T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP (MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

ASENKRON MOTORLARA YOL VERMEK

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

i

AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET1.................................................................................................3 1. FT DEVRL ASENKRON MOTORLAR....................................................................3

1.1. Devir Says lme ve Takometre eitleri ...............................................................4 1.1.1. Analog Takometreler..........................................................................................4 1.1.2. Dijital Takometreler ...........................................................................................4

1.2. Devir Saysn Deitirme Yntemleri .......................................................................5 1.2.1. Kutup Saysn Deitirerek Devir Ayar ............................................................6 1.2.2. Frekans Deitirerek Devir Ayar ......................................................................9 1.2.3. Dili Sistem (Redktr) Kullanarak Devir Ayar.................................................9

1.3. ift Devirli Asenkron Motorun Tanm ve Kullanm Alanlar ...................................10 1.4. ift Devirli Asenkron Motorun alma Prensibi.....................................................10 1.5. ift Devirli Asenkron Motorun Balant ekilleri....................................................10

1.5.1. Seri gen Parelel Yldz ( - YY)Balant......................................................13 1.5.2. Seri YldzParelel Yldz ( YYY ) Balant ...................................................15

1.6. HatFaz Akm ve Gerilim Deerleri Hesab ............................................................17 1.7. ift Devirli Asenkron Motor altrma Uygulamas ...............................................20 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................23 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................28

RENME FAALYET2...............................................................................................29 2. ASENKRON MOTORLARDA FREKANS DETREREK DEVR AYARI .............29

2.1. nvertr Tanm ve Yaps........................................................................................30 2.2. nvertr eitleri .....................................................................................................33 2.3. nvertr Balant ekli ............................................................................................34 2.4. nvertr ile Asenkron Motorun Devir Ayar Uygulamas .........................................37 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................39 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................41

RENME FAALYET3...............................................................................................42 3. ASENKRON MOTOR YOL VERME YNTEMLERN UYGULAMAK ....................42

3.1. Asenkron Motorun Kalknma Srasndaki ebekeye Etkileri ....................................43 3.2. Asenkron Motorlara Yol Verme Yntemleri ............................................................43

3.2.1. Dorudan Yol Vermek (Direkt Yol Verme) ......................................................44 3.2.2. Dk Gerilimle Yol Vermek...........................................................................44 3.2.3. Mikro lemcilerle Yol Verme..........................................................................65

UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................68 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................74 LME VE DEERLENDRME .................................................................................75

RENME FAALYET4...............................................................................................76 4. MOTOR N GEREKL FRENLEME SSTEMN KURMAK....................................76

4.1. Frenlemenin nemi ve eitleri ..............................................................................77 4.1.1. Balatal Frenleme .............................................................................................77 4.1.2. Dinamik Frenleme............................................................................................81 4.1.3. Ani Durdurma ..................................................................................................88

NDEKLER

ii

UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................90 PERFORMANS DEERLENDRME ...........................................................................93 LME VE DEERLENDRME .................................................................................94

RENME FAALYET5...............................................................................................95 5. PROJE ELEMANLARINI BELRLENEN YERE MONTE ETMEK .............................95

5.1. Deiik letmeler in Hazrlanm Projelerin Okunmas ........................................95 5.2. Proje zerinde Elemanlarn Yerleimi ve Yerleim Srasnda Dikkat Edilecek Hususlarn ncelenmesi ..................................................................................................96 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................99 PERFORMANS DEERLENDRME .........................................................................100 LME VE DEERLENDRME ...............................................................................101

MODL DEERLENDRME.........................................................................................102 CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................104 NERLEN KAYNAKLAR ............................................................................................105 KAYNAKA ..................................................................................................................106

iii

AIKLAMALAR KOD 522EE0122 ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri MODLN ADI Asenkron Motorlara Yol Vermek

MODLN TANIMI Asenkron motorlara yol vermekle ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Asenkron Motor Kumanda Teknikleri, modln tamamlam olmak. YETERLK Asenkron motor yol verme devrelerini kurmak.

MODLN AMACI

Genel Ama

Gerekli donanma sahip atlye ortam salandnda, retmen gzetiminde asenkron motor ya da motorlara yol vermek iin gerekli yntem ve teknikleri renecek ve TSE, Tesisleri Ynetmelii ile artnamelerine gre uygulayabileceksiniz.

Amalar

1. ift devirli asenkron motorun balantsn, koruma nlemlerini alarak kurup, altrabileceksiniz.

2. Frekans deitirme yntemi ile asenkron motorun devrini deitirerek istenen almay salayabileceksiniz.

3. Yldz gen almay, uygun gei sresini tespit ederek, TSE, i tesisat ynetmelii ve artnameye uygun olarak gerekletirebileceksiniz.

4. Motor iin gerekli frenleme sistemini TSE, i tesisat ynetmelii ve artnameye uygun olarak gerekletirebileceksiniz.

5. Proje elemanlarn belirlenen yerlere TSE, i tesisat ynetmelii ve artnameye uygun olarak monte edebileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atlye ortam, takmhane, ift devirli asenkron motor, kumanda elemanlar, koruma elemanlar, balant ara ve gereleri, invertr, asenkron motor, balant kablolar, takometre, yol verme elemanlar, projede yer alan malzemeler, montaj malzemeleri.

AIKLAMALAR

iv

LME VE DEERLENDRME

Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

1

GR Sevgili renci, Sanayinin birbirinden farkl kollarn dndmzde; en yaygn olan cihazn

elektrik enerjisini mekanik enerjiye evirip bize her trl uygulamada en mkemmel zm sunan elektrik motorlar olduunu fark ederiz.

Bir an dnrsek; sanayimizde milyarlarca kWh lik elektrik enerjisinin yalnzca AA

motorlar zerinden tketildiini anlarz. Asenkron motorlarn devir saylar ykle ok az deiir, bu motorlar sabit devirli

motorlar snfna girer. Asenkron motorlarn zellikle yaplarnn basit ve ucuz olmas, fazla arza yapmamalar, bakma az ihtiya duymalar, tamiratlarnn basit ve kolay olmas, almalar srasnda elektrik ark meydana getirmemeleri, sessiz almalar gibi stnlklerinden dolay endstride en ok kullanlan motordur. Asenkron motorlar iin sanayinin atdr denebilir.

Btn bu sebeplerden dolay asenkron motorlarn altrlmas (yol verilmesi),

kumanda tekniklerinin ve yol verme yntemlerinin iyi bilinerek uygulamasnn nemini arttrmtr.

Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile asenkron motorlara yol verme

yntem ve tekniklerini renecek, herhangi bir fabrikann otomasyon iindeki motorunu kumanda edebileceksiniz. Bu modl kitapnda ift Devirli Asenkron Motorlar, nvertrler (Frekans Deitiriciler), Asenkron Motora Yol verme Teknikleri, Asenkron Motorlarn Frenlenmesi ve Proje Elemanlarn Yerlerine Monte Etmekle ilgili konular ve uygulama rneklerini bulacaksnz.

GR

2

3

RENME FAALYET1

Uygun ortam salandnda ift devirli asenkron motorun balantsn, koruma nlemlerini alarak kurup altrabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Elektrik motorlarnn devir saylarn len aletleri (takometreler ya da

turmetreler) inceleyiniz.

ki devirli asenkron motor klemensini ve sarm emalarn inceleyiniz.

eitli iletmeleri gezerek asenkron motorlarn devir saylarnn nasl

deitirildiini aratrnz.

veya drt devirli asenron motor olup olmadn aratrnz, varsa devir

saylarnn nasl elde edildiini reniniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, elektrik ile ilgili kitaplar ve evrenizde bulunan elektrikle ilgili iletmelerden (bobinajclar, fabrikalar vs.) yararlanabilirsiniz.

1. FT DEVRL ASENKRON MOTORLAR Gnmzde endstride en ok kullanlan motorlar asenkron motorlardr. Endstride birok elektrik makinesi, deiik birka dnme says ya da ou zaman

srekli hz ayar yapabilen motorlara ihtiya gsterir. Doru akm motorlarnda devir saylarn istenen snrlar iinde ayarlamak mmkn

iken asenkron motorlarda ise birka kademe dnda devir says ayar yapmak ilave cihaz ve tekniklerle mmkn olmaktadr.

Asenkron motorlarn devir says, stator sarglar kutup saysna veya motorlara uygulanan gerilimin frekansna gre deiir. Frekans sabit ise deiik devir hzlar ya farkl kutup sayl ayr sarglardan veya ayn sargda yaplan farkl kutup sayl (Dahlender Balant) balantdan elde edilir.

RENME FAALYET1

ARATIRMA

AMA

4

1.1. Devir Says lme ve Takometre eitleri Dner makinelerin devir saysn lmede kullanlan aygtlara takometre (turmetre)

denir. Sanldnn aksine hz lmez, dakikadaki devir (tur) saysn ler. Makine miline deerek devir says len turmetreler yaygn olarak kullanlan devir lme aygtdr. Genel olarak takometreler analog ve dijital olarak ikiye ayrlr.

Takometreler konusunda ayrntl bilgiyi fiziksel byklklerin llmesi modlnde

verilmiti. Gerekirse tekrar inceleyerek bilgilerinizi tazeleyiniz.

1.1.1. Analog Takometreler Aletin u ksmnda bulunan para plstikten yaplm olup devir says llecek

makinenin miline dedirilir. Bu tip takometrelerin el tipi olduu gibi, devri llecek makinenn miline motaj yaplanlar da vardr. Analog takometrelere, arabalardaki devir lerler ile bisikletlerde kullanlan hz gstergelerini rnek olarak gsterebiliriz. Resim 1.1de dokunmal tip, dijital yapl turmetre rnei grlmektedir.

1.1.2. Dijital Takometreler

Elektro-optik takometrelerdir. Elektro optik bir alglaycdan bir k huzmesi

gnderilir. Dnen cismin zerindeki bir noktadan periyodik olarak geri dnen k toplanr. Bu yansma elektronik devre tarafndan alglanr. Bu n periyodu dnen cismin periyodu ile ayndr. Frekans gerilime eviren devre sayesinde devir says llm olur. Resim 1.2'de optik tip, dijital yapl turmetre rnei grlmektedir.

Resim 1.1: Dokunmal tip, dijital yapl turmetre Resim 1.2: Optik tip dijitalyapl turmetre

5

Resim 1.3: eitli takometre rnekleri

1.2. Devir Saysn Deitirme Yntemleri

Asenkron motorlarn endstride kullanlan dier elektrik motorlarna gre birok

stnlnn olmas yannda devir saysnn ayar birka kademeli ve kk snrlar iinde olmas gibi dezavantajlarda vardr.

Asenkron motorlarda dner alann devir says ns = P

f.60d / dk veya ns =

Pf

2.120

d /

dk, rotor devir saysda nr = P

f.60(1 - s)d / dk formlleri ile bulunur.

Formlde:

f: ebeke frekans (lkemizde 50 hz.dir)

2p: Kutup says

p: ift kutup says

ns: Asenkron hz veya dner alan hz (d/dk)

nr: Rotor hz veya milin devir says (d/dk)

s: Kayma senkron hz ile rotor hz arasndaki fark

6

Yukardaki formller incelendiinde asenkron motorun devir saysnn ebeke frekansna, kutup saysna ve kaymaya bal olduu grlr.

u halde asenkron motorun devir saysn deitirilebilmek iin stator sarglarnn kutup saysn ve ebeke frekansn deitirmemiz gerekir.

Buna gre asenkron motorlarda devir ayar aadaki yntemlerle yaplr.

Kutup saysn deitirerek devir says ayar:

Statora iki ayr kutup sayl sarg yerletirerek devir ayar

Statora bir sarg yerletirerek (Dahlender sargl-PAM sargl) devir ayar

ebeke frekansn deitirerek devir ayar

Dili sistemleri (redktr) kullanarak devir ayar

1.2.1. Kutup Saysn Deitirerek Devir Ayar

Devir says formlne gre ns = P

f.60d / dk veya ns =

Pf

2.120

d / dk frekans sabit

kalmak art ile kutup says artrlrsa devir says der. Yani kutup says ile devir says ters orantldr.

Buna gre asenkron motorun devri, statoruna sarlan sarglarn kutup saysn

deitirerek yaplr. Aadaki izelgede deiik kutup saylarndaki ve frekanstaki asenkron motorun devir saylar gsterilmitir.

izelge 1.1: 50 ve 60 Hz ebekeler iin ok kullanlan kutup saylarndaki senkron hz deerleri

7

Kutup saysn deitirebilmek iin asenkron motorun statoruna ya farkl kutup sayl iki ayr sarg sarlr veya tek sarg sarlarak ayn sargda yaplan farkl kutup sayl (dahlender balant) balantdan elde edilir.

Buna gre iki devirli motorlar iki grupta dnebiliriz.

1.2.1.1. Farkl Kutup Sayl ki Sargs Bulunanlar Ayn stator oluklarna, birbirinden bamsz, farkl kutup sayl iki ayr sarg sarlrsa,

iki sarg iki devirli motor yaplm olur. Bu sarglarn birbirleri ile hibir elektriki balants yoktur. Byle bir motorda, hangi sargya fazl gerilim uygulanrsa, o sargya ait kutup saysna uygun devir hz elde edilir. Bu tip sarmlarda, sargnn yldz (Y) veya gen () balants, stator iinde yaplr. Klemens tablosuna, her sargya ait er u karlr. rnein 6/4 kutuplu iki sargl iki devirli motor iin, 6 kutuplu sarg ular 6U-6V-6W, 4 kutuplu ular 4U-4V-4W gibidir.

ki sargl iki devirli motorlar ekonomik deildir. nk bir sarg iin dnlm

stator oluklarna iki ayr sarg yerletirilmektedir. Dolaysyla bir bir sargl iki devirli motorlara gre daha kk g elde edilir. Baka bir deyile, bir sargl iki devirli motorlarda, iki ayr sargl iki ayr sargl iki devirli motorlara gre daha byk g alnr.

Ekonomik olmaylarndan, iki sargl iki devirli motorlarn retimleri snrldr.

Birbirinin kat olmayan kutup saylar iin tasarm ve balantlar kolay olduundan uygulanr. Resim 1.4te farkl kutup sayl iki sags bulunan asenkron motorun etiketi grlmektedir. Etikete dikkat edilirse devir says iin iki deiik deer vardr. Aralarnda da herhangi bir oran yoktur.

Resim 1.4: Farkl kutup sayl iki sags bulunan asenkron motorun etiket deerleri

1.2.1.2. Tek Sargl ki Devirli Motorlar Dahlender sargl motorlar

Tasarm ve balantlar kolaydr. Ancak bu balant trnde kutup saylar oran dir. Yani 4/2 kutuplu veya 8/4 kutuplu gibi izege 1.2de dahlender sargl motorun kutup saylar ve bu kutup saylarndaki devirleri verilmitir.

8

Devir Says ( n ) Kutup Says ( 2P )

3000 / 1500 d/dk 2 / 4

1500 / 750 d/dk 4 / 8

1000 / 500 d/dk 6 / 12

750 / 375 d/dk 8 / 16

izelge 1.2: Dahlender sargl motorun kutup saylarna gre devirleri Eer bir sargdan birbirinin kat iki deiik kutup says elde edilecek bir balant

yaplmsa, bu balantya Dahlander balant ve bu tip motorlara da Dahlander motorlar denir. Dahlander balantda sarg, kk devir says iin yani byk kutup saysna gre tasarlanr. Her faz sargsnn orta ular bulunur. Faz sarglar giri ular 1U-1V-1W, orta ular 2U-2V-2W ile iaretlenir. Klemens tablosuna bu 6 u karlr.

Resim 1.5: ki devirli dahlender motor etiketleri

PAM sargl motorlar

Dahlander sargnn zel bir tipidir. Tasarm sargnn sarlmas daha zordur. Dahlander sargda hz oran 1 /2 iken, PAM sargda birbirinin kat olmayan ve ardk hzl 2 hatta 3 hzl olabilir. rnein 6/4, 8/6, 10/8 kutuplu gibi PAM sargl motorlarda kafes rotorlar kullanlr.

PAM sargda, stator faz sarglarnn bir yarsnda akm ynleri deitirilerek, kutup

says deitirilir. PAM szc, Pole-Amlitde-Modilation (Kutup Genelii Modilasyonu) szcklerinin ilk harflerinden gelmektedir.

Pam sargda, sargnn tasarm byk kutup saysna gre yaplr. Ancak sargnn

balants deitirilerek istenen kk kutup says da elde edilir. Tasarm zor olmasna karn; ayr sarl ok devirli motorlara gre bir sargdan daha byk g elde edilebildiinden tercih edilmesi gereken sarg rneidir.

9

Bu yntemin sarg ekilleri, ift Devirli Asenkron Motorun Balant ekilleri konu bal altnda incelenecektir.

1.2.2. Frekans Deitirerek Devir Ayar

Asenkron motorun stator sarglarna tek kutup sayl sarg yerletiriliyor. Tek bir sarg

sarlarak kutup says sabitlenmi oluyor.

Bu durumda devir says formlne ns = P

f2

.120d / dk gre motor sarglarna

uygulanan AC gerilimin frekans arttrldnda motorun hz artar. Frekans azaltldnda ise motorun hzda azalr. Yani asenkron motorun hz ebeke frekans ile doru orantldr.

Gnmzde elektronik frekans deitiricilerde (konvertisr) asenkron motorlarn devir

ayar geni snrlar iinde yaplabilmektedir. Frekans deitirici devresiyle hz kontrol yntemi son derece yararl ve otomasyonu

kolaylatrc niteliktedir. Bu konuyla ilgili daha ayrntl bilgi renme Faaliyeti-2de incelenecektir.

1.2.3. Dili Sistem (Redktr) Kullanarak Devir Ayar Asenkron motorun miline balanan dili sistemli redktr ile motorun devri istenen

sayya indirilebilmektedir. Devir says dtke motorun momenti artar.

Resim 1.6: Redktrl motor resimleri

10

1.3. ift Devirli Asenkron Motorun Tanm ve Kullanm Alanlar Asenkron motorun statoruna iki veya tek sarg sarlarak rotorundan 2 veya 3-4 deiik

devir elde edilebilen motorlara denir. ki deiik devir iin motor klemensine alt (6) u karlr. Teorik olarak, deiik

devir iin motorun statoruna farkl kutup sayl iki ayr sarg sarlr. Sarglardan biri dahlender balantl yaplr. Klemens kutusuna ise dokuz (9) u karlr. Drt deiik devir iin yine statora farkl kutup sayl, dahlender balantl iki sarg sarlr. Klemens kutusuna on iki (12) u karlr. Bu tip sarmlarda, klemens kutusunda fazla u olmas, karkla ve kumanda etme gl oluturduundan kullanlmaz.

ift devirli asenkron motorlarn endstride pek ok kullanm alan mevcuttur. Genel

olarak, tek devirli asenkron motorun kullanld her yerde kullanlabilir. zellikle farkl birka devir gerekli olan yerler iin kullanlr.

Sanayinin her kolunda yerini almtr. Pistonlu pompalarda, kompresrlerde, bant

konveyrlerinde, vantilatrlerde, krklerde, santrifj pompalarnda, torna, freze, matkap tezahlarnda, aspiratrlerde, aa ileri makinelarnda, tekstil endstrisinde, matbaa makinelarnda ok devirli asenkron motorlar iin geni bir uygulama sahas vardr.

1.4. ift Devirli Asenkron Motorun alma Prensibi

Daha nceki modllerde asenkron motorlarn alma prensipleri detayl olarak

incelenmiti. ift devirli asenkron motorlar, yap ve alma zellii bakmndan tek devirli asenkron motorlarla ayndr. Sadece tek devirli asenkron motorlarn statorunda tek kutup sayl bir sarg varken ift devirli asenkron motorlarn statorunda ise farkl kutup sayl iki veya tek sarg bulunur.

Sonu itibar ile, her iki motorun statorunda 3 faz sargs bulunur ve aralarnda 120er

derecelik a olan dner alan oluturur. Bu dner alanlarn etkisi ile rotor dnmesini srdrr. Dk devirde alrken, byk kutup sayl sargnn oluturduu manyetik alan rotoru yava dndrr. Yksek devirde alrken de, kk kutup sayl sargnn manyetik alanyla rotor hzl dndrr.

1.5. ift Devirli Asenkron Motorun Balant ekilleri

ift devirli asenkron motorlarn balant ekillerine gemeden nce stator sarglarnn

motor iinde nasl bir sarm yapld konusunda bilgi sahibi olacaksnz. 4/2 kutuplu Dahlander balantda; her fazn 2 bobin grubu vardr. ekil 1.1.ada faz

gruplarnn 4 kutuplu balants, ekil 1.1.bde 2 kutuplu balants gsterilmitir.

11

ekil 1.1: 4/2 kutuplu Dahlander balantnn 1 faz grubu balants

8/4 kutuplu Dahlander balantda, her fazn 4 bobin grubu vardr. ekil 1.2de 8 ve 4

kutuplu balantlar gsterilmitir.

ekil 1.2: 8/4 kutuplu Dahlander balantnn bir faz grubu balants

Faz gruplar giri ular, 1U-1V-1W ile orta ular 2U-21V-2W ile iaretlenir. Her faz

grubundaki nc ular (A ular), stator iinde yldz veya gen balantda kullanlr. Bu balant ekillerini ayr ayr greceksiniz.

Dahlander balantl sarglarn ular, klemens tablosunda ekil 1.3teki gibi balanr.

12

ekil 1.3: Dahlander balantda klemens tablosu ve iki deiik hzl balant Dahlander balantda, ekil 1.3teki gibi motorun her iki hzdaki dn yn ayn

olmaldr. Ayn dn ynn elde edebilmek ve klemens tablosunda 2U-2V-2W ularn ayn srada balayabilmek iin faz gruplar orta ular iaretlerinde, iki fazda deiiklik yaplmaldr. rnein, 1U birinci fazn orta ucu 2U yerine 2W, 1 W nc fazn orta ucu 2W yerine 2U gibi

Dahlander sargl motorlar, tam kalp sargldr. Yarm kalp sargl uygulamada,

kk kutup sayl (yksek hzl) almada, kuvvetli harmonikler meydana gelmekte ve bu kuvvetli harmonikler, motorun yol almasna kt etki yapmaktadr. Onun iin yarm kalp sarg uylamas kullanlmamaktadr.

Volt elektrik dahlander sargl motorlar, tam kalp sargldr. Motorlar 4/2 veya 8/4

kutupludur. Faz sarglar stator iinde gen () baldr. Dahlender sargl motorlar g ve momente gre deiik ekillerde yaplr. Bu

motorlarn stator sarg (k) ular, motor iinde gen () veya yldz (Y) balanr. Klemens tablosuna giri (dk hz 2p=4) ve orta (yksek hz 2p=2) ular karlr. Motorun sabit gl m? Sabit momentli mi? Veya deiik g deiik mometli olduunun tesbiti iin klemens tablosuna baklr. Aada dahlender motorun eitleri ve balant tablolar verilmitir.

Sabit Gl ki Devirli Motorlar (Seri gen - Parelel Yldz Balantl)

Sabit gl olduundan etiketinde tek g yazldr. Motor iinde gen () baldr. Momet formlne gre( M=975*P/n) hz artarken momentide azalr.

13

KUTUP(2P) DEVR ( n ) EBEKEYE BRBRNE BALANTI EKL

4 Dk hz 1U-1V-1W 2U-2V-2W kili Paralel Yldz

2 Yksek hz 2U-2V-2W ------------- Seri gen

izelge 1.3: Sabit gl iki devirli motor klemensi balant tablosu

Sabit Momentli ki Devirli Motorlar (Seri gen-Parelel Yldz Balantl)

Etiketinde iki deiik g ve devir yazldr. Motor iindeki balants ( - YY) dr. Klemens balants sabit gl motorunkinin tersidir. Momet formlne gre( M=975*P/n) Her iki devirde hzla birlikte gc de artar. Bu yzden moment sabit kalr. Resim 1.5de sabit momentli dahlender motor etiketleri verilmitir.

KUTUP(2P) DEVR ( n ) EBEKEYE BRBRNE BALANTI EKL

4 Dk hz 1U-1V-1W -------------- Seri gen

2 Yksek hz 2U-2V-2W 1U-1V-1W kili Paralel Yldz

izelge 1.4: Sabit momentli iki devirli motor klemensi balant tablosu

Deiik Gl Deiik Momentli Motorlar (Seri Yldz-Parelel Yldz

Balantl)

Bu motorun stator sarg ular, motor iin yldz ( Y ) balanr. Etiketinde iki deiik g ve devir yazldr. Motor iindeki balants (Y-YY) dr. Yksek hzda moment ve g yksek, dk hzda moment ve g de dktr.

KUTUP(2P) DEVR ( n ) EBEKEYE BRBRNE BALANTI EKL

4 Dk hz 1U-1V-1W -------------- Seri Yldz

2 Yksek hz 2U-2V-2W 1U-1V-1W kili Paralel Yldz

izelge 1.5: Deiik g ve momentli iki devirli motor klemensi balant tablosu

1.5.1. Seri gen Parelel Yldz ( - YY)Balant

Dahlander sargl motorlarda en ok uygulanan balantdr. Her iki hzda motorun

gc ve akm deiir. Yksek hzda gc byktr. Bu motorlar sabit momentli motorlardr.

14

Moment formlne gre( M=975*P/n) moment sabit, dk hzda g de dk olmas gerekir. G dkse akm da kk demektir. Buna uygun balant, seri gen balamadr. Faz bobinleri seri bal olduundan faz direnci byr. Dolaysyla faz akm da azalr.

Yksek hzda ise motorun da g artar. Gc arttrabilmek iin faz akmn arttrmak

dolaysyla faz direncini azaltmak gerekir. Buna uygun balama parelel yldz balamadr. Bu tip balantda sarg k ular motor iinde gen () balanr. Giri ular (1U-

1V-1W) ve orta ular(2U-2V-2W) klemens tablosuna karlr. Faz sarglar giri ularna (1U-1V-1W), fazl gerilim uygulandnda, sarglar seri gen balanr ve byk kutup says ile dk hz elde edilir. 1U-1V-1W ular kpr edilerek, faz sarglar orta ularna (2U-2V-2W) fazl gerilim uygulandnda, sarglar paralel yldz balanr ve kk kutup says ile motor, yksek hzda dner.

Resim 1.7: Eitim amal kullanlan seri gen dahlender motor klemensi ve etiket deerleri

ekil 1.4: 2p=4 kutuplu seri gen dk devir balant

15

ekil 1.4te grld gibi faz sarglar giri ularna (1U-1V-1W), fazl gerilim uygulandnda, sarglar seri gen balanr ve byk kutup says (2P=4) ile dk hz elde edilir. Orta ular(2U-2V-2W) bo braklr.

ekil 1.5: 2p=2 kutuplu parelel yldz, yksek hzl balant

ekil 1.5te grld gibi, 1U-1V-1W ular kpr edilerek, faz sarglar orta

ularna (2U-2V-2W) fazl gerilim uygulandnda, sarglar paralel yldz balanr ve kk kutup says (2P=2) ile motor, yksek hzda ayn ynde dner.

1.5.2. Seri YldzParelel Yldz ( YYY ) Balant

Dahlender sargl motorlarda uygulanan dier bir balantdr. Stator iinde, her faz

grubu balantsnn k ular birletirilerek yldz ( Y ) balant yaplr. Bu balantda, motor gc ve momenti orantl olarak deiir. Bu motorlara deiik momentli motorlar denir.

ekil 1.6da 36 oluklu stator sargs 8 / 4 kutuplu, Y / YY balantl dahlender

motorun sarm emas ve ekil 1.7 ve ekil 1.8de klemens balantlar gsterilmitir.

16

ekil 1.6: 36 oluklu stator sargs 8/4 kutuplu, Y/YY balantl dahlender motorun sarm

ekil 1.7: 2p=8 kutuplu seri yldz dk hzl balant

ekil 1.8: 2p=4 kutuplu ikili parelel yldz yksek hzl balant

17

PAM Sargs, Balant ekli

ekil 1.9da 2P = 8 / 6 kutuplu PAM sargs gsterilmitir. PAM sargl motor dk devirde (2P=8) altrldnda, 8U, 8V, 8W ular ebekeye balanr. 6U, 6V, 6W ular ise kpr edilir. Yksek devirde altrldnda ise, 6U, 6V, 6W ular ebekeye balanr. Dier ular 8U, 8V, 8W ise kpr edilir.

ekil 1.9: PAM sargl, 2p = 8 / 6 kutuplu dahlender motorun stator sarm emas

ekil 1.10: PAM sargl motorun dk ve yksek devir iin klemens balants

1.6. HatFaz Akm ve Gerilim Deerleri Hesab

Asenkron motorun stator sarglar, motor iinde iki ekilde balandn grmtnz.

Bunlar seri gen balant ve seri yldz balantlar idi. Klemens kutusunda ise bunlara ilaveten parelel yldz balama yapldn grdnz.

18

Bu balant iin akm gerilim ilikisi ayr ayr incelenecektir. Aadaki

balantlarda G (P), moment (m) ve devir (n) ilikisini P kW = 975nm

formlne gre

yorumlaynz. (P=U*I) dr. Seri gen Balantda Akm Gerilim likisi

ekil 1.11: Seri gen bal dahlender motorun sarglarndaki akm gerilim ilikisi Her bir faza ait bobin gruplarnn direnci 5 ohm olsun. U = Uf = 380 V Seri iki bobinin her birine 190 V gerilim der.

If = 5

190= 38 A dir (faz akm)

Ih = If* 3 = 38* 1,73 = 65,74 A ebekeden Ih akm kadar akm ekilir.

Parelel Yldz Balantda Akm Gerilim likisi

ekil 1.12: Parelel Yldz bal dahlender motorun sarglarndaki akm gerilim ilikisi

19

Her bir faza ait bobin gruplarnn direnci 5 ohm olsun.

Uf =3

U =

73,1380

=220 V

bobinin her birine 220 V gerilim der.

If = 5

220= 44 A dir (faz akm)

Ih = If +If = 44+44 = 88 A ebekeden Ih akm kadar akm ekilir. Parelel yldz balantda, seri gen balantya gre faz bobinlerinden geen akm ve

hat akm artmtr. Seri Yldz Balantda Akm Gerilim likisi

ekil 1.13: Seri yldz bal dahlender motorun sarglarndaki akm gerilim ilikisi Her bir faza ait bobin gruplarnn direnci 5 ohm olsun.

Uf =3

U =

73,1380

=220 V

bobinin her birine 2

220=110 V gerilim der.

If = 5

110= 22 A dir (faz akm)

Ih = If = 22 A ebekeden Ih akm kadar akm ekilir.

20

Yldzgen Balama ve zellikleri konusu renme Faaliyeti-3te ayrntl olarak ilenecektir.

1.7. ift Devirli Asenkron Motor altrma Uygulamas

Dahlender motorun etiketine baklarak motorun sabit g, sabit moment, deiik g

ve deiik momentli mi olduu tesbit edilir. izelge 1.3, izelge 1.4, izelge 1.5e gre balant yaplarak yol verilir.

Genellikle Dahlender sargl motorlarda, 1U-1V-1W uclarna enerji verilirse, motor

dk hzla, 2U-2V-2W uclarna enerji verilir, 1U-1V-1W uclar kpr (ksa devre) edilirse, motor yksek hzla alr.

Dk ve yksek hzla almada, ayn faz sras iin motorun faz sras

deimemelidir. Bunun iin kontaktr balantlarnda, faz srasnn deimemesine dikkat edilmelidir.

ekil1.14te Dahlender sargl motora kontaktrlerle yol verme emas gsterilmitir.

Bu emaya gre; C1 kontaktr motorun dk hz gcne gre, C2-C3 kontaktrleri motorun yksek hz gcne gre seilmelidir. C3 kontaktr C2 kontaktrnden bir kk boy olabilir. e1 termii dk hzdaki anma akm deerine, e2 termii, yksek hzdaki anma akm deerine ayarlanmaldr. Termik akm ayar deeri, anma akmnn 1,2 katna kadar arttrlabilir.

a)Kumanda devresi ( Alman veTrk Normu ) b)G devresi

ekil 1.14: ki devirli sabit momentli, dahlender sargl motora kontaktrlerle yol verme emas

21

ekil 1.14te b1 butonuna baslrsa, C1 kontaktr enerjilenerek e1 termik rlesi zerinden motor klemensindeki 1U-1V-1W ularna enerji verir. Bylece motor dk devirli almaya balar. Elektriksel kilitlemeli olduundan, yksek devire geirmek iin nce stop butonuna baslarak motor durdurulur. b2 butonuna basldnda ise C2 kontaktr enerjilenerek e2 termik rlesi zerinden motor klemensindeki 2U-2V-2W ularna enerji verir. C3 kontaktrde, C2 ile birlikte enerjilenerek motor klemensindeki 1U-1V-1W ularn kpr yapar. Bylece motor yksek devirli almaya balar. Durdurmak iin b0 (stop) butonuna baslr.

Hibir zaman C1 (dk devir) ve C2 (yksek devir) kontaktrleri ayn anda

almamaldr. Aksi halde g devresinde 3 faz birbiri ile akr. Yani, ksa devre olarak tehlike dourabilir. ki kontaktrn ayn anda almamas iin elektriksel kilitleme yaplr. Bunu kontaktr bobinlerinin nnne dierinin kapal konta seri balayarak yaparz.

ekil 1.15te ayn devrenin Amerikan normu verilmitir.

ekil 1.15: ki devirli sabit momentli, Dahlender sargl motora kontaktrlerle yol verme emas

22

ekil 1.16: ki devirli sabit momentli, Dahlender sargl motora zaman rleli yol verme emas

ekil 1.17: ki sargl, iki devirli, deiik momentli, dahlender sargl motora zaman rleli yol

verme

23

UYGULAMA FAALYET

Atlye ortamnda, kumanda panosu zerine aadaki devreleri alma kouluna

uygun kumanda ve g devresini kurup retmeniniz gzetiminde altrnz.

UYGULAMA FAALYET-1 ift devirli asenkron motor, dk devir ve yksek devirde ayr ayr start butonlar ile

altrlacaktr. Devre Balant ekli

UYGULAMA FAALYET

24

lem Basamaklar neriler

ebekeye balayacanz motoru seiniz.

Motorun alma akm ve gerilim

deerlerini tesbit ediniz.

Motorun alma eklini tesbit ediniz.

Devre emasn inceleyerek kullanlacak

elemanlar uygun zellikte ve sayda temin

ediniz.

Motorun almas iin gerekli kumanda

devresini kurunuz.

Motorun almas iin gerekli g

devresini kurunuz.

Tm konrollerinizi tamamlayp retmen

gzetiminde devreye enerji veriniz.

Motoru dk ve yksek devirde

altrnz.

Motorun devrini her iki kademe iin

lnz.

lem sonunda devrenin enerjisini kesiniz.

Setiiniz motorun iki devirli olmasna

dikkat ediniz.

Motorun akm ve gerilimine gre

kumanda devre elemanlarn seiniz.

Motoru korumak iin gerekli nlemleri

alnz.

Kumanda devresi ve g devresinde

kullanlacak kablolarn seimine dikkat

ediniz.

Balanti mesafesine uygun uzunlukta

kablo kullannz.

Devreyi kurmaya balamadan nce

gerekli gvenlik tedbirlerini alnz.

almalarnz esnasnda tertipli, dzenli

ve titiz davranmaya gayret ediniz.

alken arkadalarnza kar nazik ve

saygl olunuz.

Atlye alima kurallarna uyunuz.

Devir saylarnn farkllna dikkat

ediniz.

Bu ilemler srasnda i gvenliine

dikkat etmeyi unutmaynz.

25

UYGULAMA FAALYET-2 ift devirli asenron motor, butonsal kilitlemeli, ileri ve geri ynde, hem dk hem de

yksek hzda alacak. ift devirli, sabit momentli asenkron motor kullanlacaktr. Devre balant emas

ekil 1.18: ki ynde dk ve yksek devirde alan, sabit momentli motora yol verme emas

26

lem Basamaklar neriler

ebekeye balayacanz motoru seiniz.

Motorun alma akm ve gerilim

deerlerini tesbit ediniz.

Motorun alma eklini tesbit ediniz.

Devre emasn inceleyerek kullanlacak

elemanlar tespit ediniz.

Motorun almas iin gerekli kumanda

devresini kurunuz.

Motorun almas iin gerekli g

devresini kurunuz.

Tm konrollerinizi tamamlayp retmen

gzetiminde devreye enerji veriniz.

Motoru dk ve yksek devirde

altrnz.

Motorun devrini her iki kademe ve yn

iin lnz.

lem sonunda devrenin enerjisini kesiniz.

Setiiniz motorun iki devirli olmasna

dikkat ediniz.

Motorun akm ve gerilimine gre

kumanda devre elemanlarn seiniz.

Motoru korumak iin gerekli nlemleri

alnz.

Kumanda devresi ve g devresinde

kullanlacak kablolarn seimine dikkat

ediniz.

Balant mesafesine uygun uzunlukta

kablo kullannz

Devreyi kurmaya balamadan nce

gerekli gvenlik tedbirlerini alnz.

almalarnz esnasnda tertipli, dzenli

ve titiz davranmaya gayret ediniz.

alrken arkadalarnza kar nazik ve

saygl olunuz.

Atlye alima kurallarna uyunuz.

Devir saylarnn farkllna dikkat

ediniz.

Bu ilemler srasnda i gvenliine

dikkat etmeyi unutmaynz.

27

PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr 1. Devre semasn inceleyerek devrenin almasn kavradnz m? 2. Devre iin gerekli elemanlar doru ve eksiksiz tespit ettiniz mi? 3. Kumanda devresini uygun balant sras ve teknii kullanarak

kurabildiniz mi?

4. G devresini uygun balant sras ve teknii kullanarak kurabildiniz mi?

5. Devre balants tamamlandktan sonra son kontrolleri yaptnz m? 6. Devreyi kurarken ve altrrken gerekli i gvenlii tedbirlerine

dikkat ettiniz mi?

7. Devreyi hatasz kurup altrdnz m? 7. Motoru ileri ynde dk ve yksek devirde altrdnz m? 8. Motoru geri ynde dk ve yksek devirde altrdnz m?

PERFORMANS DEERLENDRME

28

LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

1. Takometreler motorun dakikadaki tur saysn ler.

2. Kutup saysn deitirerek devir says ayar yaplamaz?

3. Motorun devir says, kutup saysna ve frekansa baldr.

4. Dahlender motorda iki ayr sarg vardr.

5. ift devirli asenkron motorun stotoruna iki ayr sarg sarlr.

6. Dahlender motor statorunda tek sarg bulunur.

7. Sabit gl, iki devirli motorlarn etiketinde tek g deeri yazldr.

8. PAM sargda kutup saylar arasnda herhangi bir oran olmas arttr.

9. Dahlender motorlarn sarglar, motor iinde seri gen ve seri yldz balanr.

10. Motor etiketinde - YY yazl motor deiik momentli motordur.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME

29

RENME FAALYET2

Uygun ortam salandnda frekans deitirme yntemi ile asenkron motorun devrini deitirerek istenen almay salayabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

evrenizde asenkron motorlarn hz kontroln invertrlerle ayarlayan

iletmelere gidip cihazn almas ve balantlar konusunda bilgi alnz.

nternet ortamnda, frekans deitirerek hz kontrol yapan cihazlar aratrnz.

evrenizde bu cihaz satan firmalarla diyaloa girerek bilgi edininiz.

Modl sonunda, nerilen kaynaklardan bu cihazlar aratrnz.

Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.

2. ASENKRON MOTORLARDA FREKANS DETREREK DEVR AYARI

Baz i makinelerinin altrlmasnda, geni snrlar iinde ve kullancnn

denetiminde hz ayar istenmektedir. Kafesli rotorlu asenkron motorlarda hz ayar iin motora uygulanan gerilimin frekansn deitirmek gerekir. Bu amala frekans eviriciler ( Hz kontrol cihazlar) gelitirilmitir.

Hz kontrol cihazlar, fazl asenkron motorlarda kullanlr. Bir fazl kondansatrl

asenkron motorlarda, frekans deitirerek hz ayar yaplamaz. Frekans deiimi, kondansatr devresinin reaktansn deitireceinden yardmc sarg devresinin zellii deiir.

Bir nceki renme faaliyetinde frekansn deimesi, devir saysn nasl etkilediine

dair ksaca bilgi edindiniz. Buna gre motor sarglarna uygulanan AC gerilimin frekans deitirildiinde motorun devir saysda deiiyor idi. Frekans arttrldka motorun hznn da arttn forml ile grdnz.

RENME FAALYET2

ARATIRMA

AMA

30

te bu renme faaliyetinde, frekans deitirerek devir ayar yapan cihazlar inleceyeceksiniz.

2.1. nvertr Tanm ve Yaps

Doru gerilimden deiken gerilimi dalga biimine dntrbilen, frekans ve

gerilimi birbirinden bamsz ayarlayabilen dzeneklere invertr (evirici) denir. Deiken frekans, ilk yllarda motor jeneratr gruplarndan elde edilirdi. Gnmzde,

yar iletken teknolojisindeki gelimeler, frekans eviricilerin yapmn hzlandrmtr. Genelde kafesli rotorlu asenkron motorlarda hz ayar iin dnlen bu yntemdeki ama, motora uygulanan gerilimin frekansn ayarlayarak motor hznn deerini deitirmektir.

En gelimi frekans eviriciler doru akm gerilim ara devreli olarak tasarlanm

olanlardr. Frekans ayar 0.5-2000 Hz arasnda yaplabilmektedir. Bu frekans evirisi de nce ebeke gerilimi dorultulur. Bu doru gerilim ara devre bobinleri ve kondansatrle filitrelenir. Bu gerilim ebeke geriliminin yaklak 1.41 katdr. Filitrelenmi doru gerilim, alternatif gerilim eviricinin evirici blmnde kontrol nitesinde retilen sinyaller ile ayarlanabilen gerilim ve frekans retilir. retilen bu gerilim ve frekans sayesinde asenkron motorlarn geni hz snarlar iinde verimli olarak altrlr. Gnmzde mikro ilemcilerle motor hz kontrol aygt (src), kullanm her gn biraz daha artmaktadr.

ekil 2.1: Frekans evirici ile yol verme prensip emas

Ara devreli frekans eviricilerde, ebeke gerilimi modler dorultmalar ile dorultulur. Dorultulan gerilim, filtre edilerek dzletirilir. Dzletirilen doru gerilim, fazl dalgalayc ile PWM (Pulse Width Modulation= Darbe Genilik Modlasyonu) yntemiyle motoru besleyecek deiken, frekansl fazl alternatif erilime evrilir. ekil 2.1de frekans evirici ile yol verme prensip emas verilmitir.

k gerilimin etkin deeri, ara devre doru gerilimine dorudan orantldr. rnein,

giri gerilimi 3 fazl 380 Volt olan frekans eviricide dorultulan maksimum gerilim Ud= 513 Volt olur. Darbe genilik modilasyonlu (PWM) eiricide, hem frekans, hem de gerilim ayar dalgalaycda gerekletirilir.

31

Asenkron motorlarn stator sarglarnda oluturulan manyetik akmn deeri, btn yklerde gerilimle doru frekansla ters orantldr. Anma gerilim ve anma frekansnda alan motorun momenti anma deerindedir. Gerilim sabit tutularak frekans azalrsa manyetik akm artar, frekans arttrlrsa manyetik akm azalr. Motorun dndrme momenti, faydal akmn karesine orantldr. Bir motorun anma dndrme momentinde almas durumundaki manyetik ak deeri anma manyetik aksdr. Motorun deiik devir hzlarnda anma momenti ile alabilmesi ancak anma manyetik aksnda altrlrsa mmkndr. Motorun gc ise, devir hz ve momentinin arpm ile orantldr. Yani g, hz ve moment deerine bal deiir.

Gerilim sabit tutularak frekans azaltlrsa, manyetik ak artarak doymaya girer. Bu

nedenle frekansla beraber gerilimin de drlmesi zorunludur. Ak bantsna gre, hava aral aksnn ve dndrme momentinin sabit kalmas

iin, gerilim-frekans oran (U/f=k) sabit tutulmaldr. Frekans eviricinin k gerilimi, frekansa dorudan orantl ayarlanmaldr. Bu oran, ok dk frekanslarda yetersiz kalr. Hava aral aks ve dndrme momenti ok der. Bu sakncay nlemek iin, dk frekanslarda gerilim biraz arttrlr. Bylece dk frekans blgelerinde ar uyarma nlenir ve motor anma momentini verebilir. Dolaysyla frekans eviricilerle yol vermede, motorun kalk sorunu yoktur. Dk frekansla almada, hz azaldndan soutma pervanesinin soutmas yetersiz kalr ve motor snr. Bu bakmdan azalan frekanslardaki almada, motor dardan bir tahrikle soutulmaldr.

Darbe genilik modlasyonlu (PWM) frekans eviricilerde, hem frekans hem gerilim

ayar dalgalaycda gerekletirilir. Sabit momentle iletme U/f orannn sabit tutulmas ile

olur. Deiken momentle iletme,

3/2f U

orannn sabit tutulmas prensibidir.

Motorlarn sarg yaltmlar, mekanik dzenleri, anma gerilim ve dier anma deerlere

gre tasarlanarak yaplmtr. Pratikte motor, anma gerilim deerinin zerinde altrlmaz. Anma frekanstan sonra frekans art srdrlrse, gerilim sabit tutulur. Gerilim-frekans sabit oran (U/f=k) bozulur. Artan frekansta manyetik ak ve dndrme momenti giderek azalr. Buna karn hz arttndan g sabit kalabilir.

Artan frekanslarda, anma hznn zerindeki hzlarda motor, anma momenti ile

yklenemez. Artan frekanslarda devir kayplar, hzn ykselmesinden srtnme ve rzgr kayplar artar. Bunun sonucu olarak kayplar arttndan, motorun verimi de der.

Sonu olarak, frekans eviricilerle anma frekansnn zerindeki frekanslardaki

almada, motor veriminin ve momentinin decei bilinmelidir. Bu durum dikkate alnarak motor gc, belirlenen gcn bir st deerinde seilmelidir. ok yksek frekanslardaki almada 50 Hz veya 60 Hz frekansa gre tasarlanm standart motorlarda baz olumsuzluklarla karlalabilir.

32

Deiken Moment Ykler in nvertr Tasarm

Fan ve pompa yk, deiken moment ykdr. Fan ve pompalarn kontrolnde, klasik yntem, basn ya da debi kontrol yaplabilir. Deiken moment yklerinde, hzn karesiyle orantl moment talebi vardr. Hz 1/2 kat der ise karesel orantdan dolay moment 1/4 katna iner.

Hz kontrol cihazlarnda dnlen standart inventr mantnda, U/f= sabit ilkesidir.

Bu ilke, sabit moment ykleri iin uygundur. rnein; 400 V 50 Hz motor iin, rotor devrini %50 deerine drmek istendiinde, frekans ve gerilimi 1/2 deerine yani; f= 25 HZ, U= 200 V deerlerine drmek gerekir.

Deiken moment ykleri iin,

3/2f U

= sabit gerilim, frekans ss 1,5 ile orantl

ilkesi kullanlr. Bu ilkeye uygun fonksiyonlar olan hz kontrol cihazlar vardr. Bu durumda 400 V, 50 Hz motor iin, rotor devrinin 1/2 deerine karlk, frekans 25 Hz, gerilim 141 V olur. Deiken moment yklerinde, bu gerilim deerinde sistemin verimli almas salanr. Gerilim, frekans ss 1.5 ile orantl prensibi, hz kontrol cihaznn yazlm gcyle baarlmtr.

Hz Kontrol Cihazlarnn (Frekans evirici) Seimi

Ekonomik nedenlerle, kk ve orta glerde deiken frekansla besleme iin standart motorlar kullanlr. Volt Elektrik motorlarnn 2 ve 4 kutuplularnda 3 kW (dahil), 6 kutuplularnda 2,2 kW(dahil) kadar olanlar 220V/Y380V Gerilimlidir. Daha byk gl olanlara 380 V gerilimlidir.

Hz kontrol cihazlar genel olarak 200-240 V AC bir faz girili veya 380-480 V AC

faz girili olarak yaplr. Cihazn k gerilimleri anma deerleri, giri gerilimleri deeridir. k gerilimleri, dalgalaycda anma deerleri zerine arttrlabilir.

Giri gerilimi, bir faz 220 V 50 Hzli cihazn, k gerilimi anma deeri, faz 220 V,

50 Hzdir. Bu cihazda; etiketinde 220 V/Y 380 V, 50 Hz yazl motorlar gen () bal olarak altrlr. Byle motorlarn klemens balants yldz (Y) baldr. Yldz (Y) kprs sklerek, gen ( ) kprleri yaplmaldr.

Giri gerilimi, faz 380 V 50 Hzli cihazn, k gerilimi anma deeri faz 380 V

50 Hzdir. Bu cihazda etiketinde 220V/Y 380 V 50 Hz, yazl motorlar yldz bal olarak; etiketinde 380 V yazl motorlar, gen bal olarak altrlr.

Hz kontrol cihazlarnda, ar yk, ar akm, dk ve ar gerilim, ar scaklk,

ksa devre vb. korumalar bulunmaktadr. Bylece bir arza annda cihaz devre d kalacandan, cihaz ve motor korumas yaplm olur.

33

2.2. nvertr eitleri Frekans ve gerilim deiimi iin mikro ilemci kumanda edilen temel inverter

tasarmlar gelitirilmitir. Bu tasarmlarn balcalar unlardr. Anma frekansnn altndaki frekanslarda U/f sabit, anma frekansnn zerinde U

sabit (ekil 2.2.ada 1- U/f sabit, 2- U sabit, f deiken)

Anma frekansnn altndaki frekanslarda

3/2f U

sabit, anma frekansn zerine U

sabit, (ekil 2.2.bde 1-

3/2f U

sabit, 2- U sabit, f deiken)

a) b) ekil 2.2: Sabit ve deiken moment prensibi ile alan frekans invertrnn iletme blgeleri

a) b)

ekil 2.3: Anma frekansnn 3 katna kadar sabit moment prensibi ile alan frekans invertrnn iletme blgeleri ve momen g deiimi

34

Ana frekansnn 3 katna kadar (rnein f=50 Hz ise, 3 .50 = 87 Hz) U/f

sabit (ekil 2.3.a)

En ok kullanlan tasarm, anma frekansna kadar gerilim frekansla orantl U/f= sabit, anma frekansndan sonra gerilim sabit kuraldr. Sabit moment tasarm olarak standartlatrlm bu ilkeye gre moment g deiimi, ekil 2.3.bdeki gibidir.

2.3. nvertr Balant ekli

Aada deiik firmalarn retmi olduu frekans invertrleri ve bunlara ait balant

emalar verilmitir. Dikkat ederseniz hepsinde 1 faz ve 3 faz giri ular ile motor balant uar mevcuttur. Ara kumanda elemanna ihtiyac gstermez. zerlerinde motor paremetrelerinin girildii ekran ve tular ile motorla ilgili eitli ayarlamalarn yapld potansiyometreler mevcuttur.

ekil 2.4: AC motor hz kontrol cihaz balant emas

35

ekil 2.5: AC Motor hz kontrol cihaz balant emas

ekil 2.6: AC Motor hz kontrol cihaz balant emas

36

ekil 2.7: AC motor hz kontrol cihaz balant emas

ekil 2.8: AC motor hz kontrol cihaz balant emas

37

Resim 2.1: Deiik AC motor hz kontrol cihazlar

2.4. nvertr ile Asenkron Motorun Devir Ayar Uygulamas

Gnmzde, deiik firmalarn retmi olduu birok invertr cihaz bulunmaktadr.

Bu cihazlar ile uygulama yaplacaksa, ncelikli olarak bu cihazlarn kullanm kitapna gre balant ve ayarlar yaplmaldr. Bu kitapcklarda cihazn ilevsel ve yapsal zellikleri, montaj ve balant emalar, cihazla ilgili ayarlar ve giri paremetrelerinin listesi, kurulumunda ve altrlmasnda dikkat edilecek hususlar gibi birok konuda bilgi bulunmaktadr.

nvertr ile asenkron motorun devir ayar yaplrken, nce motor etiketine uygun

invertr seilmelidir. Standart alma ekli uygulanacak ise invertrn faz giri ularndan ebeke gerilimi uygulanr. Daha sonrada cihazla motor arasndaki iletkenler balanr. alma ekline uygun olarak motorla ilgili paremetreler, cihaza dikkatlice srayla girilir. Resim 2.2 ve Resim 2.4de asenkron motorun invertrlerle hz kontrol uygulamalar verilmitir.

Resim 2.2: AC motor hz kontrol uygulamas

38

Resim 2.3: AC Motor hz kontrol cihaz ve n paneli

Resim 2.4: AC motor hz kontrol uygulamas

39

UYGULAMA FAALYET

Atlye ortamnda, elinizde bulunan invertr cihazyla asenkron motorun devir ayarn

yapacak balanty kurup motoru altrnz.

lem Basamaklar neriler Sistemde kullanlacak motorun gcn

tespit ediniz.

Motor gne uygun nvertr seimini

yapnz.

ebeke nvertr, nvertrmotor

balantsn yapnz.

alma iin gerekli parametre ayarlarn

yapnz.

Enerji vererek motoru altrnz.

Motor etiketine bakarak gcn ve

akmn tesbit ediniz.

Kullandnz invertrn srlar bu motor

iin uygun olup olmadn dikkat ediniz.

ebeke balantsn yaparken enerjinin

olmadndan emin olunuz.

Balant klemenslerini iyice sktrnz.

Motor balantsn yaparken etiketine gre

kprlerini konrol ediniz.

nvertr ekrannda ki ynlendirmelere

gre paremetreleri doru giriniz.

retmen gzetiminde devreye enerji

vererek motoru altrnz.

Cihaz zerindeki frekans ayar ile frekans

deitirerek motorun devrinin deitiini

turmetre ile lnz.

UYGULAMA FAALYET

40

PERFORMANS DEERLENDRME

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1. Kullanlacak motor gc ve invertr gcnn uygunlugunu kontrol ettiniz mi?

2. nvertrn balant eklini faz saysn ve alma gerilimini tespit ettiniz mi?

3. nvertrn balantsn kendi balant ekline gre hatasz yaptnz m?

4. nvertre enerji vererek manuel olarak frekans deitirerek devir ayar yaptnz m?

5. nvertrn istenen sre iinde belirli frekansa kt alma ekli iin gerekli paremetre ayarlarn yaptnz m?

6. nvertrn istenen sre iinde alma frekansndan sfr frekansa drp durmas iin gerekli parametre ayarlarn yaptnz m?

PERFORMANS DEERLENDRME

41

LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

1. nvertrler akm snrlayc cihazlardr. 2. Frekans gerilimin deerine gre invertrler ekilde tasarlanr. 3. Anma frekans zerinde altrlan motorlarn verimi ve momenti der. 4. nvertrle kumanda edilecek motorun yldz veya gen alyor olmas nemlidir. 5. nvertr cihaz zerinde koruma dzenekleri olmad iin motor ayrca korunmaldr.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME

42

RENME FAALYET3

Uygun ortam salandnda yldz gen almay, uygun gei sresini tesbit ederek, TSE, i tesisat ynetmelii ve arnameye uygun olarak gerekletirebileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

evrenizde bulunan iletmelerde, asenkron motorlara nasl yol verildiini

aratrnz.

Oto trafosunu aratrarak yaps ve almas hakknda bilgi edininiz.

Elektrik malzemesi satan firmalardan, yldz-gen paket alterler ve yldz-

gen rlesi konusunda katolog, bror isteyiniz. Ellerinde bu cihazlar var ise

balantlar ve kullanm hakknda bilgi alnz.

evrenizde bulunan iletmelerdeki deiik yol verme kumanda panolarn ve

bunlarn kumanda ettii motorlarn etiketlerini inceleyiniz.

3. ASENKRON MOTOR YOL VERME YNTEMLERN UYGULAMAK

Asenkron motorlar kalklar (ilk dnmeye balamas) srasnda ebekeden normal

akmlarnn 3-6 kat kadar fazla akm eker. Kalk srasndaki ekilen bu akm ksa srelidir. Kk gl motorlarda ksa sreli fazla akmn, ebeke zerinde olumsuz etkisi fazla olmaz.

Ancak byk gl motorlarn, direkt yol almalar srasnda, ebekeden ektikleri

kalk akmlar, ebeke gerilim dmlerine ve gerilim dmeleri hem almakta olan motorun hem de alan dier alclarn alma zelliklerini etkiler.

ebekelerin durumuna gre elektrik idareleri belli glerden byk motorlarn (3KW

nn stndeki) altrlmasnda kalk akmn drc nlemler alnmas iin kurallar getirir. Bu renme faaliyetinde, motorlarn ilk kalk akmlarn drc nlemleri ve uygulamalarn greceksiniz.

ARATIRMA

AMA

RENME FAALYET3

43

3.1. Asenkron Motorun Kalknma Srasndaki ebekeye Etkileri Asenkron motorlarn almaya baladklar ilk anda ebekeden ektii akma

kalknma akm, yol alma akm veya kalk akm denir. Bu akm, motorun gcne ve kutup saysna bal olmakla birlikte yaklak olarak anma akmlarn 3-6 kat kadardr.

Durmakta olan bir asenkron motora gerilim uygulandnda stator sarglarnda

meydana gelen manyetik alan kuvvet izgilerinin tamam rotor ubuklarn kestiinden, rotorda endklenen gerilim ve dolaysyla rotor ubuklarndan geen akm en byk deerinde olur. lk anda rotor dnmediinden zt emk en kk deerindedir ve bu nedenle motor ebekeden en byk akm eker.

Rotor dnmeye balaynca stator dner alan hz (ns) ile rotor hz (nr) arasndaki fark

azalmaya balar. Bunun sonuncu zt emkin deeri ykseleceinden, ebekeden ekilen kalknma akm gittike azalr.

Yukarda belirttiimiz deerlerden dolay kk gl motorlarn ektii kalknma

akm, gittike azalan bir durumda olduundan sarglar ve ebeke iin bir sorun oluturmaz. Ancak 3 kWn zerindeki byk gl motorlarn kalknma akmlar, hem ebeke iin hem de motor sarglar iin zararldr. Zira bu fazla akm motor sarglarnda ar snmalara, ebekede ise gerilim dmlerine ve gerilim dalgalanmalarna neden olur. Bunun sonucunda da gerilim dm, motoru ve ebekeden beslenen dier alclar etkiler. Ayrca kumanda devresindeki anahtarlama elemanlarnn abuk ypranmasna ve arza yapmasna yol aar.

Bu nedenle byk gl motorlarn ve ok sk yol alan kk gl motorlarn,

kalknma akmlarnn ebekeyi olumsuz ynde etkilememeleri iin deiik yntemler uygulanr.

3.2. Asenkron Motorlara Yol Verme Yntemleri

Asenkron motorlarn kalknma (kalk-yol alma) akmlarn azaltmak iin aadaki

yol verme yntemleri uygulanr. Dorudan Yol Vermek (Direkt yol verme)

Dk Gerilimle Yol Vermek

Yldz-gen yol verme

Oto trafosu ile yol verme

Direnle yol verme

Rotorlu sargl asenkron motorlara yol verme

44

Mikro lemcilerle Yol Verme

Yumuak Yol Verme: (Softstarter ile Yol verme)

Frekans deitirici (Src) ile Yol Verme

3.2.1. Dorudan Yol Vermek (Direkt Yol Verme) Asenkron motorlar, kalk srasnda ebekeden 3-6 kat kadar fazla akm eker. Kalk

srasnda ekilen bu fazla akmn sre ksadr. Kk gl motorlarda, ksa sreli fazla akmn, ebeke zerinde olumsuz etkisi olmaz. Ancak byk gl motorlarda, kalk akmnn etkisi nemlidir. ebekelerin durumuna gre elektrik idareleri, belli glerden byk motorlarn altrlmasnda kalk akmn drc nlemler alnmas iin kurallar getirmitir.

Bir fazl motorlar, kk gl motorlar olduundan bu motorlara ve yine 3-4 kWye

kadar kk gl fazl asenkron motorlara dorudan yol verilir. Motorlara yol verme ileminde, paket veya kollu tip mekanik alterler veya kontaktr

kombinasyonu ile oluturulan manyetik alterler kullanlr.

ekil 3.1: Asenkron motora dorudan yol verme kumanda, g ve montaj emas

3.2.2. Dk Gerilimle Yol Vermek

Bu yntem ilk almaya balama, bota alan motorlarda uygulanr. Yk altndaki

kalknan motora uygulanmaz. nk motora dk gerilim verildiinde dndrme momintide azalr. Yk karlayibilmek iin motor ebekeden daha fazla akm eker ve kalknmaz.

45

Dk gerilimle yol verme yntemleri: Yldz-gen yol verme

Oto trafosu ile yol verme

Direnle yol verme

fazl asenkron motorlara uygulanan yol verme yntemlerinden en ok kullanlan, dk gerilimle yol vermedir. Ancak bu yntem yalnzca bota kalknan motorlara uygulanr. Zira ykl kalknan bir motora kalknma annda dk gerilim uygulandnda motor, yk karlamak iin ebekeden daha da fazla akm eker ve kalknamaz. Halbuki dk gerilimle yol vermenin amac kalk akmn azaltmak olduundan, ykl kalknan motorlara dk gerilim yntemi ile yol verilemez.

3.2.2.1. Yldz-gen Yol Verme

Kalk akmn drmede en ekonomik yntemdir. kontaktr ile bir zaman

rlesinden oluan kontaktr kombinasyonudur. Bu yntemle yol verebilmek iin motorun gen bal alma gerilimi ebeke gerilimine eit olmaldr. rnein, lkemizde ebeke gerilimi 380 Volt olduuna gre yldz-gen yol verilecek motorun etiketinde 380 V veya 380V/Y660V yazl olmaldr. Volt elektrik motorlarnda, 2 ve 4 kutuplularda 3 kW (dhil), 6 kutuplularda 2.2 kW(dhil) den daha byk gl motorlar bu zelliktedir. Yani 380 V ebekede gen bal altrlrlar.

Yldz-gen yol vermede ama, motoru kalk sresince yldz bal altrmak ve

kalkn tamamlayan motoru hemen normal balants olan gen bal olarak altrmaktr. Bu ekilde yol verilecek motorun klemens tablosundaki adet gen kprleri sklmelidir.

Motor, kalk srasnda yldz bal altrldndan, motor sarglarna uygulanan

gerilim U/ 3 deerine, motorun ebekeden ektii akm ise 1/3 deerine der. Motorun sarglarna uygunalan gerilim azaldndan, momenti nemli lde klr.

Yldz-gen yol vermenin kusursuz olmas iin, motorun yk momentinin, yldz balamadaki motor momentinden byk olmamas ve yldz balamadaki srenin uygun olmas gerekir. Bu gei sresi ok nemlidir. Motor, yldz balantda iken anma devir saysna ulald anda gen balantya geilmesi ve fazla aralk verilmemesi gerekir. Byle olursa, yldzdan gen balantya geiteki gen kontaktrnn kapamama akm kk ve yldzdan gene gei darbesiz olur. Aksi halde, gen balantya geite akmda geici artlar grlr. Bunun sonucu kontaktrn kontaklar ani yksek s nedeniyle kaynak olabilir.

46

Yldz-gen yol vermede, motorun yk momenti, yldz balama durumundaki motor momentinden bykse, yldz balamada motor yol alamaz. rnein, pistonlu ve dili pompalarda, kompresrlerde, haddelerde, bant konveyrlerde, deirmenlerde, tala kalnl sabit tezghlarda vb. yerlerde motora, yldz-gen yol vermek istenirse, ykn bir kaplin aracl ile motor milinden ayrlmas gerekir.

3.2.2.1.1. Yldz alma Sresinin nemi

/ yol vermede yldz olarak kalknan motorun devir says yaklak anma devir

saysna yaklatnda, gen durumuna geilir. Burada iki nemli durum ortaya kar. Birincisi motorun gene gemeden nceki yldz alma sresi, dieri ise yldz balantdan gen balantya gei sresidir.

Motor yksz olarak kalknmaya baladnda devir says sfrdan itibaren anma devir

saysna kadar bir art gsterir. Devir says anma devrine yaklatnda ise yldzdan gen balantya geilir. Devir says anma devrine yaklatnda ise yldzdan gen balantya geilir. Devir says henz ykselmeden gen balantya geilirse motor, direkt yol almada olduu gibi ebekeden ar akm eker. Bu nedenle yldz balantda motorun normal devrine yaklancaya kadar bir srenin gemesi gerekir. Bu sre motorun gcne gre deiiklik gsterir ve maksimum 8-10 saniye civarndadr.

Dier yandan yldz bal iken normal devrine ulat halde gen balantya

geilmezse motor, normal alma momentinin 1/3 orannda bir momentle alr. Eer anma yk ile yklenecek olursa motor yk momentini karlayamaz.

Yldz balantdan gen balantya gei sresi, ani olmaldr. Eer bu sre uzayacak

olursa devir saysnda dme ve gene geite darbe eklinde ani akm art oluur. Bunu nlemek iin motorun yk momentinin, yldz balantdaki kalknma momentinden kk olmasna ve yldzdan gene gei sresinin ok ksa olmasna dikkat edilir.

Motorlarn yldz alma sresi genelde u ekilde saptanr; motor yksz durumda

gen bal olarak altrlr. lk anda yksek akm ekecektir. Normal devrine ulanca bu akm normal alma akmn decektir. Motorun ilk ektii yksek akmdan normal alma akmna dnceye kadar geen zaman motorun yldz-gen yol vermedeki yldz-gen alma sresidir. Bu sre bir ampermetre ve kronometre ile belirlenir.

3.2.2.1.2. Yldz-gen alma Teknii

ncelikle asenkron motorun statoruna sarlan faz sargsnn dar ( klemens

tablosuna ) nasl alndn greceksiniz. Daha sonra karlan bu ularn yldz (Y) ve gen () balantlarnn nasl gerekletirildii konusunda bilgi edineceksiniz.

47

ekil 3.2: Stator sarg ularnn klemens tablosuna balanmas

Statordaki faz sargs ularnn motor klemens tablosuna balants ekil 3.2deki

gibidir. Bu balantda, giri ular (U, V, W) klemens tablosunda ayn sraya, k ular (X, Y, Z) ayn fazn k ucu giri ucu karsndaki klemense gelmeyecek ekilde balanr. Volt elektrik fazl motorlarnda stator faz sarglar giri ve k ular, renkli kablolarla kodlanmtr. Bu kodlama, klemens balantsnda ve sarg ular belirlenmesinde kolaylk salar. Renk kodlar, ekil 3.2de gsterildii gibidir.

Yldz Balant ve zellii

fazl asenkron motor stator sarglar yldz veya gen balanr. Volt elektrik motorlar; 2 ve 4 kutuplarda 3 kW (dhil), 6 kutuplarda 2.2 kW (dhil) gce kadar olanlar 380 V ebekede yldz balanacak ekildedir.

Yldz balant; stator sarglarnn k veya giri ularnn birlemesi ile elde edilen

balantdr. Klemes kutusunda uc ( Z, X, Y) kpr edilir (ekil 3.3).

ekil 3.3: Stator sarglarnn yldz (Y) balanmas

48

Yldz balant iin, klemensdeki Z, X, Y ular birletirilmitir. fazla ebeke de, U, V, W ularna balanr.

Yldz balantda, gerilim akm ilikileri, ekil 3.4te gsterilmitir.

izelge 3.1: Yldz balanacak motor etiketi ile gen balanacak motor etiketi

ekil 3.4: Yldz balantda gerilim, akm ilikileri

Sarg gerilimi 220 Volt olarak yaplan 3 fazl motorlar, 3 fazl 380 Volt ebekede

yldz (Y) balanr. Bu durum, motorlarn etiketlerinde 220 V/Y 380 V Veya sadece Y 380 V eklinde belirtilir. izelge 3.1de yldz balanacak motorun etiketi, rnek olarak verilmitir.

gen Balant ve zellii

gen balant, faz sargs k ularnn (Z, X, Y ) dier faz sargs giri ular (U, V, W) ile birletirilmesi sonucu elde edilen balantdr (ekil 3.5).

Motor klemensinde karlkl ular birlitirilirse gen balantda yaplm olur (ekil

3.5).

U = ebeke gerilimi Uf = Motor sarg gerilimi (faz gerilimi) Ih = ebekeden ekil akm If = Faz akm (Motor sarglarndan geen akm) U = 3 .Uf veya Uf = U/ 3 = 0,58.U Ih = If U= 380 V ise Uf= 0,58.380= 220 V olur.

49

ekil 3.5: Stator sarg ularnn gen () balanmas

gen bal motor, fazl ebeke gerilimi uygulanrsa, motorun bir faz sargsna

uygulanan gerilim, fazl ebeke gerilimine eittir. ekil 3.5te gen balantnn zellii grlmektedir. Motorun bir faz sargsndan geen akm, ebekeden ekilen akmn (1/ 3 ) yani % 58i olur.

ekil 3.6: gen balantda gerilim-akm ilikileri

fazl 380V ebekede, sarg gerilimi 380 V olan motorlar gen balanr. Bu

zellikteki motorun tantm etiketinde, 380 V veya 380V/Y660V yazlr. Volt elektrik genel maksat motorlarnn, 2 ve 4 kutuplarda (3000 ve 1500 devirlilerde) 3 kWden, 6 kutuplularda (1000 devirlerde) 2.2 KWden byk olanlar gen () baladr. izelge 3.1de gen balanacak motorun etiketi, rnek olarak verilmitir.

Yukarda yldz ve gen balantlarn ayr ayr grdnz. Btn bu anlatlanlarn

nda Yldz-gen (Y/) alma zellii daha iyi anlayacaksnz. Bir ebekede gen () bal alacak motor, ayn ebekede yldz (Y) bal

altrlabilir. rnein etiketinde 380V yazl motor, 380V ebekede gen bal alr. ekil 3.6 da gsterildii gibi gen bal alan bu motorun sarglarna 380 V uygulanm olur. Bu durumda sarglarndan geen faz akm If ise, ebekeden ekilen akm Ih = 3 .If olur.

U = Uf Ih = 3 .If veya If = I/ 3 = 0,58.I U = 380 V ise Uf = U= 380V olur.

50

gen bal alacak ve sarglarna 380 V uygulanacak motor, ekil 3.4teki gibi yldz (Y) bal altrlrsa, faz sarglarna 380/ 3 = 220 V uygulanm olur. Yani faz sarglarna uygulanan gerilim % 42 azalr. gen bal alrken faz sarglarndan geen akm If ise, yldz bal almada faz sarglarndan geen akm, gerilimdeki azalma oran kadar azalarak If/ 3 olur. Yldz balantda ebekeden ekilen akm (Ih), faz sarglarndan geen akma (If) eit olduundan, ebekeden ekilen akm deeri If/ 3 deerindedir.

Dikkat edilirse, gen balantda ebekeden ekilen akm If. 3 deerinde iken, yldz balantda If/ 3 deerine der. Yldz balantda ekilen akm, gen balantda ekilen akma oranlarsak:

balantda ekilen akm/ balantda ekilen akm =

olurIf

IfIf

If

31

31

333 =

=

=

u halde, fazl ebekede gen bal altrlacak fazl motor, ayn ebekede yldz bal altrlrsa, gen bal iken ebekeden ekilen akmn 1/3 deerinde akm eker. te bu zellikten yararlanarak, asenkron motorlarn kalk annda ektii fazla akm azaltlabilir. Yani ebekede gen bal alacak fazl motor, kalkn tamamlayacak sre kadar yldz bal altrlr ve kalk yapan motor, normal balants olan gen balantya geirilir. Buna yldz-gen yol verme denir. Burada dikkat edilmesi gereken nemli zellik, yldz balantda motorun momentinin azalmasdr. nk yldz balantda sargya uygulanacak gerilim %42 azaldndan motorun momenti de azalr. Dolaysyla gen bal alacak motorun ayn ebekede yldz bal alma sresi nemlidir (Bu konuda ayrca bilgi verilecektir.). Ayrca yldz balantdaki kalk momenti, motordaki yk karlayabilmelidir.

Sonu: Bir ebekede gen bal alacak motor, ayn ebekede yldz bal (Y)

olarak altrlabilir. Ancak bu durumda motorun gc ve momenti der. Bu zellikten yararlanarak asenkron motorlarn kalk annda ektikleri fazla akm azaltmak iin yldz-gen yol verme uygulanmas yaplabilir. Bu konu, sonraki blmde balant emalar izilerek incelenmitir.

nemli Not: ebekede yldz bal altrlmas gereken motor, yanllkla gen bal altrlrsa

sarglarna 3 kat byk gerilim uygulanm olur. Gerilimdeki art oran kadar sarg akm byyeceinden, motor ar akm eker ve ksa srede artacak s sonucu sarglar yanar. Onun iin yldz bal almas gereken motor, kesinlikle ayn ebekede gen bal altrlmaz.

51

3.2.2.1.3. Yldz-gen almada Termik Sigorta Kontatr Seimi Yldz-gen yol vermede, ok nemli bir konu da kontaktr seimi ve termik ayar

akm deeridir. Byk seilen kontaktrlerle yaplan oluum ekonomik olmaz. Termik, uygun ayar akm deerinde deilse grev yapamaz.

Yldz-gen yol vermede, kullanlan enerji kontaktr ile gen kontaktrnden

motorun faz akm (I / 3 ) geer. Yldz balama kontaktrnden ise, motor akmnn 1/3 (I/3) deerinde akm geer.

Yksz halde yldz-gen yol vermede, yldz balama kontaktr, motor gcnn

veya motor akmnn 1/3 deerinde, dier iki kontaktr ise 1/ 3 deerinde seilir. Devrede kullanlacak kontaktrlerin seiminde de sigortalarda olduu gibi motor

anma akmnn bir st standart deeri alnr. rnein, motor etiketinde I=18A yazyorsa, kontaktr anma akm (Ie) 22 A seilir. Eer kontaktr anma akm daha byk deerde (rnein 32A) seilirse kontaklar, oluan arktan dolay daha az ypranacandan kontaktr mr uzar. Ayn zamanda byk akm deerli kontaktrn kontaklar, motorun ksadevre akmlarna kar daha dayankl olur. Eer kontaktrn ekonomik olmas dnlmyorsa, kontaktrn motor anma akmndan daha byk seilmesi tavsiye edilir.

Yldz-gen yol vermede termik, motor ile kontaktr arasna balanmaldr. Bu

durumdaki termikten motor faz akm geer. Termik, motor akmnn 1/ 3 deerine veya bu deerin en ok 1.2 kat kadar bir deere ayarlanmaldr.

Eer termik rle faz sarglarna balanacaksa bir faz sargsndan geecek olan If

deerine ayarlanr. Bu deer ebekeden ekilen akmn 1/ 3 deerindedir. Dier bir ifade ile Ih.0,55 eklinde gsterebiliriz. Ancak termik rle enerji (C ) kontaktrnn kna balanacaksa; dier bir deyile rleden motor hat akm geecekse bu kez rle, motor anma akm deerine (Ih) ayarlanr.

ekil 3.7: Termik rlenin a) Faz sarglarna, b) Kontaktr kna balanmas

52

Motor devrelerinde koruma rlelerinin yan sra sigortalar da kullanlmaktadr. Sigorta seilirken motor anma akmnn (etiket deeri) zerindeki ilk standart sigorta deeri seilir. Eer otomatik sigorta kullanlacaksa bunun gecikmeli tip (G Tipi) olmasna dikkat edilmelidir.

Motora yldz-gen yol verildiinde direkt yol vermeye gre ebekeden ekecei

akm 3 kat azalr. Bu da yaklak 2.Ih olacandan sigorta akm deeri motor etiket deerinin iki kat seilebilir.

Asenkron motora yol verme iin kullanlacak olan sigorta, termik, kontaktr ve

kablolarn seimi iin retici firmalarn yaymlam olduu kataloglardan da faydalanlabilir. Bu kataloglardaki deerler her firmann kendi rettii kumanda elemanlar iin geerlidir. izelge 3.2de kontaktr ve termik sigorta seim tablosu, izelge 3.3te motor gc ve anma akmna gre sigorta ile motora ekilecek kablo kesiti seim tablolar verilmitir.

izelge 3.2: Motorlar iin kontaktr, termik ve sigorta seim tablolar

53

izelge 3.3: Motor anma gc ve gerilimine gre iin sigorta ile kablo seim tablosu

54

3.2.2.1.4. Otomatik Yldz-gen alma Uygulamas

ekil 3.8: Otomatik yldz-gen alma devresi

ekil 3.8de otomatik yldz-gen alma devresi verilmitir. Devrenin almas b2

butonuna basmakla balar. b2 butonuna basldnda C1 () kontaktr enerjilenir ve kontaklar durum deitirir. C1 kontaktr ile ayn anda d zaman rlesi ve C1 kontaktr de enerjilenir. Kumanda devresinde b2 butonu mhrlenir, g devresinde motora ebeke gerilimi uygulanr. kontaktr motorun Z-X-Y ularn ksadevre ettiinden, motor ilk anda olarak almaya balar.

Ayarlanan sre ( alma sresi) sonunda zaman rlesi kontaktrne seri bal olan

d kontan aar ve kontaktrne seri bal olan d kontan kapatr. Bu durumda motor balantdan ayrlp balanr ve bu ekilde almasna devam eder. ve kontaktr bobinlerine seri bal olan ve kontaklar, elektriksel kilitlemeyi salar.

b2 butonuna basldnda motorun enerjisi kesilir ve durur. Herhangi bir nedenle ar

akm rlesine e1 konta aldnda ve ebeke enerjisi kesildiinde de motor durur. ebeke enerjisi tekrar geldiinde ise devre almaz ve almas iin tekrar b2 butonuna basmak gerekir.

Aadaki ekillerde deiik biimde tasarlanm otomatik yldz-gen alma

devreleri verilmitir.

55

ekil 3.9: Otomatik yldz-gen alma devresi (Alman, Trk normu)

ekil 3.10: ekil 3.9daki otomatik yldz-gen alma devresinin ayn (Amerikan normu)

56

ekil 3.11: Otomatik yldz-gen alma kumanda ve g devresi

ekil 3.12: ekil 3.11deki otomatik yldz-gen alma devresinin montaj emas

57

ekil 3.13: leri ve geri ynde alan otomatik yldz-gen alma kumanda devresi emas

ekil 3.14: leri ve geri ynde alan otomatik yldz-gen alma g devresi emas

58

3.2.2.1.5. Yldz-gen Rle ile Asenkron Motorun altrlmas Elektrik motorlar balangta, ebekeden yksek akm eker. Bu durum ebekenin

ksa sre de olsa ar yklenmesine neden olur. Bu anlk olumsuz olay ortadan kaldrmak iin motor ilk olarak gen daha sonra yldz balantda altrlr. Yldz-gen yol verme sistemlerinden geite oluan problemler arzalara sebep olmaktadr. Yldz-gen rle hem balantlardaki basitlii hem de yldz balantdan gen balantya geiteki 200 ms'lik gecikme sistemin salkl almasn salar. Rlenin A1 ve A2 ularna gerilim verildiinde YILDIZ LED'i yanar ve yldz kontaktrn ektirir (1-2 kontaklar ksa devre olur). Yldz konumunda ayarlanan sre kadar ekili kalr. Ayarlanan sre sonunda YILDIZ LED'i sner, yldz kontaktr OFF konumuna geer. Yaklak 200 ms sonra GEN LED'i yanar ve gen kontaktrn ektirir ( 2-3 kontaklar ksa devre olur ).

Yldz-gen rlesi enerji uygulandnda 1. rlenin konta zerinde yldz

kontaktr eker ve zaman saymaya balar. Zaman sonunda 1. rle brakr ve 2. rle ekerek gen kontaktr devreye girer. Bu iki rle arasnda 300 msnlik bir gecikme fark olduundan yldzdan gene geite kontaktrler korunmu olur. ekil 3.15te Y- rlenin balant emas, ekil 3.16da Y- rlesinin sinyal ak diyagram, Resim 3.1de Y- rlesi fotoraflar verilmitir.

ekil 3.15: nter RY-V2R ve RY-2R yldz-gen rlesinin balant emas

ekil 3.16: nter RY-V2R ve RY-2R yldz-gen rlesinin sinyal ak diyagram

59

Resim 3.1: Yldz-gen rlesi eitleri

3.2.2.1.6. Yldz-gen Paket alter ile Asenkron Motorun altrlmas

Sakncalarna ramen, uygulamada baz yerlerde bu tip alterler kullanlarak yldz-

gen yol vermenin yapld grlmektedir. ok byk gl olmayan motorlarda uygulanr. Kullanlacak alterin motor akmna uygun olup olmad kontrol edilmelidir. Tambur tip yldz-gen alterin motor devresinin balants ve paket tipi yldz-gen alterin emas ekil 3.18de gsterilmitir. Bu alterlerle yol vermede yldz balama sresi, alteri kullanann kontrolndedir. Motor, normal hzna ulat anda, alter gen konumuna getirilmelidir. Durdurma annda, hzl bir ekilde sfr konumuna alnmaldr.

fazl asenkron motorlara / yol verilebilmesi iin btn sarg ularnn klemens

tablosuna kartlmas gerektii belirtilmiti. Paket tip / alterin 9 tane balant ucu vard. Bunlarn 3 tanesi RST ebeke faz ular, 3 tanesine UVW sarg giri ular, 3 tanesine de ZXY sarg k ular balanr.

Sfr (0) konumunda iken alter ular ile faz ve sarg ular arasnda hibir irtibat

yoktur. alter konumuna alndnda faz ve sarg ular ile alter ular, ikier ikier kprler tarafndan irtibatlandrlr. konumunda alter iindeki kontaklar aracl ile U-R,Z-X, S-V, W-T, Y-X balantlar gerekletirilir. alter konumuna alndnda ise nceki balantlar alr ve bu kez U-R-Z, X-S-V, W-T-Y balantlar gerekleir. ekil 3.17de A.410 serisi yldz-gen paket alter balant emas verilmitir.

Paketin / alterler genellikle gc fazla byk olmayan motorlara yol vermede

ekonomik olmalar nedeniyle kullanlr, bunun dnda fazla kullanlmaz. Paket tip / alterin fazla kullanlmama nedenlerini u ekilde aklayabiliriz.

/ yol vermede yldz alma sresi ve yldzdan gene gei sresi ok

nemli olduu halde bu sreler, alterle kumanda eden kiinin tecrbesine

braklmtr.

60

Byk gl motorlarda paket alterle / yol verildiinde frenleme sistemi

kullanlamaz.

Paket tip / alter kullanldnda uzaktan kumanda yaplamaz.

Motora zaman ayarl devre ve koruma rleleri balanamaz.

Paket tip / alterle kumanda edilen motor alrken ebeke enerjisi

kesildiinde alter 0 konumuna alnmaldr. Aksi taktirde enerji tekrar

geldiinde, motor olarak yol alr ve motorda nemli arzalar oluur.

Yukarda saydmz sakncalardan dolay byk gl motorlara genellikle / alerterle (kontaktr ve zaman rlesi ile) yol verilir.

Resim 3.2: Kollu alter ve paket alter resimleri

ekil 3.17: A.410 serisi yldz-gen paket alter balant emas

Piyasada deiik tip paket alterler bulunmaktadr. Genellikle A-410, A-411, A-419

serisi yldz-gen paket alterler kullanlmaktadr.

61

ekil 3.18: Tambur tip yldz-gen ve paket tipi yldz-gen alterin balants

Resim 3.3: eitli paket alter resimleri

ekil 3.19da A-410 serisi yldz-gen paket alterle asenkron motora yol verme

balant emas verilmitir.

62

ekil 3.19: A-410 serisi yldz-gen paket alterle asenkron motora yol verme balants

3.2.2.2. Oto Trafosu le Yol Verme

gen alma gerilimi, ebeke gerilimine eit olmayan motorlara / yol verme

yntemi ile yol verilememektedir. Bu tip motorlara, dier yol verme yntemlerinden oto trafosu veya kademeli diren yntemi ile yol verilir.

Oto trafolar, gerilim ayarlama grevi yapan bir eit transformatrdr. Bu tip bir yol

vermede ebeke gerilimi oto trafosuna uygulanr. Kademeli olarak sarlan oto trafosunun sekonder ucundan alnan gerilim motora uygulanr.

/ yol verme ynteminde yol alma akm, normal alma akmnn % 33.3nden

daha aaya drlememektedir. Hlbuki oto trafosu ile yol verme ynteminde yol alma akm, normal alma akmnn % 65ine kadar drlmektedir. Kademeli olarak sarlan oto trafosunun sekonder ucundan alnan gerilim, motorun alma geriliminden daha kk deerlere drlr. Bylece motora dk gerilim uygulanmakta dolaysyla motorun yol alma akm da dmektedir. Motor yol aldktan sonra trafo devreden karlr.

fazl asenkron motorlara direkt olarak yol verildiinde motor, yaklak normal

alma akmnn 6 kat kadar yol alma akm eker. Ayn motora / yol verme yntemi ile yol verildiinde ise yol olma akm 2.Ih deerinde olur. Eer bu motora oto trafosu ile yol verilirse yol alma akm 1,5. Ih olur.

63

3.2.2.2.1. Bir Kademeli Oto Trafosu ile Yol Verme

ekil 3.20: Bir kademeli oto trafosu ile yol verme kumanda ve g devresi

ekil 3.20deki devrede, b2 balatma butonuna basldnda d zaman rlesi ve C1

kontaktr enerjilenir. C1 kontaktrnn kontaklar durum deitirerek kumanda devresinde C kontaktrn devreye sokar ve C2 kontaktrne seri bal kontan aarak elektriksel kilitlemeyi gerekletirir. Devreye giren C kontaktr de b2 butonunu mhrler. G devresinde ise C kontaklar ebeke gerilimini oto trafosuna uygular. C1 kontaklar da oto transformatrnn sekonder gerilimini motor sarg ularna uygular ve motor dk gerilimle yol almaya balar. Zaman rlesi, ayarlanan sre (yol alma sresi) sonunda C1 kontaktrne seri bal d kontan aar ve C1 kontaktr devreden ayrlr. Ayn anda C1 kontaktrnn kontaklar durum deitirildiinden, C2 kontaktr devreye girer ve zaman rlesi devreden kar. G devresinde dk gerilim kesilir ve C2 kontaklar kapanarak motor sarg ularna ebeke gerilimi uygulanr.

Kumanda devresindeki b1 durdurma butonuna basldnda C kontaktrnn enerjisi

kesilir ve motor durur (ekil 3.20).

64

3.2.2.2.2. ki Kademeli Oto Trafosu ile Yol Verme

ekil 3.21: ki kademeli oto trafosu ile yol verme kumanda ve g devresi

ekil 3.21deki devrede, motoru altrmak iin b2 balatma butonuna basldnda C

kontaktr, d zaman rlesi ve C1 kontaktr ayn anda enerjilenir. C kontaktrnn kumanda devresinde kapanan konta b2 butonunun mhrleyerek srekli almay salar. Bu srada g devresinde kapanan C ve C1 kontaklar motorun, birinci kademe gerilim ile yol almasn salar.

Bir sre sonra d zaman rlesinin konta kapanarak C2 kontaktrn devreye sokar, C2

de C1 kontaktr devreden kar. Kapanan d konta ile C2 kontaktr ve d1 zaman rlesi enerjilenir. G devresinde kapanan C2 kontaklar, oto trafosunun ikinci kademe gerilimini motora uygular ve asenkron motor ikinci kademe gerilimle yol almaya devam eder.

d1 zaman rlesi ayarlanan sre sonunda d1 gecikmeli alan kontan aarak C2

kontaktrn devreden kartr ve gecikmeli kapanan konta ile C3 kontaktrn devreye alr. C3 kontaktrnn kumanda devresinde alan konta ile de grevini tamamlayan C-C1-C2 kontaktrleri ve d-d1 zaman rlelerini devreden kartr. G devresinde ise kapanan kontaklar ile motora ebeke gerilimini uygular. Bylece asenkron motor b1 durdurma butonuna baslncya kadar ebeke gerilimi ile normal almasn srdrr.

3.2.2.3. Diren ile Yol Verme

fazl asenkron motorlara kademeli diren ile yol vermede temel prensip, ebeke

geriliminin bir ksmn yol verme direnci zerinde drmek ve geriye kalan gerilimi motora uygulamaktr. Bylece motor ilk kalknma annda ar akm ekmeden dk gerilimle yol alm olur.

65

Kalknma akmn azaltmak iin byk gl motor devresine seri olarak ayarl diren balanr. Kademeli olarak ayarlanan direncin kademeleri sra ile kontaktr kontaklar tarafndan devreden karlr. Bu uygulamada tek kademe diren kullanldnda kalknma akm %50 civarnda, ok kademeli diren kullanldnda ise kademe saysna gre daha da fazla der.

3.2.2.4. Rotoru Sargl Asenkron Motorlara Yol Verme

Bilezikli asenkron motor da denen rotoru sargl asenkron motorlar da sincap kafesli

asenkron motorlarda olduu gibi kalknma annda ar akm eker. Ancak rotoru sargl asenkron motorlarda rotor sarg direnci, yol verme annda devresine diren eklenerek artrlrsa, kalknma annda motordan maksimum dndrme momenti elde edilir. Bu nedenle rotoru sarl asenkron motorlarn yol alma karakteristikleri, sincap kafesli asenkron motorlara gre daha iyidir.

Yol verme annda rotor sarglarna diren eklendiinde motor, maksimum moment ve

normal kalknma akm ile yol alr. Rotor devresine diren eklenmemi bir asenkron motor maksimum dndrme momentine senkron devrin %80inde ular. Eer rotor sarg direnci % 20 artrlrsa motorun ilk hareketinde maksimum dndrme momenti elde edilir.

Bu nedenle rotor devresine yol verme srasnda bir veya birka kademe diren

eklenerek hem yol alma akm azaltlm olur hem de maksimum kalknma momenti elde edilir. lk anda rotor devresine, motorun gcne uygun direnler balanr. Motor yol aldka direnler kademe kademe devreden kartlr ve sonunda rotor sarg ular ksa devre edilir. Ayrca eklenen direnle deiik yklerde motor devir says ayarlanabilir.

3.2.3. Mikro lemcilerle Yol Verme

Bu yntemle motorlara yol verme ilk kuruluta pahal olmasna ramen motorlarn

vuruntu olmadan yumuak kalk yapmalar ve motor devri geni snrlar iinde ayarlanmalar son zamanlarda tercih edilen yntemlerin banda gelmektedir. Yaps ve alma prensibi mikro ilemci temeline dayanan bu elemanlar ebeke ile motor arasna balanr. Motorun nasl alaca mikro ilemciye girilir. Motor istenen ekilde alr.

3.2.3.1. Yumuak Yol Verme (Softstarter ile Yol Verme)

Baz motorlarn yumuak yol almas istenir. SOFTSTARTER yol vericiler olarak

anlan bu cihazlarda, motora uygulanan gerilim ve motor akm izlenilerek ayarlanr. Mikropresesr tabanl kontrol sistemleri ile donatlm yol vericiler motordaki (moment) tork akm ilikisini zamana bal olarak yava yava ayarlamas nedeni ile motorun devreye girmesi ve devreden kmas darbe yapmadan yumuak olmaktadr.

Soft starter motor akm ve gerilimini kontrol ederek motorun devreye girmesi

srasnda ebeke gerilimini %30 deerinden itibaren %100e kadar kontroll bir ekilde motora tatbik eder. Ayn zamanda motorun devreden kmas srasnda da %100 deerinden % 30 deerine kadar kontrol ederek devreden ayrr.

66

ekil 3.22: Sofstarder ile yol verme tek hat emas Motora uygulanan gerilim istenen deere gre dzeltilmesi, motorda frenleme

yaplmas, kalk ve duru sresi ayarlar mmkndr. Dolayl yol vermeye de uygun olan bu cihazlar, motor glerine gre kullanlr. Softstarter kullanarak yol vermede, ek bir enerji kontaktrne ihtiya yoktur. Direkt balantl ve V3 balantl yumuak yol verme tipleri vardr.

ekil 3.23: Sofstarder ile yol verme kumanda ve tek hat emas

Dolayl yol vermede, kalk sresi 0-20 saniye arasnda ve kalk gerilimi, motor

anma geriliminin %40 ile % 100 arasnda ayarlanabilir. Zemin temizleme makinelerinde, araba ykama tesislerinde, asansrlerde, yryen merdivenlerde ve kk tayc bantlarda tercih edilir.

Sonu olarak motor kalk akmnn drlmesi ve moment darbelerinin nlenmesi

ile motor besleme kablosuna ve yke binen zorlamalar azaltlm olur. Bylece bakm masraflar ve bakm periyotlar azalr.

67

ekil 3.24: Yumuak yolverici balant emas

ekil 3.22, 3.23 ve 3.24te yumuak yol verici resimleri ve bunlara ait balant

emalar verilmitir. Bu cihazlar, yol alma momentini drerek motoru rahatlatr ve ebekeden ekilen akm azaltmak suretiyle de, ebekede tehlikeli akm darbelerinin olumasn engeller. Kontroll faz kyc devresi, balangta motora dk gerilim uygular ve sonrasnda bu gerilimi srekli biimde arttrr. Bylece yldz-gen yol vermede karlatmz motor momentindeki ani darbeler engellenmi olur. Motorun yol alma ilemi tamamlandktan sonra, ebeke gerilimi ile almaya balar.

3.2.3.2. Frekans Deitirici (Src) ile Yol Verme

Asenkron motorlarn kutup says ve frekans deitiinde hz da deiir

(n=60.f/pdir). Srcde denen mikro ilemci elektronik elemanlar ile asenkron motor statoruna uygulanan gerilim frekans oran motorun alma artlarna bal olarak deitirilerek gnmze istenen devirse istenen moment elde edilmektedir.

Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi renme Faaliyeti-2de verilmitir.

68

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET-1

Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun /, almas iin

gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.

UYGULAMA FAALYET

69

lem Basamaklar neriler

Asenkron motorun alma akm, gerilim

ve g deerlerini tespit ediniz.

Motorun ve sistemin gerektirdii yol

verme sistemini tespit ediniz.

Sistem elemanlar arasndaki elektrik

balantlar yapnz.

Motoru altrarak gerekli parametre ve

sre ayarlamalarn yapnz.

altrlacak motorun etiketine bakarak

alma eklini (Y-) belirleyiniz.

almaya balamadan nce gerekli

gvenlik nlemlerini alnz.

Kumanda elemanlar arasndaki

balantlar dzgn ve dikkatli yapnz.

Balant vidalarn iyice sknz.

Motorun balantlarn kontrol ediniz.

Motorun normal devrine ulama sresini

tesbit ederek zaman rlelerini uygun

srede ayarlaynz.

retmeninize haber vermeden enerji

vermeyiniz.

Motorun yol alma akmn ve normal

akmn lerek karlatrnz.

70

UYGULAMA FAALYET-2 Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun /, ileri geri

almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.

lem Basamaklar neriler Asenkron motorun alma akm, gerilim

ve g deerlerini tespit ediniz. Devre iin gerekli elemanlar uygun

zellikte temin ediniz. Kumanda devresini tekniine uygun

hatasz kurunuz. G devresini tekniine uygun hatasz

kurunuz. Motorun dan e gei sresini tespit

ederek zaman rlesini ayarlaynz. Devreyi retmeniniz gzetiminde ileri ve

geri - olarak altrnz.

Kullanacagnz devre elemanlarnn motor akm ve gerilimine uygunluunu kontrol ediniz.

almaya balamadan nce gerkli gvenlik nlemlerini alnz.

Kumanda elemanlar arasndaki balantlar dzgn ve dikkatli yapnz.

Balant vidalarn iyice sknz. Motorun balantlarn kontrol ediniz. Motorun normal devrine ulama sresini

tesbit ederek zaman rlelerini uygun srede ayarlaynz.

retmeninize haber vermeden enerji vermeyiniz.

Motorun yol alma akmn ve normal akmn lerek karlatrnz.

71

UYGULAMA FAALYET-3 Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun rle ile /,

almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.

lem Basamaklar neriler Asenkron motora uygun devre

elemanlarn seiniz. Rle ile kontaktrlerin balantsn

yapnz. Komtaktrler ile motor balantlarn

yapnz. dan e gei sresini tespit etmek ve

rleyi ayarlaynz. retmeninizin kontrolnde devreyi

altrnz.

Kullanacanz devre elemanlarnn motor akm ve gerilimine uygunluunu kontrol ediniz.

almaya balamadan nce gerekli gvenlik nlemlerini alnz.

Balant vidalarn iyice sknz. Motorun balantlarn kontrol ediniz. Motorun normal devrine ulama sresini

tesbit ederek rleyi uygun srede ayarlaynz.

retmeninize haber vermeden enerji vermeyiniz.

72

UYGULAMA FAALYET -4 Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun paket alter ile /,

almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.

lem Basamaklar neriler Asenkron motora uygun devre

elemanlarn seiniz. Paket alter ularnn tespitini yapnz. Paket alter ile motor balantlarn

yapnz. retm