“ภาครัฐ - ocsc.go.th · “แผนพัฒนาศักยภาพก...
TRANSCRIPT
“ภาครฐกบการเตรยม ความพรอมเขาส สงคมสงวย”
HR Hit Issue : เตรยมความพรอมภาครฐสสงคมสงอายอยางไร? แกะรอยยทธศาสตรชาตและแผนการปฏรปประเทศ HR Consultant : ผลการส ารวจความคดเหนเกยวกบแนวทางการเกษยณอาย
สารบญ
HR Hit Issue : เตรยมความพรอมภาครฐ
สสงคมสงอายอยางไร? แกะรอยยทธศาสตรชาตและ
แผนการปฏรปประเทศ
HR Decoding : ก าลงคนสงอาย : ความทาทายใน การบรหารจดการภาครฐ
HR Consultant : ผลการส ารวจความคดเหนเกยวกบแนวทาง การเกษยณอาย
HR Grab & Go : นวตกรรมเพอ
ตอบรบสงคมสงอาย
HR Update : ประชากรรนเกดลาน
รจกสงคมสงอาย และสถานการณ
ผสงอาย (ในประเทศไทย)
3
9
16
ส านกวจยและพฒนาระบบงานบคคล ส านกงาน ก.พ.
Special Thanks
ภาพถาย : เวบไซต pixapay, pngtree, Sports Illustrated, Timecoverstore.com Pinterest.co.kr/korechiro
5
20
12
ออกแบบรปเลม : กองบรรณาธการ ส านกวจยและพฒนาระบบงานบคคล
สารจาก บ.ก.
“สงคมผสงอาย” เปนประเดนรอนทเราเลอกน ามาเสนอในวารสารขาราชการในรปแบบ e – Journal ฉบบทส เพราะเปนเรองทไมพดถงไมไดแลว เราจงตงประเดนเปนหวขอเรอง (Theme) ประจ าฉบบนวา “ภาครฐกบการเตรยมความพรอมเขาสสงคมสงวย”
ขณะนหลายฝาย ทงสอมวลชน นกวชาการ รฐบาล องคกรภาครฐและเอกชน ก าลงพดถงสงคมผสงอาย กนอยางกวางขวาง เพอเปนการเสรมความเขาใจในเรองน รวมทงสรางความตระหนกถงผลกระทบของสงคมผสงอายตอทงองคกรและบคคล คอลมน HR Update จงชวนทานไปท าความร จ กกบส งคมส งอาย และสถานการณผสงอายในโลก ภมภาคอาเซยน ประเทศไทย และในภาครฐ รวมทงจะชใหเหนวา “ประชากรรนเกดลาน” ทเกดในชวงระยะเวลา 20 ป ตงแตป พ.ศ. 2506 -2526 ก าลงเคลอนเขาสการเปน “กลมประชากรสงอาย” ของประเทศ และจะมผลกระทบทงทางสงคมและเศรษฐกจของประเทศอยางมาก
ภาครฐเองก ไม ไดน งนอนใจตอสภาพการณ และแนวโนมของการทประเทศไทยจะเขาสสงคมสงอาย โดยในคอลมน HR Hit Issue ไดแกะรอยยทธศาสตรชาตดานการพฒนาและเสรมสรางศกยภาพทรพยากรมนษย และแผนการปฏร ปประ เทศด านส งคม และด าน การบรหารราชการแผนดน วาไดก าหนดแนวทาง มาตรการ และแผนงาน เพอเตรยมสงคมไทยในภาพรวม และระบบราชการไทย ใหมความพรอมเขาสสงคมผสงอายไวอยางไรบาง รวมทงการเตรยมการเปดตว “แผนพฒนาศกยภาพก าล งคนภาคร ฐ เข าส ส งคมผสงอาย” และ “มาตรการพฒนาระบบบรหารทรพยากรบคคลรองรบสงคมสงอาย”
สงคมผสงอาย อาจมองไดวาเปนทง “ความเสยง” และ “โอกาส” ตอสงคม องคกร และบคคล ในคอลมน HR Decoding จะบอกเลาถงประเดนทาทายตาง ๆ ในการบรหารจดการภาครฐ อนเปนผลมาจากการเขาสสงคมสงอาย นอกจากน ขาวฮอฮาในหนาขาวสอมวลชนและสอสงคมออนไลนเกยวกบการขยายอายเกษยณของขาราชการ แมวาจะยงอยระหวางการศกษาหาขอสรป แตกจะขอน าแนวทางการปรบปรงการเกษยณอาย
ของขาราชการ มาบอกเลาเกาสบ เพอจะไดเขาใจตรงกน
แมวาวารสารขาราชการของเราจะเนนมมมอง ของภาครฐเปนหลก แตการเขาสสงคมสงอายนนมผลตอ ท กภาคส วน กา รมอง ให ไ กล ไปถ งภาค เ อกชนว า ม การด าเนนการในเรองนดวยหรอไม อยางไรนน จงเปนอกหนงสาระความร ซงจะน ามาเลาใหฟง ผานคอลมน HR Consultant เพราะเราเชอวาการทสงคมไทยและองคกรตาง ๆ จะม ความเขมแขงทามกลางบรบททประชากรและแรงงานของเราแกตวลงทกภาคสวน รวมทงภาคเอกชนตองมสวนรวมดวยชวยกน ขณะทคอลมนสดทาย เปนเกรดเลกเกรดนอยทน ามาฝากกน นอกเหนอจากประเดนนโยบายแลว ยงมเรองของนวตกรรมอกมากมายหลายอยางทเกยวของกบเตรยมตวเขาสสงคมสงอาย ตดตามไดในคอลมน HR Grab & Go
กองบรรณาธการหวงเปนอย างย งวา วารสารขาราชการ ฉบบ “ภาครฐกบการเตรยมความพรอมเขาสสงคมสงวย” น จะชวยใหทานผอานเขาใจและตระหนกถงความส าคญและความจ าเปนในการเตรยมทง “ตวบคคล” และ “ระบบงาน” ใหพรอมขบเคลอนองคกรทเคลอนเขาสส งคมผ ส งอาย ได อย างมประสทธภาพ และอาจชวย จดประกายใหทานผอานไดพฒนานวตกรรมทางการบรหารเพอรองรบผลกระทบของการเปลยนแปลงโครงสรางอาย ของประชากรและของสมาชกองคกรทานตอไป
กอนททานจะพลกไปเสพยสาระทอดแนนในหนาถดไป เราหวงเปนอยางยงวา วารสารขาราชการ จะเปนอกหนงเวท ในการแลกเปลยน เรยนร และแบงปนขอมลองคความรหลากหลายมต ส าหรบเพอนขาราชการทกทาน ทกหนวยงาน จงขอเชญชวนทกทานทมบทความ ขอมล องคความร ทจะเปนประโยชนตอเพอนขาราชการส าหรบน าไปใชในการบรหารงาน รวมทงการบรหารและพฒนาทรพยากรบคล กสามารถสงเรองราวของทานมาเผยแพรในวารสารขาราชการ รปแบบ e – Journal ไดทางอเมล [email protected]
ขอขอบคณทานผอานลวงหนามา ณ โอกาสน
กองบรรณาธการ
OCSC e-JOURNAL l 2
HR Update
ผมไดตดตามงานศกษาวจยในดานประชากรศาสตรของสถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล มาอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงผลการศกษาวจยของ ศ.ดร.ปราโมทย ประสาทกล และคณะ โดยมภาพอยภาพหนง ซงผมเหนวาเปนภาพทอธบายถงการเปลยนแปลงทางสงคมของประเทศไทยในอดต ปจจบน และอนาคตไดอยางดเยยม
ภาพโครงสรางประชากรภาพน อาจารยปราโมทยตงชอวา “ประชากรรนเกดลาน” โดยจ านวนประชากรของประเทศไทยเพมขนอยางรวดเรวหลงสงครามโลกครงทสอง ซ งสวนหนงอาจจะเกดจากนโยบายของรฐบาลสมย จอมพล ป. พบลสงคราม ซงมนโยบายเรงเพมจ านวนประชากรเพอการพฒนาประเทศ โดยการสงเสรมใหมการแตงงาน สงเสรมการมลกมาก เชน จดพธสมรสหม จดงานวนแม จดประกวดแมลกดก ประกาศใชพระราชบญญตสงเคราะหผมบตรมาก เปนตน และอาจจะเกดจากการผอนคลายภาวะตงเครยดจากสงคราม และอกปจจยหนงคอ การอพยพเขามาตงถนฐานภายใตพระบรมโพธสมภารของคนตางดาวจากทตาง ๆ ทงคนจนโพนทะเล และชาตใกลเคยง
การเพมของประชากรไทยมจดทส าคญคอป พ.ศ. 2506 – 2526 ม เ ด กท เ ก ด ในประ เทศไทยและจดทะเบ ยนไว กบ กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย เกนกวาลานคนตอป ตดตอกนตลอด 20 ป ดงกลาว ซงอาจจะเรยกไดวาเปนยค Baby Boom ของประเทศไทย และหลงจากป พ.ศ. 2526 จ านวนคนเกดไดลดลง ถอไดวาเปนชวง Baby Bust ซงเปนผลจากนโยบายการวางแผนครอบครวซงเปนนโยบายตงแตรฐบาลสมยจอมพลถนอม กตขจร และรฐบาลในยคตอ ๆ มา ซงมสโลแกนทตดหวา “ลกมากจะยากจน”
ประชากรรนเกดลาน ถอไดวาเปนคลนประชากรลกใหญทกระทบตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทยอยางตอเนองและยาวนาน เนองจากกอใหเกดความตองการ (Demand) ในดานตาง ๆ ขณะททรพยากร (Supply) เชน โรงเรยน มหาวทยาลย งาน มจ ากด ผมยงจ าไดวาขณะนน (ประมาณ 40 - 50 ป) ทอนสาวรยชยสมรภมมเดกนกเรยนจ านวนมากมารอขนรถเมล ซงกแนนมาก โรงเรยนบางโรงเรยนตองจดใหเดกเรยนสองรอบ เนองจากมปรมาณเดกนกเรยนมาก สถานการณตาง ๆ
3 l OCSC e-JOURNAL
ประชากรรนเกดลาน
เหลานท าใหรฐบาลตองเรงสรางโรงเรยนมธยมศกษาเพมขนจ านวนมาก (สวนใหญใชชอโรงเรยนดง ๆ น าหนา เชน โรงเรยนสวนกหลาบวทยาลยนนทบร โรงเรยนหอวงนนทบร โรงเรยนเตรยมอดมศกษานอมเกลา เปนตน ) ซงสงผลในระยะยาวตอมา คอ เมอมเดกเกดนอยในชวงหลงป 2526 โรงเรยนกมมากกวาความตองการ (Over Supply) จนท าใหโรงเรยนเอกชนหลายแหงตองปดกจการ และโรงเรยนในตางจงหวดบางแหงกมจ านวนเดกลดลง จนตองมการยบรวมโรงเรยน และในปจจบนลามมาถงการศกษาในระดบอดมศกษา ทหลาย ๆ ภาควชาของมหาวทยาลยบางแหงตองปดตวลง เนองจากไมมคนเรยน
ประชากรรนเกดลาน ปจจบนอายระหวาง 35-55 ป ก าลงจะเปน “สนามประชากร” ทก าลงถาโถมเขาสฝง (สงอาย) และก าลงจะเปนมวลมหาประชากรสงอายในอกไมกปขางหนา โดยอาจจะเกดภาวะ “วกฤตคนแก” โดยคลนประชากรทเกดในป พ.ศ. 2506 จะเขาสอาย 60 ป ในอก 5 ป ข า งหน า เปนล กแรกและตามตดกนมา อยางตอเนอง และนคอทมาของสงคมสงอายของประเทศไทย ทงน ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและส งคมแห งชาต หร อ สศช . คาดการณ ว า ในป พ.ศ. 2564 ประเทศไทยจะเขาสสงคมสงอายแบบสมบรณ คอมประชากรทอาย 60 ปขนไป รอยละ 20 และในป พ.ศ. 2579 จะเขาสสงคมสงอายระดบสดยอดคอมประชากรทอายตงแต 60 ป ขนไปรอยละ 30
ผมมองวาสถานการณทมคนเกดมากในชวงหนง
หรอ Baby Boom และสถานการณทมคนเกดนอย ในชวงหนง หรอ Baby Bust ซงน าไปสการเกดสงคม คนสงอายและการขาดแคลนแรงงานในอนาคตเปนปญหา ทประเทศทพฒนาแลว ไมวาจะเปนประเทศสหรฐอเมรกา และประเทศในยโรป หรอประเทศญปน ก าลงประสบ หรอเคยประสบปญหามากอน เรานาจะศกษาแนวทางหรอวธการแกปญหาของประเทศตาง ๆ เหลานน เพอน ามาปรบใชใหเหมาะสมกบบรบทของประเทศไทย เพอใหเกดผลกระทบนอยทสดหรอการเปลยนวกฤตใหเปนโอกาส
การมองภาพโครงสรางอายของประชากรในระยะยาวท าใหเราสามารถวางแผนเกยวกบประชากรซงถอ ไดวาเปนทรพยากรทมคาทสดไดอยางถกตองและชดเจน เนองจากชวงอายของคนบงบอกถงเรองราวตาง ๆ ของคนไดในหลายมต ไดแก การพฒนาการของรางกายของคน คอ วยทารก วยเดก วยรน วยผใหญ วยสงอาย วยศกษาเลาเรยน วยท างาน วยเกษยณอาย ความแขงแรงและความเสอมถอยของสมรรถภาพทางรางกาย บงบอกถงรสนยม คานยม ความเชอ หรอ Lifestyle ของคน เปนตน ดงนน เราจะตองวางแผนพฒนาประชากรในทกชวงวยเพอใหมคณภาพท เหมาะสมสอดคลองตอการพฒนาประเทศ โดยประชากรมคณภาพชวตทดตลอดชวงชวตของเขา หรอตองวางแผนพฒนาประชากรใหมคณภาพและมคณภาพชวตทดตงแตอยในครรภมารดาจนสเชงตะกอน
ปรชา นวลเปนใย
นกทรพยากรบคคลช านาญการพเศษ
ประชากรรนเกดลาน ปจจบนอาย 35 – 55 ป
OCSC e-JOURNAL l 4
HR Update
ดเหมอนวา “สงคมสงอาย” จะเปนปรากฏการณ ทเกดขนในหลายภมภาคของโลก รวมทงในประเทศไทยดวย สอมวลชนตางเสนอขอมลขาวสารเกยวกบการเขาสสงคมสงอายและภาพความเปนอยของผสงอายทถกทอดทงใหอยเดยวดายในชนบท นกวชาการออกมาเตอนเรองผลกระทบของสงคมสงอายตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศ รฐบาลออกนโยบายทางสงคมหลายอยางทมเปาหมายเพอรองรบสงคมสงอาย หลายองคกรทงภาครฐและบรษทธรกจเอกชนตางประกาศกลยทธเพอปรบตวรองรบการทประชากรในสงคมแกตวลง
เมอทกวงการตนตวอยางกวางขวางแบบน กควรทจะมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบ “สงคมสงอาย” และ “สถานการณผสงอาย” เพอจะไดมองสภาพการณและผลกระทบไดตรงกน อนจะน าไปสการก าหนดกลยทธเพอใหองคกร “อยรอด เตบโต เปนเลศ และยงยน” ทามกลางโครงสรางประชากร ทเปลยนแปลงอยางรวดเรว บทความนจงแนะน าใหทานผอานทราบวา ใครคอผสงอาย ? สงคมผสงอายเปนอยางไร? ประชากรโลกและประชากรไทยแกตวจรงหรอ? ขาราชการและบคลากรภาครฐเขาสสงคมสงอายแลวหรอยง? และผทเกยวของควรท าอะไรตอไป?
ใครคอผสงอาย?
เปนทนาประหลาดใจวา แตละประเทศ แตละภมภาค แตละองคกร ยงใหความหมายของ “ผสงอาย” แตกตางกน ในระดบสากล เชน บรรดาประเทศพฒนาแลวในโลกตะวนตกสวนใหญเรยกกลมคนทมอาย 65 ปขนไปวาผสงอาย ขณะทองคการสหประชาชาต ซงรวบรวม ว เคราะห และรายงานขอมลสถต เกยวกบผส งอาย มแนวโนมทจะก าหนดวา ผสงอาย (Elderly Person) คอ คนทมอาย 60 ปขนไป
ส าหรบประเทศไทย เพอไมใหเปนทถกเถยงกนมาก ในพระราชบญญตผสงอาย พ.ศ.๒๕๔๖ มาตรา ๓ ไดบญญตวา ผสงอาย หมายถง “บคคลซงมอายเกนหกสบปบรบรณขนไปและมสญชาตไทย” ซงผมคดวา เราควรยดความหมายตามท กฎหมายบญญต ไ ว เปนหลก นอกจากน ตามภาษาปาก อาจมผใชค าวา “ผสงวย” อยบาง ซงนกปราชญผสนทดเรองภาษา กใหความเหนวา ควรใชค าวา “ผสงอาย” แทน “ผสงวย” เพราะ “วย” ตามภาษาพระ ทานสอนยยะวาเปน “ความเสอม หรอความโทรม” 5 l OCSC e-JOURNAL
รจกสงคมสงอาย และสถานการณผสงอาย (ในประเทศไทย)
สงคมโลกสงวย...สงคมไทยกเชนกน?
มค าพดลอเลยน เยยหยน แตเจบปวดลก ๆ วา บางประเทศอยางเชนญปน เขาสสงคมผสงอายขณะทคน ในสงคมของเขามฐานะทางเศรษฐกจทดระดบหนง คอ “แกแตรวย” ขณะทประเทศไทยเขาสสงคมผสงอายตอนทประชาชนคนไทยมฐานะทางเศรษฐกจทยงไมดนก คอ “แกแตจน”
จากขอมลขององคการสหประชาชาตระบวา ขณะทอตราการเพมประชากรของโลกชาลง ประชากรสงอาย กลบเพมขนในอตราทสงมากอยางรวดเรว กลาวคอ ในป ค.ศ. 2007 ประชากรโลกทมอาย 60 ปขนไป มจ านวน 611 ลานคน พอถงป ค.ศ. 2017 เพมขนเปนจ านวน 611 ลานคน หรอรอยละ 5.8 ขณะทอตราเพมของประชากรของโลก รวมทกกลมอาย คดเปนเพยงรอยละ 1.4 เทานน
ตวเลขในป ค.ศ. 2007 ระบดวยวา โลกของเรามประชากรประมาณ 7,550 ลานคน เปนคนทมอาย 60 ปขนไป 926 ลานคน คอเปนรอยละ 12.7 จงถอวา โลกของเรา ไดกลายเปนสงคมโลกสงอายไปแลว โดยทวปยโรป มอตราผสงอายตอประชากร คดเปนรอยละ 24.7 และ ทวปอเมรกาเหนอ รอยละ 21.7
ส าหรบภมภาคอาเซยนของเรามประชากรทงหมดประมาณ 647 ลานคน เปนประชากรทมอาย 60 ปขนไป จ านวน 63.9 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 9.9 แสดงวาภมภาคอาเซยนยงไมแตะเสนการเปน “สงคมผสงอาย” แตหากพจารณาเปนรายประเทศ พบวา ส งคโปร เปนประเทศทเขาสสงคมผสงอายตงแตป ค .ศ. 1999 โดยตอนนนมผสงอายรอยละ 10.5 แตพอป ค.ศ. 2017 จ านวนผสงอายของสงคโปร พงสงขนเปนรอยละ 19.5 และทตามมาตดๆ คอ ประเทศไทย ทมจ านวนประชากรอาย 60 ปขนไป คดเปนรอยละ 17.1 และเวยดนาม รอยละ 11.1 ถาจะเรยงล าดบวาในภมภาคอาเซยน ประเทศไหนมอตราประชากรสงอายมากกวากนจาก มากไปหานอย สรปไดดงน สงคโปร (รอยละ 19.5) ไทย (รอยละ 17.1) เวยดนาม (รอยละ 11.1) มาเลเซย (รอยละ 9.7) เมยนมาร (รอยละ 9.5) อนโดนเซย (รอยละ 8.6) บรไน (รอยละ 8.0) ฟลปปนส (รอยละ 7.7) กมพชา (รอยละ 7.0) และลาว (รอยละ 6.3)
สงคมผสงอายเปนอยางไร?
ในบรรดาประเทศทเขาสสงคมผสงอาย กยงม การ “แบงชน” กนอกวา เปนสงคมผสงอายในระดบไหน โดยดจากรอยละของจ านวนประชากรทมอาย 60 ปขนไปนนเอง ศพทแสงของการแบงชนทเราควรท าความเขาใจ มดงตอไปน
สงคมก าลงเขาสสงคมสงอาย (Aging Society) หมายถง สงคมนนมแนวโนมการเพมขนของจ านวนประชากรอาย 60 ปขนไป ซงถอเปนผสงอาย อยางตอเนอง
สงคมสงอาย (Aged Society) หมายถง สงคมทมประชากรอาย 60 ปขนไป เกนกวารอยละ 10 ของประชากรทงประเทศ หรอเปนสงคมทมประชากรอาย 65 ปขนไป เกนกวารอยละ 7 ของประชากรทงหมด
สงคมสงอายอยางสมบรณ (Completely Aged Society) หมายถง สงคมทมประชากรอาย 60 ปขนไป เกนกวารอยละ 20 ของประชากรทงประเทศ หรอเปนสงคมทมประชากรอาย 65 ปขนไป เกนกวารอยละ 14 ของประชากรทงหมด
สงคมสงอายระดบสดยอด (Super-Aged Society) หมายถง สงคมทมประชากรอาย 60 ปขนไป เกนกวา รอยละ 28 ของประชากรทงประเทศ หรอเปนสงคมทมป ร ะชากรอาย 65 ป ข น ไ ป เ ก นกว า ร อ ยละ 20 ของประชากรทงหมด
ดจากการแบงชนขางตน กสรปไดวา ประเทศไทยเขาสสงคมผสงอาย (Aged Society) แลว อยางไมตองสงสย เพราะมจ านวนประชากรอาย 60 ปขนไป คดเปนรอยละ 17.1 แตทนากงวลกวากคอ เราก าลงเขาใกลการเปนสงคมสงอายอยางสมบรณ (Completely Aged Society) ในราวป พ.ศ. 2564 และในอก 20 ปขางหนา คาดวาประเทศไทยจะมสดสวนของผสงอายประมาณ 1 ใน 3 ของประชากรท งประเทศ น นค อการเข าส ส งคมส งอาย ระดบสดยอด (Super-Aged Society) นนเอง
OCSC e-JOURNAL l 6
ไมเวน ...แมแตระบบราชการและภาครฐ?
หนกลบมาดในภาครฐของเราบาง คงจะไมสามารถใชเกณฑการแบงชนสงคมสงอาย โดยดจากจ านวนขาราชการและเจาหนาทของรฐทมอาย 60 ปขนไป ตอจ านวนบคลากรทงหมด แลวแบงเปนหนวยงานทเปนสงคมสงอาย สงคมสงอายอยางสมบรณ สงคมสงอายระดบสงสด อยางทกลาวถงขางตนได
แตถาเราถอวา คนอาย 50 ป เปนวยทเรมเขาสวยสงอาย เราอาจใชเกณฑรอยละของจ านวนขาราชการทมอาย 50 ขนไป ตอจ านวนขาราชการทงหมด เพอแบงระดบความรนแรงของการเขาสสงคมสงอายของระบบราชการไทยได
ตวอยางเชน ขอมลในป พ.ศ. 2560 ระบวา เรามขาราชการพลเรอนสามญ จ านวน 384,653 คน ในจ านวนน มขาราชการทอายนอยกวา 30 ป ซงอาจจะถอเปนกลม Generation Y จ านวน 49,682 คน หรอคดเปนรอยละ 12.92 ของขาราชการพลเรอนสามญทงหมด ขณะทเรามขาราชการทอาย 31-50 ป ซงถอเปนกลมอาย Generation X จ านวน 227,825 คน คดเปนรอยละ 59.22 ทเหลออกรอยละ 27.85 หรอจ านวน 107,146 คน ถอเปนกลมทเขาสวยสงอาย
แตถ า เจาะลกด เปนรายกระทรวง จะพบวา กระทรวงสวนใหญมขาราชการพลเรอนสามญทมอายเกนกวา 50 ป ในอตราทสงกวาคาเฉลยของระบบราชการ (สงกวารอยละ 27.85) โดยกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มขาราชการทมอายเกนกวา 50 ปขนไป สงถงรอยละ 41.56
กระทรวงทมขาราชการอายมากกวา 50 ปขนไป ในอตราเกนกวารอยละ 30 มจ านวน 11 กระทรวง เรยงตามล าดบดงน กระทรวงคมนาคม (รอยละ 37.58) กร ะทร ว ง เกษตรและสหกรณ ( ร อ ยละ 37 . 02 ) กระทรวงศกษาธการ (รอยละ 35.48) กระทรวงวฒนธรรม (รอยละ 34.62) กระทรวงมหาดไทย (รอยละ34.06) กระทรวงการตางประเทศ (รอยละ 33.48) กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย (รอยละ 33.46) กระทรวงการคลง (รอยละ 33.39) กระทรวงแรงงาน (รอยละ 33.37) และส านกนายกรฐมนตร (รอยละ 30.37)
กระทรวงทมขาราชการอายมากกวา 50 ปขนไป ไมถงรอยละ 30 ของจ านวนขาราชการพลเรอนสามญ ในกระทรวง มจ านวน 7 กระทรวง/สวนราชการ ไดแก กระทรวงพลงงาน (รอยละ 28.80) กระทรวงการทองเทยวและกฬา (รอยละ 27.37) กระทรวงดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม (รอยละ 25.54) กระทรวงพาณชย (รอยละ 25.28) กระทรวงยตธรรม (รอยละ 24.26)
สวนราชการไมส งกดส านกนายกรฐมนตรฯ (รอยละ 22.83) กระทรวงสาธารณสข (รอยละ 22.69) และกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย (รอยละ 22.41)
จากตวเลขขางตน กคงไมผดนก หากจะกลาววา ระบบราชการกเขาสการเปนสงคมสงอายแลวเชนกน และสภาพการณกนาเปนหวง หากไมมการเตรยมการใด ๆ เพอรองรบ
7 l OCSC e-JOURNAL
OCSC e-JOURNAL l 8
สรป – กาวตอไป
ผเขยนหวงเปนอยางยงวา ตอไปนหากพดถงสงคมสงอาย เราจะเขาใจไดตรงกนวาผสงอายคอคนกลมใด สงคมผสงอายแบงเปนระดบตามจ านวนผสงอายในสงคมอยางไร และระบบราชการและภาครฐของไทยได เขาสสงคมสงอายแลว เชนเดยวกบโลก ภมภาค และประเทศไทย
ค าถามทส าคญกคอ เราจะเตรยมคนไทยใหมความพรอมเขาสสงคมสงอายไดอยางไร และเราจะเตรยมบคลากรภาครฐเพอใหสามารถปฏบตงานอยางเตมศกยภาพของชวงวย และเตรยมพรอมเปนผสงอายทมศกยภาพ (Active Aging) ชวยขบเคลอนเศรษฐกจและสงคมของประเทศไดอยางมประสทธภาพ ไดอยางไร
ขณะน เรามยทธศาสตรชาตและแผนการปฏรปประเทศทใหความส าคญกบการเขาสสงคมผสงอาย เรามระเบยบวาระแหงชาต เรอง สงคมผสงอาย ทบรณาการแนวคด แนวทาง นโยบายและเครองมอตางๆ เพอรองรบสงคมผสงอายในภาพรวมของประเทศ สวนในภาครฐ
เรามแผนพฒนาศกยภาพก าลงคนภาครฐเขาสสงคมผสงอาย และมาตรการพฒนาระบบบรหารทรพยากรบคคลรองรบสงคมสงอาย
หากสงตาง ๆ ทเราม หรอสงทเราก าลงเตรยม ถกน าไปปฏบตอยางจรงจง ผมเชอวาเราจะสามารถพลกวกฤตของการ เข าส ส งคมผ ส งอาย ให เปน โอกาส ในการขบเคลอนการพฒนาประเทศ โดยมประชากรสงวยทมสขภาพกายและสขภาพจตทด มสวนรวมในกจกรรมทางสงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม จตวญญาณ และการท าหนาทของพลเมองทด มคณคาและชวยพฒนาประเทศไทย ใหมความมนคง มงคง และยงยน ยงๆ ขนไป
ดร. สรพงษ มาล นกทรพยากรบคคลเชยวชาญ
กรรมการและเลขานการคณะกรรรมการปฏรปประเทศดานการบรหารราชการแผนดน
HR Hit Issue สงคมสงอายทหนไมพน
ไปทไหน ๆ กมกไดยนคนพดกนถงเรองสงคมสงอาย จนบางครงกฟงดนากลว หรอสรางความกงวลใหกบ หลายคน หลายองคกร ไมนอยเลยทเดยว
มการคาดการณกนวา ประเทศไทยจะเปนสงคมผสงอายอยางสมบรณในป พ.ศ. 2564 และอกประมาณ 20 ปขางหนา จะมสดสวนของผสงอายประมาณ 1 ใน 3 ของประชากรทงประเทศ โครงสรางประชากรทเขาสสงคมสงวย ท าใหหลายองคกรตองหาทางรบมอกบสถานการณดงกลาว บางองคกรเตรยมหาก าลงคนทดแทนไมเพยงจากตลาดแรงงานในประเทศเทานน แตแรงงานในบางสาขาอาชพหรอในบางระดบอาจตองมองหาจากตางประเทศ
นอกจากตองมกลยทธในการแยงชงแรงงาน โดยเฉพาะแรงงานทมฝไมลายมอหรอมทกษะอนเปนทตองการของตลาดแลว บางองคกรไดเรมจางผสงอายทอาจเกษยณไปแลวใหอยปฏบตงานตอ หรอจางใหกลบมาชวยงานบางอยางตอไป เพราะถอวาความร ทกษะและประสบการณเหลานนยงมคณคาตอบรษท ขณะทบางหนวยงานก าลงมองหาทางเลอกอนเพอบรรเทาปญหาการขาดแคลนแรงจากการเกษยณอาย เชน การปรบระบบการท างานโดยการน าเทคโนโลยสมยใหม มาใชแทนแรงงานคน เปนตน
ในสวนของภาครฐ พบวา จ านวนขาราชการทมอายมากกวา 50 ป มแนวโนมเพมสงขน และจะเกษยณอายราชการเปนจ านวนมากในชวง 10 ปขางหนา ซงอาจท าใหเกดปญหาการขาดชวงของก าลงคนทมความร ความเชยวชาญและประสบการณ รวมทงจะท าใหจ านวนคนในแตละชวงวย ไมสมดลกน ซงแนนอนวา ปญหาเหลานจะสงผลไมทางตรง กทางออม ตอขดความสามารถในการจดท าบรการสาธารณะและการใหบรการประชาชน ดงนน บทความนจงจะชวนทานผ อ านไปต ดตามด ว า แล วภาคร ฐไทยจะม แนวทาง ในการเตรยมการเพอรบมอกบสภาพการณดงกลาวอยางไร
ทศทางและนโยบายเกยวกบก าลงคนภาครฐสงอาย
จรง ๆ แลว ในยทธศาสตรชาตดานการพฒนาและเสรมสรางศกยภาพทรพยากรมนษย ไดก าหนดประเดนยทธศาสตรทเกยวของกบ “การพฒนาศกยภาพคนตลอดชวงชวต” ไวแลว โดยเฉพาะ “ชวงวยสงอาย” นน มเปาหมายเพอสงเสรมใหผสงอายเปนพลงในการขบเคลอนประเทศ สงเสรมใหมการท างานหลงเกษยณ ผานการเสรมทกษะการด ารงชวต ทกษะอาชพในการหารายได มงานท าทเหมาะสมกบศกยภาพ มการสรางเสรมสขภาพ พนฟสขภาพ การปองกนโรคใหผสงอาย พรอมกบจดสภาพแวดลอมใหเปนมตรกบผสงอาย และหลกประกนทางสงคมทสอดคลองกบความจ าเปนพนฐานในการด ารงชวต การมสวนรวมของผสงอายในสงคม
9 l OCSC e-JOURNAL
เตรยมความพรอมก าลงคนภาครฐ สสงคมสงอายอยางไร? แกะรอยยทธศาสตรชาตและแผนการปฏรปประเทศ
แตส าหรบบคลากรในภาครฐนน หลายทานกคงทราบจากขาวสารตาง ๆ แลววา แผนการปฏรปประเทศดานสงคม ไดก าหนดใหมการขยายอายเกษยณราชการจาก 60 ป เปน 63 ป โดยทยอยปรบอายเกษยณทก 2 ป เพมขน 1 ป โดยไมครอบคลมหนวยงานทตองใชศกยภาพทางรางกาย และแผนนยงระบแนวทางการด าเนนการไวดวย วาจะตองมการศกษาความเหมาะสมของต าแหนงทจะมการขยายอายเกษยณ ในขณะเดยวกนกตองมการแกไขกฎหมายวาดวยบ าเหนจบ านาญใหสอดคลองกน
ดเหมอนวาผคนจะใหความส าคญกบการขยายอายเกษยณ วาใครจะไดขยายบาง? ขยายเปนอายเทาไร? ขยายอยางไร? จะเรมขยายและใชบงคบเมอไร? และใครจะไดประโยชนหรอเสยประโยชน? มากกวาเรองอนทงหมด ทง ๆ ทยงมเรองส าคญไมแพกน คอ ท าอยางไรสวนราชการและหนวยงานภาครฐจะใชประโยชนจากก าลงคนภาครฐสงอายไดอยางเตมศกยภาพและมประสทธภาพ และจะมการเตรยมความพรอมใหกบขาราชการและเจาหนาทภาครฐซงเรมสงอายมากขนอยางไร
ในแผนการปฏรปประเทศดานการบรหารราชการแผนดน จงก าหนดใหมการปรบขนาดก าลงคนภาครฐใหมขนาดเหมาะสมและมสมรรถนะสง และ “เตรยมก าลงคนเพอรองรบการเปลยนแปลงโครงสรางอายและการเขาสสงคมสงอาย” โดยในเรองน ก าหนดใหส านกงาน ก.พ. และองคกรกลางบรหารงานบคคลของขาราชการประเภทตาง ๆ เปนหนวยงานหลกในการด าเนนการรวมกบสวนราชการ
เตรยมก าลงคนภาครฐเขาสสงคมสงอายอยางไร?
การเตรยมบคลากรภาครฐทกประเภทใหพรอมเขาสสงคมสงอาย มแนวทางด าเนนการหลก ๆ คอ “เตรยมทตวขาราชการและเจาหนาทของรฐ” และ “เตรยมพฒนาระบบบรหารทรพยากรบคคล”
ในการเตรยมทตวขาราชการและเจาหนาทของรฐ นน มงเนนใหก าลงคนภาครฐทกประเภท ทกระดบ และทกชวงวยไดรบการพฒนาใหมความพรอมเขาสสงคมสงอาย และเปนผสงอายทมศกยภาพ (Active Aging) บคลากรภาครฐสงอายทยงปฏบตงานอยจะไดใชความร ความสามารถและศกยภาพไดอยางเตมทสอดคลองกบชวงอาย และสามารถท างานรวมกบบคลากรตางวยไดอยางราบรน รวมทงมความพรอมทจะใชชวตหลงเกษยณ “อยางเกษม” คอ มสขภาพกายและสขภาพจตทด มหลกประกนใน การด ารงชวต และมสวนรวมเปนพลงของสงคม ซงในเรองน
คณะกรรมการขาราชการพลเรอน (ก.พ.) ในการประชมครงท 10/2561 เมอวนท 8 ตลาคม 2561 ไดเหนชอบ “แผนพฒนาศกยภาพก าลงคนภาครฐใหพรอมเขาสสงคมสงอาย” ประกอบดวยยทธศาสตร 3 ประการ ไดแก (1) ยทธศาสตรการสงเสรมและพฒนาก าลงคนภาครฐใหเปนประชาชนสงอายทมศกยภาพ (2) ยทธศาสตร การพฒนาและสงเสรมก าลงคนภาครฐทจะเกษยณอายและมศกยภาพในการท างานตอ และ (3) ยทธศาสตร การพฒนาและสงเสรมสวนราชการใหมความพรอมทจะบรหารก าลงคนภาครฐในบรบทสงคมสงอาย
ส าหรบการเตรยมพฒนาระบบบรหารทรพยากรบคคล เพอรองรบบรบทสงคมสงอาย ในภาครฐนน คณะกรรมการขาราชการพลเรอน ก.พ. ในการประชม คร งท 11/2561 เม อว นท 5 พฤศจกายน 2561 ไดเหนชอบ “มาตรการบรหารทรพยากรบคคลภาครฐ เพอรองรบสงคมสงอาย” โดยเนนวาระบบการบรหารทรพยากรบคคลภาครฐตองน าไปสการธ ารงรกษาและ เพมขดความสามารถของภาครฐในการจดท าและใหบรการสาธารณะอยางมประสทธภาพ ก าลงคนภาครฐมขนาดและขดความสามารถทเหมาะสมกบบทบาทภารกจของสวนราชการ พรอมรองรบสงคมสงอายและบรบท การบรหารราชการทเปลยนแปลงไป โดยภาครฐสามารถใชก าล งคนทก ชวงอายอยาง เตมศกยภาพเพอ เพ มประสทธภาพการบรหารราชการและขดความสามารถ ในการแขงขนของประเทศ ทงน ประกอบดวยมาตรการส าคญ 4 มาตรการ ไดแก (1) มาตรการปรบโครงสรางอตราก าลงใหมขนาดทเหมาะสม (2) มาตรการปรบปรงโครงสรางต าแหนงงาน และการบรหารอตราก าลงภาครฐให เหมาะสมกบภารกจและบรบททเปลยนแปลงไป (3) มาตรการปรบปรงอายเกษยณและขยายระยะเวลา การท างานใหสอดคลองกบความจ าเปนและลกษณะงานภาคร ฐ และ (4) มาตรการพฒนาระบบบรหารอาย (Age management) ของสวนราชการ อาท การสบเปลยนหมนเวยนงาน ความกาวหนาในการปฏบต งานและ การท างานหลงเกษยณ ระบบการท างานทมความยดหยน ระบบจงใจและการประเมนผลงานทเหมาะสมกบชวงอาย และระบบบรหารจดการความร เปนตน
OCSC e-JOURNAL l 10
11 l OCSC e-JOURNAL
ตงแตปงบประมาณ พ.ศ. 2562 เปนตนไป ส านกงาน ก.พ. และองคกรกลางบรหารงานบคคลของขาราชการประเภทตาง ๆ กจะไดเรมขบเคลอนเพอน า “แผนพฒนาศกยภาพก าล งคนภาคร ฐใหพรอมเข าส ส งคมส งอาย ” และ “มาตรการบรหารทรพยากรบคคลภาครฐเพอรองรบสงคมสงอาย” ไปสการปฏบตใหเกดผลตอไป
สงคมสงอาย : วกฤตหรอโอกาสส าหรบการบรหารทรพยากรบคคลภาครฐ
การเขาสสงคมผสงอายอยางสมบรณ รวมทงสถานการณโครงสรางอาย และแนวโนมการเกษยณอายของขาราชการและเจาหนาทภาครฐ อาจกอใหเกดความเสยงตอการสญเสยองคความร ความเชยวชาญ และประสบการณทจ าเปนส าหรบการขบเคลอนภารกจส าคญของภาครฐ รวมทงอาจน าไปสปญหาการขาดชวงและ ความไมตอเนองในการบรหารจดการ ซงยอมกระทบตอการจดท าบรการสาธารณะและการใหบรการประชาชน
อยางไรกตาม สถานการณดงกลาวกอาจเปนโอกาส ใหภ าคร ฐ ได ทบทวนร ปแบบการสร า งและพฒนา ขาราชการและเจาหนาทภาครฐทกระดบ ใหมชดความคดและขดสมรรถนะแบบใหม (New Mindsets and Skill Sets) เพอรองรบการเปลยนแปลงและสามารถสรางคณคาและประโยชนใหแกประชาชนอยางตอเนอง รวมทงมแนวทางในการพฒนาระบบบรหารทรพยากรบคคลเพอรองรบสถานการณและแนวโนมดงกลาว โดยสงทควรด าเนนการเรงดวน ไดแก (1) การสงเสรมและสนบสนนให ส วนราชการพฒนาระบบการจดการความร ท เนน การจด เกบ รกษา และถายทอดองคความร ส าคญ
ใหกบขาราชการทยงคงอยปฏบตงาน โดยควรเปนระบบทเขาถงไดงายและสะดวกตอการเรยนร (2) การศกษาเพอพฒนาระบบการสรางความตอเนองการจดเกบ รกษา และถายทอดองคความรส าคญใหกบขาราชการทยงคงอยปฏบตงาน โดยควรเปนระบบทเขาถงไดงายและสะดวก ตอการเรยนรการด ารงต าแหนง ซงสอดคลองกบแผน การปฏรปประเทศดานการบรหารราชการแผนดนทมเปาหมาย “เพอใหมจ านวนผมความรความสามารถส าหรบด ารงต าแหนงส าคญเชงยทธศาสตร (Strategic Position) ในราชการ ทเพยงพออยางตอเนอง” และ (3) ศกษาทบทวนรปแบบการสรางและพฒนาขาราชการและบคลากรภาครฐใหสอดคลองกบบรบทภาคร ฐ ทเปลยนแปลงไป พรอมขบเคลอนการปฏรปประเทศ มความเปนผประกอบการสาธารณะ สามารถแสดงบทบาทการเปนผน าการเปลยนแปลง และเปนผน า ทเปนตวอยาง เพอสรางคณคาและประโยชนใหแกประชาชน
ทามกลางการเปลยนแปลงบรบทการบรหารราชการและสงคมสงอาย ภาครฐจะธ ารงรกษาและ เพมขดความสามารถในการจดท าบรการสาธารณะและการบรการประชาชนได กตอเมอเราพรอมเปลยนวกฤต ใหเปนโอกาส
และนนเปนหนาทความรบผดชอบของบคลากรภาครฐทกคน ทกระดบ ทกหนวยงาน
ดร. สรพงษ มาล
นกทรพยากรบคคลเชยวชาญ กรรมการและเลขานการคณะกรรรมการปฏรปประเทศ
ดานการบรหารราชการแผนดน
ก าลงคนสงวย : ความทาทายในการบรหารจดการ
พ.ศ. 2548 ประเทศไทยได เขาสสถานการณ
“สงคมสงอาย” 1 ใน 10 ของประชากรไทยเปนประชากร ทมอายตงแต 60 ปขนไป ซงทผานมาภาครฐและหนวยงานภาคเอกชน ไดตระหนกถงสถานการณดงกลาว รวมทงแนวโนมทประเทศไทยจะเปน “สงคมสงอายโดยสมบรณ” (มประชากรอาย 60 ปขนไปมากกวารอยละ 20 ของประชากรทงหมด) ในป พ.ศ. 2564 และเปน “สงคมสงอายระดบสดยอด” (สงคมทมประชากรอาย 60 ปขนไปมากกวารอยละ 28 ของประชากรทงหมด) ภายในป พ.ศ. 2578 โดยในสวนของรฐบาลไดมการด าเนนนโยบายและมาตรการดแลชวยเหลอผสงอายหลายประการ ไมวาจะเปนมาตรการดานหลกประกนรายได มาตรการดานทอยอาศย มาตรการดานสขภาพ และมาตรการดานการประกอบอาชพ นอกจากน ในการขบเคลอนนโยบายประเทศไทย 4.0ภาย ใต ว ส ยท ศน ประ เทศไทยม นค ง ม ง ค ง ย ง ย น
HR Decoding
หนงในประเดนทรฐบาลใหความส าคญ คอ การด าเนนการปรบโครงสรางก าลงคนของประเทศ โดยในสวนของผสงอายไดวางเปาหมายทจะสรางความมนคงใหเปน “สงคมผสงอายทมพลง” (Active Aging Society) ใน 7 มต ประกอบดวย
1) ความสข - เพอใหผสงอายมความสขอยางยงยน 2) สขภาพ - เพอการแพทยปฐมภมเขาถงผสงอาย
อยางทวถง 3) ทอยอาศย - เพอใหผสงอายมทอยอาศยทมนคง 4) การออม - เพอใหมเงนออมไวใชในยามเกษยณ
ทเพยงพอ 5) นวตกรรม - เพอสรางตลาดนวตกรรมผสงอาย 6) สภาพแวดลอมปลอดภย - เพอพฒนาคณภาพชวต
ใหมความปลอดภย 7) ความมนคง - เพอใหมระบบสวสดการเพอสงคม
อยางเปนระบบ
OCSC e-JOURNAL l 12
การเปลยนผานสสงคมสงอายในหลายประเทศเกดขนรวดเรวกวาในอดต การรบมอกบภาวะสงคมสงอายจงเปนความทาทายส าคญ ทหลายประเทศไดก าหนดไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต
อยางไรกตาม แนวทางการด าเนนนโยบายของ แตละประเทศจะแตกตางกนขนอยกบพฒนาการของสงคมสงอายและโครงสรางทางเศรษฐกจ จากการศกษาสถตโครงสรางประชากร พบวา ประเทศพฒนาแลวมแนวโนมเขาสสงคมสงอายเรวกวาประเทศก าลงพฒนาซงประเทศสวนใหญในแถบยโรปไดเขาสสงคมสงอายแลวตงแตป ค.ศ. 1864 – 1947 ตามมาดวยหลายประเทศในภมภาคเอเชย เวนแตญปนทเขาสสงคมสงวยเรวกวาประเทศอน และเปนประเทศทมสดสวนประชากรสงอายมากทสดในโลก ความเรวของการเปลยนผานจากสงคมสงวยสสงคมสงอายโดยสมบรณของประเทศพฒนาแลวมกจะใชเวลานานกวาประเทศก าลงพฒนา โดยเฉพาะประเทศในแถบเอเชยอยางประเทศไทยทม ชวงเวลาของการเปลยนผานสนกวาประเทศอน ๆ ซงการเปลยนแปลงดงกลาวมนยส าคญ ตอแนวโนมก าลงแรงงานไทย การชะลอตวของศกยภาพทางเศรษฐกจ การเพมขนของภาระทางการคลง ตลอดจนผลตอความมนคงทางการเงนและคณภาพชวตของสงคม สงอาย
การเปลยนแปลงดานโครงสรางอายของประชากรเปนประเดนทาทายส าคญทสะทอนถงความจ าเปนทประเทศไทยจ าเปนตองมการปรบเปลยนวธคด มมมอง วถปฏบต เพอเปลยนวกฤตใหเปนโอกาสทางเศรษฐกจ สงคมในอนาคตอยางยงยน ใหสามารถกาวพนกบดก ทจะตองเผชญ
สงคมไทยทกวนนมความตนตวอยางมากในเรองเกยวกบผสงอาย เหนไดจากการด าเนนงานทเกยวกบผสงอายของประเทศไทยในระยะทผานมาของหนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐและเอกชนทไดรวมมอกน เพอใหการดแลผสงอายด าเนนไปในทศทางทด และในอนาคตเปนเรองทยงคงตองท าอยางตอเนอง
หวใจส าคญ คอ ระยะเวลาการท างานทยาวขน
หลายประเทศใชนโยบายขยายอายเกษยณ เพอเพมจ านวนวยท างานซงจะชวยบรรเทาผลกระทบตอระบบเศรษฐกจ โดยสงคโปรเพมอายเกษยณจาก 65 ป เปน 67 ป และเกาหลใตจะขยายอายเกษยณจาก 55 ป เปน 60 ป ขณะทญปนจะใหผสงอายสามารถท างานไดนานขนจากเดมมอายเกษยณท 62 ป เปน 65 ป ภายในป ค.ศ. 2025
อยางไรกด การศกษาของ Ariyasajjakorn and Manprasert (2014) พบวา การขยายอายเกษยณสามารถ ‘เลอน’ ผลกระทบตอการชะลอตวของเศรษฐกจของไทยออกไปประมาณ 10 ป และสามารถท าไดในระยะสน แตไมสามารถแกปญหาไดถาวร ซงกเปนความทาทายของหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และหนวยงานอน ๆ ท ต อ ง ชวยกนแก ไ ขปญหาน ต อ ไปว า ในระยะยาว ทมากกวา 10 ป หรอถาวร เราจะแกไขและรบมอกบปญหานอยางไร
ส านกงาน ก .พ. โดยส านกวจ ยและพฒนาระบบงานบคคล ไดส ารวจความสนใจท างานหลงเกษยณของขาราชการพลเรอนสามญ ซงผลการส ารวจขอมล ผทด ารงต าแหนงประเภทวชาการระดบเชยวชาญและระดบทรงคณวฒ ผด ารงต าแหนงประเภทอ านวยการ และ ผด ารงต าแหนงประเภทบรหาร ซงเกษยณอายราชการ ในปงบประมาณ พ.ศ. 2561 – 2563 จ านวน 872 คน พบวา ขาราชการกลมนสนใจท างาน หลงเกษยณ 563 คน (รอยละ 64.56) และไมสนใจท างาน หลงเกษยณ 309 คน (รอยละ 35.44)
13 l OCSC e-JOURNAL
OCSC e-JOURNAL l 14
ประเภทงานทขาราชการสนใจท าหลงเกษยณมากทสดคอ ทปรกษา/กรรมการ (รอยละ 50.26) รองลงมาคอ วทยากร/บรรยายใหความร (รอยละ 42.09) งานบรการสงคม (รอยละ 19.54) ธรกจสวนตว/การลงทน (รอยละ 12.25)
ลกษณะงานทขาราชการสนใจท าหลงเกษยณ มากทสดคอ งานชวคราว/งานโครงการ (รอยละ 56.13) รองลงมาคอ งานแบบไมเตมเวลา (Part - time) (รอยละ 40.67) งานประจ า (รอยละ 33.57) และงานรบไปท า ทบาน (รอยละ 22.91) ตามล าดบ
หากพจารณาประเภทงานทขาราชการสนใจท าหลงเกษยณ พบวา ขาราชการสวนใหญตองการท างานแบบทมคาตอบแทน (รอยละ 50.53) รองลงมา คอ งานทมหรอ ไมมคาตอบแทนกได (รอยละ 47.69) และงานทไมมคาตอบแทน (รอยละ 1.78) ส าหรบจงหวดทขาราชการสนใจท าหลงเกษยณท างานมากทสด คอ กรงเทพมหานคร (รอยละ 40.85)
จากขอมลทกลาวมาขางตน ถอเปนความทาทาย ททกภาคสวนทเกยวของ เพอเพมศกยภาพของทรพยากรมนษยในชาต
น.ส.พชนวรรณ เชอเลก
น.ส.ธวลหทย บณยรตนเสว นกทรพยากรบคคลปฏบตการ
รายการอางอง : http://www.royin.go.th/wp-content/uploads/2017/12/
สงคมสงวย3.pdf https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/Economic
Conditions/AAA/AgePeriodCohort.pdf
15 l OCSC e-JOURNAL
“Age is no barrier.
It’s limitation you put on your mind.”
“อายไมใชอปสรรค แตอปสรรคเกดจากขดจ ากด ทคณใสลงในใจคณเอง”
Jackie Joyner-Kersee
นกกฬาโอลมปกทยงใหญทสดคนหนงในสตร และนกกฬาหญงทยงใหญทสดตลอดกาล
โดยนตยสาร Sport Illustrated for Woman (นกกฬาผพชตเหรยญโอลมปก 4 สมย
ตงแต ค.ศ. 1984 -2000)
ปจจบนเปนททราบกนดวา ประเทศไทยก าลงกาวเขาส
สงคมผสงอาย กลาวคอ ประเทศไทยมประชากรอาย 60 ปขนไป มากกวารอยละ 10 ตงแตป 2548 และคาดวาป 2564 ประเทศไทยจะเขาสสงคมสงอายอยางสมบรณ (มประชากรอาย 60 ปขนไปมากกวารอยละ 20) และเขาสสงคมสงอายระดบสดยอดในป 2574 (มประชากรอาย 60 ปขนไปมากกวารอยละ 28)
แนวคดเรองของการจะท าอยางไรใหมก าลงแรงงานอยางเพยงพอนน หลายฝายมองวา อายหลง 60 ป ซงถอเปน “วยผสงอาย” ตามค านยามของสหประชาชาต แตกเปนชวงวยของผมความร ผสงสมประสบการณความเชยวชาญ และยงคงสามารถท างานตาง ๆ ตอไปไดด ความเชอยงจรงอยหรอไม? การศกษาเรองของการเกษยณอายและ การจางงานหลงเกษยณจงเปนทศทางทไดรบความสนใจ โดยมการศกษาวจยไวในหลายประเทศ หลายองคกร เพราะไมใชแตประเทศไทยทจะเขาสสงคมสงอายเทานน
ผลการศกษาแนวทางเกษยณอายในภาคเอกชน ซงเปนม มมองท น าสนใจ และจะน ามาเล าผ านบทความน
HR Consultant
จดท าโดยสมาคมการจดการงานบคคลแหงประเทศไทย (PMAT) ซงไดศกษาส ารวจความคดเหนกลมธรกจเอกชน 23 กลมธรกจในประเทศ ใชกลมตวอยาง จ านวน 520 คน ในทกขนาดธรกจ
ผลการศกษาการศกษา อายเกษยณของพนกงานในปจจบน พบวา สวนใหญอยทอาย 60 ป รอยละ 67 นอยกวา 60 ป (อาย 50, 55, 57) รอยละ 28 ไมระบอายเกษยณ รอยละ 3 และเกษยณมากกวา 60 ป (อาย 62 ป) อยทรอยละ 2 อยางไรกด ผลการส ารวจครงนยงไดถาม อกวา แลวอายทเหมาะสมในการเกษยณอายการท างาน ควรอยทเทาไร? ไดรบค าตอบ อยทอาย 65 ป มากทสด ถงรอยละ 39 รองลงมาคอ อาย 60 ป รอยละ 32 และอาย 55 ป อยทรอยละ 14 (แผนภาพท 1) และเมอถามถงเรอง แนวทางการขยายเวลาการเกษยณอาย พบวา ยงไมมแนวคดการขยายอายเกษยณในชวงเวลาน รอยละ 53 อยระหวางศกษาขอมล รอยละ 37 โดยมองคกรทเรมด าเนนการ ทรอยละ 10 ซงท าใหเหนวา ความตนตวของภาคเอกชนยงมไมมากนก (แผนภาพท 2)
OCSC e-JOURNAL l 16
ส าหรบปจจยทสงผลใหภาคเอกชนพจารณาขยาย
เวลาเกษยณอายการท างาน คอ ปจจยการขาดแคลนผเชยวชาญในต าแหนงเฉพาะดาน (รอยละ 43) การพฒนา ผสบทอดต าแหนงไมทนเวลา (รอยละ 27) ไมไดเตรยมการถ ายทอดองคความร จ ากผ เ กษ ยณอาย ส พน กงาน (รอยละ 13) และการสนบสนนนโยบายภาครฐ เพอสรางความพรอมสการเปนสงคมผสงอาย รอยละ 7 (แผนภาพท 3) สวนแนวทางการขยายอาย เกษยณในแตละบรษท พบวา จะเลอกพจารณาขยายเวลาการเกษยณอาย เปนรายบคคล ตามความจ า เปน (ร อยละ 61) เปนรายต าแหน ง (รอยละ 25) ม เพยงรอยละ 14 ทจะพจารณาขยาย ใหมผลกบพนกงานทงบรษท
17 l OCSC e-JOURNAL
โดยสรปภาพรวมผลการศกษาส ารวจในกลมธรกจ
ภาคเอกชนเหนวา มการเตรยมความพรอมเพอรองรบการขยายเวลาเกษยณอายการท างานมากทสด คอการพฒนาระบบสบทอดต าแหนงงาน รองลงมาคอการพฒนาระบบการจดการความร และการแลกเปลยนเรยนรกบพนกงานผสงอาย ทงน ในปจจบนภาคเอกชนสวนใหญยงคงก าหนดอายเกษยณพนกงานทอาย 60 ป ซงยงไมมแนวโนมทจะขยายอายเกษยณ แมวาจะเผชญกบปญหาการขาดแคลนแรงงานทมศกยภาพ รวมทงจะพจารณาการขยายอายเกษยณทเหมาะสมเปนลกษณะรายบคคลตามความจ าเปน (แผนภาพท 4)
จากขอมลผลส ารวจความคดเหนของภาคเอกชนครงนสะทอนใหเหนวา แนวทางการขยายอายเกษยณ หรอ การจางงานภายหลงอาย 60 ป ยงคงไดรบความสนใจ ในวงจ ากด ซงเมอพจารณาปจจยสนบสนน พบวา ปจจย นโยบายภาครฐยงไมสรางแรงจงใจกบภาคเอกชนเทาทควร ดงนน ภาครฐอาจตองมการสงเสรมและมแผนระยะยาว ในการเตรยมความพรอมสสงคมสงอายอยางชดเจนและเปนรปธรรม เพอใหกาวผานสสงคมสงอายอยางมความสข หรอตามสโลแกนทวา “สวยหลงเกษยณ อยางเกษม เปรมปรด และมคาอยางยงยน” ทวหนากน
OCSC e-JOURNAL l 18
ปจจยอน ๆ สขภาพและคณภาพของผสงอายดขน บางต าแหนงไมมขอจ ากดดานอาย เลยงพนกงานเกาแกทอยกบองคกร พนกงานยงสนกกบงานและสรางคณคาใหกบองคกรอย บางองคกรอาจใชชองวางในการตออายเพอเปนอกทางใหจายเงนเกษยณลดลง ผจบการศกษายคใหม ยงขาดทกษะการท างาน
รายการอางอง ส านกงานสถตแหงชาต. สถตบอกอะไร ผสงวยปจจบนและ
อนาคต. [ออนไลน]. 2561. แหลงทมา http://www.nso.go.th/sites/2014/DocLib14/News/2561/04-61/N10-04-61-1.pdf
สมาคมการจดการงานบคคลแหงประเทศไทย. 2561. ผลการส ารวจความคดเหนเกยวกบแนวทางการเกษยณอาย. เอกสารอดส าเนา.
กองบรรณาธการ
19 l OCSC e-JOURNAL
6%
13%
14%
14%
22%
25%
การพฒนาทกษะการท างานส าหรบพนกงานสงอาย
การวางแผนความกาวหนาในสายอาชพ
การบรหารชองวางระหวางวยกบผรวมงาน
การประเมนความพรอมทางดานสขภาพการท างานตามสาขาอาชพ
การพฒนาระบบการจดการความร และการแลกเปลยนเรยนรกบพนกงานสงอาย
การพฒนาระบบสบทอดต าแหนงงานทเหมาะสม
ภาพท 4 การเตรยมความพรอมเพอรองรบการขยายเวลาเกษยณอายการท างานมากทสด
การเขาสสงคมสงอายของประเทศไทยเปนสญญาณใหหลายฝายทงหนวยงานภาครฐและเอกชนทเกยวของ ไดจดท าแผนรองรบอยางเปนระบบ เพอเตรยมความพรอมและปองกนวกฤตตาง ๆ ทเกดขน ประเดนทาทายของการเตรยมการเรองเหลาน อาจเปนเรองของความไมสมดลกนระหวางการเกดและการตาย ขณะทคนมอายยนยาวขน อตราการเกดกลบลดนอยลง มผลใหประชากรเขาสวยแรงงานลดลง ท าใหในระยะยาวภาระการดแลผสงอายเพมขน และจ านวนวยแรงงานทนอยลงยอมมผลตอเศรษฐกจโดยรวม นอกจากน เรองของคณภาพชวตผสงอาย ทงดานรางกายและจตใจกนบวาเปนโจทยทส าคญดวย
วยทเพมขน ท าใหผสงอายสวนใหญมสขภาพรางกายทเสอมถอยลง และอาจสงผลตอสขภาพจต เพราะบรรดาผสงอายมกขาดการเขาสงคม การด าเนนกจกรรมตาง ๆ ทเคยท าอาจท าไมไดเหมอนเดม น าไปสการเปนโรคซมเศรา และสงผลเสยตอรางกาย อาจท าใหการใชชวตไมดเทาทควร
เทคโนโลยและนวตกรรมการดแลผสงอาย หนงในความพยายามของนกพฒนาเกยวกบผสงอาย
คอ การน านวตกรรมเพอการดแลสขภาวะของผสงอาย
HR Grab & Go
เขามามบทบาทและใชอยางมประสทธภาพมากขน โดยเฉพาะการน าเทคโนโลยชนสง หรอทเรยกวา Deep Technology เขามาชวย เชน Computer Vision หรอคนสวนใหญจะรจกในนาม AI - Artificial Intelligenceเทคโนโลยตรวจจบภาพเคลอนไหว โดยสามารถเรยนรทาทางตาง ๆ ดวย Machine Learning สามารถน ามาใชกบผสงอาย เพอสงเสรมใหเกดกจกรรมทเหมาะสม เชน ตรวจสอบวาทานยาครบหรอไม หรอทานยาซ าส าหรบผปวยทมปญหาเรองความจ ารวมดวย การพฒนาหนยนตเพอความบนเทง แกเหงาใหกบผสงอาย โดยการเปดเพลงหรอเลนเกม นอกจากน ยงชวยสงเสรมสขภาพ เชน การบรหารสมองเพอปองกนโรคสมองเสอม ทงน การน าหนยนตเขามาดแลผสงอายมความเหมาะกบลกษณะงาน ทตองท าซ า ๆ โดยไมแสดงอาการหงดหงด และไมรสกเหนอยลา สามารถเฝาตดตามพฤตกรรมผสงอาย ท าใหมประสทธภาพมากกวา และหากพจารณาเรองคาใชจายแลว ยงพบวา AI หรอหนยนตจะมคาใชจายทถกกวาและใหประสทธภาพมากกวาดวยเชนกน
OCSC e-JOURNAL l 20
นวตกรรมเพอเขาสสงคมสงอาย
ระบบการท างานของ IoT
การน าเทคโนโลยเขามาชวยท าใหเกดประสทธภาพมากขนอกแนวคดหนงคอ Internet of Things หรอ IoT เชอวา เพอนขาราชการหลายคนทสนใจเทคโนโลย เคย ไดยนค านมาแลวอยางแนนอน ค าอธบายทสนและชดเจนทสดของ IoT คอ สงของทกอยางบนโลกใบนสามารถเชอมตอกบเครอขาย เพอแลกเปลยนและแบงปนขอมลได โดยอปกรณเหลานจะเชอมโยงขอมลระหวางกน และสามารถครอบคลมการสอสารในหลายรปแบบ ทงรปแบบเครองกบเครอง เครองกบคน
บางทานอาจสงสยวา Internet of Things (IoT) มกระบวนการท างานอยางไร จงมบทบาทส าคญในยค Digital Transformation ซงการท างานของ IoT ซงขอน ามาเลาโดยสงเขปวา ภายในระบบนน IoT นน ประกอบดวย 3 สวนใหญ ๆ ไดแก (1) Smart Device อปกรณทมเฉพาะ โดยจ าเปนตองมสวนประกอบอ นอยางเชน Microprocessor และ Communication Device อยภายในเพอแลกเปลยนขอมล
(2) Cloud Computing หรอ Wireless Network สอกลางรบสงขอมลจาก Smart Device ไปยงผใช ซงมทงการสงขอมลผาน Wireless และ Cloud Computer สามารถรองรบการใชงาน Smart Device จ านวนมากกวาได รวมถงการตดตงระบบการแปลงการแสดงขอมลใหเหมาะสมกบผใชในสวนน และ (3) Dashboard สวนแสดงผลและควบคมการท างานในมอของผใช อยในรปของ Deviceหรอ Application ในคอมพว เตอรหรอ Smartphone ผใชจะดขอมลท Smart Device สงมา ซงทง 3 สวน จะตองท างานประสานกนเพอใหระบบท าหน าท ไ ด ล ล ว งและต อ งท าอย า ง เปนระบบได เ อ ง โดยอตโนมต
ประโยชนของ IoT ชวยท าใหหลายอยางงายขน เชน การเกบ-รบ-สงขอมลรปแบบดจตอลไดอยางงายดายและรวดเรว มความแมนย า ใชไดตลอดเวลา และสงขอมลแบบ Real Time ลดภาระงานของบคลากร ท างานตรวจสอบ ในจดทคนเขาไมถง จงถอไดวา Internet of Things เปน อกหนงเทคโนโลยทส าคญมากในยค Digital Transformation
21 l OCSC e-JOURNAL
หนยนตดแลผสงอาย “หนยนตดนสอ”
IoT กบการดแลผสงอาย
ปจจบนมการพฒนาโดยน า IoT มาใชกบ การดแลผสงอายกนแลว โดยฝมอนกพฒนาคนไทย เชน หนยนตดแลผสงอาย “หนยนตดนสอ” โดยหนยนตดนสอมน เปนนวตกรรมทผผลตตองการใหเปนตวแทนดแลผปวย โดยเฉพาะผสงอายทตดเตยง ระบบจะเตอนไปยงผดแลหรอลกหลาน สามารถวดโอคอล ตดตอญาต เพอน หรอแพทย พยาบาล แบบ Real time พดคยไดทนท เพยงแคแตะไปหนาหนยนตเทานน ระบบเตอนผสงอายหรอผเฝา เชน เตอนใหทานอาหาร ทานยา โดยการอดเสยงเตอนเอาไว ถอเปนเรองทส าคญมาก อาจจะลมกนยา หรอกนแลวกนอก หรอเตอนใหออกก าลงกาย ให เขานอน ขณะ เด ย วก น ย ง โ หลดข อม ลหร อว ด โ อคล ป เพ อ ความบนเทงใสในหนยนต รวมถงสามารถโหลดเกม ฝกสมอง ชวยให เกดความเพลดเพลน คลายเหงาได ซงเจาหนยนตดนสอสญชาตไทยน ไดท าการตลาดในหลายประเทศและไดรบการตอบรบท ดมาก รวมทง ในประเทศญปน ซงเปนประเทศทมความเชยวชาญในดานนกยงใหการยอมรบ
นอกจากน ยงมอปกรณตดตามตว ท เ รยกวา STC-Tile ไม เพยงส าหรบตดตามส งของ หรอแมแต
ผสงอายเทานน แตจะพฒนาใหเปนเครองมอส าหรบสอสารกนเองในกลมสงคมผสงอาย ท าใหมกจกรรมและ ไมเหงา
เตยงผปวยสงวยอจรยะ สามารถสอสารกบผใชงานและแพทยเจาของไขได ฯลฯ ท าใหแพทยและพยาบาลสามารถตดตามและดแลไดอยางมประสทธภาพ
สายรดขอมอเพอสขภาพส าหรบผสงวยอจฉรยะ ซงนวตกรรมนตอยอดจากสายรดขอมอเพอสขภาพ โดยสายรดขอมอนจะวดความเคลอนไหว สขภาพของผสวมใส ทงการเตนของหวใจ ความดนโลหต ฯลฯ หลงจากนนขอมลจะถกสงไปท Application ของแพทยประจ าตว
อยางไรกตาม การทประเทศไทยเขาสสงคมสงอาย และนวตกรรมท เกดขนมากมายไมจ าเปนวาตองน าเทคโนโลยชนสงเขามาเสมอไป ยงมผลงานการศกษาวจยและนวตกรรมอนดวย เชน 1) เตยงตนตว เตยงทกระตนการลกขนนง ดวยตนเองไดอยางปลอดภย 2) อปกรณชวยขนลงเตยงดวยตนเอง 3) ผากระตนสมอง ผากระตนประสาทสมผส ความจ า รสกผอนคลาย 4) เกมฝกสมอง เกมทสามารถเลนทผานจอโทรทศนได และมปมกดไรสาย
OCSC e-JOURNAL l 22
หนยนตดแลผสงอาย “หนยนตดนสอ”
อปกรณตดตามตวและสอสาร
ในการดแลผสงอายใหครอบคลมประชากรทกเพศ
ทกวย ทกระดบและไมทงผสงอายกลมใดไวขางหลง หนวยงานภาครฐจงเปนองคกรส าคญทจะขบเคลอนผลกดนการสรางนวตกรรมเพอพฒนาคณภาพชวตของสงคมสงอายน ซงกเปนทนาดใจวา ในงานขบเคลอนงานผสงอายทผานมา มการก าหนดแผนนวตกรรมตาง ๆ ประกอบดวย นวตกรรมความรทางการเงนเพอสงคมสงอาย (Innovation in Financial Literacy for Ageing Society) นวตกรรมดานสขภาพเพอผสงอาย โดยรวมกบกระทรวงสาธารณสข Application สทธตาง ๆ ของผสงอาย (Gold Application) นวตกรรมกบเมองทเปนมตรกบผสงอาย (Age-Friendly City) นวตกรรมการบรหาร ดแลผส งอายทบาน รวมไปถงนวตกรรมดานอาหาร เครองดม การแตงกาย และการเตรยมความพรอมน คงไมใชอยทบคคลหรอกลมใดเทานน แตขนอยกบพวกเรา ทกคนในการดแลตนเองและเพอคนทเรารก
กองบรรณาธการ
รายการอางอง Digital Ventures. รจกค าวา Internet of Things หรอ IoT
ใหมากขน. [ออนไลน]. 2561. แหลงทมาhttp://dv.co.th/blog-th/Get-to-know-IOT/ [3 ตลาคม 2561]
Spring news. นวตกรรมทอยอาศยรบ! สงคมผสงอาย. [ออนไลน] 2561. แหลงทมา https://www.springnews.co.th/news/250306
ศนยเทคโนโลยและวสดแหงชาต. ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.). นวตกรรมดาน Human-centric Design ส าหรบผสงอาย. แหลงทมาhttps://www2.mtec.or.th/nacclient/boothinfo.php?id=aq.e3 [29 ตลาคม 2561]
STC-Tile. นวตกรรมผสงอาย. [ออนไลน]. 2561. แหลงทมา https://www.thaiquote.org/content/26751 [29 ตลาคม 2561]
กระทรวงการพฒนาและความมนคงของมนษย, นวตกรรมผสงอายไทยเพอยกระดบพฒนาคณภาพชวตสไทยแลนด 4.0. [ออนไลน]. 2561. http://www.dop.go.th/th/gallery/1/1478
23 l OCSC e-JOURNAL
ส านกงาน ก.พ. 47/111 ถนนตวานนท อ.เมอง จ.นนทบร 11000 www.ocsc.go.th email : [email protected]