Ontregelen in het bouwproces

Weten waar je naar toe gaat

juli 2015schooldomein54

Joost Keijzer opent: “Wij kennen verschillende

aanbestedingsvormen om uiteindelijk een

gebouw op te leveren. Dat noemen wij ontzor-

gen. Ik denk bij het woord ontregelen aan het nog

efficiënter laten verlopen van het bouwproces. Hoe

had het beter gekund en hoe had je nog beter de

klantvraag kunnen volgen. We laten ons teveel door

vaststaande uitgangspunten leiden, bijvoorbeeld

waar het gaat om duurzaamheid of energiebe-

heer met als gevolg dat we zowel aan de voor- als

achterkant kansen laten liggen. Als wij een bezui-

niging moeten doorvoeren wordt er onvoldoende

onderzoek gedaan naar de effecten op de langere

termijn. Daarom vind ik de UAV-GC contracten

prima, waarbij in een geïntegreerde contractvorm

alle taken en verantwoordelijkheden binnen de

bouwprocesfuncties bij één te contracteren partij

liggen.”

DoordecentralisatieWillem Adriaanssen over ontregelen: “De doorde-

centralisatie zie ik als een vorm van ontregelen.

Dat je als gemeente een rol wil hebben snap ik, als

achtervang en voor de ruimtelijke ontwikkeling,

maar daarvoor hoef je dit stelsel van gescheiden

verantwoordelijkheden niet in stand te houden. Pak

dus door en je zult zien dat te kleine scholen in een

fusie meegaan, waardoor er een volgende profes-

sionaliseringslag volgt. Die vorm van ontregelen

leidt tot een andere manier van met elkaar werken,

waarschijnlijk met meer geïntegreerde contracten

bij huisvestingopgaven. De traditionele manier

van werken waarbij ontwerpers het bedenken, het

wordt opgeschreven en er vervolgens bouwers

komen die het voor de laagste prijs moeten realise-

ren heeft al veel ellende opgeleverd. Veel bouwers

moesten te laag gaan om het werk te krijgen en

dan heb je het werk dan volgt de eerste juridische

haarkloverij om de gaten in het bestek te zoeken.

Toch ben ik bang dat partijen bij een aantrekkende

economie toch voor het traditionele model kiezen

omdat de kosten van het geïntegreerde contract te

hoog zijn.”

Positief kritischHeeft de crisis geleid tot vormen van ontregelen?

Joost: “De crisis associeer ik met de huizenmarkt en

dan vooral met het herwaarderen van de eigen wo-

ning. De crisis is als elastiek en heeft ons geholpen

in het anders denken. Wanneer de markt verandert

moet je de klantvraag anders benaderen. Bijvoor-

beeld door het proces rond bouwkosten anders in

te richten. Geen ja of nee omdat het niet binnen het

budget past, maar je afvragen hoe je het dan wel

kan? Ik ben voor werken met een open begroting

met de onderaannemers en de klant direct aan

tafel. Met hetzelfde doel en vooral positief-kritisch

naar elkaar. Dat leidt tot veel minder faalkosten

en minder overdaad in de afwerking.” Piet knikt:

“Binnen Bruil hanteren we verschillende aanbe-

stedingsvormen en daar hoort ook het ouderwetse

inschrijven bij. Dat blijft, omdat opdrachtgevers

dan denken dat ze vooraf de scherpste prijs heb-

ben. Maar wij zijn een traject gestart om in een heel

vroeg stadium de aannemer als een soort coördi-

nator in te zetten, met de input van de onderaan-

nemers om daarmee de scherpste prijs te krijgen.

Sommige onderaannemers zijn huiverig om daar in

mee te gaan.” Alfred Bakker vult aan: “Ik heb nooit

Tekst Sibo Arbeek

juli 2015schooldomein 55

THEMA: ONTREGELEN

Heeft de crisis iets veranderd aan de spel- en speelregels binnen het bouwproces? Wordt er efficiënter gebouwd of hebben de partijen binnen de keten hun wonden gelikt en gaan ze weer op de traditionele wijze het bouwproces inrichten? Meerdere perspectieven op het thema ontregelen.

Deelnemers

Sibo Arbeek Hoofredacteur Schooldomein

Alfred Bakker Procesmanager Vastgoed ICSadviseurs

Willem Adriaanssen Partner Hevo

Piet Latta Projectleider Bruil bouw

Joost Keijzer Hoofd bouwrealisatie Heddes Bouw &

Ontwikkeling

voorkeur voor een bepaalde contractvorm. Elke

opgave heeft een bepaalde dynamiek en al praten-

de kom je tot een contractvorm. Traditioneel kun

je ook prima werken. Ik heb in mijn projecten met

veel typen aannemers gewerkt. Mijn ervaring met

traditioneel werken bij vooral grote aannemers is

dat die strakker vanuit het bestek werken en meer-

werk vragen als dat maar even kan. Bij middelgrote

en kleine gaat dat anders; daar wil je vooraf de

faalkosten beperken en maak je er samen eerder

een mooi project van.”

Bonussen in plaats van boetesJoost: “Als je het procesmatig benadert kun je

bestekken als stiptheidsacties zien, waaraan je je

moet houden. Vervolgens gaat het om mensen die

in hetzelfde belang weten te denken en die niet

over de interpretatie van het bestek van mening

verschillen. Eerlijkheid en vertrouwen kun je niet in

een contract zetten, maar vormen wel de basiswaar-

den voor een bouwproces. Mijn beste relaties heb

ik overgehouden nadat het mis ging in een proces.

Dan blijkt wat je echt waard bent. Waarom werken

we met boetes in de bouw en niet met bonussen?

Als je met boetes werkt gaat iedereen proberen

die boetes te voorkomen. De bonusregeling is een

trigger voor mensen om misschien iets duurders te

kopen, maar wel met meer rendement. Techniek

versus economische haalbaarheid. Laat diegene

die de berekening gemaakt heeft maar het risico

lopen.” Willem vult aan: “Ik heb het begin van een

project meegemaakt waarbij we startten met wat

oefeningen met tweetallen. De één moest op elke

suggestie steeds een antwoord met ja-maar geven.

Aan het einde van de oefening waren ze elkaar in de

haren gevlogen. Bij een tweede oefening moest je de

ander positief bevestigen. Die mensen zaten al snel

in de positieve stand omdat ze mee gingen denken.

Zo is het ook in bouwprojecten. Je moet zorgen dat

iedereen in de ja-en stand komt te staan en elkaar

versterkt. Ik heb laatst de aanbesteding georgani-

seerd voor een DBME contract voor 20 jaar van een

MFA. De samenwerking zelf wilden we in de tender

meenemen. De consortia werden daarbij beoor-

deeld tijdens een live ontwerp sessie, waarbij een

deskundige keek naar de competenties om samen te

werken. Dat bracht heel goed de verschillen tussen

mensen en partijen in beeld en gaf de opdracht-

gever zelf ook mooie aanknopingspunten waar die

de samenwerking nog kon verbeteren.” Joost knikt:

“Ik denk dat we teveel met elkaar vergaderen en te

weinig bij elkaar aansluiten. Het hele bouwproces

moet je als een lean visie benaderen om slimmer

met elkaar samen te werken.” Piet vult aan: “Je moet

hetzelfde doel hebben en dat is een mooi project

maken. Als er eentje tussen zit die voor de winst

gaat werkt het niet. Bij engineering en build zijn de

onderaannemers mede verantwoordelijk voor het

ontwerp. Daar geloof ik in. Als je dan een uur met

elkaar werkt is dat anders dan vergaderen.”

OntknippenJoost brengt een nieuw element in: “We hebben

het te lang over die korte periode van het bouwen

die maar anderhalf jaar duurt. Maar het gebouw

moet vervolgens wel veertig jaar presteren.” Willem

knikt: “Ik ben dus voorstander van het ontknippen,

waardoor je als partner in het bouwproces weet dat

je er decennialang aan vast zit. Wanneer je ver-

antwoordelijk bent voor al het onderhoud en het

energieverbruik zit je anders aan tafel. Dan zet je je

expertise in om het slimmer te doen, niet om het

sneller of goedkoper op de korte termijn te doen. Ik

denk dat de bouwsector zich zo moet ontwikkelen,

domweg vanwege de logica en het rentmeester-

schap. De knip tussen bouwen en onderhouden is

niet logisch. Na de realisatie moet de opdrachtgever

het onderhoud organiseren en dan zie je het weer

juli 2015schooldomein56

“Waarom werken we met boetes in de bouw en niet met bonussen.”

Willem Adriaanssen en Piet LattaJoost Keijzer en Alfred Bakker

mis gaan.” Alfred voegt toe: “Je gaat inderdaad met

iemand een relatie voor twintig jaar aan die je nog

niet kent. Ik houd de termijnen het liefst net onder

de vijftien jaar, omdat dat vaak een onderhoudspe-

riode is. Daarboven zijn te lange termijnen lastiger

te beredeneren.” “De essentie is dat je waardege-

dreven handelt in plaats van omzetgedreven”, stelt

Willem, “waarbij alle partijen proberen om zoveel

mogelijk waarde te genereren voor het budget en de

opdrachtgever comfort bieden op de overeengeko-

men prestaties. Om waardegedreven te denken en

te handelen is een vorm van afhankelijkheid nodig,

waarbij de opdrachtnemende partij er belang

bij heeft om het goed te doen. Ik vind dat (semi)

overheidsinstanties ontzorgd moeten worden en

niet de technisch inhoudelijke vragen moeten

beantwoorden. Als marktpartijen een duurzaam

gebouw voorstellen met een goede energiepresta-

tie, dan moeten die markpartijen zelf besluiten of

bijvoorbeeld zonnepanelen toepassen een slimme

investering is en ook zelf de consequenties dragen

als dit in de exploitatiefase anders blijkt te zijn.”

Alfred knikt: “Budgetten worden vaak te laag gesteld

door gemeenten. Vervolgens kom je in een enorm

tijdrovend traject terecht, waarbij je een aantal ke-

ren terug moet naar de raad en uiteindelijk blij bent

dat het gebouw wordt opgeleverd. Dat zijn allemaal

verkeerde prikkels.”

Rol inkoperWillem denkt door: “Zou je dan niet de rol van inkoper

moeten veranderen. Als je het gevoel hebt dat partijen

je willen belazeren neem je dat wantrouwen op in al

je stukken. Dan krijg je dus ook partijen die elkaar niet

vertrouwen. Het veranderen van de spelregels van

het bouwproces begint dus vaak al bij de inkoper.”

Joost vult aan: “Een begroting is niet meer dan een

verwachting op basis van een normering. Het zegt

nog helemaal niets over de feitelijke ontwikkeling

van het bouwproces.” Alfred herkent dat: “Waar kiest

een gebruiker voor, een raam dat open gaat of een

duurzame houtsoort. Daar moet je van te voren over

nadenken. Wat in het klein gebeurt, gebeurt ook in het

groot. Vaak is er geen balans tussen doelen, midde-

len, functionaliteit en prestaties. Het gaat te vaak om

esthetiek. Vervolgens ga je aan de verkeerde knoppen

draaien en verlies je de balans.” Piet knikt: “Wanneer

je elkaar niet wilt kennen ga je meer regelen omdat je

elkaar niet vertrouwt. Wanneer je een hecht team hebt

als basis van een project en je ook verantwoordelijk

wordt voor 15 of 20 jaar onderhoud, zit je er anders

in dan wanneer je binnen een jaar klaar moet zijn

en een ander jou daarop controleert. Dan wordt het

traject heel anders omdat je vooraf over de te leveren

prestaties nadenkt. Ik denk dat een opdrachtgever of

inkoper dan voordeliger uit is dan wanneer ontwikke-

ling en beheer strikt gescheiden worden.”

juli 2015schooldomein 57

THEMA: ONTREGELEN