Bok på 1-2-3Arkimedes og brødskivaAv Hans Sande og Gry Moursund

Tverrfagleg opplegg for 1.–4. trinn i faga norsk, matematikk og naturfag.

Tid: 90 minutt

Utstyr og førebuing• Kopleopppcmedtilgangtilinternettogprosjektør• SøkeframbokaArkimedes og rulletrappapåwww.bokhylla.no.Gjerebokaklarforskjermvisingiklasserommet

• Skriveutrettleiingfordessetrenaturfaglegeforsøka: •https://www.naturfag.no/forsok/vis.html?tid=16725 •https://www.naturfag.no/forsok/vis.html?tid=16734 •https://www.naturfag.no/forsok/vis.html?tid=147966• Leiteframutstyrtilforsøk: •Bolletilvatn •Fyrstikker •Kanel •Flytandevaskemiddel •Saks •Kaffifilter •Binders,storeogsmå •Glas •Vatn •Mangemyntar

Formål

Norsk• Leseeinynorskbiletboksamaniklassa.

• Reflektereoverinnhaldetibiletbokavedhjelpavlese­stopp.

Matematikk• Brukeinformasjonitekstenoglagepraktiskerekne­oppgåver.

• Løyseoppgåvene.

Naturfag• Gjereforsøkmedvatnforåundersøkeoverflatehinnaivatn.

NyNorskseNteret NasjoNalt seNter for NyNorsk i opplæriNga

Vi startar med å samtale om framsida på boka.

Laframsidavisepåskjermen.Spørelevaneomkvadeiser.Etterkvartsomelevaneforeslårkarakteranepåforsida,fortellærarenomkarakteraneiboka:

Pappa: Drøymeromåblioppfinnar.Liggmykjeibadekaretogblæssåpe­boblermedanhanprøveråfinneoppgenialeoppfinningar,mellomannafirkantasåpebobler.

Evreka:Dottertilpappa.HoeroppkallaetterdetkjendeutropettilgenietArkimedes:Eureka.Eurekaergreskogbetyr«egharfunnedetut».Evrekalikaråfinneutomhypotesaneognaturlovenetilpappastemmer.

Arkimedes: KattentilpappaogEvreka.HaneroppkallaettereinkjendfysikarogmatematikarsomlevdepåSiciliaforover2200årsidan.MennesketArkimedesvareitgeni.Hanerkjendforåhafunneeinformelforoverflataogvolumetavkula.Hanfannogsåeifysisklovforoppdriftivatn:Kviforvikjennerosslettareivatn.Dennelovaoppdagahaneindaghanlågibadekaret.AkkuratslikfartilEvrekalikarågjere.

Andre spørsmål/tema i samtalen:• Kvaertittelenpådenneboka?(Arkimedes og brødskiva)• Serdenokomeirpåbiletet?(eibrødskive)• Arkimedes,pappaogEvrekaserforskrekkapåbrødskiva.Kvifordet,trurde? (Herkjemdetsikkertmangeforslag.Ingenforslagerfeil.Nårdeharleseboka,kandegåtilbaketildettespørsmålet.Dåvilkanskjenokreelevarforeslåatdeiserforskrekkapåskivafordihoharramlapågolvetmedsmøretopp.Dettebørikkjelærarenforeslåherdersomdetikkjekjemfråelevanesjølve.)

1 Introduksjon (10minutt)

2 Lese boka Arkimedes og brødskiva med lesestopp (30minutt)

a) Les fram til side 12/13 der Evreka pussar tennene og pappa ligg i badekaret.

Spørelevaneomdeitrurdessepåstandanestemmer

• Landarkattenalltidpåføtene?(Herkanviforklareforelevaneatkattarersværtgodetilakkuratdette.Deiharekstremtbøyelegryggogerkjempe­godetilåvitekvasomeroppellernednårdeierilufta.Nårdeilandar,skytdeiryggslikatkroppenkandempelandinga.Dålandardeiikkjesåhardt.Detgjeratkattarkanhoppefråganskehøgemurar.Deterikkjeeinaturlovsomseieratkat­tanealltidlandarpåføtene,mendetåsnusegrettvegnårdeierilufta,ereitinstinktkattenhar.Kattungargjerdetogså.Eitinstinkternokolurtdyrgjerutanatdeisjølvveitkvifor.)

• Vilbrødskivaalltidlandemedsmøretned?(Dettestemmerikkjeheilt.Dersomskivaramlarnedfråbordet,vilhooftesnusegeingongiluftaoglandemedpåleggetned.Mendetergjortforsøkmedåhaldebrødskivermedsmørpåhøgkantogsåsleppedeirettned.Dålandarbrødetlikegjernemedpåleggetoppsommedpåleggetned.Eitforsøkmedåsleppebrødskiverrettnedfråhøgarehøgde,visertendensartilathooftastlandarmedpåleggetopp(kjelde:Mythbusters).Påstandenomatbrødskivalandarmedsmøretned,erikkjeeinaturlov.Detereinmyte.Einmyteereiforestillingviharsomikkjestemmermedrøyndommen.)

Pappakallardessetofenomenafornaturlover?• Erdetnokonsomveitkvaeinaturlover?(Svar:Einaturlovereinsamanhenginaturensomgjeldoveraltogalltid.Todømepånaturloverergravitasjonslova(tyngdekrafta)ogArkimedessilovomoppdriftivatn(vikjennerosslettareivatn).)

PåsluttenavdessetosideneseierpappaatEvrekaikkjemåskjegle.Hokanblislikdersomhoskjeglarnårvindensnur.Hardehøyrtslikelovernokongong?Omelevaneikkjekjemmedforslagsjølv,kaneindradeilittigang:• Serdumeirpåskjermno,bliraugadinefirkanta.• Dumåikkjeskjeregrimasar,dukanblislik.• etc.Slikefråsegnereriallefallikkjenaturlover.

FallandekattfotografertavEtienne­JulesMarey

2 Lese boka Arkimedes og brødskiva med lesestopp (framhald)

b) Les dei to neste sidene (14/15) der Evreka skal sleppe katten ut vindauget.

Kvatrurdeskjervidare?Laelevanefåkommemedforslag.Lærarenskrivnedforslagapåtavla.Elevanefårtastillingtilkvaforeitavforslagadeihåparellertrurvilskje.

c) Les fram til side 20/21 der pappa får katten i andletet.

Gågjennomelevanesineforslagsomstårpåtavla.Vardetnokonavforslagasomminnaomdetsomskjeddeiboka?

d) Les dei to neste sidene (22/23) der pappa har starta å skjegle, prøver å ha på briller og Evreka ligg i badekaret.

BeelevanekommemedforslagtilkvaEvrekakangjereforåhjelpepappa.Skrivforslaganedpåtavla.

e) Les boka ferdig

Nårdeharlesebokaferdigkandetildømessamtaleom:• Gjekkdetslikdetrudde?• VardeteinlurmåteEvrekavaldeforåhjelpepappa?• Villedevalteinannanmåte?• Evrekaseierpåsluttenatalternormaltigjen.

• Avklarilagmedelevanekvaordetnormaltbetyr.• Synestdeatalternormaltpåsluttenher?• Kvaerdetsomikkjeernormalt,tenkjerde?• KvifortrurdeEvrekameineratalternormalt?• Kandetsomernormaltfornokon,vereunormaltforandre?

Dekanogsåsjåpåforsidaigjen.Elevanekannokommemedandre/nyeforslagtilkviforpappa,EvrekaogArkimedessersåforskrekkapåbrødskiva.Hervilsikkertnokonavelevaneforeslåatdeierforskrekkafordibrødskivaharlandapågolvetmedpåleggetopp.Ogdetgårjoikkjean,ifølgjepappasitulle­naturlov.

3 Etterarbeid Matematikk(15minutt)

Finne informasjon i tekst og lage reknestykke ut frå teksten i boka.

Gåtilbaketilsidene7,26og27ibokaoglagmatematikkoppgåverilagmedelevane.Laelevanefåforklarekorleisdeihartenktforåkomeframtildeiulikesvara.

Her er nokre forslag til oppgåver:

Side 7: • KormykjefårEvrekaforåskrubberyggentilpappa?(1krone)• KormykjefårEvrekanårhoharskrubbaryggentilpappa5gonger?(5kroner)

• DersomEvrekahar12kronerisparegrisensin,kormangegongerharhoskrubbaryggentilpappadå?(12gonger)

Side 26:• Korofteskrubbarhoryggentilpappa?(kvarlaurdag)• KormangelaurdagarharEvrekaskrubbaryggentilpappa?(114)• IkormangevekerharEvrekaskrubbaryggentilpappadersomhoharskrubbahan114laurdagar?(114veker)

• Erdetnokonsomveitkormangevekererdeterieitår?(52)• Erdetnokonsomveitkormangevekerdeteritoår?(104veker)• DersomEvrekaharskrubbaryggentilpappakvarlaurdagi114veker,dåharhohattdennejobbenimeirenntoår.Kormangevekermeirenntoårharhodåhaldepå?(10vekermeirenntoår)

Side 27:• KormangegelepakkarfekkEvrekaforpengane?(37)• Dersomdetkosta3kronerforeingelepakke,kormykjemåttehobetalefor37pakkardå?(37+37+37=111kroner).

• Dåkaneinkonkluderemedatdetkostasikkertlittmeirenn3kronerforeingelepakke.

• Vanlegegelepakkardukjøperpåbutikken,ernoktil½litergele.37vanlegegelepakkargir18,5liter.Erdettenoktilåfylleeitbadekar?Dersomeinhar10­litersbøtter,kanelevanefåsjåkormykje18,5literer.Eitfulltbadekarharofteomlag200litermedvatn.20fullevaskebøtter.Evrekamåttehattnesten400vanlegepakkarmedgeleforåfylleeitsliktbadekar.Herkandetpasseåsnakkeomfantasiibøkerilagmedelevane.VikantippeatgelepakkaneEvrekakjøptevarsupergele.Ateinkunnelage5literogikkje0,5liter.Detsomerfintnåreinskrivbøker,erateinkandikteoglygeogsjølvbestemmekvasomgåranogikkjegåran.BokaArkimedes og brødskivaerfullavfantasi.

3 Etterarbeid Naturfag(30minutt)

Gjere enkle forsøk med vatnet si overflatehinne.

KattenArkimedeskanikkjegåpåvatn.DeterdiforEvrekamålagegeleibadekaret.Menvatnethareislagsoverflatehinnesomgjerathokanberelitt.Fleireinsektkantildømesgåpåvatn.Idesseforsøkafårelevanegjereenkleforsøkmedvatnetsioverflatehinne.

Kan binders flyte?https://www.naturfag.no/forsok/vis.html?tid=16725

Kor mange kronestykke kan du putte oppi eit glas før det renn over?https://www.naturfag.no/forsok/vis.html?tid=16734

Vassoverflata rivnarhttps://www.naturfag.no/forsok/vis.html?tid=147966