ผาสิงห์resource.thaihealth.or.th/system/files/documents/phaa... · 2019-12-25 ·...
TRANSCRIPT
ความสขแหงชวต
ขวญเรยม จตอารย
ผาสงห
ด�ำเนนกำรผลตโดย
เสอกระดาษการพมพ 447 หม 1 ต.เชยงดาว อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม 50170โทรศพท 081 7245332
Healthy Planet สขคดทองเทยวชมชนเพอการเรยนรผาสงห ความสขแหงชวต
เรองและภำพ ขวญเรยม จตอารย
ออกแบบปกและรปเลม ขวญเรยม จตอารย
ภำพประกอบ ธรรมรตน โภคย
พสจนอกษร ภนนทา
พมพครงท 1 มกราคม 2556เลข ISBN
บรรณำธกำรอ�ำนวยกำร ดวงพร เฮงบณยพนธ
กองบรรณำธกำรส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)โดยส�านกสนบสนนสขภาวะชมชน (สน.3)
จดพมพและเผยแพรโดย
ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)อาคารศนยเรยนรสขภาวะ เลขท 99 ซอยงามดพล แขวงทงมหาเมฆ เขตสาทร กรงเทพฯ 10120โทรศพท 0 2343 1500 www.thaihealth.or.th และ www.punsook.org
“ มอาชพการงานท�าให ไดอยทบาน
มเพอนบานทคอยชวยเหลอจนเจอกน
แคนกมความสขแลว ”
ปาบวผน นกท�าไมกวาด
ทามกลางกระแสวกฤตเศรษฐกจโลกครงใหญ
เปนประวตการณในรอบหลายสบป ท�าใหเกดการตง
ค�าถามวา วกฤตนจะใหญขนอกเพยงใด จะยดเยอขนาด
ไหน และวกฤตนจะสงผลกระทบตอสงคมไทยชมชน
หมบานไทยมากนอยเพยงใด ความวตกดงกลาวอาจจะ
ไมเกดขนเลย หากปจจบนชมชนหมบานไทยไมถกลาก
เขาสระบบการผลตเพอขาย
นกวชาการหลาย ๆ ทาน ไดวเคราะหถงระบบ
เศรษฐกจของประเทศไทยวา ในระบบทนนยมยงคง
มอกระบบด�ารงอย ในลกษณะค ขนาน นนคอระบบ
เศรษฐกจชมชน หรออาจจะกลาวเปนศพทสมยใหม
ไดวาระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง
ในอดตชมชนหมบานจะมวถชวตทเรยบงาย
เนนความพอเพยง มครอบครวเปนหนวยการผลต การ
ชวยเหลอซงกนและกน มน�าใจเปนพนฐานของชวต
มพธกรรมตาง ๆ เปนระบบการจดการในชมชน และ
ใหความส�าคญแกบรรพบรษ ผเฒาผแก ครอบครว
ตอมาหลงจากรฐและระบบทนนยมไดเขาไปม
อทธพลตอชมชนการผลตเชงเดยว และลทธบรโภคนยม
ค�าน�า
ท�าใหชาวบานมรายจายทเปนตวเงนมากขน เพยงเทานน
ยงไมพอ สงทท�าลายความเขมแขงของชมชนมากทสด
คอ รฐและทนเขาไปถายโอนทรพยากรจากระบบชมชน
หมบาน
ยงรฐและทนเขาไปกอบโกยมากเทาไร ชมชน
หม บานไทยยงประสบความออนแอ ค�าพดดงกลาว
ไมใชค�าพดลอย ๆ ทไมมหลกฐานรองรบ หากแตเมอ
กวาดตาไปทวแผนดนไทยหลงการประกาศแผนพฒนา
เศรษฐกจและสงคมมากวา 40 ป จะมสกกชมชนทคนใน
ชมชนไมประสบปญหาความยากจน ไมประสบปญหา
สงแวดลอม หรอไมประสบปญหาสขภาพ
จากสถานการณดงกลาว ถงเวลาแลวหรอยงท
สงคมไทยควรกลบมาเนนการพฒนาทไมมองแตมต
ประสทธภาพ การสรางมลคาและก�าไร หรอการตลาด
ดานเดยว แตควรจะเปนเพอประโยชนของชมชนและ
สงคม
เราไมควรลดทอนผ คนลงไปเปนเพยงตวเลข
หากควรเปนเพอสงเสรมศกยภาพและศกดศรความเปน
มนษย ค�าตอบส�าหรบค�าถามขางตนนคงจะตองชวยกน
คนหา ไมวาจะใชระยะเวลานานเทาไร
คณะผจดท�า
9ขวญเรยม จตอารย
คน‘ด’‘ก�าลงด’1
ฉนมาถงสถานขนสงนานขณะแดดสายยงไม
แรงเทาใดนก เสอกนหนาวทแมรอจากตใหแตเชาถก
มวนยดใสเป แมคาขายขาวหลามก�าลงคยกนถงหมอก
ทคลมเมองในเชาวนน
“หนาหนาวมาละเนอ” ลงคนขบรถรอบเวยงพด
เสยงดงอยางคนอารมณดขณะเดนยดเสนยดสายรอ
ผโดยสาร หนาฝนท�าทาจะรบไปตงแตกลางเดอนตลา
หลายคนยมรบลมหนาวทก�าลงมาพรอมกบนกทอง
เทยวทจะเพมมากขนจากปทแลวและปกอนหนา
1 ภาษาเหนอ “ด” หมายถง มงมน อดทน
“ก�าลงด” หมายถง แขงแรง มพละก�าลง
ท ผาสงห
10 ผาสงห ความสขแหงชวต
‘เมองนาน’ หรอทเรยกกนตดปากวา ‘เมองนาน’
นนมทมาจากความหางไกลและเสนทางคดเคยว
เลยวลดไปตามหบเขา ระยะทางเจดรอยกโลเมตรจาก
กรงเทพฯ อาจตองใชเวลาเดนทางนานถง 9 ชวโมง
อกทงไมใชเมองผานไปสจงหวดอน จะถงนานไดตอง
ตงใจมาเทานน นานจงยงด�ารงตนในฐานะเมองสงบ
เงยบเรยบงายเรอยมา ทวาปลายทางของฉนวนนอย
เลยตวเมองออกไปอก
ระหวางรอเวลานดหมาย ฉนเลอกขาวหลามไส
สงขยาผสมเผอกและงาเปนขาวเชาทอมอรอยพอด
แมคาบอกวาอกไมกวนจะถงงานแขงเรอยาวนดปด
สนามแลวนะ ใจฉนนกไปถงยามบายในหองเรยนบน
อาคารเรยนชนส สตรเคมขยกขยกหงกงอบนกระดาน
ด�า เสยงนบจงหวะหนกแนนของฝพายหนมทจ�าพาย
พรอมเพรยงดงใหไดยนแตไกล นอกกรอบหนาตางแล
เหนเรอยาวขนลองล�าน�าตลอดบาย ล�าน�าสายเดยวกน
กบทขบวนเรอของพญากรานเมอง ผสบเชอสายพญา
ภคาไดขนขายายครวจากวรนครหรอเมองปวมาตง
เมองใหมบรเวณภเพยงแชแหง ดวยความอาลยในบาน
เกาเมองเดม วงดนตรปซอในขบวนเรอจงไดแตงล�าน�า
11ขวญเรยม จตอารย
ขบค�าซอบอกลาเมองเกาเลาถงการเดนทางสเมองใหม
จนกลายเปนซอลองนานใหขบขานกนมาถงทกวนน
สายน�ายงไหลเออยเชนเดมหรอไม จะชาลงหรอเรวขน
สกแคไหนหนอ
โทรศพทมอถอดงขน เสยงจากปลายสายบอก
วาสกครจะมคนมารบ ไมถงหานาทพสาวคนหนงกเดน
ยมมาแตไกล “กะวาไผ แต ๆ กเปนคนบานเดยวกน”
ฉนกบพตอมทกทายกนดวยค�าเมองส�าเนยงนานทมก
ถกเพอนแซวเสมอวาจะดไปถงไหน เพราะส�าเนยงชาว
เราจะเรวและหวนสน ไมหวานเหมอนแถวเชยงใหม
ฉนเลอกทจะคดวานเปนค�าชมเชยวนะ เพราะค�าวา ‘ด’
ในภาษาถนลานนาหมายถงมงมน อดทน คนนานจง
ลวนแตเปนคนดดวยกนทงนน ไดยนมาวา ผาสงห
จดหมายปลายทางของเราคนดไดเรองอยเหมอนกน
แตจะเปนเรองอะไรนนตองอดใจไวถามเจาบาน
13ขวญเรยม จตอารย
แอวอ เรองปหละหง
เราออกจากตวเมองม งไปตามทางหลวง
หมายเลข 1080 เสนทางนาน – ทาวงผา รมรน
ดวยตนไมขนาบขางสลบกบหม บานและสวนฝรง
บนเนนเขา ประมาณ 10 กโลเมตรกมาถงบานผาตบ
ภเขาหนปนทตงตระหงานเปนเหมอนปายบอกทาง
ขนาดใหญ พตอมเลยวซายเขาซอยขางโรงพยาบาล
สงเสรมสขภาพต�าบลผาสงหไปเพยง 200 เมตรก
ถงหนาองคการบรหารสวนต�าบลผาสงหพอดบพอด
เจาหนาท อบต. ก�าลงทยอยเขาทท�างาน พอแมมาสง
ลก ๆ หนาศนยพฒนาเดกเลกบานผาตบทอยตด ๆ กน
หลงจากสบสนกบชอและต�าแหนงแหงทอยพกหนง
ฉนจงสรปไดวา ทท�าการ อบต. ผาสงหนนตงอยใน
หมบานผาตบใกล ๆ กบวนอทยานถ�าผาตบ สวนบาน
ผาสงหและดอยผาสงหอยเลยออกไป
๑
14 ผาสงห ความสขแหงชวต
‘บานผาตบผาสงห’ เปนชอเรยกขานชมชน
ถนแถบนตามลกษณะภเขาทตงเดนเปนสงา ผาตบ
หมายถงผาทเอยง สวนผาสงหเรยกตามรปรางทด
คลายสงห เชอกนวาทนเปนชมชนดงเดม จากค�าเลา
ขานของผเฒาผแกทวา ใครจะเขาไปคาขายในเมอง
ตองผานเสนทางน ทงเมองปว บอเกลอ ทาวงผา ถา
หาบขาวไปขายกตองแวะพกคางคนทบานหวยสมปอย
เสยกอน ตอนเชาจงคอยออกเดนทางเขาเมอง จาก
หมบานเลก ๆ หลายหมบานทกระจายตวเลยบเสนทาง
ดงกลาวรวมกนเขาเปนต�าบลผาสงห ในสมยของ
พอก�านนอนปน พนอนธ ชวงป พ.ศ. 2475 มหลกฐาน
บนทกวาบานผาตบมผอยอาศย 40 กวาหลงคาเรอน
นอยกวาปจจบนถงสบเทา การระเบดภเขาหนเพอสราง
ถนนท�าใหต�าบลผาสงหขยายตว ประชากรเพมมากขน
ใน พ.ศ. 2539 สภาต�าบลผาสงหกไดรบการยกฐานะ
เปนองคการบรหารสวนต�าบลผาสงห
พนท 87 ตารางกโลเมตรขององคการบรหาร
สวนต�าบลผาสงหครอบคลม 9 หมบาน ม 5 หมบาน
อย ร วมในเขตเทศบาลเมอง ไดแก บานท งเศรษฐ
บานมงคลนมตร บานดอนสวรรค บานสวนหอม
และบานฟาใหม ส วนอก 4 หม บ านอย ในเขต
องคการบรหารสวนต�าบลผาสงห กลาวคอ บานผาสงห
15ขวญเรยม จตอารย
บานหวยสมปอย บานผาตบ หม 1 และหม 7 ท�าให
ต�าบลผาสงหมลกษณะชมชนกงเมองกงชนบท อาชพ
และวถชวตของผคนทนจงแตกตางกนออกไป ทงคาขาย
รบจาง รบราชการ เปดบานเชา หอพก และเกษตรกรรม
เปนตน แมจะอยในเขตเทศบาล ชาวบานสวนหนงกยง
คงท�าการเกษตร เชน ท�านา ปลกผก และเลยงสตว สวน
หมบานในเขต อบต. ผาสงห สวนใหญจะท�าสวนผลไม
เชน ฝรง มะมวง ล�าไย ตลอดจนพชไรทปลกกนอยาง
กวางขวาง ทกนพนทกวางขนทกวนคงหนไมพนขาวโพด
นอกจากนยงมสวนยางพาราซงอกไมกปคงโตพอให
เจาของสวนกรดได
20
23
บานผาสงห ม.4
บานผาตบ ม.7
บานผาตบ ม.1
บานหวยสมปอย ม.2
บานทงเศรษฐ ม.5
บานมงคลนมตร ม.6
บานดอนสวรรค ม.8
บานสวนหอม ม.3
บานฟาใหม ม.9
ดอยผาสงห
วนอทยานถ�าผาตบ
เทศบาลเมองนาน
ต�าบลไชยสถาน
ต�าบลถมตอง
ต�าบลบอ
ต�าบลเมองจง
ต�าบลสะเนยน
แหลงเรยนรต�าบลผาสงห
12
3
4 5
7
8
9
10
11
12
13
14
15 16
17
18
19
21
22
62425
ทางหลวงหมายเลข 1080ไป อ.ปว- อ.ทาวงผา
26
1 การชวยเหลอฉกเฉน
2 การบรหารจดการเพอสรางเครอขายและการมสวนรวม
3 กลมออมทรพยสจจะหม 4
4 กลมออมทรพยสจจะหม 7
5 กลมกองทนสวสดการชมชนวนละบาท ต�าบลผาสงห
6 กลมการเรยนรตามอธยาศย (กศน.)
7 สนทรยภาพกายจตสเศรษฐกจพอเพยง
8 สขภาวะเพอการเรยนร
9 ศนยพฒนาเดกเลกบานผาตบ
10 ศนยพฒนาเดกเลกบานผาสงห
11 กลมเรยนรการท�ากอนเชอเหด
12 การสบชะตาสะเดาะเคราะห
13 ประเพณหาเปงขนถ�าผาตบ
14 หมอสขวญ
15 กลมกลองยาว
16 กลมคนปน
17 กลมท�าไมกวาดปลอดสารพษ หม 1
18 กลมน�ายาอเนกประสงค หม 7
19 กลมวสาหกจชมชนหมแดดเดยวและแคบหม
20 กลมอาชพผสงอาย
21 กลมผกปลอดสารพษ หม 3
22 กลมแอโรบกต�าบลผาสงห
23 สมนไพรยาจ
24 กลม อสม. ต�าบลผาสงห
25 กลมเพอนชวยเพอน
26 กลมผกปลอดสารพษ หม 9
18 ผาสงห ความสขแหงชวต
พอหลวงชย พรชย ไชยตน
การจะท�าความรจกต�าบลผาสงหชนดลวงลก
นนตองอาศยเจาของพนทผรจรง ผใหญพรชย ไชยตน
หรอพอหลวงชย พอหลวงบานผาตบ หม 7 พาพวกเรา
ยอนไปไกลถงเรองราวตงแตครงอดตกาลนานชาต
“ก�าบะเกาเปนเลาวา.......” (ค�าโบราณเขาเลาวา) แค
เปดเรองกนาสนใจแลว
วากนวา .... มชายผหนงเรยกกนวา ปหละหง
ก�าลงไถคราดนาอย เมอเจอกอนหนกเกบใสกระบงไว
พอไถนาเสรจกหาบกระบงเดนทางมาทน ยงเดนยง
เหนดเหนอยเมอยลา ปหละหงรสกวาหนทหาบมาหนก
ขนทกท ๆ ในทสดตะแกกหาบตอไปไมไหว จงทงหนลง
กอนหนเหลานนเองทกลายมาเปนดอยผาตบ ผาสงห
รวมท งดอยเลกดอย
นอยอน ๆ รอบต�าบล
ผาสงหจวบจนทกวนน
“บฮวาปหละหง
จะตวใหญตวหลวงสก
เทาใดเนาะ” พอหลวง
ชยตงค�าถามทายเรอง
19ขวญเรยม จตอารย
เสนหของเรองเลายงอยทภาคตอซงนาตดตาม
ไมแพกน พอหลวงชยเลาตอไปวา บางต�านานบอกวา
แททจรงแลวเปนเพราะระหวางเดนทาง ปหละหงดนไป
ถามนกถวหวหงอกวา “อกไกลมยกวาจะถงเมองนาน?”
นกตวนนมองปหละหงทก�าลงเหนอยลากอนตอบวา
“ขาบนมาจนหวหงอกแลวยงไปไมถงเลย” ปหละหง
มองดขนสขาวบนหวนกพลนรสกออนอกออนใจขนมา
จนทงหนไว จากไปแตตว ไมมใครรวาปหละหงเดนทาง
ไปถงไหน แตรองรอยการเดนทางของเขาปรากฏใหเรา
เหนทน
สวนผาตบนนมเหตทมาจากนกหสดลงค นกใน
ต�านานสตวปาหมพานตซงล�าตวเปนนก แตสวนหวเปน
ชาง มพละก�าลงมากเทากบชางหาเชอก นกหสดลงค
ตวนไดบนมาเกาะยงภเขาลกหนง น�าหนกมหาศาล
ของมนท�าใหเขาลกนนคอย ๆ เอยงหรอตบลงมากลาย
เปนดอยผาตบนนเอง
เราฟงพอหลวงชยเพลน ๆ จนชกอยากไปดของ
จรงใหเหนกบตา แตวาตองรอไกดน�าเทยวของเราสอบ
เสรจเสยกอน
21ขวญเรยม จตอารย
มคคเทศกนอยพาเทยว
มคคเทศกน�าเทยวทพวกเรารอคอยไมใชเจา
หนาทหรอชาวบานทเปนผใหญ ‘นองมน’ ด.ญ.นรศรา
ปาลาว นกเรยนชน ม.2 โรงเรยนบานผาตบ คอไกดนอย
ทจะพาเราเทยวถ�าผาตบ นองมนบอกวาอกสองวนจะ
ปดเทอมแลว เพอนไกดทเหลอก�าลงขะมกเขมนท�า
ขอสอบอยทโรงเรยน
เดนจากทท�าการ อบต. ผาสงหออกไปไมกสบ
เมตรกถงเขตวนอทยานถ�าผาตบ นองมนบอกวาปกต
จะมาถ�ากนทกเสารอาทตย ถามนกทองเทยวกจะชวย
เปนไกดแนะน�า แตถาไมมกเอากตารขนไปรองเพลงกน
ทจดชมวว เรากาวตามนองมนขนไปบนเสนทางลาด
ชน อากาศคอย ๆ เยนลงตามความหนาแนนของปาไม
๒
ระหวางเดน
นองมนเลาถง
‘กล มมคคเทศกนอย’
ว าเรมตนจากการทเธอและ
เพอน ๆ ชอบขนไปเทยวเลนทถ�า
เปนประจ�าและอาสาเปนมคคเทศกโดย
สมครใจ เ มอคณครยทธพล ฟ กมงคล
ผอ�านวยการโรงเรยนบานผาตบทราบเขากเหนวา
เปนกจกรรมทด จงชวนเดก ๆ มาตงกลมมคคเทศกนอย
น�าเทยวถ�าผาตบ เพอใหเดก ๆ ทเปนไกดดวยใจรกอย
แลวและเดกทสนใจไดฝกเปนไกดน�าเทยวอยางเตมตว
23ขวญเรยม จตอารย
นองมน นรศรา ปาลาว
“ไดฝกพดภาษาองกฤษดวยคะ ถาค�าไหนพดไม
ไดกจะพดภาษาไทย ไกดทมากบนกทองเทยวตางชาต
จะชวยสอนอกท สนกดคะ”
นอกจากจะไดฝกทกษะการพดแลว เรองส�าคญ
ทครยทธพลตงใจใหเดก ๆ ไดเรยนรคอประวตศาสตร
บานของตน เพราะเชอวาจะท�าใหรจกและรกบานเกด
มากขน เดก ๆ มผเฒาผแกในหมบานเปนแหลงขอมล
ชนยอดอย แลวโดยไมจ�าเปนตองสบคนจากกเกล
ทกวนนจงไมมเดกบานผาตบคนไหนไมรจกปหละหง
กบกอนหนมหมาของเขา
ป จจบนกล มมคคเทศกน อยมไกดประจ�า
อย 5 คน เรยนตงแตชน ป.1 - ม.3 ทางกล มม
การประสานงานกบวนอทยานถ�าผาตบ
มการจดท�าปายประจ�าตวไกด จดควใน
การน�าเทยวโดยคาตอบแทนจากนกทอง
เทยวจะหกเขากลมรอยละ 20 เพอเปน
คาใชจายในการซอไฟฉาย หมวก
หรอของใชอนทจ�าเปน
พวกเขาไมไดตงราคาคาจาง
แตดวยความนารกชางคยของ
มคคเทศกนอยแตละคน คาตอบแทน
แตละครงถอวาไมนอยเลยทเดยว
เรามาถงถ�าเจดยแกวเปนทแรก บรเวณปากทาง
เขามบอหนซงหากมองละเอยด ๆ จะพบวาผวของหน
ในบอมรอยหยกเปนคลนคลายน�าไหล ดานในสดม
หนกอตวเปนรปคลายเจดย เราใชเวลาอยในถ�าเลก ๆ
แหงนไมนานนก กอนยอนสเสนทางหลกมงหนาไป
ถ�าพระอนมหลบผาลกษณะคลายถ�าเลกถ�านอยเรยง
รายตลอดทาง นองมนชปายบอกทางไปถ�าเบยซงเรา
ตงใจวาจะแวะตอนขากลบ นบระยะทางจากทท�าการ
วนอทยานมาถงถ�าพระเพยงแค 340 เมตรเทานน
แตพอเดนจรง ๆ กเหนอยใชได ใจฉนนนอยทถ�าบอน�า
ทพย เสยดายตอนทไปยงไมเปดใหเขา คนไมคนเคย
กบปากบดอยคงตองเดนนาน ไมเหมอนคนทนหรอก
พอหลวงชยปรามาสเราไวอยางน แถมทาใหมาพสจน
อกทตอนงานประเพณหาเปงขนถ�าผาตบ
25ขวญเรยม จตอารย
งานนถอเปนงานส�าคญของชาวต�าบลผาสงห
เลยทเดยว จดในชวงขน 15 ค�าของเดอน 5 เหนอ
หรอประมาณเดอนกมภาพนธของทกป มการท�าพธ
บวงสรวงสกการะเจาหลวงผาตบทงสพระองค ไดแก
เจาหลวงแสนสภา เจาพระยาไชย เจาพระยาแกว และ
เจามหาอปเสน โดยจดตดตอกนเปนเวลาสามวน
สามคน มการออกรานของแตละหมบานและกลม
ตาง ๆ การแสดงทางวฒนธรรม การประกวดนางงอม-
นายงอมซงเปนผ สงอายสขภาพจตสขภาพกายด
การประกวดรองเพลงพนบาน การแขงตกลองยาว
ของเยาวชน จนถงการแขงถกตอก ผมารวมงานจง
ไมไดมแคชาวต�าบลผาสงหเทานน แตยงรวมไปถง
ชาวบานจากต�าบลอนและอ�าเภอใกลเคยงเดนทางมา
รวมงานบญงานบนเทง เลอกซอสนคาชมชน และเทยว
ชมถ�าไปในตว โดยเฉพาะจดชมววทมองเหนไดทง
ต�าบลผาสงหและตวเมองนาน
การเดนขนถ�าในงานประเพณหาเปงขนถ�า
ผาตบน สวนใหญมจดมงหมายเพอขนไปไหวพระทถ�า
พระและถ�าบอน�าทพย ถ�าทงสองแหงนมพระพทธรป
เกาแกทชาวบานเคารพบชาประดษฐานอย ถ�าบอน�า
ทพยซงมโถงกวางราว 30 ตารางวานน ใตชองลมททะล
จากยอดเขาอนมหนยอยระยาอยนนมพระพทธรปชอ
พระเจาทนใจประดษฐานอย แตไมทราบแนชดวาเรม
มมาตงแตสมยใด และยงมบอน�าทพยซงเปนบอน�า
รปไขปอมมน�าปรมบอตลอดป ชาวบานนบถอเปน
บอน�าศกดสทธ วากนวาในอดตหากปไหนเกดภยแลง
พชผกเหยวเฉาเพราะไมไดน�าฝน ผใหญบาน ก�านน
พระสงฆและศรทธาญาตโยมตองขนไปท�าพธขอน�า
จากเจาหลวงในถ�าบอน�าทพย พระจะเทศนเรองหวย
หนองบงน�า เรยกวาธรรมปลากง พอเทศนจบกใชผา
จวรเกาปดฝนทเกาะอยในบอหน ฝนฟงขนมาไมทน
จางหาย บอแหง ๆ กปรากฏน�าซมออกมาจนเตม
เมอเดนกลบจากถ�าลงมายงไมทนถงหมบาน เมฆฝน
จะตงเคาครมไลหลงมาทนท แรงศรทธานเองท�าให
การเดนขนดอยระยะทางเกอบ 2 กโลเมตรกลายเปน
เรองไมเกนก�าลง ผ คนจากตางทหลายวยจงยงคง
รวมกลมกนเดนขนถ�าผาตบอยางเนองแนนทกป
27ขวญเรยม จตอารย
สวนถ�าพระนนวากนวาเมอ พ.ศ. 2475 เจานาย
ทานหนงชอขนหลวงมนสรบลไดอญเชญพระพทธรป
มาประดษฐานไวในถ�าและจดงานเฉลมฉลองอยสาม
วนสามคน ผคนตางพากนมากราบไหวบชา ถ�าแหงน
จงไดชอวาถ�าพระจนถงวนน พอหลวงชยเลาใหฟง
กอนขนมาวาลกหลานของขนหลวงมนสรบลยงมา
ไหวพระท�าบญทนแทบทกป
“ใกลจะถงถ�าพระแลวคะ อกนดเดยวเอง”
นองมนใหก�าลงใจ เราเดนมาถงปายบอกทางทตด
เรยงลงมาบนตนไมใหญ ถ�าพระ ปาหนองนาน และ
ถ�าบอน�าทพย ปายลางสดมลกศรแยกไปทางซาย
รองรอยทางเดนหายเขาไปในหมไม เราเดนเลาะไป
ตามหนผากอนใหญทวางซอนสลบอยางกบจบวาง
เสยงนกรองจบ ๆ รอบตวพอชวยคลายเหนอย เฟรน
กานด�าเตบโตในซอกหน ดอกไมสแดงชชอตดสเขยว
ของปา ขณะเสยงหมบานแววผานปามาจากเบองลาง
ทางเดนแคบเขามาและสนสดลงตรงโพรงหนทเบยด
บงกนคลายทเลนซอนหาของเดก ในทสดเรากมาถง
ถ�าพระ
ภาพแรกทฉนเหนคอโพรงถ�าซงเปดออกเปน
หนาผาแลดคลายหนาตางบานใหญ มพระพทธรปหนง
องคประดษฐานอยรมหนาผาซงทางวนอทยานอญเชญ
มาไวเมอไมกปมาน เราเดนเขาไปกลางโถงกวางราว 50
ตารางวา แสงจากปลองดานบนสาดสองลงมากระทบ
หนงอกหนยอยเกดเงาซอนสลบน�าสายตาไปสพระ
ปฏมาอกองคซงประดษฐานอยใตเงาหนโคงคลมสงบ
สงดตงแตครงขนหลวงมนสรบลอญเชญมาไวเมอแปด
สบปทแลว
หลงจากไหวพระเสรจเรยบรอย กอนออกจากถ�า
นองมนไมลมบอกใหเคาะระฆงทหอยอยรมผา 3 ครง
พรอมกบอธษฐานในใจ ยงเสยงระฆงดงเทาไหร ค�า
อธษฐานจะเปนจรงมากเทานน แตละคนจงกระหน�า
เคาะกนแบบไมออมแรง ลมเยนพดลอดเขามา มอง
ออกไปเหนผนปาหนองนานเขยวขจอยเบองลาง ฉนคด
อยากไปใหถงถ�าบอน�าทพย แตพอหลวงชยเตอนไววา
ถาไปตอนนคงตองคล�าทางลงมาเปนแน
ขากลบ ไกดนอยพาเราแวะปากถ�าตะเคยนซงม
ไมตะเคยนตนใหญอยขางใน เลากนวาวนดคนดจะม
คนเหนผหญงคนหนงบรเวณน พวกเราไมอยากทกทาย
แมนางตะเคยนกเลยรบเผนลงมา ยงเหลอถ�าอกแหง
ทเกบไวชมตอนขาลงนนคอถ�าเบย ฉนลองเขาไปด
แตกลบมองไมเหนหนรปเงนเบยบนผนง พวกเราลมพก
ไฟฉายมาเสยสนท การเทยวถ�าจะลมอปกรณส�าคญน
ไมไดเลย เรามาถงทท�าการวนอทยานราวบายสโมงกวา
ใชเวลาเดนทางทงหมดประมาณ 1 ชวโมงครง นองมน
บอกวาถาจะเทยวทกถ�าตองใชเวลาสก 1 วน แตถาจะ
ใหสนกตองมาตอนงานประเพณหาเปงขนถ�าผาตบ
วาแลวมคคเทศกนอยกเชญชวนพวกเราลวงหนา
กอนกลบ พวกเราแวะไปกราบเจาหลวงผาตบ
ทศาลเจาหลวงซงตงอย ในเขตทท�าการวนอทยาน
นองมนเลาวา คนต�าบลผาสงหหากใครก�าลงจะสอบเขา
เรยนตอหรอเขาท�างาน หรอมเรองเดอดรอนทกขใจ
ใด ๆ กจะมาบนบานศาลกลาวทน จากนนเจาหลวงจะ
ชวยปดเปาคลายทกขและดลบนดาลใหสมความ
ปรารถนา
32 ผาสงห ความสขแหงชวต
ความเชอและความศรทธาตอเจาหลวงผาตบซง
สบทอดมาหลายชวอายคนคอสงหนงซงชวยบมเพาะ
หลอเลยงชาวผาสงหใหด�ารงตนอยในวถอนดงามมา
โดยตลอด แมวายคสมยจะเปลยนแปลงไป ผนปาของ
ทนยงอดมสมบรณเชนเกากอน ดอยปาซางยงเปน
สถานทหยอนใจของผสมครรกใครสตวนกสตวเลก เชน
ดวงกวาง สวนเลยงผาสตวซงชาวบานถอกนวาเปน
สตวเลยงของเจาหลวงนนยงคงหากนอยในปาดอย
ผาตบราวสบกวาตวโดยไมมใครคดลา เนองจากเกรง
วาเมอลนไกออกไปแลวสตวทล มลงอาจกลายมา
เปนผลาโดยอ�านาจเรนลบ ศรทธาในเจาหลวงผาตบ
ท�าใหกฎเกณฑความเชอซงไมเคยถกตราในรปลกษณ
ขอหามหรอกฎหมายเหลาน ไดรบการยดถอและปฏบต
สบตอมามไดขาด เชอกนวาคนวนเพญถาไดยน
เสยงเลยงผารองดงมาจากดอยผาตบ นนหมายถง
ค�าตกเตอนของเจาหลวง อาจมเหตรายหรอการท�าผด
ศลธรรมของคนในพนท กจบานการเมองตาง ๆ จงตอง
มการบอกกลาวเจาหลวงทกครง ดอยผาตบจงมใช
แคภเขาหนปนจากกอนหนของปหละหงเทานน แต
เปนทงศนยรวมจตใจและแหลงทรพยากรของผคน
แตกหนอตอยอดสการสรางสรรคเรยนรอยางทเราก�าลง
จะคนดตอไป
35ขวญเรยม จตอารย
เมอดอกเหดบานความรทไมใชแคจนตนาการ
บางครงความสนใจใครรในเรองใดเรองหนงอาจ
น�าพาเราไปรจกเรองราวด ๆ อกหลายเรอง ทบานสวน
หอม ชมชนหนงของต�าบลผาสงห เรองราวหนงซง
กระตนความสนใจใครรของเราไดรบการเปดเผยโดย
ชายผเคยเปนคนตางถน กอนทเวลาจะเปลยนใหเขา
กลายเปนคนผาสงห หลงจากนนบานของเขากได
กลายมาเปนแหลงเรยนรส�าคญของต�าบล
“ถาอกสองสามวนฝนจะตกจะรเลยทนท ดได
จากเหดทแขงกนแทงดอกออกมาใหเหนเยอะกวาปกต
เปนอยางนทกครงไมเคยพลาด”
๓
36 ผาสงห ความสขแหงชวต
สชาต จตตบรรจง หรอพชาต เจาของบานเลา
เรองการพยากรณอากาศรปแบบใหมจากประสบการณ
การเพาะเหดใหเราฟง กอนเชอเหดในถงตรงหนา เหด
นางฟาภฏานก�าลงแขงกนบาน ชวนใหจนตนาการถง
ความกรอบนมหอมหวาน
เขาบอกเราวาจะท�าเหดออรนจ เหดหอม เหด
นางฟา เหดโคนนอยหรอเหดอะไรกไดทงนน วาแลวก
ฉกเหดนางฟาภฏานตรงกลางดอก ชใหเราดสวนทจะ
เอาไปเพาะเปนเชอ
“ไมยาก ไมยากเลย คนทมาหดท�าทน ทกคน
ท�าไดหมด ออกไปท�ากอนเชอเหด ท�าโรงเพาะเหดเกบ
เหดขายไดเลย”
“ท�าไดจรง ๆ เลยเหรอพ” ฉนถามอยางลงเล เขา
ยนยนดวยการระบชอกลมและชมชนตาง ๆ ทเขามา
เรยนร แลวกลบไปทดลองท�าจนประสบผลส�าเรจ
“ผมจะแนะน�าผทเขามาเรยนรใหเขาใจไดงาย ๆ
ไมตองเสยเวลาลองผดลองถกเอง สตรขเลอยแบบไหน
ใหดอกเยอะดอกใหญ เกบไวใชไดนาน อนไหนขาม
ขนตอนไดหรอมวธการทดกวา ผมกจะแนะน�า มนจะ
ท�าใหเรมตนไดเรวขน”
เรมตนดวยการถายทอดความรอยางเขาใจงาย
พรอมฝกลงมอปฏบตเปนสงทพชาตใหความส�าคญ
37ขวญเรยม จตอารย
พชาต สชาต จตตบรรจง
ทสด เพราะการเรมตนถกตองหมายถงความเสยงท
ลดนอยลง ท�าใหคนเพาะเหดมอใหมมความมนใจ
มากขน เมอดอกเหดบาน คนเพาะจะรวาเขาท�าได
และรวาควรท�าอยางไรตอ แตส�าหรบตวผสอน การ
เพาะเหดทงายแสนงายในวนนใหความรสกตรงกนขาม
เมอเทยบกบวนแรก ๆ
ยอนไปเมอ 15 ปทแลว ความสนใจใครเลยงนก
กระทาพาชายคนหนงเดนทางไปดงานถงอ�าเภอวเศษ
ไชยชาญ จงหวดอางทอง ทวาระหวางนนเขาบงเอญ
เหนคนแกสองสามคนก�าลงอดขเลอยลงในถงพลาสตก
โดยใชมอและคอนไม เมอไถถามจงรวาพวกเขาก�าลง
อดกอนเชอเหดกนอย
‘ขนาดคนแกยงท�าได’
เป นความคดทท�าใหสชาต
สนใจการเพาะเหดขนมา การ
ถายทอดความรจากผเพาะเหด
แบบครบวงจรเรมตนและจบ
ลงภายในเวลา 2 ชวโมง
เวลานนสชาตพยายามท�า
ความเขาใจกอนเชอ
เหดและกระบวนการ
เพาะเหดใหไดมากทสด
เมอกลบมาถงนาน เขากเรมตนเพาะเหดดวย
การท�ากอนเชอเหดกอนเปนอนดบแรก เขาใชขเลอย
ไมเนอออนหมกกบยเรยเพอใหเกดการยอยสลาย
หมนกลบขเลอยไปมาทกวนเพอปองกนการเกดกาซ
แอมโมเนย ปกตแลวการเพาะเหดจะใชขเลอยไม
ยางพาราซงมคณภาพดกวา แตทนานตองสงมาจาก
จงหวดระยองหรอนครศรธรรมราช ปญหาเรองตนทน
และคาขนสงท�าใหเขาตองพลกแพลงวธการตาง ๆ และ
ทดลองท�าดวยตนเอง คาจางแรงงาน พ.ศ. นนคอ
วนละ 80 บาทตอคน เมอท�าเองทงหมดไมไหว สชาต
กยอมตดใจจางแรงงานเพมอกสามคน ชวยกนอดกอน
เชอเหดไดคนละ 20 กอนตอวน และนงกอนเชอดวย
ถงสองรอยลตร 10 ถง
โรงเพาะเหดโรงแรกของเขาสามารถบรรจกอน
เชอไดถงหนงหมนกวาถง แตสชาตมองขามปญหา
เรองทตองเปลยนกอนเชอเหดพรอมกนไป ในทสดหลง
39ขวญเรยม จตอารย
จากเรยนรและแกไขแลว เขากปรบแยกเปนโรงเลก
บรรจกอนเชอเพยง 3,000 ถงแทน นอกจากนนยงม
เหดนางรมดอกใหญเทาจานขาวทเกดจากการทดลอง
ผสมกากถวเหลองลงในกอนเชอเหด ซงลกคาเขาใจวา
เปนเหดแกจงไมยอมซอ สชาตคอย ๆ ปรบปรงกอนเชอ
จนไดเหดทถกใจผบรโภค โรงเพาะเหดเรมเขาทเขาทาง
ทกอยางก�าลงไปไดด จนกระทงถงหนารอน ชวงเวลา
ทเหดออกดอกนอยทสดและตองการการดแลเอาใจใส
อยางถถวนทงเรองความชนและสภาพอากาศ กอนเชอ
เหดทง 30,000 กอนของสชาตกลบตองมอนเปนไป
กลายเปนกอนขเลอยยยเละอยในมอคนเพาะ เกด
ความผดพลาดบางอยางขน หากเขาถายทอดความร
ชดเจนพอ ลกนองคงไมปลอยใหน�าเขาปากถง เขาคง
ไมตองทงกอนเชอเหดทง 30,000 กอนไปอยางนา
เสยดายเชนนน
จากโรงเพาะเหดทวางเปลา สชาตคดทจะลด
ตนทนดวยการวาจางชางมาท�าเครองอดกอนเชอเหด
โดยถอดแบบจากรปภาพซงเพอนเกษตรกรน�ามาฝาก
เครองอดกอนเชอเหดนสามารถใชการได แมจะสงเสยง
40 ผาสงห ความสขแหงชวต
กงกงอยางกบมรถไฟวงในบาน ตอมาเขาแกปญหา
โดยเปลยนมาใชลกปนขบเคลอนกลไก เครองจงเดน
ราบรนขน เมอบานกลบสความเงยบสงบ อปกรณ
ล�าดบตอมาทตองปรบคอถงนง เดมถงสองรอยลตรท
ใชอยนนจกอนเชอเหดไดเพยง 100 กอน ตองนงพรอม
กนถง 10 ถง การขนถายฟนและควบคมไฟ 10 เตา
เปนเรองยากล�าบากเกนกวาจะท�าตามล�าพง ตอมา
การเรยนรเพมจากกลมผเพาะเหดจงหวดแพรกท�าให
เขาไดแนวคดดดแปลงแทงกน�าทรงสเหลยมมาเปน
ถงนงทมความจถง 700 กอนตอถง
หลงจากแกปญหาเรองถงนงเสรจเรยบรอยยงม
ปญหาเกยวกบเตาใหขบคดตอ ท�าอยางไรไฟจงจะลก
สม�าเสมอ หลงจากใครครวญอยนาน วนหนงสชาตก
ตดสนใจขบมอเตอรไซคออกจากนานตงแต 8 โมงเชา
41ขวญเรยม จตอารย
เพอคนหาค�าตอบ เขากลบมาบานในเวลา 3 ทม พรอม
กบแบบเตาน�ามนขโลหรอน�ามนเตาจากอ�าเภอลอง
จงหวดแพร ซงใหไฟแรงกวา ไมตองเสยเวลาคมฟน
อกตอไป สชาตเรมขายอปกรณการเพาะเหดตลอด
กระบวนการ แตกลบมผซอนอยราย คาใชจายพง
พรวดขนจากการสรางเตา ทนและแรงทลงไปจงแทบ
จะสญเปลา เขาตดสนใจอยางเดดขาดวาตองเลกเพาะ
เหด แมวาจะทมเทเวลาทงหมดไปนานถงหาปกตาม
สชาตพาครอบครวเดนทางเข ากรงเทพฯ
ภมล�าเนาเดมใน พ.ศ. 2546 ไมนาเชอวาเมองใหญ
แหงนกลบพาเขาคนสการเพาะเหดทค นเคยอกครง
เขาไดท�างานในโครงการของสภากรงเทพมหานคร
ในฐานะวทยากรสอนเรองเหดฟางแกผ สนใจใน
วนหยดเสารอาทตย การศกษาหาขอมลเพมเตมจาก
แหลงเรยนรตาง ๆ ท�าใหความรเรองการเพาะเหดของ
42 ผาสงห ความสขแหงชวต
สชาตเพมพนขน ระหวางชวตด�าเนนไปในเมองใหญ
นน สชาตมองดลก ๆ ทเตบโตขนทามกลางสงคมเมอง
อนสบสนวนวาย หวงยามนนเองทสชาตหวนคดถง
ชวตสงบสข ณ เมองนาน และวนขางหนาของลก
ทงสอง ในทสดเขาจงตดสนใจกลบมาเรมตนใหมท
นานอกครงใน พ.ศ. 2550
การเรมตนครงนมใชการเรมจากศนย ทวา
เปนการตอยอดจากรากฐานเดมบวกกบความรวมมอ
ของคนในชมชน หลงจากสชาตเสนอแนวคดเรอง
โรงเพาะเหดกมชาวบานบานสวนหอมจ�านวนไมนอย
สนใจรวมทน จากเงนตนเพยง 2,000 บาท สามารถ
สรางโรงเพาะเหดขนาด 3,000 กอนททกคนเปนเจาของ
43ขวญเรยม จตอารย
สชาตเปนหวเรอใหญ รบหนาทถายทอดความรแก
เพอนสมาชก เมอดอกเหดบาน ขาวคราวของกลม
เพาะเหดบานสวนหอมกเปนทรบร ไปทว มกล ม
ชาวบานรวมทงหนวยงานทงในอ�าเภอเมองและอ�าเภอ
รอบนอกสนใจเขามาเรยนร การถายทอดความรของ
สชาตคอย ๆ ขยายออกไปทงในและนอกพนท ขณะ
เดยวกนสมาชกกมการขยายผล กลบไปเพาะเหดท
บานของตน สรางรายไดในระดบครวเรอนอกทาง
“ตอนนกลมเรมขยาย สมาชกทท�าเปนแลวตาง
แยกยายออกไปท�าเอง ผมขายอปกรณในการท�าเหด
ใหกบผ สนใจดวย สรปแลวเราร จกคนท�าเหดแทบ
ทงหมดในจงหวดนาน มอะไรกปรกษาบอกเลาใหกน
ฟง ชวยแนะน�าตลาด หรอใครท�ากอนเชอสงขายไมทน
กใหกลมอนชวย ใครท�าแลวไมมทลงกมาบอกกน”
“หลายปกอนผมไดมโอกาสเขาไปสอนการเพาะ
เหดในเรอนจ�า ทกวนจะมนกเรยน 4 คนจากเรอนจ�า
ออกมานงกอนเชอเหดทน ใชเวลาตงแต 8 โมงถง 10
โมง หมนเวยนกนมาจนจบคอรส เดยวนหลายคน
ออกมาท�ากอนเชอเหดขาย เพาะเหดขาย ยงโทรฯ มา
ทกทาย โทรฯ มาปรกษาอยบอย ๆ เขาสามารถท�าเปน
อาชพได ขอแคใหรวาท�ายงไง รแลวทกคนท�าไดหมด
ไมใชเรองยากเหมอนทเราคดเอาเอง” สชาตเลา
ประสบการณถายทอดครงพเศษใหพวกเราฟง
นอกจากเปนแหลงเรยนรแลว ทนยงเปนพนท
กระจายรายไดให กบผ สงอายและเยาวชนซงใช
เวลาวางเขามาชวยผลตกอนเชอเหด เหดในฟารม
‘ส. จตตบรรจง’ แหงนถกสงไปรวมโครงการอาหาร
กลางวนของโรงเรยนในอ�าเภอบอเกลอและอ�าเภอ
45ขวญเรยม จตอารย
เฉลมพระเกยรต จงหวดนาน ผานการสนบสนนของ
ส�านกงานจดหางานจงหวดนานอกดวย
“อยากไดเงนกอนหรออยากไดเงนทกวน” พชาต
ตงค�าถามกบพวกเรา
“ถาอยากไดเงนกอนกท�ากอนเชอเหดขาย 1
กอนราคา 7 บาท วนหนงท�า 300 กอน ครงหนงเปน
ก�าไร อกครงหนงเปนทน ถาอยากไดเงนทกวนกเกบ
เหดขายกโลฯ ละ 60 บาท ไปตลาดแปบเดยวเดยวหมด
แลว”
“เปนความรทไมตองสรางจนตนาการ ถาเรารเรากท�าได”
ค�าพดทงทายของพชาตยนยนเรองการถายทอด
ความรซงปฏบตไดจรง ไมเพยงชวยสรางอาชพ แตยง
สรางการมสวนรวมของคนในชมชน ตลอดจนสงตอ
ความรนนไปยงคนกลมตาง ๆ ในสงคม พนทเรยนรแหง
นจงเปนพนทททกคนสามารถเขาถงได อกทงสามารถ
ทจะเปนผสราง ‘แหลงเรยนร’ ทดเพอการสรางสรรค
ชมชนทเปนสขรวมกนดจดงทสชาตไดกระท�ามาแลว
47ขวญเรยม จตอารย
ถายอนเวลาไปเมอ 40 ปทแลว คงประหลาด
หากมใครคดตงกลมผกปลอดสารพษหรอคดเอามง
ไปกางใหผก ดวยคนสมยกอนรจกใชแคปยคอก แทบ
ไมร จกปยเคมหรอยาฆาแมลง ปจจบนความรเรอง
การเลอกซอหรอลางสารพษออกจากผกกลายเปน
สงจ�าเปน แตทบานฟาใหม หม 9 ต�าบลผาสงห แปลง
ผกของเกษตรกรยงปลอดภยเหมอนเมอ 40 ปกอน
“ถาลกรองไหงอแง พอจะขไปเลยวาถารองไหอก
จะแกงผกกาดใหกนนะ เทานนแหละเงยบเลย”
พอสวสด สมศกด หรอพออยหวด เลามขตลก
ยนยนความเปนชมชนคนปลกผกมาแตดงเดม หลงบาน
เหนแปลงผกยาวสดขอบรว พอเฒาเลาตอวา ลก ๆ ท
กลวแกงผกกาดนกหนาร�าเรยนจนจบไดงานไดการ
ท�าเพราะผกพวกนทงนน ชาวบานฟาใหมและบาน
ฟาใหมในวนทไรสารพษ
๔
48 ผาสงห ความสขแหงชวต
สวนหอมนนสวนใหญมอาชพปลกผกขาย บานฟาใหม
เพงแยกตวจากบานสวนหอมเมอ พ.ศ. 2547 นเอง ทวา
วถชวตของคนสองหมบานกยงคงเดม
“นาจะสกประมาณป 20 – 21 ตอนนนไฟฟายง
ไมเขา ตอนเยนเสยงเครองสบน�าทใชน�ามนจะดง
กระหมไปทงหม บานยงกบเฮลคอปเตอรลงทงฝง
ฝ นละอองยาฆาแมลงทแตละบานพนแปลงผกจะ
ปลวคลงไปทว เหมนจนมนหว ตอนเยนไมคอยมใคร
อยากจะเขามาบานนหรอก” ค�าบอกเลาของพออยหวด
บงบอกความเปลยนแปลงในวถเกษตรกรรม
เมอใชยาฆาแมลงอยางตอเนอง บรรดาแมลง
ศตรพชกลบดอยา ชาวสวนตองเพมยาใหหนกขนไปอก
พษรายยงรนแรงกวาเกา ผนดนเสอมคณภาพ รางกาย
ผปลก คนในชมชนกลายเปนทรองรบสารพษ ราว
พ.ศ. 2539 สาธารณสขจงหวดไดเขามาตรวจวด
สารเคมในรางกาย พบวาชาวบานสวนใหญมสารพษ
ตกคางอย เกนกวามาตรฐานก�าหนด พวกเขาเรม
ตระหนกถงพษภยจากสารเคมทเกดกบตนเองและ
คนในหมบาน รวมถงทสงตอไปยงผบรโภคทงในเขต
อ�าเภอเมองและอ�าเภอขางเคยงผานพอคาแมคา
คนกลางทเขามารบซอผกตงแตเชามด กอนจะกระจาย
สรานคาในแตละหมบาน
49ขวญเรยม จตอารย
เกษตรกรชาวสวนผกบานฟาใหมเรมตนแก
ปญหาดวยการรวมกลมทดลองปลกผกปลอดสารพษ
ตามโครงการของกระทรวงเกษตรและสหกรณ แมวา
การเปลยนแปลงครงนจะเปนเรองยาก เพราะการเลก
สารเคมและยาปราบศตรพชท�าใหชาวสวนหวาดกลว
โรคพชและแมลงศตรพชทจะมาท�าอนตรายผก แตพวก
เขากไมยอมใจออนกลบไปท�าเกษตรอนตรายแบบเกา
พออยหวด สวสด สมศกด
พ.ศ. 2542 สมาชกกลมไดไปเรยนรการปลกผก
กางม งทอ�าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม โดยการ
สนบสนนของกรมวชาการเกษตร เมอกลบมากได
ทดลองปลกผกกางมงปองกนแมลงศตรพช และตดไฟ
ลอแมลงเพอก�าจดแมลงโดยไมตองใชสารเคม พรอม
กบเขารวมโครงการอยดมสขของต�าบลผาสงห ฝก
อบรมท�าปยอนทรยและน�าหมกชวภาพ รวมไปถงยา
ก�าจดแมลงศตรพชจากสมนไพรในทองถน
51ขวญเรยม จตอารย
“ตอนเปนบานสวนหอมกลองท�ายาฆาแมลงกน
ใชกระเทยม พรก เหลาขาว ใบสะเดา ใบขา หญา
สาบเสอและหญาหนอนตาย เป นคร งแรกท ใช
กลวหนอนแมลงไมตาย เคยใชแตยาฆาแมลงทเปน
สารเคม ยงไมแนใจวาจะไดผล พนแลวพนอก พนไป
เยอะมาก ทนตายจรง ตายหมดเลยทงหนอน แมลง
ผก” พออยหวดเลากลวเสยงหวเราะ
ขอสงสยวาน�ายาจากสมนไพรจะมคณภาพใน
การก�าจดแมลงไดเทยบเทากบน�ายาเคมหรอไมนน
พสจนดวยการทดลองจนรแจงเหนจรงตาม ๆ กนไป สง
ผลใหความเชอมนในวถเกษตรธรรมชาตเพมขนทวคณ
เรองหนงทกลมเกษตรปลอดสารบานฟาใหมและบาน
สวนหอมจ�าไดดคอ ขาวลอวาพวกเขาดดสวมมารดผก
เนองจากผกทพวกเขาปลกนนตนใหญ ใบกวาง กาน
อวบ นารบประทาน
“เกษตรจงหวดสงเครองโมมาให หอยเชอร
มเยอะ ชวยกนเกบ ชวยกนขนใสรถ ทงโมทงหมก
ตองชวยกนท�าหลายคน ครบก�าหนดกแจกจายน�าหมก
หอยเชอรใหสมาชกเอาไปรดผก จนเกดมขาวลอ
นแหละ” พออยหวดเลาพรอมรอยยม
52 ผาสงห ความสขแหงชวต
การท�าน�าหมกชวภาพเปนอกกจกรรมหนงท
กล มปลกผกปลอดสารพษท�ากนมาอยางตอเนอง
หลงจากแยกเปนบานฟาใหม ทางกล มไดเขารวม
โครงการพฒนาศกยภาพหม บ านและชมชนหรอ
โครงการเอสเอมแอล (SML) ใน พ.ศ. 2551 และไดรบ
งบประมาณ 40,000 บาท ส�าหรบท�าน�าหมกชวภาพ
น�ายาก�าจดแมลงศตรพช และปยหมก แบงปนกน
ภายในกลม โดยมเกษตรต�าบลผาสงหคอยใหค�าแนะน�า
ทงยงมกองทนใหสมาชกก ยมลงทนท�าการเกษตร
ดวยระบบระเบยบทบรหารจดการกนอยางเขมแขง
ท�าใหกลมผกปลอดสารบานฟาใหมไมขาดแคลนปจจย
การผลตและพชผกทมทงคณภาพและความปลอดภย
เกษตรกรชาวสวนผกทนจงไมจ�าเปนตองขนผกไปขาย
ทตลาดเหมอนเมอกอน เพราะลกคามารบซอถงบาน
สวนชาวชมชนทไมไดเพาะปลกกสามารถซอหาผก
จากแปลงผกใกลบานดวยความรสกมนใจวาปลอดภย
แนนอน
ทกวนนกลมผกปลอดสารบานฟาใหมมไดหยด
อย กบท ประสบการณจากอดตและองคความร ท
เพมพนชวยใหพวกเขามองไกลถงวถเกษตรในวนขาง
หนา ไมไกลจากบานพออยหวดคอโรงเลยงไก ลาน
บานหลงถดไป สมาชกหลายคนก�าลงผสมขเลอยอด
กอนเชอเหดกนอย บรเวณเดยวกนมโรงเพาะเหดทยง
มดอกเหดหลงเหลออยภายใน พออยหวดแจงวาทาง
กลมก�าลงรเรมท�าการเกษตรปลอดสารแบบครบวงจร
เรมตนทละเลกละนอย ไมนานกคงเหนผล ฉนถามวา
พออยกะเวลาเกษยณตวเองจากแปลงผกตอนอาย
เทาไหร พอเฒาวย 68 ตอบโดยไมตองเสยเวลาคดวา
ปลกไปเรอย ๆ จนกวาจะไมมแรง ทกวนนแคคนบาน
เราบอกวากนผกทไหนกไมไวใจเทาผกทปลกในบาน
เราเอง คนปลกกมความสขแลว ภาวะความสขของ
คนแตละทละแหงอาจแตกตางกนไป แตส�าหรบชาว
ฟาใหม ครวทหลอเลยงพวกเขาดวยอาหารปลอดภย
และน�าใจทหยบยนใหกนไมขาดนนเพยงพอแลว
ส�าหรบสงทเรยกวาความสข
55ขวญเรยม จตอารย
‘ปน’ เปนค�าในภาษาถนเหนอ หมายถงการ
แบงปนเชนเดยวกบค�าวา ‘ปน’ ในภาษากลาง แมวา
ส�าเนยงเสยงพดจะผดเพยนกนไปบาง แตการแบงปน
คอรากฐานวถไทย ไมวาแหงหนต�าบลใด
‘กลมคนปน’ เปนชอทชาวสวนหอมเรยกขาน
ผคนซงแวะเวยนมาทวด นานวนเขา ค�าค�านกกลาย
มาเปนค�าพดตดปาก ใครทเขาวดมาท�ากจกรรมตาง ๆ
หรอปรกษาหารอกจการงานวดและหมบานกจะถก
เรยกวาคนปน วนนคนปนเตบโตเปนกลมชมชนเขมแขง
รวมเอาคนหลากกลมหลายวยเขาดวยกน ชาวสวนหอม
ทกคนจงลวนไดชอเปนคนปนดวยกนทงสน
‘คนปน’ การแบงปนทไมสนสด
๕
56 ผาสงห ความสขแหงชวต
พระอธการศราวฒ สขวฒโน
พระอธการศราวฒ สขวฒโน เจาอาวาสวด
สวนหอม หมท 3 ผ มสวนส�าคญในการกอตงและ
หนนเสรมกล มคนป นมาตงแต แรกกลาวถงทมา
ของกลมวา
“คอย ๆ เรมกนมา 4-5 ปแลว ไมไดมรปแบบ
ตายตว แลวแตวาใครอยากท�าอะไร คนปนกเลยมคน
หลายวย ทงคนเฒาคนแก แมบาน พอบาน เดกบาง
วยรนบาง ทเขามาวดเพราะอยากท�าอะไรรวมกน”
ดวยความทวดสวนหอมเปนพนทศนยกลางของ
คนในชมชน นอกจากการเขาวดฟงธรรมของผเฒาผแก
และพอบานแมเรอนในวนพระแลว การเขาวดของ
ชาวสวนหอมยงรวมไปถงการประชมปรกษาหารอ
การงานตาง ๆ ของหมบาน ตลอดจนการเขามาฝกหด
ฝกฝนงานชางแขนงตาง ๆ เชน
ชางแกะสลก ชางจดดอกไม
บายศร หมอสขวญ หรอเรยก-
ขวญ ช างตดตงต องดอก
(ฉลลายกระดาษ) ชางฟอน
และกล มกลองยาว เปนตน
ศรทธาวดสวนหอมในนาม
กลมคนปนจงเปนการรวมชาง
พทธศลปและพนถนมากฝมอ
57ขวญเรยม จตอารย
เจาอาวาสวดสวนหอมวางมอจากงานแกะสลก
พระพทธรปไม หยบกระดาษสาสขาวฉลลวดลาย
งามงดออกมาบอกเราวานคอศลปะการตองดอก คอ
การฉลลวดลายลงบนกระดาษ ใชส�าหรบประดบ
ตกแตงในงานพธตาง ๆ หนงในการเรยนรเชงพทธศลป
ของกลมคนปน
ยอนกลบไปเมอ พ.ศ. 2549 ปนน โครงการ
ฝกสอนงานชางพทธศลปไดจดฝกอบรมโดยการ
สนบสนนจากองค การศกษาวทยาศาสตร และ
วฒนธรรมแหงสหประชาชาตหรอยเนสโก (UNESCO)
พระอธการศราวฒไดเขารวมเรยนรตงแตการตดตง
ตองดอก การแกะสลก ไปจนถงการลงรกปดทอง
หลงจากการฝกอบรมเสรจสน ทานกน�ามาถายทอดให
แกกลมแมบาน เนองจากเปนกลมทประดษฐงานศลป
ส�าหรบใชในพธกรรมตาง ๆ ของวดอยเดม
58 ผาสงห ความสขแหงชวต
การฝกฝนอยางจรงจงท�าใหฝมอการตดตง
และตองดอกของกลมแมบานพฒนาขนจนมชอเสยง
เปนทรจก มการตดตอจางงานจนเกดเปนรายไดใหกบ
กลม ตอมาชาวบานทมความรความช�านาญในงาน
ชางแขนงตาง ๆ เชน ชางแกะสลกหวเรอ ชางท�าดอกไม
บายศร หมอสขวญ ชางฟอน เปนตน ไดเขามารวม
กจกรรมทวดสวนหอม การไดพบปะพดคย ชวยเหลอ
งานตาง ๆ ของวดและหมบานรวมกน สงผลใหความ
สมพนธของคนในชมชนแนบแนนขน งานชางฝมอเกา
แกทเคยถกละเลยกไดรบการฟนฟ วดกลายมาเปน
พนทรวม เปนจดศนยรวมของทกคน ‘กลมคนปน’ กอ
ตงขนอยางเปนกจจะลกษณะใน พ.ศ. 2550 นนเอง
เดกและเยาวชนคอสมาชกชมชนทกลมคนปน
ใหความส�าคญ ดวยเหนรวมกนวาเปนวยทเสยง ผใหญ
สามารถปองกนดวยการชน�าพวกเขาเขามาสเสนทางท
ถกตอง กลมกลองยาวของเยาวชนบานสวนหอมจงเรม
มขนในปตอมา
กลองยาวทเสอมสภาพจากการไมไดใชงานถก
น�ามาซอมแซม ขนหนากลองใหม เดกชายหลายคน
เขามาฝกหดตกลองโดยมเจาอาวาสเปนผสอน เดก ๆ
จะมาฝกซอมรวมกนทกเยนจนกลายเปนกจวตร
นอกจากจะฝกตแลวยงไดฝกซอมแซมกลองอกดวย
59ขวญเรยม จตอารย
พระอธการศราวฒกลาวถงความเปลยนแปลงของพอ
แมหลงจากเรมกจกรรมวา
“พอแมเหนลกเขาวดกสบายใจ ถาลกมาวด
พอแมกจะมาดวย จากทเคยกลววาเดกจะไปตดเกม
หรอไปมเรองชกตอยกบเดกบานอน พอแมกเบาใจ
มการมงานในหมบานเรา พลงมวลชนทเขามาชวยกน
กเพมมากขน”
ภายในระยะเวลาไมถงสองป กลมกลองยาวท
ฝกฝนกนมาอยางตอเนองกไดมโอกาสเขารวมแสดงใน
กจกรรมตาง ๆ ของชมชน เชน งานทอดกฐน งานสรง
น�าพระธาต งานหาเปงขนถ�าผาตบและงานบญตาง ๆ
60 ผาสงห ความสขแหงชวต
ตอมาใน พ.ศ. 2553 กไดรบรางวลชนะเลศจาก
การแขงขนตกลองยาวประจ�าปทวดพระธาตแชแหง
อ�าเภอภเพยง จงหวดนาน ท�าใหเดก ๆ มก�าลงใจยงขน
นอกจากฝกตกลองยาวแลว พวกเขา
ยงไดฝกตกลองปจา กลองลานนา
โบราณ ขณะทหมบานอน การต
กลองปจาเปนหนาทของพอบาน
หรอผ เฒาผ แก แตทนมอบ
หมายให กบกล มเยาวชน
ซ ง เป นความภาคภม ใจ
ของบานสวนหอม สงผล
ใหเดก ๆ หมนฝกฝนจน
สามารถชนะเลศ
การประกวด
ตกลองยาว
ใน พ.ศ. 2555
อกครง
61ขวญเรยม จตอารย
ปจจบนกล มกลองยาวมสมาชก 10 คน ม
สามเณรรวมฝก 5 รป สนน�าใจทไดรบจากการแสดง
แตละครงนนสรางรายไดแกกลมและสามารถแบงเปน
เงนกองกลางส�าหรบเปนคาใชจายในกจกรรมตาง ๆ
รางวลอาจเปนเปาหมายหนงของความส�าเรจ
แตการฝกฝนตนเองเปนเปาหมายทพระอธการศราวฒ
เหนวาส�าคญยงกวา หวเรอพญานาคขนาดเลกแกะ
สลกจากไมบางอนฝมอยงไมประณตนก แตหากมอง
วานเปนผลงานของเยาวชนกนบเปนการเรมตนทด
ทานเจาอาวาสบอกเราวา งานทตองใชความประณต
จะท�าใหเดกร จกอดทน ร คณคาของสงทท�า หวเรอ
62 ผาสงห ความสขแหงชวต
ขนาดจวเหลานหลงจากลงสใหสวยงามแลวสามารถ
ตอยอดเปนสนคาทระลก หรออาจเปนอาชพเสรมใหกบ
พวกเขาไดในวนหนา
ขณะทกลมเยาวชนชายก�าลงคกคก เยาวชน
หญงกไมนอยหนา กลมแมบานไดฝกหดฟอนลองนาน
แกเดกและเยาวชนหญงจนสามารถออกงานไดไมแพ
กลมกลองยาว ชางฝมอแขนงตาง ๆ กพฒนาฝมอของ
ตนและถายทอดใหแกผสนใจอยางตอเนอง ลานวด
บานสวนหอมจงไมเคยเงยบเหงา ความรวมมอรวมใจ
กนเชนนท�าใหกลมคนปนไดรบการสนบสนนทงจาก
หนวยงานทองถนและเอกชน เปนพลงหนนเสรมให
กลมสรางสรรคงานศลปและสานสมพนธคนในชมชน
ใหเหนยวแนนตอไป
63ขวญเรยม จตอารย
วนน ‘คนป น’ จงไมใชแคกล มชาวบานท
สรางสรรคงานชางพทธศลป ทวาเปนกลมซงแบงปน
พนทและความหมายของการเปนสมาชกชมชนแกกน
เดกและเยาวชนไดรบการปกปองจากปญหานานา
ประการดวยศลปะ การเปดโอกาสและการยอมรบจาก
ผใหญ ขณะเดยวกนพวกเขากไดเสรมสรางพลงแก
ลงปานาอาดวยการสบทอดศลปวฒนธรรม การเรยนร
รวมกนนเปนหวใจส�าคญทจะชวยเสรมสรางชมชนท
เขมแขงในทก ๆ ดาน ความเปนคนปนจงถกสงตอและ
แบงปนกนไปไมสนสด
65ขวญเรยม จตอารย
สบตาเหน ไมเทามอท�า จากดอกหญาสอาชพ
หากกลาวถงเศรษฐกจชมชน หลายคนอาจนก
ถงภาพรานคาในชมชนกบสนคาโอทอปแคนน แตอน
ทจรงยงมผคนทขบเคลอนอยเบองหลง ทบานผาตบ
หม 1 ระบบเศรษฐกจชมชนของทนพฒนาขนมาไดดวย
ตนทนส�าคญ นนคอ พลงผคนและทรพยากรอนมอย
ตามธรรมชาต
สาว ๆ โครงการสขภาวะ มคคเทศกน�าทางและ
พตอมรบหนาทสารถพาฉนเลาะเลยบแนวรวซงคลม
ดวยเถาฟกทองอวดดอกสเหลองไปยงบานหลงหนง
“ถาบอกปาเรวหนอย ปาจะแกงหนอไมรอ จะได
กนขาวดวยกน” ปาบวผน ไชยยา เจาของบานตอนรบ
ดวยรอยยม
๖
66 ผาสงห ความสขแหงชวต
“แกงหนอไมใสน�าปเหมอนคราวทแลวเนาะปา
คดแลวยงอยากกนอยเลย” ใครบางคนพดขน น�าปหรอ
น�าปเปนของคกบหนอไม คนเมองบอกวามนเปนจ
(ช) กน ปาเขาอนอดมแหงดอยผาตบท�าใหคนทนม
เมนอาหารจากหนอไมใหกนตลอดฤดฝน เราเปดวงคย
เรองอาหารการกนพอหอมปากหอมคอ กอนจะเขา
เรองอาชพทสงเสรมเศรษฐกจชมชนคนบานผาตบ
บรเวณบานปาผนมไมกวาดพรอมใชงานตด
ราคาดามละ 25 บาท รวมทงวสดอปกรณในการผลต
วางเรยงไวอยางเปนระเบยบ ดอกกงทคดแยกไวและ
ทมดเปนแพวางอยบนชน ดามไมกวาดมดรวมกนใน
ตะกรา จกรอตสาหกรรมหนงหลงและเครองจกรท
ยงไมทราบวาใชท�าอะไรอกเครองตงอยใกล ๆ ฉนมอง
พลางนกเดาขนตอนการท�าไมกวาดอยในใจ
หญงวยกลางคนอกคนเดนมา ทราบภายหลง
วาชอปาจ�าเนยร สทายศ ปาสองคนเปนพนองกน
นนเอง และคอผรเรมท�าไมกวาดเหลาน
กลมอาชพบานผาตบแหงนกอตงตงแต พ.ศ.
2547 แลว เรมจากการท�าไวนกระชายด�ากอนแลว
เปลยนมาเปนขนมขบเคยว ตอมามความจ�าเปนตอง
ผลตในระบบอตสาหกรรมขนาดเลกทไดมาตรฐาน ตอง
ใชเงนลงทนถงสองแสนบาท ท�าใหกล มปดตวลง
ชวคราว
ตนกง มชอสามญวา Bamboo Grass
ชอวทยาศาสตรคอ Thysanoleana maxima Kuntze
วงศ POACEAE เปนพชจ�าพวกหญา ล�าตนตรง
คลายตนไผ ใบมรปขอบขนาน ออกดอกเปนชอ
ทปลาย แตกกงย อย บนกานดอกมกจะมดอก
สองดอก มผลเปนเมดเลก ๆ ปลวตามแรงลมไดด
ตนกงมชอเรยกหลายชอ เชน ตองกง เคยหลา เลาแลง
หญากาบไผใหญ หญาไมกวาด และหญายง
68 ผาสงห ความสขแหงชวต
ปาจ�าเนยร สทายศ
“คนบานเราสวนใหญท�าไรขาวโพด จะใหเอา
เงนมากมายขนาดนนมาลงทนคงท�าไมได กล ม
อาชพสวนใหญเปนแมบานหรอไมกผ สงอายทอย
กบบานเฉย ๆ จะไปท�าไรท�านาเหมอนคนหนมกไมไหว”
ปาบวผนเลายอนถงปญหาและอปสรรคในครงนน
“สกป 50 – 51 นแหละ ปาสองคนคดกนวา
เรานาจะลองท�าไมกวาดดส บานเรามแตปาแตเขา
ดอกกงมอยทกท หลงดอยผาตบมเยอะเลย คนทอน
อยางแพร ปราจนบร
เขากขนมาซอกงบาน
เรา ถาเราเจาบานไม
คดท�ากเสยดายของ
วตถดบทกอยางหา
ไดจากบานเราทงนน”
ปาบวผน ไชยยา
การวเคราะหความเปนไปไดบนพนฐานความ
เปนจรงท�าใหสองพนองมองเหนชองทางเรมตนอาชพ
ใหม ดอยผาตบทเหนแตเลกแตนอยมทรพยากรให
หยบยมมาใชไดทกเมอ เมอเตรยมวสดอปกรณส�าหรบ
ท�าไมกวาดพรอมแลว ทงสองพนองจงเรมทดลองท�า
“ลองท�ากนอยสองป ดบางไมดบาง อนแรก ๆ
ทท�ากวาดแลวยงตองกวาดไอทมนรวงออกมาซ�าอก
บางอนหลดออกมาเปนก�า ๆ กม ปาเลยลองไปหาซอ
ไมกวาดทขายอยทวไปวาแตละอนตางกนยงไง ท�าไม
อนนถงแขงแรงกวาอนน เอามาแกะดวาเขาท�ายงไง
ของเราท�าผดตรงไหน”
การทดลองท�าไมกวาดดวยวธการตาง ๆ ทง
วเคราะหขอดและขอดอยในงานของตนท�าใหปาบวผน
และปาจ�าเนยรเรยนรวา การมดดอกกงเปนก�านนหลด
งายกวาการเยบเปนแพตดกบกก (กระจด) กอนจะเกยว
ลวดรอยเขาดวยกน นบตงแตนน การท�าไมกวาดของ
ทงสองกคอย ๆ พฒนาขน แตกยงไมดพอส�าหรบขาย
ทงสองจงพยายามฝกฝนปรบปรง จนกระทงสามารถ
ขายไมกวาดคณภาพดทใคร ๆ ตางกพดถงไดในทสด
ปาบวผนเดนเขาไปหยบไมกวาดเกา ๆ สองดามออกมา
จากในบาน
“ดอนนไมกวาดคร” ปาบวผนอวดฝมอพรอมกบ
ลบดรอยเยบมดเมอหลายปทแลว ปาจ�าเนยรหยบมา
พลกดทงสองดาน
71ขวญเรยม จตอารย
“อนนเยบมอ มดยงไมถกวธ ดส เขาสลกยงเอา
เชอกออกดานนอกอยเลย”
สองพนองหวเราะกบผลงานชนแรก ๆ ไมกวาด
อกดามทวางเคยงกนเปนไมกวาดทเพอนบานซอไป
ใช ปาบวผนบอกวาขอเขามาเกบไวด ระหวางไมกวาด
ทงสองอน ฉนมองเหนการฝกฝน ความพยายามนบ
ครงไมถวนของพวกเขา การจะท�าอะไรสกอยางใหด
อยางทตงใจไมใชเรองงาย ใชเพยงแคพยายาม แตตอง
อาศยความอดทนดวย
หลงจากทไมกวาดของปาจ�าเนยรและปาบวผน
กลายมาเปนสนคาทคนบานผาตบเชอมนวาใชไดด
มความทนทาน กเปนชวงเวลาเดยวกบททงสองคดคน
หาวธการท�างานทงายขน
“ถาดงดวยแรงมอ วนหนงท�าได 7–8 ดามก
เหนอยแลว ปากเลยเปลยนมาเปนวธดงกบหลก ท�าได
เยอะขน ไมตองออกแรงมาก” ปาจ�าเนยรชใหดหลกไม
ทตงอยใกล ๆ
สวนจกรยหอจก (Juki) ทดสมบกสมบนไมแพ
เจาของนน ปาบวผนบอกวาซอมาในราคา 11,000
บาท ตงแต พ.ศ. 2552 เพราะการเยบดวยมอนอกจาก
จะใชเวลานานแลว ไมกวาดยงไมแผกวางเทากบเยบ
ดวยจกร เมอสามารถผลตไมกวาดคณภาพดและใช
72 ผาสงห ความสขแหงชวต
เวลานอยลงจ�านวนไมกวาดทไดกเพมขน จากทขาย
ในต�าบลผาสงหกขยายตลาดไปในตวเมองนาน
โดยเรมจากงานถนนคนเดนกอน เมอไมกวาดของ
สองพนองเรมเปนทรจก บานผาตบกไดรบงบประมาณ
สนบสนนจากโครงการอยดมสข กลมอาชพทยตไป
ถง 5 ป จงมโอกาสเรมตนใหมอกครง
จากงบประมาณ 30,000 บาท น�ามาบรหาร
จดการเปนคาวตถดบและอปกรณส�าหรบสมาชกทง
12 คน มปาบวผนและปาจ�าเนยรรบหนาทถายทอด
ความร เรมตงแตคดแยกคณภาพดอกกงไปจนถงขน
ตอนสดทายคอการมดลวดเขาดามไมกวาด มการ
แบงหนาทรบผดชอบตามความถนดและเวลาวาง
ของสมาชก ความพถพถนในแตละขนตอนการผลต
ท�าใหไมกวาดของกลมอาชพบานผาตบเปนสนคา
ขนชอของชมชน ทง อบต. ผาสงห โรงพยาบาลสงเสรม
สขภาพต�าบล และโรงเรยนตาง ๆ ตางชวยกนอดหนน
มลกคาจากนอกพนทเขามาสงไมกวาดจนผลตไมทน
ตอมาโครงการบรการซอมสรางเพอชมชนจากสาขา
วชาชางกล วทยาลยเทคนคนาน กไดเขามาใหความ
ชวยเหลอดวยการออกแบบเครองกดอดลวดเสยบ
ไมกวาดแทนการใชมอ ไมกวาดของกลมอาชพบาน
ผาตบจงไดรบการตอยอดพฒนาผลตภณฑจนม
คณภาพดยงขนไป
74 ผาสงห ความสขแหงชวต
ในสวนของการขยายเงนลงทนนนไดรบการ
สนบสนนเงนก จ�านวน 50,000 บาท แบบไมคด
ดอกเบยจาก อบต. ผาสงห ท�าใหสามารถผลตไมกวาด
ไดมากขน มการรบซอวตถดบจากสมาชกในชมชน
เชน ไมรวกและดอกกง ผสงอายและผทวางเวนจาก
งานในไรนาสามารถเขามารบจางท�าไมกวาดในขนตอน
ตาง ๆ เชน คดแยกดอกกงกโลกรมละ 5 บาท ลดดอก
กงกโลกรมละ 3 บาท ส�าหรบรายไดจากการขาย
ไมกวาดนนจะหกเขากลมดามละ 1 บาท
“เมอกอนปาคดนะวาจะเอาไปขายทไหนด เรา
เอาใสหลงมอเตอรไซคไปตงขายรมทางดมย พอมกลม
มาชวยกน ผ ซอบางคนเขากมารบซอถงบาน ถา
ขนไปขายถนนคนเดน 200-300 อน หมดทกครง ตอน
งานขนพระธาตแชแหงกขายไดวนละ 200-300 อน
เหมอนกน ตอนนหางนราฯ เขากมาตดตอรบซอไปขาย”
ปาบวผนพดถงหางสรรพสนคาเกาแกประจ�าเมอง
นานทก�าลงจะเปนลกคารายใหม เมอถามเรองการ
ประชาสมพนธ ปาจ�าเนยรใหค�าตอบวา
“ตดเบอรโทรศพทไวทดามเทานนเอง ลกคาสวน
ใหญรวาไมกวาดของกลมเราใชดใชทน เขากตามมาซอ
อยางตอนเทศกาลเขาพรรษา คนบานเราทกลบมาบาน
เขากจะซอกลบไปเปนของฝาก”
75ขวญเรยม จตอารย
คยกนอย นาน เราเลยพกยกกนดวยมะเฟอง
หวานทเนสกบสมเกบมาจากในสวนซงพชผกสวนครว
นานาชนดก�าลงดกงาม ปาบวผนบอกวาทางกลมไมได
ท�าแคไมกวาด แตยงชวนกนปลกผกปลอดสารพษดวย
ผกทไดแบงกนกนบาง แบงขายในหมบานบาง สวน
ขยะทเหลอจากการท�าไมกวาดนนกไมทง แตน�ามาท�า
ปยหมกใชในสวนครวตอ
นอกจากนป าทงสองยงรบหนาทวทยากร
ถายทอดความรเกยวกบการท�าไมกวาดแกผสนใจทงใน
และนอกพนท รวมถงเดกนกเรยนโรงเรยนบานผาตบ
วาแลวปาจ�าเนยรกสาธตวธท�าไมกวาดใหเราด
76 ผาสงห ความสขแหงชวต
“อยางเดกเผามงบางคนทปาสอน พอเขาท�าได
เขากอยากเอาไมกวาดทท�าไปอวดพอแมทบาน ถาเขา
สอนตอได พอแมเขากท�าเปน ถามคนอยากร ปาก
อยากสอน” ปาจ�าเนยรเลาทงทมอยงสาละวนอยกบ
การตอกลวดมดดอกกงเขาดวยกน เสรจแลวปาบวผน
กรบชวงไปดงเขาดามกบหลกไมตอ
“เพอนบานบางคนกพดนะวาท�าท�าไมใหด
นกหนา ใชเทาไหรมนกไมหลด ใชเปนปกยงไมหลด
ก�าลงรอใหมนสนอยน อยากซอใหมกไมไดซอสกท”
ปาจ�าเนยรพดขณะเยบไมกวาดเสรจเรยบรอยพอด
ขากลบ ขณะพตอมขบรถผานรวใบเขยวทชยอด
ชดอกทกทาย ฉนไพลนกไปถงรวทปกเศษแกวและ
เหลกแหลมในเมองใหญ แมแตรวกบอกอะไรไดตง
มากมาย ดเหมอนวารวของคนทนมไวเพอแบงปน
มากกวาจะปดกน ดจเดยวกบความรและประสบการณ
ทแบงปนผานปาทงสอง เรมจากความรและทกษะ
อาชพ สการกนดอยด ใสใจสขภาพและสงแวดลอม
ความสขจงไมใชเรองยากอกตอไป
77ขวญเรยม จตอารย
79ขวญเรยม จตอารย
น�ายามหศจรรยของแมบานตวจรง
คงปฏเสธไมไดวาผลตภณฑท�าความสะอาดได
กลายมาเปนสงจ�าเปนในชวตประจ�าวนของทกครว
เรอน ซงหมายถงคาใชจายททกบานจ�าเปนตองจาย
แตแมบานบานผาตบกลบพบทางออกททงประหยด
และสามารถท�าไดดวยตวเอง
“กลมสตรเมองนานเขาเขามาอบรมใหความร
เรองการท�าน�ายาลางจานในต�าบลผาสงหเมอป 52 โดย
ใหสงตวแทนเขารวมหมบานละ 2 คน บงเอญวาพสาว
ของปาไปเขารวม ไดน�ายามาสองขวด เขากแบงใหปา
เอามาลองใชดวย คยกนวามนกใชไดดนะ เงนทลงทน
ท�ากไมเยอะ นาจะท�าใชเองได”
๗
80 ผาสงห ความสขแหงชวต
ปาแตม ฉลอง ทาสงห
ฉลอง ทาสงห หรอปาแตม เลาถงครงแรกท
ทดลองใชน�ายาลางจานซงผลตโดยกลมแมบานทเพง
ผานการอบรม ดวยปรมาณทมากและคณภาพทดกวา
ท�าใหแมบานหลายคนสนใจอยากท�าใชเองบาง
จากสมาชก 8 คน เงนทนเรมตน 800 บาท
หลงจากทดลองท�าน�ายาลางจานจนประสบผลส�าเรจ
แลวกมการฝกอบรมท�าน�ายาอเนกประสงคเพอตอยอด
ผลตภณฑใหใชประโยชนไดหลากหลายยงขน โดย
ศนยพฒนาสงคมหนวยท 20 จงหวดนาน เปนผจด
วทยากรมาจากบานดอนสวรรค หม 8 และบาน
มงคลนมตร หม 6 นนเอง หลงจากฝกอบรมเปนระยะ
เวลา 30 วน ทางกลมจงเรมท�าน�ายาอเนกประสงค
อยางเปนทางการ พรอมกบสมาชกใหมทมทงเดกและ
เยาวชนเพมขนมารวมเปน 20 คน
81ขวญเรยม จตอารย
“ทท�าน�ายาอเนกประสงคกนน ตอนแรกคดถง
การน�าไปใชในครวเรอน จะชวยใหแมบานประหยดคา
ใชจายในสวนนลงไปบาง ท�าไปท�ามาอยากใหคนบาน
เราไดลองใชกเลยคดท�าขาย เผอเขาใชแลวรสกวาดจรง
จะไดใชตอ หรอไมกลองท�าเอง”
ปาแตมเลาถงทมาขณะดานหลงมผลตภณฑ
จากน�ายาอเนกประสงคเรยงราย ทงน�ายาลางจาน
สบเหลว แชมพ น�ายาซกผา จดวางไวอยางเปน
ระเบยบ บานปาแตมจงเปนทงทท�าการกล มและ
รานขายน�ายาอเนกประสงคทผลตขน ลกคาสวน
ใหญเปนคนในหมบานนนเอง
82 ผาสงห ความสขแหงชวต
ฉนลองใชน�ายาลางมอขวดเลก อยางแรกท
สมผสไดคอกลนหอมสดชน อยางทสองคอใชลางมอ
ไดสะอาดหมดจด ปาแตมบอกวาขวดเลก ๆ นท�าไว
ส�าหรบใหผสนใจทดลองกอนจะซอไปใชจรง หรอจะ
เขารวมกลมกได คณยาย
คนหนงเดนเขามาซอน�ายา
ลางจาน แกเลอกหยบขวด
ทไมตดปายสนคาไป
“ขายใหคนทนเปนทรกนวาปายไม
จ�าเปน บางคนแพผงซกฟอกทซอ
ตามทองตลาด ใชแลวมอลอกบาง
เปนผนบาง ลองเอาของกลมไปใช
ลมเรองแพสารเคมไปเลย บางคน
กลบมาบอกวาใชน�ายาของกล ม
แลวถงใจจรง ๆ โดยเฉพาะถงเทา
ขาวสะอาดยงกวาโอโม เคลดไมลบ
ของความขาวนอยทน�าสบปะรดกบ
น�ามะเฟองหมก ถาลองนกกนใหด
ปยาตายายเราเมอกอนกใชมะเฟอง
ขดเลบหลงด�านาเสรจ”
83ขวญเรยม จตอารย
การน�าเอาภมปญญาพนบานมาปรบใชท�าให
พชสมนไพรทองถนถกน�ามาใชประโยชนอยางคมคา
โดยเฉพาะมะกวหรอมะกรด สมนไพรทหาไดงายใน
บานผาตบ สวนมะขามเปยกกหาซอไดภายในหมบาน
นอกจากมะเฟอง มะขามเปยกและมะกวแลว ยงมขมน
สวนผสมส�าคญในสบเหลวทมคณสมบตชวยใหผว
เนยนนม เมอถงเวลาท�าสบเหลว สมาชกแตละคนจะ
ขนขมนมาจากบาน สงทตองลงทนเพมมเพยงสาร
ตงตนและบรรจภณฑเทานน
สมนไพรบางชนดนนตองหมกเตรยมไวกอน
จะน�ามาท�าน�ายาชนดใดชนดหนง สมาชกจงตองม
การพบปะพดคยกนอย เสมอ หลงจากตระเตรยม
วตถดบครบถวนแลว ทางกลมจะแบงคนออกเปนสอง
ทม สลบกนท�าน�ายาเดอนละครงโดยดจากปรมาณ
น�ายาทเหลอแตละประเภท ชวงเวลาท�าจดตามความ
สะดวกของสมาชก ไมวางตอนกลางวนกเปลยนมา
เปนกลางคน
84 ผาสงห ความสขแหงชวต
รายรบรวมของกลมแตละปจะปนผลครงหนง
เยาวชนทตองการหารายไดพเศษสามารถรบน�ายา
อเนกประสงคไปขายในราคาโหลละ 120 บาท แบงให
คนขาย 20 บาท รายไดทงหมดจะน�ามาปนผลให
สมาชกเฉพาะทเปนเดกและเยาวชนอก 10 เปอรเซนต
ปาแตมบอกวาการเปดโอกาสใหเดก ๆ เขาร วม
นอกจากจะเปนการกระจายรายไดใหพวกเขาแลว
ยงถอเปนการกระจายความร สรางฐานอาชพดวย
“เดกอยบานเฉย ๆ ชวงปดเทอม อยากมาหดท�า
น�ายากบกลม ปากรบเขามาเปนสมาชกเหมอนผใหญ
พอเดกท�าเปนเขากเอาไปสอนพอแมได บางทกจบกลม
กนมาขอใหเราไปสอน อยางหลานปาเขากสอนเพอน
ท�าน�ายาลางจานทโรงเรยน บางครงครกชวนทางกลม
ไปสอนเดก เดยวนโรงเรยนผาสงหกท�าน�ายาลางจาน
ใชเอง”
การถายทอดความรแบบไมหวงวชาสงผลให
น�ายาอเนกประสงคไดรบความนยมอยางแพรหลาย
ในหมบานผาตบ ดวยตนทนทต�าท�าใหกล มน�ายา
อเนกประสงคสามารถขายผลตภณฑตาง ๆ ไดในราคา
ยอมเยา หากใครจะท�าใชเองกสามารถแบงซอสาร
ตงตนจากกลมได
86 ผาสงห ความสขแหงชวต
นอกจากน�ายาอเนกประสงคแลว กลมยงท�า
แหนมขายในชวงวนพระ กลาวคอเดอนละ 2 ครง
สมาชกทตองท�างานกลางวน กลางคนกจะมาชวยกน
มดแหนมเปนหอเลก ๆ พอดค�า แลวรอยเปนพวงเหมาะ
ส�าหรบท�าบญวนพระ ชวงไหนทมเวลาเหลอกจะนด
หมายกนไปหาซอกลวยดบมาท�ากลวยฉาบฝากขาย
ตามรานคาในหมบานอกทาง กจกรรมเสรมนชวยเพม
รายไดไมนอยใหแกกลม จากความมงหวงวาน�ายา
อเนกประสงคจะชวยลดคาใชจายในครวเรอน มาถง
วนนชาวผาตบไดใชผลตภณฑท�าความสะอาดท
มคณภาพ ปลอดภย รายจายลดลง แถมยงมชองทาง
อาชพใหม ๆ จากการเผยแพรความรโดยสมาชกกลม
เศรษฐกจชมชนจงกระจายตวจากรานคาสทกครวเรอน
87ขวญเรยม จตอารย
89ขวญเรยม จตอารย
ผใหญหวใจละออนแมบวผากบยาจ
เมอยคสมยเปลยน ภมปญญาพนบานไมนอย
กลายเปนสงสญคาลาสมย และอาจเลอน
หายไปพรอมกบหนาท คณคา และความ
ศรทธาของผคน การจะคงภมปญญา
พนถนไวในวถสมยใหมไมอาจท�า
ไดดวยการบนทกและรวบรวมไว
เทานน แตควรไดแสดงและ
ท�าหนาทผ านวถชวตดง
เชน แมบวผา สทธ หมอ
ยาสมนไพรพนบาน
แหงบานผาสงห
ก�าลงท�าอยขณะน
๘
90 ผาสงห ความสขแหงชวต
“ตอนนนแมยงเปนละออนนอย พอไปเกบยา
ทไหนกจะหลอกใหไปดวย หลอกใหหาใบไมเหมอน
ทพอหา แมดแลวจ�าไว หาเกบมาเทยบกบของพอวา
เหมอนกนรเปลา แลวแมกยงจ�าไดจนถงวนน”
ถาไมไดตดตามพอเขาปาขนเขาลงหวยหายา
สมนไพรตงแตอาย 7 ขวบ แมบวผา สทธ คงไมมโอกาส
รวาตนไมใบหญาแตละชนดมสรรพคณทางยาอยางไร
จากวยเดกมาถงวนน แมบวผาอายลวงเขาสวย 70 แลว
วชาความรเรองยาสมนไพรทพออนตะ รนอนทร ผเปน
บดาถายทอดมา ชวยใหแมบวผาไดท�าหนาทรกษา
อาการเจบไขไดปวยของชาวบานตงแตครงบานเมอง
ยงไมเจรญกาวหนาจนถงยคทโรงหมอโรงยามอยทว
เมอง แมบวผาศกษาต�ารายาแขนงตาง ๆ ตงแตการ
เจบปวยเลกนอยจนถงการท�าคลอดทตองใชทงความร
ประสบการณและความช�านช�านาญ
“ตอนนนแมเพงจะอาย 24 มคนมาตามทบาน
ใหไปชวยท�าคลอด เพราะเมอกอนบานเรามนไกล
จะไปหาหมอสมยใหมกไมทน แมไปถงคนทองกรอง
โอดโอยอย แมตงขนน�ามนตใหเขาดม เรารวาถาเขา
91ขวญเรยม จตอารย
ก�าลงใจดกจะมแรงเบง คลอดงาย คลอดเสรจแมกเอา
ผวไมไผตดสายรกเอาเดกมาอาบน�าใสกระดง หลงจาก
นนใครเจบไขมาตามเรากตองไป” แมบวผาเลาถงการ
ดแลรกษาผปวยครงอดต
ขณะทเวลาหมนไปขางหนา บานเมองเปลยน
แปลง ความปวยไขเปลยนมอผรกษาจากหมอพนบาน
เปนหมอสมยใหม แตแมบวผากยงคงรกษาความรเรอง
ยาสมนไพรไว ทงยงมการประยกตปรบเปลยนใหเขา
กบยคสมย หากใครมาเยอนจะเหนหองเลก ๆ ขางบาน
เปนทอบยาสมนไพรซงแมบวผาท�าขน คนบานผาสงห
ถาไมสบายกจะมาอบยาทน
92 ผาสงห ความสขแหงชวต
การรกษาดวยการอบยาสมนไพรเรมขนเมอ
พ.ศ. 2540 จากการเจบปวยของตวแมหมอเองทเรยก
วา ‘อาการลมผดเดอน’ ซงเชอวาเกดจากการกนของ
แสลงขณะอยไฟ แมบวผาไดปรบเปลยนวธการรกษา
จากการฝนสมนไพรใสน�าดมของบดามาเปนการอบตว
ดวยสมนไพร พอค�า สทธ สามของแมบวผาจงพลอย
ไดเรยนรเรองสมนไพรจากการออกเสาะหาตวยาให
ภรรยา แมบวผาอาการดขนจนหายเปนปกตในทสด
หลงจากนน เมอสมาชกในครอบครวไมสบายกไมตอง
ออกไปหาหมอขางนอกอก คนในชมชนตางเชอถอยา
สมนไพรของแมบวผาทมการคดคนตวยาใหม ๆ อย
ตลอดเวลาทงทอายของผรกษาเพมขนทกวน
แมบวผา สทธ
93ขวญเรยม จตอารย
สมนไพรยาจคอการน�าสมนไพรหลายชนดมา
ใสรวมกนในหอผา และใสกอนอฐทเผาใหรอนลงไป
‘จ’ หมายถงประคบ วธรกษาดวยยาจกคอใชหอผา
สมนไพรดงกลาวกดทบลงไปบนรางกายสวนทเจบปวย
ภายหลงแมบวผาไดเปลยนจากการเผาอฐมาเปน
การอนใหรอนแทน ในการรกษานนแมหมอบวผาไมได
คดคาใชจายใด ๆ เพยงแตผปวยหรอญาตจะตองไป
หาตวยามาตามค�าแนะน�า วธการนท�าใหความรเรอง
ยาสมนไพรไดรบการสงตอ ส�าหรบพชสมนไพรทหา
ยากนน แมบวผากไดเสาะหามาปลกไว ท�าใหบานแม
บวผากลายเปนอกหนงแหลงเรยนรของต�าบลผาสงห
94 ผาสงห ความสขแหงชวต
นอกจากนน ทนยงเปนแหลงเรยนร เกยวกบ
ชมชนของโรงเรยนผาสงห ซงเดก ๆ ใหความสนใจและ
เขามาเรยนรอยางสนกสนาน หากใครไปเยอนจะเหน
ยาสมนไพรนานาชนดตดปายชอและสรรพคณก�ากบ
ส�าหรบเปนสอการเรยนรแกผสนใจทแมบวผาจดท�าขน
นอกจากนยงมสมนไพรทปลกไวรอบบานและทตาก
แหงเกบไว หนาเรอนมครกไมอนใหญใชส�าหรบต�ายา
บานหลงนจงเปรยบเสมอนสถานบรการสขภาพเบอง
ตนของคนผาสงห ภมปญญามใชเพยงค�าพดสวยหร
อกตอไป แตเปนสงทเรยนรและใชในชวตไดจรง
95ขวญเรยม จตอารย
97ขวญเรยม จตอารย
แมไมมขอก�าหนดวาผสงอายบานผาตบ หม 7
ตองมารวมตวกนทน แตทกวนศาลาเลก ๆ ในหมบาน
หลงนแทบไมเคยรางผคน
“มานงเลน นงคยกนทนประจ�า คยกนไปซะปะ
เรอง บางทคยกนเพลน คนจกตอกกจกเพลน ลมกน
ขาวเทยงกนกม ตองคอยเตอนกนบอยๆ”
ธรพล วงศรรกษ หรอตาพล ประธานกลมอาชพ
ผสงอายเลาใหฟงถงวถปกตของผสงวยบานผาตบ
ยายวไล คชวตของตาพลนงอยถดกน ใกลกนนนไผ
ขาวหลามปลองหนาถกผาเปนซกเลก ๆ ขนาดสองนว
ตอกเสนบางวางแยกไวบนเกาอ ยายอมพรก�าลงใชมด
ฉกไผซกออกเปนแผนบาง ปาอกคนก�าลงพบตอกเสน
เลกเจดเสนสอดสานไปมา
ถกตอกสานใจ ผสงวยบานผาตบ
๙
98 ผาสงห ความสขแหงชวต
“คนหนมบานเฮาบางคนกออกไปท�างานนอก
บาน สวนใหญเชามากเขาไรเขาสวน กวาจะกลบกเยน
บางคนกลบเอามดค�า คนแกอยบาน จะท�างานหนกก
ไมไหว อยากชวยแบงเบาภาระลกหลาน ตอกนแหละ
ทพอชวยไดบาง”
กลมอาชพผสงอายบานผาตบกอตงขนในเดอน
มนาคม พ.ศ. 2552 โดยโครงการวจยเกยวกบผสงอาย
จากสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร หรอนดา รวม
ทงโครงการพฒนารปแบบการจดสวสดการสงคม
ส�าหรบผสงอายในพนทต�าบลผาสงห เขามามบทบาท
ในการพฒนาศกยภาพผสงวยผานกจกรรมตาง ๆ อาท
99ขวญเรยม จตอารย
ธรรมสญจร (อยจงหลานเขาวด) การแขงกฬาผสงอาย
การประชาสมพนธขาวสารผสงอายผานเสยงตามสาย
ของหมบาน กจกรรมเหลานท�าใหคนเฒาคนแกเรม
มองเหนศกยภาพของตน จงกอตงเปนกลมอาชพขน
โดยไดรบงบประมาณจากโครงการกยมของผสงอาย
จ�านวน 12,000 บาท เปนทนตงตน หลงจากชกชวน
เพอนพองจนไดสมาชกทสนใจทงหมด 14 คน ทกคน
ตกลงปลงใจกนวาจะเยบหมวกขายในชมชน
ปามาล คนสานตอกเลาเรองการแขงขนถกตอก
ในงานขนถ�าผาตบปทผานมาใหเราฟง หนาศาลาม
หมวกตอกสานพรอมใสสนนราคาใบละ 25-30 บาท
หากไม นบขนตอนการ
ตดไมไผมาจากปา การแช
และผงตอกใหแหงเพอ
เยบเปนหมวกในขนตอน
สดทายนน กระบวนการ
ท�าหมวกเกนครงเกดขน
ในศาลาแหงน ตาพลบอก
ฉนวาไมไผทกปลอง ตอก
ทกเส น ล วนไดมาจาก
ดอยผาตบทงสน
100 ผาสงห ความสขแหงชวต
“ถาคนบานเราตองซอตอกเหมอนทอน
ตนทนอาชพคงเพมขน เพราะตอกแหง
พรอมถกตอนนราคากโลกรมละ 80
บาท ตอไปอาจจะแพงขนกวานกได
มเหมอนกนนะทขนไปตดมา
ขายเยอะ ๆ อยางนตอไปเราจะ
ล�าบากกนทงบาน” ความกงวลใจ
ของตาพลเผยผานค�าบอกเลา
ไมนาเชอเลยวาตอกทถก ๆ กนอยนมรถบรรทก
หกลอบาง สบลอบาง มารบซอถงท ทงจากเชยงใหม
ล�าพน และผซอบางรายทมาไกลถงชยนาท ตอกเสน
ทนคดราคาเสนละ 7.50 บาท ตอกถกหนงเสนจะม 10
พบ ความยาวพบละ 22 นว ผสงอายทถกตอกเปน
รายไดเสรมจะมรายไดตอคนประมาณเดอนละ 300-
400 บาท ถาใครไมรบขาย เกบสะสมไปเรอย ๆ เหมอน
หยอดกระปกออมสน ขายครงเดยวรอยเสนกจะได
ราคาสงกวานน
จ�านวนเงนทไดอาจไมมากมายอะไร แตส�าหรบ
คณตาคณยายเหลาน สงทไดมากกวานนคอความเขา
อกเขาใจทเพอนสมาชกมใหแกกน บอยครงทความไม
สบายใจ หดหเศราหมองบรรเทาเบาบางลงไดดวย
การพดคยกบเพอนฝงวยเดยวกน นอกจากการพบปะ
101ขวญเรยม จตอารย
ตาพล ธรพล วงศรรกษ
กนเปนประจ�าจะชวยคลายเครยด คลายความเบอ
หนายแลว กลมยงชวยสรางกจกรรมใหม ๆ ขนมาดวย
“เมอกอนขางศาลานเปนแปลงผกปลอดสาร
พษ” ตาพลชไปยงกองดนสงทวมหวทก�าลงปรบพนท
เตรยมกอสรางทท�าการองคการบรหารสวนต�าบล
ผาสงหแหงใหม เมอฉนถามถงศาลา จดนดพบของ
กลม ตาพลยมกอนตอบวา
“กลมอาจจะไดทท�าการใหมกไดนะ อยตด ๆ กบ
อบต. ใหมนเลย”
102 ผาสงห ความสขแหงชวต
ตาพลบอกตออกวา ถาเปนไปไดอยากพฒนา
ผลตภณฑใหหลากหลายรปแบบมากขน สรางสรรค
กจกรรมกบชมชนใหมากขน เพราะวยของเรายงท�าอะไร
ไดอกเยอะ
ดวยความเชอมนในศกยภาพของตน กลมผสง
อายบานผาตบจงไมปลอยใหตวเองซมเซาไปกบวยท
เพมขน แตเลอกใชประสบการณชวตทมมากกวาวยอน
มาสรางกจกรรมอนมคณคา นอกจากสานตอกและปลก
ผกปลอดสารพษแลว ผ สงอายสวนใหญยงเขารวม
กจกรรมกบกลมน�ายาอเนกประสงค กลมออมทรพย
ตลอดจนกจกรรมวฒนธรรมประเพณตาง ๆ กจกรรมท
ส�าคญอกอยางคอ การเขารวมกบกลมเพอนชวยเพอน
ของชมรมผสงอายต�าบลผาสงหออกชวยเหลอคนเฒา
คนแกทเจบปวย ยากไร พการหรออยตามล�าพง โดย
การเยยมเยยนและใหความร แกญาตเรองการดแล
ผสงวยผานโครงการอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.) ซง
ฝกอบรมโดยโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลผาสงห
103ขวญเรยม จตอารย
มมมองทเปดกวางรวมทงการเปดรบ
ความคดใหม ๆ ท�าใหผสงอายกลมนเลอกทจะ
สรางสรรคกจกรรมด ๆ เพอชมชนตอไป
“เราเปนกลมคนอายมาก ทอายงานยงนอย
ตองพยายามกนตอไป”
105ขวญเรยม จตอารย
‘58,140’ ไมใชรหสลบเลขเดดทตองกะเกงซอให
ไดในงวดน แตเปนยอดเงนทคณะกรรมการออมทรพย
บานผาสงห หมท 4 ตองเกบใหครบในวนท 10 ของ
ทกเดอน เพอใหเหรญญกของกลมน�าไปฝากธนาคาร
กอน 10 โมงเชา
“ตอนเชาชาวบานจะน�าเงนมาฝาก กรรมการ
เขยนสมดเงนฝากแทบไมทน ตองเขาแถว ปกตเราจะ
ไดยอดครบ 58,140 บาทตงแตเชา เปนแบบนมาตงแต
ป 50 จนถงวนนไมเคยเปลยน”
ปาพยอม สรยศ เลาถงกลมออมทรพยทเรม
กอตงใหมอกครงใน พ.ศ. 2550 หลงจากทยตไปดวย
ไมมยอดฝากเพมจากสมาชก
เงนออม ฮอมน�าใจ
๑๐
106 ผาสงห ความสขแหงชวต
“บเจอใจกนแต บมใครเอามาฝากกนหรอกเงนทอง”
แนนอนวาความไวเนอเชอใจทปาพยอมเอยถง
คอเหตผลส�าคญทจ�าเปนส�าหรบการตงกลมออมทรพย
อกครง ‘เงนทองไมเขาใครออกใคร’ เปนค�าพดทไดยน
ไดฟงกนบอย ๆ ฉนไลสายตาตามระเบยบของกลม
ออมทรพยบานผาสงหทละขอ รายชอคณะกรรมการ
พรอมหนาทรบผดชอบเขยนตดไวบนกระดานแผนใหญ
ทท�าการกลมไมใชบานของปาพยอม พอสข หรอพนก
ซงเปนคณะกรรมการ แตอาศยพนทบานพกของปลด
ชยยทธ รกษาบญ ปลด อบต. ผาสงห และคณอญชนา
รกษาบญ หรอทคนทนเรยกวาปานาย ทงสองเปนท
ปรกษาและผรวมกอตงกลมออมทรพย และกคงดวย
ความไวเนอเชอใจ แมวาปลดชยยทธจะท�างานอย
ท อบต. และปานายไปตางจงหวด บานหลงนกยงเปด
ตอนรบคนผาสงหทแวะเวยนกนมาตลอดเหมอนกบ
วาทกคนเปนเจาของทแหงนรวมกน
ด วยวถ ช วตและความสมพนธ ของผ คนท
เกาะเกยวกนดวยความเปน ‘คนบานเดยวกน’ ท�าให
โจทยทยาก เชน ‘ความไวใจ’ กลายเปนเรองทไมยาก
เกนไปนก พอสข สวรรณรตน เลาถงการท�างานของ
คณะกรรมการกลมออมทรพยซงคดเลอกมาจากเวท
107ขวญเรยม จตอารย
ประชาคมหมบานวา ชวงเรมตนกอนเปดรบสมาชก
กลม คณะกรรมการทกคนมหนาทสรางความเขาใจ
เรองระบบออมทรพยตอสมาชกชมชน ตองชแจงให
ชาวบ านแต ละคนเหนถงระบบการจดการและ
ผลประโยชนททกคนจะไดรบ กรรมการทกคนเผยแพร
ขอดของการออมไมหยดหยอนทกโอกาสทเอออ�านวย
ไมวาจะเปนงานบวช งานแตง งานศพ ไปวดไปวา
เรองออมทรพยนบเปนเรองส�าคญททกคนตองเรง
สรางความเขาใจ
พอสข สวรรณรตน
ปาพยอม สรยศ
“หมเฮาคณะกรรมการจะเขมแขงใสใจกนแตๆ ถาคนบานเฮามาฮอมโตยกนบวาจะเปนอยางใด คณะกรรมการกจะประคบประคองกลมออมทรพยไปหอได”
ดวยค�ายนยนมนเหมาะของคณะกรรมการกลม
ออมทรพยทง 16 คน จ�านวนสมาชกกลมออมทรพย
บานผาสงหจากการเปดรบครงแรกอยท 164 คน ความ
ไมมนใจวากลมออมทรพยจะเปนไปไดจรงท�าใหชาว
บานสวนใหญยงลงเลทจะเขารวม แตดวยระเบยบวนย
ทคณะกรรมการและสมาชกยดถอปฏบตรวมกนอยาง
เครงครดท�าใหตอมาหลายคนตดสนใจเขารวม ยอด
เงนฝากจงเพมจ�านวนขนมากพอทจะจดสรรเปนเงนก
แกสมาชกไดในเวลาตอมา
109ขวญเรยม จตอารย
จากเงนฝากหนละ 20 บาท สมาชกหนงคนฝาก
ไดไมจ�ากดจ�านวนหน มการปนผลคนทก 4 ป เมอฝาก
เงนครบ 6 เดอน สามารถกยมไดในอตราดอกเบย
รอยละ 1 บาทตอเดอน ดวยอตราดอกเบยทถกกวา
เงนกนอกระบบซงเรมตนทรอยละ 5 บาทตอเดอน
ท�าใหชาวบานสวนใหญซงมอาชพเกษตรกรมองเหน
ชองทางแกไขปญหาการขาดแคลนเงนทนและหนสน
จากดอกเบยเงนกเดมทพอกพนขน รวมถงความจ�าเปน
ในการตองใชจายเกยวกบคาเลาเรยนของบตรหลาน
หรอความเจบปวยทอาจเกดขนกบคนในครอบครว
เงนกยมของกลมออมทรพยสามารถชวยอดชองปญหา
นและคลายความหนกใจลงได การออมเรมเปนเรองท
ชาวผาสงหพากนพดถงและจ�าเปนส�าหรบทกคนไมวา
เดกหรอผใหญ
“อยางคนแกทไมมรายไดอะไรกอาศยการถก
ตอก เสนละ 7 บาท 50 สตางคนแหละ ถาใกลวนฝาก
เงนจะเหนแมอยหอบตอกไปขายกนละ บางคนกหา
พวกหนอไมบาง หวปลบางมาขาย ไดสกหนสองหน
กวาถอดแลว ทกคนเรมมองเหนวาการออมเปนเรอง
จ�าเปน” ปาพยอมเลาถงการออมทคนบานผาสงหใสใจ
ปฏบตเพมขน
110 ผาสงห ความสขแหงชวต
สวนการกยมนน พสกลยา ค�าพร หรอพนก
คณะกรรมการฝายเงนกเลาวาสามารถกไดมากนอย
ตามจ�านวนหนและยอดเงนฝาก และสามารถกฉกเฉน
ไดในวงเงนไมเกน 20,000 บาท ส�าหรบคาเทอมและ
คารกษาพยาบาล หากใครไมตองการกยม เงนทฝาก
ทกเดอนกจะกลายเปนเงนออม สนปกจะไดรบเงน
ปนผล เมอฝากครบ 2 ปแลวจะไดรบเงนตนคนพรอม
ดอกเบย (หลงจากฝากครบ 4 ปแรกไปแลว) สวนการ
ออมรอบใหมจะเรมตนอกครงในปหนา (พ.ศ. 2556)
เมอถามถงวนยในการฝากทตรงเวลาถงขนตอง
เขาแถวรอคว เราอดไมไดทจะถามวา มบางไหมทขาด
ฝาก ? และการคนเงนทกยมไปมปญหาบางหรอไม ?
“ตองยอมรบกนเลยนะวาการคนเงนไมเคยม
ปญหา ถงเวลามาจายครบ สวนการฝากทางกลมจะ
ประกาศลวงหนา 2 วน แตละคนจะถอสมดเงนฝากมา
เลย สวนใหญในหนงครอบครวจะฝากกนทกคน บาง
ครอบครวออกไปท�างานตางจงหวด พอแมพนองจะเอา
เงนมาฝากให ใกลวนฝากเขาจะโอนเงนกนเขามา สวน
ใหญจะครบกนตงแตวนท 9 วนท 10 ใหเวลาถง 10 โมง
ใครเกน 10 โมงจะถกกาแดงไว เขาคอนขางจะกลว
กากบาทสแดงเพราะมนมผลตอการพจารณาเงนก
111ขวญเรยม จตอารย
สมาชกของเราเลยมวนยกนมาก” พนกเลาพรอมกบ
กางสมดเงนฝากใหด ไมมกากบาทสแดงใหเหนแมแต
รายเดยว
หากนบเวลาจาก พ.ศ. 2550 จนมาถง พ.ศ. น
(2555) รวมระยะเวลา 6 ป ปจจบนจ�านวนสมาชกคอ
367 คน จากยอดแรก 12,000 บาท วนนยอดเงนฝาก
เพมขน 58,140 บาททก ๆ เดอน ยอดรวมทงหมดอย
ทสองลานกวาบาท ครวเรอนอกไมกหลงทยงไมไดเขา
รวมกก�าลงจะเปนสมาชกในปหนา ถงตอนนนคน
ผาสงหกจะเปนนกออมกนทกบาน
112 ผาสงห ความสขแหงชวต
การออมท�าใหเกดการเรยนรและวธคดตอระบบ
การใชจายเงน โดยเฉพาะการท�าบญชครวเรอนทกลม
สาธารณสขหมบานไดเขามาฝกสอนใหกบแตละบาน
พนกเลาถงวธการจดการเงนของคนทนใหฟงวา
“ถาไดเงนมาเขาจะแบงออมกอน แลวคอยจาย
สวนทเหลอตามความจ�าเปน บางคนไมเคยรเลยวาใช
จายอะไรไปบาง เงนมาแลวหายไปไหน ตอนนรกนแลว”
การรจกวางแผนใชจายน�ามาสการรจกวางแผน
ชวต หลายคนสามารถสงเสยลกหลานจนจบปรญญา
ตรผานการฝากเงนกเงนกบกลม ปาค�า สมาชกกลม
ออมทรพยร นแรกทก เงนมาลงทนเลยงหม เปด ไก
บอกใครตอใครวา “ดทบานเรามกลมออมทรพย ถาไม
ไดกลมออมทรพยกคงแย”
สวนสมาชกราว 50 คนทไมเคยใชสทธในการก
ยมนนบอกวา “คนบานผาสงหเราไมมอะไรจะชวยกน
กมแตเงนออมทรพยนแหละ สงสารคนทท�าไรใสสวน
ใหเขากไปลงทนเถอะ จะไดมเงนมทองสงลกเรยน”
113ขวญเรยม จตอารย
114 ผาสงห ความสขแหงชวต
“มลงคนหนงเดนผานทนทกวน เดนไปซอเหลา
ปานายเหนทกวน แกกลองคยดวย คยกนบอยเขาปา
นายเลยชวนฝากเงน เหลาขวดละ 40 บาท ปานายขอ
เกบฝากให 20 บาท เดยวนจากเคยกนทกวนกเบามา
บาง ลงแกอยากเอาเงนมาฝากมากกวา”
115ขวญเรยม จตอารย
พนกเลาถงจดเรมตนซงทปรกษาของกลมได
รเรมท�าใหทกคนเหน กลมออมทรพยจงเรมโครงการ
ปลกฝงการออมแกเดก ๆ ชนอนบาลของศนยพฒนา
เดกเลกบานผาสงห ออมสนกระบอกไมไผทเดกแตละ
คนเปนเจาของมก�าหนดผาตอนสนป ใครทออมเงนได
มากทสดจะมรางวลให สวนออมสนของกลมผใหญคอ
ของทกลมผสงอายก�าลงเรงมอจกสานส�าหรบแจกครว
เรอนละ 1 ใบ คาดวาสนปนทกครวเรอนในบานผาสงห
จะไดรบของออมสนครบทงหมด และเรมออมเงนได
ในปหนา พอสขบอกวาของทดเหมอนของใสปลาน
ทางกลมออกแบบมาเปนพเศษ ไมสามารถเปดฝาออก
ไดงาย ๆ เพราะรอยลวดไวอยางแนนหนา ใครทแอบ
ลวงหยบเงนจะถกผวไมทซ อนไวขางในบาด ของ
ออมสนของคนบานผาสงหจงมไวส�าหรบออมเงน
ใหเตมเพยงประการเดยวเทานน
116 ผาสงห ความสขแหงชวต
ถาถามคนบานผาสงหวาพวกเขาไดอะไรจาก
กลมออมทรพย ค�าตอบคงมากมายเกนกวาจะนบ
ดวยระบบออมทรพยไดเขาไปมสวนในทกมตชวต
ของคนบานผาสงหทกคน ไมวาจะเปนใคร ด�ารงชวต
แบบไหน และคงปฏเสธไมไดวาความสขของคนบาน
ผาสงหนน ระบบออมทรพยมสวนอยางส�าคญยง
จากเรองเงนแปรไปสความเหนอกเหนใจ การพงพา
อาศย และความรบผดชอบรวมกน พลงรวมนเองท
ท�าใหบานผาสงหเปนชมชนทเขมแขงมสขภาวะอยาง
แทจรงทงกายและใจ
ฝากค�า
คงไมมอะไรดไปกวาการไดใชชวตอยางมความสข
ทวาปจจบนค�าวา ‘ความสข’ ดเหมอนเปนสงทหาไดยากยงกวาเงนทอง คนจ�านวนไมนอยมงท�างานหาเงน หวงกอรางสรางชวตทมความสข แตขณะเดยวกนพวกเขากลบหลงลมวาโลกทรายลอมตวเราแตละคนอยนนคอ สงทประกอบสรางทงสขและทกข แหละเพราะเรามไดด�ารงชวตอยเพยงล�าพง ทวาอยรวมในสงคมในชมชน ความสขของเราจงขนอยกบสภาวะของสงคมหรอชมชนทอยรอบตวเราดวย ‘สภาวะ’ นเองทจะกอใหเกดความเปลยนไมวาจะในทางสขหรอทกข
จากเรองราวของชาวผาสงหจะเหนไดวา หลาย ตอหลายครงสภาวะของปญหาน�าพาซงองคความร ความรวมแรงรวมใจ ความเสยสละ และทางออกทดกวาเดม สงทเรามองเหนในวนนเปนเพยงภาพภาพหนง
119ขวญเรยม จตอารย
ระหวางการเดนทางไปสวนขางหนา การเรยนรและรวมสรางจากฐานชมชนเปนหวใจส�าคญทท�าใหคนผาสงหรจกตนเอง รวาความสขของพวกเขาคออะไร
คงไมมอะไรดไปกวาการไดใชชวตอยในชมชน ทชวยเหลอเกอกลกน มสภาพแวดลอมทด มเพอนบาน ทหวงใย มอาหารปลอดภย มอาชพการงานเลยงตน มการศกษา มญาตพนองพรอมหนา มภมปญญาและประเพณวฒนธรรมอนมคณคาใหเรยนร
ชมชนทเปนสขอาจมอะไรอนอกมากมายเกนกวาจะกลาวอางไดหมด ความสขของคนแตละทละแหงอาจไมเหมอนกน และมไดจ�ากดอยเพยงรปแบบใดรปแบบหนงเทานน ฉนพบวาชมชนเปนสขนนเชอมรอยผคน และทกมตของชวตเขาดวยกน ความสขไมไดเกดจากใครคนหนง หากแตอาศยพลงการมสวนรวมของสมาชก ทกคนบนรากฐานของชมชนนนเอง
ต�าบลผาสงหเปนเพยงชมชนชมชนหนงไมแตก-ตางจากทอน แตหากไดแวะมาเยอน ไดนงลงทกทาย พดคยจะร ว าเราทกคนและทกชมชนสามารถสราง ‘สขภาวะ’ ขนได
คงดไมนอย หากใครหลายคนไดมาเทยวผาสงห
“ความสขของคนผาสงหกคอ
การททกคนไดรบสวสดการสงคมถวนหนา
โดยอยบนพนฐานการจดสวสดการใหกบตนเอง
เพอน และสงคม เมอเราไดรบแลวมการแบงปน
และสงตอใหกบคนอน ๆ ในชมชน ในสงคมตอไป
กเหมอนเราไดรวมกนสรางความสข
และนแหละจะน�าไปสการมความสขอยางแทจรง”
ความสขของคนผาสงห
ภานวธ บรณพรหม นายกองคการบรหารสวนต�าบลผาสงห
ปำพยอม นกบรหารเงนออมบานผาสงห
“ความสขอยทคนบานเรา
มความสามคคปรองดอง
เหมอนพเหมอนนอง
มการงานชวยเหลอกน
ใครเจบเปนปวยไข
มคนหวงใยเยยมเยอน
จะเปนความทกขหรอ
ความสขมคนรวมแบงปน
ไปไหนมคนทกทาย
ถามไถทกขสขกนตลอด”
“บานเราดตรงทอากาศบรสทธ มแหลงเรยนรธรรมชาตท
ยงอดมสมบรณ และยงมแหลงเรยนรของกลมตาง ๆ
ทนาจะเปนแหลงเรยนรของชมชนทพฒนาใหยงยนตอไป”
พอหลวงชย พอหลวงบานผาตบ หม 7
พออยหวด นกปลกผกแหงบานฟาใหม
“ความสขของคนผาสงหคงเปนการเออเฟอเผอแผ
มอะไรเราทกคนชวยกน สงส�าคญคอเราเนนการมสวนรวม
ของคนในชมชนมากกวาอยางอน”ปำแตม
ผช�านาญการน�ายาอเนกประสงค
“กนอม นอนอน หลบด ฝนด
ก�าลงกายด ก�าลงใจด
ด ใจทเพอนบานไว ใจ
อยากกนผกปลอดภยก
มาหาเรานแหละ เขาบอกวา
ซอกนท ไหนกไมไว ใจ
เทาของคนบานเรา”
126 ผาสงห ความสขแหงชวต
เพลงศกยภาพชมชน
ค�ารอง-ท�านอง วส หาวหาญ
เรยบเรยงดนตร ศราวธ ทงขเหลก
ขบรองโดย ฟางแกว พชญาภา,
ศราวธ ทงขเหลก, สมชาย ตรพมาย
หนงสมองสองมอทม รวมเปนหลายความคดด ๆ
ออกมายนตรงน ท�าเพอเมองไทยดวยกน
ไมวาจะอย ทไหน เราเปนคนไทยเป ยมความ
สามารถ เปนก�าลงของประเทศชาต พฒนาบานเมอง
กาวไกล เปนคนเหนอ อสาน กลาง ใต กรกเมองไทย
ดวยกนทงนน
(สรอย) หากเรารวมมอรวมใจ ท�าสงไหนกไมเกนแรง
โครงสรางชมชนแขงแกรง เพราะเรารวมแรงรวมมอ
สรางสรรค จดการทรพยากรชวยกน ดวยมมมองทเรา
แบงปน ใชความคดสรางสรรคใหเตมศกยภาพ
อยชนบทหางไกล ท�านาท�าไร พอเพยงเลยงตว
ใชชมชนดแลครอบครว ใชครอบครวดแลชมชน ปพนฐาน
จากหมบานต�าบล สรางแปลงเมองไทยใหนาอยดงฝน
127ขวญเรยม จตอารย
ชมชนทองถนบานเราเรยนรรวมกนเพอการพฒนา
ชมชนทองถนบานเราเรยนรรวมกนชวยกนพฒนา
อยตามเมองใหญเมองหลวง หวใจทกดวงซอนไฟ
มงมน กาวออกมาจากรวทกน จบมอกนท�าเพอเมองไทย
คนละมอสองมอคอน�าใจ โอบกอดชมชนไวดวยความสข
ยนนาน
หนงสมองสองมอทม รวมเปนหลายความคดด ๆ
ออกมายนตรงน ท�าเพอเมองไทยดวยกน
หากเรารวมมอรวมใจ ท�าสงไหนกไมเกนแรง
โครงสรางชมชนแขงแกรง เพราะเรารวมแรงรวมมอ
สรางสรรค จดการทรพยากรชวยกน ดวยมมมองทเรา
แบงปน ใชความคดสรางสรรคใหเตมศกยภาพ ดวย
มมมองทเราแบงปน ใชความคดสรางสรรคใหเตม
ศกยภาพ