในกรณผปวยรสกตวด)

ผปวยและญาตสามารถท าไดภายใตการแนะน าของพยาบาลหรอนกกายภาพบ าบด โดยมจดเนนทส าคญ คอ ตองจบบรเวณขอทจะออกก าลงใหกระชบ และถกวธกระท าดวยความนมนวลชาๆ การเคลอนไหวขอแตละทาควรท าประมาณ 5 – 10 ครง

บรเวณขอไหลและแขน 1. ยกแขนขน 2. จบแขนหมนไปดานหลง 3. ยกแขนขนและน ากลบมาทเดม ดงรป

บรเวณขอมอและนวมอ 1. งอนวมอ เขาในองมอและงอขอมอไปทางดานหนา 2. แบมอออก เหยยดนวใหตรง ดงมอไปขางหนา 3. หมนหวแมมอเปนวงกลม ดงรป

-14-

บรเวณขา 1. สอดเทาขางทดลงใตเขาขางทออนแรง 2. เลอนเทาขางทดไปบรเวณขอเทาขางทออนแรง 3. ยกขาขางทออนแรงดวยขาขางทด ใหสงมากทสดเทาทจะท าได ยกขน

ลงซ าๆหลายครง ดงรป

-15-

การท ากายภาพบ าบดผปวยอมพาตครงซก

1. การชวยใหขอไหลเคลอนไหว

เรมตนดวยวธการจบแขนผปวย กางแขนออกจากล าตว

วางแขนราบเหนอระดบศรษะ จดใหสวนขอศอกงอจนสามารถ

วางแขนลงบนศรษะไดแลวยกแขน

กบเขาสทาเรมตน

-16-

2. การชวยใหขอศอกเคลอนไหว

เรมตนดวยวธการจบแขนผปวย ยกปลายแขนใหตงฉากกบตนแขน

จบปลายแขนขนเหนอระดบศรษะ ยกปลายแขนขนตงฉากกบ และคอยๆ กดใหวางราบกบทนอน ตนแขนตามเดม

พยายามไมใหหวไหลยกขนในขณะ ทท าเพราะกลามเนอหวไหล และ ตนแขนอาจมการเกรง และกอใหเกด ความเจบปวดเพมขนได

-17-

3. การชวยใหขอมอเคลอนไหว

เรมตนดวยการจบขอมอ หมนขอมอจนฝามอหนเขา และฝามอผปวย หาตวผปวย

หมนขอมอใหฝามอเคลอนออกจากตวผปวยจนกระทงฝามอ

หนไปอยดานปลายเทา

-18-

4. ขนตอนการชวยใหนวมอเคลอนไหว

เรมตนดวยการจบขอมอและมอ จบรวมนวมอทง 4 นว ดดให ของผปวย โคงไปดานหลงมอ

จดนวมอใหอยในทาเหยยดตรง จบรวบนวมอ 4 นว ใหงอพบมา ดานฝามอ และอยในทาฝามอไดในทสด หลงจากนนคลายนวมอออกและเรมท าใหมตามขนตอนเดม

-19-

จดนวหวแมมอใหงอพบมาขางหนา

เหยยดนวหวแมมอตรงแลวกางออก

จบปลายนวหมนเขาแลวออกจากฝามอเทาทจะท าได

-20-

5. การชวยใหขอสะโพกเคลอนไหว

แยกขาผปวยออกจากกนพอควร สอดมอขางหนงไวใตเขา อกขางหนงไวใตสนเทา

ยกขาขนจากทนอนเลกนอยประมาณ 3 – 5 นว และเลอนขาเขาหาตวผชวย

ยกขาขนเลกนอยเลอนเขาหากนและวางลงบนทนอนตามเดม

-21-

6. การชวยใหขอเขาเคลอนไหว

สอดมอขางหนงไวใตเขา ยกขาขนใหเขางอพบเลกนอย และอกขางหนงไวใตสนเทา

โนมขาไปดานศรษะในขณะทเขา เหยยดขาใหอยแนวตรงวาง งอพบอยโนมไปใหมากทสดทจะ กบทนอนจะสงเกตไดวาขอ

จะเปนไปได ตะโพกไดเคลอนไหวดวย ในขณะทชวยใหขอเขาเคลอนไหว

-22-

7. การชวยใหขอเทาเคลอนไหว

เรมตนดวยการจบสนเทาของผปวย ใชแขนของพยาบาลดนปลายเทา มออกขางหนงจบขอเทาและกดเบาๆ กระดกขนไปในขณะทมอ เพอชวยใหเทาตงตรง ใหเทาผปวย ยงจบสนเทาไวในลกษณะนจะ วางทาบกบแขนของพยาบาล ท าใหสนเทาถกดงใหเหยยดตรง

ออกไป

ผอนปลายเทาและสนเทาใหกลบสทเดม เลอนมอทจบขอเทามา จบทหลง เทาคอนมาทางปลายเทา ดนใหโนมลงแลวปลอยกลบทเดม

-23-

8. การชวยใหเทาและนวเทาเคลอนไหว

จบฝาเทาของผปวยหมนออก จบฝาเทาของผปวยหมนกลบ

เทาทจะท าไดในขณะทมออก ไปในทศทางตรงกนขามกน

ขางหนงจบทขอเทากดเบาๆกบ โดยทมออกขางหนง ยงปฏบต ทนอนเพอตรงขอเทาใหอยกบท เชนเดมอย

จบฝาเทาผปวยในขณะทมออก กดปลายเทาและนวเทาใหโนม

ขางหนงจบนวเทาและปลายเทา ลงพยายามไมใหผปวยยกหรอ แลวดนใหโนมขนมาทางตนขา งอเขาขณะทท า

-24-

หมายเหต : ท าแตละทาอยางนอย 10 – 15 ครง อยางนอยวนละครง หรอบอยเทาทจะท าไดควรบรหารกลามเนอสวนอนๆดวย เชน ไหล ขอศอก ขอมอ มอ นวเทา เพอชวยใหกลามเนอตางๆ แขงแรง

9. การออกก าลงสวนอนๆ ผปวยควรหมนขมบกน หรอการกลนอจจาระ ควรท าวนละ 100 – 200

ครง เพอฝกการท างานของกลามเนอหรดระบบกระเพาะปสสาวะ และอจจาระ

การขบถายอจจาระ

ถามอของทานปกตด การท าความสะอาดหลงการขบถายไมใชเรองยาก แตอาจมอปสรรคบางเมอสวมอยไกลไปมาล าบาก อาจจ าเปนตองใชกระโถนรองรบอจจาระแทนทจะขบถายทสวม

ถาจ าเปนตองถายบนเตยง ควรมแผนยางรองกนเปอน หรอ ใชกระดาษหนงสอพมพรองอกชนหนง เพอใชหออจจาระทออกมาและน าไปทงไดสะดวก

ถาผปวยถายอจจาระไมออก ตองสวนถายเองโดยใชลกสวนถาย หรอเหลากอนสบขนาดเทานวกอยสวนถาย ในรายทมอทง 2 ขางออนแรงตองอาศยผชวย

-25-

การขบถายปสสาวะ

ปสสาวะเองได แนะน าใหดมน าสะอาด วนละ 6 – 8 แกว (3 ลตร/วน)

ปสสาวะเองไมได การสวนปสสาวะ(กรณสวนปลอย)

1. ลางมอใหสะอาด 2. จดเตรยมอปกรณส าหรบการสวนปสสาวะใหพรอม 3. จดทานอนหงาย กางแยกขาทงสองขางออกจากกน 4. หลอลนสายสวนปสสาวะ 5. ลางท าความสะอาดอวยวะสบพนธ 6. กอนสวนปสสาวะจบองคชาตใหยกตงท ามมประมาณ 60 – 90

องศา 7. ใสสายสวนปสสาวะเขาไปเบาๆ จนลกประมาณ 8 นว 8. จดชามขน หรอภาชนะรองรบปสสาวะ สงเกตปรมาณสของ

ปสสาวะ 9. ดงสายสวนปสสาวะออกเมอรสกหายปวด 10. ท าความสะอาดอวยวะสบพนธอกครง

-26-

การดแลกรณคาสายสวนปสสาวะ

1. รกษาความสะอาดบรเวณอวยวะสบพนธ และตรงรเปดของทอปสสาวะวนละ 2 ครง เชา – เยน หรอทกครงหลงถายอจจาระ ดวยน าสบและลางดวยน าสะอาด หามโรยแปง

2. ดแลใหสายสวนปสสาวะ ทตอลงภาชนะ หรอถงรองรบปสสาวะเปนระบบปดตลอดเวลา จะเปดภาชนะ หรอถงรองรบปสสาวะเมอเทปสสาวะออก

3. ควรวางสายสวนปสสาวะไวบนขาไมนอนทบสาย และดแลไมใหสายสวนปสสาวะหก พบ งอ

4. ใหถงหรอภาชนะรองรบน าปสสาวะอยต ากวากระเพาะปสสาวะ(ทองนอย)โดยแขวนถงปสสาวะไมใหแตะพน

5. ควรมพลาสเตอรตรงสายสวนปสสาวะ ปดทหนาทอง เฉยงไปดานใดดานหนงเพอไมใหสายสวนปสสาวะเลอนเขา – ออก

-----------------------------------------------------

ดวยความปรารถนาดจาก ... หอผปวยศลยกรรมกระดก