araŞtirma ve deĞerlendİrmeler · rebileceğini belirtmiştir.12 bu kararın hemen arkasından...

HUKUK ALANINDA ARAŞTIRMA VE

DEĞERLENDİRMELER

Kitap Adı : Hukuk Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler

İmtiyaz Sahibi : Gece KitaplığıGenel Yayın Yönetmeni : Doç. Dr. Atilla ATİK Kapak&İç Tasarım : Melek ZORLUSOYSosyal Medya : Arzu ÇUHACIOĞLUYayına Hazırlama : Gece Akademi Dizgi Birimi

Yayıncı Sertifika No : 15476Matbaa Sertifika No : 34559

ISBN : 978-605-7631-59-6

Editör (ler)

Doç. Dr. Mehmet Deniz YENER

The right to publish this book belongs to Gece Kitaplığı. Citation can not be shown without the source, reproduced in any way without permission. Gece Akademi is a subsidiary of Gece Kitaplığı.

Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı’na aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. Gece Akademi, Gece Kita-plığı’nın yan kuruluşudur.Birinci Basım/First Edition ©Mart 2019/Ankara/TURKEY ©copyright

Gece Publishing ABD Adres/ USA Address: 387 Park Avenue South, 5th Floor, New York, 10016, USATelefon/Phone: +1 347 355 10 70

Gece AkademiTürkiye Adres/Turkey Address: Kocatepe Mah. Mithatpaşa Cad. 44/C Çankaya, Ankara, TRTelefon/Phone: +90 312 431 34 84 - +90 555 888 24 26

web: www.gecekitapligi.com –– www.gecekitap.come-mail: [email protected]

İÇİNDEKİLER

CHAPTER 1: ABADKararlarıTemelindeYeniKısıtlamaGetirmeYasağıveVizeYükümlülüğüÜzerineBirDeğerlendirme

TolGACANDAN .....................................................................5

CHAPTER 2: SosyalGüvenlikveSosyalHimzetMevzuatlarıArasındakiİlişki:TürkiyeÖrneği

CİHANSerHATKArT,YuSufCANÇAlIŞIr ....................17

ABAD Kararları Temelinde Yeni Kısıtlama Getirme

Yasağı ve Vize Yükümlülüğü Üzerine Bir Değerlendirme

Tolga CANDAN1

1 Dr. Öğr. Üyesi, Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi

CHAPTER1

Tolga CANDAN 7

1. GİRİşTürkiye- Avrupa Birliği (AB) İlişkileri denildiğinde Türkiye ka-

muoyu açısından en çok dikkat çeken konuların başında AB’ye üyeülkelerinTürkvatandaşlarınauyguladığıvizepolitikasıgelmektedir.1 ÖzellikleAB’ye adayülkeler arasında, vatandaşlarına Schengenvize-si uygulanan tekdevletinTürkiyeCumhuriyeti olmasıda, bu sorunuTürkvatandaşlarıaçısındandahaanlaşılmazhalegetirmektedir.2ÖteyandanTürkiye-ABortaklıkhukukuaçısındandamevcutvizeuygula-masısorunlugözükmektedir.ÖzellikleAvrupaBirliğiAdaletDivanı’nın(ABAD)bellikategoridekiTürkvatandaşlarınayönelikABülkelerita-rafındanuygulananvizeninortaklıkhukukunaaykırılıkteşkilettiğineilişkinönemliiçtihadıoluşmuştur.3

Ayrıca AB ile Türkiye arasında 1996 yılından beri devam edenGümrükBirliği çerçevesinde,malların serbest dolaşımı açısından bumalların üreticisi konumunda olan Türk vatandaşlarına yönelik vizeuygulamaları,ayrıcaortakticaretiolumsuzetkileyenfaktörlerdenbi-

1 1Aralık2009tarihindeyürürlüğegirenlizbonAntlaşması ileAvrupaTop-luluklarınınüçsütunluyapısıkaldırılmıştır.BumakaledeterminolojikbirliksağlanmakamacıylaAvrupaBirliğikavramı,dahaöncekidönemlerdekikav-ramlarıdakapsayacakşekildekullanılacaktır.

2 2018yılıitibariyleAB’yeadayülkelerArnavutluk,Karadağ,Makedonya,Sır-bistanveTürkiye’dir.[http://ec.europa.eu/environment/enlarg/candidates.htm]erişimtarihi26.11.2018.

3 Türk vatandaşlarının Serbest Dolaşımına İlişkin ABAD Kararlarının Türkçe çevirileriiçinbkz.CAN,Hacı:“Türkiye-AvrupaTopluluğuortaklıkHukukundaKişilerinSerbestDolaşımı”,ToBBYay.2006-31,İzmir2006;ÖZKAN,Işıl:“TürkVatandaşlarınınAvrupaÜlkelerineGirişHakkıveVizeSorunu”DokuzeylülÜniversitesiHukukfakültesiDergisiCilt:9,ÖzelSayı,2007,s.409-446;KÖKTAŞ,Arif:“AvrupaTopluluklarıAdaletDivanı’nınSoysalveSavatlıKararı:TürkVatandaşlarıABÜlkelerineGirişteVizeAlmalıMı?”,ulusla-rarasıHukukvePolitika,Sayı:19,2009,s.23-38;NAS,Çiğdem:“Türkiye-ABİlişkilerindeGeriKabulveVizeSerbestliği:HareketliliğinYönetimi”,MarmaraAvrupaAraştırmalarıDergisi,Cilt23,Sayı:2,2015,s.169-186;KÖSe,İsmail:“AvrupaBirliği’ninMülteciAçma-zıveTürkiye-AvrupaBirliğiGeriKabulAnlaşması”,elektronikSiyasetBilimiAraştırma-larıDergisi,Sayı12,2016,s.1-26;ÖNer,N.AslıŞirin:“VizesizAvrupa”Hayalmi?:Avru-paBirliği-TürkiyeİlişkilerindeVizeKonusununDeğerlendirilmesi”,Türkiye-AlmanyaAraştırmalarıDergisi,6(1-2),2017,s.1-22; erDeNİr,Burak:“Vize”,içindeB.AkçayveS.AkgülAçıkmeşe(der.),YarımAsrınArdındanTürkiye-ABİlişkileri:Tarihçe,Teoriler,Kurumlar,Politikalar,(Ankara:SeçkinYayınları),2013,s.472-496;AlTuN,Altun:“AB’ninVizePolitikasıBağlamındaSığınmacılarınDurumuveTürkiye-ABGeriKabulAntlaşma-sı”,InternationalJournalofAcademicValueStudies,2(2),20016,s.36-47;TeZCAN,er-cüment:“AvrupaBirliğiAdaletDivanı’nınDemirkanKararıveTürkVatandaşlarınınABÜyesiÜlkelerdeHizmetAlımı”,BİlİG,Yaz2006,Sayı78,s.37-71; GÖÇMeN,İlke:“YargıAracılığıylaVizesizAvrupaHayalmi?”,GüncelHukuk (6/114),2013, s.52-54;PINAr,Hamdi: “freedom to provide services” or “Dienstleistungsverkehrsfreiheit” or “libreprestationdesservices”or“hizmetinserbestdolaşımı”:uniformInterpretation”.AnkaraBarreview(3/2),2010,s.75-85;CANDAN,Tolga:“ATAD’ınSonKararlarıIşığındaortak-lıkİlişkisindeYerleşmeHakkıveSerbestDolaşım”, AvrupaBirliği’ninGüncelSorunlarıveGelişmeler,BelginAkçay,SevilayKahraman,SanemBaykal(editörler),Ankara:SeçkinYayıncılık,2008,s. 349-361.AKTAr,Cengiz,“VatandaşınVizesizSeyahatHakkı,BirTür-kiyeDramı(I)”,http://www.birikimdergisi.com/guncel-yazilar/8751/vatandasin-vize-siz-seyahat-hakki-bir-turkiye-drami-i#.XfldSlwzbn0.erişimtarihi26.11.2018.

Hukuk AlAnındA Araştırma ve değerlendirmeler8

risiolarakdikkatçekmektedir.4ÖteyandanVizeücretlerivevizebaşvurusürecindeyaşananolumsuzluklar,TürkVatandaşlarınındaAB’yeüyelikkonusundakidestekleriniolumsuzetkileyenenönemliunsurolarakkar-şımıza çıkmaktadır.5 Bu çalışmada Türk kamuoyunda büyük heyecanlakarşılanan2009 tarihliABAD’ ınSavatlı- Soysal Kararı sonrası10yıllıkdönem içerisinde vize konusunda ortaya çıkan gelişmeler, Adalet Diva-nı’nınkararlarıkapsamındaelealınmayaçalışılacaktır.Bunedenleözel-likle2013sonrasıSuriye’deyaşanançatışmavesavaşnedeniyleyaşananyoğungöçdalgasısonucundaortayaçıkanveTürkiye-ABİlişkilerineyenibiryaklaşımgetirenGeriKabulAnlaşmasıvevizemuafiyetisürecibuça-lışmadaincelenmeyecektir.

2. VİzE YÜKÜmLÜLÜğÜ NE zAmAN BAşLADı?

2. Dünya savaşı sonrası Avrupalı devletlerin vatandaşlarına seyahatkısıtlamalarınıkaldırmalarınayönelikenönemligirişim,13Aralık1957tarihindeAvrupaKonseyiÜyesiDevletlerArasındaKişilerinSerbestDo-laşımına İlişkinAvrupaAnlaşmasının imzalanmasıdır.6Türkiyede1961yılındabuanlaşmayatarafolmuştur.YinedahasonrakidönemdeAvrupaülkelerininartanişgücüaçığınıkapatmakamacıylaanlaşmayaptığıdev-letlerinbaşındaTürkiyeCumhuriyetigelmektedir.7BudurumAvrupaül-4 BukonudadiğerbiralanıdaTürkiye’denmallarıtaşıyantırlarayöneliktaşımakotalarıoluş-turmaktadır.Konuyailişkingüncelgelişmeleriçinbkz.CANDAN,Tolga:“Türkiye-ABortak-lıkHukukundaSonGelişmeler:ABAD’ınC-65/16Sayılı“İstanbullojistikltd.”KararıHak-kındaBirDeğerlendirme”,DicleHukukfakültesiDergisi,2018,Cilt23,Sayı38,s.149–171.

5 İktisadiKalkınmaVakfı tarafındanyürütülenbirproje çerçevesindekurulanşikâyethattıaracılığıylaikiayiçerisinde1000kadarşikâyetTCvatandaşlarıtarafındaniletilmiştir.İKV,VİZeŞİKÂYeTHATTIProjesiraporu,İKV,Sayı:227,2010.

6 Almanya,Avusturya,Belçika,fransa,İtalya,lüksemburgveYunanistantarafındanimzalananbuanlaşma,tarafdevletvatandaşlarınındiğerdevletlerinülkelerine90günekadargeçerlibirseyahatbelgesi ilevizesizgirebilmesiserbestisiniöngörmekteydi.Anlaşmadaaynıza-mandatarafdevletlerekamudüzeni,kamugüvenliğivesağlığıgerekçesiylevizesizseyahathakkınakısıtlamagetirmeimkanıdatanınmıştır.Anlaşmametniiçinbkz.Councilofeuropa,europeanAgreementonregulationsgovernintheMovementofPersonsbetweenMemberStatesoftheCouncilofeuropa,[https://rm.coe.int/CoerMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680064588]erişimtarihi26.11.2018.

7 1961 yılında Federal Almanya ile başlayan işçi alımına ilişkin anlaşmalar dizisi, sırasıyla 1964 yı-lında Avusturya, Belçika, Hollanda, 1965 yılında Fransa ve 1967 yılında İsveç’le devam etmiştir. İmzalan anlaşmalar sayesinde binlerce Türk vatandaşı işçi olarak bu ülkere gitmiştir. “misafir işçi” diye nitelendirilen Türk vatandaşlarının hukuki durumu için bkz. KÖKTAŞ, Arif: “Avrupa Birli-ğinde İşçilerin Serbest Dolaşım Hakkı ve Türk Vatandaşlarının Durumu”, Nobel, Ankara, 1999; ULUÇ, Çağatay: “Avrupa Birliğinde İşçilerin Serbest Dolaşımı ve Türk İşçilerinin Durumu”, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 16, 2009, s. 1-19; YÜKSEL, Saadet: “Av-rupa Birliğinde İşçilerin Serbest Dolaşımı ve Türk İşçilerinin Statüsü”, İstanbul, Arıkan Basım, 2007; KURZİDEM, Clemens: “Das assoziationsrechtliche Aufenthaltsrecht türkischer Staatsan-gehöriger im Spiegel der neueren Rechtsprechung”, ZAR, Heft 4, 2010, s. 121-127; DEMİRAY, Volkan: “Avrupa Birliği’nde İşçilerin Serbest Dolaşım Hakkı ve Türk İşçilerinin Durumu”, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı AB Koordinasyon Dairesi Başkanlığı, Yayınlanmış Uz-manlık Tezi, Mart 2014; ÖZCÜRE, Gürol: Avrupa Birliği- Türkiye Vize Serbestisi Diyaloğu, Geri Kabul Anlaşması ve Suriyeli Sığınmacıların Türk İşgücü Piyasasında Çalışma Hakları, Ataturk University Journal of Economics & Administrative Sciences, 2016, Cilt. 30 Sayı 5, s.1415-1435; SEVİMLİ, Ahmet/REÇBER, Sercan: “Avrupa Birliği’nde İşçilerin Serbest Dolaşım Hakkı ve Türk İşçilerin Serbest Dolaşım Hakkı”, İÜHFM, C. LXXII, S. 2, s. 391-440.

TolgaCANDAN 9

kelerindeçalışanTürkvatandaşlarının sayısınınmilyonları aşmasınayolaçmıştır.8Busüreç5ekim1980tarihinde12eylülaskeridarbesisonrasıTürkiye’dengelensiyasisığınmacısayısındakiartışakarşı,Al-manya’nın1953tarihli ikilivizeanlaşmasınıfeshederek,1957tarihliABKonseyiAnlaşması’nın7.maddesi çerçevesindeTürkvatandaşla-rına vize uygulamaya başlamasıyla sona erdi. Almanya’yı takip edendiğerdevletlerdebenzergerekçelerleTürkvatandaşlarınavizeuygu-lamaya başladılar.9 Dolayısıyla bugün tartıştığımız vize yükümlülüğükonusununbaşlangıcınıbuolayınbaşlattığınısöylemekçokyanlışol-mayacaktır.

Daha sonraki dönemde Avrupa Birliği üye devletlerinin üçüncüdevlet vatandaşlarına yönelik ortak vize uygulamalarını düzenlemekvekendiaralarındaiçsınırkontrollerinikaldırmakamacıyla1985yı-lındaimzaladıklarıSchengenAnlaşmasıyla,Türkvatandaşlarınayöne-likuygulananvizeyükümlülüğünündahadakurumsalhalegeldiğinigörmekteyiz.10 Bu çerçevede AB’nin 3. devlet vatandaşlarına yönelikvize uygulamalarını ortaklaştırmak amacıyla çıkardığı 15Mart 2001tarihli 539/2001 sayılıKonseyTüzüğü,TürkvatandaşlarınınABüyedevletlerinevizesizseyahatininönündekihukukiengelolarakkarşımı-zaçıkmaktadır.11

3. VİzEsİz sEYAHAT mÜmKÜN mÜ? ABAD’ ıN sA-VATLı-soYsAL KARARı VE soNRAsıTürkvatandaşlarınınortaklıkhukukunadayanarakyürüttüğüvize-

sizseyahathakkınailişkinmücadeleninseyriniadetabirtrafiklamba-sının ışıklarınabenzetebiliriz.1987yılındaAdaletDivanı’nınDemirel Kararında belirtiğiüzereAB’nin tarafolduğuuluslararasıanlaşmala-rın,dolayısıylaTürkiye-AB ileortaklıkhukukudabukapsamdayeralmaktadır,üyedevletlerinulusalmahkemeleriönündebireylertara-fından ileri sürebileceği haklar içeren doğrudan etkili hükümler içe-

8 KÖKTAŞ,s.98vd.9 GroeNeNDIJK,Kees/GuIlD,elsbeth:“VisaPolicyofMemberStatesandtheeuTowardsTurkishNationalsAfterSoysal”, İKV,No:257,2012, s.82vd. [https://www.ru.nl/pub-lish/pages/547463/soysal.report.pdf]erişimtarihi26.11.2018.

10 14 Haziran 1985 tarihinde imzalanan Schengen Anlaşmasına başlangıçta Almanya,fransa, Belçika, Hollanda ve lüksemburg taraf olmuşlardır. 1999 yılında AmsterdamAntlaşmasıileABmüktesebatınadahiledilenAnlaşmayaşuandaBirleşikKrallık,İrlan-da,Kıbrıs,Bulgaristan,romanya,Hırvatistandışındakalan tümABüyesidevletlerveefTAüyesiİzlanda,Norveç,İsviçrevelichtensteinolmaküzere26devletkatılmaktadır.[https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/schen-gen_en]erişimtarihi26.11.2018.

11 VizeKoduTüzüğüolarakadlandıran539/2001sayılıBakanlarKonseyiTü-züğü, vatandaşlarına vize zorunluluğu uygulanan devletlere ilişkin negatiflisteiçermektedir.Türkiyebudevletlerarasındasayılmaktadır.Bkz.[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/De/TXT/?qid=1545680234857&uri=Ce-leX:32001r0539]erişimtarihi26.11.2018.


rebileceğini belirtmiştir.12 Bu kararınhemenarkasındanverdiğiSevince KararıylaDivan,ortaklıkhukukununikincildüzenlemeleriolanortaklıkKonseyikararlarınındaherhangibirtasarrufabağlıolamayacakbiçimdeaçıkvekesinyükümlülükler içermesihalindeüyedevletlerdedoğrudanetkiyesahipolduğunubelirtmiştir.13

1987yılındaDemirel Kararı’ylabaşlayanbusüreçteDivanın içtihadıgiderkenTürkvatandaşlarınavizesizseyahathakkınıtanımayadoğrubirseyirizlemiştir.Bunoktadaözellikle19.02.2009tarihindeverilenSoysal/Savatlı Kararı özel önemarz etmektedir.14 Türk bir uluslararası nakliyeşirketindeşoförolarakçalışanMehmetSoysalveİbrahimSavatlıisimliikiTürkvatandaşının,TürkiyeileAlmanyaarasındamaltaşımacılığısırasın-daAlmanKonsolosluğunayaptıklarıvizebaşvurusuyenilenmetalebininreddedilmesiüzerine,BerlinİdareMahkemesindeaçtıklarıdavada,KatmaProtokol’un41(1)maddesindedüzenlenenstandstillhükmününkendileriiçin de geçerli olduğunu, Katma Protokol’ün yürürlüğe girdiği 1 ocak1973 tarihinde Almanya’nın Türk vatandaşlarına vize uygulamadığını,dolayısıylabugetirilenvizeuygulamasınınyenikısıtlamagetirmeyasağıkapsamındadeğerlendirilmesigerektiğiniilerisürmüşlerdir.Ancakdava-larıreddedilmiş,temyizbaşvurusuyaptıklarıBerlinYüksekİdareMahke-mesidekonuyuönkarardavasıyoluylaABAD’ayönlendirmiştir.

AdaletDivanı,KatmaProtokol’ün41(1)maddesininbirTürk firma-sıadınanakliyecilikyapanvedolayısıylahizmetsunmaamacıylaABüyedevletlerinegidenTürkvatandaşlarınaKatmaProtokol’ünyürürlüğegiriştarihinden sonra,dahaönce sözkonusuolmayanvizeyükümlülüğüge-tirilmesiniortaklıkhukukunaaykırıbulmuştur.Böylecehizmet sunmakamacıyla AB’ye giden Türk vatandaşlarına uygulanan Schengen vizesiilkdefayenibirkısıtlamaolaraknitelendirilmiştir.15Buolumlugelişme-yibiryeşilışıkolarakgörmekkısmenmümkündür.Ancakbukarar,tüm

12 Demirel Kararı için bkz. [http://curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf?do-cid=94569&doclang=de]erişimtarihi26.11.2018.

13 SevinceKararı içinbkz. [https://eur-lex.europa.eu/legal-content/De/TXT/?u-ri=CeleX%3A61989CJ0192]erişimtarihi26.11.2018.

14 SoysalKararı içinbkz. [http://curia.europa.eu/juris/document/document.js-f?text=&docid=74024&pageIndex=0&doclang=de&mode=lst&dir=&occ=first&-part=1&cid=3652977]erişimtarihi26.11.2018.

15 İKVBilgiNotu,[https://www.ikv.org.tr/images/upload/file/bilginotu.pdf]eri-şimtarihi26.11.2018;ArISANerAlP,Nilgün:“Türkiye’ninVizePolitikası:AB’deSerbestDolaşmaTalebindenVazMıGeçildi?”,TePAVDeğerlendirmeNotu,Şubat2010;BAYKAl,Sanem:“Türkiye-AvrupaTopluluğuortaklıkHukukuKapsamın-daVizeuygulaması:HukukidurumSaptamasıveÖneriler”,TePAV,ABÇalışmala-rı,DeğerlendirmeNotu,Mayıs2009;KuTuCu,Seçil:“TürkVatandaşlarıAvrupaBirliği’neVizesizGirebilirmi?AvrupaAdaletDivanı’nın17Şubat2009TarihliMehmetSoysalveİbrahimSavatlıKararıveAlmanyaiçinetkisi”,GalatasarayÜni-versitesiHukukfakültesiDergisi,(2/2007),s.197-233.

TolgaCANDAN 11

Türk vatandaşlarına yönelik değildir. Bu karar hizmet sunmak üzereAB’ye giden Türk vatandaşlarına yöneliktir. Ayrıca Katma Protokol’ün41(1)maddesininuygulanmasındaüyedevletleraçısındandabir sınırbulunmaktadır.YenikısıtlamayasağıherbirülkeiçinKatmaProtokol’ünkendisi bakımından yürürlüğe girdiği tarihten itibaren başlamaktadır.Sözkonusuyasak,AB’yeo tarihteüyeolandokuzdevletbakımındanotarihtenitibaren,diğerdevletler için iseAB’yekatılımtarihindegeçerliolmaktadır.BukararagöreüyedevletleryürürlüktarihindeTürkhizmetsunucularınavizeuygulamıyorsa,bugündeuygulamayacakveyakoşulla-rıağırlaştıracakyenikısıtlamalardankaçınacaklardır.

SosyalKararısonrası,herbirüyedevletinilgilitarihtehizmetsunanTürkvatandaşlarınanasılbirmevzuatuyguladığınınbelirlenmesigüçlüğüortayaçıkmaktadır.16BukarmaşayıortadankaldırmakamacıylaKomis-yon tarafındanTürkVatandaşıhizmet sunucularının,AB içindehizmetsunmakamacıyla,ABüyesiülkelerindışsınırlarınagirişineilişkinrehberhazırlamıştır.Komisyon,yaptığıçalışmasonucunda16üyedevletinyenikısıtlama yasağının yürürlüğe girdiği tarihte Türk vatandaşlarına vizeuyguladığı, sadece 7 devletin ilgili tarihlerde Türk vatandaşlarına vizeuygulamadığınıbelirlemiştir.BukapsamdaöncelikleAlmanyaveDani-markaileBirleşikKrallıkileİrlanda’nınSosyalKararınamuhatapolduk-ları görülmektedir. Daha sonraHaarlemMahkemesi tarafından verilenbirkararınHollandaDanıştayıtarafındanonaylanmasısonucu,Hollandadabuilgiliülkelerarasınakatılmıştır.2012yılındaKomisyontarafındanyayınlananrehberİlkeleregöre,bellikategoridekiTürkvatandaşlarınınvizesizseyahatedebileceğibelirtilmiştir.17Almanyaiçinhizmetsunumu-nunkapsamı,ikiayıaşmayacakbirsüreiçinyolcuvekargotaşıyansürü-cüleriletaşıdıklarıtesisatveaksamınkurulması,bakımıvetamiri işiniicraedenlervekazançkarşılığıbilimsel,sanatsalvesportiffaaliyeticraedenlerşeklindeoldukçadarbelirlenmiştir.HollandaveDanimarkaiçinise,üçayıaşmamakkoşuluylaTürkiye’deyerleşikvatandaşlar,budevlet-lerdekendihesaplarınaveyaTürkiye’deyerleşikbirfirmaadınahizmetsunmak amacıyla bir veya birden fazla giriş yapabileceklerdir. uygula-madabuhaklarınkullanılmasıiçinkişininvizedenmuafolduğunailişkinvizebenzeribelgeleristediği,dolayısıylasözkonusuvizemuafiyetbelge-sialmakiçinyapılanbaşvurularınvizeuygulamasındanfarksızolduğunusöylemekyanlışolmayacaktır.

16 Avusturya Türkiye ile imzaladığı 1954 tarihli Vize Muafiyeti Anlaşmasını, AB’ye üyelik tarihinden önce 1990 yılında askıya alarak Türk vatandaşlarına vize uygula-maya başladığı için bu karardan etkilenmeyecektir.

17 European Commission, Commission Recommendation amending the Recommendation estab-lishing a common Practical Handbook for Border Guards (Schengen Handbook) to be used by Member States competen authorities wenn carrying out the border control of persons, [http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2015010%202006%20INIT] erişim tarihi 26.11.2018.


Başlangıçta büyük ilgi uyandıran Sosyal Kararı, üye devletlerinDivan’ın kararını uygulamakta gösterdikleri direnç nedeniyle Türkkamuoyunda büyük bir hayal kırıklığına yol açmıştır. Öte yandanAB Hukukunun bekçisi olan AB Komisyonu’nun da üye devletlereyükümlülükleriniuygulatmakonusundaolumlubirsınavvermediğinidebuolaydagörmekteyiz.

4. VİzEsİz sEYAHAT HAYALİ AzALıYoR mu? ABAD’ ıN DEmİRKAN KARARı VE soNRAsı

Eylül2013tarihinegeldiğimizdeise,1987yılındabaşlayanolum-lusürecintersinedöndüğüDemirkan Kararıylakarşılaşıyoruz.18SoysalKararısonrası,tartışılanbirdiğermeseledehizmetalanlarınyanipasifhizmetserbestisinindehizmetsunmaserbestisiçerçevesindedeğer-lendirilipdeğerlendirilmeyeceğikonusudur.AdaletDivanı’nınyerleşikiçtihadıbukonuda,hizmetalıcılarınındahizmetsunmaserbestisiiçin-deyeraldığıyönündedir.Divan,Luisi/Carbone Kararından sadecehiz-metsunucularınındeğil,hizmetalıcılarınındahizmetsunmaserbestisikapsamında değerlendirilmesi gerektiği belirtmiştir.19 Bu kapsamdaturizm,sağlık,eğitimveişamaçlıseyahatedenlerhizmetalıcısıolarakkabuledilmektedir.

Almanya’dayaşayanailesininyanınagitmek içinyaptığıvizebaş-vurusu reddedilen leyla ecem Demirkan isimli Türk vatandaşınınBerlin İdareMahkemesinde açtığı davada, aldığı olumsuz yanıt üze-rine Berlin Brandenburg Yüksek İdare Mahkemesine yaptığı temyizbaşvurusunda,davacı,Türkvatandaşlarınavizeyükümlülüğügetirendüzenlemelerin,KatmaProtokol’ün41(1).maddesindeyeralanyenikısıtlamagetirmeyasağınıihlalettiğiniilerisürmüş,YüksekMahkemededavayıbekleticisorunyaparakönkararyoluylaAdaletDivanınata-şımıştır.Davada,ABADilkdefaABİçPazarıçerçevesindegeçerliolanyorumun, Türkiye- AB ortaklık ilişkisini kuran Ankara Anlaşması veilgiliikincilmevzuatbakımındangeçerlisayılmayacağıyönündegörüşbelirtmiştir.ABADDemirkanKararında,KatmaProtokol’ün41.madde-sindeyeralanhizmetsunmaserbestisikavramının,hizmetalıcılarınıkapsamadığını,dolayısıylahizmetalmaküzereüyedevletleregirmekisteyenTürkvatandaşlarınavizeşartıgetirilmesininyenikısıtlamage-tirmeyasağınıihlaletmediğisonucunavarmıştır.

18 Demirkan Kararı için bkz. [http://curia.europa.eu/juris/document/document.js-f ?text=&docid=142081&pageIndex=0&doclang=De&mode=lst&dir=&occ=first&-part=1&cid=3782442]erişimtarihi26.11.2018.Kararınanaliziiçinbkz.KAYA,Gözde:“AvrupaBirliğiveTürkiyeortaklıkHukukundaHizmetAlıcılarınınDurumu:AvrupaBir-liğiAdaletDivanı’nınDemirkanDavası”,D.e.Ü.HukukfakültesiDergisiCilt:17,Sayı:2,2015,s.189-232;TeZCAN,ercüment:“AvrupaBirliğiAdaletDivanı’nınDemirkanKararıveTürkVatandaşlarınınABÜyesiÜlkelerdeHizmetAlımı”,BİlİGYAZ2016/SAYI78,s.37-71

19 luisi/Carbone Kararı için bkz. [http://curia.europa.eu/juris/showPdf.jsf?text=&-docid=92216&pageIndex=0&doclang=De&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&-cid=3783127]erişimtarihi26.11.2018.

TolgaCANDAN 13

TopluluğukuranAntlaşmaileAnkaraAnlaşmasınınamacınınbir-birindenfarklıolduğunuvurgulayanDivan,sınırlıbiramacıolanAn-karaAnlaşmasınınkişilerinserbestdolaşımınıöngörmediğini,AnkaraAnlaşmasının14.maddesindeyeralanesinlenmeninAnlaşmayatarafdevletlerihizmetalanlarıkapsayacakşekildehizmetsunmaserbestisiiçindedeğerlendirmeyükümlülüğünesokmadığınıbelirtmiştir.Buka-rarlabirliktehizmetalmakapsamınagirenturizm,tıbbitedavigörmek,eğitimalmakveyaişseyahatialmakamacıylaABüyedevletlerinegidenTürkvatandaşlarınınvizesizseyahatininyolukapanmışolmaktadır.

5. soNuÇ VE DEğERLENDİRmEABüyedevletlerinin1980’denitibarenTürkvatandaşlarınayöne-

likuygulamayabaşlayanvizezorunluluğu,2005yılından itibarenABilemüzakereyürütenadayolarakTürkHükümetininTürkiyekamuo-yunaaçıklayamadığı çelişkilibirdurumyaratmaktadır.Öteyandan1ocak1996yılındabaşlayanGümrükBirliğiaçısındantektaraflıolarakTürkvatandaşlarınauygulananvizeyükümlüğü,üyedevletlerileTür-kiyearasındakiticaretiolumsuzyöndeetkileyentarifedışıengellerdenbirisinioluşturmaktadır.

ÖzellikleTürkvatandaşlarınınABAD’aintikalettirilendavalarıne-ticesindealınanolumlukararlarınbugünekadarsiyasiolarakistenensonucudoğurmaması,Türkvatandaşlarıaçısındanhayalkırıklıklarınıarttırmaktadır.BukararlarıniçindebugünekadarendikkatçekiciolanSoysalKararıbilesadeceHollanda,AlmanyaveDanimarka’yahizmetsunmakamacıylaseyahatedecekTürkvatandaşlarına,hizmetsunucu-sunuispatlayacakbelgelersunmalarıhaldevizemuafiyetbelgesialmaimkanı vermektedir. 2013 tarihli Demirkan kararı ise, hizmet almakapsamınagirenturizm,tıbbitedavigörmek,eğitimalmakveyaişse-yahatialmakamacıylaABüyedevletlerinegidenTürkvatandaşlarınınvizesizseyahatyolunukapatmıştır.ABADKararlarıhukukenhalaönemtaşımaklaberaberTürkvatandaşlarınavizesizseyahathakkınısağla-yacaketkidenuzaktır.BunedenleTürkvatandaşlarınınvizesizseyahathakkınıkazandıracakolan2013yılındaSuriyeortaya çıkanolumsuzgelişmeler sonucu yaşanan göç krizinin etkisiyle imzalananGeri Ka-bulAnlaşmasıvebuanlaşmayaparalelyürütülenvizemuafiyetsürecioluşturacaktır.BusüreçsonundaTürkiyetarafındangereklikriterlerinyerinegetirilmesihalinde,AB’ninverdiğitaahhütlerenekadarriayetedeceğikonusu,ayrıbirtartışmayıgündemetaşıyacaktır.

KAYNAKÇA1. Altun,A. (2016):AB’ninVizePolitikasıBağlamındaSığınmacıla-

rınDurumuveTürkiye-ABGeriCKabulAntlaşması,International Journal of Academic Value Studies,2(2),s.36-47.,


2. Aktar, Cengiz, (2018): “Vatandaşın Vizesiz Seyahat Hakkı, BirTürkiyeDramı(I)”, http://www.birikimdergisi.com/guncel-yazi-lar/8751/vatandasin-vizesiz-seyahat-hakki-bir-turkiye-drami-i#.XfldSlwzbn0.

3. Arısaneralp,N.(2010):Türkiye’nin Vize Politikası: AB’de Serbest Dolaşma Talebinden Vaz Mı Geçildi?,TePAVDeğerlendirmeNotu.

4. Baykal,S.(2009):Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık Hukuku Kap-samında Vize Uygulaması: Hukuki durum Saptaması ve Öneriler,TePAV,ABÇalışmaları,DeğerlendirmeNotu.

5. Can,H.(2006):Türkiye- Avrupa Topluluğu Ortaklık Hukukunda Ki-şilerin Serbest Dolaşımı,İzmir:ToBBYay.2006-31.

6. Candan,T.(2008):ATAD’ınSonKararlarıIşığındaortaklıkİlişki-sindeYerleşmeHakkıveSerbestDolaşım”,Avrupa Birliği’nin Gün-cel Sorunları ve Gelişmeler,BelginAkçay,SevilayKahraman,SanemBaykal(editörler),Ankara:SeçkinYayıncılık,s.349-361.

7. Candan,T.(2018):Türkiye-ABortaklıkHukukundaSonGelişme-ler:ABAD’ınC-65/16Sayılı“İstanbullojistikltd.”KararıHakkın-daBirDeğerlendirme.Dicle Hukuk Fakültesi Dergisi,Cilt23,Sayı38,s.149-171.

8. erdenir,B.(2013):Vize,içindeB.AkçayveS.AkgülAçıkmeşe(edi-törler),Yarım Asrın Ardından Türkiye-AB İlişkileri: Tarihçe, Teoriler, Kurumlar, Politikalar,Ankara:SeçkinYayınları,s.472-496.

9. Göçmen, İ. (2013): Yargı Aracılığıyla Vizesiz Avrupa Hayal mi?,Güncel Hukuk(6/114),s.52-54.

10. Groenendıjk,K./Guild,E.(2012):Visa Policy of Member States and the EU Towards Turkish Nationals After Soysal,İKV,No:257.

11. Kaya, G. (2015): Avrupa Birliği ve Türkiye ortaklık HukukundaHizmetAlıcılarınınDurumu:AvrupaBirliğiAdaletDivanı’nınDe-mirkanDavası,D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:17, Sayı:2, s.189-232.

12. Köktaş,A.(1999):Avrupa Birliğinde İşçilerin Serbest Dolaşım Hak-kı ve Türk Vatandaşlarının Durumu,Ankara:Nobel.

13. Köktaş,A.(2009):AvrupaTopluluklarıAdaletDivanı’nınSoysalveSavatlıKararı:TürkVatandaşlarıABÜlkelerineGirişteVizeAlmalıMı?,Uluslararası Hukuk ve Politika,Sayı:19,s.23-38.

14. Köse,İ.(2016):AvrupaBirliği’ninMülteciAçmazıveTürkiye-Av-rupaBirliğiGeriKabulAnlaşması,Elektronik Siyaset Bilimi Araştır-maları Dergisi,Sayı12,s.1-26.

15. Kurzidem,C.(2010):DasassoziationsrechtlicheAufenthaltsrechttürkischerStaatsangehörigerimSpiegelderneuerenrechtsprec-

TolgaCANDAN 15

hung, ZAR,Heft4,s.121-127.16. Kutucu,S.(2007):TürkVatandaşlarıAvrupaBirliği’neVizesizGi-

rebilirmi?AvrupaAdaletDivanı’nın17Şubat2009TarihliMeh-metSoysalveİbrahimSavatlıKararıveAlmanyaiçinetkisi,Gala-tasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,(2/2007),s.197-233.

17. Nas, Ç. (2015): Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul ve Vize Ser-bestliği: Hareketliliğin Yönetimi,Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi,Cilt23,Sayı:2,s.169-186.

18. Öner, N. A. Ş. (2017): “Vizesiz Avrupa” Hayal mi? Avrupa Birli-ği-TürkiyeİlişkilerindeVizeKonusununDeğerlendirilmesi,Türki-ye-Almanya Araştırmaları Dergisi,6(1-2),s.1-22.

19. Özcüre,G.(2016):AvrupaBirliği-TürkiyeVizeSerbestisiDiyalo-ğu,GeriKabulAnlaşması ve Suriyeli SığınmacılarınTürk İşgücüPiyasasındaÇalışmaHakları,AtaturkuniversityJournalofecono-mics&AdministrativeSciences,Cilt.30Sayı5,s.1415-1435.

20. Özkan, I. (2007): Türk Vatandaşlarının Avrupa Ülkelerine GirişHakkı ve Vize Sorunu.Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,Cilt:9,ÖzelSayı,s.409-446.

21. Pınar,H.(2010):freedomtoprovideservices”or“Dienstleistun-gsverkehrsfreiheit” or “libreprestationdes services” or “hizme-tinserbestdolaşımı:uniformInterpretation,Ankara Bar Review (3/2),s.75-85.

22. Sevimli,A./reçber,S.(2014):AvrupaBirliği’ndeİşçilerinSerbestDolaşımHakkıveTürkİşçilerinSerbestDolaşımHakkı,İÜHfM,C.lXXII,Sayı2,s.391-440.

23. Tezcan,e.(2006):AvrupaBirliğiAdaletDivanı’nınDemirkanKa-rarıveTürkVatandaşlarınınABÜyesiÜlkelerdeHizmetAlımı,Bİ-LİG,Sayı78,s.37-71.

24. uluç, Ç. (2009): Avrupa Birliğinde İşçilerin Serbest Dolaşımı veTürkİşçilerininDurumu.SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi,Sayı16,s.1-19.

25. Demiray, V. (2014): Avrupa Birliği’nde İşçilerin Serbest Dolaşım Hakkı ve Türk İşçilerinin Durumu,T.C.ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı ABKoordinasyonDairesi Başkanlığı, Yayınlanmış uz-manlıkTezi.

26. Yüksel,S. (2007):Avrupa Birliğinde İşçilerin Serbest Dolaşımı ve Türk İşçilerinin Statüsü,İstanbul:ArıkanBasım.

sosyal Güvenlik ve sosyal Himzet mevzuatları

Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği

Cihan serhat KART1

Yusuf Can ÇALışıR2

1 AnkaraÜniversitesi2

CHAPTER2

Cihan Serhat KART, Yusuf Can ÇALIŞIR 19

Buçalışmanınamacı,sosyalgüvenlikvesosyalhizmetmevzuatlarıarasındaki ilişkiyiTürkiyeörneği içinanalizetmektir.Buamaçla,ön-celliklesosyalgüvenlikkavramı,dahasonrasosyalhizmetkavramıelealınacaktır.Bununardındantemelmevzuatlarüzerindensosyalgüven-lik ve sosyal hizmet arasındaki ilişki ortaya konulmaya çalışılacaktır.Sosyalgüvenlik,genişanlamdadüşünüldüğündetoplumsalbarışınveekonomikrefahınsürdürülmesiiçin,ortayaçıkanbireyselvetoplum-salrisklerlemücadeleetmekiçinbaşvurulanyollarıifadeeder.Sosyalhizmet ise, toplumdakigenelyaşayışdüzeyinehernenedenleolursaolsunulaşamayanbireylervegruplarasunulanhizmetleri ifadeeder.Butanımlamalardikkatealındığındasosyalgüvenlikilesosyalhizmetarasındakiilişkiaslındakendisinibellietmektedir.Bununyanındaherikisinindeilgialanındaolankitleaslındaçoğuzamanaynıdır.Bunundoğalsonucuolarakherikisistemindedayanağıolanmevzuatarasın-dakesişmevehattazamanzamanaynılaşmasözkonusuolmaktadır.Buçalışmadabaştaanayasaolmaküzere,farklıyasalkaynaklardage-reksosyalgüvenlikvegereksesosyalhizmetinnasılelealındığıanalizedilecektir.Öncelliklesırasıyla,sosyalgüvenlik,sosyalhizmetvedahakapsayıcıbirkavramolaraksosyalpolitikaelealınacak,dahasonraisemevzuatincelenecektir.sonuçkısmındaiseTürkiyeiçinpolitikayapıcı-laraışıktutmasıümitedilenbirdiziöneriyeyerverilecektir.

1. sosYAL GÜVENLİK KAVRAmıSanayiDevrimiilebirlikteartanişçikitlesinin,ağırçalışmakoşul-

larıvebukoşullarabağlıolarakmaruzkaldığırisklerbelirginleştikçehem toplumsal barışı tehdit eden hem de üretimin sürdürülmesinizora sokan gelişmeler ortaya çıkmıştır. Toplumsal barışı tesis etmekve kapitalist üretimi sürdürebilmek için öncellikle üretim sürecineilişkinolmaküzerebazıtedbirlerinalınmasızarurihalegelmiştir.İştesosyalgüvenlikbuzaruretinbirsonucuolarakdeğerlendirilebilir.Sos-yalgüvenlikkavramının literatürde tekvematbuubir tanımıyoktur.Bununlabirliktegenelliklebaşvurulanyöntem,sosyalgüvenliğidarvegenişanlamolmaküzere iki şekilde tanımlamaktır.Öncellikleücretliçalışanişçilerbaştaolmaküzereçalışmayaşamınındoğasınıngetirdiğirisklerledoğrudankarşıkarşıyaolankimseleriburisklerinetkisindenkorumak amacıyla başvurulan uygulamalar biçiminde yapılan tanımdar anlamda sosyal güvenlik tanımı olarak kabul edilebilir. Bununyanında bütün toplumu, ortaya çıkan sosyal risklerin etkilerindenmümkünmertebekorumakamacıylabaşvurulanuygulamalarbütünüolarak yapılan tanımlama ise geniş anlamda sosyal güvenlik tanımıolarakkabuledilebilir.Buaçıdandeğerlendirildiğindegenişanlamıylasosyal güvenlik, bir ülke halkının bugününü ve yarını güvencealtına almak adına bir araya getirilen kurumlar bütünü biçiminde


düşünülebilir(Talas, 1979:321). Geniş anlamdaki bu tanımlamaaslında,İnsanHaklarıevrenselBeyannamesi›ndevücutbulan,herkese,işsizlik,hastalık,sakatlık,dulluk,yaşlılıkvekendiiradesidışındaorta-yaçıkangeçimsıkıntısıkarşısındagüvencesağlayanbirsistemiifadeeder1.

Bu açıdanele alındığında sosyal güvenlikbelli sosyal riskleri en-gellemek ya da ortaya çıkmaları durumunda sonuçlarını hafifletmekyadaortadankaldırmakiçinbaşvurulandüzenlemeleriifadeeder.Buaçıdan,sosyalriskkavramınınirdelenmesigerekir.

sosyal risk kavramıSosyalriskkavramı,farklıtanımlarıolmaklaberaber,birtoplumda-

kibireylerinkarşıkarşıyakaldığıyadakalmaolasılıklarıolanistenme-yenvebireylerigelirdenmahrumbırakanyadaonlarınrefahdüzeyiniciddi biçimde azaltan gelişmeleri ifade etmek için kullanılır. Ilo’nun1952tarihli102sayılı,Sosyalgüvenlik(asgarişartlar)Sözleşmesibaştaolmaküzereuluslararasımevzuattayeralantemelsosyalriskler,hasta-lık,işsizlik,ihtiyarlık,analık,aileviyükler,malüliyet,ölümileişkazalarıvemeslekhastalıklarıolaraksıralanmaktadır2.Bugünburisklerhernekadaryenivegelenekselolanabenzemeyenbiçimlerdeortayaçıksalardatemelbaşlıklaraslındahalenaynıdır.BubağlamdahenüzTürksos-yalgüvenlikmevzuatındadaaçıkbiçimdetanımlanmadığıiçinYeniSos-yalriskYaklaşımı’naayrıbirbaşlıkaltındayerverilmemiştir.Bununlabirlikte,tekebeveynliaileleringelenekselaileninyerinigiderekdahafazlaalması,istihdambiçimlerininatipikleşmesiveücretliyoksulluğunbelirginhalegelmesi,kadınlarınistihdamakatılmaoranlarınınartmasıilebirlikteişgücüpiyasasındagiderekbelirginleşencinsiyeteşitsizliğigibiunsurlaryenisosyalrisklerolaraktanımlanabilir(Öztürk,2014).

sosyal güvenlik kavramının dönüşümü ve sosyal poli-tikaKapitalist üretimin getirdiği olumsuzlukların bertaraf edilmesi

amacıyladarkapsamlısosyalsigortauygulamalarıilebaşlayansüreç,ilerleyen yıllarda endüstri ilişkilerinin sürekliliğini amaçlayan dahakapsamlı ve sistematik uygulamalara doğru evirilmiştir. Böylelik-ledar anlamıyla sosyal politika ortaya çıkmıştır denilebilir. İlerleyendönemlerdeiseişçisınıfınınkorumanınötesindesosyalolarakasgarişartların sağlanmasının bütün herkesin hakkı olduğu düşüncesiyle

1 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 22-23-24-25. maddeleri doğrudan sosyal güvenlik şemsiyesinin kapsamına işaret etmektedir. Daha fazla bilgi için Beyannameye bakınız.

2 Bahsi geçen bu sözleşme, ILO tarafından 28 Haziran 1952 tarihinde kabul edil-miş, Türkiye de ise 29 Ocak 1975 tarihinde onaylanmıştır.

CihanSerhatKArT,YusufCanÇAlIŞIr 21

sosyal eşitlikve sosyal adalet temellibirpolitikalarbütününedoğrugeçiş yaşanmıştır. Aslında bu yaklaşım sosyal politikanın genişanlamınaişaretetmektedir(Koray,2005:22-27).

Genişanlamıylasosyalpolitikaaslında,sosyalgüvenlikten,sosyalhizmete,konutpolitikasındangelirlerpolitikasınakadarhertürlübaş-lığı içereceksistematikbir çabaolarakdeğerlendirilebilir.Kanımızcabutanımla,ilerleyenbölümlerdeyapmayaçalışacağımız,sosyalgüven-likilesosyalhizmetarasındakiilişkininanalizinidahasağlıklıyapma-mızaolanaksağlayacaktır.Buşekildeyapılangenişanlamıylabirsosyalpolitikatanımı,dahaöncedeğindiğimizsosyalrisklerinbertarafedil-mesineyöneliksigortauygulamalarınınötesinegeçenbirpolitikabü-tünüanlamınagelir.

Bu şekilde bir politika bütünübir yandan kapitalist sisteminde-vamlılığınısağlayacak,arzfazlalarınımasedecektalebiyaratmayı,biryandandaaynıamacahizmetetmeküzereemeğinyenidenüretiminisağlamayıamaçlamaktadır.

2. sosYAL HİzmET KAVRAmıSosyal hizmet kavramı literatürde farklı şekillerde tanımlanan,

üzerinde tam bir mutabakatın sağlanmadığı bir kavramdır. Bununlaberaber, tanımlarınortaknoktası aslında toplumdaki ortalama refahdüzeyinden sapmaların olumsuz etkilerini bireyler ve/veya gruplariçinortadankaldırmayayönelikuygulamalaragöndermedebulunma-larıdır.ÖrneğinÇengelci’ye göre “sosyal hizmetler, yoksulluktankay-naklansınveyakaynaklanmasıntoplumdakimevcutortalamayaşayışvealgılayışseviyesineellerindeolmayansebeplerlesüreliveyasüre-siz olarak ulaşamayıp sosyal veya ekonomik yönlerden desteklenmeihtiyacıolankişilerekarşılıklıveyakarşılıksızşekildesunulanparasalveya ayni (mal,malzeme yardımı, rehberlik, yönlendirme, psikolojikdesteklemegibi)hizmetlerdir”(çengelci,1996:4).Buradadikkatedile-cekolursatemelvurguyukarıdabahsettiğimizgibitoplumunortalamarefahdüzeyindenyadayaşayışkalıplarındansapmalarakarşı alınantedbirleriveyapılanyardımlarıiçermesidir.Tomanbaydabenzerşekil-de toplumungenelinden farklılaşanbireyve/veyayöneliksistematikfaaliyetlerevurguyapmaktadır:“sosyalhizmet…özelgereksinimgruplarınınbakımvekorunma-

larınıntoplumunsorumluluğuvegöreviolduğundanhareketleresmi,yarıresmivegönüllüetkinliklerlebutürnüfusgruplarınınbakımlarını,korunmalarını işedinen, insanlarınyardımsızçözemedikleribireyselvetoplumsalsorunlarınçözümüiçingeliştirilensistemli,düzenlivesü-reklifaaliyetlerdir”(Tomanbay,1999:237)


Sayerisebutanımı,dahadagenişbirperspektifleelealmaktavesosyalhizmeti,bütüntoplumsalalanlardabütüntoplumuilgilendirentopyekûnbirilerlemeveiyilikhalininsağlanmasınayönelikçokayaklıbirprogramlarbütünüolaraktanımlamaktadır:“Kişi, grup veya toplulukların yapı ve şartlarından doğan ya da

kendidenetimleridışındameydanagelenbedeni,zihni,ruhieksikliği,fakirlikveeşitsizliğigidermekveyaazaltmak,toplumundeğişenşartla-rındandoğansosyalsorunlarıçözümlemek,insankaynaklarınıgeliştir-mek,hayatstandartlarınıiyileştirmekveyükseltmek,fertlerinbirbir-leriylevesosyalçevresiileuyumsağlamasınıkolaylaştırmakamacıylainsan,şerefvehaysiyetineyaraşıreğitim,danışmanlık,bakım,tıbbivepsiko-sosyalrehabilitasyonalanlarındaifaedilenhizmetprogramları-nıntümüsosyalhizmetinkapsamındadır(Sayer,2002:518).

Dikkatedilecekolursasonyaptığımıztanım,enkapsamlıtanımdırveaslındageneldesosyalpolitikanınözeldeisesosyalgüvenliğinmü-cadeleetmeyiamaçladığırisklerinhepsineşuyadabuşekildeişaretet-mektedir.Butanımlamayapmayaçalışacağımızanaliziçinbizesağlambirzeminyaratırkenaynızamandagenişbirperspektifdesunmaktadır.

3. sosYAL GÜVENLİK VE sosYAL HİzmET mEVzu-ATıNıN ANALİzİGereksosyalgüvenlikgereksesosyalhizmetileilgilimevzuatın,te-

meldayanağıTürkiyecumhuriyetiAnayasasıdır.Bunundışındafarklızamanlardaçıkarılmışfarklıkanunlarilehemsosyalgüvenlikhemsos-yalhizmetmevzuatıoluşturulmuştur.Tablo1 incelendiğindebukay-naklarıgörmekmümkündür.

sosyal güvenlik temel mevzuatı sosyal hizmet temel mevzuatı

1. Anayasa

2. SosyalSigortalarveGenelSağlıkSigortasıKanunu

3. SosyalSigortalarKanunu

4. Tarım İşçileri Sosyal SigortalarKanunu

5. İşsizlikSigortasıKanunu

6. 65YaşınıDoldurmuşMuhtaçlaraAylıkBağlanmasıKanunu

7. SosyalGüvenlikKanunu

8. İşMahkemeleriKanunu

1. Anayasa

2. SosyalHizmetlerKanunu

3. ÇocukKorumaKanunu

4. ÖzürlülerKanunu

5. SağlıkHizmetlerininSosyal-leştirilmesiHakkındaKanun

Tablo 1.Sosyalgüvenlikvesosyalhizmeteilişkintemelmevzuat


Anayasa1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 11. Maddesinde

açıkça ifade edildiği üzere, “Anayasa hükümleri, yasama, yürütme veyargıorganlarını, idaremakamlarınıvediğerkuruluşvekişileribağ-layantemelhukukkurallarıdır.KanunlarAnayasayaaykırıolamaz”.Builke gereğiAnayasadoğal olarakbütünmevzuatınüstündedir.Başkabirifadeileyasamaorganınayolgöstericitemelilkelerinbelirlendiğimetindir. Bu açıdan anayasanın ilgilimaddelerinin incelenmesi, hemsosyal güvenlik hem de sosyal hizmete ilişkin ortaya konulan temelçerçeveyianlamamızaçısındanönemlidir.

1982Anayasası’nınbaşlangıçkısmında,“HerTürkvatandaşınınbuAnayasadaki temel hak vehürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet ge-reklerinceyararlanarakmillikültür,medeniyetvehukukdüzeniiçindeonurlubirhayatsürdürmevemaddivemanevivarlığınıbuyöndege-liştirmehakveyetkisinedoğuştansahipolduğu”ifadeedildiktenson-ra,2.,5.,41.,55.,60. ,61.Sosyaldevletilkesinintemelprensiplerivedevletinneleryapmasıgerektiğibelirtilmiştir.1. Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet

anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağ-lı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir(md2)

2. Devletintemelamaçvegörevleri,Türkmilletininbağımsızlığınıvebütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokra-siyikorumak,kişilerinvetoplumunrefah,huzurvemutluluğunusağlamak;kişinintemelhakvehürriyetlerini,sosyalhukukdevle-ti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal,ekonomikvesosyalengellerikaldırmaya,insanınmaddivemane-vivarlığınıngelişmesi içingereklişartlarıhazırlamayaçalışmak-tır(md5)

3. Devlet, aileninhuzurve refahı ileözellikleananınve çocuklarınkorunmasıveaileplanlamasınınöğretimiileuygulanmasınısağla-makiçingereklitedbirlerialır,teşkilatıkurar(md41)

4. Devlet,çalışanlarınyaptıklarıişeuygunadaletlibirücreteldeet-meleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gereklitedbirlerialır(md55)

5. Herkes,sosyalgüvenlikhakkınasahiptir.Devlet,bugüvenliğisağ-layacakgereklitedbirlerialırveteşkilatıkurar(md60).

6. Devletharpvevazifeşehitlerinindulveyetimleriyle,malülvega-zilerikorurvetoplumdakendilerineyaraşırbirhayatseviyesisağ-lar.Devlet,sakatlarınkorunmalarınıve toplumhayatına intibak-larınısağlayıcı tedbirlerialır.Yaşlılar,Devletçekorunur,Yaşlılara


Devletyardımıvesağlanacakdiğerhaklarvekolaylıklarkanunladüzenlenir.Devlet,korunmayamuhtaççocuklarıntoplumakazan-dırılmasıiçinhertürlütedbirialır.Buamaçlarlagerekliteşkilatvetesislerikurarveyakurdurur(md61)BuifadelerdeöncellikleTürkiyeCumhuriyetiDevleti’ninbirsosyal

devletolduğuaçıkçabelirtilmiştir.Dolayısıylasadeceyasamaiçindeğil,yürütmeveyargıorganlarıiçindetakipedilecek

genel ilkebelirlenmiştir.Genel ifade ilesosyaldevlet,eşitliği top-lumayaymayı amaçlayan, eşitsizliklerinbertaraf edilmesi içinpiyasaaktörlerininyanısırasosyalaktörlerindeolumsuzetkileriilemücade-leamacındakidevletolaraktanımlanabilir(Atılgan,2009:42).ÖzellikleBatılıülkelerdekiuygulamalarabakıldığındaaslındasosyaldevlet,yay-gınbirkamuhizmetivasıtasıyla,kapitalistsisteminyarattığıyoksullukbaştaolmaküzeretemelproblemlerlemücadeleetmekiçingeliştiril-mişbirdevletişleyişiolaraktanımlanabilir(Bulut,2003:173).Böylebirdevletişleyişininhemsosyalgüvenliğihemdesosyalhizmetiiçerdiğiaşikârdır. Anayasa, Türkiye Cumhuriyeti’ni sosyal devlet olaraktanımlayarak devletin gerek sosyal güvenliği gerekse sosyal hizmetibütüntoplumayaymasıgerektiğiniifadeetmiştir.

Bunun yanında anayasa bir yandan dezavantajlı grup-ları tanımlamış bir yandan da bu grupların topluma en-tegrasyonu için yapılması gerekenlerin genel çerçevesini vermiştir.Anayasanın55.ve60maddeleriincelendiğindesosyalhiz-metkavramınınaslındasosyalgüvenlikbaşlığıaltındaverildiğigörüle-bilir.Bu husus, her iki kavramın da aslında sosyal politika kavramının alt kümeleri olmaları ve kanun koyucunun sosyal hizmeti de sosyal güvenlik başlığı altında değer-lendirme eğiliminde olması ile açıklanabilir. sosyal sigortalar ve Genel sağlık sigortası Kanunu

5510sayılıSosyalSigortalarVeGenelSağlıkSigortasının60.mad-desinde4/42013tarihli6458sayılıkanunun123maddesiileyapılandeğişiklikleberaber,Uluslararası koruma başvurusu veya statüsü sahibi ve vatansız olarak tanınan kişilerGenelsağlıksigortasıkapsamınaalın-mışlardır.

24/5/1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz faydalanan kişiler ile ana ve babası olmayan Türk vatandaşlarından 18 yaşını doldurmamış çocuklarGenelsağlıksi-gortasıkapsamındakabuledilmişlerdir.

Bubağlamdakanunkoyucu,doğrudansosyalhizmetçalışmasınınilgialanındaolanikikesimi,mültecive/veyasığınmacılarileçocuklar


veyardımamuhtaçolanların sosyal güvenlikaçısındanyerine ilişkinbirtanımlamadabulunmuştur.Dolayısıylasosyalhizmetvesosyalgü-venlikarasındakiilişkininsoyuttansomutolanadoğrugeçişineyerve-rilmiştir.Dahaöncedesöylendiğigibigereksosyalhizmetgereksosyalgüvenlikdahakapsamlıbirkavramolansosyalpolitikanınaltkümeleriolarakdeğerlendirilebilir.Bubakımdanbunlardanherhangibirineaitbiryasaldüzenlemenindiğerinedegöndermedebulunmasıdoğaldır.

5510sayılıSosyalSigortalarveGenelSağlıkSigortasıKanun’ununyerinialdığıkanunlardanbirisiolan17/7/1964tarihve506sayılıSos-yalSigortalarKurumuKanunudasosyalsigortakapsamındaolanlarıtanımlanmıştır.Bunlardanüçüyaşlılar,dulveyetimlerdir.Bukesimlersosyalhizmetindekapsamıdâhilindekikimselerdir.Buaçıdanyineikimevzuatarasındabirgöndermeyeyerverilmiştir.

İşsizlik sigortası Kanunu1999tarih,4447sayılıİşsizlikSigortasıKanun’uileişsizliksigorta-

sıfonuoluşturulmuştur.Kanun,işsizliksigortasınınamacını46.Mad-dedeaçıkçaifadeetmiştir:

“İşsizlik sigortasının amacı; işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve sigortalılara işsiz kalmaları halinde, bu Kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamaktır”(md46).

Aynıkanunun48.Maddesindeiseişsizlerileilgiliİş-kur tarafından sağlanacak hizmetler belirtilmiş ve böylelikle kuruma belli görevleryüklenmiştir:• Sigortalı işsizlerebuKanundabelirtilenesasveusullerçerçeve-

sinde.Kurumca aşağıdabelirtilenödemeler yapılır vehizmetlersağlanır;a)İşsizliködeneği,b)Hastalıkveanalıksigortasıprimle-ri,c)Yenibirişbulma,d)Meslekgeliştirme,edindirmeveyetiştir-meeğitimi(md48)

• Kurumişsizliködeneğialansigortalıişsizleremesleklerineuygunvesonyaptıklarıişinücretveçalışmakoşullarınayakınbirişbu-lunmasıhususundaçalışmalaryapar.Kendilerinebuşekildebirişbulunamayanlaraverilecekmeslekgeliştirme,edindirmeveyetiş-tirmeeğitimininesasveusulleriyönetmeliklebelirlenir(md48)

• İşsizlikyukarıdadabahsedildiğigibitoplumuekonomikvesosyalolarak etkileyen, bunun yanında kişilerin psikolojileri üzerindederinizlerbırakmaolasılığıyüksekolanbirsosyalrisktir.Buaçı-danbu riskinbertaraf edilmesi, enazındanbertaraf edileneka-dargeçenzamandakişiyebellidesteklerinsunulmasıyerindebirdavranış olacaktır. Bu bakımdan kanunun öngördüğü tedbirlerisadecesosyalgüvenlikaçısındandeğil,sosyalhizmetaçısındanda


elealmakgerekmektedir.Kanunkoyucunungetirdiğidüzenleme-lerdenbazılarıdazatenbunaişaretetmektedir.Örneğinbirişsizemeslekgeliştirme,edindirmeeğitimiverilmesibirsosyalgüvenlikuzmanındançokbirsosyalhizmetçalışanınilgialanıdâhilindedir.Buaçıdankanunsosyalgüvenliksistemiilesosyalhizmetalanınıyekpareleştirmiştir.

65 Yaşını Doldurmuş muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Ka-nun1976Tarihli 2022 sayılı kanunla65yaşınıdoldurmuş, çalışamaz

durumdaolanvegeçiminiteminedecekkimsesiolmayanlaraylıkal-mayahakkazanmıştır.Bukimselerinaynızamandasosyalhizmetuy-gulayıcılarınındailgialanındaolduklarıgözönünealındığındaaslındakanunsosyalhizmetuygulamalarınıtamamlarniteliktedir.unutulma-malıdırkibukimseleresadecemaddidesteksağlamaklakanununmu-ratettiğiamacaulaşmakmümkündeğildir.Bubakımdansosyalhizmetçalışanlarınınbelli faaliyetler yürütmesi kaçınılmazdır.Anayasadavesosyal hizmeti ilgilendiren diğermevzuatta da bu konu özellikle elealınmıştır.Dolayısıylasosyalgüvenlikvesosyalhizmetmevzuatıara-sındabirgeçişlilikvebirliktedeğerlendirmezaruretiyineortayaçık-mıştır.

sosyal Hizmetler Kanunutarihli2828sayılıSosyalHizmetKanununda,“Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne ad altın-

da olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlananlar ile uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gere-ken bir işte çalışanlar hariç olmak kaydıyla, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı- ğının sosyal hizmet kuruluşları ile Darülaceze Müessesesinde ücretsiz bakılan veya bakım ücreti Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından ödenerek özel sosyal hizmet kuruluşlarında bakımı sağlanan ya da Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca yardım yapılmak suretiyle desteklenen resmî sosyal hizmet kuruluşlarında verilen bakım hizmetin-den yararlanıp da Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının sosyal hizmet kuruluşlarınca verilen bakım hizmetinden ücretsiz yararlanmaya ilişkin koşulları haiz olan yaşlılar ile engelli bireylere, her yıl merkezî yönetim bütçe kanunu ile belirlenecek miktar üzerinden hiçbir kesinti yapılmak-sızın aylık net harçlık verilir” Hükmüneyerverilmeksuretiyle, sosyalgüvenlikmevzuatınagöndermeyapılmıştır.

Aynımaddede yine “yaşlılar, engelli bireyler” ifadesi kullanılaraksosyal güvenlikmevzuatının da ilgi alanında yer alan kimselere yerverilmiştir.Böylelikleikimevzuatarasındabirilişkikurulmuştur.Aynı


kanunun4.MaddesindeEngellilerin sosyal güvenlikleri ile gelirlerinin korunması, aile hayatı ve kişisel bütünlükleri ile kültür, eğlence, spor ve din alanlarına tam katılımlarının sağlanması (md 4) Husususosyalhizmeteilişkingenelesaslarıniçerisindesayılmıştır.Böylelikledeyinesosyal güvenlik mevzuatının da kapsamında olan bir gruba yönelikifadelereyerverilmiştir.Öteyandanaynıkanunda, “Sosyal hizmetler alanında faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuru-luşlar arasında koordinasyon ve işbirliği tesis edilerek güç birliği sağla-nır ve mevcut kaynaklara en verimli şekilde işlerlik kazandırılır”(md4)hükmüneyerverilereksosyalhizmetalanındafaaliyetyürütenkurumvekimselerinkoordinasyoniçerisindeolmasıgerekendiğerkurumlaragöndermeyapılmıştır. Şüpheyokki bukurumlardanbirisi de SosyalGüvenlikKurumu’dur.

sonuç ve Politika ÖnerileriSosyalgüvenlikvesosyalhizmetgibisosyalpolitikanınaltalanları

arasındabuçalışmadatespitedildiğigibimevzuatsalbirilişkiolmanınötesindekonuvehedefaçısındandabirortakpaydasözkonusudur.Her ikisinindetemelamacı, toplumdaortalamarefahdüzeyiniyaka-lamayanbireyveyagruplarınkarşıkaldıkları riskleribertaraf etmekveya bu risklerin ortaya çıkması durumunda etkilerini ortadan kal-dırmaktır.Bubakımdansadecesosyalgüvenlikve sosyalhizmet içindeğil, sosyalpolitikayla ilgiliolanbütünalanlar içinortakbirkanunidüzenlemeyapmak,sosyalpolitikayıteknikifadesiilekodifiyeetmekkanımızcabirzorunluluktur.

Sosyalpolitikanıngenelçerçevesiniçizecekilkelerevealtbölümerhalindesosyalgüvenlik,sosyalhizmet,işsağlığıvegüvenliği,bireyselvetopluişhukuku,sağlıkveeğitimbaştaolmaküzerediğertemelalanlaraayrıntılıbirbiçimdeyerverenbirkanunlarbütünününçıkarılması,ge-rekuygulayacılarveyargımakamlarıgerekseyararlanıcılaraçısındandahaetkinveanlaşılırolacaktır.Buuygulamanınkarışıklıklarıortadankaldırmasıbeklenmektedir.Bununlabirliktebütünbuunsurlarınbirkanunaltındaelealınmasınınbazızorluklarıdaberaberindegetirmesibekleniyorsabudurumdadamedenikanunörneğindeolduğugibibirsosyalpolitikakanunuçıkarılıp,bukanundışındatutulanhususlariçindemütemimcüzniteliğindekanunlarçıkarılabilir.

Birhususailişkindeterministikkarakteriolanbirüstkanunyadaçerçeveçizenbirkanunolması,aynızamandapolitikayapıcılarıveya-samakararlarınıdaolumluetkileyecektir.Hazırbirşablonlaanafikirolarakçelişmeyecekbirkanununvarlığı,detaylarailişkinyasalaryapıl-masınıkolaylaştıracağıgibi,gündelikhayatıngetirdiğideğişikliğeiliş-kinzorunluluklarıdadahauygunbiçimdeyasamasürecidahilindeelealmayıolanaklıkılacaktır.


KAYNAKÇA1. Bulut,N.(2003).Küreselleşme:SosyalDevletinSonumu?.Ankara

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,52(2),173-197.2. Çengelci, ethem., 1996, Cumhuriyet Türkiyesinde Sosyal

HizmetlerinÖrgütlenmesi.Ankara3. Koray,Meryem,2005,SoSYAlPolİTİKA,İmgeYayınevi,4. Öztürk,Şenol,2014,SosyalKorumadaYeniriskYaklaşımı,Sosyal

SiyasetKonferanslarıDergisi,Sayı66-67,ocak5. Talas, Cahit, 1979, SoSYAl eKoNoMİ united Nations, universal

DeclarationofHumanrights,www.un.org/en/universal-declara-tion-human-rights

6. Tomanbay,İlhan.1999,SosyalÇalışmayıYapılandırmak:Kavram-lar-oluşum-Nitelik-uygulama.Ankara:SABeV

araŞtirma ve deĞerlendİrmeler · rebileceğini belirtmiştir.12 bu kararın hemen arkasından...

Documents