ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ∆ιατµηµατικό - ∆ιεπιστηµονικό Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών

“ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Υ∆ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ”

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΑΛΥΖΙΑΣ

Ζαρκαδούλας ΝίκοςΕπιβλέπων: Ν. Μουτάφης

Αθήνα, Ιούνιος 2005

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 2

∆ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

ΜΕΡΟΣ Ι: Η ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΙΙ: ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΙV: ΣΧΟΛΙΟ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 3

Ι. Η ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 4

Η σκοπιµότητα της µελέτης µνηµείων από τους µηχανικούς υποδοµής

Στα µνηµεία στα οποία κυριαρχεί ο κοινωνικός ή λατρευτικός χαρακτήρας, οι ειδικότητες των αρχαιολόγων και των

αρχιτεκτόνων είναι οι πλέον κατάλληλες για τη τεκµηρίωση τους.

Στην περίπτωση όµως των τεχνικών έργων υποδοµής, ο µεγαλύτερος ποσοτικά και ποιοτικά όγκος πληροφορίας που µπορεί να εξαχθεί,

έχει να κάνει µε ειδικά, τεχνολογικά καικατασκευαστικά χαρακτηριστικά

Επί αυτών των χαρακτηριστικών, εξ αντικειµένου, µόνο οι µηχανικοί υποδοµής µπορούν να έχουν πλήρη εποπτεία.

∆ηµιουργείται εποµένως, στο χώρο των µηχανικών υποδοµής, ειδικό ενδιαφέρον, για εκείνα από τα µνηµεία της αρχαιότητας, στα

οποία κυριαρχεί ο λειτουργικός χαρακτήρας.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 5

Τεχνικό στο οποίο κυριαρχεί ο λειτουργικός χαρακτήρας: Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 6

Σύµφωνα µε τον Murray (1984):

“Πρόκειται για το µεγαλύτερο, πιο προηγµένο τεχνολογικά και πιο ξεκάθαρο δείγµα αρχαίου φράγµατος σε όλη την Ελληνική επικράτεια. Το γεγονός ότι δεν είναι Ρωµαϊκό στη σύλληψη ή τη κατασκευή, το σηµαντικό του µέγεθός καθώς και το γεγονός ότι είναι τόσο καλά διατηρηµένο το καθιστούν

ακόµα πιο σηµαντικό και αξιοθαύµαστο”

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 7

Η σκοπιµότητα της εργασίας

Οι λόγοι που οδήγησαν στη κατασκευή του φράγµατος δεν είναι προφανείς, µε τους ερευνητές να εκφράζουν µόνο πιθανά σενάρια, τα οποία όµως βασίζονται κυρίως σε αρχαιολογικές προσεγγίσεις.

Αποτελεί πρόκληση για ένα µηχανικό υποδοµής, να µελετήσει ένα τόσο σπάνιο έργο της αρχαιότητας προκειµένου να εξαγάγει

συµπεράσµατα σχετικά µε την σκοπιµότητα του καθώς και τις συνθήκες που οδήγησαν στην κατασκευή του.

Η παρούσα εργασία χρησιµοποιεί σύγχρονα αλλά και πιο κλασικά, ανάλογα µε τη περίπτωση, “εργαλεία” προκειµένου να οδηγηθεί σε

µία ολοκληρωµένη διεπιστηµονική προσέγγιση του τεχνικού.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 8

ΙΙ. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 9

∆ιάρθρωση της Εργασίας

γενικές αρχές µελέτης, τεκµηρίωσης και αποκατάστασης µνηµείων και συνόλων

αρχαιολογική τεκµηρίωση

γεωµετρική τεκµηρίωση (φωτογραµµετρική τεκµηρίωση)

κατασκευαστική τεκµηρίωση

υδρολογική τεκµηρίωση

τεκµηρίωση της λειτουργίας του υδατορέµατος

συµπεράσµατα

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 10

Ποσοτικά Στοιχεία

Συνολικός Χρόνος Εκπόνησης Εργασίας: 12 µήνες

Συνολικός Χρόνος Εργασιών Υπαίθρου: 1 µήνας

Επισκέψεις στο µνηµείο σε 4 περιόδους: Αύγουστος, Οκτώβριος, Ιανουάριος και Μάιος.

Αποτύπωση µε GPS: Ύπαιθρο 1 εβδοµάδα.Γραφείο 3 ηµέρες.

Φωτογραµµετρική Αποτύπωση: Ύπαιθρο 2 ηµέρες.Γραφείο 1 εβδοµάδα.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 11

Εξοπλισµός που χρησιµοποιήθηκε

Εξοπλισµός υπαίθρου:

2 Γεωδαιτικοί ∆έκτες GPS της Leica Series 500 µε δυνατότητα πραγµατοποίησης µετρήσεων Real Time Kinematic.

1 Total Station της Leica.Μετρητική Φωτοµηχανή Hasselbland.

Ερασιτεχνική Ψηφιακή Μηχανή 4 MPixel της Olympus.

Εξειδικευµένος Εξοπλισµός Γραφείου:

Πρόγραµµα επεξεργασίας µετρήσεων GPS SKI-Pro της Leica.Σάρωση Φωτογραφιών και Φωτογραµµετρική Απόδοσης, µε εξοπλισµό του Εργαστηρίου Φωτογραµµετρίας του ΕΜΠ.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 12

ΙΙΙ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 13

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 14

Αρχαιολογική Τεκµηρίωση: Η Αρχαία Αλυζία

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 15

Αρχαιολογική Τεκµηρίωση: Θέση του Τεχνικού

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 16

Αρχαιολογική Τεκµηρίωση:Χρονολόγηση του φράγµατος

Η λιθοδοµή του σώµατος του φράγµατος ακολουθεί τις κατασκευαστικές αρχές της Κυκλώπειας µηχανικής.

Η ακµή της Αρχαίας Αλυζίας, τοποθετείται στους 3ο - 4ο π.χ. αιώνες. Αυτή είναι και η πλέον πιθανή περίοδος για τη κατασκευή του φράγµατος.

Το 30 π.χ., µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού της Αλυζίαςοδηγήθηκαν βίαια στη Πρέβεζα, για την ίδρυση της Νικόπολης. Η ηµεροµηνία αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί καταληκτική για τη κατασκευή του έργου.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 17

Αρχαιολογική Τεκµηρίωση:Σκοπιµότητα του φράγµατος

∆ιάφορες απόψεις έχουν κατά καιρούς εκφραστεί από τους µελετητές. (Murray, Knauss, Παπαδήµας).

Οι εκτιµήσεις αυτές έχουν να κάνουν γενικώς µε τη χρονική ρύθµιση της διάθεσης των υδάτων, για την ύδρευση της Αρχαίας Αλυζίας ή την άρδευση του κάµπου του Μύτικα.

Όµως, δεν αξιοποιούν παρά ελάχιστα την πληροφορία από τη τοπογραφία, τη γεωλογία, τη λειτουργία του φράγµατος και του υδατορεµατος.

Καταλήγουν στο ότι το φράγµα ήταν αποτυχηµένο, αφού οι πιθανολογούµενες χρήσεις του φράγµατος για ύδρευση ή άρδευση, διήρκησαν ελάχιστα, µέχρι τη πλήρωση του φράγµατος µε φερτά.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 18

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 19

Γεωµετρική Τεκµηρίωση:Φωτογραµµετρία

Η πλέον ολοκληρωµένη µέθοδος αποτύπωσης µνηµείων, από απόψεως ακρίβειας και πληρότητας.

Έχει εδραιωθεί διεθνώς, µε την συστηµατική αποτύπωση των σηµαντικότερων µνηµείων.

Απαιτεί εξειδικευµένο εξοπλισµό υψηλού κόστους (Μετρητική Φωτοµηχανή, Σαρωτής, Λογισµικό).

Πραγµατοποιήθηκε µε την υλικοτεχνική υποστήριξη του εργαστηρίου Φωτογραµµετρίας του Ε.Μ.Π.

Το τελικό προϊόν ικανοποιεί πλήρως τις απαιτήσεις της τεκµηρίωσης, αναφορικά µε τη πληρότητα και την ακρίβεια της αποτύπωσης.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 20

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 21

Κατασκευαστική Τεκµηρίωση:Το σώµα του φράγµατος

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 22

Κατασκευαστική Τεκµηρίωση:Ο υπερχειλιστής του φράγµατος

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 23

Συµπεράσµατα Κατασκευαστικής Τεκµηρίωσης

Το έργο κατασκευάστηκε σε περισσότερες από µία φάσεις.

Υπάρχουν στις χαµηλές σειρές της λιθοδοµής ενδείξεις ροής. Εποµένως, το φράγµα κατά πάσα πιθανότητα ήταν διαπερατό.

Είναι σπάνιο, για υδραυλικό έργο να διατηρηθεί σε τόσο καλή κατάσταση σε τέτοιο βάθος χρόνου.

Το φράγµα δεν φαίνεται να συνδέεται,τεχνολογικά, µε άλλα, παρόµοιου χαρακτήρα έργα στον Ελλαδικό χώρο.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 24

Υ∆ΡΟΛΟΓΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 25

Υδρολογική Τεκµηρίωση:

Προσδιορισµός και εµβαδοµέτρηση της λεκάνης απορροής, στο Φ.Χ. 1:50.000 της Γ.Υ.Σ.

Αποτύπωση, µε χρήση της τεχνολογίας του Γεωδαιτικού GPS της λεκάνης κατάκλυσης.

Εκτίµηση του ωφέλιµου όγκου του ταµιευτήρα, µε χρήση διαφόρων σεναρίων.

Υπολογισµός των πληµµυρικών παροχών.

Προσδιορισµός και εµβαδοµέτρηση του κάµπου της Αρχαίας Αζυζίας, στο Φ.Χ. 1:50.000 της Γ.Υ.Σ.

Υπολογισµός της εξατµοδιαπνοής καλλιέργειας αναφοράς.

Εκτίµηση των αναγκών σε νερό για άρδευση και ύδρευση.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 26

Συµπεράσµατα Υδρολογικής Τεκµηρίωσης

Το φράγµα θα µπορούσε να καλύψει πολύ µικρό ποσοστό των συνολικών αναγκών σε νερό για άρδευση του κάµπου της Αρχαίας Αλυζίας.

Άρα το σενάριο αυτό µάλλον θα πρέπει να αποκλειστεί.

Θα µπορούσε, αντιθέτως, να καλύψει τις ανάγκες σε ύδρευση µίας πόλης των 4.000 - 20.000 κατοίκων.

Όµως, η ύπαρξη στη περιοχή πληθώρας πηγών, καθιστά το εφικτό αυτό σενάριο, λιγότερο πιθανό.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 27

ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ Υ∆ΑΤΟΡΕΜΑΤΟΣ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 28

Τεκµηρίωση λειτουργίας υδατορέµατος:Ποσοτική Ανάλυση

Εκτιµάται το φορτίο σε αιώρηση, µε χρήση εµπειρικής εξίσωσης, που έχει προκύψει από ποταµούς της βορειοδυτικής Ελλάδας (Κουτσογιάννης και Τάρλα, 1987).

Εκτιµάται το φορτίο σε σύρση, µε µία από τις πλέον διαδεδοµένες µεθόδους, αυτή των Meyer-Peter & Muller (1948).

Η λεκάνη του φράγµατος πληρώθηκε µε φερτά άµεσα, από το πρώτο ίσως χρόνο λειτουργίας του τεχνικού.

Αν κατασκευάστηκε για την άρδευση ή για ύδρευση, αστόχησε ταχύτατα.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 29

Τεκµηρίωση λειτουργίας υδατορέµατος:Ακαρνανικά Όρη

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 30

Τεκµηρίωση λειτουργίας υδατορέµατος:Η κατάκλιση του κάµπου µε φερτά (Ι.Γ.Μ.Ε., 1:50.000)

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 31

“Τµήµα της πεδιάδος Μύτικα παρά τον χείµαρρον, η κατάκλησις δια στερεών υλικών είναι πλήρης.”

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 32

Επιβεβαίωση των παραπάνω: οριστική µελέτη διευθέτησης χειµάρρου (Υπ. Γεωργίας).

“Εκ της δράσεως του χειµάρρου κατεστράφησαν µέχρι σήµερον περί τα 400 στρέµµατα αγρών είτε εκ παρασύρσεως είτε λόγω καλύψεως των υπό φερτών υλικών και υπέστησαν ζηµίας περί τα 4.000 έτερα στρέµµατα. Κατ΄ έτος οι ιδιοκτήται των αγρών τούτων προβαίνουν εις την

αποµάκρυνσιν των κατακλυζόντων αυτά κροκαλών, χωρίς όµως εκ τούτου να αποκαθίστανται αί ζηµείαι.”

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 33

Τεκµηρίωση λειτουργίας υδατορέµατος:Στη θάλασσα καταλήγει λεπτόκοκκο υλικό

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 34

Συµπεράσµατα από την ανάλυση της λειτουργίας του υδατορέµατος

Οι µεγάλες κλίσεις των Ακαρνανικών.Η µικρή συνολικά διαδροµή των φερτών.

Τα εξαιρετικά χαλαρά και αποδιοργανωµένα εδάφη.Η υποτυπώδης φυτοκάλυψη.

Ο∆ΗΓΟΥΝ ΣΕ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΕΡΕΟΠΑΡΟΧΗ

Οι µικρές κλίσεις του κάµπου του Μύτικα, ο οποίος λειτουργεί ως λεκάνη εναπόθεσης.

Η ανεπαρκής διατοµή του υδατορέµατος.

Ο∆ΗΓΟΥΝ ΣΤΗ ΚΑΤΑΚΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΜΠΟΥ ΤΟΥ ΜΥΤΙΚΑ ΜΕ ΦΕΡΤΑ

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 35

Ολοκληρωµένο Σενάριο

Το φράγµα σχεδιάστηκε εξαρχής για τον έλεγχο των φερτών και τη ρύθµιση της λειτουργίας του υδατορέµατος.

Το σενάριο είναι ευνοϊκό και στην ερµηνεία των διαφορετικών κλίσεων (οι οποίες ορίζουν διαφορετικές φάσεις κατασκευής).

Το σενάριο ενισχύεται από το γεγονός ότι το τεχνικό δεν είναι αδιαπέρατο.

Οι χρόνοι λειτουργίας του έργου ενδέχεται να παρατάθηκαν, µε το καθαρισµό της λεκάνης κάθε τέλος περιόδου.

Το έργο, λειτούργησε προστατευτικά και µετά τη πλήρωσή του µε φερτά, χάρις στον υπερχειλιστή, ο οποίος, ελεγχόµενα διοδεύει το πληµµυρικό κύµα στο κάµπο του Μύτικα.

Αν αποδεχθούµε αυτό το σενάριο, τότε το φράγµα θα πρέπει να θεωρηθεί ως απολύτως επιτυχηµένο.

Το Φράγµα Αρχαίας Αλυζίας 36

Γενικά Συµπεράσµατα

Η προσέγγιση ενός µνηµείου µε λειτουργικό χαρακτήρα είναι διεπιστηµονικό αντικείµενο.

Η συµµετοχή των µηχανικών είναι σηµαντική, στα µέρη εκείνα της τεκµηρίωσης, που αφορούν στην άντληση πληροφορίας σχετικής µε τα κατασκευαστικά και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των µνηµείων.

Η υψηλή τεχνολογία (µε τη µορφή της φωτογραµµετρίας, της ραδιοχρονολόγησης και διάφορων ακουστικών µεθόδων τηλεπισκόπισης), ανοίγει νέους δρόµους στην άντληση πολύτιµης πληροφορίας σχετικά µε τη τεκµηρίωση των µνηµείων. Οι µηχανικοί, είναι οι καταλληλότεροι για να εφαρµόσουν τις τεχνολογίες αυτές σε πρακτικό επίπεδο.

ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

ΣΧΟΛΙΟ

Το τεχνικό βρίσκονταν σε απόλυτη ισορροπία µε το φυσικό του περιβάλλον, για πάνω από 2500 χρόνια.

Η ισορροπία αυτή του εξασφάλισε την µακροηµέρευση.

Και τη µοναδικότητα του στον Ελλαδικό τουλάχιστον χώρο.

Πρόσφατες επεµβάσεις των τοπικών αρχών τα τελευταία χρόνια, διαταράσσουν την παραπάνω ισορροπία και θέτουν σε κίνδυνο

την διαιώνιση του µνηµείου.

Επέµβαση 1η: Τοιχίο αντιπληµµυρικής προστασίας

Επέµβαση 1η: Ζηµία που έχει µέχρι σήµερα προκληθεί

Επέµβαση 2η: ∆ρόµος που εξασφαλίζει οδική σύνδεση µε τον Παλαιό Βάρνακα

Επέµβαση 2η: Ζηµία που έχει µέχρι σήµερα προκληθεί

Καµία δηµόσια αρχή, µε σχετική αρµοδιότητα, δεν έχει λάβει το οποιοδήποτε µέτρο για την προστασία του.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η ζωή του τεχνικού είναι πεπερασµένη.

Σ Α Σ Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ω