7

ARBEID

Tekst: Evelyne Deceur en Dimitri Vandenberghe Foto’s: Wannes Degelin, Jan Rooms, Annemie Verhelst, Dimitri Vandenberghe

OP 27 SEPTEMBER 2017 VIERDE DE SITE HAAR TIENDE VERJAARDAG. In dit artikel blikken we terug op dit boeiende experiment dat zeer concreet het debat opende over andere vormen van ruimtegebruik, stedelijke vernieuwing en samenleven, een aantal hardnekkige misvattingen ontkrachtte, zoals de idee dat ‘Rabot de kankerplek van Gent is’, dat ‘participatie een louter bottom­up gegeven is’, en dat ‘structurele verande­ringen enkel via overleg en protest mogelijk zijn’.

WAT VOORAFGING

Om een en ander goed te kunnen begrijpen, moeten we terugkeren naar de periode 2000­2006. Bij het begin van de eenentwintigste eeuw koos het Gentse stadsbestuur ervoor om de vroegere, grotendeels versnipperde, inzet op ‘herwaardering en herstructurering van achtergestelde gebieden’ te vervangen door een integrale aanpak van de leef­ en woonkwaliteit van de negentiende­eeuwse gordel. Kort nadat het eerste stadsvernieuwingsproject Zuurstof voor de Brugse Poort (2002) uit de startblokken

was geschoten, lanceerde de Stad Bruggen naar Rabot (2004). Met dit project mikte het bestuur op het dynami­seren van Rabot dat doorheen de laatste decennia zowel op ruimtelijk, economisch als sociaal vlak geïsoleerd was geraakt. In lijn met de veel bredere traditie op het ge­bied van participatie en inspraak stelde de Stad boven­dien voorop dat de bewoners en gebruikers van de wijk in deze stedelijke ontwikkeling een plek moesten krijgen. Naast de Dienst Gebiedsgerichte Werking (nu: Dienst Be-leidsparticipatie) die de regierol inzake samenspraak zou opnemen, werden dan ook Samenlevingsopbouw Gent en de sociaal­artistieke werking Kunst in de Stad (later: rocsa, nu: Manoeuvre) in de arm genomen. Beide organisaties, die heel wat ervaring hadden in het werken met kwets­bare doelgroepen, kregen als opdracht om ‘projecten op te zetten die mensen rechtstreeks bij de veranderingen in hun buurt konden betrekken’. Ze moesten de bewoners van Rabot via een klankbordgroep en allerhande creatieve methodieken ‘informeren, inleiden in en toeleiden tot het stadsvernieuwingsgebeuren’. 333

BRUGGEN NAAR, OP EN VANUIT DE SITE

Opkuisdag februari 2011

ARBEID

8

Dit bleek echter makkelijker gezegd dan gedaan. Ondanks de vele inspanningen van Samenlevingsopbouw Gent en Kunst in de Stad om het bereik in de wijk te vergroten, doken op bewonerssamenkomsten steeds hetzelfde handjevol ‘vergadertijgers’ op, bleven open ontmoetingsmomenten be­perkt tot enkele intimi, en draaiden nieuwe activiteiten zoals het maken van een kortfilm of een buurtkrant steevast uit op een sisser. “Dat informeren en toeleiden leidde tot niets. De meeste Rabotiens lagen nu eenmaal niet wakker van de bouw van het justitiepaleis of een trambrug”, geeft een oud­op­bouwwerker aan. “Er was zo veel gaande dat de bewoners veel belangrijker vonden en dat niet werd aangepakt: nacht­lawaai, sluikstort, kinderen die niet naar school gingen, struc­turele armoede­ en huisvestingsproblemen…” De dagelijkse bezorgheden en samenlevingsissues van de buurt stonden in schril contrast met de projectplannen. Tegelijk zagen de mensen steeds minder mogelijkheden om zelf hun omgeving te beïnvloeden. Hun ongenoegen en kritiek namen toe, wat in Rabot, anders dan in andere wijken niet leidde tot een groots verzet, maar wel tot een soort hardnekkig defaitisme dat de achterstelling van de wijk eerder bevestigde dan ontzenuwde.

VANUIT EEN GEDEELD ENGAGEMENT KRIJGT EEN CREATIEVE ONTMOETINGS-PLAATS VORM

Toen midden 2006, na de sloop van het voormalige tele­combedrijf Alcatel Bell op de hoek van de Gasmeterlaan en Elsstraat, een ‘brownfield’ van zo’n drie hectare verrees,

was de vrees groot dat het terrein voor de nodige overlast zou zorgen wat het negatieve imago van Rabot (opnieuw) zou bevestigen. De stedelijke wijk­ en programmaregisseur, op­bouwwerkers en rocsa­medewerkers zagen evenwel meteen de opportuniteit van de gigantische open vlakte. Datzelfde najaar nog broedden ze op een plan om een deel van de oude fabrieksvloer tijdelijk, in afwachting van sanering en verkaveling, een andere invulling te geven; een invulling die verder reikte dan de zoveelste analyse over hoe arm, dicht­bevolkt, divers en jong Rabot wel niet was; een invulling ook die concreet tijd en ruimte bood aan de wensen, vragen en kwaliteiten van de buurt. Op die manier trokken ze hun participatieve aanpak open van ‘iets dat van de bewoners zelf moest komen' en bij hen moest worden ‘getriggerd’, naar een gedeeld engagement van publieke en private actoren (middenvelders, ambtenaren, beleidsmakers…) om over de grenzen van sectoren en procedures heen datgene wat de Rabotiens bezighield en belangrijk achtten een forum te geven en de realisatie ervan te ondersteunen. Een ambitieuze, impulsieve, maar terzelfdertijd pragmatische stuurgroep met buurtpartners en ­bewoners zette er vaart achter. Terwijl in het voorjaar van 2007 bloemborders wer­den aangelegd, picknickbanken werden ineen geknutseld en hopen teelaarde werden geleverd, sloeg de initiële te­rughoudendheid van de wijk geleidelijk aan om in curiositeit en enthousiasme: kinderen kwamen helpen, enkele vrouwen brachten eten en de lijst van geïnteresseerde tuiniers groeide. Op 9 juni 2007 opende de creatieve ontmoetingsplaats De Site officieel de deuren. Op minder dan een half jaar tijd was het

333

Vrijwilligersvergadering

9

ARBEID

beeld van een daarvoor (potentieel) problematische (zone in de) buurt bijgesteld van de onmogelijkheid om er iets te doen naar een plek die ertoe deed, een plek waar Rabot letterlijk en figuurlijk kon herademen.

Achter de voetbalvelden, volkstuinen, mini­kinderboer­derij, evenementenweide, strand en bar ontstonden in de maanden die volgden nieuwe netwerken. Zo verenigde Sa-menlevingsopbouw Gent de ‘barbecuedames’ in een cate­ringgroep en verzamelde ze de tuiniers voor workshops van Velt (Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren). Rocsa richtte een filmclub en een kunstenaarscollectief in en zette geregeld een evenement op poten waarop ze gelijktijdig (en met vallen en opstaan) verscheiden programma’s door elkaar liet lopen: een verkiezing van de ‘schuunste hof’ gekoppeld aan een try­out van jonge kunstenaars; een openluchtfilm, een voetbaltornooi en een reggaefestival… De medewerkers vonden bovenal dat De Site een ‘publieke plaats’ moest zijn, waar iedereen welkom was en elke be­zoeker met vragen over zowel dienstverlening, kleine en grote ergernissen als de lopende stadsvernieuwingsplannen terecht moest kunnen.

DE TIJDELIJKE INVULLING KRIJGT EEN TWEEDE LEVEN

Dat De Site per definitie tijdelijk was, weerhield de be­trokkenen echter niet om te dromen over een ‘duurzaam groeiscenario’. Aangezien de projectontwikkelaar wellicht in 2011 het terrein bouwrijp zou maken, werd eind 2010 met de nodige zwier afscheid genomen van het project. Tegen dan was zowat iedereen ervan overtuigd dat de nood aan groen, sport­ en spelelementen, en het verder en meer betrekken van de buurt in de publieke ruimte, in de toekomstige ontwikkeling en in de nabije omgeving een must waren. Eerder al, in 2008, hadden rocsa en Samenle-vingsopbouw Gent zelf het goede voorbeeld gegeven en een nieuw duurzaam spoor uitgezet met het textielatelier Made by Oya, dat de link tussen de geschiedenis van Rabot, so­ciaal­artistiek werk en economische spin­offs onderzocht. En in de zomer van 2011 volgde de aanleg van het Witte Kaproenenplein als buurtbeheerexperiment.Wanneer diezelfde zomer duidelijk werd dat de nieuwe pro­jectontwikkelaar Tondelier Development aankondigde dat het een derde minder woningen en een dubbel zo groot park plande dan bepaald in de oorspronkelijke Bruggen naar Ra-bot+­studie, haalden de stuurgroep en Rabotiens opgelucht adem. Als in afwachting van de werken, de tijdelijke invulling ook een tweede leven kon krijgen, dan was dat voor alle partijen een goeie zaak. Niet alleen kon zo immers een po­tentieel kooppubliek worden gecharmeerd, de stuurgroep en bewoners meenden met De Site 2.0 de resultaten en effecten van de invulling eveneens te kunnen verankeren in de wijk en in bestaande (of nieuwe) buurtorganisaties en ­werkingen. Meer concreet werden vanaf 2012 op vraag van de tuiniers collectieve voedselvoorziening en korte keten initiatieven naar voor geschoven als globaal kader om de dynamiek op en rondom De Site te verdiepen. Met de twee stadsakkers en de

vele vrijwilligers die voor een handvol Torekes – de comple­mentaire munt die in 2011 in Rabot werd geïntroduceerd – op het terrein kwamen klussen, nam de dagelijkse bedrijvigheid terug toe. Tegelijk, terwijl de aandacht van de professionals volledig werd opgeëist door een steeds kwetsbaarder pu­bliek, ging de discussie over het ‘verduurzamen van De Site’ ook andere richtingen uit: thema’s zoals rechtenverwerving en de betekenis van werken en arbeid voerden, naast de blijvende vraag naar toe­eigening en mede­eigenaarschap van, met, voor en door de wijk, het debat aan. 333

Aanleg ligweide – mei 2007

Bouwspeelplaats – zomer 2009

eerste vergadering van de moestuiniers – maart 2007

ARBEID

10

EN WAT NU?

De laatste tien jaar bood De Site concreet antwoord op een aantal belangrijke behoeftes van de wijk. Zo verbeeldde het project (letterlijk) hoe het ‘anders kon’ en sloeg het bruggen tussen leefsituaties, verhalen en gebruiken ener­zijds en het streven om ongelijke sociale verhoudingen te doorbreken anderzijds. De vraag naar de duurzame bijdrage van De Site is met andere woorden cruciaal, maar dreigt vergeten te worden als het project louter wordt gezien in termen van een ‘innovatieve methodiek’ om ‘moeilijk be­reikbare doelgroepen’ aan te spreken en om ‘het werken in aandachtsgebieden’ te faciliteren. De Site is/was meer dan dat: De Site heeft een aanzet geboden tot het onderbreken van het vanzelfsprekende, en tot het anders denken en doen over (stadsvernieuwing in) Rabot (en daarbuiten). De uitdaging nu en in de nabije toekomst is dan ook om vanuit buurtbeheer, arbeidstrajecten, en initiatieven zoals Labo-Rabot, Barabot, Boerenhof, de sociale kruidenier… te blij­ven ‘wringen’ en dus te blijven zoeken naar mogelijkheden om de bezorgdheden van de buurt en de bewoners op de publieke agenda te plaatsen, en niet alleen omgekeerd. ■

333

Symbolische verhuis van een container van De Site naar de nieuwe plek waar de stadsakker komt, naast het justitiepaleis: 27 september 2017