ATATÜRK’ÜN GEOMETRİYE

VERDİĞİ ÖNEM

GEOMETRİ VE ATATÜK

Türk Dil Kurumu başuzmanı olan ve kendisine Mustafa Kemal

tarafından Dilaçar soyadı verilen Agop Dilaçar a göre; Geometri kitabını

Atatürk, ölümünden bir buçuk yıl kadar önce, 1936 - 1937 yılı kış

aylarında Dolmabahçe sarayında kendi elleriyle yazmıştır. Askerlik

ocağından gelen Atatürk aynı anda büyük bir eğitimci de olup yurdun

kültür sorunlarıyla da fazlasıyla ilgilenmiştir. Tarih boyunca yabancı

ülkelerde büyük sanını kazanan asker devlet başkanları, uluslarına eğitim

alanında da önderlik etmişler, kendi kalemleriyle eğitici yapıtlar meydana

getirmişlerdir. İngilizlerin büyük Alfredi(Alfred the Great, 849-899) ve

Almanların büyük Friedrichi(Freidrich der Grosse, 1712-1786) bu

gerçeğin iki büyük kanıtıdır.. Geometri kitabının kapağında önemle

belirtildiği üzere, Atatürk ün bu yapıtı, geometri öğretenlerle, bu konuda

kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca neşredilmiştir.

Kapakta yazar adı yoktur, fakat yazının ruhu ve tutumu, onun Atatürk ün

elinden çıkmış olduğunu apaçık gösterir.

Geometri, eski terimle Hendese, eğitim sistemimizde önemli bir

yer tuttuğu halde, terimleri çok ağdalı ve çapraşıktı. Arapça ve

Farsça okul programından kaldırılmış, fakat Arapça üzerine

kurulmuş olan terimler kalmıştı. Örneğin, müselles-i

mütesaviyül adlayı hangi öğrenci anlayabilirdi ki. Atatürk,

öğrencinin anlayış yolundaki tıkanıklığı açmak için bu terimi

eşkenar üçgene çevirdi. İşte bu 44 sayfalık küçük kitapta boyut,

uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember,

teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik, kırık,

çekül, yatay, düşey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen,

beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal,

yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, oran, orantı,

türev, alan, varsayı, gerekçe gibi terimler hep bu amaçla

Atatürk tarafından türetilip daha sonra da Türkçeye

yerleşmişlerdir.

Atatürk eleştirileri daima memnunlukla karşılamış ve

ortaya koyduğu yeni sözcük ve terimlere bir deneme hakkı

tanıdığını belirtmiştir. Amacı daima daha uyguna doğru

ilerlemek olmuş, önerilen değişiklikleri akla uygun görünce

hemen benimsemiştir. Atatürk ün ortaya koyduğu

terimlerden birkaçı bugün kullanılıştan çıkmış, yerlerini

daha uygunlarına bırakmışlardır. Tümey açı yerine tümler

açı, bütey açı yerine bütünler açı bunlara örnektir. Mustafa

Kemal ilke insanı olduğu için bunları hoş görmüş, hatta

sevinmiştir de. Yeter ki ortaya koyduğu ilkeler sarsılmasın

ve yine zaviyetan-ı mütekabiletan-ı dahiletan ( = içters

açılar) gibi terimlere dönülmesin.

ATATÜRK’ÜN GEOMETRİKİTABI

Geometri, Atatürk tarafından ilk defa Türkçe geometri terimleri kullanılarak 1936

yılının sonunda yazılmış olan 44 sayfalık kitap. [1]

Agop Dilaçar kitabın 1971 baskısına yazdığı önsözde, kitabın yazılış hikâyesini anlatır.

1936 yılının sonbaharında Atatürk, Özel Kalem Müdürü Süreyya Anderiman ve Agop

Dilaçar'ı Beyoğlu'ndaki Haşet kitabevine gönderir ve Fransızca geometri kitapları

aldırır. Kitaplar gelince uzmanlarla beraber gözden geçirmiş ve geometri kitabının ilk

çalışmalarına başlamıştır. Kış ayları boyunca Dolmabahçe Sarayı'nda bu kitap üzerine

çalışan Atatürk'ün hazırladığı kitap Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1937'de

yayımlanmıştır. Atatürk kitabında Arapça ve Farsça kökenli bazı geometri terimlerine,

üçgen, dörtgen, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, yüzey, uzay, boyut, çember, çap, açı...

gibi günümüzde hala kullanmayı sürdürdüğümüz Türkçe karşılıklar bulunmuştur. 1936

yılının kışında Atatürk kitap üzerinde çalışır ve 44 sayfalık içinde geometri terimlerinin

Türkçeleştiği kitap ortaya çıkar.

Kitabın yazarının Atatürk olduğu kitapta belirtilmez sadece kapağında geometri

öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığı’nca

neşredilmiştir şeklinde bir not düşülür.

Osmanlı döneminde üçgene müselles, alan için Mesaha-i sathiye, dik açı yerine

zaviye-i kaime, yükseklik yerine kaide irtifaı deniliyordu. üçgenin alanını

tanımlamak için üçgenin alanı taban uzunluğu ile yüksekliğinin çarpımının

yarısına eşittir tanımı yerine, bir müsellesin mesaha-i sathiyesi, kaidesinin irtifaına

hâsıl-ı zarbinin nıfsına müsavidir deniliyordu.[2] falan filan

Atatürk bizzat kendisi bir geometri kitabı yazdı. Osmanlıca eğitimde kullanılan

geometri tabirlerinin yerine Türkçelerini buldu. Bu terimler bugün de Türkçe

müfredatta değişmeden kullanılan boyut, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap,

kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban,

eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen,

beşgen, çokgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk,

artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayı, gerekçe ,..

gibi kelimelerdir.[3]

Ad: Musa

Soyad: Demir

Sınıf/No: 7/c 1133

Ders: Matematik

Konu: Atatürk’ün geometri alanında

yaptığı çalışmalar

Öğretmen: Yasin KIRAT