“Upravljanje čvrstim otpadom u prekograničnim ruralnim i priobalnim područjima regiona Jugoistočne Evrope”

Trilateralni sastanak Ministara Ministarstva nadležnih za zaštitu životnesredine iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Srbije

31 Maj 2016

Pregled

• Ekološke i ekonomske procjene uticaja

• Područje regionalne saradnje

• Monitoring

• Statistika

• Planiranje

• Implementacija

• Izvršenje/inspekcija

• Mehanizam za regionalnu saradnju

Procena ekološkog i ekonomskog uticaja Metoda procene• Plutajući otpad je: sav postojeći, proizvedeni ili prerađeni čvrsti materijal

odbačen, odložen ili napušten u riječnom okruženju.

• Metoda je razvijena za procjenu životnog ciklusa plutajućeg otpada i potencijalnihštetnih efekata loseg upravljanja otpadom. Odnosi se na komunalni otpad, jer sadrži lagane frakcije (uglavnom plastiku) koja čini najveći deo plutajućeg otpada.

• Metod se sastoji od:

• Identifikacije korena problema, odgovarajući na pitanje "zašto" i "kako" plutajući otpadnastaje;

• Identifikacija izvora plutajućeg otpada, odgovarajući na pitanje "ko je odgovoran" (npr.Uticajne opštine / zemlje) i "odakle dolazi" (lokacije);

• Identifikacija puteva, odgovarajući na pitanje "kako se plutajući otpad prenosi u prekograničnom kontekstu";

• Identifikacija "krajnjih" tačaka (akumulisanje) plutajućeg otpada odgovarajući na pitanje "kopati" od efekata (npr. Ugrožene opštine / države);

• Identifikacija i procena ekoloških i ekonomskih uticaja i povezanih troškova; na poslednje ćepomdobijamo odgovor na pitanje „koje troškove snosi zajednica" za sanaciju efekata plutajućeg otpada.

Procjena ekološkog i ekonomskog uticaja Metoda procene

AkumulacijaOtpada

Pro

ble

mi

Problemi

- Planiranje upravljanja otpadom u opštinama je nedovoljno, kao i lokalneregulative i sprovođenje;

- Nedovoljan angažman korisnika usluga i drugih aktera u planiranjuupravljanja čvrstim otpadom;

- Neefikasna javna komunalna preduzeća;- Nemogućnost komunalnih preduzeća da iskoriste recikliranje u punom

potencijalu;- Nepravilno upravljanje čvrstim otpadom koje doprinosi stvaranju divljih

deponija i smeća;- Nedovoljna svest gradjana

Otpad koji nije prikupljen

61%

11%

28%

Izvori plutajućeg otpada

• Neuređene opštinske deponije

• Ilegalne deponije stvorene od strane stanovništva koje ne dobijaredovnu uslugu prikupljanja otpada

• Rekreativne zone i podrucja pored puteva

Izvori plutajućeg otpada

Otpad uz rijeke Lim i Drinu

Izvori plutajućeg otpada - ilegalne deponije

Uticaji na životnu sredinu

• Zagađenje vode

• Rizici po rečnu floru i faunu (reke Drine i njenih desnih pritoka Ćehotine, Lima, Uvca, Rzava i Jadra, i lijeve pritoke Sutjesku, Praču i Krnjaču)

• Uništavanje zaštićenih područja: Nacionalni park Durmitor u Crnoj Gori, Nacionalni park Sutjeska u BiH i Nacionalnom parku Tara u Srbiji

• Ugroženost ekosistema: porodica salmonide kao što su Dunavski losos(Hucho hucho) i pastrmka (Salmo trutta) od plutajućeg otpada i drveta, (izbačeni sa pilana u sliv), koji ulazi u škrge ribe

• Opasnost po ljudsko zdravlje u smislu potencijalnih povreda oštrimpredmetima na dnu reka ili akumulacija u Potpeć, Višegrad, Bajina Bašta iZvornik

Ekonomski uticaji

• Čišćenje divljih deponija:

Nesakupljeni otpad(tona/godišnje)

Jedinicna cena za čišćenje (EUR/tona)

Ukupni troškovi čišćenja(EUR/godišnje)

99,363 50 4,968,150

13

Plutajući otpad u Bajinoj Bašti

Procjena ekonomskog uticaja

Legenda

Platforma

skidač

Sakupljač

Baliranje otpada

2

1

3

4

instalacija za čišćenje otpada u Zvorniku

Procjena ekonomskog uticaja

• Čišćenje plutajućeg otpada iz akuulacionih jezera se sprovodi svakodnevno sa broda od strane dva operatera; pored toga grajferuklanja nakupljen plutajući otpad ispred brane.

• Godišnji troškovi sve 4 HE (Potpeć, Višegrad, Bajina Bašta i Zvornik) su oko 400.000 EUR. Obuhvataju plate ljudi koji su uključeni u čišćenje, električnu energiju i održavanje grabera i dizalice, kao i gorivo za brod koji radi na jezeru Bajina Bašta.

• Ukupni godišnji finansijski gubitak nastao na HE u pilot regiji kao rezultat smanjene proizvodnje električne energije i protoka vode u turbinu je oko 1.700.000 EUR.

• Gubitci u proizvodnji električne enrgije usled plutajućih nanosa –Zvorničko jezero

Proizvodnja električne

energije u 2013 (kWh)

Procena koeficijenta gubitka

0,25% 0,50% 0,75% 1,00% 1,25% 1,50%

523.000.000 1.307.500 2.615.000 3.922.500 5.230.000 6.537.500 7.845.000

Cena električne energije

(EUR /kWh)0.0442 0.0442 0.0442 0.0442 0.0442 0.0442

Finansijski gubitak (EUR) 57,974 115,948 173,922 231,898 286,872 347,846

• Dodatnih 18,000 EUR su gubitci nastali kao rezultat redukovanog protoka, pa se ukupan gubitak HE Zvornik procenjuje na 366,000 EUR godišnje.

Procjena ekonomskog uticaja

Ekonomski uticaj: odliv turista

Pilot opštineTouristička

lokacija

noćenja 2014 Touristička potrošnja

(EUR/2014)

Gubitak zbog ne vraćanja turista

(2.5%) (EUR)Domaći gosti Strani gosti

Loznica Banja Koviljača 77,542 18,142 6,697,880 167,447

Bajina Basta Tara 200,260 11,658 14,834,260 370,857

Cajetina Zlatibor 427,577 94,531 36,547,560 913,689

Bjelo Polje / 2,751 4,918 536,830 13,421

Pljevlja / 7,818 5,136 906,780 22,670

Ukupno noćenja 715,948 134,385 59,523,310 1,488,083

Opštine uzročnici i one koje trpe posledice

Potpec

Visegrad

Bajina Basta

Zvornik

Opštine uzročnici i one koje trpe posledice

Opštine uzročnici i one koje trpe posledice

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

8,000

9,000

10,000

Bijelo Polje Pljevlja Prijepolje

Contribution of pilot municipalities to floating debris generation at Potpec Reservoir

Opštine uzročnici i one koje trpe posledice

Regionalna saradnja: ISWM modelOdnosi se na:

Oskudne informacije o količini, sastavu i prostornoj distribuciji plutajućeg, nanetog i nasukanog otpada u akumulacionim jezerima

Nedovoljna opštinska, a samim tim i nacionalna statistika o nastanku, sastavu i upravljanu otpadom.

Neodgovarajuca praksa upravljanja otpadom: nedostatak organizacionih ifinansijskih kapacitete za pokrivanje udaljenih ruralnih područja saorganizovanom uslugom prikupljanja otpada; navike stanovništva (i turista)o bacanju smeća usled niske svijesti o negativnim ekološkim i ekonomskim posledicama; nepotpuno sprovođenje.

Regionalna saradnja: ISWM model

Harmonizovan koncept prevencije plutajućeg otpada Hijerarhija plutajućeg otpada

Svest

Prošireno prikupljanje

Reciklaža

čišćenje

Monitoring plutajućeg otpada i ilegalnih smetlišta

Harmonizovan koncept prevencije plutajućeg otpada

ISWM Model

• Metodologije monitoringa za:• Plutajući otpad;

• Ilegalna smetlišta;

• Metod harmonizacije statistike o otpadu:• Generisanje i sastav otpada;

• Stopa prikupljanja otpada;

• Metod za unapređenje prikupljanja i reciklaže otpada iz ruralnih sredina:• Optimiziranje ruta prikupljanja;

• Selektovanje (odvajanje) otpada;

Regionala saradnja: postavljanje zajedničkih ciljeva

1. Proširenje pokrivenosti prikupljanja otpada iz ruralnih sredina (%);

2. Unapređenje stope reciklaže plastike (%);

3. Smanjenje ilegalnog odlaganja otpada (% stanovništva ili količine otpada);

4. Umanjenje količine plutajućeg otpada (%).

EU trenutno razmatra usvajanje cilja umanjenja plutajućeg otpada paralelno sa regionalnim ciljevima.

Predloženo umanjenje kao regionalni cilj je definisano sa “30% umanjanje broja stavki prvih 10 kategorija otpada koji su pronađeni na

obalama svakog regionalnog mora, do 2020, u poređenju sa 2015”

Planiranje reformi na regionalnom nivou

• Lokalni planovi Upravljanja čvrstim otpadom zastareli ili ne postoje;

• Planovi nisu zasnovani na merenoj količini i sastavu otpada;

• Nepotpuni ili nepostojeći katastri ilegalnih deponija;

• Ne postoje merenja plutajućeg otpada;

• Nepoznata pokrivenost uslugom prikupljanja otpada;

• Nerealni ciljevi;

• Ciljevi Upravljanja plutajućim otpadom nisu prepoznati.

Reforme planiranjaBackground 1. Overall waste problematics 2. EU legislation, including the Marine Strategy Framework Directive and Water Framework

Directive 3. National legislation 4. Description of national waste policy and prevailing principles 5. Description of objectives set up in specific areas 6. Inputs from the consultation process Status part 1. Waste amounts, e.g.

a. waste streams, including floating debris b. waste sources c. inventory of illegal dumps d. inventory of floating debris (beaches, riverbanks etc.) e. waste management options

2. Waste collection and treatment 3. Economy and financing 4. Assessment of previous objectives 5. Input from the consultation process Planning part 1. Assumptions for planning 2. Determination of objectives, e.g. for

a. waste streams, including floating debris b. waste sources c. reduction of illegal dumps (e.g. number of dumps or volume of waste) d. reduction of floating debris (e.g. in percent or volume of waste) e. waste management options (recycling / recovery targets, landfill diversion etc.)

3. Plan of action, including measures for achieving objectives

f. collection systems, including separate collection and rural waste collection g. waste management facilities (local, regional and national) h. clean up of beaches, riverbanks and illegal dumpsites i. responsibilities j. economy and financing

• Uspostava regionalno harmonizovanog sadrzaja;

• Rad sa tačnim podacima o generisanju i sastavu otpada;

• Monitoring plutajućeg otpada i ilegalnih deponija;

• Uspostavljanje realnih ciljeva za proširenja usluge prikupljanja otpada, unapređenje reciklaže i čišćenje plutajućih nanosa i ilegalnih smetlišta;

• http://ec.europa.eu/environment/waste/plans/pdf/2012_guidance_note.pdf

• Indikatori:• Generisanje otpada (kilogram per capita i godišnje)

• Sastav otpada po REGULATIVI KOMISIJE (EU) Br. 849/2010 od 27 Septembra2010 i izmenama po Uredbi (EC) Br. 2150/2002 Evropskog Parlamenta i Saveta za statističke podatke o otpadu

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:253:0002:0041:EN:PDF

• Stopa prikupljanja otpada (tonaža neprikupljenog otpada i/ili procenat generisanog otpada)

• Stopa recikliranja otpada (tonaža selektovanog otpada prikupljena ili dobrovoljno ostavljena u reciklažnim centrima i/ili procenat generisanog otpada)

Regionalni statistički podaci o otpadu

Alatke za unapređenje upravljanja komunalnim čvrstim otpadom

• Metodologija prikupljanja podataka o sastavu i nastanku čvrstog otpada

• Pred ispitivanje• Analiza modela i planiranja• Analiza otpada• Evaluacija analize otpada• https://www.wien.gv.at/meu/fdb/p

df/swa-tool-759-ma48.pdf

Alatke za unapređenje upravljanja komunalnim čvrstim otpadom• Metodologija za determinisanje pokrivenosti uslugom prikupljanja otpada:

Generisani otpad Prikupljeni otpad Neprikupljeni otpad

Ukupno stanovništvo/ domaćinstva, institucije, poslovni

objekti i industrija

Korisnička baza Customers not covered by the service

Ukupna količina generisanog otpada

Prikupljeni otpad razlika

Ukupno potreban broj posuda za datu učestalost prikupljanja u

naselju

Zapremina posuda pomnožena sa brojem pražnjenja

Potrebna zapremina posuda

Ukupno potrebna zapremina vozila za odvoženje otpada

Zapremina vozila za odvoženje otpada pomnožena brojem

odvoženja

Potrebna zapremina vozila za odvoženje

otpada

Metodologija monitoringa plutajućeg otpada

• Direktiva o Morskoj Strategiji (MSFD - 2008. godine/56/EC): programi praćenja moraju biti "koordisani", "kompatibilni", "koherentni", „konzistentni" i „uporedivi"

• Smjernice o praćenju morskog otpada Evropskih mora (JRC, 2013.):• prostorna distribucija lokacija koje se prate: strategije izbor lokacije

• način monitoringa

• upravljanje podacima i izvještavanje

• raspodela neophodnih sredstva za monitoring plutajućeg otpada

Metodologija monitoringa plutajućeg otpada

Monitoring ilegalnih deponija

Lokalna regulativa

• Zašto unapređivati lokalnu regulativu:• niska stopa učešća domaćinstava u ruralnim

područjima; odbijanje nekih potrošača da prihvati uslugu;

• Neadekvatna organizacija prikupljanja otpada(nedovoljna zapremina kanti I neefikasne rute zasakupljanje otpada);

• Ilegalno odlaganje otpada;

• Nedovoljni nivo selekcije otpada;

• Tarifiranje usluge koje ne potstice prevenciju I selekcijuotpada;

• Nemogucnosti postici cljeve Evropske Unije I nacionalneciljeve;

Okvir lokalnih regulativa

1.Uvođenje sistema dozvola za prikupljanje otpada za sve

operatore (javna komunalna preduzeća i privatne kompanije)

2.Definisanje obima usluga (tokova otpada, raspored

prikupljanja, način naplate, primarne selekcije, višak otpada,

itd), odgovornosti korisnika i pružaoca usluga i mehanizama u

skladu sa lokalnim propisima, prigodne smernice;

3.Prilikom izdavanja dozvola za nove stambene i poslovne

objekte dostaviti dokaz da je obezbedjena odgovarajuca

povrsina I volume za prikupljanje otpada.

Prikupljanje otpada u ruralnim sredinama

• Selekcija

• Ruralne transfer stanice

• Uloge ruralnih zajednica/ uloge opštinskih operatera

• Učešće privatnih reciklažnih kompanija/ učešće ruralnih zajednica

• Domace kompostiranje

Koncept sakupljanja otpada iz ruralnih sredina(Prijepolje)

Transfer St. Vrbovo stanovnika

Otpadkg/dan

otpadkg/nedeljno

Donje Babine 223 156.1 1092.7Đurašići 194 135.80 1092.70Zabrdnji Toci 80 56 392.00Rasno 379 265.30 1857.1Crkveni Toci 46 32.2 2249.10Vrbovo 63 44.10 308.70

689.50 3341.80

Broj neophodnih kontejnera i neophodna zapremina kamiona

Sabirne tačke Otpad na

lokaciji

Broj potrebnih kontejnera

potrebna zapreminakamiona

Transfer st: Vrbovo, Jabuka, Karoševna, Seljašnica and Zalug 7,104 72 24

12m3

Troškovi km EUR/dan EUR/mkamion (dizel motor) 60.74 10.84 325.26

Transfer stanice u ruralnim sredinamahttps://www.h-gac.com/community/solid-waste-management/documents/guide_to_developing_community_solid_waste_facilities.pdf

Investicija: Prikupljanje otpada u ruralnim sredinama

OpštinaUkupno

novih kantiZapremina novih

kamiona (m3)Cena po kanti

(EUR)Cena kamiona

(EUR)Transfer stanice

(broj) Investicija (EUR)Prijepolje 108 12 37,676 67,000 12 120,000Sabac 205 12 71,890 67,000 15 150,000Srebrenica 84 12 29,368 67,000 8 80,000Visegrad 21 12 7,220 67,000 5 50,000Rudo 25 10 8,608 60,000 6 60,000Milici 44 12 15,508 67,000 7 70,000Mali Zvornik 9 12 3,203 67,000 1 10,000Pljevlja 24 12 8,252 67,000 7 70,000Ljubovija 41 12 14,493 67,000 5 50,000Ugljevik 99 12 34,758 67,000 5 50,000Priboj 33 12 11,638 67,000 4 40,000Uzice 86 12 30,040 67,000 8 80,000Zvornik 205 12 71,842 67,000 9 90,000Bratunac 25 12 8,736 67,000 3 30,000Bogatic 107 12 37,577 67,000 4 40,000Bjeljina 193 12 67,543 67,000 10 100,000Bajina Basta 31 12 10,853 67,000 6 60,000Bjelo Polje 36 12 12,520 67,000 7 70,000Gorazde 91 12 31,693 67,000 11 110,000Krupanj 51 12 18,008 67,000 7 70,000Loznica 186 12 65,205 67,000 9 90,000Lopare 76 12 26,584 67,000 6 60,000Total 1,781 262 623,210 1,467,000 155 1,550,000

Izvršenje / Inspekcija

• Standardna operativna procedura (SOP) je set pisanih instrukcija koje dokumentuju rutinske aktivnosti koje treba ispratiti a koje bi trebale doprineti:• pojačanoj saradnji različitih nadležnih organa u oblasti upravljanja otpadom,

• poboljšanju prepoznavanja, otkrivanja i istrage ekoloških prekršaja,

• Jasan pregled uloga i odgovornosti različitih nadležnih organa i koraka koje je potrebno poduzeti u skladu sa krivičnim postupkom i prekršajnim zakonom.

Izvršenje

• Delokrug:• Suočavanje sa pritužbama;• Pripreme za inspekcije:

• Trening;• Važeći zakoni i procedure;• Prikupljanje podataka, uključujući i prikupljanje informacija o zemljištu i imovinskom stanju uz

uzimanje u obzir prethodnih žalbi;• Neophodna oprema;

• Terenska inspekcija: “ko, zašto, šta, gde, kada i kako”:• Uz zapisnik i foto dokumentaciju;

• Koordinacija s drugim relevantnim stejkholderima;• Naknadna inspekcija dokumentacije: Izveštaj;• Opcije za sprovodjenje: pisma upozorenja, Obavještenja i Nalog za ispravke,

Obaveštenje o prekršaju (kazna),• Sud;

Unapredjena reciklaža: Sistem povratneambalaže

• Ambalaža napitaka od PET, Al/Fe istakla zapremine veće od 0,20 l.Doprema se do posebne tačke zasakupljanje (obično mali opreater).

• Napitci: alkohol, bez-alkohol,mineralna voda, sirupi i ostalapića na bazi voća.

• Bar-kod

Okvir za regionalnu saradnju

• Pravno i institucionalno jačanje• Sistem povratne ambalaze

• Lokalni propisi

• Dozvole

• Izvršenje / inspekcije (standardne operativne procedure)

• Regionalni akcioni plan i Plan implementacije

• Regionalni akcioni plan i implementacija plana• Monitoring i čišćenje

• Prikupljanje otpada u ruralnim sredinama

• Recikliranje

• Podizanje svesti

Mehanizam regionalne saradnje

• Zajednička institucija (Komisija?)

• Međunarodni pravni subjekat?

• Okvirni sporazum?

• Sprovođenje na nacionalnom nivou?

• Sekretarijat?

Zaključci i naredni koraci

• Formalizacija regionalne saradnje:• Harmonizovane metodologije

• Izvjestavanje

• Mehanizam za validaciju podataka

• Mehanizam za razmenu podataka:• Uloga državnih Zavoda za statistiku

• Uloga ostalih stejkholdera

• Uloga SWGa?

• Internet aplikacija?

• Upoznavanje šire javnosti?