application of geographic information system for analysis...

ผลงานเปนผลการดาเนนงานทผานมา

การวเคราะหหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนา ในพนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน โดยประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร

Application of Geographic Information System For Analysis Check Dam

Suitability in Kun Nam Yen Watershed Management Unit

เทวญ จนทรพรหม Tawan Chanprom

สานกอนรกษและจดการตนนา กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

พ.ศ. 2551

บทคดยอ การวเคราะหหาพนทท เหมาะสมในการสรางฝายตนนา ในพนทหนวยจดการตนนา ขนนาเยนโดยประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร มวตถประสงคเพอศกษาและวเคราะหหาพนททเหมาะสม เพอวางแผนคดเลอกพนทและเสนลานาทเหมาะสม ในการกาหนดเปนพนทเปาหมายเพอกอสรางฝายตนนาลาธาร ตามแผนการปฏบตงานของหนวยจดการตนนาขนนาเยน

การศกษาในครงนใชเทคนคของระบบ GIS ในการรวบรวมขอมลเพอสรางเปนฐานขอมลเชงพนท ชนตางๆ ไดแก ขอบเขตหนวยจดการตนนาขนนาเยน เสนชนความสง เสนลานา ชนคณภาพลมนา การใชประโยชนทดนปาไม ป พ.ศ. 2543 กาหนดเกณฑการใหคาคะแนนปจจยตางๆ โดยใชแนวคดทวา พนททมความลาดชนสง อยในพนทชนคณภาพลมนาชนท 1 และชนท 2 เปนพนทเสอมโทรมหรอไรราง และอยบรเวณเสนลานาลาดบท 1 และ 2 เปนพนททสมควร จะไดรบการคดเลอกใหสรางฝายตนนาลาธารเปนอนดบแรก กาหนดใหคาคะแนนความเหมาะสมของแตละปจจย ไดเปน 4 = เหมาะสมมาก 3 = เหมาะสม 2 = เหมาะสมนอย และ 1 = ไมเหมาะสม และนาเอาชนขอมลทใหคาคะแนนความเหมาะสมแลว มาใชในการวเคราะหหาพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนา โดยใชเทคนคการซอนทบระหวางขอมลเชงพนทของชนขอมลทง 4 ชนขอมล คอ ชนขอมลชนคณภาพลมนา ชนขอมลความลาดชนของพนท ชนขอมลผลการจาแนกประเภทการใชประโยชนทดน และและชนขอมลเสนลาดบของลาธาร

ผลการศกษาพบวา พนททเหมาะสมมากสาหรบสรางฝายตนนาลาธารของ หนวยจดการตนนาขนนาเยน ซงมผลรวมของคะแนนทง 4 ปจจยอยในชวง 12-16 คะแนน มพนททงหมด 53.32 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 8.42 ของพนทหนวยฯ พนทสวนใหญอยบรเวณทางดาน ทศเหนอของหนวยฯ ซงเปนพนทชนคณภาพลมนาท 1 มความลาดชนสง การใชประโยชนทดน สวนใหญเปนพนทเสอมโทรม ไรรางและเปนปาทกาลงฟนฟตามธรรมชาต พนททเหมาะสม ปานกลาง มผลรวมของคะแนนอยในชวง 8-12 คะแนน มพนทมากทสดจานวน 488.64 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 77.20 ของพนทหนวยฯ สวนใหญอยทางดานทศเหนอ ทศใต และ ทศตะวนตกของพนทหนวยฯ พนททเหมาะสมนอย มผลรวมของคะแนนอยในชวง 4-8 คะแนน มพนท 84.66 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 13.38 ของพนทหนวยฯ สวนใหญอยบรเวณตอนกลางของพนท ซงเปนราบรมลานา และพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร มผลรวมของคะแนนอยในชวง 0-4 คะแนน มพนท 6.33 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ1.00 ของพนทหนวยฯ อยบรเวณทางดานทศตะวนออกของหนวยฯ สภาพพนทสวนใหญเปนปาเบญจพรรณ มความลาดชนตา และอยใกลกบทตงชมชน และจากผลการศกษาทไดสามารถนาไปใชเปนขอมลเบองตนในการวางแผนเพอทาการคดเลอกพนทสาหรบสรางฝายตนนา ของหนวยจดการตนนา ขนนาเยน ตอไป คาหลก : ฝายตนนา, ระบบสารสนเทศภมศาสตร, การวเคราะหขอมลเชงพนท

Abstract The objectives of The Application of Geographic Information System for Analysis Check Dam Suitability in Kun Nam Yen Watershed Management Unit were to study land suitability for set up check dam target area in action plan of Kun Nam Yen Watershed Management Unit. Geographic Information System was used to collect spatial database, such as Kun Nam Yen Watershed Management Unit boundary, contour lines, stream order, watershed class and forest land use in 2000.The main factors assigning for land suitability for check dam are high slope area, 1st and 2nd watershed class, shifting cultivation and 1st and 2nd stream order. The score assigning for suitability factors were 4 = most suitability, 3 = suitability, 2 = little suitability and 1 = not suitability. The four factors such as watershed class, slope, land use and stream order were input to GIS and developed database for analyzing. The overlay technique was use to analyses land suitability for check dam. The result showed that at high suitability level, the total score of four factors is in range 12-16 scores, Kun Nam Yen Watershed Management Unit has land suitability for check dam 53.32 square kilometers; 8.42 percentages of Kun Nam Yen Watershed Management Unit area. This area is in the north of Watershed Management Unit. At medium suitability level, the total score of four factors is in range 8-12 scores, this level has the most land suitability for check dam 488.64 square kilometers; 77.20 percentages of Kun Nam Yen Watershed Management Unit area. This area is in the north, south and west of Watershed Management Unit. At little suitability level, the total score of four factors is in range 4-8 scores, this level has land suitability for check dam 84.66 square kilometers; 13.38 percentages of Kun Nam Yen Watershed Management Unit area. This area is in the middle of Watershed Management Unit. And at not suitability level, the total score of four factors is in range 0-4 scores, this level has land suitability for check dam 6.33 square kilometers; 1 percentages of Kun Nam Yen Watershed Management Unit area. This area is in the east of Watershed Management Unit. The study can use to assign land suitability for check dam at Kun Nam Yen Watershed Management Unit. Keyword : Check dam, Geographic Information System and Spatial analysis

(1)

สารบญ หนา

สารบญ (1) สารบญตาราง (2) สารบญภาพ (3) คานา 1

วตถประสงค 2

การตรวจเอกสาร 1. แนวคดและทฤษฎเกยวกบระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS) 3

2. แนวคดและทฤษฎเกยวกบลมนา 7

3. ฝายตนนาลาธาร 14

อปกรณและวธการศกษา 21

ผลการศกษา 24 1. ปจจยดานชนคณภาพลมนา 25 2. ปจจยดานการใชประโยชนทดน 26 3. ปจจยดานความลาดชน 28 4. ปจจยดานเสนลาดบของลานา 30

สรปผลและขอเสนอแนะ 39

เอกสารอางอง 41

ภาคผนวก 44

(2)

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 ระยะหางระหวางฝายตนนาทเหมาะสมกบรองนาทมความลาดชนตาง ๆ กน 19

2 เกณฑการประเมนหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนาลาธาร 24

3 คาคะแนนความเหมาะสมและพนทของชนคณภาพลมนา 25

4 คาคะแนนความเหมาะสมและพนทการใชประโยชนทดน 27

5 คาคะแนนความเหมาะสมและพนทเปอรเซนตระดบความลาดชน 29

6 คาคะแนนความเหมาะสมและจานวนเสนลาดบของลาธาร 31 7 คาคะแนนความเหมาะสมของพนท ในการสรางฝายตนนาลาธาร หนวยจดการ 33

ตนนาขนนาเยน

(3)

สารบญภาพ ภาพท หนา

1 องคประกอบระบบสารสนเทศภมศาสตร 4

2 พนทลมนา แสดงเสนสนปนนาระบบการระบายนา และจดทหนดให 11

3 แสดงความสมพนธระหวางจานวนฝายตนนา กบความสงของฝายตนนาทมความ 18ลาดชนตาง ๆ กน Heede (1977)

4 พนทศกษา หนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค-กาแพงเพชร 23 5 แผนทชนคณภาพลมนา หนวยจดการตนนาขนนาเยน 26

6 แผนทการใชประโยชนทดนปาไม ป พ.ศ. 2543 หนวยจดการตนนาขนนาเยน 28

7 แผนทเปอรเซนตความลาดชน หนวยจดการตนนาขนนาเยน 30

8 แผนทเสนลาดบของลาธาร หนวยจดการตนนาขนนาเยน 32

9 บรเวณพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนาหนวยจดการตนนาขนนาเยน 34

10 บรเวณพนททเหมาะสมมากในการสรางฝายตนนาลาธาร 35

11 บรเวณพนททเหมาะสมปานกลางในการสรางฝายตนนาลาธาร 36

12 บรเวณพนททเหมาะสมนอยในการสรางฝายตนนาลาธาร 37

13 บรเวณพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร 38

1

คานา

การกอสรางฝายตนนาลาธาร เปนกจกรรมหนงในการฟนฟระบบนเวศของปาไม มวตถประสงคเพอใหบรเวณพนทตนนาลาธารฟนคนสภาพทางนเวศทเหมาะสมตอการเปนแหลงตนนาลาธาร ซงทผานมาหนวยจดการตนนาและหนวยงานสนามหลายแหงทวประเทศ ไดรบแผนการดาเนนงานใหสรางฝายตนนาลาธารประเภทตาง ๆเปนจานวนมาก การนาเอาระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System : GIS) มาใชในการวางแผนการคดเลอกพนทเพอสรางฝายตนนาลาธารจงมความจาเปนอยางยง เนองจากเปนระบบทสามารถจดเกบ วเคราะหขอมล ไดอยางเปนระบบ มความรวดเรวและถกตองแมนยาในเชงพนท ชวยลดระยะเวลาและคาใชจายในการสารวจคดเลอกพนทเพอดาเนนงาน และเปนเครองมอทชวยในการตดสนใจ ในการวางแผนจดการไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพเพมมากขน

การศกษาครงนไดทาการเกบรวบรวมขอมล digital จากหนวยงานตางๆ ทไดทาไวแลว ขอมลทไดจดทาขนเอง และขอมลในภาคสนาม เพอนามาใชในการจดทาขอมลพนฐานของพนทลมนา และนาขอมลทไดมาประกอบการนาเอาระบบสารสนเทศภมศาสตร มาประยกตใชในการวเคราะหหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนา ในพนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน ซงขอมล ทไดสามารถนาไปประยกตใชเพอประโยชนในการวางแผนการปฏบตงาน ในการฟนฟและปรบปรงสภาพปาตนนาลาธาร โดยเฉพาะการคดเลอกพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธารในพนทลมนายอย ของหนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค - กาแพงเพชร ตอไป

2

วตถประสงค

1. เพอรวบรวมและศกษาขอมลพนฐานของหนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค - กาแพงเพชร

2. เพอศกษาหาพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร ของหนวยจดการตนนา ขนนาเยน จงหวดนครสวรรค – กาแพงเพชร

3. เพอนาขอมลทไดไปใชในการวางแผนคดเลอกพนทเพอสรางฝายตนนาลาธาร ของหนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค – กาแพงเพชร

3

การตรวจเอกสาร

ในการศกษา การวเคราะหหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนา ในพนทหนวยจดการ ตนนาขนนาเยน โดยประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร ไดรวบรวมความร แนวคดและทฤษฎตางๆ ทเกยวของไว แบงเปน 3 สวน ดงน

1. แนวคดและทฤษฎเกยวกบระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System) 2. แนวคดและทฤษฎเกยวกบลมนา 3. ฝายตนนาลาธาร

1. แนวคดและทฤษฎเกยวกบระบบสารสนเทศภมศาสตร ความหมาย

ระบบสารสนเทศภมศาสตร คอ เครองมอทใชระบบคอมพวเตอร เพอใชในการนาเขา จดเกบ จดเตรยม ดดแปลง แกไข จดการ และวเคราะห พรอมทงแสดงผลขอมลเชงพนทตามวตถประสงคตางๆ ทไดกาหนดไว ดงนน GIS จงเปนเครองมอทมประโยชนเพอใชในการจดการ และบรหารการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และสามารถตดตามการเปลยนแปลงขอมลดานพนทใหเปนไปอยางมประสทธภาพ เนองจากเปนระบบทเกยวของกบระบบการไหลเวยนของขอมลและการผสานขอมลจากแหลงขอมลตางๆ เชน ขอมลปฐมภม (primary data) หรอ ขอมลทตยภม (secondary data) เพอใหเปนขาวสารทมคณคา (โครงการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2541)

ระบบสารสนเทศภมศาสตร คอ ระบบทใชคอมพวเตอรเปนอปกรณเครองมอหลกทสาคญในการจดการเกยวกบขอมลเชงพนท (spatial data) ทมความซบซอนและปรมาณมาก ตงแตการจดเกบรวบรวมขอมล การจดเตรยม การดดแปลงขอมลเขาสระบบคอมพวเตอร การแกไข การจดการและการวเคราะหขอมล พรอมทงการเสนอผลการวเคราะหประเมนผลขอมลเชงพนท ทงหมดอยในรปของแผนททสามารถนาไปใชประโยชนในดานตางๆ ตามความตองการโดยอาศยลกษณะทางภมศาสตรเปนตวเชอมโยงความสมพนธระหวางขอมลขาวสารประเภทตางๆ ทเกยวของ ระบบสารสนเทศภมศาสตรไดรบการยอมรบวามประโยชนเปนอยางมาก ในการจดการ และการบรหารการใชทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สามารถตดตามการเปลยนแปลงขอมลดานพนทใหเปนไปอยางมประสทธภาพโดยเฉพาะเมอใชรวมกบขอมลจากการสารวจระยะไกล (remote sensing)

4

ยงทาใหความสามารถของระบบสารสนเทศภมศาสตรกาวหนาขน จากความหลากหลายของความสามารถในการประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรนเอง จงทาใหหนวยงานของรฐและเอกชนจานวนไมนอยทใชประโยชนจากระบบขอมลน และมแนวโนมทจะมผใชเพมมากขนเรอยๆ ปจจบนหนวยงานภาครฐและเอกชนหลายหนวยงานนาระบบสารสนเทศภมศาสตรมาประยกตใชในการวางแผนงานตางๆ อยางกวางขวาง (กรมวชาการเกษตร, 2544) สาหรบ สวทย (2542) ไดใหความหมายของระบบสารสนเทศภมศาสตร (geographic information system) คอ ระบบสาหรบการนาเขา การเกบ การเปลยนแปลง การวเคราะห และการแสดงผลขอมลทางภมศาสตร หรอขอมลเชงพนท (spatial data) โดยทขอมลเหลานแสดงในลกษณะของจด เสน และพนทรปปด ทควบคไปกบ ขอมลอรรถาธบาย (attribute) ซงแสดงลกษณะเฉพาะตวของขอมลแตละรปแบบ องคประกอบของระบบสารสนเทศภมศาสตร

ระบบสารสนเทศภมศาสตร มองคประกอบทสาคญหลายอยาง แตละอยางลวนเปนองคประกอบทสาคญทงสน แตทสาคญประกอบดวย 4 สวน คอ ขอมลและสารสนเทศ เครองคอมพวเตอรและอปกรณตางๆ โปรแกรม และบคลากร ดงภาพท 1

ภาพท 1 องคประกอบระบบสารสนเทศภมศาสตร ทมา : โครงการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2541) 1. ขอมลและสารสนเทศ (data/information) ขอมลทจะนาเขาสระบบสารสนเทศ

ทางภมศาสตร ควรเปนขอมลเฉพาะเรอง (theme) และเปนขอมลทสามารถนามาใชในการตอบคาถามตางๆ ไดตามวตถประสงค เปนขอมลทมความถกตองและเชอถอได และเปนปจจบนมากทสด (โครงการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2541) ขอมลหรอสารสนเทศ สามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ

1.1 ขอมลทมลกษณะเชงพนท (spatial data) หรอขอมลภมศาสตร เปนขอมลทแสดงสภาพภมประเทศของพนท ดวยตาแหนงพกดทางภมศาสตร ซงมโครงสรางขอมล 2

USER /PEOPLE HARDWARE

DATA /INFORMATION

SOFTWARE

5

รปแบบ คอ (1) รปแบบขอมลเวคเตอร (vector format) เปนขอมลทแสดงทศทาง และตาแหนงทางภมศาสตรในลกษณะของจด (point) หรอโดยการเชอมจดหลายๆ จดเพอแสดงรปแบบเสน (arcs or line) เชน ถนน แมนา เปนตน และปลายของเสนหลายๆ เสนทตอกนจนเกดเปนรปขอบเขตของพนทเรยกวา โพลกอน (polygons) ดงนน รปแบบของขอมลเชงเสน จะอาศยคาพกดทตอเนองของจดในการกาหนดขอบเขตของวตถทเราสนใจ (2) รปแบบขอมลราสเตอร (raster format) โครงสรางของขอมลจะแสดงในรปของสเหลยม หรอจดภาพ (grids of pixels) ทมการอางองกบระบบพกด รายละเอยดของขอมลเชงพนททเกบบนทกในรปแบบนจะผนแปรโดยตรงกบขนาดของกรด

1.2 ขอมลอรรถาธบาย (non-spatial data or attribute data) เปนขอมลทเกยวของกบคณลกษณะของพนทนน อาจจะเปนคาเชงปรมาณ หรอตารางเพออธบายถงสภาพพนทไดเดนชด เพอการจดการทรพยากรตางๆ เชน ขอมลประชากรในพนทปา ขอมลดานอตนยมวทยา คณภาพของนา และสงแวดลอม เปนตน การปอนขอมลชนดนมกนยมกาหนดเปนรหส และจดเกบไวในแฟมขอมลทเรยกวา topology file (จรณธร, 2541)

2. เครองคอมพวเตอรและอปกรณตางๆ เครองในคอมพวเตอร รวมเรยกวา hardware จะประกอบดวย หนวยประมวลผลกลาง (central processing unit : CPU) อปกรณการนาเขา (input devices) เชน Digitizer Scanner อปกรณอานขอมล อปกรณเกบรกษาขอมล (disk drive storage unit) และแสดงผลขอมล (output devices) เชน Printer Plotter เปนตน ซงอปกรณแตละชนดจะมหนาทและคณภาพแตกตางกนออกไป

3. โปรแกรมหรอระบบซอฟทแวร (software) หมายถงโปรแกรมทใชในการจดการระบบ และสงงานตางๆ เพอใหระบบฮารดแวรทางาน หรอเรยกใชขอมลทจดเกบในระบบฐานขอมลทางานตามวตถประสงคโดยทวไปชดคาสง หรอโปรแกรมของสารสนเทศทางภมศาสตร จะประกอบดวย หนวยนาเขาขอมลหนวยเกบขอมล การจดการขอมล หนวยวเคราะห แสดงผล หนวยแปลงขอมล และหนวยโตตอบกบผใช

4. บคลากร จะประกอบดวยผใชระบบ (analyst) และผใชสารสนเทศ (user) ผใชระบบหรอผชานาญการ GIS จะตองมความชานาญในหนาท และไดรบการฝกฝนมาแลวเปนอยางดพรอมทจะทางานไดเตมความสามารถ โดยทวไปผใชระบบจะเปนผเลอกระบบฮารดแวร และระบบซอฟแวร เพอใหตรงตามวตถประสงค และสนองความตองการของหนวยงาน สวนผใช

6

สารสนเทศ คอ นกวางแผน หรอผมอานาจตดสนใจ (decision maker) เพอนาขอมลมาใชในการแกไขปญหาตางๆ

นอกจากนองคประกอบทสาคญทง 4 สวนแลว องคกรทรองรบ (organization) กนบวามความสาคญตอการดาเนนงานระบบสารสนเทศภมศาสตร ทงนเพราะองคกรทเหมาะสม และมวตถประสงคทสอดคลองกบระบบงานสารสนเทศภมศาสตร จะสามารถรองรบและใหการสนบสนนการนาระบบสารสนเทศภมศาสตรเขามาใชในแผนงานขององคกรไดอยางมประสทธภาพ โดยไดรบการสนบสนนงบประมาณ อปกรณ และบคลากรทเหมาะสมกบหนาท การทางานของระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS operation system)

การทางานของระบบสารสนเทศภมศาสตร ประกอบดวย 5 ขนตอนหลก ดงน

1. การกาหนดวตถประสงค (determination objective) เปนขนตอนแรกและสาคญทสดในการดาเนนงานทเกยวกบระบบสารสนเทศภมศาสตร ทงน นกวเคราะห GIS ตองทราบวตถประสงคทชดเจนกอนการดาเนนงานในขนตอนตางๆ วาตองการแกไขปญหาอะไร ปญหาดงกลาวสามารถตอบไดโดย GIS หรอไม ผลทคาดวาจะไดรบจากการวเคราะหคออะไร และใครจะเปนผนาผลการวเคราะหไปใชในขนตอนตอไป

2. การจดเตรยมฐานขอมล (database preparation) จะประกอบดวย

2.1 การนาเขาขอมล (data input) สามารถแบงไดออกเปน 2 ประเภท คอ การนาเขาขอมลเชงพนฐาน (spatial data) และขอมลทวไป การนาเขาขอมลเชงพนท เปนการแปลงขอมลเชงพนทใหเปนขอมลเชงตวเลข (digital data) ซงสามารถนาเขาไดหลายวธ เชน digitizing table คยบอรด (computer keyboard) สแกนเนอร (scanner) นาเขาขอมลจากแผนฟลม (film importation) และแปลงคาพกดทางภมศาสตรทจดเกบจากเครอง global positioning system (GPS)

2.2 การจดเกบขอมลพนทในระบบGIS (cartographic representation)ขอมลเชงพนทจะถกจดเกบโดยอางองจากคาพกดทางภมศาสตร ทงนรหสของขอมลอาจเรยงตามลาดบของการนาเขา หรอเรองตามคารหสทถกกาหนด โดยผใชระบบ (user ID)

2.3 ความสมพนธทางพนท (spatial topology) ขอมลพนทโดยทวไปจะมระบบการจดเกบขอมลเฉพาะของขอมลแตละลกษณะ (each graphic object) ซงลกษณะ

7

ความสมพนธของขอมลพนทและระบบการจดเกบนเรยกวาความสมพนธทางพนท (spatial topology) หลงจากไดสราง topology เรยบรอยแลว ขอมลตางๆ สามารถนามาวเคราะหเชงพนทได

2.4 การจดเกบและเรยกคนตารางฐานขอมล (database) ฐานขอมลทใชอธบายขอมลพนท หรอขอมลอรรถาธบาย (attribute) จะถกจดเกบในรปแบบทสมพนธกบขอมลเชงพนทเปนขอมลทถกตอง และงายตอการปรบแก และเรยกใช

3. การวเคราะหขอมล (data analysis) คอการนาเอาขอมลแผนทตางๆ ทเกบไวในระบบมาทาการประมวลผล ดวยวธการซอนทบ (overlay) และการเชอมโยงขอมลเชงพนท กบขอมลบรรยาย เพอทาการวเคราะห หรอกาหนดวางแผนการจดการกบพนทนนๆ เพอใหเกดผลลพธตามวตถประสงคของผใชตามทตองการ (วเชยร, 2542)

4. การแสดงผล (data display) ผลทไดรบจากการวเคราะหขอมล สามารถนาเสนอหรอแสดงผลไดทงบนจอคอมพวเตอร (monitor) ผลตออกเปนเอกสาร (แผนท และตาราง) โดยใชเครองพมพ หรอ Plotter หรอสามารถแปลงขอมลเหลานนไปสระบบการทางานในโปรแกรมอนๆ ในรปแบบของแผนท (map) แผนภม (chart) หรอตาราง (table) (โครงการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2541)

2. แนวคดและทฤษฎเกยวกบลมนา

ลมนาและการจดการ

หากกลาวถงคาวา "ลมนา" ไดมผเชยวชาญใหนยามและความหมายออกมาในหลายแงมม ทงนแตกตางกนไปตามวตถประสงคในการนาไปใชของผบญญตนยามนนขน เชนเดยวกนกบคาภาษาองกฤษในตาราหลายเลม จะพบวามคาหลายคาทใหความหมายไปในทางเดยวกนกบลมนา เชน watershed, basin, catchment, หรอ drainage area เปนตน (เกษม, 2539)

เกษม (2539) ไดแปลความหมายของคาวา "ลมนา" ไววา เปนพนททมนาไหลจากระดบสง ลงสบรเวณหรอจดเดยวกนอนเปนทตากวา ซงกลาวไดวาลมนามจดสงสดและจดตาสด เมอมฝนตกในพนทลมนา นาฝนจะไหลลงสจดตาสดเสมอ

นพนธ (2544) กลาววา ลมนา คอ พนทบนผวโลกบรเวณใดๆ กตาม ทเราไดกาหนดขนโดยอาศยสนปนนา (topographic divide) เปนแนวทแบงเขตเพอประโยชนในการจดการนาฝนทตกลงมาแลวกลายเปนนาทา (streamflow) ในแมนาลาธารออกมาทจดใดจดหนงทกาหนดขนเปนจดตรวจวดนา (outlet) โดยขอบเขตของพนทจะมขนาดใหญเลกเพยงใดแลวแตจะกาหนดขน ถาเรา

8

กลาวถงพนทลมนาของแมนาสายหนง หมายความถงพนทซงเมอมฝนตกลงมาแลว นาจะไหลรวมกนลงสแมนานน เสนทแบงเขตของพนทลมนาขางเคยงกน เรยกวา สนปนนา หรอเสนแบงลมนา (ราชบณฑตยสถาน, 2545)

นวต (2547) ไดกลาวถง คาวา “ตนนาลาธาร” (head watershed หรอ upstream watershed) กคอลมนาทอยบนทสงบรเวณทเปนตนกาเนดของหวยธารสายแรกๆ สวนใหญจะเปนพนทภเขาสงชน ปกคลมไปดวยปาไมและมฝนตกชก มคณสมบตเหมาะทจะรองรบนาฝน สามารถดดซบและกกเกบนาเปนปรมาณมากๆ ไปไวเปนนาใตดน ตนนาลาธารจงเปรยบเสมอนเปนอางเกบนาธรรมชาตทคอยๆ ปลดปลอยใหนาไหลซมหลอเลยงลาธารใหมนาไหลอยางสมาเสมอตลอดป

และ นวต (2547) ยงไดกลาววาบรเวณทเปนตนนาลาธาร มกมสภาพภมประเทศเปนภเขาสงชน มฝนตกหนก และดนมกงายตอการพงทลาย ดงนนสภาพการไหลของนาในลาธารและลกษณะทางอทกวทยาอน ๆ ของลมนา ตลอดจนการพงทลายของดนจงขนอยกบปจจยเกยวกบสภาพสงปกคลมดนหรอปาไมเปนสาคญ ตนนาลาธารทปกคลมดวยปาไมทอดมสมบรณยอมสามารถทาหนาทปองกนดนพงและปองกนนาทวม ตลอดจนควบคมใหมนาไหลในหวยธารอยางสมาเสมอตลอดป ไดดกวาตนนาลาธารทปาไมถกทาลายหรอปราศจากสงปกคลม หรอกลาวไดวาปาไมทาหนาทเปนวศวกรในการควบคมการไหลของนา (water regulator) ภายหลงฝนตก โดยชวยใหมนาไหลในหวยธารอยางสมาเสมอตลอดป ไมมากเกนไปจนเกดนาทวม (flood) และไมนอยเกนไปจนเกดความแหงแลง (drought) ขณะเดยวกนกชวยไมใหดนพงทลายอกดวย ดงนนในการจดการลมนาเพอเพมประสทธภาพในการผลตนา จงจาเปนตองเนนการจดการกบปจจยทเกยวกบสงปกคลมดนหรอการจดการปาไมทอยบรเวณตนนาลาธารเปนหลก และในกรณพนทตนนาลาธารเสอมสภาพลง (degradation) การบรณะปรบปรงพนทตนนาลาธารใหกลบคนสสภาพเดมจงเปนสงจาเปน ซงมมาตรการในการจดการ ดงน

1) การปลกปาขนมาใหม ในพนทปาตนนาลาธารทถกทาลายมาก เพอรกษาสภาพสงปกคลมดน

2) การบรณะแหลงนาตามธรรมชาต ไดแก ลาหวย หนอง บง ทะเลสาบ หรอพนทชมนาทมนาขงอยตลอดป ควรปองกนหรอบรณะไมใหตนเขน

3) การกอสรางฝาย ในบรเวณตนนาลาธารทมความสงชน เพอควบคมการพงทลายของดนและรกษาความชมชนในพนท

9

ในทางปฏบตการจะกาหนดวาพนทสวนใดของประเทศเปนพนทตนนาลาธารนน กไดถอเอาหลกการของการแบงศกยภาพของพนทหรอการจาแนกชนคณภาพลมนามาพจารณา โดยมตคณะรฐมนตรเมอวนท 2 มถนายน 2529 กาหนดวาพนทปาตนนาลาธาร ใหหมายถงพนทลมนาชนท 1 และ 2 (สานกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2548)

สาหรบการจาแนกชนคณภาพลมนา สานกงานคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ไดจาแนกพนทประเทศไทย โดยอาศยปจจยเกยวกบสภาพภมประเทศ (land form) ความลาดชน ความสงจากระดบนาทะเล ลกษณะหน ลกษณะดน และสภาพปาไมทเหลอปกคลมอยในขณะนน (พ.ศ.2525) เปนเกณฑในการกาหนดชนคณภาพลมนาออกเปน 5 ระดบดวยกน คอ

1) พนทลมนาชนท 1 หมายถงพนทลมนาทตองสงวนรกษาไวใหเปนตนนาลาธารโดยเฉพาะ เนองจากพนทมความลาดชนมากกวา 60% จงเปนพนทลอแหลมทระบบนเวศจะถกทาลายไดโดยงาย พนทลมนานบางแหงยงมปาปกคลมอยอยางสมบรณ บางแหงไดถกทาลายเปลยนสภาพไปใชประโยชนดานอนแลว จงไดแบงพนทลมนาชนท 1 นยอยออกไปอก คอ ถาพนทยงมสภาพปาปกคลมอยอยางสมบรณกจดใหเปนพนทลมนาชนท 1เอ ซงตองสงวนรกษาใหเปน ตนนาลาธารตลอดไปอยางเครงครด แตถาปาสวนใหญในพนทไดถกทาลายไปหรอไดใชประโยชนในรปแบบอนไปแลวกจดใหเปนพนทลมนาชนท 1บ ซงตองมมาตรการฟนฟสภาพปา และควบคมเขมงวดกวดขนการใชประโยชนพนทอยางเครงครดเปนพเศษ

2) พนทลมนาชนท 2 หมายถง พนทลมนาทมลกษณะทวไป มคณภาพเหมาะตอการเปนตนนาลาธารในระดบรองลงมา มความลาดชนโดยเฉลย 35-60 % สามารถนาไปใชประโยชนเพอกจกรรมอนไดบาง แตจะตองมการควบคมอยางเขมงวดกวดขน เพอไมใหเกดความเสยหายแกพนทตนนาลาธาร และพนทตอนลางของลมนานน

3) พนทลมนาชนท 3 หมายถงพนทลมนาโดยทวไป สวนใหญมความลาดชนของพนทเฉลยอยระหวาง 25-35% สามารถใชประโยชนในดานการทาไม เหมองแร และปลกพช กสกรรมประเภทไมยนตนได แตตองมการควบคมการปฏบตใหเปนไปตามหลกการอนรกษดนและนา

4) พนทลมนาชนท 4 หมายถง พนทลมนาโดยทวไปทสภาพปาไมถกบกรกแผวถางทาลาย พนทโดยเฉลยจะมความลาดชนอยระหวาง 6-25% เปนทใชประโยชนเพอปลกพชไรเปนสวนมาก แตถาหากมความลาดชนมากและดนตนกสมควรใหปลกไมยนตนมากกวาพชไร

10

5) พนทลมนาชนท 5 หมายถง พนทลมนาโดยทวไปทเปนทราบลมหรอมความลาดชนเลกนอย สวนใหญความลาดชนของพนทโดยเฉลยตากวา 6% พนทปาไมสวนใหญจะถกแผวถางทาลายเพอใชพนททาการเกษตรและกจการอนๆ ไปแลว เปนลมนาทไมไดอยในททเปนตนนาลาธาร

จากการรวบรวมคาศพทและใหคาจากดความ (definition) กบคาทเกยวของกบการศกษาดานอทกวทยา โดย Langbein & Iseri (1995) พบวามการใหความหมายกบคาทตรงกบลมนา ไดแก

" Catchment area or Drainage basin: A part of the surface of the earth that is occupied by a drainage system, which consists of a surface stream or a body of impounded surface water together with all tributary surface streams and bodies of impounded surface water. "

" Watershed: The divide separating one drainage basin from another and in the past has been generally used to convey this meaning. However, over the years, use of the term to signify drainage basin or catchment area has come to predominate, although drainage basin is preferred. Drainage divide or just divide, is used to denote the boundary between one drainage area and another. Used alone, the term "watershed" is ambiguous and should not be used unless the intended meaning is made clear. " เมอพจารณาจากการใหนยามและความหมายของคาวา " ลมนา " ดงกลาวขางตน อาจกลาวไดวา ลมนาประกอบดวยสวนสาคญ 2 สวน คอ พนท และระบบการระบายนา โดยทงสองสวนนมความสมพนธเกยวเนองกน โดยพนทดงกลาวจะมขนาด ลกษณะ หรอรปราง อยางไรกตาม จะถกลอมรอบดวยเสนขอบเขต และพนทภายในเสนลอมรอบนจะมระบบการระบายนา ซงอาจเปนลาหวย ลาธาร แมนา หรอรวมไปถงนาใตดน ซงไหลจากจดตางๆ ของพนทนน ลงไปสจดทถกกาหนดขนจดเดยวกน ดงแสดงตามภาพท 2

11

ภาพท 2 พนทลมนา แสดงเสนสนปนนา ระบบการระบายนา ทศทางการไหล และจดท กาหนดให

การจดการลมนา

เกษม (2539) กลาววา การจดการลมนา หมายถง การจดการพนทเพอใหไดนาทมปรมาณมากพอ มคณภาพด มการไหลสมาเสมอ โดยทงนตองสามารถควบคมเสถยรภาพของดน ชวยลดความเสยหายจากนาทวม และจดการใชทรพยากรลมนาไดอยางมประสทธภาพ

สวนอนรกษตนนา (2541) ไดกลาวไววา การจดการลมนา (Watershed Management) มวตถประสงคในการจดการแตกตางกนไปในแตละทองถน สาหรบประเทศไทยซงราษฎรยากจนและมอาชพหลกในการทาเกษตรกรรม ความหมายของการจดการลมนา จงควรหมายถงการจดการพนทหนงพนทใดทมขอบเขตทแนชด เพอใหสามารถเอออานวยนา (Water yield) ทด โดยใหมปรมาณทเพยงพอ (quantity) คณภาพด (quality) และมระยะเวลาการไหลสมาเสมอตลอดป (timing) และปองกนการกดชะพงทลายของดน รวมทงการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของราษฎรในเขตลมนาใหดขน โดยสงเสรมและพฒนาการใชประโยชนทรพยากรตางๆ ในการดารงชพบนพนฐานของการอนรกษดนและนาแบบยงยน

เสนสนปนนา

นาทา จดทกาหนดให (outlet)

แมนาสายหลก

ลานายอย

ทศทางการไหล

12

โดยหลกสาคญแลว วตถประสงคของการจดการลมนามเปาหมายในการทจะจดการทรพยากรธรรมชาตกลมตางๆ ทประกอบรวมกนเปนระบบอยในพนทลมนา เพอใหสามารถอานวยประโยชนไดดงกลาวแลวขางตน โดยวตถประสงคในการจดการลมนา สามารถสรปไดดงตอไปน

1) การจดการทรพยากรนา เปนการจดการพนททมงเนนถงทรพยากรนาทเปนผลผลตจากพนท ใหไดปรมาณนาทเพยงพอ ไมมากเกนไป หรอนอยเกนไปจนขาดแคลน โดยตองพยายามทาใหนาสามารถถกเกบไวในแหลงนาไดตลอดเวลา คณภาพนาทางกายภาพ ทางเคม และทางชวะ อยในระดบทตองการ และทายสดมปรมาณนาไหลอยางสมาเสมอในชวงเวลาทตองการ ซงตองมการควบคมการไหลบาของนา ลดการสญเสยนาในชวงเวลาทตองการใช และชะลอการไหลของนาใหมระยะเวลาในการไหลยาวนานขน ควบคมการไหลในชวงฤดฝน และเพมการไหลของนาในชวงฤดแลง

2) การควบคมการพงทลายของดนและอทกภย ปองกนการพงทลายของดน อนเนองมาจากหนาดนทเคยถกปกคลมดวยปาไม ถกแผวถางเพอทาเปนพนททางการเกษตร ลดความรนแรงในการถกชะลางเมอฝนตกกระทบหนาดนใหบรรเทาลง และชวยลดความเสยหายตางๆ ทอาจเกดขน อนมสาเหตเนองมาจากนาไหลบาหรออทกภย

3) ควบคมการใชทรพยากรธรรมชาต การใชทรพยากรธรรมชาตประเภทตางๆ ทมอยในพนทลมนา ตองอาศยหลกในการอนรกษ มการใช การสงวน การฟนฟ การพฒนา และการปองกนทรพยากรธรรมชาต เพอใหเกดความสมดลในพนทลมนา สามารถอานวยประโยชนในการสนองความตองการของผใชไปไดอยางยงยน

การศกษาและงานวจยทเกยวของ

GIS และ RS ไดถกนามาใชอยางแพรหลาย ในการศกษาเกยวกบทรพยากรธรรมชาต หรอ

ปรากฏการณประเภทตางๆ ทเกดขนบนพนโลก เพอนาผลการศกษาทไดมาใชในการวางแผนเพอการจดการพนทดงกลาว ในชวงระยะเวลาสบปทผานมา มการนา GIS และ RS มาเปนเครองมอในการศกษาดานทรพยากรลมนาของประเทศไทยอยางกวางขวาง

สานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม (2544) ไดดาเนนโครงการศกษาเพอกาหนดชนคณภาพลมนาทสาคญของประเทศไทย มาตงแตป พ.ศ. 2525 ในการศกษานไดมการจดทาแผนทการกาหนดชนคณภาพลมนา ครอบคลมพนททวประเทศ ถงแมการจดทาแผนทการกาหนดชนคณภาพลม

13

นาน จะถกทาขนโดยใชคนในการลากเสนแบงทงหมดกตาม แตแนวคดพนฐานในการกาหนดชนคณภาพลมนาของโครงการน กลาวไดวาใชหลกการเดยวกนกบ GIS แตแตกตางทใชคนแทนระบบคอมพวเตอรในการประมวลผลขอมล ขอมลทไดจงเปนขอมลเชงอะนาลอก อยางไรกตาม ปจจบน สานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม ไดจดทาโครงการจดทาแผนทชนคณภาพลมนาในระบบดจตอล ซงทาใหขอมลในสวนน สามารถนามาประมวลผลโดยใช GIS ไดอยางเตมรปแบบ

ประทป (2545) ไดพฒนาฐานขอมลระบบสารสนเทศภมศาสตรของสวนอนรกษตนนา โดยการประยกตใช GIS ในการประเมนพนทการใชประโยชนทดนปาไมและพนทชนคณภาพลมนาในลมนาแมกก ดวยวธการซอนทบขอมล (overlay analysis) ผลการศกษาพบวา พนทลมนาแมกกมพนทตนนาลาธารทเสอมสภาพ จาเปนตองไดรบการฟนฟอยางเรงดวน 713.48 ตารางกโลเมตร ประมาณรอยละ 80 ของพนททตองการการฟนฟน มสภาพการใชประโยชนทดนเปนพนทเกษตรกรรม

อนชต (2544) ไดประยกตใช GIS และ RS ในการหาความสมพนธระหวางการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนและปรมาณนาทา ในบรเวณลมนาแมแจม จงหวดเชยงใหม พบวาหากมการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนจากพนทปาไมไปเปนการใชประโยชนทดนในรปแบบอน ลวนสงผลใหปรมาณนาทารายปลดลงทงสน โดยอตราการลดลงมากนอยเพยงใดจะขนอยกบประเภทของการเปลยนแปลง

Eiumnoh (2000) ประยกตใช GIS และ RS ในการตดตามสถานภาพของลมนาสะแกกรง มการใชขอมลภาพดาวเทยม Landsat TM แบบจาลองความสงเชงตวเลข (DEM) แผนทดน แผนทการใชประโยชนทดน และการสารวจเกบขอมลในพนทจรง เพอการสรางแผนทแสดงการชะลางพงทลายของดน และคานวณความสมดลของธาตอาหารในดน นอกจากน GIS และ RS ยงเปนเครองมอทมประสทธภาพในการจาแนกศกยภาพของทดนและความเหมาะสมในการใชทดน เพอใชในการวางแผนการใชทดนไดตอไป

อภนนท (2542) ประยกตใช GIS ในการรวบรวมขอมลพนฐานหนวยจดการตนนาเกาะภเกต จงหวดภเกต เพอออกแบบโครงสรางฐานขอมลของพนทหนวยฯ และนาขอมลทไดมาใชในการศกษาลกษณะทางภมศาสตรกายภาพของลมนาทครอบคลมพนทหนวยฯ รวมทงศกษาและวเคราะหการใชประโยชนทดนในพนทตนนาลาธารทไมเหมาะสม พบวา มการใชประโยชนทดนทไมเหมาะสม ประมาณ 51.77 ตารางกโลเมตร หรอ 32,354.52 ไรหรอ รอยละ 43.84 ของพนทหนวยฯ

14

3. ฝายตนนาลาธาร (CHECK DAM)

3.1 ความหมายของฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา ฝาย (CHECK DAM) เปนแนวพระราชดาร ทฤษฎการพฒนาและฟนฟปาไม โดยการใชทรพยากรทเอออานวยสมพนธซงกนและกนใหเกดประโยชนสงสด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงตระหนกถงความสาคญของการอยรอดของปาไม ซงปญหาสาคญทเปนตวแปรแหงความอยรอดของปาไมนน คอ “นา” อนเปนสงทขาดไมได พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเสนออปกรณอนเปนเครองมอทจะใชประโยชนในการอนรกษ ฟนฟปาไมทไดผลดและทรงแนะนาใหใชฝายกนนา หรอเรยกวา CHECK DAM หรออาจเรยกวา “ฝายชะลอความชมชน” หรอ ฝายแมว กไดเชนกน ฝาย (CHECK DAM) คอ สงกอสรางขวาง หรอกนทางนา ซงปกตมกจะกนลาหวย ลาธารขนาดเลกในบรเวณทเปนตนนา หรอพนททมความลาดชนสงใหสามารถกกตะกอนอยได และหากชวงทนาไหลแรงกสามารถชะลอการไหลของนาใหชาลง และกกเกบตะกอนไมใหไหลลงไปทบถมลานาตอนลาง ซงเปนวธการอนรกษดนและนาไดดมากวธการหนง รปแบบและลกษณะ CHECK DAM นน ไดพระราชทานพระราชดารสวา “ใหพจารณาดาเนนการสรางฝายราคาประหยด โดยใชวสดราคาถกและหางายในทองถน เชน แบบหนทงคลมดวยตาขายปดกนรองนากบลาธารขนาดเลกเปนระยะ ๆ เพอใชเกบกกนาและตะกอนดนไวบางสวน โดยนาทกกเกบไวจะซมเขาไปในดนทาใหความชมชนแผขยายออกไปทงสองขาง ตอไปจะสามารถปลกพนธไมปองกนไฟ พนธไมโตเรวและพนธไมไมทงใบ เพอฟนฟพนทตนนาลาธารใหมสภาพเขยวชอมขนเปนลาดบ” และ “ใหดาเนนการสารวจหาทาเลสรางฝายตนนาลาธารในระดบทสงทใกลบรเวณยอดเขามากทสดเทาทจะเปนไปได ลกษณะของฝายดงกลาวจาเปนจะตองออกแบบใหม เพอใหสามารถเกบกกนาไวไดปรมาณนาหลอเลยงและประคบประคองกลาไมพนธทแขงแรงและโตเรวทใชปลกแซมในปาแหงแลงอยางสมาเสมอตอเนอง โดยการจายนาออกไปรอบ ๆ ตวฝายจนสามารถตงตวได” พระราชดารสเมอวนท 1 มนาคม 2521 ณ อาเภอแมลานอย จงหวดแมฮองสอน “… สาหรบตนนา ไมทขนอยในบรเวณสองขางลาหวย จาเปนตองรกษาไวใหด เพราะจะชวยเกบรกษาความชมชนไว สวนตามรองนาและบรเวณทนาซบกควรสรางฝายขนาดเลกกนนาไวในลกษณะฝายชมชน แมจะมจานวนนอยกตามสาหรบแหลงนาทมปรมาณนามาก จงสรางฝายเพอผนนาลงมาใชในพนทเพาะปลก ”

15

พระราชดารสเมอวนท 11 มนาคม 2532 ณ ดอยอางขาง อาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม “… ควรสรางฝายตนนาลาธารตามรองนาเพอชวยชะลอกระแสนาและเกบกกนา สาหรบสรางความชมชนใหกบบรเวณตนนา …” เมอวนท 12 กมภาพนธ 2544 สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถไดเสดจ พระราชดาเนนไปประทบแรม ณ พนทปาตนนาหวยนางม หนวยจดการตนนาดอยสามหมน อาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม ทรงเลงเหนถงความสาคญของฝายตนนาลาธาร ไดพระราชทานฝาย ตนนาลาธาร เพอเปนแบบอยางในการดาเนนงานเกยวกบฝายตนนาลาธารในพนทปาไมบรเวณ ตนนาลาธารตอไป เมอวนท 16 กนยายน 2544 นายกรฐมนตรและคณะรฐมนตรเดนทางไปประชม คณะรฐมนตรนอกสถานท ทศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมาจากพระราชดาร อาเภอดอยสะเกด จงหวดเชยงใหม นายกรฐมนตรและคณะรฐมนตร ไดรวมกนกอสรางฝายตนนาลาธารดวย ดงนนจะเหนวาการกอสรางฝาย (CHECK DAM) จงเปนแนวทางหรอวธการหนง ในการฟนฟสภาพปาไมบรเวณตนนาลาธาร ใหฟนคนสภาพทางนเวศทเหมาะสมและความหลากหลายทางชวภาพ แกสงคมของพชและสตว ตลอดจนนาความชมชนมาสแผนดน กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช โดยสานกอนรกษและจดการตนนา ไดนอมนาแนวทางพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเกยวกบฝาย (CHECK DAM) มาพฒนารปแบบเปนฝายตนนาลาธารใหเหมาะสมกบพนทและบรรจเปนกจกรรมหนงในการฟนฟระบบนเวศของปาไมบรเวณพนทตนนาลาธาร ใหฟนคนสภาพทางนเวศทเหมาะสมตอการเปนแหลงตนนาลาธาร ตงแตป พ.ศ. 2537 ซงหนวยจดการตนนาและหนวยงานสนามดานตาง ๆ ทวประเทศ ไดดาเนนงานเกยวกบการจดทาฝายตนนาลาธารประเภทตาง ๆ เปนจานวนมากจนถงปจจบน

3.2 วตถประสงคในการสรางฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา วตถประสงคในการสรางฝายตนนา คอ 3.2.1 เพอชะลอการไหลและลดความรนแรงของกระแสนาในลาธาร ไมใหไหลหลากอยางรวดเรวและทาใหนาซมลงสดนไดมากขน เพมความชมชน สงผลใหเกดความหลากหลายทางชวภาพของระบบนเวศปาตนนาลาธาร 3.2.2 เพอลดความรนแรงของการเกดการชะลางพงทลายของดน และสามารถกกเกบตะกอนและเศษซากพชทไหลลงมากบนาในลาธารบนพนทตนนาลาธารซงจะชวยยดอายของแหลงนาตอนลางใหตนเขนชาลง และทาใหมปรมาณและคณภาพของนาทดขน 3.2.3 เพอกกเกบนาไวเปนแหลงนาสาหรบใชในการอปโภคบรโภคของมนษยและ สตวปาตลอดจนการเกษตรกรรม

16

3.3 รปแบบของฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา ตามแนวพระราชดารในการกอสรางฝายตนนาลาธาร มวตถประสงคเพอฟนฟระบบนเวศ เสรมสรางเศรษฐกจชมชนตนนา ซงฝายตนนาลาธารจะชวยสรางความชมชน ดกดนตะกอน และเปนแหลงนาสาหรบใชในการอปโภคบรโภคในพนทตนนาลาธาร ดงนนกรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช โดยสานกอนรกษและจดการตนนา ไดพฒนารปแบบของฝายตนนาลาธารได 3 รปแบบ และในการกอสรางฝายตนนาลาธารแตละแบบมวตถประสงคและความเหมาะสมของพนททใชในการกอสรางแตกตางกนออกไปดวย ดงน แบบท 1 ฝายตนนาลาธารแบบผสมผสาน เปนโครงสรางอยางงายทสรางขน เพอขวางทางเดนของนาในลาธาร หรอรองนา โดยอาศยรปแบบของฝายชะลอความชมชนตามแนวพระราชดาร หรอฝายแมวทใชวสดหางายในทองถนมาพฒนาใช อายของโครงสรางประเภทนขนอยกบวสดทใชเปนสาคญ โดยทวไปควรมอายการใชงานประมาณ 3-5 ป และเปนโครงสรางทสามารถทาไดอยางรวดเรวดวยวสดทหางายและราคาถก โดยใชวสดทมอยในทองทนน ไดแก กงไม ใบไม เสาไม กอนหน กระสอบทรายผสมซเมนต หรอลวดตาขาย หรอวสดทคลายคลงกนทสามารถสรางโครงสรางชวคราวนได ความสงทงหมดของโครงสรางประมาณ 1 เมตร ราคาแหงละ 5,000 บาท อาจมชอเรยกตามวสดทใชหรอลกษณะทสราง อาท ฝายผสมผสานแบบไมไผ ฝายผสมผสานแบบคอกหม ฝายผสมผสานแบบกระสอบ ฝายผสมผสานแบบหนทง และฝายผสมผสานแบบลวดตาขาย เปนตน ตาแหนงของโครงสรางควรจะเปนบรเวณตอนบนของลาหวยหรอรองนา (first order) และสรางหางกนโดยใหสนของฝายทตากวาอยสงเทากบฐานของฝายทอยถดขนไป อยางไรกตาม ตาแหนงของฝายจะขนอยกบการตดสนใจของผปฏบตในพนทเปนสาคญโดยจะสามารถดกตะกอน ชะลอการไหลของนา และเพมความชมชนบรเวณรอบฝาย แบบท 2 ฝายตนนาลาธารแบบกงถาวร ขนาด 3 เมตร มลกษณะฝายทสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก คอนกรตอดแรง หรอกออฐถอปน สรางทลาธารกวางไมเกน 3 เมตร ราคา แหงละ 25,000 บาท โดยพฒนารปแบบฝายแมวใหมความแขงแรง เหมาะสมกบขนาดของลาธารทจะมปรมาณนาไหลหลากรวมตวกนมากขนลดหลนมาตามลาดบ ตาแหนงโครงสรางควรสรางบรเวณตอนกลาง และตอนลางของลาธารหรอรองนา (second order) โดยจะสามารถดกตะกอน และเกบกกนาไดบางสวนในชวงฤดแลง ซงมแบบโครงสรางมาตรฐานในการกอสราง แบบท 3 ฝายตนนาลาธารแบบถาวร ขนาด 5 เมตร มลกษณะฝายทสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก คอนกรตอดแรง หรอกออฐถอปน สรางทลาธารกวางไมเกน 5 เมตร ราคา แหงละ 50,000 บาท เนองจากขนาดของลาธารจะกวางขนและปรมาณนาทไหลหลากจะรนแรงเปน

17

ลาดบ จงพฒนารปแบบฝายแมวใหมความแขงแรงมากขน เพอใหสามารถชะลอความรนแรงและเกบกกปรมาณนาทมมากใหอานวยประโยชนไดนานขน ตาแหนงโครงสรางควรสรางบรเวณตอนปลายของลาธารหรอรองนา (second or third order) โดยจะสามารถดกตะกอนและเกบกกนาในฤดแลงไดด สามารถอานวยประโยชนเปนแหลงนาของชมชนไดอกทางหนงดวย ซงมแบบโครงสรางมาตรฐานในการกอสราง 3.4 แนวทางการกอสรางฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา แนวทางการกอสรางฝายตนนาลาธารมแนวทางดงน คอ 3.4.1 การเลอกสถานทกอสราง ในการเลอกจดทกอสรางฝายตนนาลาธาร ปจจยสาคญทควรคานงถงคอประโยชนทจะไดรบจากฝาย ไมวาจะเปนดานการอนรกษตนนา ดานนเวศวทยาปาไม ดานเกษตรกรรมตลอดจนดานชมชน นอกจากนการกาหนดพนททจะกอสรางยงตองขนอยกบสภาพพนท ความจาเปนและความเหมาะสมอน ๆ ประกอบอกดวย 3.4.2 การเลอกวสดสาหรบกอสราง รปแบบของฝายตนนาลาธาร สามารถแบงแยกออกตามวสดทใชในการกอสรางเปน 2 แบบดวยกน คอ วสดทหาไดจากธรรมชาต เชน เศษไม ปลายไม และเศษวชพช หนขนาดตาง ๆ ทหาไดในพนท และวสดทจะตองจดซอ เชน ปนซเมนต เหลกเสน กรวด ทราย การเลอกวสดในการกอสรางขนอยกบชนด ขนาดและวตถประสงค รวมทงสภาพพนท ปรมาณนา และปจจยตางๆ ในแตละจด 3.4.3 การกาหนดขนาดของฝายตนนาลาธาร ขนาดของฝายไมมการกาหนดขนาดตายตว ขนอยกบปจจยตาง ๆ ดงตอไปน 1) พนทรบนาของแตละลาหวย 2) ความลาดชนของพนท 3) สภาพของดนและการชะลางพงทลายของดน 4) ปรมาณนาฝน 5) ความกวาง-ลกของลาหวย 6) วตถประสงคของการกอสราง 3.4.4 การหาจานวนฝายตนนาลาธารทเหมาะสม พงษศกด และ วารนทร (2547) จากผลการศกษาการหาจานวนทเหมาะสมของฝายตนนา เมอนาขอมลความสงทเหมาะสมของฝายตนนา โดยเฉพาะอยางยง ฝายทสรางดวยหนเรยง

18

(loose rock dam) ซงเปนฝายตนนาทนยมสรางกนมานานในประเทศไทย มคาความสงทเหมาะสมเทากบ 0.6 เมตร มาประยกตใชกบกราฟความสมพนธระหวางจานวนฝายตนนา กบความสงของฝายตนนาทมความลาดชนตาง ๆ กน ตามภาพท 3 (Heede,1977) จะพบวาระยะหางทเหมาะสมระหวางฝายตนนา จะมคาเพมมากขนตามการลดลงของความลาดชนของรองนากดเซาะดงรายละเอยดทแสดงใน ตารางท 1

300

270

240

210

180

150

120

90

60

Dam

spacin

g (me

ters)

30

0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.8

Effective dam height (meter)

2%

4%

6%

8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 22%

Gully gradient

ภาพท 3 แสดงความสมพนธระหวางจานวนฝายตนนา กบความสงของฝายตนนาทมความลาดชน ตาง ๆ กน Heede (1977)

19

ตารางท 1 ระยะหางระหวางฝายตนนาทเหมาะสมกบรองนาทมความลาดชนตาง ๆ กน

ความลาดชน (%) ระยะหาง (เมตร) ความลาดชน (%) ระยะหาง (เมตร) 2 98 14 16 4 54 16 14 6 36 18 12 8 27 20 10 10 20 22 8 12 18

3.5. ขอควรคานงในการสรางฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา การสรางฝายตนนาลาธาร ควรมขอคานง ดงน คอ 3.5.1 ควรสารวจสภาพพนท วสดกอสรางตามธรรมชาต และรปแบบของฝายตนนา ลาธารทเหมาะสมกบภมประเทศใหมากทสด 3.5.2 ตองคานงถงความแขงแรงใหมากพอทจะไมเกดการพงทลายเสยหายยามทฝนตกหนกและกระแสนาไหลแรง 3.5.3 ควรกอสรางในบรเวณลาหวยทมความลาดชนตาและแคบ 3.5.4 สาหรบฝายตนนาลาธารแบบกงถาวรและแบบถาวร ควรกอสรางฐานใหลกถงหนดานรองหวย (bedrock) เพอทจะสามารถดกและดงนาใตดนเหนอฝายได 3.5.5 วสดกอสรางฝายตนนาลาธาร ประเภทกงไม ทอนไม ทนามาใชในการสรางใหพจารณาใชเฉพาะไมลมขอนนอนไพรเปนลาดบแรก กอนทจะใชกงไม ทอนไม จากการรดกง ถาจาเปนใหใชนอยทสด 3.5.6 จดลาดบความสาคญของลาหวย และตองพจารณาสภาพแวดลอมและความรนแรงของปญหาในพนทเปนสาคญ หากมสภาพปาทคอนขางสมบรณหรอมตนไมหนาแนน ความจาเปนกจะลดนอยลง อาจจะสรางบางจดเสรมเทานน 3.6. การบารงรกษาฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา เนองจากฝายตนนาลาธารแตละชนด มการใชวสดและมอายการใชงานแตกตางกน วสด แตละอยางทใชอาจเสอมสลายตามธรรมชาต ฉะนนควรมการบารงรกษาใหอยในสภาพทสมบรณ และเปนปกตในแตละปกอนฤดฝนจะมาถง เชน ถาหากเปนฝายเศษไม หรอฝายกระสอบทราย ควรมการซอมแซมเสาหลกและเพมเตมสวนประกอบ

20

ทชารด สวนฝายกงถาวรและฝายถาวรนน ควรหมนตรวจรอยรวซมของนาบนตวฝาย ตลอดจนสงกดขวางทางนาเปนประจาทกป สวนฝายทมวตถประสงคในการเกบกกนาเพอประโยชนดานใดดานหนง ถาหากมตะกอนทบถมมากควรมการขดลอกเพอใหมพนทกกเกบนาไดเพยงพอ 3.7. ประโยชนของฝายตนนาลาธาร สวนจดการทรพยากรตนนา (2547) กลาววา ประโยชนของการสรางฝายตนนา คอ 3.7.1 ลดการชะลางพงทลายของดน และลดความรนแรงของกระแสนาในลาธาร ทาใหระยะเวลาการไหลของนาเพมมากขน เพมความชมชน และกระจายความชมชนออกไปเปนวงกวางในพนททงสองฝงของลาหวย นอกจากนยงชวยเพมปรมาณนาใตดนบางสวนดวย 3.7.2 กกเกบตะกอนและวสดตาง ๆ ทไหลลงมากบนาในลาหวยไดด เปนการชวยยดอายแหลงนาตอนลางใหตนเขนชาลง คณภาพของนามตะกอนปะปนนอยลง 3.7.3 เพมความหลากหลายทางชวภาพและการทดแทนของสงคมพชใหแกพนทโดยรอบ 3.7.4 ทาใหเปนแหลงทอยอาศยของสตวนาและใชเปนแหลงนาเพอการอปโภคบรโภคของมนษยและสตวปาตาง ๆตลอดจนนาไปใชในการเกษตรไดอกดวย 3.7.5 ลดความรนแรงของการเกดไฟปาในฤดแลง

21

อปกรณและวธการ

อปกรณ

1. แผนทภมประเทศมาตราสวน1: 50,000 ของกรมแผนททหาร ระวาง 4840 I, 4840 IV และ 4841 III ลาดบชด L7017

2. ขอมลภาพถายดาวเทยม Landsat5 TM ป พ.ศ. 2543 บรเวณพนททาการศกษา

3. ขอมลชนคณภาพลมนา นาเขาจากแผนทชนคณภาพลมนามาตราสวน 1:50,000 จากสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4. ขอมลขอบเขต 25 ลมนาหลก จากสวนประเมนทรพยากรตนนา สานกอนรกษและจดการตนนา

5. ขอมลการใชประโยชนทดนป พ.ศ.2543 ไดจากการแปลขอมลดาวเทยม Landsat5 ป พ.ศ.2543 มาตราสวน 1:50,000 โดยสานกฟนฟและพฒนาพนทอนรกษ

6. โปรแกรมจดการดานระบบสารสนเทศภมศาสตร Arc/Info, ArcView ,Arc GIS

7. เครองไมโครคอมพวเตอร และอปกรณในการนาเขาและแสดงผล

8. เครองหาพกดจากดาวเทยม (Global Positioning System ; GPS)

9. กลองถายรป

10. แบบบนทกขอมลภาคสนาม

22

วธการ

1. รวบรวมขอมลปฐมภมและทตยภม จากเอกสาร สงพมพ งานวจย ขอมลแผนทใน รปแบบ digital format และขอมลภาพถายดาวเทยม จากหนวยงานตางๆ ทเกยวของ กาหนดขอบเขตพนทศกษาในพนทลมนาของหนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวด นครสวรรค- กาแพงเพชร โดยศกษาจากแผนทภมประเทศมาตราสวน 1 : 50,000 นาเขาโดยวธ digitize on screen

2. จดทาเสนชนความสงจากแผนทภมประเทศ มาตราสวน 1 : 50,000 ทก 20 เมตร นาเขาโดยการ scan แผนทภมประเทศมาตราสวน 1 : 50,000 แลวใชวธการ digitize on screen พรอมทงระบคาความสงของเสนชนความสง

3. จดทาเสนนา นาเขาโดยการ scan แผนทภมประเทศมาตราสวน 1 : 50,000 แลวใช วธการ digitize on screen พรอมใสอนดบของเสนนา

4. นาเขาขอมล digital ตางๆ ทรวบรวมได ไดแก ขอมลชนคณภาพลมนา ขอมลการใชประโยชนทดนป พ.ศ. 2543 ขอมลดานความลาดชน และขอมลอนดบของลาธาร แลวนาขอบเขตพนทศกษาหนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค - กาแพงเพชร มาซอนทบเพอใหไดขอมลเฉพาะพนท

5. กาหนดปจจยทจะใชในการวเคราะหหาพนททเหมาะสมกบการสรางฝายตนนา คอ 1. ปจจยความลาดชนของพนท 2. ปจจยชนคณภาพลมนา 3. ปจจยการใชประโยชนทดน 4. ปจจยเสนลาดบของลาธาร และกาหนดเกณฑการใหคาคะแนนความเหมาะสมของแตละปจจยเพอใชในการวเคราะหขอมลเชงพนท

6.วเคราะหขอมลเชงพนทโดยใชเทคนคการซอนทบ (overlay) ของปจจยทง 4 ปจจย

7. สรปผลและจดทารายงานการศกษา ในรปแบบแผนทและตารางแสดงผล

23

ทตงและลกษณะพนทศกษา

1. ทตงหนวยจดการตนนาขนนาเยน

หนวยจดการตนนาขนนาเยน มขอบเขตพนทอยระหวางละตจดท 15 องศา 45 ลปดา ถง 16 องศา 07 ลปดา เหนอ และลองจจดท 99 องศา 04 ลปดา ถง 99 องศา 23 ลปดา ตะวนออก ครอบคลมแผนทภมประเทศ ลาดบชดท L7017 ของกรมแผนททหารมาตราสวน 1 : 50,000 หมายเลขระวาง 4840 I, 4840 IV และ 4841 III ตงอยในบรเวณพนทปารอยตอซงมพนทครอบคลมสองจงหวดคอจงหวดกาแพงเพชร และจงหวดนครสวรรค เปนสวนหนงของผนปาตะวนตกทมพนทปาสมบรณมากทสดตงแตจงหวดตากจนถงจงหวดกาญจนบร สวนทอยในจงหวดนครสวรรคเรยกวาปาแมวงก - แมเปน สวนทอยในจงหวดกาแพงเพชร เรยกวาปาคลองขลงและปาแมวงก พนทของหนวยครอบคลมอาเภอปางศลาทอง อาเภอขาณวรลกษบร จงหวดกาแพงเพชร และอาเภอแมวงก จงหวดนครสวรรค มเนอททงหมดประมาณ 395,593 ไร หรอ 632.95 ตารางกโลเมตร ตงอยในลมนา นาแมวง ซงเปนลมนาสาขาในลมนาหลกสะแกกรง ดงแสดงในภาพท 4

ภาพท 4 พนทศกษา หนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค-กาแพงเพชร

แม กก

ป ง ว ง

ยม น าน

สาละว น

โขง

ช

ม ลป าส ก

เจ าพระยาท าจ น

แม กลอง

เพชรบ ร ชายฝ งทะเลตะว นออก

ชายฝ งทะเลตะว นตก

ภาคใต ฝ งตะว นออก

ตาป

ทะเลสาบสงขลา

ป ตตาน

ปราจ นบ ร โตนเลสาบ

สะแกกร ง

25 ล มน ำหล กของประเทศไทย

4840 I4840 IV

4841 II4841 III

หน วยจ ดการต นน ำข นน ำเย น

24

ผลการศกษา การวเคราะหขอมลเชงพนทเพอหาพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนา ในพนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน โดยใชเทคนคของระบบ GIS ในการรวบรวมขอมลเพอสรางเปนฐานขอมลเชงพนท ชนตางๆ ไดแก ขอบเขตหนวยจดการตนนาขนนาเยน เสนชนความสง เสนลานา ชนคณภาพลมนา การใชประโยชนทดนปาไม ป พ.ศ. 2543 กาหนดเกณฑการใหคาคะแนนปจจยตางๆ โดยใชแนวคดทวา พนททมความลาดชนสง อยในพนทชนคณภาพลมนาชนท 1 และชนท 2 เปนพนทเสอมโทรมหรอไรราง และอยบรเวณเสนลานาลาดบท 1 และ 2 เปนพนททสมควร จะไดรบการคดเลอกใหสรางฝายตนนาลาธารเปนอนดบแรก กาหนดใหคาคะแนนความเหมาะสมของแตละปจจย ไดเปน 4 = เหมาะสมมาก 3 = เหมาะสมปานกลาง 2 = เหมาะสมนอย และ 1 = ไมเหมาะสม รายละเอยดดงแสดงในตารางท 2 และนาเอาชนขอมลทใหคาคะแนนความเหมาะสมแลว มาใชในการวเคราะหหาพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนา โดยใชเทคนคการซอนทบระหวางขอมลเชงพนท ของชนขอมลทง 4 ชนขอมล คอ ชนขอมลชนคณภาพลมนา ชนขอมลความลาดชนของพนท ชนขอมลผลการจาแนกประเภทการใชประโยชนทดน และ ชนขอมลเสนลาดบของลาธาร ซงไดผลการวเคราะหดงน ตารางท 2 เกณฑการประเมนหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนาลาธาร

มาก 4

ปานกลาง 3

นอย 2

ไมเหมาะสม 1

ชนคณภาพลมนา ชน 1-2 ชน 3 ชน 4 ชน 5

ลกษณะสงปกคลมดน ไรราง, ทงหญา, ปาทฟนฟตามธรรมชาต

ปาเตงรง ปาเบญจพรรณ ปาดบเขา, ปาดบแลง

ความลาดชนของพนท > 55% 35-55% 12-35% 0-12%

ลาดบของลาธาร ลาดบท 1-2 ลาดบท 3 ลาดบท 4 ลาดบท 5

คะแนนรวม 12-16 8-12 4-8 0-4

ทมา : ดดแปลงจากวทยา (ม.ป.ป.)

ความ เหมาะสม ปจจย

25

1. ปจจยดานชนคณภาพลมนา

จากการวเคราะหขอมลโดยใชเทคนคดานGIS ในการซอนทบของชนขอมลแผนท การจาแนกชนคณภาพลมนา ของสานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม กบขอบเขตของหนวยจดการตนนาขนนาเยน พบวาพนทตนนาลาธาร (พนท ชน 1 และ ชน 2) ในพนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน ซงถอวาเปนพนททเหมาะสมมากในการสรางฝายตนนาลาธาร มพนทมากทสด คดเปนเนอท 500.60 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 79.09 ของพนทหนวยฯ สวนใหญอยทางดานทศเหนอ ทศใต และทศตะวนตกของพนทหนวยฯ รองลงไปไดแก พนททเหมาะสมปานกลางซงเปนพนทชนคณภาพท 3 มเนอท 76.13 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 12.03 พนททเหมาะสมนอย เปนพนทชนคณภาพท 4 มเนอท 47.12 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 7.44 และพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร คอ พนทชนคณภาพท 5 มเนอท 9.10 ตารางกโลเมตร หรอรอยละ 1.44 ของพนทหนวยฯ รายละเอยดดงแสดงตาม ตารางท 3 และภาพท 5

ตารางท 3 คาคะแนนความเหมาะสมและพนทของชนคณภาพลมนา

คาคะแนนความเหมาะสม ชนคณภาพลมนา พนท (ตร.กม.) รอยละของพนท ไมเหมาะสม (1) ชน 5 9.10 1.44 เหมาะสมนอย (2) ชน 4 47.12 7.44

เหมาะสมปานกลาง (3) ชน 3 76.13 12.03 เหมาะสมมาก (4) ชน1 - 2 500.60 79.09

พนทรวม 632.95 100.00

26

ภาพท 5 แผนทชนคณภาพลมนา หนวยจดการตนนาขนนาเยน

2. ปจจยดานการใชประโยชนทดน

จากการศกษาของปจจยดานการใชประโยชนทดน พบวา สงปกคลมดนทเปน ไรราง, ปาทฟนฟตามธรรมชาต, พนทเกษตรกรรม, ทงหญา, ทตงชมชน ซงถอวามคาคะแนนความเหมาะสมมากในการสรางฝายตนนาลาธาร มเนอท 21.81 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 3.45 ของพนทหนวยฯ สงปกคลมดนทเปนปาเตงรงซงถอวามคาคะแนนความเหมาะสมปานกลาง มเนอท

27

7.31 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 1.15 ของพนทหนวยฯ สงปกคลมดนทเปนปาเบญจพรรณ ซงมคาคะแนนความเหมาะสมนอย มเนอท 446.90 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 70.61 ของพนทหนวยฯ และสงปกคลมดนทเปนปาดบเขาและปาดบแลง ซงถอวาเปนพนทไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร มเนอท 156.93 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 24.79 ของพนทหนวยฯ รายละเอยดดงแสดงในตารางท 4 และภาพท 6

ตารางท 4 คาคะแนนความเหมาะสมและพนทการใชประโยชนทดน

เนอท คาคะแนนความเหมาะสม สงปกคลมดน

ตร.กม. รอยละ ไมเหมาะสม(1) ปาดบแลง ปาดบเขา 156.93 24.79 เหมาะสมนอย(2) ปาเบญจพรรณ 446.90 70.61

เหมาะสมปานกลาง(3) ปาเตงรง 7.31 1.15 เหมาะสมมาก(4) ไรราง, ปาทฟนฟตามธรรมชาต, พนท

เกษตรกรรม, ทงหญา, ทตงชมชน 21.81 3.45

รวม 632.95 100

28

ภาพท 6 แผนทการจาแนกการใชประโยชนทดนปาไม ป 2543 หนวยจดการตนนาขนนาเยน

3. ปจจยดานความลาดชน (Watershed Elevation)

จากการศกษาพบวา คาระดบความลาดชนมากกวา 55 เปอรเซนต ซงถอวาเปนพนททมคาคะแนนความเหมาะสมมากในการสรางฝายตนนาลาธาร มเนอท 75.06 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 11.86 ของพนทหนวยฯ คาระดบความลาดชน 35-55 เปอรเซนต ซงเปนพนททมคาคะแนนความเหมาะสมปานกลาง มเนอท 192.40 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 30.40 ของพนท

29

หนวยฯ คาระดบความลาดชน12-35 เปอรเซนต ซงเปนพนททมคาคะแนนความเหมาะสมนอย มเนอท 249.16 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 39.36 ของพนทหนวยฯ และคาระดบความลาดชน 0-12 เปอรเซนต ซงเปนพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธารมเนอท 116.33 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 18.38 ของพนทหนวยฯ รายละเอยดดงแสดงในตารางท 5 และภาพท 7

ตารางท 5 คาคะแนนความเหมาะสมและพนทเปอรเซนตระดบความลาดชน

เนอท คาคะแนนความเหมาะสม

ระดบความลาดชน(เปอรเซนต) ตร.กม. รอยละ

ไมเหมาะสม(1) 0 – 12 เปอรเซนต 116.33 18.38 เหมาะสมนอย(2) 12 – 35 เปอรเซนต 249.16 39.36

เหมาะสมปานกลาง(3) 35 – 55 เปอรเซนต 192.40 30.40 เหมาะสมมาก(4) มากกวา 55เปอรเซนต 75.06 11.86

รวม 632.95 100

30

ภาพท 7 เปอรเซนตความลาดชน พนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน

4. ปจจยดานเสนลาดบของลานา

จากการศกษาพบวาหนวยจดการตนนาขนนาเยน ประกอบดวยลาธาร 5 อนดบ เปนลาธารอนดบท 1 และ ลาธารอนดบท 2 ซงถอวาเปนเสนลาดบนาทมคาคะแนนความเหมาะสมมากในการสรางฝายตนนาลาธาร จานวน 263 สาย รองลงไป ไดแก เปนลาธารอนดบท 3 เปนเสนลาดบนาทมคาคะแนนความเหมาะสมปานกลาง จานวน 56 สาย ลาธารอนดบท 4 เปนเสนลาดบนา

31

ทมคาคะแนนความเหมาะสมนอย มจานวน 29 สาย และลาธารอนดบท 5 เปนเสนลาดบนาทไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร มจานวน 7 สาย รวมความยาวของลาธารทงหมด 536.034 กโลเมตร ดงแสดงในตารางท 6 และภาพท 8

ตารางท 6 คาคะแนนความเหมาะสมและจานวนเสนลาดบของลาธาร

คาคะแนนความเหมาะสม

ลานาอนดบท จานวนลาธาร(สาย) ความยาวลาธาร(กม.)

ไมเหมาะสม(1) 5 7 20.769 เหมาะสมนอย(2) 4 29 36.617

เหมาะสมปานกลาง(3) 3 56 75.400 เหมาะสมมาก(4) 1 – 2 263 403.246

รวม 355 536.034

32

ภาพท 8 เสนลาดบของลาธาร พนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน

ผลการศกษาโดยการซอนทบระหวางขอมลเชงพนทของชนขอมลทง 4 ชนขอมล คอ ชนขอมลชนคณภาพลมนา ชนขอมลความลาดชนของพนท ชนขอมลผลการจาแนกประเภทการใชประโยชนทดน และและชนขอมลเสนลาดบของลาธาร พบวา พนททเหมาะสมมากสาหรบสรางฝายตนนาลาธารของหนวยจดการตนนาขนนาเยน ซงมผลรวมของคะแนนทง 4 ปจจยอยในชวง 12-16 คะแนน มพนททงหมด 53.32 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 8.42 ของพนทหนวยฯ

33

พนทสวนใหญอยบรเวณทางดานทศเหนอของหนวยฯ ซงเปนพนทชนคณภาพลมนาท 1 มความลาดชนสง การใชประโยชนทดนสวนใหญเปนพนทเสอมโทรม ไรรางและเปนปาทกาลงฟนฟตามธรรมชาต พนททมความเหมาะสมปานกลาง มผลรวมของคะแนนอยในชวง 8-12 คะแนน มพนทมากทสดจานวน 488.64 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 77.20 ของพนทหนวยฯ สวนใหญอยทางดานทศเหนอ ทศใต และทศตะวนตกของพนทหนวยฯ พนททมความเหมาะสมนอย มผลรวมของคะแนนอยในชวง 4-8 คะแนน มพนท 84.66 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 13.38 ของพนทหนวยฯ อยบรเวณตอนกลางของพนท สวนใหญเปนพนทราบรมลานา และพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร มผลรวมของคะแนนอยในชวง 0-4 คะแนน มพนท 6.33 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ1.00 ของพนทหนวยฯ อยบรเวณทางดานทศตะวนออกของหนวยฯ สภาพพนทเปนปาเบญจพรรณทคอนขางสมบรณ มความลาดชนตา และอยใกลกบทตงชมชนรายละเอยดดงแสดงในตารางท 7 และภาพท 9-13

ตารางท 7 คาคะแนนความเหมาะสมของพนท ในการสรางฝายตนนาลาธาร หนวยจดการตนนา

ขนนาเยน

เนอท คาคะแนนความเหมาะสมของพนท ตร.กม. รอยละ

ไมเหมาะสม ( 0 – 4 ) คะแนน 6.33 1.00 เหมาะสมนอย ( 4 - 8 ) คะแนน 84.66 13.38

เหมะสมปานกลาง ( 8 - 12 ) คะแนน 488.64 77.20 เหมาะสมมาก ( 12 - 16 ) คะแนน 53.32 8.42

รวม 632.95 100

34

ภาพท 9 บรเวณพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธารของหนวยจดการตนนาขนนาเยน

35

ภาพท 10 บรเวณพนททเหมาะสมมากในการสรางฝายตนนาลาธาร

เหมาะสมมาก

36

ภาพท 11 บรเวณพนททเหมาะสมปานกลางในการสรางฝายตนนาลาธาร

เหมาะสมปานกลาง

37

ภาพท 12 บรเวณพนททเหมาะสมนอยในการสรางฝายตนนาลาธาร

เหมาะสมนอย

38

ภาพท 13 บรเวณพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร

ไมเหมาะสม

39

สรปผลการศกษา การวเคราะหหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนา ในพนทหนวยจดการตนนา ขนนาเยน โดยประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร ใชชนขอมลขอบเขตลมนาของหนวยจดการตนนาขนนาเยน นามาวเคราะหโดยเทคนคการซอนทบ (overlay) กบชนขอมลการจาแนกชนคณภาพลมนา ขอมลการจาแนกประเภทการใชประโยชนทดน ขอมลความลาดชน และขอมลเสนลาดบของลาธาร กาหนดเกณฑการใหคาคะแนนปจจยตางๆ โดยใชแนวคดทวา พนททมความลาดชนสง อยในพนทชนคณภาพลมนาชนท 1 และชนท 2 เปนพนทเสอมโทรมหรอไรราง และอยบรเวณเสนลานาลาดบท 1 และ 2 เปนพนททสมควรจะไดรบการคดเลอกใหสรางฝายตนนาลาธารเปนอนดบแรก กาหนดใหคาคะแนนความเหมาะสมของแตละปจจย ไดเปน 4 = เหมาะสมมาก 3 = เหมาะสม 2 = เหมาะสมนอย และ 1 = ไมเหมาะสม และนาเอาชนขอมลทใหคาคะแนนความเหมาะสมแลว มาใชในการวเคราะหหาพนททเหมาะสมในการสรางฝายตนนา โดยใชเทคนคการซอนทบระหวางขอมลเชงพนทของชนขอมลทง 4 ชนขอมล คอ ชนขอมลชนคณภาพลมนา ชนขอมลความลาดชนของพนท ชนขอมลผลการจาแนกประเภทการใชประโยชนทดน และชนขอมลเสนลาดบของลาธาร สามารถสรปผลไดดงน พนททเหมาะสมมากสาหรบสรางฝายตนนาลาธารของหนวยจดการตนนาขนนาเยน ซงมผลรวมของคะแนนทง 4 ปจจยอยในชวง 12-16 คะแนน มพนททงหมด 53.32 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 8.42 ของพนทหนวยฯ พนทสวนใหญอยบรเวณทางดานทศเหนอของหนวยฯ ซงเปนพนทชนคณภาพลมนาท 1 มความลาดชนสง การใชประโยชนทดนสวนใหญเปนพนททเสอมโทรม ไรราง และเปนปาทกาลงฟนฟตามธรรมชาต พนททมความเหมาะสม ปานกลาง มผลรวมของคะแนนอยในชวง 8-12 คะแนน มพนทมากทสดจานวน 488.64 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 77.20 ของพนทหนวยฯ สวนใหญอยทางดานทศเหนอ ทศใต และ ทศตะวนตกของพนทหนวยฯ พนททมความเหมาะสมนอย มผลรวมของคะแนนอยในชวง 4-8 คะแนน มพนท 84.66 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 13.38 ของพนทหนวยฯ อยบรเวณตอนกลางของพนท สวนใหญเปนพนทราบรมลานา และพนททไมเหมาะสมในการสรางฝายตนนาลาธาร มผลรวมของคะแนนอยในชวง 0-4 คะแนน มพนท 6.33 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 1.00 ของพนทหนวยฯ อยบรเวณทางดานทศตะวนออกของหนวยฯ สภาพพนทเปนปาเบญจพรรณ ทคอนขางสมบรณ มความลาดชนตา และอยใกลกบทตงชมชน

ผลจากการวเคราะหขอมล สามารถนาไปใชประโยชนในการคดเลอกพนททเหมาะสม เพอกาหนดใหเปนพนทเปาหมายในการสรางฝายตนนาลาธารของหนวยจดการตนนาขนนาเยน จงหวดนครสวรรค - กาแพงเพชร ตอไป

40

ขอเสนอแนะ

จากการศกษาการวเคราะหหาพนททเหมาะสมเพอสรางฝายตนนาลาธาร ในพนทหนวยจดการตนนาขนนาเยน โดยประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตร ในครงน มขอเสนอแนะและการนาไปประยกตใช คอ

ในการศกษาครงน ดาเนนการเฉพาะขอมลดานทรพยากรกายภาพ ทเปนขอมลเชงพนทในระบบสารสนเทศภมศาสตรทสามารถรวบรวมได แตในการวเคราะหลมนายงมปจจยอนๆทตองนามาพจารณาในการคดเลอกพนทหรอจดทเหมาะสมในการสรางฝายตนนา ไดแก ลกษณะของพนทจรงทจะดาเนนการกอสรางฝาย เพอดลกษณะขนาดความกวาง ความลกของลาหวยทจะสรางฝายวามความเหมาะสมหรอไมเพยงใด วสดธรรมชาตทมในพนท เสนทางคมนาคมเขาถงในพนท ความตองการและการไดรบประโยชนของประชาชนในพนท เปนตน นอกจากน เพอใหการสรางฝายตนนาเกดผลประโยชนสงสดและมความยงยน จะตองสรางฝายใหเปนระบบ(series) โดยสรางฝายตนนาแบบผสมผสานบรเวณตอนบนของลาธารหรอรองนา(first order) สรางฝายตนนาแบบกงถาวรบรเวณตอนกลางของลาธาร (second order) และสรางฝายตนนาแบบถาวรบรเวณตอนกลางหรอตอนลางของลาธาร (second or third order) เพอใหการอนรกษและฟนฟพนทตนนาลาธารเปนไปอยางมประสทธภาพและยงยนตลอดไป

41

เอกสารอางอง เกษม จนทรแกว. 2539. หลกการจดการลมนา (Principles of Watershed Management). ภาควชา

อนรกษวทยา คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 789 น. กรมวชาการเกษตร. 2544. Geographic Information System and Remote Sensing, แหลงทมา: http://www.doa.go.th/gis/, 5 เมษายน 2545. โครงการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2541. คมอฝกอบรมระบบสารสนเทศภมศาสตร

(Arcview version 3.0) สาหรบการวางแผนการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. สานกงานปลดกระทรวงมหาดไทย กระทรวงมหาดไทย, กรงเทพฯ.

จรณธร บญญานภาพ. 2541. การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอกาหนดพนทเสยงตอก ารบ ก รกของ เขตร กษาพนธ ส ตว ป าห ว ยข าแข ง . วทย านพนธป รญญาโท . มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

นพนธ ตงธรรม. 2544. การใชประโยชนลมนาภเขาอยางยงยนในสภาวะการเปลยนแปลงภมอากาศโลก. เอกสารประกอบการบรรยายการประชมสมมนา เรอง “การจดการลมนา ตนนา และปลายนาในการจดการปาอนรกษ สหลกการและแนวปฏบตใหม”. สถาบนวชาการนานาชาต มหาวทยาลยเชยงใหม, จงหวดเชยงใหม. 29 น.

นวต เรองพานช. 2547. หลกการจดการลมนา. ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 453 น. พงษศกด วทวสชตกล และวารนทร จระสขทวกล. 2547. การหาจานวนทเหมาะสมของฝายตนนา

เอกสารเผยแพรท 3/2547 สถานวจยลมนาหวยหนดาด. 7 น.

ประทป รงโรจนารกษ. 2545. การประเมนพนทปาไมในลมนาแมกก: กรณศกษาการใชงานขอมลรบรจากระยะไกลและการวเคราะหดวยระบบสารสนเทศภมศาสตรเพอการวางแผน. ฝายสารวจและวางแผน, สวนอนรกษตนนา, สานกอนรกษทรพยากรธรรมชาต, กรมปาไม กรงเทพฯ. 60 น.

วทยา นวปราโมทย. ม.ป.ป. การวเคราะหหาพนทเหมาะสมเพอการสรางฝายตนนาลาธาร: กรณศกษาลมนาแมสา. ศนยภมสารสนเทศเพอการจดการตนนา, สานกอนรกษและจดการ ตนนา, กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช, กรงเทพฯ. 22 น.

วเชยร จาฎพจน. 2542. ระบบสารสนเทศภมศาสตร (Geographic Information System : GIS), ภาควชาธรณศาสตร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร,

แหลงทมา : http://www.rs.psu.ac.th/gis/1 intro_gis.htm, 1 เมษายน 2545.

42

สวทย อองสมหวง. 2542. การประยกตใชระบบสารสนเทศภมศาสตรทางดานปาไม. สวนวเคราะหทรพยากรปาไม, สานกวชาการปาไม กรมปาไม, กรงเทพฯ. 65 น. สวนอนรกษตนนา. 2541. สวนอนรกษตนนา พ.ศ.2541. สานกอนรกษทรพยากรธรรมชาต กรมปาไม กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพฯ. 7 น. สวนจดการทรพยากรตนนา. 2547. คมอการกอสรางฝายตนนาลาธาร(CHECK DAM) สวนจดการ

ทรพยากรตนนา สานกอนรกษและจดการตนนา กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ. 47 น.

สานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม. 2544. แผนทการกาหนดชนคณภาพลมนาดวยระบบดจตอล. สถาบนทรพยากรชายฝง มหาวทยาลยสงขลานครนทร, จงหวดสงขลา. 64 น.

สานกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 2548. มตคณะรฐมนตรทเกยวของ กบการกาหนดชนคณภาพลมนา. กองประสานการจดการทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอม สานกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. 412 น. อนชต รตนสวรรณ. 2544. การประยกตระบบสารสนเทศภมศาสตรและการสารวจระยะไกล ใน

การศกษาผลกระทบจากการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนตอปรมาณนาทา บรเวณลมนาแมแจม จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณทต (การจดการลมนา). บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 100 น.

อภนนท ขอพร. 2542. การจดทาฐานขอมลสวนอนรกษตนนาดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร. ฝายสารวจและวางแผน, สวนอนรกษตนนา, สานกอนรกษทรพยากรธรรมชาต กรมปาไม, กรงเทพฯ. 113 น.

Eiumnoh, A. 2000. Integration of Geographic Information System (GIS) and Satellite Remote Sensing (SRS) for Watershed Management. Asian Institute of Technology, Pathumthani, Thailand.

Langbein, W.B. & Iseri, K.T. 1995. General Introduction and Hydrologic Definitions. United States Department of the Interior, Geological Survey. http://water.usgs.gov/wsc/glossary.html

43

ภาคผนวก

ภาคผนวก มาตรการการใชทดน

ชนคณภาพลมนา มาตรการการใชทดนในพนทลมนาภาคตะวนตก ภาคกลาง ปาสกฯ หมายเหต

1. ชน1A 1.1 ในพนทลมนาชนน ไมใหมการใชพนทในทกกรณ ทงน เพอรกษาไวเปนพนทตนนาลาธารอยางแทจรง 1. พนทลมนาชนท 1 หมายถง พนทภายในลมนาทควร1.2 ใหหนวยงานทเกยวของบารงรกษาธรรมชาตทมอยและระงบการอนญาตทาไมโดยเดดขาด จะตองสงวนรกษาไวเปนพนทตนนาลาธารโดยเฉพาะและใหดาเนนการปองกนและปราบปรามการลกลอบตดไมทาลายปาอยางเขมงวดกวดขน เนองจากลกษณะและคณสมบตทอาจมผลทางสงแวดลอม1.3 บรเวณพนทใดทไดกาหนดเปนลมนาชนท 1 เอาไวแลว หากภายหลงตรวจสอบพบวาเปนทรกรางวางเปลา จากการเปลยนแปลงการใชทดนไดงายและรนแรง โดยมหรอปาทถกทาลาย ใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการปลกปาทดแทนและระงบการอนญาตทาไมโดยเดดขาด คาดชนชนคณภาพลมนาทคานวณไดจากสมการนอยกวา 1.501.4 พนทลมนาชนนเปนเขตปาสงวนแหงชาตหรอปาทคณะรฐมนตรมมตใหจาแนกเปนพนทปาไมถาวร ไมวาพนทจะมปาหรอไมมปาปกคลมกตาม ในพนทลมนาชนท 1ถามราษฎรบกรกใชประโยชนเพอการเกษตรกรรมใหดาเนนการดงน จะแบงออกเปน 4 ระดบยอย คอ 1.4.1 กรณมราษฎรบกรกกอน พ.ศ. 2531 ใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการควบคมมใหมการขยาย 1.1 พนทลมนาชนท 1เอ หมายถงพนทลมนาชนท 1 ขอบเขตการใชประโยชนทดนเพมขน และดาเนนการโยกยายราษฎรภายในเวลาทเหมาะสม พรอมทงจดหา ทยงคงสภาพปาสมบรณปรากฎอยในปพ.ศ. 2531 ซงจาเปนพนททากนในพนทอนใหกบราษฎรเหลานนดวย จะตองสงวนรกษาไวปนพนทตนนาลาธารและเปนทรพยากร 1.4.2 กรณทราษฎรบกรกตงแต พ.ศ. 2531 ใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการโยกยายราษฎรเหลานน ปาไมของประเทศออกจากพนทโดยเรว 1.2 พนทลมนาชนท 1เอเอม 1(AM) หมายถงพนทศกยภาพ1.5 หากมการอนญาตใหเอกชนใชประโยชนทดนเพอกจการตางๆ โดยถกตองตามกฎหมายไปกอนทจะม แรหนปนและหนประดบชนดหนออนและแกรนตทรฐมขอผกพนการกาหนดชนคณภาพลมนา เมอสนนตสมพนธกบทางราชการแลวไมใหมการตออายใบอนญาตอกเวนแต เปนประทานบตร รวมถงพนททไดรบความเหนชอบกบรายงานกรณทเปนนโยบายของรฐบาล การวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมของโครงการแลว กอนคณะ

ขอเสนอและมาตรการการใชทดนในเขตลมนาภาคตะวนตก ภาคกลางและลมนาปาสก ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท 21 กมภาพนธ 2538


1.6 กรณทเปนแหลงแรหนปนเพออตสาหกรรมปนซเมนตและหนประดบชนดหนออนและ รฐมนตรมมตเหนชอบกบการกาหนดชนคณภาพลมนาตะวนตกหนแกรนต ซงรฐมขอผกพนเปนประทานบตร หรอพนททไดรบความเหนชอบกบรายงานการ ภาคกลาง และลมนาปาสก ตลอดจนกรณทไดรบการอนญาตวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมโครงการแลว กอนคณะรฐมนตรมมตเหนชอบกบการกาหนดชน ใหมการขยายและจดตงโรงงานกอนมตคณะรฐมนตรเมอวนทคณภาพลมนาภาคตะวนตก ภาคกลาง และลมนาปาสก จกตองดาเนนการดงน 11 มถนายน 2534 ในพนทลมนาซงยงคงสภาพปาสมบรณ 1.6.1 เจาของโครงการจะตองปฎบตตามมาตรการทกาหนดในรายงานการวเคราะห ปรากฎอยในป พ.ศ.2531ผลกระทบสงแวดลอม ตลอดจนมาตรการการปองกนแกไขผลกระทบสงแวดลอมโครงการอยางเครงครด 1.6.2 ในสวนของเสนทางเขาพนทโครงการ ใหใชเสนทางเดมทมอยแลว สาหรบพนททจาเปน ตองสรางเสนทางใหม ใหกอสรางเปนเสนทางลาลองโดยถางพนทปากวางไมเกน 3 เมตร โดยจะตองมมาตรการปองกนการชะลางพงทลายของดนในระหวางการกอสราง และชวงใชงานทเหมาะสมและเมอไมมสทธฟองรองเรยกคาเสยหายใดๆ ทงสน 1.6.3 เจาของโครงการจะตองรายงานผลการดาเนนงานตามมาตรการการปองกนแกไขผลกระทบสงแวดลอมจากการดาเนนงานโครงการตอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต อยางนอยปละ 1 ครง และหากการตดตามตรวจสอบพนทประทานบตรพบวา ผรบประทานบตรละเลยไมปฎบตตามมาตรการดงกลาว ใหสวนราชการทมหนาทเกยวของเพกถอนประทานบตรได โดยผรบประทานบตรไมมสทธฟองรองเรยกคาเสยหายใด ๆ ทงสน


1.6.4 ในกรณทตรวจสอบพนทและประเมนผลแลวปรากฎวา พนทโครงการใดกอใหเกดปญหามลพษ ซงมแนวโนมทจะรายแรงถงขนาดเปนอนตรายตอสขภาพอนามยของประชาชน หรออาจกอใหเกดผลกระทบเสยหายตอคณภาพสงแวดลอมจนไมสามารถแกไขหรอยากแกการปรบปรงใหอยในมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมได ผรบประทานบตรจะตองหยดดาเนนการโดยทนท ทงนใหเปนไปตามความมาตรา 9 แหง พ.ร.บ. สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 โดยผรบประทานบตรไมมสทธฟองรองเรยกคาเสยหายใด ๆ ทงสน1.7 สาหรบพนทศกยภาพแรทรฐยงมขอผกพน การพจารณาใชประโยชนพนทควรพจารณาเปนกรณๆ ไปโดยรวมกนพจารณาระหวางหนวยงานทเกยวของและใหนาเสนอคณะรฐมนตรพจารณาเปนรายๆ ไป โดยใหความสาคญกบพนทแหลงแรหนปน ซงเปนวตถดบเพอการผลตของอตสาหกรรมซเมนตรวมทงพนทแหลงหนประดบชนดหนออนและแกรนต ทรฐไดอนญาตใหมการขยายและจดตงโรงงานกอนมตคณะรฐมนตร เมอวนท 11 มถยายน 2534 ทงนจะตองพจารณาถงปรมาณแรสารอง รวมทงกาลงการผลตของโรงงาน ตลอดจนพนทศกยภาพแรทอยในพนทลมนาชนอนกอนดวย1.8 กรณพนททไดรบอนญาตใหทาการระเบดและยอยหนมากอน ตอมาพนทตดอยในเขตลมนาชนท 1เอ เมอหมดอายไมอนญาตใหตออายอก


2. ชน1B 2.1 พนทใดทมการเปลยนสภาพ เพอประกอบการเกษตรกรรมรปแบบตางๆ ไปแลว โดยไมรวมถงการ 2.1 พนทลมนาชนท 1บ หมายถง พนทลมนาชนท 1 ปลกสรางสวนปา ใหหนวยงานทเกยวของรวมกนพจารณาดาเนนการกาหนดการใชทดนใหสอดคลอง ซงสภาพปาสวนใหญในพนทไดถกทาลาย ดดแปลงกบนโยบายของรฐทางดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม หรอเปลยนแปลงไปเพอพฒนาการใชทดนเปนรปแบบอนๆ2.2 บรเวณใดทไดรบการพฒนาเพอทาแหลงพกผอนหยอนใจในรปแบบตางๆ ไปแลวหากจะมการปรบปรง กอนหนาป พ.ศ.2531 และการใชทดนหรอพฒนาการใชรปเปลยนแปลงใดจะตองดาเนนการวางแผนการใชทดนใหสอดคลองกบสภาพธรรมชาตในลกษณะทเอออานวย แบบตางๆ ทดาเนนการไปแลวจะตองมมาตราการการควบคมตอการรกษาดลยภาพของลกษณะทางนเวศวทยาและการอนรกษทรพยากรธรรมชาต เปนพเศษ2.3 การใชประโยชนพนทลมนาตามขอ 2.1 หรอขอ 2.2 ทอยในเขตปาสงวนแหงชาตหรอปาทคณะรฐมนตร 2.2 พนทลมนาชนท 1บเอม (1BM) หมายถง มมตใหจาแนกเปนพนทปาไมถาวร ใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการใหเปนไปตามความในขอ 1.4 พนทศกยภาพแรหนปนและหนประดบชนดหนออนและ2.4 บรเวณพนทใดซงเปนทรกรางวางเปลาและไมมการใชประโยชน ใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการ หนแกรนตทรฐมขอผกพนเปนประทานบตร รวมถงพนทปลกปาฟนฟสภาพตนนาลาธารอยางรบดวน และระงบการอนญาตการทาไมโดยเดดขาด ทไดรบความเหนชอบกบรายงานการวเคราะหผลกระทบ2.5 ในกรณตองมการกอสรางถนนผานเขาไปในพนทลมนาชนน หนวยงานทเกยวของหรอเจาของโครงการ สงแวดลอมของโครงการแลว กอนคณะรฐมนตรมมตเหนจะตองจดใหมการทารายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมของโครงการเพอรกษาทรพยากรธรรมชาต ชอบกบการกาหนดชนคณภาพลมนาภาคตะวนตก และสงแวดลอมของพนท เสนอตอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตเพอพจารณา ภาคกลาง และลมนาปาสก ตลอดจนกรณทไดรบอนญาตให2.6 ในกรณทมความจาเปนตองอนญาตใหประทานบตร หรอตออายประทานบตรการทาเหมองแร มการขยายและจดตงโรงงานกอนมตคณะรฐมนตร เมอวนทใหกระทรวงอตสาหกรรมพจารณาเสนอคณะรฐมนตรอนมตเปนรายๆ ไป 11 มถนายน2534 ในพนทลมนา ซงสภาพปาสวนใหญไดถก


2.7 พนทประทานบตร ทไดการทาเหมองแรแลว ทาลายดดแปลง หรอเปลยนแปลงไปเพอพฒนาการใชทดนรป 2.7.1 ผรบประทานบตรจะตองรายงานผลการดาเนนงานตามมาตราการการปองกนแกไข แบบอน กอนหนาป พ.ศ. 2531และลดผลกระทบสงแวดลอมจากาการดาเนนงานโครงการตอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต อยางนอยปละหนงครง และหากการตดตามตรวจสอบพนทประทานบตรพบวา ผรบประทานบตรละเลยไมปฏบตตามมาตรการดงกลาว ใหสวนราชการทมหนาทเกยวของเพกถอนประทานบตรได โดยผรบประทานบตรไมมสทธฟองรองเรยกคาเสยหายใด ๆ ทงสน 2.7.2 ในกรณทตรวจสอบพนทและประเมนผลแลวปรากฎวา พนทประทานบตรใดกอใหเกดปญหามลพษ ซงมแนวโนมทจะรายแรงถงขนาดเปนอนตรายตอสขภาพอนามยของประชาชนหรออาจกอใหเกดผลกระทบเสยหายตอคณภาพสงแวดลอมจนไมสามารถแกไข หรอยากแกการปรบปรงใหอยในมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมได ผประทานบตรจะตองหยดดาเนนการโดยทนท ทงนใหเปนไปตามความในมาตรา 9 แหง พ.ร.บ. สงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 โดยผรบประทานบตรไมมสทธฟองรองเรยกคาเสยหายใด ๆ ทงสน 2.8 ในกรณหนวยงานราชการใดมความจาเปนตองใชทดนอยางหลกเลยงไมไดในโครงการทมความสาคญ ตอเศรษฐกจและความมนคงของชาตแลว ใหสวนราชการเจาของโครงการจดทารายงานการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมของโครงการ ตงแตในระยะทาการศกษาความเหมาะสมของโครงการ เสนอคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต และหนวยงานทเกยวของเพอพจารณา


2.9 สาหรบพนทศกยภาพแรทรฐยงไมผกพน การพจารณาใชประโยชนพนท ควรพจารณาเปนกรณๆ ไป โดยรวมกนพจารณาระหวางหนวยงานทเกยวของ ใหนาเสนอคณะรฐมนตรพจารณาเปนรายๆ ไปโดยใหความสาคญกบพนทแหลงแรหนปน ซงใชเปนวตถดบเพอการผลตของอตสาหกรรมซเมนต รวมทงแหลงหนประดบ ชนดหนออนและหนแกรนต ทรฐไดอนญาตใหมการขยายและจดตงโรงงานกอนมตคณะรฐมนตรเมวนท 11 มถนายน 2534 ทงนจะตองพจารณาถงปรมาณแรสารอง รวมทงกาลงการผลตของโรงงาน ตลอดจนพนทศกยภาพแรทอยในพนทลมนาชนอนกอนดวย2.10 กรณพนทไดรบใหทาการระเบดและยอยหนมากอนและตดอยในพนทลมนาชนท1 ใหพจารณาตออายการอนญาตไดอก 1 ครง เปนครงสดทายระยะเวลา 5 ป นบตงแตคณะรฐมนตรมมตเหนชอบกบการกาหนดชนคณภาพลมนาภาคตะวนตก ภาคกลาง และลมนาปาสก2.11 การใชประโยชนพนทลมนายอยอยางอนๆ โดยเอกชนในทดนของรฐทขอใหม ไมสมควรอนญาต เวนแตกรณทเปนนโยบายของรฐ และใหนาเสนอคณะรฐมนตรพจารณาเปนรายๆ ไป2.12 หากมการอนญาตใหเอกชนใชประโยชนทดนเพอกจกรรมตางๆ โดยถกตองตามระเบยบและกฎหมายไปกอนทจะมการกาหนดชนคณภาพลมนา เมอสนนตสมพนธกบทางราชการแลว ไมควรใหตออายการอนญาตอก เวนแตกรณทเปนนโยบายของรฐบาล และใหนาเสนอคณะรฐมนตรพจารณาเปนรายๆ ไป


3. ชน2 3.1 การใชพนททากจการปาไม เหมองแร หรอกจการอนทมความสาคญทางเศรษฐกจควรอนญาตใหได 3. พนทลมนาชนท 2 หมายถง พนทภายในลมนาแตจะตองมการควบคมวธการปฎบตในการใชทดนเพอการนนๆ อยางเขมงวดกวดขน และเปนไปตามระเบยบ ซงมคาดชนชนคณภาพลมนาทคานวณไดจากสมการอยปฎบตของทางราชการ เพอมใหเกดความเสยหายแกพนทตนนาลาธาร และพนทตอนลางอยางเดดขาด ระหวาง 1.55 ถง 2.55 โดยลกษณะทวไปมคณภาพเหมาะ3.2 ควรหลกเลยงการใชทดนเพอกจกรรมทางเกษตรกรรม ตอการเปนตนนาลาธารในระดบรองลงมา และสามารถนามา3.3 ใหหนวยงานทเกยวของดาเนนการปลกปาในบรเวณทถกทาลายโดนรบดวน ใชประโยชนเพอกจการทสาคญได เชน การทาเหมองแร เปนตน3.4 หากมการอนญาตใหเอกชนใชประโยชนทดนเพอกจกรรมตางๆ โดยถกตองตามระเบยบและกฎหมายไปกอนทจะมการกาหนดชนคณภาพลมนา หนวยงานทเกยวของจะตองควบคมหรอใหคาแนะนาวธปฏบตในการใชประโยชนทดนเพอการนนๆ เพอมใหเกดความเสยหายแกพนทตนนาลาธารและพนทตอนลาง

4. ชน3 4.1 การใชพนททากจการปาไม เหมองแร หรอกจการอนๆ อนญาตใหได แตตองมการควบคมวธปฎบต 4. พนทลมนาชนท 3 หมายถง พนทภายในลมนาอยางเขมงวด ใหเปนไปตามหลกอนรกษดนและนา ซงมคาดชนชนคณภาพลมนาทคานวณไดจากสมการอยระหวาง4.2 การใชทดนเพอการเกษตรกรรม 2.55 ถง 3.55 โดยลกษณะทวไปสามารถใชประโยชนทงกจการ (ก) บรเวณทมดนลกนอยกวา 50 เซนตเมตร ทไมเหมาะกบกจการดานการกสกรรมสมควรใชเปน ทาไม เหมองแร และการปลกพชกสกรรมประเภทไมยนตนไดพนทปาไมหรอทงหญาเลยงสตว (ข) บรเวณทมดนลกมากกวา 50 เซนตเมตร ใหใชเปนบรเวณทปลกไมผล ไมเศรษฐกจ และพชเศรษฐกจยนตนอนๆ ไดตามความเหมาะสม แตตองใชมาตราการการอนรกษดนและนาทถกตอง


5. ชน4 5.1 การใชพนททาเหมองแร ปาไม และกจการอนๆ ใหอนญาตไดตามปกต โดยใหถอปฎบตตามระเบยบของ 5. พนทลมนาชนท 4 หมายถงพนทภายในลมนาทางราชการโดยเครงครด ซงมคาดชนชนคณภาพของลมนาทคานวณไดจากสมการอย5.2 การใชทดนเพอการเกษตรกรรม ระหวาง 3.55 ถง 4.75 และสภาพปาไดถกบกรกแผวถางเปน (ก) บรเวณทมความลาดชน 18 - 25 เปอรเซนต และดนลกนอยกวา 50 เซนตเมตร สมควรใชเปน พนทใชประโยชนเพอกจการพชไรเปนสวนมากพนทปาไมและไมผล โดยมการวางแผนใชทดนตามมาตราการการอนรกษดนและนา (ข) บรเวณทมความลาดชนระหวาง 6-18 เปอรเซนต ควรจะใชเพาะปลกพชไร ไมเศรษฐกจ อนๆโดยมมาตราการการอนรกษดนและนา

6. ชน5 6.1 การใชพนททากจการเหมองแร การเกษตรกรรม ปาไม และกจการอนๆ ใหอนญาตไดตามปกต 6. พนทลมนาชนท 5 หมายถง พนทภายในลมนา6.2 การใชทดนเพอการเกษตรกรรม ซงมคาดชนชนคณภาพลมนามากกวา 4.75 ขนไป (ก) บรเวณทมดนลกนอยกวา 50 เซนตเมตร ควรใชเปนพนทในการปลกพชไร ปาเอกชน ไมผล ลกษณะโดยทวไปเปนทราบหรอทลม หรอเนนลาดเอยงเลกและทงหญาเลยงสตว หรอไมกใชเปนทพกผอนหยอนใจ นอย และสวนใหญปาไมไดถกบกรกแผงถางเพอประโยชน (ข) บรเวณทมดนลกมากกวา 50 เซนตเมตร ควรใชเปนพนทปลกขาวและพชไร และ ดานการเกษตรกรรม โดยเฉพาะทานาและกจการอนๆ ไปแลวตองระมดระวงดแลรกษาอยางสมาเสมอ6.3 ในกรณทจะใชทดนชนคณภาพน เพอการอตสาหรรมและการจดตงชมชนหรอกจกรรมอนๆควรหลกเลยงพนททมศกยภาพทางการเกษตรกรรมสง6.4 การใชทดนเพอกจการใดๆ ในพนทลมนาชนนทอยในบรเวณทไดรบการจาแนกเขตการใชประโยชนทดนในปาชายเลน ตามมตคณะรฐมนตรเมอวนท 15 ธนวาคม 2530 นน ใหเปนไปตามมตคณะรฐมนตรดงกลาว

application of geographic information system for analysis...

Documents