arc gis lesson_mn

ArcGIS 9 Анхан шатны сургалтын лавлах гарын авлага

2004

ArcGIS 9 – One Step at i

ArcGIS 9 Lab Manual—A Companion Guide TAMU Spatial Sciences Laboratory

Нэмэлт Мэдээлэл

i


Гарын Авлагын Тухай Spatial Sciences Laboratory, Texas A&M University © 2004, ArcGIS 9 Lab Manual: A Companion Guide, Copyright Spatial Sciences Laboratory, Texas A&M University For copy requests, contact: [email protected] Санамж Гарын авлагын зарим бүлэгт Санамж гэсэн хэсгүүд байгаа бөгөөд энд орсон мэдээлэл танд маш их хэрэгтэй байж болох тул тэмдэглэн авахыг зөвлөж байна. Гарын авлагын өгүүлбэр зүй Энэ гарын авлагад, үндсэн цэсээс сонголт хийх командыг > тэмдэгтээр илэрхийлсэн байгаа (жиш., >File цэсээс сонгох >Open). Тэмдэгтийн ард орсон үг нь идэвхижүүлэх гэж буй цэсийг харуулж байна. Хэрвээ командыг тод хараар гэхдээ > тэмдэгтгүй харуулсан байгаа бол (жиш.Option байгаа бол), ийм үгтэй товчлуурыг олох хэрэгтэй. Тoolbar-ийг доогуур зурж тэмдэглэсэн (жиш., Үндсэн цэс toolbar) байгаа. Холбоо барих хаяг Jennifer H. Jacobs Dr. R. Srinivasan Research Associate/Trainer SSL Director (979) 458-8051 (979) 845-5069 [email protected] [email protected]

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

ii


Агуулга ArcView 9.x Туслах Гарын авлага Бүлэг 1: ArcGIS 1 A. ArcGIS Систем.................................................................... 1 B. ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop .................................................... 2 C. ArcGIS Програм Хангамж ................................................... 3 Бүлэг 2: Хэрэглээний нэр томъёо 4 A. ArcMap ………………………....................................................... 4

B. ArcCatalog …………………………….......................................... 6 C. ArcToolbox …………………........................................................ 7 Бүлэг 3: Файлын өргөтгөл A. Файлын өргөтгөлүүд................................................................... 8 Бүлэг 4: Чухал тайлбарууд 10 A. Дэлгэцийн Тусламж ……........................................................... 10 B. Байнга хадгалах........................................................................ 10 C. Файлын замууд …………………………………………………... 10 D. Right-clicking буюу баруун дарах .............................................. 10 E. Адил функцийг гүйцэтгэх өөр өөр аргууд …..…….………... 10 Бүлэг 5: Хэрэгслийн самбарууд 11 A. Үндсэн Цэс Toolbar………………………................................. 11 B. Стандарт Toolbar …………………............................................... 14 C. Хэрэгслүүд Toolbar……………………………………………….. 15 D. Зурах Toolbar …………………………………………………..…. 16 E. Гаралтын хуудас Toolbar …………………………………….…... 17 F. Засварлах Toolbar………………………………………………….. 17 G. Эффект Toolbar …………………………………………….…….. 17 H. Өгөгдлийн хүрээний хэрэгсэл Toolbar……………….…...…… 18 I. Геореференс Toolbar …………………………………………….. 18 J. График Toolbar ………………………………………………….… 18 K. Бусад Toolbars ………………………………………………... 18 L. Өөрийнхөөрөө болгох Toolbars……………………………….... 19 Бүлэг 6: ArcCatalog Функцууд 20 A. ArcCatalog нээх ………………………………………….…….. 20 B. Фолдертой холбох ……………………………………………… 20 C. Thumbnails үүсгэх ……………………………………………….. 20

iii


Бүлэг 7: Газрын зураг 21 A. Газрын зургийг нээх, хаах, хадгалах ........ ............................. 21 B. Газрын зургийг дэлгэцэнд харах............................................. 22 C. Газрын зургийн тохиргоонуудыг хийх..................................... 23 Бүлэг 8: Давхаргууд 24 A. Давхарга нэмэх………………….................................................. 24 B. Давхаргыг идэвхижүүлэх болон болиулах................................ 25 C. Давхаргын тохиргоог харах........................................................ 26 D. Давхаргын харагдах дарааллыг өөрчлөх................................ 26 E. Давхаргын нэрийг өөрчлөх........................................................ 27 F. Давхаргын тэмдэглэгээг хийх ............……………………...…… 28 1. Тэмдэгтийн өнгийг өөрчлө....……...………………………. 28 2. Тэмдэгтийн хэлбэр, өнгө,хэмжээг өөрчлөх.......………... 29 3. Категори, тоон утга......…………………………………...... 30 a. Категори (эсвэл өвөрмөц утга) .………………….. 30 b. Тоон утга....………………………………………...... 33 4. Шошго, тэмдэг,категори,тоо утгын хэмжээг өөрчлөх..... 35 G. Давхарган файлыг хадгалах...................................................... 36 H. Давхаргыг арилгах...................................................................... 36 I. Давхаргын тэмдэглэгээг "нуух” ……………...…………………… 37 J. Тохируулсан масштабаар давхаргыг харуулах....…………….. 37 K. Давхарга тодруулах ...............………………………….………… 38 Бүлэг 9: Өгөгдөл үүсгэх, засварлах (Editor Toolbar) 39 A. Дүрсэн файл үүсгэх ……………………………………………….. 39 B. Давхарга засварлах……………………………………………..... 40 C. Даалгавар ………………………………………………........ 41 D. Snapping ……………………………………………………………. 43 E. Атрибут засварлах……………………………………………….... 44 Бүлэг 10: Өгөгдлийн хүрээ 45 A. Газрын зургийн өгөгдлийн хүрээг идэвхижүүлэх,оруулах....... 45 1. Өгөгдлийн хүрээг идэвхжүүлэх………………………....... 45 2. Өгөгдлийн хүрээг оруулах…………………………………. 45 B. Өгөгдлийн хүрээний нэрийг солих............................................. 45 C. Газрын зураг болон харагдах нэгжийн тохируулах.................. 46 D. Өгөгдлийн хүрээний хооронд давхаргыг хуулах болон зөөх... 47 1. Давхаргыг хуулах......………………………..………....…... 47 2. Давхаргыг зөөх………………………………..…………….. 47 E. Хавчуурга байрлуулах…………………………………………..... 48 F. Хэмжээний дөрвөлжинг байрлуулах…………………………..... 48 G. Өгөгдлийн эргүүлэх………....…………………………………….. 49

iv


Бүлэг 11: Хүснэгт 51 A. Хүснэгт онгойлгох………………................................................ 51 B. Талбар “нуух” ……….................................................................. 52 C. Талбарт өгсөн нэрийг өөрчлөх................................................... 52 D. Бичлэгийн тоог тогтоох……………………………………………. 52 E. Талбарын дарааллын өөрчлөх………………………………….... 53 F. Талбар нэмэх, устгах…… ..…………………………………….… 54 G. Бичлэг засварлах……………….………………………………..... 55 H. Хүснэгт экспортлох……………………………………………..….. 56 I. Талбар тооцоолох..…………………………………………………. 56 J. Холбоос, хамаарлууд……………………………………………... 58 K. Багана хөдөлгөөнгүй болгох/ Freezing ………………………….. 59 L. Талбарын Статистик………………………………………………. 60 Бүлэг 12: Хаяг тавих 61 A. Хаяг өгөх тохиргоо хийх………................................................. 61 B. Хаягийн характаристик тохируулах…………………………….. 62

1. Бүх биетийг адил аргаар хаяглах.…………………....... 62 2. Биет болон хаягны хаягийг өөрөөр тодорхойлох……... 63

C. Хаягийг идэвхижүүлэх, болиулах.………………………….…... 63 D. Тайлбартай хаяг…..……………………………………………….. 64 Бүлэг 13: Queries 65 A. Аттрибут мэдээллээр сонгох...................................................... 65 B. Байршлаар сонгох...................................................................... 67 C. Хайх………………………………................................................. 68 Бүлэг 14: Hyperlink 70 A. Hyperlink-ийн төрлүүд.…………………...................................... 70 B. Динамик Hyperlink тохируулах……........................................... 70 C. Талбарт Hyperlinks тохируулах………………………………….. 71 D. Hyperlink суурьт сонголтуудыг тохируулах……………………... 72 E. Hyperlink-тэй ажиллах…………….……………………………….. 72 Бүлэг 15: Өгөгдөл хөрвүүлэх (Экспорт/Импорт) 73 A. Interchange файл импортлох ……….......................................... 73 B. Давхарга хөрвүүлэх……………………....................................... 75 1. Давхаргыг дүрсэн файл эсвэл геомэдээллийн санд хөрвүүлэх….....................................………………..... 75 2.Давхаргыг давхарган файл болгон хадгалах……………. 75 C. Газрын зураг экспортлох (өгөгдөл болон гаралтын хуудас харагдах байдал) ……….……….…………………………………………….. 76 D. Мэдээллийн санг экспортлох /хүснэгт/………………….…...… 78 E. Хаягийг тайлбар болгон хөрвүүлэх...…………………………… 78

v


Бүлэг 16: Гео боловсруулалт хийх 79 A. Хайчлах үйлдэл. ………………………………………….............. 79 B. Буфер үйлдэл…………………………………………………….. 80 C. Бусад үйлдлүүд.....………………………………………………….. 81 Бүлэг 17: Тодруулах болон сонгох 82 A. Тодруулах болон өнгөний сонголт………………………..……... 82 1. Хүснэгт ………………………………………………………… 82 2. Давхарга ……………………………………………………... 83 B. Сонгож болохуйц давхаргыг тохируулах....……………………. 83 C. Сонголт…………………………………………………………….... 84 D. Сонголтыг болиулах……………………………………………… 84 Бүлэг 18: Координатын систем болон имеж бүртгэх 85 A. Projecting on Fly ……………………….....………………………... 85

B. Координатын систем тодорхойлох...…..……………………….. 85 C. Өгөгдлийг дахин проекцлох……………………………..……..... 87

D. Имеж бүртгэх.....………………………………………………….... 89 Бүлэг 19: Гаралтын хуудас 92 A. Чухал мэдээлэл ......................................................................... 92 B. Гаралтын хуудсын харагдах байдлыг тохируулах.................... 92 C. Гаралтын хуудасны хэмжээг өгөх……………............................ 93 D. Layout Toolbar, Tools Toolbar ялгаа........................................... 93 E. Газрын зургийн элемент болон текстийн оруулах……………. 94 F. Гаралтын хуудас хуваах эсвэл хэвлэх………….....………....... 95 Бүлэг 20: Нэмэлт сэдвүүд 97 A. Мacro нэмэх ….……………………...……………………………... 97 1. .dll файл………………………..…………………………….. 97 2. .txt файл……………………...………………………………. 97 B. Macro зөвлөмж………………….....……………………………….. 98 C. Өөрийн Тemplate үүсгэх..........…………………………………… 99 D. Холбоотой зам/ рath үүсгэх………………………………………. 99 Хавсралт A: Өгөгдлийн төрлүүд 100 Хавсралт B: Project-on-the-fly Utility in ArcGIS 102 Хавсралт C: DMS -ээс DD рүү хөрвүүлэх 103 Хавсралт D---Нэмэлт гарын авлага:

vi


Принтертэй холбох………………………………………………………… 104 CD дээр бичих…………………………………………………………………… 105 GIS мэдээллийн багцийг олон нийтийн домейн дээр байрлуулах......…. 106 Гео өгөгдөл……………………………………………………………………….. 108 TIGER файлуудын (Census өгөгдөл) CFCCodes ……………………… 110 Datums………………………………………………………………………… 115 Нийтлэг проекцууд………………………………………………………… 124 FIPS код болон UTM/State Онгоцны бүс………………………………… 125 Мета өгөгдлийн утга…………………………………………………………….. 133 Торлолын интерполяци болон хэрэглээ…………………………………. 135 Алдаа…………………………………………………………………………….. 136 Масштаб тооцоолох…………………………………………………………… 139 Хөрвүүлэх хүснэгтийн нэгжүүд……………………………………………… 140

1


Бүлэг 1: ArcGIS Энэ бүлэгт ArcGIS систем, ArcGIS дэлгэц буюу Дэлгэц буюу Desktop, болон бусад холбогдох программ хангамжийн бүтээгдэхүүнүүдийг авч үзнэ. A. ArcGIS Систем ArcGIS систем нь ArcGIS дэлгэц буюу Дэлгэц буюу Desktop, ArcSDE, болон ArcIMS бүтсэн GIS цогц програм юм.

• ArcGIS Дэлгэц буюу Дэлгэц буюу Desktop-т өгөгдлийг үүсгэх, засварлах, болон геоболовсруулалт хийх GIS хэрэглээнийн программ орно.

• ArcSDE нь DBMS-т геомэдээллийн санг удирддаг интерфейс юм. • ArcIMS нь өгөгдлийг түгээх интернетийн орчинд ажилладаг GIS болно.

ArcGIS System

ArcGIS Desktop

Arc SDE

ArcIMS ArcView ArcEdit ArcInfo

ArcMap ArcCatalog ArcToolbox

2


B. ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop нь 2 тусдаа хэрэглээ болох ArcMap + ArcToolbox, ArcCatalog-аас бүрддэг.

• ArcMap нь биетийг харуулж, засварлах, газрын зураг хийх болон шинжилгээ хийнэ

• ArcCatalog өгөгдлийг хайх болон зохион байгуулна • ArcToolBox нь өгөгдөл хөрвүүлэх, геоболовсруулалт хийх зэрэг тусгай

үйлдэл хийх орчин.

C. ArcGIS Software Products ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop-д ArcView, ArcEditor, ArcInfo гэсэн гурван программ хангамжийг ашиглан ажиллуулах боломжтой. Эдгээр программууд нь хэрэглээний адил интерфейс дээр хийгдснээс гадна нийтлэг бүтэцтэй. Өөрөөр хэлбэл, ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox дээр гурвуул ажиллах бөгөөд ялгаа нь хүчин чадлын буюу эцсийн бүтээгдэхүүн дээр харагдана.

3


Эдгээр ялгааны ихэнхийг ArcToolbox-аас харах боломжтой. ArcInfo-той цуг ирдэг бүрэн цогц хувилбар эсвэл ArcView, ArcEditor цуг ирдэг арай хөнгөн маягийн хувилбар гэсэн 2 төрлийнх байдаг. Доорхи хүснэгтэнд дээр дурьдсан ялгааг товч тайлбарлан харуулав: ArcView ArcEditor ArcInfo Өгөгдөлтэй ажиллах буюу Data access

Бүх ArcView Бүх ArcView

Газрын зураглал хийх буюу Mapping

PLUS буюу нэмэлт Бүх ArcEditor

Өөрийнхөөрөө болгох буюу Customization

Багц давхарга засварлах буюу Coverage editing

PLUS буюу нэмэлт

Орон зайн шалгуур буюу Spatial query

Олон хэрэглэгчтэй гео мэдээллийн санг засварлах буюу Multi-user geodatabase editing

Топологийн багц давхарга засварлах орчин буюу Advanced topologic coverage editing environment

Биет засварлах буюу Simple feature editing

Гео мэдээллийн сангийн хамаарлыг тодорхойлох буюу Definition of geodatabase relationships

Гео боловсруулалт хийх хэрэгслүүд буюу Advanced geoprocessing tools

Өгөгдлийн менежментийн нэмэлт хэрэгслүүд буюу Additional data management tools

Гео боловсруулах зайны сервер буюу Remote geoprocessing server

Өгөгдөл хөрвүүлэх хэрэгслийн багц буюу Complete set of data conversion tools

Орон зайн шинжилгээний хэрэгсэл буюу Advanced spatial analysis tools

Динамик сегментчлэл болон шугаман шинжилгээний хэрэгслүүд буюу Dynamic segmentation and linear analysis tools

Программын орчинг өөрийнхөөр болгох нь буюу Customization environments for cross platform workstation appplications

4


Бүлэг 2: Хэрэглээний нэр томъёолол Энэ бүлэгт ArcView 9-д хэрэглэгддэг нэр томъёонуудыг тайлбарлав. Эдгээр нэр томъёог мэддэг байх нь хэрэглэгчдэд программыг ашиглахад илүү хялбар байх үүдийг нээнэ. Жишээлбэл, хэрэглэгч Catalog Tree Branch буюу Модлог бүтцээс Table of Contents буюу Агуулгын хүснэгт рүү давхаргыг чирч аваачиж Өгөгдлийг харах буюу Data View хийж болно. Хэрэглээ бүрийн цонхны нэр томъёоллыг мэдснээр хэрэглэгч ArcView 9 үйлдлийг тун хялбар хийх боломжтой. A. ArcMap ArcMap нь ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop-ийн "үндсэн" хэрэглээ тул картограф, анализ хийх, засварлах зэрэг бүх л газрын зурагт тулгуурласан үйлдлүүдийг хийхэд зориулагдсан програмын хэрэглээ. Ихэнхи газрын зургууд нь тухайн нутаг дэвсгэрийнхээ талаар нэлээд хэдэн мэдээллийг агуулж байдаг.

Toolbars

Main Menu

Standard

Tools

Drawing

ArcMap Table of Contents

Data View Layout View

Лицензийн тухай

Map Display

5


Arc Map-ийн Агуулгын Хүснэгт буюу Table of Contents:

Анхаар: ArcMap нээлттэй байх үед гарч ирэх хэрэгслийн цэсүүд буюу toolbars нь анхдагч цэсүүд гэдгийг санах хэрэгтэй. Янз бүрийн үйлдлийг гүйцэтгэж байх явцдаа хэд хэдэн хэрэгслийн цэсийг дэлгэцэнд ил байршуулж болох ба үүний талаар Бүлэг 5-д дэлгэрэнгүй дурьдсан бий.

Layer

Єгєгдлийн хїрээ( тодоор бичигдсэн байвал идэвхитэй байна гэсэн їг)

6


B. ArcCatalog ArcCatalog нь өгөгдлийг хайх, зохион байгуулах, хуваарилах болон баримтжуулах хэрэгсэл юм.

Contents хэсэг нь дараах хоёр зүйлийг харуулна

1) Хэрвээ директор модлог бүтцэд сонгогдсон байгаа бол (дээр харуулсанчлан), contents хэсэг нь тухайн директор эсвэл каталогийн модлог бүтцийн доторхийг харуулна.

2) Хэрвээ модлог бүтцэнд жинхэнэ GIS файл (эсвэл давхарга) сонгогдсон байгаа бол contents хэсэг уг файлын нэр, төрөл болон thumbnail -ийг харуулна.

Preview хэсэг нь танд атрибут өгөгдөл (хүснэгт) болон орон зайн ( газарзүйн) өгөгдлийг харуулна. Модлог бүтэц дээр GIS файл сонгогдсон байх ёстой. Metadata буюу мэдээний тухай мэдээлэл хэсэг нь модлог бүтэц доорхи сонгогдсон метадата мэдээллийг харуулна. Анхаар: ArcMap- тай адилаар ArcCatalog-ийг анх нээхэд үндсэн, анхдагч хэрэгслийн цэсүүд нээгддэг. Эдгээр хэрэгслийн цэсийг ArcMap-тай мөн адилаар нэмж хасч болно— Бүлэг 5-аас хар.

Toolbars

Main Menu

Standard

Location

Metadata

Catalog Tree буюу модлог бїтэц

Агуулга

7


C. ArcToolbox ArcToolbox нь тодорхой хэдэн үйлдлүүдийг гүйцэтгэхэд зориулагдсан орчин бөгөөд янз бүрийн үйлдлүүдийг гүйцэтгэх шийдэл бүхий хэрэгслийн багцаас бүрддэг. Олон төрлийн хэрэгслийн багц байдгаас доор цөөн хэдийг нь дурьдан оруулав.

1) Хөрвүүлэх хэрэгсэл буюу Conversion Tools—Нийтлэг гео өгөгдлийн формат буюу багц давхарга, дүрсэн файл, тор, DEMs, DLGs, SDTS, TIGER, TINs, атрибут өгөгдөл болон Гео мэдээллийг баазтай ажилладаг (Ex., өгөгдлийг экспортлох болон импортлох)

2) Өгөгдлийн Менежментийн хэрэгсэл буюу Data Management Tools— биет болон өгөгдлийг тодорхойлоход ашиглах хэрэгслийн багцын цуглуулга бөгөөд орон зайн болон атрибут анализ хийх багц давхаргыг бэлддэг. (дүрсэн файлуудыг тодорхойлох болон бэлтгэх)

3) Шинжилгээний хэрэгслүүд буюу Analysis Tools—Огтлолцол, Хайчлах болон буфер зэрэг гео боловсруулалт хийг хэрэгслүүд.

ArcGIS интерфейст бүтээгдэхүүн "нэмэнгүүт" хэрэгслүүд болон хэрэгслийн багц тэлдэг гэдгийг мэдэх хэрэгтэй (хуудас 3).ArcToolbox хэрэгслүүд

Categories of Toolsets (Remember Analysis tools is missing because we are working in ArcView).

1

2

- хэрэгслийн багц буюу олон тооны хэрэгслїїд/ tools

- Гео боловсруулалт хийх дан команд буюу хэрэгсэл

- Ажиллуулахад идэвхждэг бичлэг

8


Жишээлбэл, ArcView нь танд зөвхөн дүрсэн файлуудыг дахин проекцлох боломж олгож байхад ArcInfo нь зөвхөн дүрсэн файл бус багц давхарга дээр мөн ажилллуулна.

Бүлэг 3: Файлын өргөтгөл буюу File Extensions Файлын өргөтгөлийн төрөл нь файлын нэрийн ар талын цэгийн хойно буй гурван үсгээр тодорхойлогддог: Эдгээрийг мэдснээр хэрэглэгч ямар төрлийн мэдээлэл ашиглах гэж буйгаа хурдан мэдэх боломжтой. A. Файлын өргөтгөл болон тэдгээрийн төрөл Өргөтгөл Файлын Төрөл asc ASCII raster bil image file (band interleaved by line) bip image file (band interleaved by pixel) blw world file (for bil image) bmp image file (Windows bitmap) bpw world file (for bip эсвэл bmp images) bsq image file (band sequential) bqw world file (for bsq image) cgm image file (computer graphics metafile) dbf dBASE tabular data file эсвэл shapefile attribute table file DEM digital elevation model dgn design drawing file (Intergraph) dlg digital line graph file dll Windows dynamic link library file doc MS-Word, MS-Wordpad document file DOQQ digital ortho quarter quadrangle (aerial photographs) DRG digital raster graphic file (used by USGS for 7.5’ quads) dwg drawing file (AutoCAD) dxf drawing exchange file e00 ARC/INFO interchange file eps encapsulated postscript exe DOS/Windows executable file gdb geodatabase (ESRI) gif image file (graphic image format—CompuServe) hdr header file hlp Windows help file htm www file (hypertext markup 3-character DOS version) html www file (hypertext markup language unix verion) img image file (ERDAS Imagine эсвэл IDRISI) jpg image file (joint photographic experts group) lyr ESRI давхарга file

9


mdb Microsoft database file mif MapInfo interchange format mid MapInfo interchange format mxd ESRI map document mxt ESRI map template Өргөтгөл Файлын төрөл pat geocoding pattern recognition file pdf preferences definition file pmf published map file (ESRI) ppt Microsoft Powerpoint file prj projection definition file ps PostScript file rrd pyramid давхарга for image file sbn spatial index for read-write shapefiles sbx spatial index for read-write shapefiles shp Shapefile (stores feature geometry) shx Shapefile (stores file lookup index) sdw world file (for sid images) sid image file (Mr. Sid file) style ESRI style file tif image file (tag image format file) tfw world file (for tif files) ttf true type font file txt text file (usually ASCII) wmf image file (Windows metafile) wld world file (for CAD datasets) wpd WordPerfect document xls Microsoft Excel spreadsheet xml Extensible markup language

10


Бүлэг 4: Чухал санамжууд Эдгээр санамжууд нь ArcView9 тодорхой үйлдлүүдийг гүйцэтгэхэд их үүрэгтэй тул хэрэглээний хувьд өндөр ач холбогдолтой юм. Санамжуудыг тэмдэглэн авснаар илүү үйлдэл хийхгүйгээр буюу цаг, оролдлого бага зарцуулах болно. A. Дэлгэц буюу Desktop Тусламж Туслах цэс нь ArcView-ийн тун чухал хэсэг болно. Мain Menu хэрэгслийн самбараас >Help –ийг сонгож, >ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop Тусламж-ийг идэвхижүүл.

B. Тодорхой хугацаа тутам хадгалах Цаг алдахгүй байх нэг арга зам нь та өөрийн хийж буй ажлаа байнга хадгалахад оршино Ажлаа хадгалахын тулд Main Menu toolbar-аас >File сонгож, > Save идэвхижүүлэх эсвэл Save товчлуур ( )-ийг дарах хэрэгтэй. C. Файлын зам Тухайн компьютер бүрийн хувьд файлын зам нь өөр өөр байна. D. Баруун талд дарах буюу Right-clicking ArcGIS интерфейсийн ихэнхи хэсэг нь right-clicking үйлдлийг хийдэг. Иймд, ямар нэгэн зүйл болохгүй бол right-click буюу баруун талд нь дарах хэрэгтэй.

E. Адил үйлдлүүдийг хийх өөр өөр аргууд ArcGIS-д нэг үйлдлийг хэд хэдэн замаар гүйцэтгэх боломжтой. Жишээлбэл, газрын зургийн файлыг хадгалахын тулд та үндсэн цэснээс >File, >Save тус тусын сонгох замаар эсвэл зүгээр л Save товчлуур ( ) дээр дарахад л болно. Энэ 2 аргын эцсийн үр дүн яг адил. Энгийн байхын үүднээс энэ гарын авлагад зөвхөн нэг л аргыг тус тус дурдан орууллаа:

11


Бүлэг 5: Toolbars Toolbars are used in ArcView9 -д ашиглагддаг хэрэгслийн цэсүүд нь бүх төрлийн үйлдлийг гүйцэтгэнэ. ArcMap -ийг нээхэд үндсэн цэс дор хаяж нээгдэх ёстой. To add эсвэл remove toolbars in ArcMap дах хэрэгслийн цэсийг нэмж, хасахын тулд Main Menu цэсний >View-ээс >Toolbars сонгоод, хэрэгтэй цэсээ нэмж, хас.Бүх цэсүүдийг нэмж, хасч болно гэдгийг санах хэрэгтэй. Нэг цэсийг зөөхийн тулд зүгээр л тухайн цэс дээрээ дараад (цэсний зүүн эсвэл дээд талын хөндлөн бааран дээр дарж) хүссэн газар луугаа чир.

A. Үндсэн Цэс Toolbar Үндсэн цэсийн toolbar нь “default” буюу анхдагч toolbar тул арилгаж болохгүй. ArcMap-ийн гол цэс юм.

Файл: pulldown буюу доош дэлгэгдэх цэс

Edit буюу засварлах: pulldown буюу доош дэлгэгдэх цэс

Raised bar

--шинэ газрын зураг їїсгэнэ. Та шинэ template їїсгэх хэрэгтэй --хуучин газрын зургийг нээнэ --тухайн газрын зургийг хадгалах бол нэр єгєхийг сануулна

--тухайн газрыг зургийг шинэ нэрээр, шинэ форматтай эсвэл шинэ газар хадгална -- Table of Contents дах газрын зурагт єгєгдєл нэмнэ --Geography Network-ийн єгєгдлийг хайж, тїїнийг компьютертээ татаж авахгїйгээр ашиглах боломж олгоно. Интернэтэд холбогдсон байх ёстой --Газрын зураг хэвлэх їзїїлэлтїїд болох цаасны хэмжээ, принтер сонгох г.м-ийг тохируулна

--газрын зургийг хэвлэхэд ямар харагдахыг харуулна

--газрын зургийг хэвлэнэ -газрын зургийн тохиргоонуудыг хийх болон харах боломж олгоно

-- ArcView 3.2 проекцуудаас гаралт болон view импортолно

-- Газрын зургийг BMP, EPS, JPEG форматаар хадгална

-- Сїїлд хэрэглэгдсэн файлуудын жагсаалт -- Програмаас гарах

--сїїлийн команд эсвэл їйлдлийг харуулна -Хийгээгїй їйлдлийг эргїїлэн хийнэ --элементїїдийг давхарга ашиглагдаагїй хуулах самбар буюу clipboard дээр зєєнє -- элементїїдийг давхарга дээр ашиглагдаагїй clipboard дээр хуулна -- элементїїдийг давхарга дээр ашиглагдаагїй clipboard дээр зєєнє

12


View/Харах: pulldown menu буюу доош дэлгэгдэх цэс

Insert/Нэмж оруулах: pulldown menu буюу доош дэлгэгдэх цэс

Selection/Сонгох: pulldown menu буюу доош дэлгэгдэх цэс

--Єгєгдлийн харагдах байдал/ Data view руу шилжиж, гаралтын хуудсыг нууна --Гаралтын хуудасны харагдах байдал /Layout view руу шилжинэ --Газрын зураг дээр ашиглагдах zoom-їїд --Гаралтын хуудсыг томруулах хувиуд --єгєгдлийн хїрээн дээр хавчуурга їїсгэх, зохион байгуулах болон харуулах їйлдэл --боломжтой хэрэгслийн самбарууд болон тэдгээрийг єєрчлєх тохиргоо -- ArcMap Статусыг (цонхны доод талд) харуулж/нууна --Газрын зураг дээр давхцах хаягуудыг жагсаалттай цонхыг харуулна/нууна --Баруун зїїн тийш гїйлгэх самбарыг харуулна/нууна --Гаралтын хуудас дээр шугам харуулж/нууна --Гаралтын хуудас дээр хэвлэгдэхгїй заавруудыг харуулна/нууна - Гаралтын хуудасны торлолыг харуулна/нууна --Идэвхитэй єгєгдлийн хїрээний тохиргоог харах болон єєрчлєх

--газрын зурагт шинэ, хоосон єгєгдлийн хїрээ нэмнэ --Газрын зурагт гарчигийг Layout view /гаралтын хуудсын харагдах байдал/-аар єгнє

--єгєгдєл, layout view-д текст нэмж оруулна -- layout view-ийн сонгогдсон элементїїдийг тойрсон хїрээ їїсгэнэ

--layout view-д легенд оруулна

--layout view сум оруулна

--layout view масштабын самбар оруулна

--layout view-д газрын зургийн масштаб оруулна --єгєгдєл or layout view-д зураг оруулна

d t l t i б

--атрибутыг шалгах замаар идэвхтэй єгєгдлийн хїрээнээс биет сонгоно --бусад давхарга дээрхи биетээс байршлаар нь биетийг сонгоно --газрын зураг дээрхи график ашиглан газарзїйн биет сонгоно. -- бїх давхарга дээрхи бїх сонгогдсон биетийг томруулна

13


Tools/Хэрэгслүүд: pulldown menu буюу доош дэлгэгдэх цэс

Window/Цонх: pulldown menu буюу доош дэлгэгдэх цэс

Help/Тусламж: pulldown menu буюу доош дэлгэгдэх цэс

--засварлах хэрэгслийн цэсийг харуулах тул газрын зургийн єгєгдлийн засварлах боломжтой болно --энэ цэс їїсгэх, зохион байгуулах, газрын зурагт график ачаалах їйлдлїїдийг хийнэ --энэ цэс нь танд идэвхитэй єгєгдлийн хїрээн дэх атрибутын тайлан гаргах эсвэл Crystal Reports tm ашиглан график байгуулах боломж єгнє --энэ нь хаягийг геокодчлох эсвэл зохион байгуулах боломж олгоно. --XY єгєгдєлтэй хїснэгтээс давхарга їїсгэнэ --замтай хїснэгтээс давхарга їїсгэнэ --ArcCatalog їйлдлийг ажиллуулна

--pullout menu allows you to edit, create, delete, and run Visual Basic macro засварлах, їїсгэх, устгах болон ажиллуулах цэс, --хэрэглэгчийн интерфейсийг єєрийнхєєрєє болгох --Spatial Analyst, 3-D Analyst зэргийн єргєтгєлийг идэвхижїїїлнэ. --Газрын зураг дээр стилээс (тэмдэгт болон газрын зургийн элементийг харуулсан файл)сонгох, зохион байгуулах болон шинэ стилийг хадгалах --ArcMap дээр ажиллахад сонгож болох бусад боломжууд

--Єгєгдлийн хїрээний хаана байгааг харуулах overview window -г нээнэ --тухайн єгєгдлийн харагдах байдлыг алдахгїйгээр бусад талбайг бїхэлд нь харуулах цонхыг нээнэ -- ArcMap Агуулгын Хїснэгтийг харуулах/нуух -- ArcToolbox харуулах/нуух --Хийх командаа бичиж оруулна

-- ArcGIS дэлгэцийн интернэт тайлбар / тусламжийг харуулна -- Тухайн команд, хэрэгслийн їїргийг тайлбарлана -- ESRI Support GIS тайлбар толь (интернет) -- ESRI дэмжлэгийн їйлчилгээг авна (интернет) -- ESRI сургалтанд холбогдоно (интернет) -- ESRI ArcGIS Developer интернэтээр холбогдонo --ArcMap хувилбар, оюуны ємчийн эрх, бусад мэдээллийг харуулна

14


B. Standard Toolbar буюу Стандарт цэс

New Map—шинэ газрын зургийн document үүсгэнэ.

Оpen—хуучин байсан газрын зургийг нээнэ.

Save—тухайн газрын зурган файлыг хадгалах

Print—газрын зураг хэвлэх.

Copy, Cut, Paste хийх—элементүүдийг хуулах, таслан авах болон нийлүүлэх. Давхарга дээр ашиглагдахгүй.

Delete—Сонгогдсон элементүүд текст, график, обьектуудыг устгах

Undo болон Redo—хамгийн сүүлд хийсэн үйлдэл буюу командыг

дахин гүйцэтгэх эсвэл буцаан хийнэ.

Add data—таны ажиллаж буй газрын зурагт географик өгөгдөл болон хүснэгтэн өгөгдлийг нэмж оруулна

Scale—газрын зургийн мастшаб.

Editor Toolbar—засвар хийх хэрэгслийн цэс.

ArcCatalog—ArcCatalog онгойлгоно.

What’s this—тусламж өгөх

15


C. Tools Toolbar

Энэ хэрэгслүүдийн тусламжтайгаар томруулж болон жижигрүүлэн харах боломжтой., Газрын зургийн тухайн байршлыг томруулж эсвэл жижигрүүлж харахын тулд тухайн хэсэг дээр очоод zoom tool дээр нэг удаа дар. Харин тухайн бүс нутгийг томруулан эсвэл жижигрүүлэн харахын тулд zoom tool болон дээрхи цонх дээр дар.

Zoom In and Zoom Out товчлуурууд нь газрын зураг дээрхи өгөгдлийн гол төвийг томруулж жижигрүүлнэ.

Pan Tool permits нь газрын зургийн аль хэсгийг хулганаар гүйлгэн харуулдаг.

Гүйлгэн харахын тулд газрын зураг дээр хулганын зүүн товчлуурыг дараастай чигээр дуртай чигтээ хөдөлгөн харна. Хэрэгтэй газраа очоод хулганы зүүн товчлуураас хуруугаа ав.

Zoom to Full Extent товчлуур нь газрын зургийн бүх давхаргуудын бүрэн

харуулна.

Go Back to Previous Extent болон Go to Next Extent нь газрын зураг хамгийн хэрхэн харагдаж байсан болгож харуулна.

Selects Features товчлуур нь газрын зураг дээрээс биетүүдийг сонгоход

ашиглагдах ба үүнийг тулд эхлээд биетийг сонго. Олон биетийг shift товчлуураар сонгоно. Тодорхой хэдэн биет сонгохдоо шалгуур тавьж мөн болдог. Үүнийг тулд >Selection -ийг даран >Set Selectable Давхаргаs, >Interactive Selection Method, эсвэл >Options… сонго.Эдгээрийн онцлогийг тус тусад тайлбарлав.

• Set Selectable layers нь танд set selectable Layers Харилцах хайрцаг дээр тэмдэглэгдсэн давхарга дээрхи биетүүдийг л сонгоно.

• Interactive Selection Method буюу Интерактив сонголтын арга нь

танд биетийг сонгон, сонгогдсон биетүүд дээр нэмэх боломж олгоно. Мөн сонгогдсон биетүүдийг сонголтыг болиулна.

• Options нь энэ хэрэгслийг ажиллуулах бусад сонголтуудыг

харуулна. Жиш нь сонгогдсон биетүүдэд өөрийн дуртай өнгийг өгөх зэрэг.

16


pointer tool нь газрын зураг дээр зураг дээр зурагдсан графикийг сонгох, зөөх, хэмжээг нь өөрчилно. График дээрээ дарж сонго эсвэл графикийг тойрсон дөрвөлжин зур. Олон графикийг shift товчлуур дараастай чигээр сонгож болох ба эдгээр сонгогдсоны дараа цэнхэр дөрвөлжингээр тэмдэглэгдсэн байдаг ( ).

Identify товчлуур нь газрын зураг дээрхи газар зүйн биетүүдийн талаархи

мэдээллийг харуулах ба Identify Tool дараад, дараа нь биет дээрээ дахин дар. Ингэхэд Identify Results Харилцах хайрцаг дээр атрибут гарч ирнэ. identify results цонх нь яг аль давхаргаас биетийг олох гэж буйг сонгох боломж олгоно.

Find товчлуур нь газрын зургаас таны шалгуурт нийцэж буй газар зүйн

биетийг хайхад тусална. Жишээ нь нэг давхарга эсвэл бүх давхаргыг хайж болохоос гадна хайлтын нөхцөлийг хангаж буй утгатай атрибут бүхий биетүүдийг ч мөн хайж болно.

Measure Tool нь газрын зураг дээрхи зайг хэмждэг. үүний тулд

measure tool дээр дараад дараа нь газрын зураг дээр дар. Хэмжих гэж буй зайг дагуулан курсороо зөөгөөд дахин дар. Хэд хэдэн хэмжилтийг зэрэг хийж болно. Зайг цонхны доод хэсэгт харуулах бөгөөд зайн нэгжийг Data Frame Properties ( хуудас 44)-аар тохируулна. Хэмжилтээ хоёр удаа дарах эсвэл Esc дарж тэглэж болно.

Hyperlink Tool нь документ, вэб хуудас, макро зэрэг биетийг газрын зураг

дээрхи биеттэй холбодог D. Draw Toolbar буюу зурах хэрэгсэл Энэ toolbar нь бүх элементийг нэмж, өөрчлөх ба үүнд текстүүд болон графикууд хамаарагдана. Өнгө, сүүдэр зэргийг өөрчлөхгүй. Rotate elements

Заагч Томрууланхарах Їсгийн тєрєл Тодруулах, налуу болгох, доогуур нь зурах

Нийлїїлэх, хуваарилах, эргїїлэх груплэх, групээс гаргах зэрэг їйлдлийг хийнэ- доош дэлгэгдэх цэс

Графикийн єндєр цэгийг засварлах Єнгє, текст,ямар

єнгєєр будах, шугам, тэмдэгтийг сонгоно

New Дїрснїїд element

Шинэ текстийн элементеед—текст, долгионтой текст, нэмэлт тайлбар хийх болон шошго

17


E. Layout Toolbar буюу хэрэгсэл Layout цэс нь гаралттай ажиллахад ашиглагддаг бөгөөд энэ цэстэй ажиллахын тулд та гаралтын view -ийг гаргасан байх шаардлагатай (хуудас 87-г хар). Энэ toolbar тухайн давхаргыг бүхэлд нь эсвэл гаралтын харагдаж буй хэсэг дээр томруулах болон хайлт хийх зэрэг үйлдэл хийж болно гэдгийг санах хэрэгтэй. Харин гаралтын хэлбэрээр харагдаж буй өгөгдлийн хүрээн доторхи давхаргуудыг томруулж, эсвэл гүйлгэдэггүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Гаралтын өгөгдлийн хүрээг томруулж, жижигрүүлэхийн тулд tools ( хуудас 15) цэс дээр ажиллах хэрэгтэй. Ялгааг нь хуудас 88-аас харна уу.

F. Editor Цэс Editor цэс нь ArcMap доторхи газар зүйн биетийн өгөгдлийг засварладаг бөгөөд хуучин байсан биетүүдийн хамгийн өндөр цэгийг өөрчлөх, шинэ биет нэмэх болон биетэд атрибут өгөгдөл нэмэх зэрэгт ашиглагдаж болно. Дэлгэрэнгүй мэдээллийг Бүлэг 9-өөс харна уу.

G. Effects Toolbar Effects цэс нь гаралтын тод байдлыг тохируулна

Хувиар томруулан харах

Toggle between Draft Mode буюу шилжих

Темплейтийн тусламжтайгаар гаралтын хуудасыг єєрчлєх

Томруулж, жижигрїїлж харах, гїйлгэн харах г.м

Томруулж харах, бїрэн томруулах болон 1:1-ээр харах

Ємнє байсан хэмжээ, сїїлийн байсан хэмжээг дахин гаргаж ирэх

Фокус/ Фокусгїй єгєгдлийн хїрээ

Тод байдал, гэрэл зэргийг тохируулна. Энэ дээр дарж тодруулах гэж буй давхаргаа сонго

18


H. Өгөгдлийн Хүрээ буюу Data Frame Tools Toolbar Үүний тусламжтайгаар та өгөгдлийн хүрээг өгөгдлийн харагдах байдал дотор буюу давхаргын харагдах байдал / view дотор эргүүлж болно.

I. Georeferencing Toolbar

Georeferencing хэрэгслийн сам бар растер өгөгдөл ( .tif, .img, grid файлууд)дээр гео- референс хийх бөгөөд энэ нь дэлхийн файлыг (тухайн биет дэлхийн гадаргын хаана байрлаж буй тухай мэдээллийг харуулах файл) оролцуулахгүй. Растер өгөгдлийн эдгээр төрлүүдийг бусад орон зайн өгөгдөлтэй цуг хэрэглэхийн тулд танд ихэвчлэн georeference хийх буюу газрын зургийн координатын системтэй холбох шаардлага гарч ирдэг. Энэ талаар дэлгэрэнгүйг Бүлэг 18-аас хар. J. График Toolbar

1) 2) 3) 4) 5)

График toolbar нь хамгийн сүүлд ашиглагдсан хэрэгслүүдийг амархан идэвхжүүлж, график элементүүд дээр ажиллах боломж олгоно. Үүнд:

1) Бүлэг, дэд бүлэг 2) Дараалал (урд талд нь авчрах г.м) 3) Зэрэгцүүлэх 4) Тараах 5) Эргүүлэх болон хавчих

K. Бусад Toolbars

Єгєгдлийн хїрээний фокусыг тодорхой єнцгєєр эргїїлнэ. Єгєгдлийн

хїрээний фокусын эргїїлнэ

Эргїїлэлтийг болиулна. Буцаагаад тэг болгоно

19


3-D Analyst, Spatial Analyst зэрэг өөр хэрэгслийн самбарууд байдаг бөгөөд эдгээрийг >View-ээс >Toolbars гэж харна. L. Хэрэгслийн самбарыг өөрийнхөөрөө өөрчлөх буюу Customizing Toolbars Хэрэгслийн самбарыг өөрийнхөөрөө тохируулахын тулд >View-ээс >Toolbars сонгож, >Customize идэвхжүүл. Customize Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Энд та хэрэгслийн самбарын нэрийг өөрчилж, хэлбэрийг нь өөрчилж болно.

20


Бүлэг 6: ArcCatalog Үйлдлүүд A. ArcCatalog нээх ArcMap нээсний дараагаар ArcCatalog товчлуур ( )-ийг дарахад ArcCatalog нээгдэх ба эсвэл Windows үйлдлийн системийн Start цэснээс онгойлгож болно. ArcGIS цэсний сонголтоос ArcCatalog ( )-ийг дар. B. Фолдерийн холбоос хийх Фолдерүүдийг холбохын тулд Connect To Folder товчлуур ( )*-ыг дар. Connect to Folder Харилцах хайрцаг гарч ирэхэд та холболт хийх гэж буй фолдероо сонгоод OK дар. Каталогийн Модод фолдер зам нь гарч ирнэ. C. Thumbnails Үүсгэх Тhumbnail /үгчлэн орчуулбал эрхий хурууны хумс/ нь өгөгдлийн эх үүсвэр эсвэл давхарга дээрхи газарзүйн өгөгдлийг харуулах дүрслэл юм. ArcCatalog бүх директорыг Thumbnails-ээр харж болдог нь танд эдгээр файлуудыг онгойлгохгүйгээр ямар мэдээлэл, өгөгдөл болохыг шууд харах боломж олгоно. Thumbnails нь ArcCatalog үүсдэг. Модлог бүтцээс thumbnail үүсгэх гэж буй давхаргаа сонго. Preview хэсэг дээр дар. Дараа нь Geography хэрэгслийн самбараас Create Thumbnail товчлуур ( )-ийг дарахад thumbnail үүснэ. Хэрвээ Contents хэсэг дээр дарвал хоосон имежийн оронд thumbnail байрлана.

Contents tab without thumbnail Contents tab with thumbnail Бүх директорын thumbnails үүсгэхийн тулд Модлог бүтэцээс фолдероо сонгоод Thumbnails товчлуур ( ) дар. Уг директорын бүх thumbnails дэлгэцэнд харагдана. Анхаар: Thumbnails автоматаар шинэчлэгддэгүй тул хэрвээ өгөгдлийн эх сурвалж дээр биет нэмэгдсэн бол хуучирдаг.

21


Бүлэг 7: Map Documents Мap document буюу газрын зургийн баримт нь газрын зургийн дискэнд бичигдсэн төлөөлөл юм. Иймд эдгээрийг хэвлэн гаргах, тайланд хавсаргах, илтгэлд үзүүлэх зэрэг бүрэн боломжтой бөгөөд файлын өргөтгөл нь .mxd. (Энэ ArcView 3.2 төсөлтэй хамгийн төстэй файл юм {.apr} file). A. Map Document-ийг нээж, хаах болон хадгалах

Эдгээр командуудыг Main Menu цэснээс удирдан хийнэ. Анхаар: Хадгалагдаагүй проекц хадгалагдталаа Untitled гэж нэрлэгдэнэ. Хадгалагдсны дараагаар проекцын нэр гарч ирнэ. Програмын гарчигийн bar дээр лицензийн дугаарын хамт гарч ирэх болно.

Хадгалагдаагүй проекц saved_project.mxd гэж хадгалагдсан проекц

Газрын зургийг хадгалахын тулд

>File -аас >Save эсвэлr >Save As сонго

Газрын зургийг нээхийн тулд >File дарж, >Open нээ

Хаахын тулд >File -аас >Exit сонго

22


B. Views within a Map Document Мap баримт бичиг дотор хоёр “views”—data view болон layout view гэсэн 2 төрөлтэй

• data view буюу өгөгдлийн харагдах байдалгэдэг нь газар зүйн өгөгдлийг харах, анализ хийх, ажиллах боломжтой зориулсан view.

• layout view буюу гаралтын хуудсын харагдах байдал нь газрын зургийг тохируулан, зохион байгуулахын тулд дэлгэцэнд гаргасныг хэлнэ. Энэ view show виртуаль хуудас дээр харагдаж буй газрын хэсэг хэвлэгдэн гардаг. Сум, масштабын самбар, легенд зэрэг картографийг элемент газрын зураг дээр нэмэх үүрэгтэй.

C. Setting Map Document буюу Газрын зургийн тохиргоо хийх

Data View буюу єгєгдлийн харагдах байдал

Layout View Буюу Гаралтын хуудсын харагдах байдал

23


Мap properties Харилцах хайрцгийн тусламжтайгаар хэрэглэгч тухайн газрын зургийн илүү нарийн мэдээллийг харуулах боломжтой болно. Газрын зургийн зохиогч, гол түлхүүр үгс, холбоос, тайлбар зэрэг мэдээллүүд үүнд хамаарна. Main Menu цэсээс >File сонгож >Map Properties дарахад Мap properties Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

Мэдээллээ нэмж оруулсны дараагаар OK дар.

Хэрэв проект хадгалагдаагїй бол Untitled гэж гарч ирнэ

24


Бүлэг 8: Давхарга Тухайн бүс нутгийн гол мөрөн, нуур, аймаг бүс болон хот зэрэг энгийн географик мэдээллийг бүгдийг нь харуулсан мэдээллийг цуглуулгыг давхарга юм. Давхаргууд нь ерөнхийдөө орон зайн болон атрибут гэсэн хоёр үндсэн төрлийн мэдээллийг агуулж байдаг. Давхарга нь растер эсвэл вектор өгөгдөл байх болно. A. Давхарга нэмэх Data frame-д давхарга нэмж оруулахын тулд Add Data товчлуур ( ) дээр дар. эсвэл Тable of contents дэх data frame-ийн баруун талд даран >Add Data-ийг идэвхжүүл.

25


Add Data цонх:

Файлын зам болон нэмж оруулах өгөгдлөө сонгоод OK дар. B. Давхаргыг On- Off буюу идэвхижүүлах ба болиулах Давхаргын зүүн талын жижиг нүдэн дээр дарж давхаргыг идэвхжүүлж эсвэл унтрааж болно. Ингэснээр тухайн давхарга газрын зураг дээр харагдах эсэхийг энгийнээр тохируулж болдог.

On буюу харагдах

Off буюу їл харагдах

26


C. Давхаргын Тохиргоонуудыг харах To view a Давхаргын тохиргоонуудыг харахын тулд table of contents дэх давхаргын баруун талд дарж >Properties…идэвхижүүл. Layer Properties цонх гарч ирнэ (дээд талын хэсгийг нь доор харуулав):

Энэ цонхноос та өгөгдлийн эх сурвалж, өнгө сонгох, тэмдэгт, атрибут хүснэгтийн талбар зэрэг давхаргын янз бүрийн тохиргоог харах болон өөрчлөх боломж олгоно. Анхаар: Давхаргын тохиргоог хийх цонхыг нээхийн тулд table of contents дэх давхарга дээр double- click буюу хоёр дар хий. D. Давхарга харагдах дарааллыг өөрчлөх ArcGIS-д газрын зургын давхаргууд дээр дээрээсээ давхарлан байрласан байдаг. Жишээлбэл, доор харуулсан table of contents харуулж байгаачлан, ArcGIS current_parcels давхарга хамгийн доод талд, дээр нь bzroads, хамгийн дээд талд нь bz_creeks давхарга байна. Эдгээр давхаргууд хэрхэн байрласан байгаа нь ихээхэн чухал юм.Хэрвээ цулгуй полигон давхарга шугаман давхарга дээр байрласан бол энэ шугаман давхарга харагдахгүй (энэ 2 давхарга нь нэг бүс нутагт хамааралтай) болдог аж. Энэ байдлыг үүсгэхгүйн тулд ArcGIS автоматаар полигон биетүүдийг автоматаар шугаман биетүүдийн доор, шугаман биетүүдийг цэгүүдийн доор байрлуулах тохиргоог хийдэг ажээ. Хэрвээ өөр нэгэн полигон давхаргыг table of contents-д нэмсэн бол ArcGIS уг давхаргыг current_parcels давхаргын дээр гэхдээ бусад бүх шугаман (болон цэгэн) давхаргын доор байрлуулна. БҮх растер өгөгдлүүд нь вектор өгөгдлийн доор байрлана. Давхаргуудын харагдах дарааллыг өөрчлөхийн тулд тухайн давхарга дээр даран идэвхжүүлж, шинэ дараалал дээр нь чирэн тавь. Давхарга шинэ дараалал буюу байрлалдаа орсон бол хулганаасаа гараа ав.

27


E. Давхаргын Нэрийг Өөрчлөх Давхаргын нэрийг өөрчлөхийн тулд, давхарга дээр нэг удаа дар- цэнхэрээр тодорч харагдах бөгөөд доор харуулсантай адил болгохын тулд дахин нэг удаа дар.

Давхаргын шинэ нэрийг өгөөд Enter дар. Шинэ нэр өгөгдсөн байх болно.

Дээр харуулсанчлан, давхаргын нэр одоо өөрчлөгдсөн байх болно. Анхаар: Ийнхүү нэр өөрчлөх нь тухайн файл компьютер дээр хадгалагдсан нэрийг өөрчлөхгүй бөгөөд зөвхөн газрын зураг доторхи баримтын нэрийг л өөрчилж байгаа болно.

28


F. Changing Давхарга Symbology- Давхаргын Тэмдэгтийг өөрчлөх ArcGIS-д давхарга нэмж оруулахад “санамсаргүйгээр сонгогдсон” тэмдэгтээр тэднийг илэрхийлдэг. Жишээлбэл, шинээр нэмж оруулсан шугаман давхаргад цулгуй шугаман, цэгэн давхаргад энгийн цэг, полигон давхаргыг битүү өнгөөр тус тус харуулдаг. Эдгээрийн өнгийг нь мөн санамсаргүйгээр сонгон авсан. Ер нь бол, давхаргыг нэмж оруулсны дараагаар тэмдэгтийн хэлбэр, хэмжээ, өнгө зэргийг өөрчлөх бүрэн боломжтой. Эдгээр аргуудыг доор дурьдан оруулав:

1. Тэмдэгтийн өнгийг өөрчлөх Давхаргын тэмдэгтийн өнгийг өөрчлөхийн тулд table of contents дээр харагдаж буй давхаргын тэмдэгт ( ) дээр дарахад өнгөний сонголтууд гарч ирнэ.

Эндээс шинэ өнгөө сонго. ( More Colors… товчлуур дээр дарвал өөр илүү өнгөний сонголтууд гарч ирнэ)

Анхаар: Энэ нь зөвхөн өнгө хурдан солиход зориулагдсан болно. Тэмдэгтийн хэмжээ зэргийг өөрчлөхийн талаар дараах бүлгээс харна уу.

29


2. Тэмдэгтийн хэмжээ, өнгө болон хэлбэрийг өөрчлөх

Тэмдэгтийн ямарваа зүйлийг өөрчлөхийн тулд table of contents-ийн тэмдэгтийн зүүн талд нь дар. Ингэхэд тэмдэг сонгох буюу symbol selector цонх гарч ирнэ.

Анхаар: Тable of contents дах давхаргын баруун талд даран >Properties идэвхижүүлж, Symbology сонгоход дараах цонх гарч ирнэ.

Энэ цонхын тусламжтайгаар олон тохиргоог хийж болно. Та өөрийн хүссэн хэлбэр, өнгө, өргөн/хэмжээ, ямар өнгийг сонгох зэргийг сонгон OK дарахад тэмдэгт “шинэ төрх”-өндөө орно. Анхаар: Хэрвээ таны хүсч буй тэмдэгтийн “хэлбэр хэмжээ” байхгүй байгаа бол More Symbols дээр даран шинэ тэмдэгтүүдийг нэмэх эсвэл байгаа тэмдэгтүүдийн Properties руу орж өөрчлөх боломжтой..

3. Категори, тоо хэмжээ

Тус тусдаа давхаргуудыг тэмдэглэгээг өөр өөр категороор эсвэл тоо хэмжээгээр ангилахын тулд Layer properties Харилцах хайрцгийн Symbology хэсгийг сонго.

30


Энэ үйлдлийг table of contents дэх давхаргын баруун талд хоёр удаа дарах эсвэл давхаргын баруун талд даран >Properties…сонгох замаар мөн хийж болно. Давхаргын Properties цонх гарч ирнэ.

Symbology (1)-ийг сонгох. (Хэрвээ сонгоогүй бол, Symbology-ийг одоо сонго). Дээр харуулсан шиг цонх гарч ирнэ (хэрвээ зөвхөн давхарга нь ганцхан тэмдэгтээр илэрхийлэгдсэн бол).

a. Категори (эсвэл өвөрмөц утга)

Паркын давхаргын тэмдэглэгээг паркын төрлөөр салгах нь категорчлохын нэг жишээ юм. Парк бүр "төрөл" гэсэн талбарт байгаагийн дагуу тэмдэглэх болно: үр дүн нь Гүйлтийн парк—ногоон, Бүсийн парк—шараар гэх мэт тэмдэглэсэн нь харагдана. Давхаргыг категороор эсвэл өвөрмөц утгаар нь салгахын тулд Layer Properties Харилцах хайрцийн зүүн талын Categories (2)-ийг сонгоод Unique values дээр дар. Дараахь Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.:

1

31


Value Field (энэ талбарын утгаар нь та ангилалт хийнэ)-ийг бөглө. Color Scheme мөн сонгож болно. Дараа нь Add All Values эсвэл Add Values сонго. Харилцах хайрцагт утга нэмэгдэн орно.

Харилцах хайрцаг-ийн тодорхойлолтуудыг доор харуулав: Symbol* категори бүрт өгсөн тэмдэгт

2

Энэ сумнууд танд утгуудын дарааллыг єєрчлєхєд туслана

32


Value хүснэгтэн дэх утгууд Label* Тable of contents болон/эсвэл легенд тухайн утга хэрхэн хаяглагдсан Count тухайн утга хэрхэн биетийн тоог *Категори бүрийн хувьд эдгээрийг өөрчилж болно—энэ бүлгийн 4-р хэсгийг хар.

Өөрчлөлтийг хийсний дараагаар Apply дараа нь Okay товчлууруудыг дар. Тухайн талбарын хувьд тайлбарууд ангилагдах болно.

33


b. Quantities буюу тоо хэмжээ

Америкийн хотуудад хүн амынх нь хэмжээнээс хамааруулан тэмдэгт өгөх жишээ нь энэ quantitу буюу тоо хэмжээний энгийн жишээ юм. Атрибут хүснэгтэн дэх утгын хэмжээнээс хамааруулан тэмдэгтүүдийг сонгон өгөхөд их хүн амтай хотуудад бага хүн амтай хотуудыг бодвол арай том тэмдэгтүүд өгөгдөх болно. Давхаргын тоо хэмжээнээс салгахын тулд, Layer Properties харилцах хайрцаг зүүн тал дах тоо буюу quantitу (3)-ийг сонго. Ингэхэд дараах Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

Ууссан өнгө, тэмдэгт болон пропорцитой тэмдэгтүүдийн тусламжтайгаар тоо хэмжээний ялгааг илэрхийлэх боломжууд бий.

3

34


Эдгээр боломжуудаас аль нэгийг нь сонгон энэ үйлдлийг хийж болно. Ууссан өнгүүдээр Fields Value болон Fields Normalization хайрцгуудыг дүүргэ. Харин утга буюу values-ийг Харилцах хайрцагт нэмэгдэнэ.

Ангилах гэж буй Color Ramp болон Classes -аа сонгон оруул

Эсвэл Харин тэмдэгүүдийн хувьд Fields Value Normalization бөглөхөд

Харилцах хайрцагт утга буюу value нэмэгдэнэ.

Ангилах гэж буй тэмдэгтийн хэмжээний хязгаар болон ангийн тоог сонгон оруул.

template товчлуураар тоон хязгаарыг хэлбэрийг єєрчилж б

35


Layer PropertiesХарилцах хайрцагийн хүснэгтүүд дэх утгуудын тодорхойлолт: Symbol quantity буюу тоо болгонд өгөгдсөн тэмдэглэгээ. Range* энэ утгаар илэрхийлэгдэх утгын хязгаар. Label* утгын хязгаар table of contents эсвэл тайлбарт ямар дүрсээр илэрхийлэгдснийг харуулна. *Эдгээр нь quantities буюу тоонуудын хувьд өөрчлөгдөж болно—энэ бүлгийн 4-р хэсгийг хар. Өөрчлөлт хийсний дараагаар Apply дараа нь Okay товчлуурыг дар. Тухайн хязгаараас хамааран тайлбар өгөгдөх болно. Анхаар: Бусад дурьдагдаагүй quantities болон ангиудыг ArcView гарын авлагаас харна уу.

4. Ангиуд болон тоо хэмжээний /categories and quantities/ шошго, тэмдэгт болон хязгаарыг өөрчлөх Давхаргуудыг ангилалболон тоо хэмжээгээр нь ангилах явцад тэдгээрийн тэмдэгт, шошго, хязгаарыг өөрчилж болно (Та 3A эсвэл 3B хэсгийг энд ашиглах хэрэгтэй). Ангилалэсвэл /categories эсвэл quantities/ нэмэгдсэн үед та Layer PropertiesХарилцах хайрцгийн at Symbololgy tab дээр ажиллаж байх ёстой гэдгээ шалгаарай. Анхаар: categories буюу ангийн хувьд утга буюу values-ийг өөрчилж болохгүй зөвхөн арилгаж л болдогийг санана уу. Харилцах хайрцаг дах цонхнууд доор харуулсантай адил төстэй харагдах болно: Ангилалбуюу Categories (өвөрмөц утгууд буюу Unique Values)

36


Утга буюу Quantities (ууссан өнгө буюу Graduated Color)

Symbol буюу Тэмдэгтийг өөрчлөхийн тулд тэмдэгт дээр double-click хийхэд Symbol Selector Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Тэмдэгтийг өөрчлөөд OK дараад дараагийн тэмдэгт рүү шилж (хэрвээ та үүнийг хэрхэн хийхийг санахгүй байгаа бол энэ бүлгийн 2-р хэсэг рүү оч).

Шошго/хаягийг өөрчлөхийн тулд хаяг дээр нэг удаа буюу single-click дараад шинэ нэр өгч Enter дар. Range-ийг өөрчлөхийн тулд single-click дар. Энэ тэмдэгтийн төгсгөлийн утгыг орууд. ranges өөрсдийн эхлэлтийн утгаа тохируулчихна. Enter дар. Дууссаныхаа дараа Apply эсвэл OK дар.

G. Давхарга файлыг хадгалах Давхарга файлууд нь багц давхарга эсвэл дүрсэн файл зэрэг өгөгдлийн эх үүсвэрт хадгалагдсан газар зүйн өгөгдлийг мөн хадгалдаг. Давхаргын тэмдэглэгээ давхарга файлд хадгалагдсан.

Давхарга файлыг давхарга файл болгон хадгалахын тулд Хэсэг 15 буюу Өгөгдөл хөрвүүлэх—B2-ийг харна уу. H. Давхаргыг салгаж авах буюу remove Data frame буюу өгөгдлийн хүрээнээс давхаргыг remove хийхийн тулд Агуулгын хүснэгтийн давхарга дээр баруун талд нь дарж Remove-ийг сонго.

Ингээд давхарга remove хийгдэнэ. Анхаар: Энэ нь давхаргыг хатуу диск эсвэл сервер дээрээс арилгахгүй. Зөвхөн газрын зураг дээрхи өгөгдлийн хүрээнээс авч хаяж байгаа юм.

37


I. Давхаргын тэмдэглэгээг "нуух" Table of contents буюу агуулгын хүснэгтэн дэх давхаргын тэмдэглэгээг нуухын тулд давхаргын зүүн тал дах toggle товчлуурыг дар. Хасах тэмдэг дээр дарснаар тэмдэглэгээг нуух болно. Нэмэх тэмдгийг дарахад тэмдэглэгээ дахин ил гарч ирнэ.

bzroads symbology present bzroads symbology hidden J. Давхаргыг багц масштабаар харуулах Тable of contents -дэх давхарга идэвхижингүүт газрын зургийн мастшабаас үл харгалзан давхарга зурагдах болно. Жижигрүүлэн харахад танд давхаргуудын биетүүдын илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг харахад хүндрэлтэй болох байх.

Энэ масштаб дээр гудамжны тэмдгүүд Ийм масштабтай үед гудамжны тэмдэг илүү сайн шамбааралдсан байна. харагдаж байна.

Иймд давхаргын тохиромжтой мастшабаар автоматаар харахад туслах үүднээс харагдах орчы масштабыг тохируулах боломжтой.Өгөгдлийн frame-ийн масштаб давхаргын үзэгдэх масштабын хэмжээнээс илүү байгаа тохиолдолд давхарга

38


зурагдахгүй. Жишээлбэл, газрын зургийг жижигрүүлэн харах үед замбараагүй болгож болзошгүй хэт нарийвчлалтай давхаргыг та автоматаар нууж болно.

Зөвхөн тохируулсан масштабаар харуулахын тулд давхаргад тохиргоо хийх эхнээ алхам нь давхаргыг ямар байдлаар харах эсвэл нуумаар байна тэр хэмжээгээрээ давхаргыг томруулж, жижигрүүлэхэд оршино. Энэ үйлдлийг Tools toolbar дах zoom ( ) эсвэл Standard toolbar (

) дээр тодорхой масштабыг гараар оруулан бичснээр гүйцэтгэх боломжтой. Та хүссэн масштабаараа тохируулан томруулж/жижигрүүлсний дараагаар Тable of contents дах давхаргын баруун талд дарч >Visible Scale Range -аас >Set Minimum Scale болон/эсвэл >Set Maximum Scale-ийг сонгон идэвхжүүл. Ингэснээр тухайн давхарга таны тохируулсан масштабаар зурагдах болно. (Тохируулсан масштабыг болиулахын тулд >Clear Scale Range -ийг дар). Минимум масштабыг тохируулах: Давхаргыг дэлгэцэнд харуулах минимум масштаб. Максимум масштабыг тохируулах: Давхаргыг дэлгэцэнд харуулах максимум масштаб. Нэг давхаргын дээрхи 2 масштабыг тохируулна гэдэг нь уг давхаргын дэлгэцэнд харагдах хязгаарыг тохируулж байна гэсэн үг юм.

Анхаар: Хэрвээ давхарга нь харагдаж буй масштабын тохиргоотой тул зурагдахгүй байгаа бол, агуулгын хүснэгт дэх давхаргын тэмдэглэл хийх нүдэн доорхи масштабыг тохируул.

K. Давхаргыг илүү тодруулах Давхаргыг илүү тод болгохын тулд Effects toolbar-ийг нээ.

Контраст, тодруулахаа тохируул

Баруун талын товчлуурын тусламжтайгаар давхаргыг хэр тодруулахыг тохируулна—дээш доош нь гїйлгээд л болоо

Тодруулах гэж давхаргаа оруул

39


Бүлэг 9: Өгөгдөл үүсгэх, Засварлах Editor toolbar-ын тусламжтайгаар хүснэгт болон давхаргуудын бүх завсарыг хийнэ. Идэвхижсэн цонх нь засвар оруулах элемент болно. Урьд нь байсан болон шинэ давхаргуудыг засварлаж болно. A. Дүрсэн файл үүсгэх буюу Creating a Shapefile Өгөгдлийг үүсгэх болон засварлах анхны алхам нь давхарга үүсгэх алхам юм (энэ тохиолдолд- дүрсэн файл буюу shapefile юм). Хэрвээ та pre-existing буюу урьд байсан давхаргыг засварлах гэж буй бол B хэсэгт оч. ArcCatalog-т дүрсэн файлууд үүсдэг. ArcMap-аас ArcCatalog-ийг нээхийн тулд ArcCatalog товчлуур ( )-ийг дар. ArcCatalog нээгдсэний дараа давхаргаа байршуулах directory дээр right-click хий. >New -аас >Shapefile….сонгон идэвхжүүл. Create New Shapefile Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

Catalog Модлог бүтэц дээр шинэ дүрсэн файл үүсэх бөгөөд үүнийг та ArcMap -ийн table of contents руу чирж оруулах эсвэл ArcMap дээр очин Add Data товчлуур ( )-аар шинэ өгөгдөл оруулах замаар оруулах боломжтой.

Шинэ дїрсэн файлын нэрийг оруулж, биетийн тєрєл буюу цэг, полишугам, полигон эсвэл цэгийн олонлогийг сонгo. Давхарга їїсгэхдээ давхаргыг проекцыг тохируулахдаа Edit… дар. Орон зайн Reference харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Энэ дээр хэрхэн ажиллах талаар 82-р хуудсаас харна уу. Дуусаад OK дар

40


B. Давхаргыг засварлах Тable of contents-д өгөгдөл орсны дараагаар үүнийг засварлах боломжтой болно. Editor toolbar-ийг нээхэд өгөгдлийн харагдах цонх идэвхитэй байх болно. Editor дарж >Start Editing сонго. Хэрвээ data frame-ийн өгөгдлүүд өөр өөр директорт хадгалагдсан бол Start Editing Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Засварлах гэж буй өгөгдөлтэй фолдероо сонгоод OK дар.

1. Зорилгоо сонгох 2. Үйлдлээ сонгох буюу Select Task (дараагийн хуудсаас хар) 3. Сонгосон үйлдлийн доор бичигдсэн үйлдлүүдийн харахын тулд

Expandable Tasks хар.

Засварлах товчлуур Sketch

Properties Shared Edit button

Гїйцэтгэх їйлдэл

Хуваах товчлуур Атрибут

засвахлах товчлуур

Засварлах давхарга Ноорог tool

41


4. Биет эсвэл эдгээрийн атрибутыг үүсгэх эсвэл өөрчлөх 5. Засвар хийх командаа дуусгаж, хийсэн засвараа хадгал C. Даалгаврын тухай дэлгэрэнгүй буюу Description of Tasks Доор Даалгавар хэрхэн ажилладаг болон хэрхэн ашиглахыг харуулав. Шинэ даалгавар үүсгэн Create Tasks Шинэ биет Үүсгэх буюу Create New Feature Шинийг үүсгэж, биетүүдийг устгана Нэг удаа дарахад босоо шугамууд үүсгэх бөгөөд 2 удаа дарахад (эсвэл баруун талд даран >finish sketch сонгоход) биет дээр ажиллаж дуусна. Биетийг устгахын тулд засвар хийх цэсээс Delete-ийг дар. Даалгаврыг өөрчлөх буюу Modify Tasks Биетийг хэлбэрийг дахин өөрчлөх буюу Reshape Feature Полигоныг хэлбэрийг дахин өөрчлөх шугам зурах боломж олгоно Полигоныг доорхитой адил хуваахын /ингэснээр шугамаар зурагдсан бага хэсэн нь арилдаг/ оронд голоор нь шугам зурах боломжтой. Полигоны Биетийг тайрах Полиноныг хуваах шугамыг ашигладаг Нэг удаа дарахад шугам зурагдаж эхлэх бөгөөд 2 удаа дарахад шугам зурагдаж дуусна (эсвэл баруун дарахад буюу right-click хийж, чирэхэд ноорог дуусна. Адил тэнхлэгтэй шугамаар полигон хуваагдана. Хэрвээ эх полигон атрибуттай байсан бол хуваагдсан хоёр полигон ч мөн адил атрибуттай байх болно. Толин Биет Өөр нэгэн биетийн толин биетийг зурна

42


Толинд тусгах буюу хуулбарлах полигоноо сонго. Нэг удаа даран эргүүлэн тэнхлэгээ зурж эхлэн 2 удаа дарж дуусгана. Эргэлтийн тэнхлэгийн тусламжтайгаар сонгогдсон полигон толинд тусгагдана. Биетийг сунгах эсвэл тайрах Биетийг сунгаж мөн тайрна Засвар хийх цэсийг ашиглан шугамаа сонго. Шугамын хаагуур нь тайрч эсвэл сунгах хүсэлтэй байна түүгээрээ шугам тат. Биетийг Өөрчлөх Биетийн vertices-ийг зжөдөлгөж эсвэл нэмж/арилгана Еdit цэсээр полигоны vertices-ийг зөөж, нэмж эсвэл арилгаж болно. Өөрчлөх хэрэгтэй газраа очоод vertice дээр хулганаа дарахад курсор гарч ирнэ. Арилгахын тулд Delete, нэмэхийн тулд add эсвэл зөөхийн тулд дараад чирэх зэрэг үйлдлийг хий. Топологи Даалгавар Хилийг өөрчлөх буюу Modify Edge Босоо тэнхлэгийн координатыг өөрчлөх Topology Edit хэрэгсэл дээр дараад edge сонго. Vertex-ийг шинэ байрлал руу нь чирэх эвсэл баруун дарж сонгогдсон х,у байршлыг оруул. Бусад Даалгавар Шугам ашиглан биетийг сонгох Шугам ашиглан биетийг сонго Sketch буюу ноороглох цэсээр шугам татахад, шугамтай огтлолцох биет сонгогдоно Битүү талбай ашиглан биетийг сонгох Полигон ашиглан биет сонгодог Sketch буюу ноороглох цэсээр шугам татахад, шугамтай огтлолцох биет сонгогдоно 2-цэгт шугаман биет үүсгэх 2 цэг ашиглан шугам тат Sketch буюу ноороглох цэсээр шугам татахад шаардлагатай 2 цэгийг сонго Анхаар: Засвар хийж байхдаа, right-click буюу баруун талд дарахыг ашиглаж үз. Үүний тусламжтайгаар та нооргоо дуусгаж, vertices арилгах зэрэг үйлдлийг хийж болно.

43


D. Дүрс буулгах буюу Snapping Дүрс буулгах нь засвар хийх маш чухал элемент юм. Үүнгүйгээр, мөнгөн полигонууд үүсч цаашид ажиллахад нилээд хүндрэлүүд үүсгэж болзошгүй. Snapping нь танд мөн дээрхи даалгавруудыг арай хялбар хийх боломж олгоно. Дүрс буулгахыг тохируулахын тулд Editor дээр даран >Snapping… сонго. Snapping Environment Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

Дүрс буулгалтыг тохируулсны дараагаар snapping tolerance буюу курсор элементэд хэр ойр байхыг тохируулж болно. Editor дээр даран >Options…сонго. Editing Options Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. General хэсэг дээр дар.

Давхаргын баруун тал дах нїднїїдийг тэмдэглэж аль давхаргийг snapping гэж байгаагаа оруул: Vertex нь тэнхлэгийг snap хийнэ Edge нь биетийг аль ч ирмэг дэх цэгийг snap хийнэ. End шугамны тєгсгєлийг snap хийнэ.

44


Хүссэнээрээ tolerances-ийг өөрчил. E. Атрибутыг засварлах Биетүүд болон тэдгээрийн атрибутыг амархан нэмж болох бөгөөд үүний тулд Edit Attributes товчлуур ( )-ыг дар. Attributes Харилцах хайрцаг гарч ирнэ..

Биетийг нэмэнгүүт Харилцах хайрцаг дээр шинэ биетийг зүүн талд, талбарын толгой гарчигуудыг баруун талд нь гаргана. Атрибутлахын тулд Value дээр дар. Курсор гарч ирнэ. биетийг атрибутыг оруулаад Enter дар. Дээрхи Харилцах хайрцаг засвар хийх явцад байнга нээлттэй байна. Анхаар: Атрибут хийх гэж буй талбараа атрибут засварлах үйлдэл хийхээсээ өмнө хүснэгт рүү нэмж оруулах ёстой.

Дїрс буулгах тоо болон хэмжих нэгжийг оруул. OK дар.

45


Бүлэг 10: Data Frames буюу ӨГөгдлийн хүрээ Өгөгдлийн хүрээ нь нэг газарзүйн бүсийн давхаргуудыг харууах map document-ийн хүрээ юм. Мap document нэг ба түүнээс дээш хэд хэдэн өгөгдлийн хүрээтэй байж болох ба энэ нь та өгөгдлөө хэрхэн зохион байгуулахааас хамаардаг. Жишээлбэл, нэг өгөгдлийн хүрээ нь судалгааны талбайг харуулж байхад нөгөө өгөгдлийн хүрээ нь судалгаа талбай хаа байрлаж буйг харуулж байх жишээтэй. A. Map Document-д Өгөгдлийн хүрээг идэвхжүүлэх болон оруулах

1. Өгөгдлийн хүрээг идэвхжүүлэх Идэвхитэй өгөгдлийн хүрээ нь ажиллаж буй өгөгдлийн хүрээг хэлэх ба агуулгын хүснэгтэд тод хараар харагдана.

Өгөгдлийн хүрээг идэвхижүүлэхийн тулд өгөгдлийн хүрээн дээр right-click хийж >Activate-ийг сонго. Ингэхэд data frame дээр өгөгдөл гарч ирэх ба өгөгдлийн хүрээ тод хараар харагдана.

2. Өгөгдлийн хүрээ оруулах Өгөгдлийн хүрээг оруулахын тулд Main Menu цэснээс >Insert сонгож >Data Frame идэвхжүүлэхэд агуулгын хүснэгтэнд өгөгдлийн хүрээ гарч ирэх бөгөөд энэ нь идэвхитэй байх болно.

B. Өгөгдлийн хүрээний нэрийг өөрчлөх Агуулгын хүснэгт дэх өгөгдлийн хүрээн дээр 1 дарахад цэнхэртэнэ.

Өгөгдлийн хүрээний нэрэн дээр дахин 1 дарахад курсор гарч гарч ирнэ..

Шинэ нэрээ бичээд Enter дар

Өгөгдлийн хүрээний нэр өөрчлөгдөнө.

This data frame is not active.

This data frame is active.

46


Анхаар: Мөн энэ үйлдлийг data frame properties Харилцах хайрцаг дээр хийж болно.Өгөгдлийн хүрээн дээр 2 удаа эсвэл right-click Хийж >Properties сонгоход гарч ирэх Харилцах хайрцгийн General хэсгийг сонгож нэрийг нь соль. OK дар. C. Газрын зургыг тохируулах болон Дэлгэцэнд харуулах нэгж Газрын зураг болон зайны нэгжийг нь тохируулахын тулд double-click өгөгдлийн хүрээн дээр 2 удаа дарах эсвэл right-click хийж >Properties сонгоход Data Frame Properties Харилцах хайрцаг гарч ирэх ба эндээс General хэсгийг сонго.

Тохируулсны дараагаар OK дар. D. Өгөгдлийн хүрээний хооронд Давхаргуудыг хуулах болон зөөх

1. Давхаргыг хуулах Давхарга дээр дарж цэнхэр болгосны дараагаар Right-click хийж, Copy хий.

Зайны нэгж гэдэг нь дэлгэцэн д харагдах нэгжийг хэлнэ. Жиш. Хэрвээ проекцийн нэгж фунт хэдий ч миль-ийг илїїд їзэж байгаа бол зайны нэгжийг мильээр єг.

Газрын гузрын нэгж гэдэг нь єгєгдлийн хїрээний координатын системийн нэгжїїд юм.Хэрвээ координатын систем тодорхой бол ArcView автоматаар газрын зургийн зєв нэгжийг оруулна..

47


Та давхарга байрлуулах гэсэн өгөгдлийн хүрээн дээр Right-click хийгээд >Paste Давхарга сонго.

Шинэ давхаргын хүрээнд давхарга нэмэгдэж орно. 2. Давхаргууд зөөх Давхарга дээр нэг дарж доор үзүүлсэн шиг цэнхэр болгоод хулганаараа чирэн зөөх газраа аваач.

E. Bookmarks буюу хавчуурга тохируулах Орон зайн хавчуургууд буюу bookmarks нь та хадгалаад, дараа харах гэсэн хотын парк, судалгааны талбай зэрэг тодорхой газар зүйн байршлыг тодорхойлно.

48


Хавчуургыг тохируулахын тулд сүүлд ажиллах гэж буй биетээ томруул (Та газрын зургйн нэг хэсгийг л “bookmarking” гэж байгаагаа санана уу) >View дарж, >Bookmarks сонгон >Create- идэвхжүүл…. Spatial Bookmark Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Вookmark -даа нэр өгөөд OK дар.

Вookmarkуудын тохируулга хийсний дараагаар тэдгээр нь Bookmarks цэсэнд нэмэгдэж орно. >View-ээс >Bookmarks сонгоход хавчуургууд гарч ирнэ. Manage - ийг дар. Хэрэгтэй bookmark-аа сонгоход bookmark хийгдсэн газрын зургийн хэсэг нь дэлгэцэнд харагдана.

Анхаар: Хэрвээ та Manage дээр дарсан бол тухайн сонгосон bookmarks-аа томруулж мөн устгаж болно.. F. Extent Тэгш Өнцөгтийг тохируулах Еxtent тэгш өнцөгт нь нэг өгөгдлийн хүрээн дотор өөр нэгэн өгөгдлийн хүрээний хэмжээ, байршлыг харуулж буй хэсэг юм. Уг extent тэгш өнцөгтийг тохируулахын тулд overview өгөгдлийн хүрээн дээр (доторхи эсвэл бусад өгөгдлийн хүрээг харуулах өгөгдлийн хүрээг) right-click дарж, >Properties… сонгоход Data Frame properties Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Extent Rectangles хэсэг дээр дар.

49


Өгөгдлийн хүрээнээс ( ) гэсэн товчлуурыг дарахад тухайн өгөгдлийн хүрээ “Show extent rectangle for these data frames" гэсэн бичгэн доор шилжин орох болно. Frame болон Leader Symbol сонгогдсоны дараагаар Apply болон/эсвэл OK дар. Еxtent тэгш өнцөгтийг харахын тулд Layout view товчлуур ( ) дээр дар. G. Өгөгдлийг эргүүлэх Өгөгдлийн хүрээний анхны ориентаци нь хуудасны дээд хойд талд байдаг. Өгөгдлийн хүрээний өгөгдлийг эргүүлснээр танд тухайн өгөгдлийн эргэлтийн градус буюу хэмжээг мэдэх боломжтой болно. Гаж хэлбэртэй өгөгдлүүд зарим нэгэн тодорхой хэмжээс/ чиглэл бүхий гаралтанд илүү сайн тохирдог байхад зарим өгөгдлүүд өөр өөр чиглэл ориентацитай байхдаа амархан уншигдаж байх жишээтэй. Өгөгдлийн хүрээг эргүүлэхийн тулд Data Frame Tools цэсийг нээ.

Frame дээр дар Show Leader дарж харуул. Leader Symbol дар

50


Өгөгдлийг Rotate Data Frame товчлуур ( ) дарснаар эсвэл эргэлтийн градусыг (--45°-аар эргүүлнэ гэсэн үг) тус тус эргүүлж болно.

Эргүүлгийг болиулахын тулд Clear Rotation товчлуур ( -ийг дарна.. Бүлэг 11: Хүснэгт Хүснэгт нь хүснэгтэн өгөгдлийг харуулахаас гадна газрын зураг дээрхи биетүүдийг харуулах мэдээллийг агуулдаг. Хүснэгтэнд эгнээ буюу бүртгэлүүд /records, багана буюу fields/талбарууд, болон өгөгдлүүд буюу values/утгуудаас бүрдэнэ.. A. Хүснэгтийг нээх Хүснэгтийн нээхийн тулд агуулгын хүснэгтэн дэх давхарга дээр баруун дарж>Open Attribute Table-ийг сонго.

Энэ давхаргын атрибут хүснэгт нээгдэнэ.

Field

Value

Record

51


B. Талбарыг “нуух” Хүснэгтэн дэх талбарыг нуухын тулд давхарга дээр баруун дарж, >Properties…сонго. Layer PropertiesХарилцах хайрцаг гарч ирэхэд Fields хэсэг дээр дар.

Нэртэй нүдний шувуухайг арилгаад OK дарахад талбар нуугдана. C. Changing Alias of a Field Хүснэгтэн дах талбарын нэрийг өөрчлөхийн тулд Layout Properties Харилцах хайрцагийг нээж нэрийг нь солих гэж буй талбараа сонго. Alias нүдэнд шинэ нэрээ оруулахад хүснэгтэн дэх талбарын нэр өөрчлөгдөнө OK дар. D. Бүртгэлийн тоог тодорхойлох Хүснэгтэн дэх бүртгэлийн тоог хүснэгтийн доод талд харуулсан байдаг

Дарагдсан товчлуур нь хїснэгтийн зєвхєн сонгогдсон бїртгэлийг харуулна

Хїснэгтийн нийт бїртгэлийн тоо.

Сонгогдсон бїртгэлийн тоо.

52


E. Талбарын дарааллыг өөрчлөх Хүснэгтийн талбарын дарааллыг өөрчлөхийн тулд тухайн эгнээгээ тэр чигээр нь цэнхэр болго.

Цэнхэрлэсэн баганаа чирэхэд улаан шугам талбаруудан хооронд гарч байхыг та харна.

Ингээд шинэ байршилд улаан шугам очиход хулганаасаа гараа авах хэрэгтэй бөгөөд зөөгдсөн талбарын дараалал өөрчлөгдөж шинэ газар байрлах болно. Ингээд дээр үзүүлсэн хүснэгт FID, Shape*, FIRST_PARK, PARK_NAME гэсэн дараалалтай талбаруудаас бүтэх болно.

53


F. Талбар нэмж устгах Хүснэгтэнд талбар нэмэхийн тулд хүснэгтийн баруун буланд буй Options товчлуурыг дарж, тэндээс >Add Field… сонго. Add Field Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

1. Шинэ талбарын нэрийг өг 2. Талбарт орох өгөгдлийн төрлийг сонго.

Эдгээрийн тайлбарыг Хавсралт A-аас харна уу.

3. Талбарын Precision болон Масштабыг оруул.

OK дар. Шинэ талбар гарч ирнэ, хүснэгтэн дээр. Талбарыг устгахын тулд талбарын толгой дээр баруун дарж >Delete Field сонго. Анхаар: Засвар хийж байхдаа та талбарыг нэмэх эсвэл хасч болохгүй. Хэрвээ Add Field байхгүй байгаа бол засвараа дуусгаад дахин оролд. Анхаар: Та мөн ArcCatalog-т талбар нэмж оруулж болно.Модлог бүтэцийн дүрсэн файл буюу shapefile дээр баруун дараад >Properties…сонгон Fields хэсэг дээр дар.Хоосон эгнээнд шинэ талбарын нэрийг оруулаад өгөгдлийн төрлийг сонго (энэ баганан дээр дарахад гарч ирэх доош чиглэсэн цэснээс сонго). Дуусаад OK дар.

3

2

1

54


G. Бүртгэлийн засварлах Бүртгэлийн утгыг оруулахын тулд та засварлах mode-д байх ёстой. Иймд хүснэгтээ нээсний дараагаар Editor цэсийг нэмж ажиллуул.

Editor дээр даран >Start Editing ийг сонго.

Хэрвээ боломж байгаа бол засварлах хүснэгтээ сонгон OK дар (хэрвээ үгүй бол дараагийн алхам рүү шууд шилж).

Та нэмэх эсвэл өөрчлөх гэж буй бүртгэл дээрээ нэг дар

Бүртгэлийн утгын доогуур зураас гарахад эсвэл курсор гарч ирэхэд бичиж эхлэ. Дуусаад Enter дар.

55


Бүүр дуусаад Editor -аас >Stop Editing сонгож, засвараа хадгал.

Анхаар: Та засварын хамгийн сүүлийг дуусгаад Enter дарах хэрэгтэй, хэрвээ дарахгүй бол хүснэгтэнд өөрчлөлт гаран тэмдэглэхгүй гэдгийг анхаарна уу. H. Хүснэгт экспортлох Хүснэгт эсвэл мэдээллийн баазыг экспортлох талаар Бүлэг 15 Өгөгдөл хөрвүүлэх -хэсэг D-ийг үзнэ үү. I. Талбарын Calculations Талбарыг тооцоолох нь ямарваа талбарыг өөр талбаруудыг өгөгдөлтэй тооцоолох, болон хүснэгтэн дэх бүртгэлийн талбай, урт эсвэл периметрийг тооцоолох. Шинэчлэх гэж буй бүртгэлээ сонго. Хэрвээ та нэгийг ч сонгохгүй бол бүх бүртгэлд тооцоололд хамрагдана. Тооцоолол хийх гэж буй талбарын толгой дээр баруун дарж >Calculate Values… сонго. Field Calculator Харилцах хайрцаг нээгдэнэ.

Fields list, Functions -ийг ашиглан тооцоо хийх томъёоний илэрхийллээ боловсруул. Та Expression бүст үүнийг мөн засварлаж болно. Ер нь бол та зүгээр л талбарын утгыг л оруулсан байхад болно (жишээлбэл,"Commercial"). OK дар.

Expression Area

Field to populate

56


Талбарын илүү гүнзгий тооцоолол хийхийн тулд Advanced ( ) нүдийг тэмдэглэ. Харилцах хайрцаг доод хэсэг иймэрхүү харагдана.

Type VBA statements--ээ эхний текстэн нүдэн дээр бич. VBA statements -д ArcMap арга орсон байж болно. Сонгогдсон бүртгэлийн хувьсагч эсвэл утгыг оруул. OK дар. Гүнзгий тооцооны жишээг доор харуулав.

Калкуляцийн їр дїн нь проекц хийсэн нэгжээр илэрхийлэгдэнэ. Хэрвээ проекцийн нэгж фут байсан бол талбайн хэмжээг фут метр квадрат-аар харуулах ба хэмжих нэгжийг єєрчлєх їйлдлийг доод талын нїдэн дээр хийнэ. ЖишdblArea/43560-нь фут.м.2 -ийг акр болгож байна.

57


J. Холбоос болон хамаарал Хүснэгтэн өгөгдлийнгазар зүйн биетэд хавсаргахыг холбоос хийх гэнэ. Атрибут хүснэгтэн дэх атрибут нь орон зайн өгөгдлийн хүснэгтэн дэх биетүүдтэй эсвэл хоёр хүснэгт нийтлэг зүйлс дээр нэмэгдэнэ. Хоёр хүснэгтэнд хоёуланд нь буй нийтлэг зүйлийг хэрэглэж буй хоёр хүснэгтийн бүртгэл түр зуур холбогдохыг хамаарал гэнэ. Хоёр хүснэгтийг холбох эсвэл хамааруулахын тулд агуулгын хүснэгтийн давхарга дээр баруун дарж >Joins and Relates-ийг сонго. Дараа нь >Join… эсвэл >Relate… -ийн аль нэгийг сонго. Хэрвээ холбож байгаа бол Join Data Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

58


Харин хамааруулах гэж буй бол Relate Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.:

Нүднүүдийг бөглөж дуусаад OK товчлуурыг дарна уу. Ингээд хүснэгтээд хоорондоо холбоотой эсвэл хамааралтай болно. Анхаар: Холболт нь байнгынх биш бөгөөд холбоос нь зөвхөн map document дээр л хадгалагдана. Байнгын болгохын туол щTo make them permanent, you must convert data. Бүлэг 15, Section B1. K. Баганыг хөлдөөх Баганыг хөлдөөхийн тулд уг баганыхаа толгой дээр нь баруун дарахад гарах цэсээс >Freeze/Unfreeze Column сонго. Уг сонгогдсон талбар хүснэгтийн хамгийн зүүн талд байрлах бөгөөд үлдсэн бусад хөлдөөгүй баганууд ард нь байрлана. Гэсгээхийн тулд мөн адил үйлдлийг хий. Хэрвээ та 1-ээс илүү талбар хөлдөөх гэж буй бол (Ctrl) товчлуурын тусламжтайгаар олон талбаруудаа сонгоод дээр нь баруун дарж >Freeze/Unfreeze Column сонго. Тэмдэглэгдсэн талбарууд мөн л хүснэгтийн зүүн талд нь байрлаж, үлдсэнүүд нь ард очно. Гэсгээхийн тулд аль нэг хөлдсөн талбар дээр баруун дарж >Freeze/Unfreeze Column сонго.

59


L. Талбарын статистик Талбарын статистикийг харахын тулд толгой талбар дээр баруун дарж >Statistics…-ийг сонгоход уг талбарын статистикийг харуулах Statistics Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Хэрвээ ямар нэгэн бүртгэл сонгогдоогүй бол бүхэл талбарын статистик гарч ирнэ гэдгийг санана уу. Харин ямар нэгэн бүртгэл сонгогдсон болон зөвхөн эдгээр бүртгэлийн статистикуудыг харуулна.

60


Бүлэг 12: Хаяглах буюу Labeling Газрын зураг уншиж буй хүнд тухайн биетийн талаар илүү мэдээлэл өгөх зориулалттай текстийг хаяг гэнэ. ArcMap нь ямар ч талбарын утга (хэд хэдэн талбарын атрибутыг ч мөн) бүхий биетүүдэд хаяг өгдөг. Хаягийг тайлбар давхаргуудад өгч газар зүйн мэдээллийн баазад хадгалах боломжтой. A. Хаяг байршуулах тохиргоо хийх Давхаргад хаяг өгөх тохиргоог хийхийн тулд давхарга дээр баруун дарж >Properties…-ийг сонго. Layer PropertiesХарилцах хайрцаг гарч ирнэ. Labels хэсгийг дар. Other Options-оос Placement Properties…-ийг сонго. Placement Properties Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.:

Харилцах хайрцаг гарч ирэх нь хаяг өгөх давхаргын төрөл (цэгэн, шугаман эсвэл полигон зэрэг) -өөс хамаарна. Placement хэсэг нь та хаягаа хаана байршуулахад тусална. Conflict Detection хэсэг нь танд давхардсан эсвэл адил хаяг өгч болох эсэхийг мэдэхэд тусална. Хаягаа байршуулаад, ямар нэгэн бэрхшээл гарах эсэхийг тогтоосны дараагаар OK дар.

61


B. Хаягийн онцлогийг тохируулах

Хаягийн онцлогийг тохируулахын тулд давхарга дээр баруун дарж >Properties…сонгоход Layer PropertiesХарилцах хайрцаг нээгдэнэ.Үүний Labels хэсгийг дар. Та биетэд хаяг өгөхөө Method хэсэгт оруул.

1. Бүх биетийг адилхнаар хаяглах Жишээ нь тухайн талбарын бүх паркуудыг адилхнаар хаяглах үүний тулд: Specify Label Field: хаяглах гэж буй талбар. Хэрвээ нэг ба түүнээс дээш талбартай давхаргын биетүүдийг хаяглахыг хүсч байгаа бол Expression-ийг дар. Label expression Харилцах хайрцаг- аас эдгээр талбаруудаа сонгоод Add дараа нь OK дар. Specify Text Symbol: Symbol... дээр дарч хаягийн өнгө, хэмжээ, үсгийн фонт зэргийг сонго. Хэрвээ дахин загварыг нь өөрчлөхийн хүсч байгаа Label Styles… -ийг орон днь дар.

62


Scale Range: Хаяг бүх масштабаар харагдах эсвэл тодорхой масштабаар харагдах уу гэдэг тохиргоог энд оруул (Масштабын хязгаарын талаар илүү дэлгэрэнгүйг Бүлэг 8, J хэсгээс харна уу.)

Apply , OK-ийг дар.

2. Биетийн ангилал буюу classes -ийг тодорхойлж, ангилал бүрийг өөрөөр хаяглах

Тодорхой хэдэн паркийг шалгаж үзсний дараагаар зөвхөн шалгуурт нийцэж буй паркуудыг хаяглах—жишээ нь зөвхөн хөрш зэргэлдээ паркуудыг хаяглах. Үүний тулд та хаягийн хэд хэдэн ангилал үүсгэх шаардлагатайг болно.

Эхлээд та өөрийн ангилалаа үүсгэж, ямар шинж чанараар нь хаяглах гэж буйгаа оруул.

Ангилалыг оруулахын тулд та нэг бол default буюу анхны өгөгдөл эсвэл өөрийн үүсгэх хэдэн ангиллыг оруул. Ангилал нэмэхийн тулд Add... дараад нэрээ өгөөд, OK дар. Дараа нь SQL Query… дарахад SQL query Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. (Бүлэг 13, A хэсэгт зааснаар шалгуураа оруул). OK дар. Ингээд хаяглах талбар, текстийн тэмдэг болон масштабын хязгаар зэргийг зааж өг. Бүх ангиллууд үүстэл энэ үйлдлийг давтан хий. Дараа нь, та ашиглах гэж буй ангиллуудын өмнөх нүднүүдийг тэмдэглэ. (энэ ангиллын Label features). Үүний тулд ангиллуудаа тэмдэглэж, шалгах эсвэл тэмдэглэгдсэн нүднүүдийн тэмдэглэлийг арилгах зэрэг үйлдлийг хий. Дуусаад Apply болон OK-ийг тус тус дар

C. Хаягийг унтрааж асаах буюу Turning Labels On and Off Хаягийг унтрааж асаах хоёр арга буй:

Агуулгын хүснэгтэн дэх давхарга дээр баруун даран >Label Features сонгож тэмдэглэгдсэн эсэхийг харах эсвэл Layer PropertiesХарилцах хайрцаг ( ) дах Labels хэсэг дэх нүдийг тэмдэглэх эсвэл тэмдэглэснийг арилгах . Энэ нь хаягийг онцлогийг тохируулахтай төстэй үйлдэл юм. Хаягийг дээрхи 2 аргын алинаар ч асааж, унтрааж болно-ялгаагүй. Анхаар: В хэсэгт тохируулсан шалгуурын дагуу биетийг хаяглана

63


D. Хаягийг тайлбар болгох буюу Labels to Annotations Хаягийг тайлбар болгон газар зүйн мэдээллийн баазад хадгалах боломжтой. Тайлбарыг зөөж болдог байхад хаягийг зөөж болохгүй гэдгийг санах нь тун чухал Хаягийг тайлбар болгон хөрвүүлэхийн тулд давхарга дээр баруун дарж >Convert Labels to Annotations… сонго. Ингэхэд Convert Labels to Annotation Харилцах хайрцаг гарч ирнэ

Энэ Харилцах хайрцаганд аль хаягуудыг хөрвүүлэх, ямар шинж чанартай тайлбар хийх, давхардсан хаяг өгөх эсэх болон тайлбараа хаана хадгалах зэргийг зааж өгөх. Convert дарахад хаягууд тайлбар болон хөрвөх бөгөөд эдгээр тайлбаруудыг одоо зөөж болно. Анхаар: Хаягийг тайлбар болгон хөрвүүлсний дараа хаяг гэж танигдахгүй. Тайлбар, тэмдэглэгээг идэвхижүүлж, болиулахын тулд өгөгдлийн хүрээн дээр баруун дарж >Properties…. сонгоод Annotation Group хэсэг дээр дар. Эндээс дээрхи үйлдлийг хийдэг.

64


Бүлэг 13: Шалгуур буюу Queries Queries гэдэг нь давхаргын мэдээллийн бааз дотор тодорхой атрибуттай биетийг сонгоход тавих асуулт эсвэл хүсэлтүүдийг хэлнэ. Эдгээр нь тодорхой мэдээллийн хүрээнд мэдээллийн баазыг “interrogate буюу шалгах” -ыг хэлэх ихэвчлэн томъёолол, тодорхойлолт хэлбэртэй байдаг. ArcMap 2 үндсэн төрлийн queries байдаг ба Атрибутаар нь сонгох болон Байрлалаар нь сонгох. Олох буюу Find нь мөн querying бас нэгэн төрөл юм. A. Атрибутаар нь сонгох Атрибутаар нь сонгосноор хэрэглэгч нэг давхаргыг шалгах эсвэл асууж болно. Үүний тулд Үндсэн цэсний >Selection -ийг сонгон >Select By Attributes дарахад Select by Attributes Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

1. Шалгах гэж буй давхаргаа оруул.

65


2. Сонголт хийх аргаа сонго

3. Fields and Values дээр хоёр дарж, Relational Operators нэг дарах замаар query -ийг оруул.

4. Apply дар.

5. Дуусаад close дар.

- Сонгогдсон биетийг болиулж, шинэ биетийг сонгоно - Сонгогдсон биетїїдийг хэвээр байлгаж дээр нь нэмнэ - Зєвхєн сонгогдсон биетээс биетийг арилгана - Зєвхєн сонгогдсон биетээс биетийг сонгоно

Тухайн талбарын утгын бїх жагсаалтыг харахын тулд энд дар.

1-р алхмаар сонгосон давхаргын давхаргуудын талбарыг харуулна.

Томъёолол эсвэл логик утга

Харгалзан талбарын утгыг харуулна. Хэрвээ бїх утгууд ороогїй байгаа бол доорхийг хар.

66


B. Байршлаар нь сонгох буюу Select by Location Байршлаар нь сонголт хийснээр хэрэглэгч нэг эсвэл түүнээс дээш давхаргаас биетийг өөр давхарга дээрхи биетийг хаа байснаас хамааруулан сонгох боломжтой болдог. Үүний тулд Main Menu цэснээс >Selection дараа нь >Select By Location сонгож хийх боломжтой. Ингэхэд Select by Location Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

Энэ Харилцах хайрцаг дээрхи хоосон нүднүүдийг хэрэгцээтэй query-аар бөглөнө.

Жишээ нь: Та хотын бүх паркын creeks жагсаалтыг гаргах шаардлагатай болсон гэж үзье. Query statement-аа “Би csparks-ийн биетүүдтэй давхцаж байгаа буюу огтлолцож буй биетүүдийг сонгохыг хүсч байна буюу I want to select features from Brazos Creeks that intersect features in csparks.” Гэж өгч болно.

67


query statement өгсний дараагаар Apply дар. Дуусаад Харилцах хайрцгаа хаа. C. Хайх буюу Find Мэдээллийн сан дах нэг утгыг query хийхдээ Tools Toolbar-ын Find Товчлуураар хийнэ. Энэ нь тухайн утгатай мэдээллийн санг хайх үйлдэл хийх ба утга нь биет, замын байршил эсвэл хаяг ч байж болно.

Биетийг олохын тулд Find товчлуур ( ) дээр дарахад Find Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Features хэсэг дээр дар.

1. Хайх/Олох: Мэдээллийн санд олох гэж буй утгаа оруул. 2. Давхарга: Хайх гэж буй давхаргаа сонго 3. Хоорондоо адил эсвэл хайлтын цуваатай биетийг олно: Хэрвээ энэ нүдийг

тэмдэглээгүй бол хүснэгтэн дэх утга нь #1-тэй адил байх ёстой. 4. Хайх: Хайлт хийх гэж буй газраа оруул- бүх талбарууд, тодорхой хэдэн

талбар, эсвэл бүх давхаргын голлох талбар Find дарахад гарч ирэх Харилцах хайрцгийн доод хэсэг иймэрхүү байна.

Хэрвээ #1-ийнхтэй таарсан утга байгаа бол Харилцах хайрцгийн доод хэсэгт гарч ирнэ.

68


Бүлэг 14: Hyperlinking буюу Холбоос хийх Имеж файл эсвэл Вебсайт зэрэг холбоостой өгөгдлийг hyperlink харуулдаг. A. Hyperlink-ийн төрлүүд Нyperlink-ийн Талбарын болон Динамик гэсэн хоёр үндсэн файл байдаг. Field-based hyperlinks буюу Талбарын hyperlink нь бүх document, URL, эсвэл макро утгууд нь давхаргын атрибут хүснэгтийн талбар дээрхи биетүүдтэй холбоотой байдаг. Энэ талбарын утгууд нь тухайн тухайн документ, URL, веб хуудас зэргийн файлын бүрэн замыг харуулна. (Ер нь бол утгууд нь зөвхөн эдгээрийн нэрийг нь л зөвхөн харуулж байх үндэслэлтэй. Hyperlink Base property буюу тохиргоог файлын зам эсвэл нэрийг нь зөвхөн харуулахаар хийж болдог ба D хэсгийг хар). Dynamic hyperlinks -ийг are Add Hyperlink Харилцах хайрцаг дээр жагссан тухайн биетийн документ эсвэл URL-ийн тусламжтайгаар үүсгэдэг (Dynamic hyperlink макро утгуудаар ажилладаггүй). Энэ hyperlinks нь танд гол таргетийн талбарыг заавал ашиглахгүйгээр шууд hyperlink-ийг харах боломж олгодог Таргетуудын нэр таны газрын зургийн давхаргууд дээр хадгалагдсан байх ба хэрвээ давхаргыг файл болгон хадгалж буй бол мөн л давхаргатай цуг хадгалагдана. Мөн dynamic hyperlinк-ээр та биетэд хэчнээн линк байгааг мөн тодорхойлж чадна. Hyperlink Base тохиргоо нь dynamic hyperlinks-д ямар ч нөлөө үзүүлэхгүй. B. Setting Динамик Hyperlinks тохируулах Үүний тулд Tools хэрэгслийн самбар дээрээс ( ) дарж, hyperlink-ийг нь тохируулах гэж буй биетээ сонго. Identify Results Харилцах хайрцаг гарч ирэх ба биет дээр баруун дарж >Add Hyperlink сонго.

Add Hyperlink Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

69


Нэг биетийн хувьд нэгээс дээш динамик hyperlink -ийг дээрхи замаар мөн үүсгэж болдог. Анхаар: Хэрвээ биетийн хувьд нэгээс дээш hyperlink тодорхойлогдсон байснаас гадна биет дээр ажиллахдаа Hyperlink хэрэгслийн дарсан байсан бол Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Эндээс хүссэн hyperlink-ээ сонгож болно. Динамик hyperlinks-ийг зохион байгуулахын тулд(үүнд мөн линк арилгах хамаарна) Identify Results Харилцах хайрцаг дах биет дээр баруун дарж Manage Hyperlinks сонго. Талбарын hyperlinks жагсаалтанд байхгүй байна. C. Талбарын Hyperlinks тохируулах Талбарын hyperlink тохируулахын тул Давхарга’s Property Харилцах хайрцаг гарч ирэх давхарга дээр баруун дарж >Properties… ийг сонгох эсвэл давхарга дээр хоёр дарж болно. Display хэсэг дээр дарж, Hyperlinks-г сонго.

нүдийг тэмдэглээд hyperlink -ийн талбарыг сонго. Анхаар: энэ Харилцах хайрцаг дээрх талбарыг өгөхөөс өмнө hyperlink-ийн талбарыг эхлээд тохируулах хэрэгтэй. Үүний тулд талбараа хүснэгтэнд нэмж оруулаад файлын бүрэн зам эсвэл URL-ийг бичиж оруул. Хэрвээ бүх файлууд нэг адил директорт байгаа бол та зөвхөн нэрийг нь энэ талбар дээр өгөөд Hyperlink Base Property-ийг тохируулж болно. Нhyperlink base property нь макрод орох утгуудыг сольдоггүй. Тохирох тохиргоон дээр дарж (document, URL, эсвэл Macro) ямар төрлийн талбар байхыг зааж өг. OK дар. D. Hyperlink Base Property Тохируулах Нyperlink base property тохиргоо нь hyperlink файлуудыг хаанаас олохыг хэлж өгдөг тул hyperlinks зохион байгуулахыг илүү амар болгодог— хэрвээ файлын байрлал

Таргет нь document эсвэл URL-ын аль нь болохыг сонго Documents бол файлын бїрэн замыг нь оруул URLs бол бїтэн URL (http:// prefix can be omitted).-ийг бич. OK дар.

70


өөрчлөгдсөн та зүгээр л энэ тохиргоог хийснээр тухайн файлын талбар дээрхи бүх утгыг засварлах ажлыг хөнгөвчилж болно. Нyperlink base property тохиргоо нь Dynamic hyperlinks-т ямар нөлөө үзүүлэхгүй. Нyperlink base property-ийг зөв тохируулахын тулд Үндсэн Цэснээс >File сонгож, >Map Properties… ийг ажиллуулах.Map Properties Харилцах хайрцаг дээр Hyperlink base-ийн баруун тал дах зайнд файлын замыг бичиж оруул.Жиш., c:\temp\ гэх мэт

OK дар. Хүснэгтэн дэх hyperlink талбар дээр одоо файлын бүтэн замын оронд файлын нэрнүүд л орсон байх болно. E. Hyperlink дээр ажиллах буюу харьцах Нyperlink дээр ажиллахын тулд click hyperlink tool ( ) on Tools Toolbar. Газрын зураг дээр харагдаж буй, hyperlink нь тодорхой биетүүд тодорч харагддаг. Feature дээр дар. hyperlink дуудагдан ажиллана. Хэрвээ биет нэгээс илүү hyperlink-тэй бол Харилцах хайрцаг дээр тухайн hyperlinks -ийн жагсаалт гарч ирнэ. Нэгийг нь сонгоход hyperlink target гарч ирнэ.. Бүлэг 15: Өгөгдлийг хөрвүүлэх (Импорт болон Экспорт) Өгөгдлийг нэг форматаас нөгөө формат руу хөрвүүлэх хэрэг их гардаг. Интерченж файл (e00) -ийг багц давхарга болон импортлох хэрэгтэй байдаг. Газар зүйн мэдээллийн баазын өгөгдлийг өөр хэн лүү явуулахаас өмнө дүрсэн буюу shapefiles болон экспортлож болдог. Эсвэл тодорхой шалгуурыг хангаж буй багц биетүүдийг тухайн давхаргаас нь өөр газар хадгалах хэрэгтэй байж болох юм. Мөн та тодорхой хэдэн биетийг шинэ дүрсэн файл буюу shapefile, cerage, эсвэл газар зүйн мэдээллийн баазын биетийн ангилал дотор хадгалах хэрэгтэй байж болно. Шинэ өгөгдлийн сурвалж үүсгэхийн оронд та зүгээр л шинэ давхарга үүсгэж ч мөн болох юм.

Газрын зургыг баримт бичгүүд, тайлан болон илтгэлд оруулахын тулд имеж буюу зурган файл болгон экспортолж болдог. Мэдээллийн бааз эсвэл түүний нэг хэсгийг мөн мэдээллийн баазын файл болгон экспортолж болдог.

(Анхаар: ArcCatalog нь өгөгдлийн эх сурвалжийн форматыг амархан өөрчлөх боломж олгодог гэдгийг анхаарна уу. Та форматыг нь өөрчлөх гэж буй өгөгдлийн эх сурвалж дээр баруун дараад Export гэж зааж өг. Тухайн сонгогдсон өгөгдлийн эх

71


сурвалжид тохиромжтой өгөгдлийг хөрвүүлэгчийн жагсаалт ингэхэд гарч ирнэ. Үүнтэй адилаар та гео мэдээллийн баазыг сонгосны дараагаар өгөгдлийг хэд хэдэн өөр форматанд экспортлож болно.)

A. Интерченж файлыг импортлох буюу Importing Interchange Files Ихэнхи файлын төрлийг ArcMap шууд таньж уншдаг. Гэхдээ, ArcInfo интерченж файл (e00)-ийг заавал импортлох шаардлагатай байдаг. Ингэж импортлсноор интерченж файлыг багц давхарга болгоно. Интерченж файлыг ArcCatalog-аар импортолдог. Өмнөх хувилбаруудаас өөр нэг шинж нь ArcGIS 9 нь .e00 файлыг ArcToolbox-аас импортолж болдоггүй. Хэрвээ ArcMap дээр ажиллаж байгаабол ArcCatalog товчлуур( ) дээр дарах хэрэгтэй. ArcCatalog нээгдэхэдView < Toolbars < Customize-ийг сонго.

ArcView 8x Tools-ийн хажуу талын нүдийг тэмдэглэ.

72


Шинэ conversion tool menu гарч ирэхэд Interchange File-аас Import -ийг дар.

Import Харилцах хайрцаг нээгдэнэ:

Оpen товчлуур ( ) -ыг ашиглаж Input file (or Interchange file)-ийг нээгээд Open дар.

Хэрвээ нэгээс дээш файл импортлох гэж буй бол бїлгээр нь импортолж болдог. Batch буюу бїлгээр нь импортлох гэж буй бол интерченж файлуудыг нэг адил директорт байрлуул.

73


Мөн open товчлуурыг ашиглаж Output dataset (эсвэл импортолсон файлаа хадгалах багц байгаа директорыг)-ийг олж нээнэ. Та энэ шинэ багц давхаргад нэг өгөх ёстой гэдгийг анхаарна уу. Save Дар. Input file буюу оролтын файл болон Гаралтын өгөгдлийн багц буюу Output dataset тодорхой болсны дараа OK дарахад харилцах хайрцаг алга болно—интерченж файл импортлогдсон байх болно. Та одоо өгөгдлөө ArcMap-т нэмж болно. ArcCatalog-аа дараа нь хааж болно. B. Давхарга Хөрвүүлэх 1. Давхаргыг дүрсэн файл эсвэл гео мэдээллийн бааз болгон хөрвүүлэх

Өгөгдлийн давхаргыг шинэ д?рсэн файл эсвэл гео мэдээллийн бааз болгон экспортлохын тулд агуулгын хүснэгтэн дэх давхарга дээр баруун дарж >Data дараа нь >Export Dataийг сонго. Export Data Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.:

OK дар

2. Давхаргуудыг давхарга файлууд болон хадгалах

Давхарга файлууд нь багц давхарга эсвэл дүрсэн файл зэрэг өгөгдлийн эх сурвалжид хадгалагдсан газар зүйн өгөгдлийг reference хийдэг.Давхарган файл нь тэмдэглэгээ, тэмдэгтийн ангилал, хаяглалын тохиргоо, масштабын хамаарал, тодорхойлолт зэргийг харуулдаг бөгөөд ямар нь өгөгдлийг агуулдаггүй. Иймд өгөгдлийн багцын зөвхөн байршлыг харуулагч юм. Давхаргыг давхарган файл болгож хадгалахын тулд агуулгын хүснэгтэн дэх давхарган дээр баруун тал дээр харж , >Save as Давхарга File сонговол Save Давхарга Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

Select path to, name for file, and file type—Personal geodatabase feature class or shapefile. Click Save.

Specify whether all features should be exported or only selected features. If no features are selected, there will be no option.

data can be exported with either same coordinate system as layer, or data frame. If coordinate system of data frame uses a different datum than layer, it will not correct datum shift. In that case, layer should be reprojected after export using ArcToolBox.

74


Давхаргаа хадгалах гол директороо оруулаадд шинэ давхаргын нэр болон Save дар.

Анхаар: давхарга файл өөрийн өгөгдлийн эх сурвалжтай дандаа references хийгдсэн байдаг. Хэрвээ та давхарган файлыг хэн нэгэн лүү илгээхийг хүсч байгаа бол өгөгдлийнэх сурвалжийг нь мөн илгээх хэрэгтэй.

Хэрвээ энд агуулгын хүснэгтэн дэх давхаргын хажуу талд улаан анхаарлын тэмдэг байгаа бол энэ нь өгөгдлийн эх сурвалжийн зам нь буруу байна гэсэн үг. Засахын тулд давхарга дээр баруун дарж >Properties-аас Source сонго. Set Data Source товчлуур дээр дараад замыг сонгоод ОК дар.

C. Газрын зураг экспортлох (Өгөгдөл болон гаралтын хуудасны Views) Газрын зураг харагдах хэсгийн зүүн доод талын харгалзах товчлуур ( ). дээр дарж экспортол. Сонгогдсон view бэлэн болсон үед Main Menu toolbar цэснээс >File, дараа нь >Export Map сонго Export Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

75


Save in: Газрын зургийг экспортлох замаа буюу байрлалаа сонго File Name: Файлын нэрээ өгfile. Save as type: Газрын зургийг ямар файлын төрлөөр хадгалмаар байгаагаа сонгож оруул:

Файлын төрлөө тодорхойлж өгснийхөө дараа Options товчлуур дээр дар. Энэ товчлуурын тусламжтайгаар тухайн файлын аспектуудыг тохируулдаг ба үүнд нэг инчэд хэдэн цэг байх, фоны өнгө ямар байх, чанар ямар байх зэргийг сонгосон файлын төрлөөс хамааруулан тохируулна. Параметрийг тохируулж дууссаны дараа Export дарахад файл экспортлогдоно.

76


D. Мэдээллийн бааз эсвэл хүснэгт экспортлох Хүснэгт эсвэл мэдээллийн баазыг экспортлохын тулд давхаргын атрибут хүснэгтийг давхарга дээр баруун дарж >Open Attribute Table-ийг сонго.

Хүснэгт гарч ирсний дараагаар Options товчлуурыг сонгон >Export идэвхижүүлэхэд Export Data Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.:

OK дарахад хүснэгт экспортлогдоно. Анхаар: Хоёр координатын системийн тохиргоо тодорхой бус байдаг нь хүснэгтэнд ямар ч координатын систем байхгүйтэй холбоотой. E. Хаягийг тайлбар болгон хөрвүүлэх буюу Converting Labels to Annotations Үүний тулд хаягласан агуулгын хүснэгтэн дэх давхарга дээр баруун дарж, >Convert Labels to Annotation… сонго. Convert Labels to Annotation Харилцах хайрцаг гарч ирнэ: Харилцах хайрцаг гарч ирсний дараагаа:

Хөрвүүлэх гэж буй хаягуудыг багцыг /хэрвээ нэгээс илүү багц байгаа бол/шалгах буюу Checking set of labels to convert (only if more than one set)

Тайлбар үүсгэх биетүүдийг сонгох буюу Specifying which features to create annotation for

Хаягууд давхардуулах эсэх буюу Whether overlapping labels should be generated

Тайлбар, тэмдэглэлийг хаана хадгалах буюу Where annotations should be stored зэрэг үйлдлийг хийнэ. Дууссаны дараа OK дар. Анхаар: хэрэглэгч тайлбарыг авч хаяж болдог байхад шошго, хаягийг авч чадахгүй.

Зам, файлын нэр болон тєрлийг сонго

Бїх бїртгэлїїдийг экспортлох эсвэл зєвхєн сонгогдсныг экспортлох эсэхийг зааж єг.

77


Бүлэг 16: GeoProcessing Гео боловсруулалт хийх Хайчлах, огтлох, нийлүүлэх, хавчуулах болон олон хавчуурга хийх зэрэг үйлдлүүдийг гүйцэтгэхэд ArcGIS 9.x-ийн ArcToolbox цэснээс сонгоно. ArcMap дээр ажиллаж байгаа болArcToolbox( ) дээр дараад Toolbox цэснээс Analysis Tools-ийн Extract, Overlay, Proximity цэснүүдийг гарга.

A. Clip Operation (Toolbox < Analysis Tools < Extract < Clip)

Show Help дарахад Clip Operation гарах ба эндээс Input, clip зэргийг сонго.

B. Buffer (Toolbox < Analysis Tools < Proximity < Buffer)

78


Show help дарж Input feature болон буферийн зайн төрлийг хэрэгцээнийхээ дагуу сонго. Бусад үйлдлүүд

79


Append, Dissolve, multipart to singlepart зэрэг гео боловсруулах үйлдлүүдийг Data Management Tools цэснээс сонгон ажиллуулдаг.

Жишээ нь Dissolve үйлдлийг гүйцэтгэхийн тулд Toolbox( ) < Data Management Tools < Generalization зэргийг дарах шаардлагатай. Үүнтэй адилаар бусад Geoprocessing Үйлдлүүдийг хийх боломжтой. Бусад үйлдлийн талаар туслалцаа, нэмэлт мэдээлэл авахын тулд ArcGIS Дэлгэц буюу Desktop Help рүү ханд.

80


Бүлэг 17: Тодруулах болон сонголт хийх буюу Highlighting and Selecting A. Өнгө тодруулах болон сонгох Өнгө сонголт гэдэг нь дэлгэцэн дээр харагдаж буй сонгогдсон биет болон бүртгэлүүдэд тохирох өнгийг сонгохыг хэлнэ. Өнгө тодруулах гэдэг нь сонгодсон биети дээр ашиглагдаж буй өнгийг хэлнэ. Хүснэгтээс сонгогдсон бүртгэлүүд л

дэлгэцэн дээр харагдаж буй тохиолдолд ( ), та эдгээр бүртгэлүүд дээр даран газрын зураг дээр харгалзах биетүүдийг тодруулж болно. 1. Хүснэгт

Өнгөний сонголтыг тохируулахын тулд Option-аас >Appearance… сонго. Ингэхэд Table Appearance Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

81


Selection and highlight color-ийг сонгоод OK дар. Өнгөний энэ сонголт зөвхөн хүснэгтэнд хамаатай бөгөөд харин өнгөөр тодруулах нь хүснэгт, биет 2-т хамаатай.

2. Давхаргууд

Анхдагч өнгөний сонголт нь бүх давхаргуудын хувьд хийгдсэн байдаг. Тодорхой давхаргуудын хувьд та өнгөний сонголтыг дахин хийх боломжтой бөгөөд энэ анх сонгогдсон өнгөний дээрээс хийгдэх болно. Анхдагч өнгөний сонголтыг солихын тулд Tools цэснээс >Selections сонгож, >Options… идэвхжүүл. Эндээс өнгөө сонгоод OK дар.

Давхаргын өнгийг солихын тулд баруун дарж >Properties… сонго. Layer Properties Харилцах хайрцагнаас Selection хэсэг дээр дар. Хэрвээ өнгө ерөөсөө сонгогдоогүй байвал эхний сонголт анхдагч буюу default байх болно. Энэ өнгө, тэмдэгтийг хэвээр нь үлдээж эсвэл хүссэн өнгө, тэмдэгтээ сонгож болно. Apply эсвэл OK дар.

Энэ давхаргын өнгөний сонголт нь анхдагчаас тодорхой өнгөөр солигдсон байна. Бусад бүх давхаргыг анхдагч өнгөний сонголтоор сонгож болно.

B. Сонгож болохуйц давхаргуудыг тохируулах буюу Setting Selectable Давхаргаs Сонгож болохуйц давхаргуудыг тохируулснаар хэрэглэгч аль давхаргууд сонгогдохыг зааж өгнө. Давхардсан хэд хэдэн давхаргаас танд зөвхөн ганцхан давхарга хэрэгтэй байгаа тохиолдолд энэ их оновчтой үйлдэл.Жишээлбэл, хэрвээ байгууламж бүхий давхаргаас байшингуудыг сонгохыг хүсч байгаа боловч садаа болоод байгаа хэсэг газрыг тусад салгаж авч чадахгүй байна гэж үзье. Ийм

82


тохиолдолд та зөвхөн байшинтай давхаргуудыг сонгож болохуйцаар тохируулваас дээрхи үйлдлийг ихээхэн амар хийх боломжтой болно. Сонгож болохуйц давхаргыг тохируулахын тулд Үндсэн цэснээс >Selection сонгон >Set Selectable Layers… гэдгийг дарахад Set Selectable Layers Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

Сонгож болохуйц болгох гэж байгаа давхаргын зүүн талд байгаа харгалзах нүднийг тэмдэглээд Close дар. Үүнийг дараа нь хэзээ ч өөрчилж болно. C. Сонголт хийх буюу Selecting Хүснэгтэн дэх бүртгэлийг сонгохын тулд бүртгэлийн зүүн тал дах саарал хэсэг дээр дар.

Нэгээс илүү бүртгэл сонгох гэж байгаа тохиолдолд Ctrl гарын товчийг дарсан чигээр сонголтуудаа хий. Биетийг сонгохын тулд сонголтын хэрэгсэл ( ) сонгож, биет дээрээ дар. Нэгээс илүү биет сонгохын тулд сонголт хийж байхдаа shift давхар дарах хэрэгтэй. ( ). Сонгогдсон биетээ томруулахын тулд агуулгын хүснэгт дээр байсан давхарга дээр баруун дарж >Selection, >Zoom to Selected Features сонго. D. Сонголтоо болиулах Сонголтоо болиулах хэд хэдэн хувилбар бий. Бүх давхарга дээрхи биетүүдийг арилгахын тулд Үндсэн цэсийн >Selection -ээс >Clear Selected Features сонго. Нэг давхарга дээр байгаа биетийг арилгахын тулд давхарга дээр баруун дарж, >Selection-ээс >Clear Selected Features сонго.

83


Хүснэгтэн дээр хийсэн сонголтоо болиулахын тулд Options -ээс >Clear Selection ажиллуул.

84


Бүлэг 18: Координатын систем болон Имеж бүртгэх A. Проекц Хэрвээ нэмж оруулсан давхарга болон өгөгдлийн хүрээний өгөгдөл нь тодорхойлогдсон бол ArcGIS нь өгөгдлийг проекцолдог. Өгөгдлийг тодорхойлохын тулд B хэсгийг хар. Өгөгдлийн хүрээг эдгээр хоёр аргын аль нэгнээр тодорхойлдог. Өгөгдлийн хүрээнд нэмэгдсэн өгөгдлийн эхний давхарга тодорхойлогдсон бол өгөгдлийн хүрээ энэ давхаргын проекцтойгоор тодорхойлогдоно (проекцийн файлаас авч). Харин хэрэв өгөгдлийн хүрээнд нэмэгдсэн өгөгдлийн эхний давхарга тодорхойлогдоогүй байсан бол өгөгдлийн хүрээг гараар тодорхойлох шаардлагатай. Хэрвээ өгөгдлийн хүрээнээс бүх өгөгдлийг аваад, дараа нь тодорхойлогдсон өгөгдлийн нэмсэн бол өгөгдлийн хүрээ нь тодорхойлогдохгүй. Учир нь энэ дараа нь нэмэгдсэн өгөгдөл эхнийх биш. Өгөгдлийн хүрээг гараар тохируулахын тулд эсвэл эхний оруулсан өгөгдлөөс өөр координатын системийг оруулахын тулд өгөгдлийн хүрээн дээр баруун дарж >Properties…. Сонгон Coordinate System хэсгийн дарах эсвэл хэрэгтэй координатын системээ импортол. OK дар. Өгөгдийн хүрээ одоо тодорхойлогдсон. B. Координатын систем тодорхойлох Өөр өөр проекцтой өгөгдлийг хэрвээ өгөгдөл тодорхой болсон бол ArcGIS тодорхойлдог. Учир нь өгөгдлийн эх сурвалжийн талаар мэдээлэл байдаг ба энэ мэдээлэл нь тухайн координатын системийг хаа байгааг тодруулдаг. Багц давхарга, дүрсэн файл, растерийн энэ мэдээлэл нь өгөгдлийн эх сурвалжийн дараа тусдаа *.prj өргөтгөлтэй проекцон файл болон хадгалагдаж байдаг (Давхаргын эдгээр мэдээлэл гео мэдээллийн баазад буюу давхаргын метаөгөгдөл болон хадгалагддаг) Хэрвээ файл проекцын файлтай цуг байхгүй байгаа бол өгөгдлийг тодорхойлох шаардлагатай. Давхаргын проекцийг тодорхойлох үйлдлийг ArcToolbox дээр хийдэг. ArcMap дээр ажиллаж буй ArcToolbox товчлуур ( ) даран шилжин ажиллах хэрэгтэй.

85


ArcToolbox Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

Дүрсэн файлыг тодорхойлох Өгөгдлийн менежментийн хэрэгслийн доор Projections and Transformations-ийг томруул. Define Projection (shapefiles, geodatabase) дээр хоёр дар. Define Projection Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

86


Энэ Харилцах хайрцгаас тодорхойлох буюу define гэж буй өгөгдлөө Folder товчлуур ( ) дээр даран сонго. Бүх сонгогдсон өгөгдлүүд нэг адил координатын системтэй байх бөгөөд энэ координатын системийг товчлуураар сонгоно. Spatial Reference Properties Харилцах хайрцаг гарч ирнэ.

Координатын системийг тодорхойлсны дараагаар OK дар. Анхаар: проекцон файлыг ArcCatalog-ын орчинд "харж болно". Модлог бүтэц дээрхи дүрсэн файл дээр дар. Дараа нь Metadataхэсэг дээр, Spatial.дараа нь дар. Тухайн проекцыг эндээс харж болно. Хэрвээ Bounding Coordinates буюу координатууд нь харагдаж байвал давхарга тодорхойлогдоогүй буюу not defined гэсэн үг. C. Өгөгдлийг Дахин проекцлох

Єгєгдлєє тодорхойлохын тулд Select… эсвэл Import… аль нэгийг дар. Select… дарснаар хэд хэдэн цонхнууд нээгдэх ба эндээн дуртай координатын системээ сонгох боломжтой. Import… нь координатын системийг хуучин байсан геомэдээллийн багцаас (аль хэдийн тодорхойлогдсон єгєгдєл)импортолно (аль хэдийн тодорхойлогдсон єгєгдєл)проекцын файлыг нь сонгох хэрэгтэй.

87


Давхаргыг дахин проекцлохын тулд эхлээд үүнийг тодорхойлох шаардлагатай.Тодорхойлогдсон эсэхийг нь тогтоохын тулд дээрхийг анхаар. Хэрвээ тодорхойлогдоогүй байвал С хэсэгт заасны дагуу давхаргыг тодорхойл. Давхарыг дахин проекцлохын тулд ArcToolbox -аас Click Project Wizard (дүрсэн файл, гео мэдээллийн бааз) сонго.

88


Project Wizard Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

Folder товчлуур ( )дээр дарж проекцлох өгөгдлөө сонго. (бүх өгөгдлүүд нэг адил координатын систем дээр проекцлогдох ба адил гаралтын байршил дээр байрлана). Шинэ өгөгдлийн нэр, гаралтын байршлыг сонго. Select Coordinate System… буюу координатын систем сонгох гэсэн товчлуур дээр дар. Spatial Reference Properties Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Энэ Харилцах хайрцгаас Select… эсвэл Import… дээр дарж өгөгдөлөө байрлуулах шинэ координатын системийг сонго. OK дараад Next>- ийг сонго. Coordinate extent -ийн хувьд анхдагч тохируулга буюу defaults-ийг тэр чигээр нь орхиод Next> дар. Finish дарахад өгөгдөл шинэ координатын систем дээр дахин проекцлогдоно. Анхаар: Зарим тохиолдолд та геометр хөрвүүлгийг ашиглах шаардлагатай. Үүний тулд Geographic Transformation (optional)… дээр дараад зөв геометр хөрвүүлгийг сонгож, дээрхитэй адил ажилла. Ихэнхи тохиолдолд хөрвүүлгийг datums-ийн хооронд хийдэг (жиш. NAD83-ээс NAD27 эсвэл урвуугаар).Ийм тохиолдолд NADCON-ийг сонго.

89


D.Дүрс бүртгэх буюу Image Registration Имежийг газрын зургийн проекцлогдсон давхарга дээр бүртгэхийн тулд Үндсэн цэсний >View -аас >Toolbars дарж Georeferencing хэрэгслийн самбарыг сонго. Georeferencing toolbar гарч ирнэ..

Имеж болон имежийг бүртгэхэд ашиглагдсан өгөгдөл өгөгдлийн хүрээ буюу data frame ( ) дээр нэмэгдсэн эсэхийг шалга. Бүх давхаргууд нэмэгдсэний дараагаар бүртгэх гэж буй давхаргаа (бүртгэгдээгүй байсан имеж) Georeferencing хэрэгслийн самбарын Select Source Давхарга гэсэн хэсгийн тусламжтайгаар бүртгэ:

Zoom -ийг Full Extent товчлуур ( ) дээр тохируулан томруулж хар. Хэрвээ бүртгэгдээгүй имежийг үүнийг бүртгэхэд ашигласан өгөгдөлтэй хангалттай ойр байрлуулаагүй бол бүртгэгдээгүй имежийг Shift,Rotate товчлуур ашиглан бүртгэгдсэн давхаргатай газарт ойр зөөх боломжтой.

Shift хэрэгсэл нь газрын зургийн харагдах хэсэг дээр гарын дүрстэйгээр харагдана. Бүртгэгдээгүй имеж дээр дарж, чирэн бүртгэгдсэн давхарга луу ойртуулж зөө. Хэрвээ имеж зөв байрлаагүй бол Rotate буюу эргүүлэх хэрэгслийн тусламжтайгаар давхаргыг эргүүлж, хяналтын цэгийн буюу control point-ийг тохируул. Имежийн чиглэлийг өөрчлөхийн тулд хулганаа цагийн зүүний дагуу болон эсрэг эргүүлж болно. Мөн, Georeferencing доош дэлгэгдэх цэснээс Flip,Rotate хэрэгслийг сонгож 90°, 180° тус тус эргүүлж болдог.

(Имежийг заавал зөөх, эсвэл эргүүлэх шаардлагагүй гэдгийг анхаар. Эдгээр үйлдлүүд нь хяналтын цэгийг зөв байршуулахад л зориулагдсан болно).

Shift tool Rotate

90


Дараагийн алхмаар хяналтын цэгийг нэмнэ- эдгээр цэгүүдийг координатын систем нь мэдэгдэж буй тодорхой бүс нутаг болон хэсэг газрын цаасан газрын зураг дээр байрлуулна.

Энэ үйлдлийн хийхийн тулд Add Control Points tool ( .) дар. Бүртгэгдээгүй давхарга дээрхи цэг болон бүртгэгдсэн давхарга дээрхи харгалзах цэг дээр тус тус нэг дар. Хэрвээ эхний цэг буюу бүртгэгдээгүй имеж дээрхи цэг буруу байрласан бол баруун дарж >Cancel Point идэвхжүүл. Мөн, бүртгэгдээгүй имеж дээрхи цэг дээр нэг дарсны дараагаар уг цэг нэг бол арилах (хэрвээ буруу байрласан байсан бол) эсвэл XY координат нь destination point (хэрвээ байгаа бол)-од орно. Уг үйлдлийг хийхийн тулд бүртгэгдээгүй имеж дээрхи цэг байрласны дараа баруун дараад >Cancel Point эсвэл >Input X and Y… -ийг сонгож, эхний цэг байрлавал зохих байршлын X болон Y координатыг өг. Бүх хяналтын цэгийг цуглуултай энэ үйлдлийг гүйцэтгэ.

Хяналтын цэгүүд цугласны дараагаар эдгээрийг дэлгэцэн дээр харж, засварлах

боломжтой болно. Үүний тулд View Link Table товчлуур ( ) дар. Доорхи Link Table Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

Ємн хадгалсан хяналтын цэгийг ачаална

RMS алдаа

Хяналтын цэгийг файл болгон хадгална

91


Хяналтын цэгийг устгахын тулд Link Table дээрээс сонгон Delete товчлуур ( ) дээр дар. Transformation-аас хазайлтын полиномиал дарааллыг буюу хазайлтын polynomial order -ийг сонго. Хэрвээ Auto Adjust нүдийг тэмдэглэсэн бол бүртгэгдээгүй имеж шинэчлэгдэнэ эсвэл хяналтын цэг оруулах эсвэл устгах бүрт өөрөө "багтах" гэж оролдлого хийнэ. Хяналтын цэгийг бүгдийг цуглуулж, засварлан,Transformation дарааллыг тохируулж дууссаны дараагаар OK дар. Ингээд имеж засагдах эсвэл хазайна. Имежийг засварлахын тулд,Georefencing дээр дарж >Rectify сонго.Дараах хайрцаг гарч ирнэ.

Гаралтын Растерийн хэсгийн тусламжтайгаар шинэ, бүртгэгдсэн имежийн нэр, хадгалагдах директорыг өг. OK дар. Имеж одоо бүртгэгдсэн. Анхаар: бүртгэгдээгүй имеж дээр хийсэн аливаа өөрчлөлтийг буцаахын тулд Georeferencing-аас >Reset Transformation.сонго. энэ хэрэгсэл бүртгэгдээгүй имежийг эхний байсан байрлалд аваачдаг. Имежийг засварласны дараа энэ хэрэгсэл ажиллахгүй..

їїрний хэмжээг сонгоод хэлбэрийг нь єєрчил-энэ нь ямар application хэрэглэж байгаагаас хамаарахч ихэнхи тохиодолд анхдагч утгыг хэвээр нь байлгасан нь дээр.

92


Бүлэг 19: Гаралтын Хуудас буюу Layout Гаралтын хуудас гэдэг нь scale bars/масштаб, titles буюу гарчиг, legends/легенд, north arrows зэрэг элементийг хэвлэгдсэн газрын зураг эсвэл digital map display дээр байрлуулахыг хэлнэ. Гаралтын хуудас нь газрын зураг дээрхи бүх өгөгдлийн хүрээг агуулж байдгаас гадна хүснэгт, график, имеж, болон бусад картографын элементүүдийг агуулж байж болно. A. Чухал Мэдээлэл Газрын зураг дээрхи бүх өгөгдлийн хүрээ гаралтын хуудсаар солигдоно. Хэрвээ гаралтын хуудас дээрхи өгөгдлийн хүрээ устана гэдэг бүхэл газрын зургаас устана гэсэн үг юм. Масштабын самбарыг тохируулсан өгөгдлийн хүрээн дээр дэлгэцийн нэгжийн тохиргоог хийгдсэн эсэхийг шалга (хуудас 44). Layout toolbar, tools toolbar нь 2-уул layout view дээр ажилладаг. Хэрвээ та гаралтын хуудас дээр газрын зураг харагдаж буй хэмжээг өөрчлөхийг хүсвэл tools toolbar-ийг ашигла. Хэрвээ гаралтын хуудсын хэсэг газрыг томруулахыг хүсвэл layout toolbar-ийг ажиллуул. B. Layout View ажиллуулах Газрын зураг харагдах хэсгийн зүүн доод булангийн Layout view товчлуур дээр дар.

93


C. Гаралтын хуудсын хэмжээг өгөх Гаралтын хуудсын анхдагч хэмжээ нь босоо 8.5” x 11 инч байдаг ба энэ хэмжээг өөрчлөхийн тулд үндсэн цэсний >File-аас Print and Page Setup…. -ийг дарахад Page Setup Харилцах хайрцаг гарч ирнэ:

Map Size дээр гаралтын хуудас өргөн, өндөр, чиглэл зэргийг оруулж өг. OK дар. Газрын зургийн дэлгэцэнд харагдах хэсэг шинэ хуудасны хэмжээнд таарах гэж оролдож буйг та харах болно. Газрын зурагны харагдах хэсгийн дараагийн шатны тохируулгуудыг өгөгдлийн хүрээн дээр дарж, чирэх замаар өөрчилж, хүссэн хэмжээ, байрлалдаа тавих боломжтой. D. Layout Toolbar ба Tools Toolbar ялгаа Layout , Tools toolbar -ийг layout view дээр ажиллуулж болно.

94


Layout toolbar нь гаралтын хуудсын эргэн тойронд навигаци хийхэд ашигладаг.

Tools toolbar нь гаралтын хуудас дээрхи өгөгдлийн хүрээн дотор өгөгдлийн хэмжээг өөрчлөхөд ашиглагддаг. Жишээлбэл энэ pan товчлуур ( ) нь өгөгдлийн бодит хэмжээг зөөх ба энэ хэмжээ нь өөрчлөгдөхгүй. E. Газрын зургийн элементүүд, текст оруулах Гарчиг, сум, зураг зэрэг элементүүдийг оруулахын тулд үндсэн цэсний >Insert сонгон, дараа нь >element-ийг дар.

Нэгэнт оруулсны дараа элементийг булангийн баруун дөрвөлжингүүдийн нэг дээр нь дарж, чирэн хэмжээг нь өөрчилж эсвэл цэнхэр дөрвөлжин дотор дарж чирэх замаар зөөж болно.

Элемент эсвэл текстийг усгахын тулд цэнхэр дөрвөлжингөөр хүрээлүүлэн сонгоод Delete дар. Элемент эсвэл текстийг засварлахын тулд 2 удаа дар.

95


F. Гаралтын хуудсыг хуваах болон Хэвлэх Гаралтын хуудас эсвэл газрын зургийг хэвлэх эсвэл хуваахын тулд үндсэн цэсний >File -аас >Print сонго.

Рrinter parameters -ийг хэвлэхээсэээ өмнө шалга. Үүний тулд >Setup… -ийг дарж, нээгдсэн Page Setup Харилцах хайрцагны баруун талд байгаа Printer Setup дээр гаралтын хэмжээний тохируулгыг хийх параметрүүдийг шалга. ОК дар.

96


Print Харилцах хайрцаг дээрхи тохируулгуудыг хийгээд OK дар. Газрын зураг ингээд хэвлэгдэнэ.

97


Бүлэг 20: Нэмэлт Гүнзгийрүүлсэн Сэдвүүд A. Macro нэмэх 1. .dll файл

Үндсэн цэсний >View-ээс >Toolbars, >Customize…-ийг сонгож Click Commands tab of Customize Харилцах хайрцаг.

Add from file… дараад нэмэх гэж буй .dll файлаа сонгож, Open дар. Commands-аас хэрэгслийн самбар луу шинэ хэрэгслээ чирж оруул. Шинэ хэрэгсэл нь газрын зураг дээр ашиглагдахаар бэлэн байх ёстой.

2. .txt файлууд

Үндсэн цэсний >View-ээс >Toolbars, дараа нь >Customize…. Customize Харилцах хайрцагны Commands-ийг сонго. Сategories-оос UIControls-ийг сонгож, New UIControl… дарахад Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. UIТовчлуурControl сонгоод Create дар. Commands-аас шинэ товчлуур дээр дарж, хэрэгтэй хэрэгслийн самбар луугаа зөө. ( )Товчлуур гарч ирнэ.

98


Customize Харилцах хайрцаг нээлттэй байхад шинэ товчлуур дээр баруун

дар.

товчлуур дээр дахин баруун дарж >View Source сонго.

.txt файлыг хуулж (Notepad эсвэл бусад текстэн програмаас) VB code(доторхийг нь мөн) Private Sub, End Sub хоорондох зайнд хуул. >File дээр дарж >Close сонгон ArcMap руу буц.

Товчлуурыг газрын зураг дээр ашиглаж болохоор боллоо.

B. Macro Зөвлөмжүүд Цонхыг өөрийнхөөр өөрчилж, хэрэгслийн самбараас товчлуурууд нэмж, тэдгээрийг өөрчилж, устгаж болно. Macro болон бусад хийх өөрчлөлтүүдийг хэвийн template (default ArcMap setup) эсвэл тодорхой газрын зураг дээр хадгалж болно. Үүнийг Customize Харилцах хайрцгийн доош дэлгэгдэх цэсний Save -аар хадгална.

Хэрвээ өөрийнхөөрөө болгосон өөрчлөлтүүд тодорхой газрын зураг дээр хадгалагдсан бол нэмэлт үйлдлүүд нь зөвхөн .mxd файл хэзээ нээгдснийг харуулна.

Товчлуурын нэрийг солих

Товчлуурын дїрсийг єєрчлєх

.mxt нь газрын зургийн темплейт test нь тєсєл (энэ таны єгєх нэр

99


C. Өөрийн Templates Үүсгэх Өөрийн гэсэн template-ийг үүсгэхийн тулд ArcMap properties тухайн төслийн хувьд ямар ч байдлаар тохируулан ашиглаж болно. Үндсэн цэсний >File-аас >Save As. File Types доош дэлгэгдэх хайрцагаас ArcMap Templates сонго. Шинэ template -аа arcgis\arcexe92\bin\templates директор дотор хадгал. ArcMap-ийг нээхдээ Start ArcMap with a Template option гэдгийг сонго. Шинэ template -ийг general хэсгээс олж болно. Анхаар: Өөрийнхөөр болгосон templates нь ямарвуу бусад toolbar customization, дүрсэн файл, гаралтын тохиргоо зэргийг хадгалдаг. D. Хамааралтай замыг тохируулах Газрын зураг (.mxd) -ийг хуваарилсны дараагаар эдгээрийг reference хийгдэх өгөгдөлтэй нь заавал холбох ёстой. Өгөгдлийг газрын зурагтай илүү амархан хуваарилахын тулд ArcMap дээр газрын зураг дээр reference хийгдсэн өгөгдлийн эх сурвалжийг хадгалах функц зай байдаг. Энэ нь газрын зургийг үүсгэснээс өөр директор дээр хадгалах боломжтой болгоно. Газрын зурагт хадгалагдсан references нь дискийн хаана байрласнаас үл хамааран зөв байх болно. Хамааралтай замыг хадгалахын тулд Main Menu toolbar -ийн >File -аас >Map Properties…. Сонгож Data Source Options дараад Store relative pathnames идэвхжүүл. OK дар. OK дарахад Map Properties Харилцах хайрцаг гарч ирнэ. Газрын зураг тухайн холбогдох файлын замаар хадгалагдана.

100


Хавсралт A: Өгөгдлийн төрөл Ерөнхий: Өгөгдлийн төрөл: Өгөгдлийн төрлийг тодорхойлох хувьсагч эсвэл мэдээллийн баазын

талбарын төрөл шинж Тогтмол Цэг Тоон формат Numeric format that has an implicit decimal point, and position of

this decimal point is fixed (which means that an exponent field is not needed). Floating-Point Numeric format that has an implicit decimal point, and position of this decimal

point is determined by value of exponent (which is why it is called “floating”). Whole Number Numeric format without a decimal point. Short Integer Definition: Whole number data type ranging from -32,768 to 32,767.

Storage: 2 bytes Use: Applications requiring relatively small positive/negative whole numbers.

Long Integer

Definition: Similar to Integer data type, but supports a much larger range of values. Long is a whole number data type ranging from -2,147,483,648 to 2,147,483,647.

Storage Size: 4 Bytes Use: Applications requiring very large positive/negative numbers.

Float

Definition: Floating-point data type supporting up to six digits to right of decimal point with ranges from:

-3.402823E38 to -1.401298E-45 (for negative values) 1.401298E-45 to 3.402823E38 (for positive values) Storage: 4 Bytes

Use: Engineering and scientific applications requiring moderately large positive/negative numbers.

Анхаарs: Single values are not maintained exactly in computer’s memory, which means

that they are subject to small rounding errors. For example, if answer to a mathematical operation is exactly 47, computer might report answer as 46.999999.

101


Double

Definition: Similar to single data type, but supports more digits to right of decimal point (i.e. greater precision) and larger negative/positive value ranges. Double is a floating-point data type supporting up to fourteen digits to right of decimal point with ranges from:

-1.79769313486232E8308 to-4.94065645841247E-324 (for negative values) 4.9406545841247E-324 to 1.79769313486232E308 (for positive values)

Storage Size: 8 Bytes Use: Engineering and scientific applications requiring extremely

large positive/negative decimal numbers.

Анхаарs: Double values are not maintained exactly in computer’s memory, which means that they are subject to small rounding errors. For example, if answer to a mathematical operation is exactly 47, computer might report answer as 46.9999999.

Text

Definition: Supports letters, numbers, spaces, punctuation, and special characters (e.g. letters in international alphabets, accents, currency symbols, and fractions). A fixed-length string can range anywhere from 1 to approximately 65,400 characters. A variable-length string can range anywhere from 0 to approximately 2 billion characters.

Storage Size: Length of a string for fixed-length strings; 10 bytes = string length for variable-

length strings. Use: Any text data. Анхаарs: Mathematical operations can not be performed using strings. Date/Time

Definition: Supports dates ranging from 1January 100 to 31 December 9999 and times ranging from 0:00:00 to 23:59:59.

Storage Size: 8 Bytes Use: Any date эсвэл time data within date/time parameters.

Blob

Definition: a: A small drop эсвэл lump of something viscid эсвэл thick b : a daub эсвэл spot of color c: something ill-defined эсвэл amorphous.

102


Appendix B: Project-on-the-fly Utility in ArcGIS

Data Frame Shapefile Result Example Undefined Undefined Shapefile will display in its

native map projection location, and a text box will notify user that shapefile is missing spatial reference. data frame coordinate system will remain undefined.

Even if next file added is defined, data frame will not adopt that projection. coordinate system properties will have to be set manually in order to take advantage of project-on-the-fly function.

Undefined Defined shapefile will display in its native map projection location, and data frame will adopt this projection for its coordinate system properties. It is now defined and can project future shapefiles on-the-fly. data frame will ONLY adopt properties of FIRST shapefile added to map document. This WILL NOT work after first file has been added, even if it is removed and a new defined file is added.

Data frame undefined, shapefile added is defined as UTM, Zone 14, NAD 83, meters. data frame is now defined as UTM, Zone 14, NAD 83, meters. Additional DEFINED shapefiles that are added are projected-on-the-fly to UTM, Zone 14, NAD 83, meters. Additional UNDEFINED shapefiles that are added are NOT changed… they are displayed in their native map projection location.

Defined Undefined shapefile will display in its native map projection location, and a text box will notify user that shapefile is missing spatial reference.

Even if next file added is defined, data frame will not adopt that projection. coordinate system properties will have to be set manually in order to take advantage of project-on-the-fly function.

Defined Defined shapefile will display in data frame’s coordinate system location. If this is different than native projection of shapefile, ArcGIS will reproject this file on-the-fly. This is for display purposes only and will not change projection of existing shapefile for future use.

Data frame is defined as State Plane, Texas Central, NAD 83, feet, either manually эсвэл by adopting properties of first file added. A new shapefile is added, which is defined as UTM, Zone 14, NAD 83, meters. shapefile is projected-on-the-fly to State Plane location for DISPLAY PURPOSES ONLY. It will overlay other files in this projection эсвэл projected-on-the-fly in this map document ONLY, and can be used for geoprocessing and analysis purposes.

103


Appendix C: Converting from Degrees-Minutes-Seconds to Decimal Degrees Sample DMS Coordinates: N 30ө 34’ 48.32” (latitude) W 96ө 17’ 46.42” (longitude) In order to geocode (add xy data) this coordinate in ArcGIS, it must first be converted to decimal degrees (DD). There are five basic steps in converting from DMS to DD:

1. Leave degrees alone and place a decimal point after number. (30.) 2. Divide minutes by 60. (34/60 = .5666666667) 3. Divide seconds by 3600. (48.32/3600 = .0134222222) 4. Add figures from Steps 2 & 3 together. (.5666666667 + .0134222222 = .5800888889) 5. Append figure from Step 4 to figure from Step 1. (30.5800888889)

Latitude is converted in example above. Try to convert longitude here (REMEMBER to give longitudes in Western Hemisphere a NEGATIVE value AFTER conversion! same is true for latitudes in Southern Hemisphere.) After conversion, coordinates should be placed in a table (.dbf) эсвэл comma delimited text file (.txt) with three fields, ID, X-Coordinate (LONGITUDE), and Y-Coordinate (LATITUDE).

ID X-Coordinate Y-Coordinate 1 30.5800888889

In order to convert from DD to DMS:

1. Take number in front of decimal point and call that “degrees”. (30ө) 2. Multiply numbers after decimal point by 60. (.5800888889 * 60 = 34.80533334) 3. Call number in front of decimal point in Step 2 “minutes”. (34’) 4. Multiply number after decimal point in Step 2 by 60. (.80533334 * 60 = 48.3200004 ~ 48.32) 5. Call number in Step 4 “seconds”. (48.32”)

This is conversion of Y-Coordinate эсвэл latitude, therefore it is written: N 30ө 34’ 48.32” Try to convert X-Coordinate эсвэл longitude.