4

5

Yeni şeyler keşfetmenin ne kadar heyecan verici olduğunu hiç düşündünüz mü?

Çevremizi incelemek, derinlemesine düşünmek, sorular sormak, ilişkiler kurmak, denemeler yapmak ve tutkuyla bir işin peşine düşmek müthiş bir yolculuktur. Bu yolculuk sırasında merak ettiğimiz pek çok sorunun yanıtını ararız. Bazen aradığımız yanıtları bulur bazen de bulamayabiliriz. Ancak çözüm yollarını keşfetmeye çalıştıkça yeni şeyler öğrenir ve öğrendiklerimizin de keyfini yaşarız.

Dünyamızı düşünün! Eski zamanlardan beri insanların hayal ettiklerini hatta yapılamaz denilen şeyleri merak duygusuyla gerçekleştirdiklerini görürsünüz. Evrenin derinliklerini, gezegenleri, doğayı, uçakları, makineleri, robotları ve daha pek çok şeyi merakla keşfettiler. İnanılmaz güçleri olan süper kahramanlar gibi…

Merakı yakalayabilmek için araştırma yapmak, sorgulamak, gözlemlemek ve tahmin yürütmek önemli stratejilerdir. Çünkü daha derinlemesine çalışırsınız.

KEŞİF YOLCULUĞU

6

Peki, böyle sistemli ve detaylı bir çalışmaya başlamak için nasıl bir yol izleyebilirsiniz?

Kendinize “Merak Ediyorum” panosu hazırlayarak işe başlayabilirsiniz. Albert Einstein’ın da bize hatırlattığı gibi “En büyük buluşlar ‘merak ediyorum’ sözüyle başlar…”

Her gün neleri merak ettiğinizi küçük not kâğıtlarına yazarak panonuza asın. Merak ettiğiniz her şeyde düşüncelerinizi özgür bırakın. Önce genel olarak merak ettiğiniz konuları belirleyin. Daha sonra bu konularla ilgili merak ettiğiniz soruları sıralayın. Yazdığınız soruların “yanıtlanabilir” ya da “test edilebilir” olup olamayacağı üzerinde düşünün. Sizce kaç tanesi araştırılabilir?

Sonra istediğiniz konuyu ve soruyu seçip sınıfınızda arkadaşlarınızla ya da öğretmenlerinizle tartışın. Tartışmaya başlarken önemli olan şeyin soruların yanıtını bilmek olmadığını yalnızca keşfetme isteğinin ve merak duygusunun önemli olduğunu belirtin. Sonra belirlediğiniz konuda, arkadaşlarınızın da merak ettikleri sorularını ekleyin. Bir süre sonra sorular çoğaldıkça yaptığınız işin ne kadar heyecan verici olduğunu fark edeceksiniz. Tartışma sonrasında öğrenmek istediklerinizi görebilir ve sorularınızı nasıl yanıtlayabileceğiniz üzerinde de düşünebilirsiniz.

Tartışma bitiminde sınıfınıza da bir merak ediyorum panosu hazırlayın, her gün yeni belirleyeceğiniz konuları ve soruları panoya asmaya devam edin.

7

Bu çalışmada olduğu gibi merak etme ve soru sorma bilimsel düşünme alışkanlıklarının temelini oluşturur. İyi tanımlanmış sorular sormak, bilim okuryazarlığının önemli bir bileşenidir.

Merak duygusu kendi yürüteceğiniz bilimsel çalışmaların ortaya çıkması için kullanılabilecek bir sıçrama tahtasıdır. Abraham Heschel’in dediği gibi: “MERAK, bütün bilgilerin kaynağıdır.”.

8 İllüstrasyon: Anıl Tortop

Keşif yapmak için her zaman çok uzaklara gitmene gerek yoktur. Kendini keşfederek işe başlamaya ne dersin?

Vücudunu dikkatlice incelediğinde keşfedilmeyi bekleyen pek çok ayrıntıyı bulabilirsin. Saçlarında, kulaklarında, gözlerinde,

ellerinde ya da ayaklarında...

Acaba ayağın kaç santimetre, boyun kaç santimetre uzunluğunda?

Saçlarının uzunluğunu hiç merak etmiş miydin?

10İllüstrasyon: Bengi Gencer

Böyle bir araştırma için ailendeki kişilerin ya da arkadaşlarının ayak ve boy uzunluklarını ölçerek veriler toplamaya başlayabilirsin.

Topladığın verileri bir grafikte gösterip, farklılıkları ve benzerlikleri karşılaştırabilirsin.

Ayak uzunluklarını düşündüğünde sence insanların ve hayvanların bedensel hareketleri nasıl bir değişiklik gösterir?

Ayak uzunluğunla boy uzunluğun arasında bir ilişki var mı? Sence bu ilişki bütün insanlarda aynı mıdır?

Hımm haydi ölçmeye

başlayalım!

11

KEŞFET!

Yakın çevreni, farklı şekillerde yeniden keşfetmeye ne dersin?

Hemen gözlerini kapat ve masanın üzerindeki ya da odanın içindeki nesnelere dokun. Nesnelerin nerede olduklarını, neye benzediklerini, sertliklerini ya da yüzeylerinin nasıl olduğunu, sıcaklıklarını, ağırlıklarını, hareket edip etmediklerini ya da esnekliklerini anlamaya çalış.

Gözlerini açtığında gözlemlediğin ortamın ya da nesnenin başka hangi özelliklerini fark ettin?

Şimdi yeniden gözlerini kapat. Etrafını yalnızca dinleyerek keşfetmeye çalış. Gözlerini açtığında bulunduğun yerde daha önce dikkatini çekmeyen sesleri fark ettin mi?

Peki, bir de çevreni koklayarak keşfetsen nasıl olur? Her denemede ne tür değişiklikler gözlemledin?

12İllüstrasyon: Bengi Gencer

Bulduklarını büyütecin içine not et.

13

Etrafındaki bir yerin haritasını hazırlayarak arkadaşlarınla eğlenceli bir keşif oyunu oynayabilirsin.

Bunun için önce haritasını çizeceğiniz yere karar verin. Odanız, sınıfınız ya da oyun oynamak için gittiğiniz bir bahçe olabilir. Belirlediğiniz yerin haritasını birbirinize göstermeden, ayrı ayrı hazırlamaya dikkat edin.

1Neredesiniz?Önce haritanızı çizmek istediğiniz yeri dikkatlice gözlemleyin.

Haritayı hazırlamak için şunları yapabilirsiniz:

14İllüstrasyon: Bengi Gencer

Ne kadar küçültmelisiniz?Acaba bulunduğunuz yer yukarıdan nasıl görünür? Haritasını çizmek istediğiniz yeri kağıda küçülterek yerleştirmeye çalışın.

Hangi sembolleri kullanacaksınız?Haritada çarpı, kare, daire gibi şekilleri ya da çizimi kolay sembolleri önemli yerleri göstermek için kullanabilirsiniz. Örneğin odanızdaki, sınıfınızdaki eşyaları, çevrenizdeki evleri, ağaçları haritanızda sembollerle gösterebilirsiniz.

Eskimiş görünüm?İsterseniz haritanızı bir çay bardağı soğuk kahveyle ıslatarak hem eski hem de sararmış bir görüntü verebilirsiniz. Tıpkı kâşiflerin haritası gibi…

Oyuna başlamak için:

Her biriniz gizlemek istediğiniz birer nesne seçin. Örneğin sevdiğiniz bir

oyuncak gizli nesneniz olabilir.

Seçtiğiniz nesneleri nerede gizlemek istediğinize karar verin ve saklayın.

Kendi haritanız üzerinde, sakladığınız yeri işaretleyin.

Haritalarınızı kendi aranızda değişerek diğer arkadaşınızın gizli nesnesini

bulmaya çalışın.

Acaba?

Kim, hangi haritada defineye daha kolay ulaştı?

Haritayı kullanırken ne tür ipuçlarına ihtiyaç duydunuz?

Haritada defineyi bulmana en çok yardımcı olan sembol ne oldu?

Ortak kullanılan semboller oldu mu?

Gerçek haritalarda da bu tür semboller var mıdır?

Haritayı kare bir kağıda çizmeyi deneyin. Dikdörtgen bir kağıda çizmekle

kare kağıda çizmek arasında nasıl farklılıklar var?

15

2

3

4

Gökyüzünü incelemek pek çok insanın hoşuna gider. Çünkü gökyüzünde keşfedilmeyi bekleyen şeyler vardır. Astronomlar gökyüzündeki cisimleri çıplak gözle ya da teleskoplarla gözlemleyerek keşif yaparlar. Sen de her akşam düzenli olarak yapacağın gökyüzü gözlemleri ve tutacağın kayıtlarla

Ay’ın hareketiyle ilgili keşif yapabilirsin.

Akşamları gökyüzüne baktığında Ay evin hangi penceresinden görünüyor? Farklı pencerelerden bakarak Ay’ın hangisinden daha iyi göründüğünü

belirleyebilirsin.

Belirlediğin pencereye arkasını gösteren ince bir kâğıt yapıştır. Her akşam saat 9.00 olduğunda kalemini al, pencereye koş.

Saati kaçırırsan sonuçların değişebilir.

Yapıştırdığın kâğıdın arkasından bakarak Ay’ı aynen gördüğün gibi çiz.

Bir hafta boyunca penceredeki kağıdın yerini değiştirmeden yaptığın

çizimlerin kayıtlarını tut.

Bakalım nasıl bir sonuca ulaşacaksın?

Ay her gece aynı yerde miydi?

Ay’ın görüntüsünde nasıl bir değişiklik oldu?

Her gün aynı saatte gözlem yapmak neden önemlidir?

Sen gökyüzünde başka neleri keşfetmek isterdin?

16

Şimdi gökyüzünde yeni bir şey keşfettiğini hayal et.

Hayal ettiğini çizerek bizimle paylaş.

17

Keşif araçları bilim insanlarının merak ettikleri, keşif sırasında zorlandıkları yerlerde kullandıkları araçlardır. Bu araçlar keşfedilecek ortamın özelliklerine ve yapacakları görevlere göre tasarlanır.

Örneğin; denizin derinliklerini, yeni gezegenlerin yüzeylerini, hayvanların göç yollarını, karanlık mağaraları hatta Mısır Piramitlerinin gizli geçitlerini keşfetmek için kullanılır.

Sen de önce keşfetmek istediğin bir yer belirle. Hayal gücünü kullanıp belirlediğin yerin özelliklerini ortaya çıkaracak keşif aracını tasarla.

18

İllüstrasyon: Bengi Gencer

Tasarımını bir kâğıt üzerine çizebilir ya da çevrendeki malzemeleri kullanarak bir modelini

yapabilirsin. Tasarladığın keşif aracının çizimini ya da modelinin fotoğrafını bizimle paylaşabilirsin.

Bunun için şu sorular üzerinde düşün:

Nereyi keşfedeceksin?

Neler bulmayı hayal ediyorsun?

Keşif aracının özellikleri neler olabilir?

Ne tür görevler yapabilir?

Ne tür bilgiler toplayabilir?

Bilgileri toplamak için nasıl bir yol izleyebilir?

Topladığı bilgileri bilim insanlarına nasıl aktarabilir?

19

Keşif aracımız için bir sembol tasarladık. Bu sembolün şeklini gizledik.

Yandaki bulmacada 5 çember ve her bir çemberin üzerinde 12 nokta var. Bu noktaları kalem kullanarak birleştirdiğinde gizlediğimiz şekli bulacaksın.

Noktaları birleştirirken şu kuralları takip et:Birinci çemberde noktaları 1’er atlayarak birleştir. Şöyle ki; birinci noktayla üçüncü noktayı, üçüncü noktayla beşinci noktayı birleştir. Böylece birer atlamış olursun. Çemberlerdeki noktaları verilen kurallara göre birleştirirken başladığın noktaya geri gelirsen ve hala birleştirilmemiş noktalar olursa, birleştirilmemiş noktalarda kuralı tekrar ederek devam et.

İkinci çemberde noktaları 2’şer atlayarak birleştir.

Üçüncü çemberde noktaları 3’er atlayarak birleştir.

Dördüncü çemberde noktaları 4’er atlayarak birleştir.

Beşinci çemberde noktaları 5’er atlayarak birleştir.

20

Her bir çemberdeki kuralı tamamladıktan sonra çemberlerin altındaki numaralara göre de sırasıyla tüm çemberleri birleştir. Bu şekillerin

içlerini boyayarak sembolü renklendir. Böylece keşif aracımızın sembolünü bulacaksın.

Çemberlerdeki nokta sayısı daha az ya da daha çok olsaydı nasıl şekiller

elde ederdin?

Şekillerle noktaların sayısı arasında bir ilişki bulabilir misin?

21

1. çember

2. çember

3. çember

4. çember 5. çember

Kendi odanda bir gökyüzü yaratmaya ne dersin?

El fenerini kutuya yaklaştırıp uzaklaştırdığında neleri gözlemledin?

Farklı renklerde yıldızlar elde etmek istesen neler yapabilirsin?

El fenerinin ışığını azaltıp arttırdığında neleri gözlemledin?

Odan tamamen karanlık olduğunda kutunun altına el fenerini yerleştir. Fenerin ışığını tavana yansıt. Böylece tüm yıldızları

odanın tavanında görmüş olursun.

Boş bir kutunun üzerine istediğin takım yıldızının (örneğin büyük ayı, küçük ayı, çoban, tavşan...) şeklini çiz. Kutunun üzerinde,

yıldızların olduğu yerlere delikler aç.

22

Yeterince büyük bir kutu kullanırsan odanın tavanı gerçekten gökyüzüne benzeyebilir.

23İllüstrasyon: Bengi Gencer

Oyuna başlamadan önce bir grup olun ve çember halinde oturun.

İçinizden birini ebe seçin. Ebeyi sizi duymaması için gruptan uzaklaştırın.

Oyunun amacı ebenin, oyuncuların belirlediği kuralı sorular sorarak bulmasıdır.

Ebe istediği soruyu sorabilir. Ancak oyuncular yanıtları belirledikleri kurala göre verirler. Şöyle ki; ebenin sorduğu soruları sağ tarafınızdaki kişiymiş gibi yanıtlamak bir kural olabilir.

Ebe oyundaki kuralı bulana kadar oyunculara soru sormaya devam eder. Kuralın ne olduğunu bulmak için de verilen yanıtları dikkatlice takip eder.

Oyunu başka hangi kurallarla oynayabilirsiniz?

24

Bulduğunuz en eğlenceli kuralı bizimle

paylaşabilirsiniz.

Kuralı daha kolay bulabilmek için nelere dikkat ettiniz?

Ebenin soracağı sorulara bir sınırlama getirseniz kuralı

bulmak kolay olur mu?

25İllüstrasyon: İrem Demirezer

26

27

İllüstrasyon: Yusuf Gencer

Via Tower İş Merkezi No:7/35 06530 Söğütözü / Ankara Tel: +90 (0312) 219 03 19 Faks: +90 (0312) 219 03 21www.arastirmacicocukmerkezi.org iletisim@acm-tr.org

Keşif herkesle aynı şeyi görüp, kimsenin aklına gelmeyeni

düşünmektir.

Albert Szent-Gyorgyi