atatÜrk Ünİversİtesİ tÜrkİyat araŞtirmalari …

34
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜGÜ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ DERGİSİ Sayı: 10’dan AYRI BASIM Dr. Efrasiyap GEMALMAZ STANDART TÜRKİYELİ TÜRKÇESİ (STT) İÇİN DİL BİLGİSİ UYGULAMALARINDA KULLANILACAK İŞARET ve KISALMALAR ( Son güncelleme : 29 Mayıs 2020 ) ERZURUM 1998

Upload: others

Post on 22-Nov-2021

13 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

ATATUumlRK UumlNİVERSİTESİ TUumlRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTUumlSUuml

MUumlDUumlRLUumlGUuml

ATATUumlRK UumlNİVERSİTESİ TUumlRKİYAT ARAŞTIRMALARI

ENSTİTUumlSUuml DERGİSİ

Sayı 10rsquodan

AYRI BASIM

Dr Efrasiyap GEMALMAZ

STANDART TUumlRKİYELİ TUumlRKCcedilESİ (STT) İCcedilİN DİL BİLGİSİ UYGULAMALARINDA

KULLANILACAK

İŞARET ve KISALMALAR

( Son guumlncelleme 29 Mayıs 2020 )

ERZURUM 1998

2

Uygulamalar Microsoft Office 2008

Fontlar Times New Roman Helvetica Monaco Arial MonacoqluEfras MonEfras Σψμβολ سارفا سراف lsquo rsquo

Eksik ve yanlışlar iccedilin uyarılma adresi

Efrasiyap GEMALMAZ Atatuumlrk Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Oumlgretim Uumlyesi 2524 ERZURUM Telefon 9 442 235 51 50

----------------------------------------------------------------------------------------------- Bilgi ve uyarı iccedilin

URL httpmemberstripodcomefrasiyap

httpefrasiyaptripodcom efrasiyap2yahoocom

TELEFON +90 212 868 0741 +90 312 426 0309

ldquoİŞARET ve KISALTMALARrdquo

mailtohttpsefrasiyaptripodcomyazilarisaret_ve_kisaltpdf

3

STANDART TUumlRKİYELİ TUumlRKCcedilESİ (STT) İCcedilİN

DİLBİLGİSİ UYGULAMALARINDA KULLANILACAK

İŞARET ve KISALTMALAR Dr Efrasiyap GEMALMAZ

İfadeler kuumlmesi kemiyet ifadeleri ve keyfiyet ifadeleri olmak uumlzere iki temel alt kuumlmeye ayrılmaktadır Guumlnuumlmuumlze gelinceye kadar kemiyet ifadeleri kesinliklerinin kendilerine sagladıgı kolaylık uyarınca yapılan ccedilalışmalarla kendi terminolojisine ulaşıp kendi kısaltma ve işaretleriyle oldukccedila evrensellik kazanmıştır Ancak ccedilok kere duygusallıga varacak oumllccediluumlde kesinlikten uzaklaşan keyfiyet ifadeleri ile ilgili terminoloji ve bu alana ait işaret ve kısaltmalar pek evrensellik kazanmamıştır Dili bir kuumlmeler kuumlmesi olarak ele alan guumlnuumlmuumlz dil bilgisi anlayışı her duumlzeydeki (fonetik fonolojik morfolojik sentaktik semantik vbg) dil oumlgelerini dil bilgisi ulamı dedigimiz kuumlmelere yerleştirmekte ve dil bilgisi kurallarını bu kuumlmeler arasındaki ilişkileri belirlemek uumlzerine kurmaktadır Dil bilgisi kurallarının formuumlllere indirgendigi oumllccediluumlde daha kavranılır oldugu bir gerccedilektir Formuumlllerin oluşturulabilmesi iccedilin de işaret ve kısaltmaların gerekliligi accedilıktır Tuumlrkccedile uumlzerine ccedilalışanlar işaret ve kısaltma konusunda henuumlz ortak bir tutumdan uzaktırlar Bu sebeple burada bu konuda oumlrneklendirerek bir liste oluşturmayı amaccedilladım Umarım ki zamanla yanlışlar duumlzeltilir eksikler tamamlanır ilgililerin kullanabilecegi ortak bir işaret ve kısaltmalar listesi oluşturulur

hellip deg A I U K G hellip Fonolojik transkripsiyonda arkifonemleri 1 goumlsterir Yani deg = oslashv ı i u uuml a e A = a e I = ı i u uuml U = u uuml K = k q g π ğ G = g π ğ hellip vb

1) lsquoYazışma dilirsquonde boşluk aralık 2 2) lsquoKonuşma dilirsquonde susma3

oslash Oslash boş kuumlme minus gerekli oldugu halde minus işaretsiz4 fonem vy monem İşaretsiz minus ilgili bir minus oumlge

Atatuumlrk Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araşt Enst Muumlduumlruuml 1 arkifonem ing archiphonem frn archiphonegraveme alm Archiphonem 2 boşluk aralık ing blanck space frn blanc espace 3 susma ing frn silence alm Stille 4 işaretsiz ing not marked frn non marqueacute alm nicht markiert

4

oplus dolu kuumlme minus gerektiginde minus işaretli olabilir fonem vy monem İşaretli5 minus ilgili bir minus oumlge

lsquohelliphelliprsquo 1) Transliterasyon minus yazı ccedilevirimi minus (oumlrn ldquorL+rdquo rarr lsquo+l[a]rrsquolsquo+l[e]rrsquo laquotrk ccedilokluk ekiraquo vbg) 2) Oumlzel kullanımlı terim vy deyim

ldquohellip ldquohelliphelliprdquo

ldquoxrdquo ldquoxrdquo bir alıntı vy koyuntudur

laquohelliphellipraquo laquoxraquo ldquoxrdquo bir kavramdır (oumlrn laquo kedi raquo laquo gitminus raquo laquo okul [gereccedillerini taşıma] ccedilantası raquo laquo ccedilamaşır [yıkama] makinası raquo vbg)

helliphellip 1) Fonolojik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus ( oumlrn +lAr +lar +ler vbg) 2) Metinden parccedila6

[helliphellip] 1) Fonetik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus (oumlrn [+lar] [+ler] vbg) 2) Accedilıklık getirmek iccedilin eklenmiş işaret vy dil oumlgesi

ǀ ǀ Ses ve hece sınırları (oumlrn |oslasha||tı loslash||dıqoslash| vbg) Ses sınırlarının goumlsterilmesine gerek duyul-madıgında ldquordquo (nokta) hece ldquo|rdquo (dikme) kelime vy lsquomorfemrsquo sınırlarını goumlsterir

hellipminussumhellip hellip+sumhellip

lsquoSoumlzluumlk oumlgelerirsquo ( SOumlg )7 ile lsquodilbilgisi oumlgeleri ( DBOumlg )8 arasında bulundugu var sayılan minus ve uygulamada gerekmedikccedile goumlsterilmeyen minus sınır Eksen ( E )9 (oumlrn gelminus[sum]10 kitap[+sum] vbg)

5 işaretli ing marked frn marqueacute alm markiert 6 metinden parccedila ing syntagm frn syntagme alm Syntagma 7 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme 8 dilbilgisi oumlgesi (DOumlg) ing grammeme 9 eksen ing axis frn axe 10 Bu oumlrnek ve benzerleri guumlnuumlmuumlzde halkın kullanımına sunulan Tuumlrkiyeli Tuumlrkccedilesi

soumlzluumlklerinde ldquogelmekrdquo diger birccedilok bilimsel dizin ve soumlzluumlklerde ise ldquogelminusrdquo şeklinde goumlsterilir

5

helliphellip Oumlgelerce işaretsiz vy eksilti işlemi goumlrmuumlş11 olan vy olabilecek boumllge

helliphelliphelliphellip xy z Oumlgelerine ayrılması lsquoburadarsquo konu dışı helliphelliphellip x ldquoxrdquo saymaca 12 bir oumlgedir (oumlrn goumlminusz

laquo goumlz raquo goumlminusrminus laquo goumlrminus raquo vbg)

helliphelliphellip x ldquoxrdquo konusunda accedilıklayıcı not var bu nota bakınız Yıldız sayısı notun sayfada kaccedilıncı not oldugunu goumlsterir

hellipminushellip+hellip x+y Oumlgelerine lsquoart zamanlırsquo 13 olarak ayrılmış buumltuumlnluumlk (oumlrn goumlminusz sum goumlminusrminus alminussumminusd+ı++yminusd+ı+m gelminussumminusme+li oumllminussumminusuuml+yor+minusmuş+ca+sı+n+a vbg)

hellip+ x+ ldquoxrdquo isim soylu 14 bir oumlgedir (oumlrn goumlz+ goumlz+cuuml+sum+ler+ vbg)

hellipminus xminus ldquoxrdquo fiil soylu 15 bir oumlgedir (oumlrn goumlrminus goumlrminusuumlşminussumminusmeminus vbg)

hellip xhellip ldquoxrdquo isim ya da fiil soylu bir oumlge olarak yorumlanabilir (oumlrn goumlz baş vbg)

+hellip+ +x+ ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+luumlk+ vbg)

+hellipminus +xminus ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+leminus vbg)

minushellip+ minusx+ ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusiş+ vbg)

minushellipminus minusxminus ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusilminus vbg)

xhellip Kelime başında ses vy ses oumlbegi hellipx Kelime sonunda ses vy ses oumlbegi xhellip Kelime iccedilinde hece başında ses vy oumlbegi hellipx Kelime iccedilinde hece sonunda ses vy oumlbegi

11 eksilti işlemi goumlrmuumlş ing elliptical frn elliptique alm elliptisch 12 saymaca uzlaşımsal ing conventional frn conventionnel alm konventionell 13 art zamanlı ing diachronic frn diachronique alm diachronen 14 isim soylu duragan oumlge ing static nominal item 15 fiil soylu devingen oumlge ing dynamic verbal item

6

hellipxhellip Kelime iccedilinde herhangi bir yerde ses vy oumlbegi hellipxminus Fiil sonunda ses vy ses oumlbegi hellipx+ İsim sonunda ses vy ses oumlbegi minusxhellip Fiile getirilen ek başında ses vy oumlbegi +xhellip İsme getirilen ek başında ses vy oumlbegi minus hellip minus Yazılı metin iccedilerisinde artık anlatım okurken

bu kısmı atlayabilirsiniz ( oumlrn minus gerektigin-de minus vbg)

(helliphelliphellip) Yazılı metin iccedilerisinde ikincil adlandırma vy accedilıklama metni

(helliphelliphellip) ((x y) z) Birliktelik sınırı ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo birinci sıradan ldquozrdquo bunların birleşimiyle ikinci sıradan lsquoanlamlı birligirsquo oluşturur (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) vbg

Anlam ilişkisi Tamlayan loz Tamlanan İşlem sırası vy varış ldquoxrdquo ldquoyrdquonin minus belirteni vy niteleyeni minus tamlayanıdır (oumlrn ( bu ( guumlzel ev )) vbg)

|helliphelliphellip| | x y z | Ardışık 16 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo lsquoardışıkrsquotır biribirleriyle sıra degiştiremezler

(oumlrn | ban+a verminussumminusdig+i+n+iz kitab+sum+ı+| |okuminussumminusmuş+minust+u+m| vbg)

Sıra ilişkisi ldquoxrdquo ldquoyrdquoden oumlnce gelir (oumlrn | bir kaccedil | | ev barq | vbg)

rArr

x y

ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin bir oumlgesi olarak yazılır (oumlrn ev rArr İ2 gitminus rArr F1minus vbg)

(x y) Karşılık ldquoxrdquoin karşılıgı ldquoyrdquodir ldquoyrdquo ldquoxrdquo goumlrevini uumlstlenmiştir (oumlrn (HtOumlg (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım))

16 ardışık sıra degiştiremez ing consecutive frn conseacutecutif alm konsekutiv

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 2: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

2

Uygulamalar Microsoft Office 2008

Fontlar Times New Roman Helvetica Monaco Arial MonacoqluEfras MonEfras Σψμβολ سارفا سراف lsquo rsquo

Eksik ve yanlışlar iccedilin uyarılma adresi

Efrasiyap GEMALMAZ Atatuumlrk Uumlniversitesi Fen Edebiyat Fakuumlltesi Oumlgretim Uumlyesi 2524 ERZURUM Telefon 9 442 235 51 50

----------------------------------------------------------------------------------------------- Bilgi ve uyarı iccedilin

URL httpmemberstripodcomefrasiyap

httpefrasiyaptripodcom efrasiyap2yahoocom

TELEFON +90 212 868 0741 +90 312 426 0309

ldquoİŞARET ve KISALTMALARrdquo

mailtohttpsefrasiyaptripodcomyazilarisaret_ve_kisaltpdf

3

STANDART TUumlRKİYELİ TUumlRKCcedilESİ (STT) İCcedilİN

DİLBİLGİSİ UYGULAMALARINDA KULLANILACAK

İŞARET ve KISALTMALAR Dr Efrasiyap GEMALMAZ

İfadeler kuumlmesi kemiyet ifadeleri ve keyfiyet ifadeleri olmak uumlzere iki temel alt kuumlmeye ayrılmaktadır Guumlnuumlmuumlze gelinceye kadar kemiyet ifadeleri kesinliklerinin kendilerine sagladıgı kolaylık uyarınca yapılan ccedilalışmalarla kendi terminolojisine ulaşıp kendi kısaltma ve işaretleriyle oldukccedila evrensellik kazanmıştır Ancak ccedilok kere duygusallıga varacak oumllccediluumlde kesinlikten uzaklaşan keyfiyet ifadeleri ile ilgili terminoloji ve bu alana ait işaret ve kısaltmalar pek evrensellik kazanmamıştır Dili bir kuumlmeler kuumlmesi olarak ele alan guumlnuumlmuumlz dil bilgisi anlayışı her duumlzeydeki (fonetik fonolojik morfolojik sentaktik semantik vbg) dil oumlgelerini dil bilgisi ulamı dedigimiz kuumlmelere yerleştirmekte ve dil bilgisi kurallarını bu kuumlmeler arasındaki ilişkileri belirlemek uumlzerine kurmaktadır Dil bilgisi kurallarının formuumlllere indirgendigi oumllccediluumlde daha kavranılır oldugu bir gerccedilektir Formuumlllerin oluşturulabilmesi iccedilin de işaret ve kısaltmaların gerekliligi accedilıktır Tuumlrkccedile uumlzerine ccedilalışanlar işaret ve kısaltma konusunda henuumlz ortak bir tutumdan uzaktırlar Bu sebeple burada bu konuda oumlrneklendirerek bir liste oluşturmayı amaccedilladım Umarım ki zamanla yanlışlar duumlzeltilir eksikler tamamlanır ilgililerin kullanabilecegi ortak bir işaret ve kısaltmalar listesi oluşturulur

hellip deg A I U K G hellip Fonolojik transkripsiyonda arkifonemleri 1 goumlsterir Yani deg = oslashv ı i u uuml a e A = a e I = ı i u uuml U = u uuml K = k q g π ğ G = g π ğ hellip vb

1) lsquoYazışma dilirsquonde boşluk aralık 2 2) lsquoKonuşma dilirsquonde susma3

oslash Oslash boş kuumlme minus gerekli oldugu halde minus işaretsiz4 fonem vy monem İşaretsiz minus ilgili bir minus oumlge

Atatuumlrk Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araşt Enst Muumlduumlruuml 1 arkifonem ing archiphonem frn archiphonegraveme alm Archiphonem 2 boşluk aralık ing blanck space frn blanc espace 3 susma ing frn silence alm Stille 4 işaretsiz ing not marked frn non marqueacute alm nicht markiert

4

oplus dolu kuumlme minus gerektiginde minus işaretli olabilir fonem vy monem İşaretli5 minus ilgili bir minus oumlge

lsquohelliphelliprsquo 1) Transliterasyon minus yazı ccedilevirimi minus (oumlrn ldquorL+rdquo rarr lsquo+l[a]rrsquolsquo+l[e]rrsquo laquotrk ccedilokluk ekiraquo vbg) 2) Oumlzel kullanımlı terim vy deyim

ldquohellip ldquohelliphelliprdquo

ldquoxrdquo ldquoxrdquo bir alıntı vy koyuntudur

laquohelliphellipraquo laquoxraquo ldquoxrdquo bir kavramdır (oumlrn laquo kedi raquo laquo gitminus raquo laquo okul [gereccedillerini taşıma] ccedilantası raquo laquo ccedilamaşır [yıkama] makinası raquo vbg)

helliphellip 1) Fonolojik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus ( oumlrn +lAr +lar +ler vbg) 2) Metinden parccedila6

[helliphellip] 1) Fonetik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus (oumlrn [+lar] [+ler] vbg) 2) Accedilıklık getirmek iccedilin eklenmiş işaret vy dil oumlgesi

ǀ ǀ Ses ve hece sınırları (oumlrn |oslasha||tı loslash||dıqoslash| vbg) Ses sınırlarının goumlsterilmesine gerek duyul-madıgında ldquordquo (nokta) hece ldquo|rdquo (dikme) kelime vy lsquomorfemrsquo sınırlarını goumlsterir

hellipminussumhellip hellip+sumhellip

lsquoSoumlzluumlk oumlgelerirsquo ( SOumlg )7 ile lsquodilbilgisi oumlgeleri ( DBOumlg )8 arasında bulundugu var sayılan minus ve uygulamada gerekmedikccedile goumlsterilmeyen minus sınır Eksen ( E )9 (oumlrn gelminus[sum]10 kitap[+sum] vbg)

5 işaretli ing marked frn marqueacute alm markiert 6 metinden parccedila ing syntagm frn syntagme alm Syntagma 7 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme 8 dilbilgisi oumlgesi (DOumlg) ing grammeme 9 eksen ing axis frn axe 10 Bu oumlrnek ve benzerleri guumlnuumlmuumlzde halkın kullanımına sunulan Tuumlrkiyeli Tuumlrkccedilesi

soumlzluumlklerinde ldquogelmekrdquo diger birccedilok bilimsel dizin ve soumlzluumlklerde ise ldquogelminusrdquo şeklinde goumlsterilir

5

helliphellip Oumlgelerce işaretsiz vy eksilti işlemi goumlrmuumlş11 olan vy olabilecek boumllge

helliphelliphelliphellip xy z Oumlgelerine ayrılması lsquoburadarsquo konu dışı helliphelliphellip x ldquoxrdquo saymaca 12 bir oumlgedir (oumlrn goumlminusz

laquo goumlz raquo goumlminusrminus laquo goumlrminus raquo vbg)

helliphelliphellip x ldquoxrdquo konusunda accedilıklayıcı not var bu nota bakınız Yıldız sayısı notun sayfada kaccedilıncı not oldugunu goumlsterir

hellipminushellip+hellip x+y Oumlgelerine lsquoart zamanlırsquo 13 olarak ayrılmış buumltuumlnluumlk (oumlrn goumlminusz sum goumlminusrminus alminussumminusd+ı++yminusd+ı+m gelminussumminusme+li oumllminussumminusuuml+yor+minusmuş+ca+sı+n+a vbg)

hellip+ x+ ldquoxrdquo isim soylu 14 bir oumlgedir (oumlrn goumlz+ goumlz+cuuml+sum+ler+ vbg)

hellipminus xminus ldquoxrdquo fiil soylu 15 bir oumlgedir (oumlrn goumlrminus goumlrminusuumlşminussumminusmeminus vbg)

hellip xhellip ldquoxrdquo isim ya da fiil soylu bir oumlge olarak yorumlanabilir (oumlrn goumlz baş vbg)

+hellip+ +x+ ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+luumlk+ vbg)

+hellipminus +xminus ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+leminus vbg)

minushellip+ minusx+ ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusiş+ vbg)

minushellipminus minusxminus ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusilminus vbg)

xhellip Kelime başında ses vy ses oumlbegi hellipx Kelime sonunda ses vy ses oumlbegi xhellip Kelime iccedilinde hece başında ses vy oumlbegi hellipx Kelime iccedilinde hece sonunda ses vy oumlbegi

11 eksilti işlemi goumlrmuumlş ing elliptical frn elliptique alm elliptisch 12 saymaca uzlaşımsal ing conventional frn conventionnel alm konventionell 13 art zamanlı ing diachronic frn diachronique alm diachronen 14 isim soylu duragan oumlge ing static nominal item 15 fiil soylu devingen oumlge ing dynamic verbal item

6

hellipxhellip Kelime iccedilinde herhangi bir yerde ses vy oumlbegi hellipxminus Fiil sonunda ses vy ses oumlbegi hellipx+ İsim sonunda ses vy ses oumlbegi minusxhellip Fiile getirilen ek başında ses vy oumlbegi +xhellip İsme getirilen ek başında ses vy oumlbegi minus hellip minus Yazılı metin iccedilerisinde artık anlatım okurken

bu kısmı atlayabilirsiniz ( oumlrn minus gerektigin-de minus vbg)

(helliphelliphellip) Yazılı metin iccedilerisinde ikincil adlandırma vy accedilıklama metni

(helliphelliphellip) ((x y) z) Birliktelik sınırı ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo birinci sıradan ldquozrdquo bunların birleşimiyle ikinci sıradan lsquoanlamlı birligirsquo oluşturur (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) vbg

Anlam ilişkisi Tamlayan loz Tamlanan İşlem sırası vy varış ldquoxrdquo ldquoyrdquonin minus belirteni vy niteleyeni minus tamlayanıdır (oumlrn ( bu ( guumlzel ev )) vbg)

|helliphelliphellip| | x y z | Ardışık 16 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo lsquoardışıkrsquotır biribirleriyle sıra degiştiremezler

(oumlrn | ban+a verminussumminusdig+i+n+iz kitab+sum+ı+| |okuminussumminusmuş+minust+u+m| vbg)

Sıra ilişkisi ldquoxrdquo ldquoyrdquoden oumlnce gelir (oumlrn | bir kaccedil | | ev barq | vbg)

rArr

x y

ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin bir oumlgesi olarak yazılır (oumlrn ev rArr İ2 gitminus rArr F1minus vbg)

(x y) Karşılık ldquoxrdquoin karşılıgı ldquoyrdquodir ldquoyrdquo ldquoxrdquo goumlrevini uumlstlenmiştir (oumlrn (HtOumlg (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım))

16 ardışık sıra degiştiremez ing consecutive frn conseacutecutif alm konsekutiv

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 3: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

3

STANDART TUumlRKİYELİ TUumlRKCcedilESİ (STT) İCcedilİN

DİLBİLGİSİ UYGULAMALARINDA KULLANILACAK

İŞARET ve KISALTMALAR Dr Efrasiyap GEMALMAZ

İfadeler kuumlmesi kemiyet ifadeleri ve keyfiyet ifadeleri olmak uumlzere iki temel alt kuumlmeye ayrılmaktadır Guumlnuumlmuumlze gelinceye kadar kemiyet ifadeleri kesinliklerinin kendilerine sagladıgı kolaylık uyarınca yapılan ccedilalışmalarla kendi terminolojisine ulaşıp kendi kısaltma ve işaretleriyle oldukccedila evrensellik kazanmıştır Ancak ccedilok kere duygusallıga varacak oumllccediluumlde kesinlikten uzaklaşan keyfiyet ifadeleri ile ilgili terminoloji ve bu alana ait işaret ve kısaltmalar pek evrensellik kazanmamıştır Dili bir kuumlmeler kuumlmesi olarak ele alan guumlnuumlmuumlz dil bilgisi anlayışı her duumlzeydeki (fonetik fonolojik morfolojik sentaktik semantik vbg) dil oumlgelerini dil bilgisi ulamı dedigimiz kuumlmelere yerleştirmekte ve dil bilgisi kurallarını bu kuumlmeler arasındaki ilişkileri belirlemek uumlzerine kurmaktadır Dil bilgisi kurallarının formuumlllere indirgendigi oumllccediluumlde daha kavranılır oldugu bir gerccedilektir Formuumlllerin oluşturulabilmesi iccedilin de işaret ve kısaltmaların gerekliligi accedilıktır Tuumlrkccedile uumlzerine ccedilalışanlar işaret ve kısaltma konusunda henuumlz ortak bir tutumdan uzaktırlar Bu sebeple burada bu konuda oumlrneklendirerek bir liste oluşturmayı amaccedilladım Umarım ki zamanla yanlışlar duumlzeltilir eksikler tamamlanır ilgililerin kullanabilecegi ortak bir işaret ve kısaltmalar listesi oluşturulur

hellip deg A I U K G hellip Fonolojik transkripsiyonda arkifonemleri 1 goumlsterir Yani deg = oslashv ı i u uuml a e A = a e I = ı i u uuml U = u uuml K = k q g π ğ G = g π ğ hellip vb

1) lsquoYazışma dilirsquonde boşluk aralık 2 2) lsquoKonuşma dilirsquonde susma3

oslash Oslash boş kuumlme minus gerekli oldugu halde minus işaretsiz4 fonem vy monem İşaretsiz minus ilgili bir minus oumlge

Atatuumlrk Uumlniversitesi Tuumlrkiyat Araşt Enst Muumlduumlruuml 1 arkifonem ing archiphonem frn archiphonegraveme alm Archiphonem 2 boşluk aralık ing blanck space frn blanc espace 3 susma ing frn silence alm Stille 4 işaretsiz ing not marked frn non marqueacute alm nicht markiert

4

oplus dolu kuumlme minus gerektiginde minus işaretli olabilir fonem vy monem İşaretli5 minus ilgili bir minus oumlge

lsquohelliphelliprsquo 1) Transliterasyon minus yazı ccedilevirimi minus (oumlrn ldquorL+rdquo rarr lsquo+l[a]rrsquolsquo+l[e]rrsquo laquotrk ccedilokluk ekiraquo vbg) 2) Oumlzel kullanımlı terim vy deyim

ldquohellip ldquohelliphelliprdquo

ldquoxrdquo ldquoxrdquo bir alıntı vy koyuntudur

laquohelliphellipraquo laquoxraquo ldquoxrdquo bir kavramdır (oumlrn laquo kedi raquo laquo gitminus raquo laquo okul [gereccedillerini taşıma] ccedilantası raquo laquo ccedilamaşır [yıkama] makinası raquo vbg)

helliphellip 1) Fonolojik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus ( oumlrn +lAr +lar +ler vbg) 2) Metinden parccedila6

[helliphellip] 1) Fonetik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus (oumlrn [+lar] [+ler] vbg) 2) Accedilıklık getirmek iccedilin eklenmiş işaret vy dil oumlgesi

ǀ ǀ Ses ve hece sınırları (oumlrn |oslasha||tı loslash||dıqoslash| vbg) Ses sınırlarının goumlsterilmesine gerek duyul-madıgında ldquordquo (nokta) hece ldquo|rdquo (dikme) kelime vy lsquomorfemrsquo sınırlarını goumlsterir

hellipminussumhellip hellip+sumhellip

lsquoSoumlzluumlk oumlgelerirsquo ( SOumlg )7 ile lsquodilbilgisi oumlgeleri ( DBOumlg )8 arasında bulundugu var sayılan minus ve uygulamada gerekmedikccedile goumlsterilmeyen minus sınır Eksen ( E )9 (oumlrn gelminus[sum]10 kitap[+sum] vbg)

5 işaretli ing marked frn marqueacute alm markiert 6 metinden parccedila ing syntagm frn syntagme alm Syntagma 7 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme 8 dilbilgisi oumlgesi (DOumlg) ing grammeme 9 eksen ing axis frn axe 10 Bu oumlrnek ve benzerleri guumlnuumlmuumlzde halkın kullanımına sunulan Tuumlrkiyeli Tuumlrkccedilesi

soumlzluumlklerinde ldquogelmekrdquo diger birccedilok bilimsel dizin ve soumlzluumlklerde ise ldquogelminusrdquo şeklinde goumlsterilir

5

helliphellip Oumlgelerce işaretsiz vy eksilti işlemi goumlrmuumlş11 olan vy olabilecek boumllge

helliphelliphelliphellip xy z Oumlgelerine ayrılması lsquoburadarsquo konu dışı helliphelliphellip x ldquoxrdquo saymaca 12 bir oumlgedir (oumlrn goumlminusz

laquo goumlz raquo goumlminusrminus laquo goumlrminus raquo vbg)

helliphelliphellip x ldquoxrdquo konusunda accedilıklayıcı not var bu nota bakınız Yıldız sayısı notun sayfada kaccedilıncı not oldugunu goumlsterir

hellipminushellip+hellip x+y Oumlgelerine lsquoart zamanlırsquo 13 olarak ayrılmış buumltuumlnluumlk (oumlrn goumlminusz sum goumlminusrminus alminussumminusd+ı++yminusd+ı+m gelminussumminusme+li oumllminussumminusuuml+yor+minusmuş+ca+sı+n+a vbg)

hellip+ x+ ldquoxrdquo isim soylu 14 bir oumlgedir (oumlrn goumlz+ goumlz+cuuml+sum+ler+ vbg)

hellipminus xminus ldquoxrdquo fiil soylu 15 bir oumlgedir (oumlrn goumlrminus goumlrminusuumlşminussumminusmeminus vbg)

hellip xhellip ldquoxrdquo isim ya da fiil soylu bir oumlge olarak yorumlanabilir (oumlrn goumlz baş vbg)

+hellip+ +x+ ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+luumlk+ vbg)

+hellipminus +xminus ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+leminus vbg)

minushellip+ minusx+ ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusiş+ vbg)

minushellipminus minusxminus ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusilminus vbg)

xhellip Kelime başında ses vy ses oumlbegi hellipx Kelime sonunda ses vy ses oumlbegi xhellip Kelime iccedilinde hece başında ses vy oumlbegi hellipx Kelime iccedilinde hece sonunda ses vy oumlbegi

11 eksilti işlemi goumlrmuumlş ing elliptical frn elliptique alm elliptisch 12 saymaca uzlaşımsal ing conventional frn conventionnel alm konventionell 13 art zamanlı ing diachronic frn diachronique alm diachronen 14 isim soylu duragan oumlge ing static nominal item 15 fiil soylu devingen oumlge ing dynamic verbal item

6

hellipxhellip Kelime iccedilinde herhangi bir yerde ses vy oumlbegi hellipxminus Fiil sonunda ses vy ses oumlbegi hellipx+ İsim sonunda ses vy ses oumlbegi minusxhellip Fiile getirilen ek başında ses vy oumlbegi +xhellip İsme getirilen ek başında ses vy oumlbegi minus hellip minus Yazılı metin iccedilerisinde artık anlatım okurken

bu kısmı atlayabilirsiniz ( oumlrn minus gerektigin-de minus vbg)

(helliphelliphellip) Yazılı metin iccedilerisinde ikincil adlandırma vy accedilıklama metni

(helliphelliphellip) ((x y) z) Birliktelik sınırı ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo birinci sıradan ldquozrdquo bunların birleşimiyle ikinci sıradan lsquoanlamlı birligirsquo oluşturur (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) vbg

Anlam ilişkisi Tamlayan loz Tamlanan İşlem sırası vy varış ldquoxrdquo ldquoyrdquonin minus belirteni vy niteleyeni minus tamlayanıdır (oumlrn ( bu ( guumlzel ev )) vbg)

|helliphelliphellip| | x y z | Ardışık 16 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo lsquoardışıkrsquotır biribirleriyle sıra degiştiremezler

(oumlrn | ban+a verminussumminusdig+i+n+iz kitab+sum+ı+| |okuminussumminusmuş+minust+u+m| vbg)

Sıra ilişkisi ldquoxrdquo ldquoyrdquoden oumlnce gelir (oumlrn | bir kaccedil | | ev barq | vbg)

rArr

x y

ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin bir oumlgesi olarak yazılır (oumlrn ev rArr İ2 gitminus rArr F1minus vbg)

(x y) Karşılık ldquoxrdquoin karşılıgı ldquoyrdquodir ldquoyrdquo ldquoxrdquo goumlrevini uumlstlenmiştir (oumlrn (HtOumlg (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım))

16 ardışık sıra degiştiremez ing consecutive frn conseacutecutif alm konsekutiv

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 4: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

4

oplus dolu kuumlme minus gerektiginde minus işaretli olabilir fonem vy monem İşaretli5 minus ilgili bir minus oumlge

lsquohelliphelliprsquo 1) Transliterasyon minus yazı ccedilevirimi minus (oumlrn ldquorL+rdquo rarr lsquo+l[a]rrsquolsquo+l[e]rrsquo laquotrk ccedilokluk ekiraquo vbg) 2) Oumlzel kullanımlı terim vy deyim

ldquohellip ldquohelliphelliprdquo

ldquoxrdquo ldquoxrdquo bir alıntı vy koyuntudur

laquohelliphellipraquo laquoxraquo ldquoxrdquo bir kavramdır (oumlrn laquo kedi raquo laquo gitminus raquo laquo okul [gereccedillerini taşıma] ccedilantası raquo laquo ccedilamaşır [yıkama] makinası raquo vbg)

helliphellip 1) Fonolojik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus ( oumlrn +lAr +lar +ler vbg) 2) Metinden parccedila6

[helliphellip] 1) Fonetik transkripsiyon minus yazıya geccedilirme minus (oumlrn [+lar] [+ler] vbg) 2) Accedilıklık getirmek iccedilin eklenmiş işaret vy dil oumlgesi

ǀ ǀ Ses ve hece sınırları (oumlrn |oslasha||tı loslash||dıqoslash| vbg) Ses sınırlarının goumlsterilmesine gerek duyul-madıgında ldquordquo (nokta) hece ldquo|rdquo (dikme) kelime vy lsquomorfemrsquo sınırlarını goumlsterir

hellipminussumhellip hellip+sumhellip

lsquoSoumlzluumlk oumlgelerirsquo ( SOumlg )7 ile lsquodilbilgisi oumlgeleri ( DBOumlg )8 arasında bulundugu var sayılan minus ve uygulamada gerekmedikccedile goumlsterilmeyen minus sınır Eksen ( E )9 (oumlrn gelminus[sum]10 kitap[+sum] vbg)

5 işaretli ing marked frn marqueacute alm markiert 6 metinden parccedila ing syntagm frn syntagme alm Syntagma 7 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme 8 dilbilgisi oumlgesi (DOumlg) ing grammeme 9 eksen ing axis frn axe 10 Bu oumlrnek ve benzerleri guumlnuumlmuumlzde halkın kullanımına sunulan Tuumlrkiyeli Tuumlrkccedilesi

soumlzluumlklerinde ldquogelmekrdquo diger birccedilok bilimsel dizin ve soumlzluumlklerde ise ldquogelminusrdquo şeklinde goumlsterilir

5

helliphellip Oumlgelerce işaretsiz vy eksilti işlemi goumlrmuumlş11 olan vy olabilecek boumllge

helliphelliphelliphellip xy z Oumlgelerine ayrılması lsquoburadarsquo konu dışı helliphelliphellip x ldquoxrdquo saymaca 12 bir oumlgedir (oumlrn goumlminusz

laquo goumlz raquo goumlminusrminus laquo goumlrminus raquo vbg)

helliphelliphellip x ldquoxrdquo konusunda accedilıklayıcı not var bu nota bakınız Yıldız sayısı notun sayfada kaccedilıncı not oldugunu goumlsterir

hellipminushellip+hellip x+y Oumlgelerine lsquoart zamanlırsquo 13 olarak ayrılmış buumltuumlnluumlk (oumlrn goumlminusz sum goumlminusrminus alminussumminusd+ı++yminusd+ı+m gelminussumminusme+li oumllminussumminusuuml+yor+minusmuş+ca+sı+n+a vbg)

hellip+ x+ ldquoxrdquo isim soylu 14 bir oumlgedir (oumlrn goumlz+ goumlz+cuuml+sum+ler+ vbg)

hellipminus xminus ldquoxrdquo fiil soylu 15 bir oumlgedir (oumlrn goumlrminus goumlrminusuumlşminussumminusmeminus vbg)

hellip xhellip ldquoxrdquo isim ya da fiil soylu bir oumlge olarak yorumlanabilir (oumlrn goumlz baş vbg)

+hellip+ +x+ ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+luumlk+ vbg)

+hellipminus +xminus ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+leminus vbg)

minushellip+ minusx+ ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusiş+ vbg)

minushellipminus minusxminus ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusilminus vbg)

xhellip Kelime başında ses vy ses oumlbegi hellipx Kelime sonunda ses vy ses oumlbegi xhellip Kelime iccedilinde hece başında ses vy oumlbegi hellipx Kelime iccedilinde hece sonunda ses vy oumlbegi

11 eksilti işlemi goumlrmuumlş ing elliptical frn elliptique alm elliptisch 12 saymaca uzlaşımsal ing conventional frn conventionnel alm konventionell 13 art zamanlı ing diachronic frn diachronique alm diachronen 14 isim soylu duragan oumlge ing static nominal item 15 fiil soylu devingen oumlge ing dynamic verbal item

6

hellipxhellip Kelime iccedilinde herhangi bir yerde ses vy oumlbegi hellipxminus Fiil sonunda ses vy ses oumlbegi hellipx+ İsim sonunda ses vy ses oumlbegi minusxhellip Fiile getirilen ek başında ses vy oumlbegi +xhellip İsme getirilen ek başında ses vy oumlbegi minus hellip minus Yazılı metin iccedilerisinde artık anlatım okurken

bu kısmı atlayabilirsiniz ( oumlrn minus gerektigin-de minus vbg)

(helliphelliphellip) Yazılı metin iccedilerisinde ikincil adlandırma vy accedilıklama metni

(helliphelliphellip) ((x y) z) Birliktelik sınırı ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo birinci sıradan ldquozrdquo bunların birleşimiyle ikinci sıradan lsquoanlamlı birligirsquo oluşturur (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) vbg

Anlam ilişkisi Tamlayan loz Tamlanan İşlem sırası vy varış ldquoxrdquo ldquoyrdquonin minus belirteni vy niteleyeni minus tamlayanıdır (oumlrn ( bu ( guumlzel ev )) vbg)

|helliphelliphellip| | x y z | Ardışık 16 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo lsquoardışıkrsquotır biribirleriyle sıra degiştiremezler

(oumlrn | ban+a verminussumminusdig+i+n+iz kitab+sum+ı+| |okuminussumminusmuş+minust+u+m| vbg)

Sıra ilişkisi ldquoxrdquo ldquoyrdquoden oumlnce gelir (oumlrn | bir kaccedil | | ev barq | vbg)

rArr

x y

ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin bir oumlgesi olarak yazılır (oumlrn ev rArr İ2 gitminus rArr F1minus vbg)

(x y) Karşılık ldquoxrdquoin karşılıgı ldquoyrdquodir ldquoyrdquo ldquoxrdquo goumlrevini uumlstlenmiştir (oumlrn (HtOumlg (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım))

16 ardışık sıra degiştiremez ing consecutive frn conseacutecutif alm konsekutiv

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 5: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

5

helliphellip Oumlgelerce işaretsiz vy eksilti işlemi goumlrmuumlş11 olan vy olabilecek boumllge

helliphelliphelliphellip xy z Oumlgelerine ayrılması lsquoburadarsquo konu dışı helliphelliphellip x ldquoxrdquo saymaca 12 bir oumlgedir (oumlrn goumlminusz

laquo goumlz raquo goumlminusrminus laquo goumlrminus raquo vbg)

helliphelliphellip x ldquoxrdquo konusunda accedilıklayıcı not var bu nota bakınız Yıldız sayısı notun sayfada kaccedilıncı not oldugunu goumlsterir

hellipminushellip+hellip x+y Oumlgelerine lsquoart zamanlırsquo 13 olarak ayrılmış buumltuumlnluumlk (oumlrn goumlminusz sum goumlminusrminus alminussumminusd+ı++yminusd+ı+m gelminussumminusme+li oumllminussumminusuuml+yor+minusmuş+ca+sı+n+a vbg)

hellip+ x+ ldquoxrdquo isim soylu 14 bir oumlgedir (oumlrn goumlz+ goumlz+cuuml+sum+ler+ vbg)

hellipminus xminus ldquoxrdquo fiil soylu 15 bir oumlgedir (oumlrn goumlrminus goumlrminusuumlşminussumminusmeminus vbg)

hellip xhellip ldquoxrdquo isim ya da fiil soylu bir oumlge olarak yorumlanabilir (oumlrn goumlz baş vbg)

+hellip+ +x+ ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+luumlk+ vbg)

+hellipminus +xminus ldquoxrdquo isim soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn goumlz+leminus vbg)

minushellip+ minusx+ ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden isim soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusiş+ vbg)

minushellipminus minusxminus ldquoxrdquo fiil soylu oumlgelerden fiil soylu oumlgeler oluşturur (oumlrn gidminusilminus vbg)

xhellip Kelime başında ses vy ses oumlbegi hellipx Kelime sonunda ses vy ses oumlbegi xhellip Kelime iccedilinde hece başında ses vy oumlbegi hellipx Kelime iccedilinde hece sonunda ses vy oumlbegi

11 eksilti işlemi goumlrmuumlş ing elliptical frn elliptique alm elliptisch 12 saymaca uzlaşımsal ing conventional frn conventionnel alm konventionell 13 art zamanlı ing diachronic frn diachronique alm diachronen 14 isim soylu duragan oumlge ing static nominal item 15 fiil soylu devingen oumlge ing dynamic verbal item

6

hellipxhellip Kelime iccedilinde herhangi bir yerde ses vy oumlbegi hellipxminus Fiil sonunda ses vy ses oumlbegi hellipx+ İsim sonunda ses vy ses oumlbegi minusxhellip Fiile getirilen ek başında ses vy oumlbegi +xhellip İsme getirilen ek başında ses vy oumlbegi minus hellip minus Yazılı metin iccedilerisinde artık anlatım okurken

bu kısmı atlayabilirsiniz ( oumlrn minus gerektigin-de minus vbg)

(helliphelliphellip) Yazılı metin iccedilerisinde ikincil adlandırma vy accedilıklama metni

(helliphelliphellip) ((x y) z) Birliktelik sınırı ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo birinci sıradan ldquozrdquo bunların birleşimiyle ikinci sıradan lsquoanlamlı birligirsquo oluşturur (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) vbg

Anlam ilişkisi Tamlayan loz Tamlanan İşlem sırası vy varış ldquoxrdquo ldquoyrdquonin minus belirteni vy niteleyeni minus tamlayanıdır (oumlrn ( bu ( guumlzel ev )) vbg)

|helliphelliphellip| | x y z | Ardışık 16 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo lsquoardışıkrsquotır biribirleriyle sıra degiştiremezler

(oumlrn | ban+a verminussumminusdig+i+n+iz kitab+sum+ı+| |okuminussumminusmuş+minust+u+m| vbg)

Sıra ilişkisi ldquoxrdquo ldquoyrdquoden oumlnce gelir (oumlrn | bir kaccedil | | ev barq | vbg)

rArr

x y

ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin bir oumlgesi olarak yazılır (oumlrn ev rArr İ2 gitminus rArr F1minus vbg)

(x y) Karşılık ldquoxrdquoin karşılıgı ldquoyrdquodir ldquoyrdquo ldquoxrdquo goumlrevini uumlstlenmiştir (oumlrn (HtOumlg (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım))

16 ardışık sıra degiştiremez ing consecutive frn conseacutecutif alm konsekutiv

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 6: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

6

hellipxhellip Kelime iccedilinde herhangi bir yerde ses vy oumlbegi hellipxminus Fiil sonunda ses vy ses oumlbegi hellipx+ İsim sonunda ses vy ses oumlbegi minusxhellip Fiile getirilen ek başında ses vy oumlbegi +xhellip İsme getirilen ek başında ses vy oumlbegi minus hellip minus Yazılı metin iccedilerisinde artık anlatım okurken

bu kısmı atlayabilirsiniz ( oumlrn minus gerektigin-de minus vbg)

(helliphelliphellip) Yazılı metin iccedilerisinde ikincil adlandırma vy accedilıklama metni

(helliphelliphellip) ((x y) z) Birliktelik sınırı ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo birinci sıradan ldquozrdquo bunların birleşimiyle ikinci sıradan lsquoanlamlı birligirsquo oluşturur (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) vbg

Anlam ilişkisi Tamlayan loz Tamlanan İşlem sırası vy varış ldquoxrdquo ldquoyrdquonin minus belirteni vy niteleyeni minus tamlayanıdır (oumlrn ( bu ( guumlzel ev )) vbg)

|helliphelliphellip| | x y z | Ardışık 16 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo lsquoardışıkrsquotır biribirleriyle sıra degiştiremezler

(oumlrn | ban+a verminussumminusdig+i+n+iz kitab+sum+ı+| |okuminussumminusmuş+minust+u+m| vbg)

Sıra ilişkisi ldquoxrdquo ldquoyrdquoden oumlnce gelir (oumlrn | bir kaccedil | | ev barq | vbg)

rArr

x y

ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin bir oumlgesi olarak yazılır (oumlrn ev rArr İ2 gitminus rArr F1minus vbg)

(x y) Karşılık ldquoxrdquoin karşılıgı ldquoyrdquodir ldquoyrdquo ldquoxrdquo goumlrevini uumlstlenmiştir (oumlrn (HtOumlg (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım))

16 ardışık sıra degiştiremez ing consecutive frn conseacutecutif alm konsekutiv

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 7: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

7

Etiket 17 ldquoXrdquo bu etiketle taşınabilir vy taşınacaktır

helliphelliphellip y x z Dizimsel baglam18 ldquoyrdquo ve ldquozrdquo ldquoxrdquoin lsquodizimsel baglamrsquoını oluşturur (oumlrn ccedilocuk bu ev vbg)

hellip ~ hellip x ~ y Geccedilerlilik ldquoxrdquo vy ldquoyrdquo her ikisi de geccedilerlidir ikisinden biri seccedililmelidir (oumlrn mektup yollaminus ~ mektup goumlnderminus q ~ hellip asymp ~ laquo vbg)

hellip hellip x y Oumlrnekseme ldquoxrdquo ldquoyrdquoye oumlrneksenmiştir (oumlrn kiccedilik gt kuumlccediluumlk buumlyuumlk vbg)

hellip gt hellip x gt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquobuumlyuumlkrsquo olmalı

hellip lt hellip x lt y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoden lsquokuumlccediluumlkrsquo olmalı

hellip gt hellip hellip lt hellip

x gt y y lt x

Etimolojik gelişme vy nisbet ldquoyrdquo ldquoxrdquoten lsquodogmuşrsquotur ldquoxrdquo ldquoyrdquoden lsquooumlncersquodir vy lsquooumlncersquo olması gerekir

hellip hellip v x y v19 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo hellip hellip vy x y ve ya ya da20 ldquoxrdquo ve ya ya da ldquoyrdquo hellip sum hellip x sum y Karşı21 ldquoxrdquo ldquoyrdquoe karşıdır karşı karşısında

(versus) (oumlrn gelminussumminusoslashminusir sum gelminussumminusmeminusz vbg)

hellip ne hellip x ne y Karşılık ldquoxrdquo ldquoyrdquoye karşılıktır ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile temsil edilir (oumlrn trk kapı[+oslash][+sı] ne frn [Oslash][la] porte vbg)

hellip $ hellip x $ y Yaklaşık eşdegerlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yaklaşık eşdegerdir belli şartlarda ldquoxrdquo ldquoyrdquo yerine kullanılır (oumlrn postalaminus $ [posta ile] goumlnderminus ~ [posta ile] yollaminus vbg)

17 etiket ing label frn eacutetiquette 18 dizimsel baglam ing syntagmatic context frn contexte syntagmatique alm

syntagmatischen Zusammenhang 19 v ing and 20 vy ing or 21 karşı karşıt ing versus frn contre

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 8: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

8

hellip equiv hellip x equiv y Denklik ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile lsquodenkrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo degildir Ancak ldquoxrdquo ldquoyrdquonin yerine konulabilir (oumlrn oumlzguumlrluumlk ordm huumlrriyet vbg)

hellip asymp hellip x asymp y Yakın anlamlılık ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak kabul edilebilir (oumlrn gitmeyi duumlşuumlnuumlyorum asymp gitmek istiyorum vbg )

hellip = hellip x = y Sayısal ifade lsquoxrsquo lsquoyrsquoye lsquoeşitrsquo olmalı hellip = hellip x = y Denklik eş anlamlılık vy goumlrevlilik ldquoxrdquo ldquoyrdquo

ile lsquoeşitrsquotir ldquoxrdquo ldquoyrdquo demektir (oumlrn STT +lAr = SAT lAr vbg)

hellip ne hellip x ne y Anlamca karşıtrsquo vy lsquoaykırı ldquoxrdquo ldquoyrdquonin lsquokarşıtrsquo lsquoaykırırsquo anlamlısıdır (oumlrn gelir ne gider iyi ne koumltuuml vbg)

hellip Ucirc hellip x Ucirc y ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kurallı olarak biri digerine doumlnuumlşebilir (oumlrn ben+ Ucirc ban+ +dır Ucirc +dir Ucirc +dur Ucirc +duumlr Ucirc +tır Ucirc +tuumlr minusar Ucirc minuser Ucirc minusdegr Ucirc minusz Ucirc minusoslash+ ccedilocugu goumlrduumlm Ucirc goumlrduumlguumlm ccedilocuk vbg)

THORN x THORN y Anlamına gelir olur vy boumlyle goumlsterilebilir ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak yazılır (oumlrn (bu (kuumlccediluumlk ev)) THORN İ1 vbg)

rarr β rarr b Yazı ccedilevrimi (oumlrn osm lsquo rLdlG rsquo rarr ytccedil lsquo g[e]ld[i]l[e]r rsquo lsquo rLdLwG rsquo rarr lsquo guumlld[uuml]-l[e]r rsquo vbg)

reg x reg y Accedilılma accedilıklanma vy ccediloumlzuumllme ccediloumlzuumlmlen-me ldquoxrdquo ldquoyrdquo olarak ccediloumlzuumlmlenir

rarr lsquoxrsquorarrlsquoyrsquo den tuumlrer lsquoxrsquoden lsquoyrsquo tuumlrer

∙∙∙reg Yaklaşıkrdquo vy konu dışı ilişki

hellip hellip hellip x y z Kuumlme22 ldquoxrdquo ldquoyrdquo ve ldquozrdquo aynı lsquoparadigmatik kuumlmersquonin oumlgeleridir

Ccedil Kesişim23

22 paradigmatik kuumlme ing paradigmatic set frn ensemble paradigmatique 23 kesişim ing intersection

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 9: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

9

Egrave Birleşim24 Icirc x Icirc y lsquoOumlgesirsquodir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesidir 25 Iuml x Iuml y lsquoOumlgesirsquo degildir ldquoxrdquo ldquoyrdquo kuumlmesinin oumlgesi

degildir26 hellip[hellip]hellip x [y] z ldquoyrdquo aslında lsquoeksikrsquotir vy lsquoişaretli degilrsquodir

lsquogerektiginde konur vy bulunurrsquo accedilıklık getirmek uumlzere eklenmiştir (oumlrn osm ldquorBrdquo rarr ytccedil lsquob[i]rrsquo vbg)

hellip‿hellip x‿y ldquoxrdquo ldquoyrdquoye ulanır ya da bitişik yazılır (oumlrn zann‿etminus and‿iccedilminus bir‿adam kuumll‿bastı (kuumllbastı) hanım‿eli (hanımeli) vbg)

macr x macr y

ldquoxrdquo gelişme sonucu ldquoyrdquo olur (oumlrn etccedil edguuml gt STT iyoslashi laquoiyiraquo vbg)

loz x loz y ldquoxrdquo birleşme sonucu ldquoyrdquoye doumlnuumlşuumlr

(oumlrn hellipt loz dhellip git= Ucirc gidminussumminuser vbg)

lozdivide

x y loz divide

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile yer vy sıra degiştirir27 (oumlrn

topraq gt torpaasymp vbg lozdivide

raquo laquo

raquo laquo x y

buumlzuumlşme28 ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo buumlzuumlşuumlr

raquo laquo

(oumlrn turminusur gt +dIr vbg)

24 birleşim ing union 25 hellip kuumlmesinin oumlgesi ing element of 26 hellip kuumlmesinin oumlgesi degil ing not an element of 27 yer vy sıra degiştirme frn metathegravese permutation 28 buumlzuumlşme frn contraction

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 10: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

10

iquestmdashordm poundmdashcent

iquestmdashordm

x y

benzeşme29

ldquoxrdquoldquoyrdquoyi kendisine benzetir (oumlrn ben gt men vbg)

iquest∆ordm pound∆cent

iquest∆ordm

x y

benzerligini bozma30 ldquoxrdquoldquoyrdquo ile olan benzerligini bozar (oumlrn attar gt aqtar vbg)

xy ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile birleşir vy kaynaşır (oumlrn ng loz ntilde tş loz ccedil nd vbg)

shy

y z

shy

x

ldquoxrdquo ldquoyrdquo ile ldquozrdquo arasına girer vy arasında tuumlrer (oumlrn ortaoslashca gt ortanca ldquoortancardquo

lt orta+sum+[sı]+n++ca () lt frn hortensia vbg)

|hellip laquo hellip| |x laquo y| Soumlz konusu oumlge ldquoxrdquo ve ldquoyrdquo kesimleri boumllgeleri de dahil ldquoxrdquo ile ldquoyrdquo arasındaki kesimde boumllgede yer alır (oumlrn 2 aşamada seslerin ccedilıkakları |ccedilift dudak laquo diş dudak| |diş laquo diş eti| |oumln damak laquo orta damak| |art damak laquo gırtlak| hellip vbg)

sum

lsquotoplamrsquo31 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin toplamı

prod

lsquoccedilarpımrsquo32 i = 1rsquoden nrsquoye kadar ldquoxrdquolerin ccedilarpımı

n lsquofaktoumlriyelrsquo hesabı33 1rsquoden nrsquoye kadar sayıların ccedilarpımı

I I(E) ldquoErdquo olayının lsquobilişimsel degerrsquoi34

29 benzeşme frn assimilation 30 benzerligini bozma frn dissimilation 31 toplam (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin toplamı) ing n-arity summation 32 ccedilarpma (oumlzel ilişki iccedilinde olan oumlgelerin ccedilarpımı) ing n-arity product 33 faktoumlriyel hesabı ing factorial frn factoriel

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 11: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

11

I(MB) lsquoAnlamlı birlikteliklerirsquonin lsquosıra degiştirmersquo- siyle ilgili lsquobilişimsel degerrsquoi

P P(E) ldquo E rdquo olayının gerccedilekleşme ihtimali

Sonuccedillar n = 2 iccedilin BIT n = 10 iccedilin HARTLEY

n = e iccedilin NAT olarak elde edilir Yaygın olarak ldquoBITrdquo kullanılır

34 bilişimsel deger enformatif deger ing informative value frn valeur informative

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 12: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

12

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ İLE İLGİLİ KISALTMALAR

_+tFminus Tasviri Fiil eki (oumlrn gelminussumminuse_+bilminussumhellip verminussumminusi_+verminussumhellip duumlşuumlnminussumminuse_+durminussumhellip uyuminussumminusya_+kalminussumhellip hellip vb)

_+yFminus İsimden Fiil yapan Yardımcı Fiil (oumlrn adam+oslash_+olminussumhellip hasta+oslash_+etminussumhellip huy+oslash_+edminusinminussumhellip namaz+oslash_+ kılminussumhellip dert+oslash_+ey+leminussumhellip yol+oslash_+yapminussumhellip vb)

minusblz bulunulan ( şimdiki ) zaman lsquofilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusblz+ )

minusfgi lsquokalıcı fiilrsquolerden (Fminus) ve lsquofiil deyimlerirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+)

minusg GDB zarf-fiil gerundium eki minusgccedilz geccedilmiş zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo

( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusgccedilz+ )

minusgi+ lsquofiil deyimirsquoinden (FDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo (FGİ+ rArr Gİ+) ( GDB minusm+ mastar infinitif minusp partisip sıfat-fiil minusg gerundium zarf-fiil ekleri )

minusglz gelecek zaman lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minusglz+ )

minushrz her zaman ( geniş zaman ) lsquofiilden geccedilici isim eki edatırsquo ( minusfgi+ rArr minusgi+ = minushrz+ )

minusism lsquofiilrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali ( GDB lsquoisim-fiil (mastar (isim-fiil) partisip (sıfat-fiil) gerundium (zarf-fiil) )

minusm+ GDB (fiilden yapılmış) isim-fiil eki minusnfminus lsquofiil tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan fiil halirsquo minus eki

minusnfminus = minusoslashminus minusnn nitelenen fiil hali minusnn = minusm minusny niteleyen fiil hali minus lsquozarf-fiil (gerundium) halirsquo minus minusny =

minusp minusg

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 13: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

13

minusp GDB sıfat-fiil partisip eki minussft lsquofiilrsquoin tamlayan lsquosıfat-fiil (partisip)rsquo hali minusszl soumlzluumlk hali minustbminus fiil tabanı minustnn tamlanan hali minustyn tamlayan hali minuszrf lsquofiilrsquoin tamlayan lsquozarf-fiil (gerundium)rsquo hali hellip+sum+km+hellip İsim Tabanı35 (kemiyet nicelik) eki

Genel isim tabanı +ign = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Tekil isim tabanı +itk = hellip+sum+oslash+hellip hellip+sum+hellip

Ccedilogul isim tabanı +iccedilk = hellip+sum+lAr+hellip

(oumlrn ev+sum+oslash ev+sum+ler ev+sum+oslash hellip vb) hellip+fminussum İsimden Fiil yapan ek (oumlrn gerek+oslashminussumhellip

baş+laminussumhellip boş+aminussumhellip boş+laminussumhellip yaş+arminussumhellip boş+aminuslminussumhellip goumlz+eminustminussumhellip az+ı+m+saminussumhellip vb)

hellip+i+sum İsimden İsim yapan ek (oumlrn goumlminusz+oslashsumhellip tuz+luk+sumhellip boya+cı+sumhellip yavru+ca+k+sumhellip din+da+ş+sumhellip hakim+iyet+sumhellip dahil+iye+sumhellip tazmin+at+sumhellip guumll+istan+sumhellip iyi+sum tuz+lu+sumhellip kış+lık+sumhellip bilminusgi+siz+sumhellip ulus+al+sumhellip kır+sal+sumhellip iki+nci+sumhellip iki+z+sumhellip on+lu+sumhellip altı+şar+sumhellip ev+de+ki+sumhellip azim+kacircr+sumhellip dahil+icirc+sumhellip vb)

hellipminussum+e Emir eki (oumlrn gelminussum+oslash lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussumminusmeminus+oslash lt gelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslash gelminussum+oslash sen e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen e gelminussum+oslash sen oslashiz e lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash sen oslashiz e gelminussum+in lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslash oslash gelminussum+inoslashiz lt gelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+in oslash oslashiz oslash gelminussum+sin lt ldquogelminussumminusoslash minusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo

35 isim tabanı ing nominal basis frn base nominale

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 14: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

14

[deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sin ( Gelmesini soumlyle ona sen)rsquo

gelminussumminusmeminus+sin lt ldquogelminussumminusmeminusoslash+oslashminusoslash+oslash oslash oslashrdquo [deminussum+oslash o+n+a] sin (ldquoGemel rdquo de ona sen) ya da lsquogelminussumminusmeminusme+si+n+i soumlyleminussum+oslash o+n+a] sen (Gelmemesini soumlyle ona sen)rsquo vb)

hellipminussumminusfeminushellip Fiil Tabanı36 (keyfiyet nitelik) eki Yansız fiil tabanı minusfysminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimli fiil tabanı minusfelminus = hellipminussumminusoslashminushellip hellipminussumminushellip

Edimsiz fiil tabanı minusfesminus = hellipminussumminusmAminushellip

(oumlrn okuminussumminusoslashminushellip okuminustminussumminusmaminushellip az+ımsaminussumminusoslashhellip az+ımsaminussumminusmaminushellip hellip vb)

hellipminusfminussumhellip

Fiilden fiil yapan ek (oumlrn goumlrminusoslashminussumhellip goumlrminusuumlşminussum duumlşminusuumlrminussum araminusnminussum accedilminustırminussum akminusıtminussum goumlrminusuumlşminustuumlrminustminussum hellip vb)

hellipminusi+sumhellip Fiilden İsim yapan ek (oumlrn tatminusoslash+sumhellip kazminusma+sumhellip biccedilminusme+sumhellip yeminusmek+sumhellip kayminusık+sumhellip yazminusı+sumhellip bakminusım+sumhellip bıccedilminuskı+sumhellip biccedilminuski+sumhellip gezminusinminusti+sumhellip ekminusin+sumhellip bıkminuskın+sumhellip germinusgin+sumhellip yakminusacak+sumhellip ccedilalışminuskan+sumhellip yıkminusılminusgan+sumhellip yazminusar+sumhellip tuumlkenminusmeminusz+sumhellip yatminusay+sumhellip iyi+oslash+sumhellip iyi+ce+sumhellip asl+en+sumhellip vb)

hellipminuskp+hellip Kip eki hellipminuskpz[aman] Zaman kipi ekleri (bildirme (muzari) kipi (minuskpm) =

minusoslash+ emir (minuskpe) = minusoslash+ ) anlatım (hikacircye) kipi (minuskph) = minusd+ soumlylenti (rivayet) kipi (minuskpr) = minusmIş+ koşul (şart) kipi (minuskpş) = minussA+ (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusoslash+um guumlzel+sum+oslashminusoslash+im okuminussumminusoslash++oslashminusoslash+oslash okuminussumminusyor++oslashminusd+u+n guumlzel+sum+oslashminusd+i+n okuminussumminusr++oslashminusmuş+oslash guumlzel+sum+oslashminusmiş+oslash okuminussumminusmaminusyacak++oslashminussa+m guumlzel+sum+oslashminusse+m hellip vb)

[ FDminus]minusg Zarf-Fiil 37 geccedilici isim eki (oumlrn bilminussumminuserek+oslash

36 fiil tabanı ing verbal basis frn base verbale

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 15: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

15

bilminussumminusmeminusyerek+oslash okuminussumminusyup+oslash [yazminus] goumlrminussumminusmeminusyince+oslash [şaşırminus] gidminussumminuse+li+oslash goumlrminussumminuse+oslash goumlrminussumminuse+oslash [oumlgrenminus] gelminussumminuse [bilminus] gelminussumminusmeminusyi [verminus] anlaminussumminusmaminusoslash+dan anlaminussumminusma++dan hellip vb)

[ FDminus]minusm İsim-Fiil 38 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusma+hellip kazminussumminusma+hellip gelminussumminusme+k+hellip gelminussumminusiş+hellip gelminussumminusmeminusyiş+hellip bilminussumminusmeminusme+k+hellip bilminussumminusse++k yazminussumminusmaminusd+ı++m hellip vb)

[ FDminus]minusp Sıfat-Fiil 39 geccedilici isim eki (oumlrn okuminussumminusyan+oslash tanıminussumminusd+ı+k+oslash ccedilizminussumminusmiş++oslashminusmiş+oslash başlaminussumminusr++oslashminusoslash+sın gidminussumminusi+yor++oslashminusoslash+um gitminussumminusmeminusme+li++oslashminusoslash+sin hellip vb)

[ İ+]+is İsim hali eki (oumlrn ev+sum+oslash+ hellip vb) [ İ+]+sf Sıfat hali eki (oumlrn ev+sum+li+oslash hellip vb) [ İ+]+zr Zarf hali eki (oumlrn ev+sum+ci+oslash hellip vb) [+eminus]minusp lsquoEk-fiilin sıfat-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusr+oslash_+olminussumminusan+oslash

adam+sumhellip $ okuminussumminusyan+oslash adam+sumhellip okuminussumminusmaminusmış+oslash_+olminussumminusan+oslash adam+sumhellip $ okuminussumminusmaminusmış+oslash adam+sumhellip vb)

+ayr ayrılma hali +bgl baglaccedil hali +blm bulunma hali +bln belirtilen hali +brb beraberlik hali +bt belirten hali eki ( +oslash+Intilde +n+Intilde ) +btn belirten hali +c lsquoİhtimal vurgulamarsquo eki 40 (+DIr) (oumlrn [ben+oslash]

guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+oslash sum [belki de ben+oslash] guumlzel+oslash degil_iminusmiş+im+dir hava+oslash guumlzel+oslash degil_iminusmiş+oslash+oslash hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+oslash sum hava+oslash guumlzel+oslash_oslashminusoslash+oslash+dir [belki de sen+oslash]

37 zarf-fiil ulaccedil ing gerund frn geacuterondif alm Gerundium 38 isim-fiil eylemlik mastar ing infinitive frn infinitif alm Infinitiv 39 sıfat-fiil ortaccedil ing participle frn participe alm Partizip 40 ihtimal vurgulama eki koşaccedil ing copula frn copule alm kopula

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 16: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

16

ccedilalışminussumminusmış+oslash_oslashminusoslash+sın+dır hellip vb) +cdouml cuumlmle dışı oumlge hali +ccedilkm ccedilıkma hali +eminus lsquoEk-fiilrsquo (yuumlklem fiili oluşturucusu osm cevher fiili41 ytccedil

ekeylem etccedil +erminus gt +irminus gt STT +iminus gt +oslashminus gt +yminus ayrıca bazı hallerde ldquoolminus (lt etccedil bolminus)rdquo ve ldquobulunminusrdquo fiillerinin de bu goumlrevi yuumlklendigi goumlruumlluumlr)

+eminusg lsquoEk-fiilin zarf-fiilirsquo (oumlrn okuminussumminusyor++oslashminusken yorgun+oslash degil++oslashminusken yorgun+oslash olminussumminusunca hellip $ yorgun+sum oslash++oslashminusken vb)

+ekl eklik hali +g Tuumlr 42 (frn genre) eki (eril dişil yansız hellip vb) (oumlrn

oumlgreminusnminus+ci+sum+oslash (frn eacutetudiant+sum+oslash sum eacutetudiant+sum+e) ccedilocuk+sum+oslash kurt+sum+oslash kitap+sum+oslash vb)

+gi+ lsquoisim deyimirsquoinden ( İD+ ) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ ) (GDB +is+ isim +sf sıfat +zr zarf ekleri)

+grc goumlrece hali +he İsim Hal eki +htp hitap hali +i+ lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlanan isim ( İ+ )halirsquo

+igi lsquokalıcı isimrsquolerden (İ) ve lsquoisim deyimlerirsquoinden (İDminus) lsquogeccedilici isimrsquo yapan lsquoekrsquo ( İGİ+ rArr Gİ+ )

+ilg ilgi hali +is lsquoisimrsquoin tamlanan lsquoisimrsquo hali (GDB lsquoisim sıfat zarf ) +iy İyelik hali ekleri lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquoiyersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek ( +şh+ilg ) +iy-0 = +oslash+ ( lt oslash+oslash+oslash ) (iyesi belirsiz) +iy-11 = +m+ ( lt b+n+im )

41 cevher fiili ing substantive verb frn verbe substantif 42 keyfiyet ing genre frn genre alm Genre

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 17: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

17

+iy-12 = +m+Iz+ ( lt b+z+im ) +iy-21 = +ntilde+ ( lt s+n+intilde ) +iy-22 = +ntilde+Iz+ ( lt s+z+intilde ) +iy-3 = +oslash+ +ntilde+ ( lt oslash+n+Intilde )

+iye lsquoiyelikrsquo hali +nc niceleyen isim hali minus lsquosıfat halirsquo minus +nc = +sf +zr +ncn nicelenen hali +ncy niceleyen hali +ni+ lsquoisim tamlanan tabanı ekirsquo minus vy lsquotamlanan isim halirsquo minus

eki +ni+ = +oslash+ +sI+ +nn nitelenen isim hali +nn = +i +nsn nesne hali eki +ntn nitelenen hali +nty niteleyen hali +ny niteleyen isim hali eki minus vy lsquosıfat hali eki ( +sf ) zarf hali

ekirsquo ( +zr ) minus +ny = +sf +zr +oumlzn oumlzne hali eki +s lsquofiil deyimirsquonden ( FDminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İD+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan sıfat ( S ) halirsquo +sf sıfat hali eki +sft lsquoisimrsquoin tamlayan lsquosıfatrsquo hali +snr sınırlama hali +ssl seslenme hali +szl soumlzluumlk hali +ş Kişi (Şahıs) eki lsquogenel belirleyicirsquo olarak lsquooumlznersquo olan

lsquovarlıkrsquoı işaret eden ek (+ş+k +ş11 (konuşan tek) = +yIm +ordmm +ş12 (konuşan ccedilok) = +yIz +lIm +ordmk +ş21 (dinleyen tek) = +sIn +ordmntilde +oslash +ş22 (dinleyen ccedilok) = +sIn+Iz +˚ntilde+Iz +ş3 (hakkında konuşulan) = +oslash )

+şh ekleşmiş şahıs zamiri +tb+ İsim tabanı

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 18: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

18

+tflminus tamlanan lsquofiilrsquo hali +tis tamlanan lsquoisimrsquo hali +tm Tuumlmleccedil hali ( Tmccedil ) eki +tmccedil tuumlmleccedil hali +tnn tamlanan hali +tsf tamlanan lsquosıfatrsquo hali +tyn tamlayan hali +tzr tamlanan lsquozarfrsquo hali +vrl varlık hali +vrm varma hali verme hali +vst vasıta hali +yi yuumlklem ismi hali eki +yis yuumlklem ismi hali +ykl yokluk hali +ykl yuumlklem hali +ykş yaklaşma hali +yns yansız hali +ypl yapılma hali +zr zarf hali eki +zr lsquofiil deyimirsquonden ( Fminus ) vy lsquoisim deyimirsquonden ( İ+ )

yapılmış lsquogeccedilici isimrsquoin ( Gİ+ ) lsquotamlayan zarf ( Z ) halirsquo eki

+zrf lsquokılışrsquoı (fiil)rsquo vy lsquooluşrsquou (sıfat) tamlayan lsquozarfrsquo hali ∓ ccedile ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg)43 olarak lsquoccedilekim ekirsquo44 ∓ e ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoekrsquo45 ∓ ye ∓ Dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) olarak lsquoyapım ekirsquo46 ∓gb Genel belileyici ek Ccedilekim ekleri ve edatlar

43 dilbilgisi oumlgesi (DBOumlg) ing grammeme frn grammegraveme 44 ccedilekim eki ing inflectional suffix frn suffixe inflexionnel 45 ek takı ing suffix particle frn suffixe particule alm Suffix Partikel 46 yapım eki ing derivational suffix frn suffixe deacuterivationnel

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 19: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

19

∓gn Genel niteleyici ek Yapım ekleri ve edatları hellipCcedil Ccedilekirdegi47 lsquotamlayanrsquolarıdan soyutlanmış lsquotamlananrsquo

(oumlrn SOumlgCcedil TAM+laminusnminussumminusan (lt TAM+sum ) TmCcedil tam+laminussumminusma CcedilEKİRDEK+sum+ler+i (lt CcedilEKİRDEK+sum ) bizim ccedilıkmaz SOKAK+sum+ı+mız+da (lt SOKAK+sum ) sokakta OYNAminussumminusyan (lt OYNAminussum ) top OYNAminussumminusmak+ta (lt OYNAminussum ) CCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun CAM+sum+ı+n+ı KIRminussumminusmış++lar (lt CcedilOCcedilUK+sum CAM+sum KIRminussum ) vb

OumlCcedil Sokakta top oynayan CcedilOCUK+sum+lar komşunun camını kırdılar (lt CcedilOCcedilUK+sum ) vb

YCcedil Sokakta top oynayan ccedilocuklar komşunun camını [cam+oslash] KIRminussumminusoslashminusd+ı++oslashminusoslash+oslash+lar (lt KIRminussum ) hellip vb)

hellipOumlb Oumlbegi48 Bk hellipT (oumlrn AOumlb Anlamlı Oumlbegi Accedilıklayıcı Oumlbegi HtOumlb Hitap Oumlbegi OumlzOumlb Oumlzne Oumlbegi YkOumlb Yuumlklem Oumlbegi TccedilOumlb Tuumlmleccedil Oumlbegi vb Her lsquooumlbekrsquote aynı dizi oumlgesinden bir vy daha ccedilogu yer

47 ccedilekirdek ing kernel frn noyau 48 oumlbek ing group frn groupe

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 20: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

20

alabilir (oumlrn

(HtOumlb (HtTk (Ht Arkadaşlar))) [Siz] buraya gelin (HtOumlb (HtTk1 (Ht1 Sayın meslektaşlarım)) (HtTk2 (Ht2 sevgili oumlgrencilerim))) oumlnce hepinize ldquohoş geldinizrdquo diyor soumlzlerime başlıyorum (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Ali))) ders ccedilalışıyor (OumlzOumlb (OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar))) komşunun camını kırdılar

(OumlzOumlb (OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma))) bahccedilede geziniyor

Ccedilocuklar (YkOumlb (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash]))

(YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ] (YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)))

Sokakta top oynayan ccedilocuklar (TccedilOumlb (TccedilTk (Nsn yolumu))) kesti [Siz] (TccedilOumlb (TccedilTk1 (Muumlşteri (Nsn1 dosyalarını))) (TccedilTk2 (adres (Ns12 defterlerini))) [ ve ] (TccedilTk3 (ortada bırakılmış (Ns13 kitapları)))) yerlerine koydunuz mu vb)

hellipOumlg hellip Oumlge hellip Oumlgesi (oumlrn CDOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı Oumlge CİOumlg lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili Oumlge HtOumlg Hitap Oumlgesi

hellipTk Takımı birlikteligi 49 Bk hellipOumlb (oumlrn (HtTk (Ht Ccedilocuklar)) [Siz] buraya gelin

49 takım ing set frn ensemble birliktelik ing cooccurrence

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 21: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

21

(HtTk1 (Ht1 Ali)) (HtTk2 (Ht2 Ahmet)) (HtTk3 (Ht3 Fatma)) [siz uumlccediluumlnuumlz] niccedilin geciktiniz Ey (HtTk (Ht Tuumlrk genccedilligi)) birinci vazifen hellip vb

(OumlzTk (Oumlz Ali)) ders ccedilalışıyor

(OumlzTk1 (Oumlz1 Ali)) (OumlzTk2 (Oumlz2 Ahmet)) [ ve ] (OumlzTk3 (Oumlz3 Fatma)) bahccedilede geziniyor

(OumlzTk (Oumlz Sokakta top oynayan ccedilocuklar)) komşunun camını kırdı[lar] hellip vb

Ccedilocuklar (TccedilTk (YrTccedil ccedilayırda[+ki] ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Ccedilocuklar (TccedilTk1 (YrTccedil1 ccedilayırda)) (TccedilTk2 (YrTc2 ccedilimenlerin uumlstuumlnde)) top oynuyor Kitaplar (TccedilTk1 (YrTccedil1 koltukların uumlzerine)) (TccedilTk2 (YrTccedil2 masanın altına))) [ ve ]

(TccedilTk3 (YrTccedil3 şoumlminenin oumlnuumlne)) atılmıştı vb Semtin buumltuumln ccedilocukları (YkTk1 (Yk1 ccedilayırda ccedilimenlerin

uumlstuumlnde top oynuyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) (YkTk2 (Yk2 yuvarlanıyor[+lar+oslashminusd+ı+oslash])) [ ve ]

(YkTk3 (Yk3 itişip tepişiyorlar+oslashminusd+ı+oslash)) vb Buguumln (NsTk (Ns1 duumln verdiginiz yazıyı))

okudum (NsTk1 (Ns11 Muumlşteri dosyalarını)) (NsTk2 (Ns12 adres defterlerini)) [ ve ] (NsTk3 (Ns13 ortada bırakılmış kitapları)) yerlerine koydunuz mu hellip vb

bullFminus lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullFiil (lsquokılış adırsquo)rsquo bullFminus rArr Fminussumminusszl (oumlrn bullgiTminus bullbitminus vbg)

bullİ+ lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg) olarak lsquosoumlzluumlk halirsquondeki lsquobullİsim

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 22: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

22

(lsquooluş adırsquo)rsquo bullİ+ rArr İ+sum+szl (oumlrn bullkitaP+ bullkutUP+ bullkat+ vbg)

A Accedilıklayıcı 50 (oumlrn Evimde [yani] en sevdigim ortamda ccedilalışıyorum Atatuumlrkrsquouumlmuumlzuuml [yani] Cumhuriyetimizin kurucusunu Duumlnya durdukccedila saygıyla anacagız vb)

Ahellip Anlamlı hellip B Baglaccedil (oumlrn ve ile ya hellip ya hellip gerek hellip

gerek hellip ne hellip ne hellip hem hellip hem hellip hellip dA hellip dA hellip mI hellip mI vb)

Bhellip Belirtme Bghellip oumlrn BgOumlg Baglaccedil oumlgesi Bgl Baglaccedil Bl Belirten (lsquobelirtme ( Bl ) sıfatırsquo ( S1 )) BLN Belirtilen BTN Belirten C Cuumlmle (oumlrn (C (OumlOuml (OumlT (Sokakta top oynayan

ccedilocuklar))) (YOuml (YT (komşunun camını kırdılar)))) hellip vb)

CBE (E22) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn Cevap veremiyorsun Ccediluumlnkuuml sorumu anlamadın Okudum Ama pek anlamadım Soumlylemek kolay Fakat yapmak zor Ey Tuumlrk genccedilligi birinci vazifen hellip vb)

CCcedil Cuumlmle Ccedilekirdegi lsquoBelirtme zaflarırsquondan ( Z1 ) yani lsquoTuumlmleccedilrsquolerinden ( Tmccedil ) soyutlanmış lsquoyuumlklemrsquo ( YFminuskp+ş rArr) (oumlrn gelminussumminusd+i++oslashminusoslash+m accedilminussumminusmış++oslashminust+ı+k guumlzel++oslashminusoslash+oslash guumlzel++oslashminusd+i+oslash oynuminussumminusyor+lar++oslashminusd+ı+oslash hellip vb)

CDhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle Dışı hellip Cİhellip lsquo[Ccedilekirdek] Cuumlmle İccedili hellip CSE (E22) Cuumlmle Sonu Edatı vy Eki (oumlrn Cevap veremiyorsun ki

soru sorayım Sorumu anladın mı cevap verirsin Bu yazıyı okudum

50 accedilıklayıcı ing appositive

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 23: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

23

da pek anlamadım Soumlylemek kolay+dır fakat yapmak zor vb)

Ccedilhellip Ccedilekirdek CcedilC Ccedilekirdek cuumlmle Cuumlmlenin lsquodurumrsquo ve lsquobaglamrsquoından

soyutlanmış hali ( TYFminuskp+ş ) Boumlyle bir cuumlmle artık bir lsquoifadersquo degil bir lsquoifade olmarsquo adayıdır (oumlrn ldquoikisi de aynı anda geldirdquo vb Cuumlmleler ldquokimler neler ne zaman nereden nerede nasıl neden niccedilin rdquo vb soruların cevapları bilinmedigi yani bir lsquometinrsquoin iccediline ekilmedigi suumlrece bir lsquoifadersquo degil sadece bir lsquoifade olmarsquo adayıdır)

DTccedil Diger Tuumlmleccediller Oumlzne ( Oumlzn ) Zaman (Zmn) Yer (Yer) Belirtili Nesne (Nsn) dışındaki diger lsquoTuumlmleccedilrsquoler DTccedil = KTccedil STccedil VTccedil vbg (oumlrn Kendisini sırılsıklam ıslatan yagmura ragmen beni goumlrmege geldi hellip vb)

E lsquoSoumlzluumlk oumlgesirsquo (SOumlg)51 olarak Edat E1 Sona getirilen Edat E12 (SCcedilE) Son Ccedilekim Edatı İlişki Edatı İlgeccedil (oumlrn Ali+sum+oslash Oslash

geliyor Ali+sum+oslash bile geliyor Ali+sum+oslash dahi geliyor Ne+sum+oslash diye bekliyorsun guumlzel+oslash Oslash ccedilalışıyor arı+sum+oslash gibi ccedilalışkan bir oumlgrencihellip Sen+sum+intilde iccedilin geldim ben+sum+im yuumlz+uuml+m+den olmuş bir iş hellip o+sum+nuntilde hakk+ı+n+da hellip masa+sum+nıntilde uumlst+uuml+n+de hellip Ban+sum+a Oslash bak Ev+sum+e kadar git Ban+sum+a ait bir kitap hellip ruumlzgacircr+sum+a ragmen gitti Ali+sum+ye goumlre iş hellip edebiyat+sum+a dair bilgiler hellip okul+sum+dan Oslash geliyor bu+sum+n+dan sonra hellip sen+sum+den başka hellip biz+sum+den evvel hellip kim+sum+den oumlnce hellip duumln+sum+den beri hellip baş+sum+ı+n+dan itibaren hellip ben+sum+im+le Oslash gel bu+sum+n+untilde+la beraber hellip ben+sum+im iccedilin de mi soumlyluumlminussumminusyor++lar hellip vb)

E13 Onaylama Degilleme Edatı (oumlrn iyi+oslash Oslash ∥ iyi+oslash degil vb)

E14 Katma Edatı (oumlrn Ben+oslash Oslash geldim sum Ben+oslash de geldim vb)

51 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg) ing lexeme

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 24: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

24

E15 Soru Youmlnlendiricisi vy Vurgulama Edatı (oumlrn Sen+oslash Oslash geldin sum Sen+oslash mi geldin Sen+oslash de geldin mi gideriz vb)

E2 Oumlne getirilen Edat E21 Cuumlmlemsi Uumlnlem (oumlrn ya ah ha evet

hayır tt tt vah vah bilakis aks+i+n+e olminusur olminusd+u tamam hellip vb)

E22 (CBE) Cuumlmle Başı Edatı (oumlrn fakat ama yine artık hatta işte ancak mesela belki eger hellip vb)

Fminus Fiil Kılış adı Fminus Varsa lsquozarf[lar]ı ile birlikte Fiil Kılış adı F1minussum Geccedilişsiz Fiil (oumlrn gelminussum gitminussum girminussum

ccedilıkminussum uyuminussum yıkaminusnminussum boş+aminuslminussum ne yapminussum ne olminussum hellip vb)

F2minussum Geccedilişli Fiil (oumlrn deminussum soumlyleminussum goumlrminussum bakminussum sevminussum ne[+yi] ne yapminussum ne etminussum hellip vb)

FDminus Fiil Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş Fiil Tabanı) FGİ+ Fiilrsquoden Geccedilici İsim FKİ+ Fiilrsquoden Kalıcı İsim Ftminus Fiil tabanı G Zarf-fiil Ulaccedil52 (oumlrn gelminussumminuserek gelminussumminusmeminusyip

goumlrminussumminusuumlnce bilminussumminuse bilminussumminuse hellip vb) Gİ+ Geccedilici İsim Hthellip oumlrn HtOumlg Hitap (vy Seslenme) oumlgesi Htp Hitap İ+ İsim Oluş adı İ+ Varsa lsquosıfat[lar]ı ile birlikte İsim Oluş adı İ1+sum Oumlzel İsim (oumlrn [Tuumlrkiye Cumhuriyetinin kurucusu]

Atatuumlrk+sum [Dogu Anadoludaki şehir] Erzurum+sum TUuml[rkiye] Bİ[limsel] T[eknik] A[raştırma] K[urumu]+sum [bu] kitap+sum [benim] kitap+sum kitap+sum [+lar+ı+m] [hellip masanın uumlstuumlndeki] kitap+sum hellip

52 zarf-fiil ulaccedil ing gerund

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 25: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

25

vb) İ2+sum Genel İsim (oumlrn kitap+sum okul+sum ordu+sum

kedi+sum Ali+sum Ayşe+sum hellip vb) İD+ İsim Deyimi (Nicelenmiş ve Nitelenmiş İsim Tabanı) İGİ+ İsimrsquoden Geccedilici İsim İKİ+ İsimrsquoden Kalıcı İsim İt+ İsim tabanı KFminus Kalıcı Fiil ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquofiilrsquo

KFDminus Kalıcı Fiil Deyimi Kİ+ Kalıcı İsim ( GDB kelime lsquokoumlkrsquo ve lsquokoumlkenrsquolerinden işlek

lsquoyapım eklerirsquoyle tuumlretilmiş ve lsquosoumlzluumlkrsquote yer almış vy alması gereken ) lsquokalıcı soumlz oumlgesirsquo ( KSOumlg ) lsquoisimrsquo

KİD+ Kalıcı İsim Deyimi KSOumlg Kalıcı Soumlz Oumlgesirsquo ( KSOumlg ) Bir dilin lsquoanlambirimrsquolerinin

(anlam monemi) ve lsquogoumlrevbirimrsquolerinin (goumlrev monemi) lsquosoumlzdizimirsquo (morfem dizimi) duumlzeyindeki o dilin lsquosoumlzluumlkrsquouumlnde ve lsquoeklikrsquoinde yer almış olmaları vy almaları gereken karşılıkları lsquobiccedilimbirimrsquo (morfem) ing morpheme frn morphegraveme

M+ İsim-Fiil Eylemlik Mastar 53 (oumlrn biccedilminussumminusme+sum ccedilalışminussumminusma+sum biccedilminussumminusmeminusme+sum ccedilalışminussumminusmaminusma+sum biccedilminussumminusmek+sum ccedilalışminussumminusmak+sum biccedilminussumminusmeminusmek+sum ccedilalışminussumminusmaminusmak+sum biccedilminussumminusiş+sum ccedilalışminussumminusış+sum biccedilminussumminusmeminusyiş+sum ccedilalışminussumminusmaminusyış+sum hellip vb)

Ncl Niceleyen (lsquoniceleme ( Ncl ) zarfırsquo ( Z21 ) lsquoniceleme ( Ncl ) sıfatırsquo ( S21 ))

Ncn Nicelenen Nftminus Nitelenmeye hazır lsquofiil tamlanan tabanırsquo Nit+ Nitelenmeye hazır lsquoisim tamlanan tabanırsquo Nshellip Nesne hellip ( oumlrn Nsİ+ lsquoNesne İsmirsquo) Ns1 Belirli Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [ Ali ]

53 isim-fiil mastar ing infinitive

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 26: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

26

ders+sum+i+n+i [ [ ders ] ccedilalışminussumminusmış [ oumlgrenci ] ] [ Ben ] kitab+sum+ı+m+a [ [ kitab+sum+a ] bakminussumminusıyor++um ] hellip vb)

Ns2 Belirsiz Nesne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn [Ben] ders+sum+oslash [ ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil++im ] hellip vb)

Nsn Nesne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir) Ntl Niteleyen (lsquoniteleme ( Ntl ) zarfırsquo ( Z22 ) lsquoniteleme

( Ntl ) sıfatırsquo ( S22 )) Ntn Nitelenen Ny1 Belirtili İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquobelirtme

sıfatırsquo) Ny2 Belitisiz İsim Tamlamasının Tamlayanı (bir tuumlr lsquoniteleme

sıfatrsquo) Oumlb Oumlbek Oumlbegi Oumlg Oumlge Oumlzhellip Oumlzne hellip ( oumlrn Oumlzİ+ lsquoOumlzne İsmirsquo) Oumlz1 Belirli Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquotuumlmlecirsquo) (oumlrn [bizim] Ali

[ geldi ] [buguumln] Hava+oslash [ guumlzel degil ] Komşumuzun kuumlccediluumlk kızı [ bahccediledeki ccediliccedilekleri koparıyor ] [ soumlzuumlnuuml ettigimiz ] Kuzular+sum+oslash [ kırda otluyordu ] hellip vb)

Oumlz2 Belirsiz Oumlzne (lsquoniteleme ( Nt ) lsquozarfırsquo) (oumlrn yagmur [ yagar ] ateş [ yanar ] kedi[+ler] [ yogurt yemeyi sever ] kuşlar [ uccedilar ] hayvan hellip vbg [ otlar ] insan hellip vbg [ duumlşuumlnuumlr ] hava [ guumlzel olur ] bir kimse [ bir yere gitse ] bir şey [ iyi olminus ] Oumlmuumlr [ biter ] yol [ bitmez ] hellip vb)

Oumlzİ+ Oumlzne İsmi lsquoOumlzne Ccedilekirdegirsquoni ( OumlzCcedil ) oluşturan kalıcı vy geccediliccedili isim

Oumlzn Oumlzne (duruma goumlre bir tuumlr lsquozarfrsquo ( Z1 ) ya da lsquotuumlmleccedilrsquotir ( Tmccedil )) Bk Oumlz

P GDB Sıfat-Fiil Ortaccedil 54 P1 Belirtme Sıfat-Fiilleri (oumlrn hangi işi yapminussumminusan+oslash

[ kimse ] kim olanminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ adam ] geccedilminussumminusen+oslash [ guumln ] goumlrminusuumlnminussumminusuumlr+oslash [ ışık ] goumlrminusuumlnminussumminusmeminusz+oslash [ adam ] [ pek ] eskiminussumminusmeminusmiş+oslash [ elbise ] hellip vb)

54 sıfat-fiil ortaccedil ing participe

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 27: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

27

P2 Niteleme Sıfat-Fiilleri (oumlrn ne yapminussumminusan+oslash [ kimse şey ] gelminussumminusen+oslash [ yolcu ] akminussumminusar+oslash [ su ] akminussumminusacak+oslash [ kan ] hellip vb)

S Sıfat İ+sum+sf THORN S S1 Belirtme ( Bl ) Sıfatları S11 lsquoBelirtili İsim Tamlamasırsquonın Belirteni ‒ Belirtme

Sıfatları ‒ (oumlrn ne[y]+ sum+intilde [ ne kutusu ] kim+sum+intilde [ can yoldaşı ] kitab+sum+ıntilde [ kitap kapagı ] kedi+sum+nintilde [ kedi kuyrugu ] Ali+sum+nintilde [ iş arkadaşları ] [ onun ] ders+sum+ler+i+n+intilde [ ders konuları ] [ senin ] [ muumlzik ] ders+sum+ler+i+ntilde+intilde [ ders notları ] ben+sum+im [ can yoldaşım ] siz+sum+in [ ders kitabınız ] bun+sum+un [ can yoldaşı ] bun+sum+lar+ın [ can yoldaşı ] vb)

S12 İşaret Sıfatları (oumlrn hangi+oslash [ ders ] ne+re+sum+de+ ki+oslash [ dolap ] Oslash (ing the frn le la les) bu+oslash [ kitap ] şu+oslash [ arkadaş ] o+oslash [ ccedilocuk ] o+ra+sum+da+ ki+oslash [ kutu ] masa+sum+da+ki+oslash [ vazo ] yan+sum+ da+ki+oslash [ sokak ] hellip vb)

S13 Sıralama Sıfatları (oumlrn kaccedil+ıncı+oslash [ sıra ] ilk+oslash [ ders ] son+oslash [ dakika ] hangi+oslash [ sınıflar ] bir+inci+oslash [ sınıflar ] iki+nci+oslash [ gelen yarışmacı ] on beş+inci+oslash [ atış+ta ] vb)

S14 Belirtme Sıfatı goumlrevini de yuumlklenmiş Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) Sıfatları (oumlrn son+sum+dan [şu+sum+oslash] iki+sum+oslash [ oumlgrenci ] [şura+sum+da+ki] ccedilalışkan+sum+oslash [ oumlgrenciler ] hellip vb)

S2 Nicelik ( Nc ) ve Nitelik ( Nt ) sıfatları S21 Sayıca belli Nicelik ( Nc ) Sıfatları (oumlrn kaccedil+sum+oslash

[ kitap+sumhellip ] kaccedil+ar+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] kaccedil+ız+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] kaccedil+lı+sum+oslash [ paket+sumhellip ] bir+sum+oslash (ing one) [ kitap+sumhellip ] iki+sum+oslash [ defter+sumhellip ] uumlccedil+sum+oslash [ kuruş+sumhellip ] beş+sum+oslash [ para+sumhellip ] bir+er+sum+oslash [ elma+sumhellip ] iki+şer+sum+oslash [ yastık+sumhellip ] uumlccedil+er+sum+oslash [ basamak+sumhellip ] iki+z+sum+oslash [ kız kardeş+sumhellip ] uumlccedil+uumlz+sum+oslash [ kardeş+sumhellip ] iki+li+sum+oslash [ paket+sumhellip ] beş+li+sum+oslash [ kutu+sumhellip ] vb)

S22 Niteleme ( Nt ) Sıfatları (oumlrn nasıl+oslash [ arkadaş+sumhellip ] sarıoslash [ saccedil+sum+lar+hellip ] guumlzel+oslash [ yol+sum+lar+hellip ] buumlyuumlk+oslash [ bir+oslash ev+sumhellip ] doumlrt+oslash koumlşe+ [ +si ol-an ] +oslash [ bir+oslash masa+sumhellip ] yuvarlak+oslash [ yuumlz+sumhellip ] [ kuumlccediluumlk+oslash ] sarı+oslash

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 28: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

28

[ bir+oslash ccediliccedilek+oslash+sumhellip ] hellip vb) lsquoBelirtisiz İsim Tamlamasırsquonın Niteleyeni ‒ Niteleme Sıfatları ‒ (oumlrn ne+sum+oslash [ bey+sum+ihellip ] okul+sum+oslash [ ccedilanta+sum+sı+hellip ] diş+sum+oslash [ fırccedila+sum+sı+hellip ] bey+sum+ler+oslash [ bey+sum+i+hellip ] bey+sum +ler+oslash [ bey+ sum+ler+i+hellip ] hellip vb) Belirsiz Nicelik Sıfatları (oumlrn her+sum+oslash hangi+sum+oslash bir+sum+oslash kitap+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] bir+sum+oslash adam+sumhellip [her+sum+oslash hangi+sum+oslash] uumlccedil+sum+oslash beş+sum+oslash adam+sumhellip bir‿kaccedil+sum+oslash adam+sumhellip bir‿ccedilok+sum+oslash kitap+sumhellip hangi+sum+oslash kitaplar+hellip bir+sum+oslash kimse+sum bir+sum+oslash şey+sum (ing a an) bazı+sum+oslash oumlgrenciler+ buumlyuumlk+sum+oslash bir+sum+oslash ev+sum+oslash bir+sum+oslash buumlyuumlk+sum+oslash ev+sum+oslash hellip vb)

SCcedilE (E12) Son Ccedilekim Edatı İlgeccedil55 SOumlg hellip Soumlzluumlk Oumlgesi (SOumlg) 56 (oumlrn SOumlgCcedil Soumlzluumlk Oumlgesi

Ccedilekirdegi Koumlk vy koumlken halindeki soumlzluumlk oumlgesi oumlrn GOumlZ+sum+oslash GOumlZ+sum+cuuml GOumlZ+sum+luuml GOumlZ+sum+luumlk GOumlZ+sum+leminus vb)

ST Sebep Tuumlmleci (oumlrn Kitabım olmadıgı iccedilin ccedilalışamadım hellip vb)

ŞT Koşul (Şart) Tuumlmleci (oumlrn [Eger [siz]] bu kısaltmaları dikkatle inceleyebilirseniz [ben] dilbilgisi konusunda birccedilok inceligi kavrayabileceginizden emin olabilirim vb)

Şz Zamir (oumlrn kim+sum+oslash ne+sum+oslash ben+sum+oslash sen+sum+oslash biz+sum+oslash siz+sum+oslash siz+intilde+ki+sum+oslash adam+ıntilde+ki+ sum+oslash Ali+nintilde+ki+sum+oslash bu+sum+oslash [ adam+sumhellip ] şu+sum+oslash [ okul+sumhellip ] o+sum+oslash [ iş+sumhellip ] hellip vb)

Tk Takım TFminus Tekrarlı Fiil (oumlrn | duumlşminussumhellip kalkminussumhellip | | alminussumhellip

verminussumhellip | | yeminussumhellip iccedilminussumhellip | hellip vb) Tİ+ Tekrarlı İsim (oumlrn | ana+sumhellip baba+sumhellip |

| ccediloluk+sumhellip ccedilocuk+sumhellip | | yol+sumhellip yol+sumhellip | | karı+sumhellip koca+sumhellip | hellip vb)

Tccedilhellip Tuumlmleccedil hellip Bk Tmccedil ( oumlrn TccedilCcedil lsquoTuumlmleccedil Ccedilekirdegirsquo

55 ilgeccedil son ccedilekim edatı (SCcedilE) ing postpositive particle frn particules postposeacute 56 soumlzluumlk oumlgesi (SOumlg ) ing lexeme

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 29: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

29

Tccedilİ+ lsquoTuumlmleccedil İsmirsquo) Tmhellip Tamlama (oumlrn TmCcedil Tamlama Ccedilekirdegi) Tmccedil Tuumlmleccedil Bk Tccedilhellip (oumlrn Ccedilocuklar (TccedilZm (duumln+sum+oslash))

(TccedilYr (bahccedile+sum+de)) (TccedilVs (yeni+sum+oslash dogmuş+sum+oslash kuzu+sum+lar++la)) oynuyordu hellip vb)

Tnn hellip Tamlanan (oumlrn Tamlanan Yuumlklem Tnİ+ Tamlanan İsim TnFminus TamlaNan Fiil)

TNN TamlaNan bk Tnn hellip Tyn hellip Tamlayan (oumlrn TyOumlz TamlaYan Oumlzne TyS

TamlaYan Sıfat ) TYFminus Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar

duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb)

TYFminus minuskp Tuumlmleccedilleriyle Birlikte Kiplenmiş Yuumlklem Fiili (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor++oslashminusmuş+[+oslash] hellip vb)

TYN TamlaYan bk Tyn hellip VT Vasıta Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni+oslash

dogmuş+oslash kuzu+sum+lar++la+oslash oynuyordu hellip vb) Y Yuumlklem ([T]YFminuskp+ş) (oumlrn

[Ali] gelminussumminusdi++oslash [Ccediliccedilekler] accedilminussumminusmış+minust+ı [Hava] guumlzel++oslash [Hava] guumlzel+minusd+i [Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş kuzularla] oynuminussumminus yor++oslashminusd+u+oslash hellip vb)

YFminus Yuumlklem Fiili (oumlrn [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] degil+oslashminus[minusd+i+oslash] [Hava] guumlzel+oslash [hava+oslash] oslash+oslashminus[minusd+i+oslash] [Ali] ders+sum+i+n+i [ders+oslash] ccedilalışminusminusmış+oslash [oumlgrenci+oslash] oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil+oslashminus[minusoslash+im] [Ben] bura+ya gelminussumminusmeminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okul+sum+a gelminussumminusd+i oslash+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 30: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

30

Ykhellip Yuumlklem hellip ( oumlrn Ykİ+ lsquoYuumlklem İsmirsquo) YkCcedil Yuumlklem Ccedilekirdegi Ykİ+ Yuumlklem İsmi lsquoYuumlklem Ccedilekirdegirsquoni ( YkCcedil ) oluşturan

kalıcı vy geccediliccedili isim (oumlrn Hava guumlzel [hava]_+oslashminus[minusd+i+oslash] Ali dersini [ders] ccedilalışminussumminusmış [oumlgrenci]_ +oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] ders ccedilalışminussumminusmaminusyacak [oumlgrenci] degil_+oslashminus[minusoslash+im] [Sen] buraya gelminussumminusmeminus+oslashminus[minusoslash+oslash] [Ben] okula gelminussumminusd+i_+oslashminus[minusoslash+m] hellip vb)

Ykl Yuumlklem Bk Y Yk Yer Yer Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln bahccedilede yeni dogmuş

kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminus[minusd+u+oslash] hellip vb) Z Zarf İ+sum+z THORN Z Z11 Yer Zarfı (oumlrn ev+sum+de ccedilalışminussum okul+sum+dan

gelminussum kutu+sum+ya koyminussum su+sum+ya gitminussum su+sum+oslash iccedil+sum+i+n+de buumlyuumlminussum hellip vb)

Z11 hellip Sorulan Yer Zarfı (oumlrn ne+re+sum+de yatminussum ne+re+sum+ye varminussum ne+re+sum+den geccedilminussum hellip vb)

Z12 Zaman Zarfı (oumlrn hemen+oslash geccedilminussum daima+oslash uyuminussum bazan+oslash gelminussum zaman+oslash zaman+oslash goumlrminussum her+oslash zaman+oslash karşılaşminussum ara+lık+sız+oslash hellip suumlrminusek+li+oslash hellip yaz+lar+ı+oslash hellip kış+ın+oslash hellip ne+oslash zamanlar+oslash hellip henuumlz+oslash hellip daha+oslash hellip hellip vb)

Z20 Belirsizlik lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn bir_+_az+oslash uyuminussum ccedilok+ccedila+oslash bakminussum iyi+ce+oslash kuumlccediluumlltminussum az+cık+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum n+asıl+oslash ccedilalışminussum ne_+_kadar+oslash yeminussum ne_+_kadar+oslash guumlzel+oslash bir+oslash şey+sum hellip vb)

Z21 lsquoniceleme ( Nc ) Zarfırsquo (oumlrn en+oslash guumlzel+oslash guumln+sum daha+oslash guumlzel+oslash ccedilalışminussum ccedilok+oslash yeminussum en+oslash ccedilok+oslash okuminussum daha+oslash ccedilok+oslash kitap+sum daha+oslash az+oslash iş+sum bir_+_az+oslash ccedilalışminussum hep+oslash ccedilalışminussum hiccedil+oslash ccedilalışminussumminusmaminus ne_+_kadar+oslash koşminussum hellip vb)

Z22 lsquoniteleme ( Nt ) Zarfırsquo (oumlrn guumlzel+oslash goumlruumlnminussum iyi+oslash konuşminussum n[e]+asıl+oslash uyuminussum ne+oslash şekil+sum+de duumlşuumlnminussum hellip vb)

Zmn Zaman Tuumlmleci (oumlrn Ccedilocuklar duumln+sum+oslash bahccedilede yeni dogmuş kuzularla oynuminussumminusyor_+oslashminusd+[+u+oslash] hellip vb)

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 31: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

31

Bgl Baglam57 Bir lsquodil oumlgesirsquonin iccedilinde lsquodegerrsquoini vy lsquoanlamrsquoını

ortaya koydugu lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo buumltuumlnluumlk Bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquo bir lsquosesrsquoin bir lsquokelimersquo bir lsquoekrsquo vy lsquokoumlkrsquouumln bir lsquocuumlmlersquo bir lsquokelimersquo vy lsquokelime oumlbegirsquonin bir lsquometinrsquo bir lsquocuumlmlersquo vy lsquocuumlmle oumlbegirsquonin lsquobaglamrsquoını oluşturabilir

Drm Durum58 lsquoAnlatımrsquoın lsquometin dışırsquo olan ve metni lsquoanlamlırsquo kılan kısmı Durum lsquoccedilok boyutlursquo ve zihinsel bir birikim uumlzerine kurulur lsquoderinlikrsquolere sahiptir Durumumuza uygun olmayan metinlerle karşılaştıgımızda onları lsquooumlgersquolerinin lsquobaglamrsquolarıyla ilişkilerini kuramadıgı-mız iccedilin anlayamayız

gb genel belirleyici gn genel niteleyici Mtn Metin59 lsquoAnlatımrsquoın lsquosoumlzluumlrsquo vy lsquoyazılırsquo kısmı Metin lsquotek

boyutlursquo ve zamana baglı bir lsquoakışrsquo olarak uumlretilir ve algılanır lsquoyuumlzeyselrsquodir

oumlb oumlzel belirleyici oumln oumlzel niteleyici

57 Baglam ing context 58 durum ing situation 59 metin ing text

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 32: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

32

DİLBİLGİSİ KATEGORİLERİ EVRENSEL KUumlMESİNİN UumlST KUumlMELERİNİN

ALT KUumlMELERİ

TYN = NYN BTN +fminus minusfminus minusfeminus +i minusi +g +k +iye +he +eminus minuskp +ş +c E Z S Ouml T Ns CBE H A Bgl Mtn Drm

TNN = NNN BLN Z S Fminus İ Şz Yİ YFminus Y ( = TYFminus minuskp +ş ) C

+fminus = +fminus +yFminus +tFminus

minusfminus = minusfminus

minusfeminus = minusfelminus minusfesminus minusfysminus

+i+ = +i+

minusi+ = minusi+

+g = +g

+km = +tkl +ccedilkl +kll

+iye = +iye0 +iye11 +iye12 +iye21 +iye22 +iye31 +iye32

+he = +tyn +tnn +nyn +nnn +btn +bln +yln +ssl +yis +ism +tis +sft +zrf +vrl +ykl +ykl+ +ilg +ccedilkm +vrm +ykş +blm +ayr +ypl +vst +brb +snr +grc +oumlzn +nsn +tmccedil +cdouml hellip vbg

+eminus = +eminus

minuskpz = minuskpe minuskpm minuskph minuskpr minuskpş

+ş = +ş0 +ş11 +ş12 +ş21 +ş22 +ş31 +ş32

+c = +c

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 33: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

33

E = E11 E12 E13 E14 E15 E21 E22

Z = Z11 Z12 Z20 Z21 Z22 Z3 G22 Ns2

S = S10 S11 S12 S13 S14 S20 S21 S22 S23 P22

Fminus = F1minus F2minus TFminus YFminus TYFminus

T = ŞT ZT YT VT ST DT Ns1

Şz+ = Şz0+ Şz11+ Şz12+ Şz21+ Şz22+ Şz31+ Şz32+

İ+ = İ1+ İ2+ Gİ+ Kİ+ M+ Tİ Yİ Şz+ S Z E B H A Ouml Y T C

ESER ADI KISALTMALARI

AGr ldquoAlttuumlrkische Grammatikrdquo BTS ldquoHayat-Buumlyuumlk Tuumlrk Soumlzluumlguumlrdquo PhTF ldquoPhilologiae Turcicae fundamentardquo

DİL ADI KISALTMALARI

alm Almanca arp Arapccedila etccedil Etccedil Eski Tuumlrkccedile frn Fransızca frs Farsccedila ing İngilizce osm Osmanlıca SAT Standard Azerbaycan Tuumlrkccedilesi minus Azerbaycanlıca minus (ing

Standard Azerbaijani Turkic) STT Standard Tuumlrkiye Tuumlrkccedilesi minus Tuumlrkiyelice minus (ing Standard

Turkish Turkic) osm Osmanlıca

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya

Page 34: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI …

34

rus Rusccedila trk Tuumlrkccedile ytccedil Yeni STT minus Tuumlrkiyelice minus

SOumlZ KISALTMALARI minusrminus Birleşebilme kuralları minusRminus Birleştirilebilme kuralları bk bakınız GDB Geleneksel Dilbilgisi krş karşılaştırınız oumlrn oumlrnek Tb Taban Tabanı vb ve benzeri ve benzerleri vbg ve bunun gibi ve bunlar gibi vy ve ya