ATHMHEASTA

Daoine Óga ag ObairClár oideachais ar phrionsabail na sláinte agus sábháilteachta san ionad oibre don timthriall

sinsearach agus do mhic léinn atá ag gabháil do bhreisoideachas

CHOOSETéacs

múinteoir

Arna fhoilsiú i Lúnasa 2014 ag an Údarás Sláinte agus Sábháilteachta, An Foirgneamh Cathrach, Sráid James Joyce, Baile Átha Cliath 1.

© Cóipcheart 2014 Gach ceart ar chosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a chur i gcóras aisghabhála, ná a tharchur i bhfoirm ar bith nó trí mhodhanna ar bith eile, bíodh sin leictreonach, meicniúil, fótachóipeáilte, taifeadta nó eile, gan cead a fháil roimh ré ón Údarás Sláinte agus Sábháilteachta.

CHOOSE

Daoine Óga ag Obair

Clár na nÁbharTosú ag obair Ábhar an Aonaid 18 Treoirlínte do mhúinteoirí 19 Cearta oibrithe óga 19 Ionduchtúchán 19 Dlíthe sláinte agus sábháilteachta agus d’ionad oibre 20 Gníomhaíochtaí an aonaid 22 Faisnéis bhreise 25

AONAD 1

Guaiseacha ionad Ábhar an Aonaid 26oibre Treoirlínte do mhúinteoirí 27 Guaiseacha agus measúnú riosca 27 Láimhsiú agus eirgeanamaíocht 27 Sciorrthaí, Tuislí agus Titimí 28 Sábháilteacht dóiteáin agus garchabhair 28 Gníomhaíochtaí an aonaid 29 Faisnéis bhreise 39

AONAD 2

Do phost a Ábhar an Aonaid 40dhéanamh Treoirlínte do mhúinteoirí 41 Obair ar airde 41 Sábháilteacht iompair san ionad oibre 42 Ceimiceáin 42 Feirmeoireacht 43 Fáilteachas 43 Trealamh cosanta pearsanta (PPE) 43 Gníomhaíochtaí an aonaid 45 Faisnéis bhreise 51

AONAD 3

Róil, tascanna agus Ábhar an Aonaid 54tusa Treoirlínte do mhúinteoirí 55 Oifigeach sábháilteachta agus ionadaí sábháilteachta 55 Timpeallacht Oibre 55 Sláinte agus folláine san ionad oibre 55 Gníomhaíochtaí an aonaid 57

Faisnéis bhreise 61

AONAD 4

Sábháilteacht a chur Ábhar an Aonaid 62in iúl Treoirlínte do mhúinteoirí 63 An teachtaireacht sábháilteachta a chur in iúl 63 Tuairiscí ar thimpistí agus ar theagmhais 63 Ráiteas sábháilteachta 64 Comharthaí sábháilteachta 64 Gníomhaíochtaí an aonaid 66

Faisnéis bhreise 71

AONAD 5

Breathnú siar Ábhar an Aonaid 72 Treoirlínte do mhúinteoirí 73 Cás-staidéir 73 Mórthasc 73 Gníomhaíochtaí an aonaid 74

Faisnéis bhreise 81

AONAD 6

Brollach do Mhúinteoirí 1

DAOINE ÓGA AG OBAIR

Clár oideachais maidir le prionsabail na sláinte agus na sábháilteachta san ionad oibre don tsraith shinsearach agus do mhic léinn ar chúrsa breisoideachais

CHOOSE

Téacs múinteoir

lean muid

hsalearning.ieHSA Online Courses

Tosú ag obair Ábhar an Aonaid 18 Treoirlínte do mhúinteoirí 19 Cearta oibrithe óga 19 Ionduchtúchán 19 Dlíthe sláinte agus sábháilteachta agus d’ionad oibre 20 Gníomhaíochtaí an aonaid 22 Faisnéis bhreise 25

Guaiseacha ionad Ábhar an Aonaid 26oibre Treoirlínte do mhúinteoirí 27 Guaiseacha agus measúnú riosca 27 Láimhsiú agus eirgeanamaíocht 27 Sciorrthaí, Tuislí agus Titimí 28 Sábháilteacht dóiteáin agus garchabhair 28 Gníomhaíochtaí an aonaid 29 Faisnéis bhreise 39

Do phost a Ábhar an Aonaid 40dhéanamh Treoirlínte do mhúinteoirí 41 Obair ar airde 41 Sábháilteacht iompair san ionad oibre 42 Ceimiceáin 42 Feirmeoireacht 43 Fáilteachas 43 Trealamh cosanta pearsanta (PPE) 43 Gníomhaíochtaí an aonaid 45 Faisnéis bhreise 51

Róil, tascanna agus Ábhar an Aonaid 54tusa Treoirlínte do mhúinteoirí 55 Oifigeach sábháilteachta agus ionadaí sábháilteachta 55 Timpeallacht Oibre 55 Sláinte agus folláine san ionad oibre 55 Gníomhaíochtaí an aonaid 57

Faisnéis bhreise 61

Sábháilteacht a chur Ábhar an Aonaid 62in iúl Treoirlínte do mhúinteoirí 63 An teachtaireacht sábháilteachta a chur in iúl 63 Tuairiscí ar thimpistí agus ar theagmhais 63 Ráiteas sábháilteachta 64 Comharthaí sábháilteachta 64 Gníomhaíochtaí an aonaid 66

Faisnéis bhreise 71

Breathnú siar Ábhar an Aonaid 72 Treoirlínte do mhúinteoirí 73 Cás-staidéir 73 Mórthasc 73 Gníomhaíochtaí an aonaid 74

Faisnéis bhreise 81

Brollach do Mhúinteoirí 1

Tá an tÚdarás Sláinte agus Sábháilteachta (HSA) ar an

gcomhlacht reachtúil náisiúnta atá freagrach as a áirithiú

go ndéantar oibrithe (fostaithe agus féinfhostaithe)

agus iad siúd a dtéann gníomhaíocht oibre i bhfeidhm

orthu a chosaint ó dhíobháil agus ó dhrochshláinte mar

gheall ar an obair. Feidhmíonn an tÚdarás faoin Acht

um Shábháilteacht, Sláinte agus Leas ag an Obair, 2005,

agus tuairiscíonn an tÚdarás don Aire Post, Fiontar agus

Nuálaíochta. Ina theannta sin, tá an tÚdarás ar an lárionad

náisiúnta faisnéise agus comhairle d’fhostóirí, d’fhostaithe

agus do dhaoine féinfhostaithe maidir le gach gné den

tsláinte, den tsábháilteacht, agus de cheimiceáin san ionad

oibre.

AN tÚDARAS SLÁINTE AGUS SÁBHÁILTEACHTACuid ríthábhachtach de mhisean an Údaráis is ea feasacht

ar shláinte agus ar shábháilteacht a chur chun cinn i measc

na n-óg agus daoine óga a spreagadh chun meon i leith

na sábháilteachta a fhorbairt roimh thosú amach i saol na

hoibre dóibh. Is é sin is aidhm leis an gclár Choose Safety,

agus tá an clár tugtha chun dáta anois chun aiseolas ó

scoileanna agus ó dhaltaí a chur san áireamh.

Is iad daltaí agus mic léinn an lae inniu a bheidh ina

n-oibrithe amach anseo. Rachaidh sé chun leas an uile

dhuine go mbeidh daoine óga feasach ar an tsláinte agus

ar an tsábháilteacht mar a bhaineann leis an ionad oibre.

Trí mheon ina dtugtar tús áite do chúrsaí sláinte a chothú

agus iad fós ar scoil, is féidir leo foghlaim conas iad féin

agus na daoine mórthimpeall orthu a chosaint agus iad ag

obair.

In Éirinn, léirítear i bhfigiúirí ón bPríomh-Oifig Staidrimh

gurb airde i bhfad na rátaí díobhála san ionad oibre i gcás

oibrithe idir 15-24 bliana d’aois ná i gcás aon aoisghrúpa

eile.

Sonraíonn an Ghníomhaireacht Eorpach um Shábháilteacht

agus um Shláinte ag an Obair go mbíonn daoine óga ach

go háirithe i mbaol san ionad oibre: tá seans 50% níos mó

ar a laghad go ngortófaí oibrithe idir 18-24 bliana d’aois ná

oibrithe níos sine.

Tá sé mar aidhm ag Choose Safety a chur ina luí ar dhaoine

óga smaoineamh ar chúrsaí sláinte agus sábháilteachta i

gcomhthéacs a bpost páirtaimseartha nó socrúchán

oibre. Cuirtear faisnéis agus treoir ar fáil sa chlár agus

beidh daoine óga in ann an fhaisnéis agus an treoir

sin a chur i bhfeidhm agus iad ag obair amach anseo.

CONAS AN ACMHAINN OIDEACHAIS SEO A ÚSÁID

In Choose Safety, déantar feasacht mhéadaithe ar

cheisteanna sláinte agus sábháilteachta san ionad oibre a

chur chun cinn i measc daoine óga.

Tá an clár bunaithe ar shé aonad. Tá go leor ábhair agus

moltaí teagaisc i ngach aonad chun cúig thréimhse ranga

nó níos mó a chuimsiú. Féadfaidh tú giotaí áirithe den

leabhar a léamh agus úsáid a bhaint as na topaicí agus

as na gníomhaíochtaí do dhaltaí is mó a d’oirfeadh do

leibhéal agus d’eolas na ndaltaí nó na mac léinn atá agat.

Ina theannta sin, féadfaidh tú cur le scóip na gceachtanna

trí leas a bhaint as do smaointe teagaisc féin agus/nó trí

féachaint ar na suíomhanna gréasáin nó na hacmhai eile

atá ainmnithe.

Ní téacsleabhar é seo. Is leabhar saothair atá ann a

bhfuil mar aidhm leis fiosrú agus plé a spreagadh. Tá na

ceisteanna a spreagfar in aigne na ndaltaí díreach chomh

tábhachtach céanna leis na freagraí atá curtha ar fáil anseo

nó in áiteanna eile.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

1

BROLLACH DO MHÚINTEOIRÍ

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

CUR SÍOS AR NA hAONAID In ainneoin gur dearadh an cúrsa le cur ar chumas

múinteoirí dul díreach chuig na rannáin sin is mó atá

ábhartha do ghrúpaí ranga ar leith, tá gné forbraíochta i

gceist le hord na gceachtanna atá curtha i láthair. In Aonad

1 go hAonad 4, dírítear ar ghníomhaíochtaí oibre ar cosúil

go mbeidh siad ar siúl ag daoine óga. Is aonaid phraiticiúla

agus ábhartha iad sin, agus ar an ábhar sin tá siad bunaithe

ar eolas agus ar thuiscint go príomha.

Is mó a dhírítear ar fheidhmiú, ar anailís agus ar mheasúnú

in Aonad 5 agus in Aonad 6. Ar an ábhar sin, tá dúshlán níos

mó sa leabhar saothair de réir mar a théann na haonaid ar

aghaidh. Is fiú iarracht a dhéanamh cloí le hord ginearálta

na ngníomhaíochtaí mar atá curtha i láthair sa téacs. Nuair

a bhíonn an t-am gann, ba cheart do mhúinteoirí léim thar

ghníomhaíochtaí ar leith seachas aonaid iomlána.

In Aonaid 1-4, dírítear ar dhaoine óga ag obair agus ar

na príomhphrionsabail a bhaineann le cúrsaí sláinte agus

sábháilteachta agus le cosc timpistí. Is iad seo a leanas na

príomhfhocail: GUAIS, RIOSCA, RIALÚ. I ngach aonad,

dírítear ar cheann amháin de na prionsabail sin laistigh de

chás ar leith.

• In Aonad 1, dírítear ar chúrsaí sláinte agus

sábháilteachta ginearálta do dhaoine óga san ionad

oibre agus ar na freagrachtaí éagsúla a bhíonn ar

dhaoine aonair.

• In Aonad 2, cuirtear i láthair coincheap na guaise

agus riosca agus próiseas an mheasúnaithe riosca.

Dírítear ar na príomhghuaiseacha a théann i

bhfeidhm ar oibrithe óga lena n-áirítear láimhsiú agus

eirgeanamaíocht, sciorrthaí, tuislí agus titimí, dóiteán

agus garchabhair.

• In Aonad 3, féachtar ar rialuithe éifeachtacha i

gcomhthéacs bhainistiú na hoibre ar airde, innealra

agus trealaimh, fheithiclí an ionaid oibre, agus

ceimiceán. Féachtar freisin ar chúrsaí sláinte agus

sábháilteachta in dá earnáil thábhachtacha oibre:

cúrsaí feirmeoireachta agus cúrsaí fáilteachais.

• In Aonad 4, pléitear róil shainiúla an oifigigh

sábháilteachta agus an ionadaí sábháilteachta agus

spreagtar daltaí chun machnamh a dhéanamh ar

thimpeallachtaí sláintiúla oibre agus ar shláinte agus

ar fholláine phearsanta.

• In Aonad 5 agus in Aonad 6, cuirtear dúshlán

faoi dhaltaí machnamh agus plé a dhéanamh ar

an gcaoi a bhféadfaí prionsabail na sláinte agus na

sábháilteachta a chur i bhfeidhm ar chleachtais oibre

sa saol mar atá. Spreagtar plé agus fiosrú sa chuid seo

den leabhar. Dírítear freisin ar an duine agus ar chosc

timpistí.

• In Aonad 6, cuirtear an clár Choose Safety i gcrích

trí fhéachaint ar chás-staidéir ón saol mar atá. San

aonad seo, caitear súil arís ar na saincheisteanna a

tháinig chun cinn roimhe sin sa chúrsa.

DÁMHACHTAINÍ CHOOSE SAFETY Is féidir Deimhniú Críochnúcháin a bhronnadh ar gach

dalta nó mac léinn a n-éiríonn leis/léi an clár Choose

Safety a chríochnú go rathúil mar aitheantas ar an tuiscint

mhéadaithe ar chúrsaí sláinte agus sábháilteachta ag an

obair atá bainte amach aige/aici.

Féadfar Deimhniú le Gradam a bhronnadh ar dhaltaí nó

ar mhic léinn a n-éiríonn leo an mórthasc roghnach atá

leagtha amach in Aonad 6 a chur i gcrích go rathúil. Is iad

múinteoirí a cheartóidh an mórthasc agus is iad a chinnfidh

an leibhéal dámhachtana le haghaidh gach dalta nó mic

léinn. Féach ‘Measúnú, Deimhniúchán agus Suaitheantais

Dhigiteacha a Bhronnadh’ ar leathanach 4 chun faisnéis

bhreise ar Dheimhnithe a fháil.

Is féidir Suaitheantais Dhigiteacha a bhronnadh

freisin ar dhaltaí agus ar mhic léinn a ghlacann páirt in

Choose Safety agus ar chur i gcrích na n-aonad agus na

measúnuithe ar leith. (Féach ‘Suaitheantais Dhigiteacha

– Córas Dámhachtainí Roghnacha’ ar leathanach 4 chun

faisnéise bhreise ar shuaitheantais dhigiteacha a fháil.)

Cuimsítear os cionn 70 cleachtadh agus gníomhaíocht in

Choose Safety. Ní gá gach aon ghníomhaíocht i ngach

aonad a chríochnú. Is mó tairbhe a bhainfidh an dalta as

triail a bhaint as gníomhaíochtaí i ngach aonad ná díriú go

simplí ar an gcéad leath den leabhar.

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍCéard iad na rudaí nua in Choose Safety? I ngach

aonad, cuirtear smaointe ar fáil don mhúinteoir chun na

ceachtanna a mhúnlú, agus rinneadh na haonaid a leasú

agus a thabhairt chun dáta leis na topaicí nua seo a leanas:

• Aonad 1 Ionduchtúchán

• Aonad 2 Sciorrthaí, tuislí agus titimí

• Aonad 3 Sábháilteacht iompair san ionad oibre,

Ceimiceáin, Feirmeoireacht agus Fáilteachas

• Aonad 4 An Timpeallacht Oibre

• Aonad 5 Comharthaí sábháilteachta

• Aonad 6 Tionchar timpistí san ionad oibre ar dhaoine

aonair agus ar ghnólachtaí

Is treoirlínte agus moltaí amháin iad sin, agus níl sé i gceist

go mbeidís saintreorach ná sriantach. Is tú is fearr a thuigfidh

conas gach ceacht a dhearadh chun an rannpháirtíocht is

fearr agus is féidir a bhaint as an rang. Is iad taithí agus

cumas na ndaltaí, mar aon le socrú amchláir an chláir, is

fearr a thabharfaidh treoir duit maidir le pleanáil chuige sin. Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

2

nua

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

3

Tá faisnéis bhreise don mhúinteoir le fáil i roinnt aonad.

D’fhéadfadh an fhaisnéis sin cabhrú leat an cúrsa a

sheachadadh. Tá faisnéis bhreise, mar aon le rialacháin

nua maidir le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta, le fáil ar na

suíomhanna gréasáin atá liostaithe ar leathanach 17.

Tá na nithe seo a leanas ar fáil i ngach aonad:

• treoirlínte don mhúinteoir chun tacú leis na

coincheapa sa cheacht

• pleananna ceachta molta chun treoir a thabhairt

duit tríd an aonad. Is mar mholtaí amháin a chuirtear

na pleananna ceachta ar fáil, agus is féidir cur leo go

héasca le do chuid eolais agus taithí féin agus leis na

modhanna teagaisc is rogha leat

• gníomhaíochtaí le daltaí a spreagadh chun

machnamh agus plé a dhéanamh ar na ceisteanna atá

san aonad. Cuirfidh na gníomhaíochtaí sa phacáiste

dúshlán faoi dhaltaí de gach cumas. I dtéarmaí

leathana, éiríonn na tascanna níos casta de réir mar a

théann an cúrsa ar aghaidh

• fíricí gasta ina bhfuil faisnéis ábhartha chun spéis a

mhúscailt san fhoghlaim

• aisnéis bhreise nó tagairtí spéisiúla chun cur leis

an eolas atá agatsa ar an topaic agus chun barr

feabhais a chur ar do chuid ullmhachta le haghaidh

na gceachtanna.

TORTHAÍ FOGHLAMALiostaítear torthaí foghlama gach aonaid sna treoirlínte do

mhúinteoirí. Tugtar forbhreathnú leo sin ar na cumais ba

cheart a bheith ag an dalta tar éis an t-aonad a chur i gcrích.

BUNACHAR FOCALB’fhéidir gur mhaith leat leas a bhaint as bunachar focal

nó an coincheap a chur in oiriúint. Níl sé san áireamh sa

liosta gníomhaíochtaí sa leabhar do dhaltaí. Mar sin féin, is

cleachtadh breise úsáideach atá ann chun cur le stór focal

na ndaltaí maidir le topaic na sláinte agus na sábháilteachta.

Is gluais téarmaí atá sa bhunachar focal a chuireann an

dalta le chéile le himeacht ama. Ag tréimhsí iomchuí i

ngach aonad, is féidir leis an dalta taighde a dhéanamh ar

théarmaíocht ábhartha agus liosta a chur le chéile. Is féidir

é sin a dhéanamh i gcóipleabhar nó i gcomhad ríomhaire.

Is féidir le daltaí obair ina n-aonar nó ina mbeirteanna nó i

ngrúpaí. De rogha air sin, is féidir póstaer den bhunachar

focal a chrochadh sa rang, agus is féidir cur leis an bpóstaer

de réir a chéile.

CUR I LÁTHAIR GAIRIDTá cuir i láthair ghairide le fáil in Aonad 1 go hAonad 5.

Is fearr a oireann na gníomhaíochtaí sin don obair bhaile.

Éilítear leis na gníomhaíochtaí sin machnamh níos doimhne

ar na saincheisteanna a tháinig chun cinn san aonad. I

bhformhór na gcásanna, ní mór don dalta tabhairt faoi

roinnt taighde. Ba cheart go mbeadh an tionscadal réasúnta

foirmiúil agus cruinn, bíodh sé á chur i láthair de bhéal

nó i bhfoirm scríofa. Cuirfear eispéireas foghlama níos

idirghníomhaí ar fáil don rang ina iomláine má chuirtear

an tionscadal i láthair de bhéal. Ina theannta sin, féadfaidh

daltaí roghnú a gcur i láthair a ullmhú i bhfoirmeacha eile

amhail póstaer, colláis, físeán, dráma, taifead fuaime, blag,

etc. Is féidir leis an múinteoir na roghanna is fearr a oireann

do chumais agus do scileanna na ndaltaí a roghnú.

TRIALACHA LUAISIs féidir measúnú gasta ar a bhfuil foghlamtha i ngach

aonad a dhéanamh leis na cleachtaí seo ag deireadh na

n-aonad. Is féidir leis an múinteoir teorainneacha ama a

leagan amach a oireann do ranganna ar leith. Cuireann an

teorainn ama roinnt spraoi leis an measúnú.

RÍOMHFHOGHLAIM

Tá cúrsaí a oireann do dhaltaí na sraithe sinsearaí le fáil

ar thairseach nua ríomhfhoghlama an Údaráis Sláinte agus

Sábháilteachta (agus cuirfidh na cúrsaí sin leis na ceachtanna

in Choose Safety). Go háirithe, rachaidh an cúrsa Get Safe

Work Safe chun leas daltaí atá ag ullmhú don ionad oibre.

Tá sé úsáideach freisin mar chúrsa athnuachana do dhaltaí.

Tá feidhm an bhainisteora grúpa ina gné úsáideach de na

cúrsaí ar líne. Féadfaidh múinteoirí é sin a roghnú chun

an cúrsa a sheachadadh do ghrúpaí daltaí, agus beidh

múinteoirí in ann dul chun cinn na ndaltaí a bhainistiú

agus súil a choinneáil air. Féach http://hsalearning.ie chun

liosta a fháil de réimse iomlán na gcúrsaí ar líne don earnáil

oideachais (idir mhúinteoirí agus daltaí).

Féach na suíomhanna gréasáin seo a leanas chun smaointe

a fháil ar obair i ngrúpaí, ransú smaointe, agus rólghlacadh

sa seomra ranga.

Téigh chuig www.ite.org.uk, www.eslflow.com,

www.teachingexpertise.com.

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

hsalearning.ieHSA Online Courses

MEASÚNÚ, DEIMHNIÚCHÁN AGUS SUAITHEANTAIS DHIGITEACHA A BHRONNADHNí clár oiliúna atá in Choose Safety. Ina áit sin, is clár atá ann a dhéanann feasacht, fiosrú agus machnamh a chur chun cinn. Tá na ceisteanna a chuirtear díreach chomh tábhachtach céanna leis an gcroí-ábhar.

Is iad spriocphobal an chláir daltaí na sraithe sinsearaí agus mic léinn atá ag gabháil don bhreisoideachas agus ar dhócha go mbeidís páirteach i dtaithí oibre, nó in obair pháirtaimseartha nó lánaimseartha nó i seirbhís pobail go luath. Is é an aidhm fhadtéarmach go mbeidh an grúpa daltaí agus mac léinn sin ag tosú amach ar a saol oibre agus tuiscint áirithe acu ar phrionsabail na sláinte agus na sábháilteachta.

Tá go leor de ghnéithe na foghlama gníomhaí le fáil in Choose Safety ar gnéithe bunriachtanacha iad de na cláir mhalartacha den tsraith shinsearach amhail an Idirbhliain, an Ardteistiméireacht Fheidhmeach agus Gairmchlár na hArdteistiméireachta. Cuirtear béim mhór ar réiteach fadhbanna, obair i ngrúpaí, machnamh agus plé/díospóireacht.

De réir mar a théann an dalta tríd an gclár, beidh ar an múinteoir modheolaíochtaí na foghlama gníomhaí a chur i bhfeidhm. Ní mór go mbeadh múinteoirí sásta ligean do phlé, do rólghlacadh agus do dhíospóireachtaí dul ar aghaidh gan na freagraí cearta a sholáthar. Is é nós an fhiosraithe a bhíonn á spreagadh sna haonaid deiridh de Choose Safety.

Dlúthchuid den phróiseas foghlama is ea stíl agus raon na ngníomhaíochtaí sa chlár. Bíodh is go bhfuil tuiscint ar an inneachar a bhaineann le sláinte agus le sábháilteacht tábhachtach chun an clár a chur i gcrích, tá an chaoi a ndéantar an t-inneachar sin a sheachadadh agus a ghlacadh ríthábhachtach don oideolaíocht. Céim thábhachtach chun timpistí a chosc is ea dul isteach i saol na hoibre le heolas bunúsach ar chúrsaí sláinte. Baineann luach cothrom leis na scileanna a fhoghlaimeoidh daltaí ar chur i gcrích Choose Safety dóibh – machnamh, fiosrú agus cumarsáid.

Éilítear freagra cliste meabhraithe ó dhaltaí in go leor de na gníomhaíochtaí sa leabhar. Ba cheart go mbeadh roinnt machnaimh i gceist le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta, agus caitear mar sin leis an ábhar i stíl agus i ndoimhneacht na dtascanna atá leagtha amach do dhaltaí. Déantar iarracht, mar sin féin, na gníomhaíochtaí a dhéanamh chomh taitneamhach agus is féidir. Is iad scileanna an mhúinteora agus an cur chuige a ghlacfar sa rang a chinnfidh go mór a thaitneamhaí atá na gníomhaíochtaí.

Sa tábla ar an gcéad leathanach eile, leagtar amach raon na ngníomhaíochtaí don seomra ranga agus don obair bhaile atá le fáil sa phacáiste (is gníomhaíochtaí nua iad cuid mhór díobh). Féadfar iad sin a chur in oiriúint do raon cumais agus do réimsí spéise na ndaltaí. Tá os cionn 70 gníomhaíocht ann chun spéis a mhúscailt. Is féidir féachaint orthu sin mar

roghchlár ónar féidir gníomhaíochtaí a roghnú don rang de réir mar is cuí.

Ní gá gach aon chleachtadh a chur i gcrích. Is féidir leatsa cinneadh a dhéanamh an bhfuil nó nach bhfuil deimhniú tuillte ag dalta mar gheall ar a rannpháirtíocht. Ní bhronnfar dámhachtain faoin gCreat Náisiúnta Cáilíochtaí ar Choose Safety a chur i gcrích ach, mar sin féin, is taifead atá sna deimhnithe agus sna suaitheantais ar fhoghlaim na ndaltaí lena mbaineann torthaí foghlama ar leith.

Deimhniú Críochnúcháin:

I gcás formhór na ndaltaí, is féidir gnáth-Dheimhniú Críochnúcháin a bhronnadh go réasúnta orthu. Baineann an Deimhniú sin le daltaí a ghlac páirt i raon gníomhaíochtaí i ngach ceann de na haonaid. Ar chríochnú na n-aonad, ba cheart go mbeadh tuiscint mhaith bainte amach ar na saincheisteanna ann mar aon le feasacht mhaith go mbaineann cúrsaí sláinte agus sábháilteachta le gach aon duine.

Deimhniú le Gradam:

I gcás daltaí a bhfuil Deimhniú le Gradam tuillte acu, ní mór dóibh ardtuiscint a léiriú ar na saincheisteanna i gceist. Beidh formhór mhór na ngníomhaíochtaí curtha i gcrích acu, lena n-áirítear gach ceann de na tionscadail ghearra agus ceann amháin ar a laghad de na mórthascanna in Aonad 6.

Is féidir leis an múinteoir a chinneadh cén deimhniú atá tuillte ag gach dalta. Eisítear na deimhnithe go leictreonach don scoil/don institiúid tríd an gcomhordaitheoir áitiúil den chlár Choose Safety. Déan teagmháil dhíreach le hAonad Oideachais an Údaráis ag educationunit@hsa.ie má bhíonn deacracht agat dul i dteagmháil le do chomhordaitheoir nó

na deimhnithe a rochtain.

SUAITHEANTAIS DHIGITEACHA – CÓRAS DÁMHACHTAINÍ ROGHNACHATrí chóras an Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta chun

Suaitheantais Oscailte a dhámhachtain, aithnítear daltaí a

n-éiríonn leo gach aonad de réimse na gclár Choose Safety

de chuid an Údaráis a chur i gcrích agus a bhaint amach

go rathúil. Bronntar ‘suaitheantas digiteach’ ar dhaltaí a

n-éiríonn leo ceann ar bith de na sé aonad ar leith agus

ceann ar bith de na ceithre chlár iomlána Choose Safety atá

ar tairiscint a chur i gcrích (féach thall chun an liosta iomlán

a fháil). D’fhéadfadh seo a bheith oiriúnach do dhaltaí agus

do mhúinteoirí nach gcríochnaíonn an clár iomlán ach a

bhíonn ag díriú ar roinnt de na haonaid ann. Féach thíos

chun faisnéis bhreise a fháil ar na suaitheantais. Is féidir

na suaitheantais dhigiteacha a fhoilsiú ar do láithreán

líonraithe shóisialta, ar do CV ar líne, i do mhála droma le

haghaidh suaitheantas, nó ar phróifíl ar líne eile.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

4

nua

nua

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

5

CÉARD IS SUAITHEANTAS DIGITEACH ANN?Is é is suaitheantas ann comhartha nó táscaire ar

ghnóthachtáil, scil, inniúlacht nó ábhar spéise. Is féidir

suaitheantais a úsáid chun éachtaí a léiriú, rath a chur in

iúl, agus spriocanna a leagan amach. Is féidir iad a úsáid

freisin chun tacú leis an bhfoghlaim a tharlaíonn lasmuigh

den seomra ranga traidisiúnta.

Léiriú digiteach ar a bhfuil bainte amach atá sna suaitheantais.

Íomhá atá sa suaitheantas ina bhfuil meiteashonraí breise

ionchódaithe chun an fhoghlaim a fhíorú. Déantar é sin a

bhainistiú ar thairseach ‘Suaitheantais Oscailte’ de chuid an

Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta.

Tar éis do dhalta ceann de chláir Choose Safety a chur i

gcrích, is féidir Suaitheantas Digiteach a bhronnadh ar an

dalta mar aitheantas ar an tuiscint mhéadaithe ar chúrsaí

sláinte agus sábháilteachta ag an obair atá bainte amach

aige/aici. Déanfar na suaitheantais a dhámhachtain trí

thairseach ‘Suaitheantais Oscailte’ de chuid an Údaráis. Is

féidir faisnéis bhreise ar conas suaitheantais dhigiteacha a

dhámhachtain a fháil ar http://hsalearning.ie.

Céard a dhéanfaidh daltaí le suaitheantais dhigiteacha?

Nuair a éiríonn le daltaí gach aonad den chlár Choose

Safety a chur i gcrích, is féidir leo suaitheantas a ghnóthú.

Is féidir leo na suaitheantais a ghnóthaigh siad a bhailiú ina

mála droma ar líne féin d’fhonn úsáid a bhaint astú chun

an fhoghlaim a thaispeáint do mhúinteoirí, tuismitheoirí,

fostóirí ionchasacha agus cairde.

Conas is féidir liomsa, an múinteoir, suaitheantais a bhronnadh?

Anuas ar an gclár Choose Safety a chur ar fáil agus a

mheasúnú, níl le déanamh chun suaitheantais a bhronnadh

ach liosta de na daltaí a chríochnaigh na cláir éagsúla

faoi Choose Safety a chruthú agus cúpla céim shimplí a

leanúint. Tá na céimeanna sin le fáil faoin gceannteideal

‘Suaitheantais Dhigiteacha’ ar thairseach ríomhfhoghlama

an Údaráis, http://hsalearning.ie. I gcás ceisteanna eile

maidir le suaitheantais dhigiteacha a bhronnadh, déan

teagmháil le: educationunit@hsa.ie

Cruthófar cuntas na ndaltaí sa chóras ar líne ansin, agus

eiseofar na suaitheantais dóibh. Is féidir faisnéis bhreise ar

Shuaitheantais Dhigiteacha go ginearálta a fháil ar www.

openbadges.org.

SUAITHEANTAIS AN CHLÁIR SUAITHEANTAIS D’AONAID AR LEITH

• Choose Safety (clár iomlán)

• Suaitheantais Choose Safety le Gradam (clár iomlán + mórthasc)

• Aonad idirbhliana: (Choose Safety + Taithí Oibre + Ríomhfhoghlaim) ‘Get Safe – Work Safe’ ar hsalearning.ie

• An clár ríomhfhoghlama ar líne leis féin: ‘Get Safe – Work Safe’ ar hsalearning.ie

• Máistir Choose Safety (bronntar suaitheantas digiteach an Údaráis ar an múinteoir as Choose Safety a mhúineadh)

• Printíseach Choose Safety (ar thosú an chláir nuair a thosaíonn an scoil ar a sheachadadh)

Choose Safety (in aghaidh an aonaid)

Aonad 1 – Ionduchtúchán

Aonad 2 – Guaiseacha san ionad oibre

Aonad 3 – Feasacht ar rioscaí

Aonad 4 – Freagracht

Aonad 5 – Cumarsáid

Aonad 6 – Cás-staidéir

nua

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

6

Féach thíos na híomhánna de na suaitheantais atá le fáil ón Údarás Sláinte agus Sábháilteachta agus

na naisc chuig na torthaí foghlama a léireofar nuair a chliceálfar orthu.

Suaitheantais Dhigiteacha Choose Safety

Teideal an tsuaitheantais

Cur síos

Aonad 1 – Ionduchtúchán

Bronntar an suaitheantas Ionduchtúchán ar chur i gcrích rathúil Aonad 1, Tosú amach ag obair. Ba cheart go mbeadh an faighteoir in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• breac-chuntas a thabhairt ar na forálacha is tábhachtaí den Acht um Chosaint Daoine Óga (Fostaíocht), 1996

• cur síos a dhéanamh ar an leas a bhaineann le hoiliúint ionduchtúcháin

• breac-chuntas a thabhairt ar phríomhfhreagrachtaí fostóirí agus fostaithe maidir le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta ag an obair.

Aonad 2 – Guaiseacha san ionad oibre

Bronntar an suaitheantas Guaiseacha san ionad oibre ar chur i gcrích rathúil Aonad 2, Guaiseacha san ionad oibre. Ba cheart go mbeadh an faighteoir in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• guaiseacha a shainaithint agus a aicmiú • sainmhíniú a thabhairt ar mheasúnú riosca • breac-chuntas a thabhairt ar na guaiseacha seo a leanas agus

na rialuithe a bhaineann leo; láimhsiú agus eirgeanamaíocht, sciorrthaí, tuislí agus titimí, dóiteán agus garchabhair

• breac-chuntas a thabhairt ar bhunphrionsabail na heirgeanamaíochta

• breac-chuntas a thabhairt ar phrionsabail an ardaithe shábháilte.

Aonad 3 – Feasacht ar rioscaí

Bronntar an suaitheantas Feasacht ar rioscaí ar chur i gcrích rathúil Aonad 3, Do jab a dhéanamh. Ba cheart go mbeadh an faighteoir in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• breac-chuntas a thabhairt ar na príomhghnéithe le cur san áireamh agus obair á déanamh ar airde

• liosta a thabhairt de na réamhchúraimí atá le glacadh maidir le feithiclí an ionaid oibre

• cur síos a thabhairt ar conas is féidir le ceimiceáin díobháil a dhéanamh

• breac-chuntas a thabhairt ar Bhileoga Sonraí Sábháilteachta a úsáid

• lipéid ar tháirgí ceimiceacha a shainaithint • na guaiseacha a bhaineann le dhá earnáil thábhachtacha

oibre – an fheirmeoireacht agus an fáilteachas – a shainaithint • breac-chuntas a thabhairt ar fhreagrachtaí fostóirí agus

fostaithe maidir le trealamh cosanta pearsanta.

Aonad 4 –Freagracht

Bronntar an suaitheantas Freagracht ar chur i gcrích rathúil Aonad 4, Róil, tascanna, agus tú féin. Ba cheart go mbeadh an faighteoir in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• breac-chuntas a thabhairt ar ról an oifigigh sábháilteachta agus an ionadaí sábháilteachta

• breac-chuntas a thabhairt ar na tosca a chuireann le timpeallacht shláintiúil oibre

• liosta a thabhairt de na tosca a chuireann ar bhealach dearfach agus diúltach le sláinte agus folláine san ionad oibre.

NA SUAITHEANTAIS DHIGITEACHA ATÁ AR FÁIL ÓN ÚDARÁS SLÁINTE AGUS SÁBHÁILTEACHA nua

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Aonad 5 – Cumarsáid

Bronntar an suaitheantas Cumarsáid ar chur i gcrích rathúil Aonad 5, An tSábháilteacht a chur in iúl. Ba cheart go mbeadh an faighteoir in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• liosta a thabhairt de bhealaí chun saincheisteanna sláinte agus sábháilteachta a chur in iúl

• roinnt gnéithe den reachtaíocht maidir le sláinte agus sábháilteacht a phlé

• breac-chuntas a thabhairt ar an difríocht idir timpiste agus tarlú contúirteach

• úsáid na dtuairiscí ar thimpistí a léiriú • ullmhú le haghaidh cruinnithe san ionad oibre tar éis timpiste • cur síos a dhéanamh ar chuspóir ráitis sábháilteachta • comharthaí sábháilteachta coitianta agus an chiall atá leo a

shainaithint.

Aonad 6 – Cás-staidéir

Bronntar an suaitheantas Cás-staidéir ar chur i gcrích rathúil Aonad 6, Machnamh, Cuid 1: Cás-staidéir. Ba cheart go mbeadh an faighteoir in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• tionchar timpistí san ionad oibre ar dhaoine aonair agus ar ghnólachtaí a phlé

• roinnt de phrionsabail na sláinte agus na sábháilteachta a foghlaimíodh ar an gclár Choose Safety a chur i bhfeidhm

• gnéithe de thimpistí sa saol mar atá a phlé • mórthasc maidir le gné amháin den chúrsa a chur i gcrích.

Aonad 6 – Mórthasc

Bronntar an suaitheantas Mórthasc ar chur i gcrích rathúil Aonad 6, Machnamh, Cuid 2: Mórthasc. Tá mórthasc maidir le gné amháin den chúrsa curtha i gcrích ag an bhfaighteoir.

Choose Safety (Máistir)

Bronntar an Suaitheantas Oscailte Choose Safety (Máistir) ar an múinteoir ar thosú an chláir sa scoil.

Choose Safety (Printíseach)

Bronnfaidh an múinteoir an suaitheantas Choose Safety (Printíseach) ar gach dalta a thugann faoin gcúrsa ag tús an chúrsa, ar thosú an chláir sa scoil.

Choose Safety Curtha i gCrích

Bronntar an suaitheantas Choose Safety ar chur i gcrích rathúil an chláir Choose Safety. Bronntar an suaitheantas mar aitheantas ar an tuiscint mhéadaithe ar chúrsaí sláinte agus sábháilteachta ag an obair atá bainte amach ag an bhfaighteoir.

Choose Safety Curtha i gCrích le Gradam

Bronntar an suaitheantas Choose Safety le Gradam ar dhaltaí a n-éiríonn leo an mórthasc roghnach a chur i gcrích go rathúil. Bronntar an suaitheantas mar aitheantas ar ardtuiscint an fhaighteora ar na saincheisteanna a thagann chun cinn agus ar chur i gcrích sármhaith an chláir Choose Safety.

Get Safe – Work Safe Cur i gcrích an chúrsa ar líne

Bronntar an suaitheantas ríomhfhoghlaim ar dhaltaí a n-éiríonn leo cúrsa ar líne an Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta ‘Get Safe – Work Safe’ a chur i gcrích go rathúil.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

7

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

8

GNÍOMHAÍOCHTAÍ DO DHALTAÍ Tá raon na ngníomhaíochtaí do dhaltaí leagtha amach sa tábla thíos. Éilítear machnamh pearsanta, obair i ngrúpaí, agus

plé sa seomra ranga i ngach aonad.

Tá leibhéal rannpháirtíochta agus machnaimh iomchuí don tsraith shinsearach de dhíth i ngach aonad.

Cleachtadh do dhaltaí aonair

I mbeirteanna

I ngrúpaí

Plé sa seomra ranga

Fíricí Tapa

Cur i Láthair Gairid

Mórthionscadal

Ransú smaointe

Díospóireacht

Cur i Láthair de Bhéal

Litir

Rólghlacadh

Triail Luais

Ceistneoir

Póstaer

Bunachar Focal

Topaic Aonad 1 Aonad 2 Aonad 3 Aonad 4 Aonad 5 Aonad 6

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Cur i gCrích Aonad Idirbhliana Choose Safety

Bronntar an suaitheantas Aonad Idirbhliana ar chur i gcrích rathúil chlár an Aonaid Idirbhliana. Tá an clár iomlán seo dírithe ar dhaltaí na hIdirbhliana a bhfuil an clár Choose Safety agus taithí oibre agus an cúrsa ríomhfhoghlama ‘Get Safe – Work Safe’ ar http://hsalearning.ie a curtha i gcrích acu.

Cur i gCrích Taithí Oibre Choose Safety

Bronntar an suaitheantas Taithí Oibre ar chur i gcrích rathúil taithí oibre.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

9

NAISC LEIS AN tSRAITH SHINSEARACH AGUS LE BREISOIDEACHAS/hOILIÚINTIDIRBHLIAINTacaíonn inneachar agus stíl an chláir Sláinte agus Sábháilteachta seo leis na gnéithe bunriachtanacha ar fad i gClár na hIdirbhliana. Tá an t-inneachar fréamhaithe go domhain i bhfírinne na taithí oibre atá ina dlúthchuid den Idirbhliain in go leor scoileanna. Ina theannta sin, tugtar léiriú maith ar iniúchadh coincheap amhail freagracht agus cuntasacht, féinmheas, caoinfhulaingt agus saoránacht gníomhach sa chúrsa Choose Safety. Iarrtar ar dhaltaí smaoineamh agus gníomhú, machnamh a dhéanamh agus áitiú.

Úsáidtear an cleachtas is fearr san fhealsúnacht oideolaíoch atá mar bhonn agus thaca ag na heispéiris foghlama sa chlár seo. In Choose Safety, cuirtear béim ar an machnamh pearsanta, obair i mbeirteanna agus obair i ngrúpaí. Tá gnéithe eile na foghlama gníomhaí le fáil freisin i rólghlacadh, díospóireachtaí foirne, anailís ar na meáin, agus measúnuithe ar chás-staidéir.

Éascaítear an fhoghlaim le teicnící teagaisc nua-aimseartha ina mbíonn an dalta rannpháirteach go gníomhach sa cheacht. Ní oireann an stíl ná an t-inneachar don teagasc oideasach aontoiseach.

Go hachomair, tá stíl, inneachar agus réasúnaíocht bhunúsach an phacáiste seo comhsheasmhach ina n-iomláine le fealsúnacht na hIdirbhliana.

AONAD IDIRBHLIANATá Choose Safety ina gné bhunúsach d’aonad idirbhliana nua dar teideal “Sábháilteacht Daltaí san Ionad Oibre”. San aonad idirbhliana 45 uaire seo, tugtar réamheolas ar choincheapa sláinte agus sábháilteachta do dhaltaí a bhfuil sé beartaithe acu dul ar thaithí oibre. Tá an t-aonad iomlán ar fáil lena íoslódáil ón www.ncca.ie.

GAIRMCHLÁR NA hARDTEISTIMÉIREACHTAI gcás daltaí ar Ghairmchlár na hArdteistiméireachta (GCAT), feicfidh siad go mbaineann go leor d’inneachar an chláir Choose Safety le riachtanais an tsiollabais maidir le gnéithe dá gcúrsa lena n-áirítear tuiscint mhaith a bhaint amach ar an reachtaíocht sláinte agus sábháilteachta. Tacaíonn an leabhar le Nascmhodúl 1 “Ullmhú do Shaol na hOibre”, Aonad 1 Tús eolais ar Shaol na hOibre, agus Aonad 4 Socrúchán Oibre.

D’fhéadfaí leas a bhaint as gníomhaíochtaí sa leabhar le haghaidh riachtanas punainne GCAT. Amhail an Idirbhliain, cuirfear le go leor de na scileanna beatha atá bunriachtanach do GCAT trí rannpháirtíocht ghníomhach iomlán.

AN ARDTEISTIMÉIREACHT FHEIDHMEACHAr an gcaoi chéanna, baineann inneachar an chláir feasachta seo ar shláinte agus ar shábháilteacht

le gach comhpháirt den Ardteistiméireacht Fheidhmeach (ATF). Tacaíonn inneachar Choose Safety go maith le modhanna measúnaithe na hArdteistiméireachta Feidhmí (modúil, tascanna do dhaltaí agus scrúduithe deiridh). Feicfidh daltaí ATF go mbaineann go leor den inneachar go díreach lena gcúrsa Gairmullmhúcháin (ábhar).

In Choose Safety, cuimsítear na heispéiris foghlama lena bhfuiltear ag súil chun go leor de na torthaí foghlama follasacha den ghairmullmhúchán a chur i gcrích. Tacaíonn an t-inneachar anseo go díreach leis an taithí oibre éigeantach atá ina dlúthchuid den chúrsa ATF. Ina theannta sin, cuimsítear sna Speisialachais Ghairme aonaid inar léir an fheasacht ar shláinte agus ar shábháilteacht. Cuimsítear inneachar ábhartha dá leithéid in Choose Safety. Féadfaidh daltaí úsáid a bhaint as na hinniúlachtaí arna bhforbairt anseo chun riachtanais na ‘dtascanna’ do dhaltaí ATF a chomhlíonadh. Ar deireadh, baineann na ceachtanna a fhoghlaimítear ón leabhar seo go díreach le scrúdú deiridh na hArdteistiméireachta Feidhmí.

AN ARDTEISTIMÉIREACHT SHEANBHUNAITHEFéadfaidh múinteoirí ábhair phríomhshrutha na hArdteistiméireachta amhail na Teicneolaíochtaí, Eolaíocht, Eolaíocht Talmhaíochta, Staidéar Foirgníochta, Eacnamaíocht Bhaile, Ealaín, agus Corpoideachas leas a bhaint as Choose Safety. Tá tuiscint ar shaincheisteanna sláinte agus sábháilteachta follasach nó intuigthe i ngach ceann de na hábhair sin. Mar gheall ar leibhéal na rannpháirtíochta intleachtúla a éilítear ó dhaltaí sna haonaid deiridh den chlár, cabhrófar lena gcuid oibre in ábhair eile amhail Béarla agus Oideachas Sóisialta, Pearsanta agus Sláinte. Féadfaidh múinteoirí agus daltaí ceann ar bith de na hábhair thuasluaite leas a bhaint as gnéithe den phacáiste acmhainní seo chun cur leis an mbunsiollabas.

BREISOIDEACHAS AGUS OILIÚINTIs iomaí cúrsa breisoideachais ina mbeidh Choose Safety ábhartha chun daoine óga agus daoine dífhostaithe a ullmhú don ionad oibre. Féadfaidh múinteoirí agus teagascóirí leas a bhaint as gnéithe áirithe de thopaicí agus d’aonaid de réir mar is mian leo. Ná déan dearmad gur féidir suaitheantais dhigiteacha a bhronnadh le haghaidh gach aonaid ar a ndéantar staidéar mar aon le deimhnithe ar chúrsaí a chuirtear i gcrích. Tá an clár Choose Safety comhsheasmhach le córas oideachais ina dtacaítear le freastal ar riachtanais gach foghlaimeora agus a bhfuil sé mar aidhm leis go háirithe feabhas a chur ar ionchais fostaíochta daoine óga dífhostaithe.

Cuirtear cúrsaí a bhaineann go sainiúil le hearnálacha ar leith ar fáil ar thairseach foghlama ar líne an Údaráis, http://hsalearning.ie, agus tá na cúrsaí sin le fáil saor in aisce 24/7. Féadfaidh múinteoirí grúpaí foghlaimeoirí a shocrú ar an gcóras nó is féidir le foghlaimeoirí aonair cúrsaí a rochtain go neamhspleách. Féach http://hsalearning.ie chun liosta iomlán na gcúrsaí a fháil.

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

10

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Topaic

Gairm

chlár na hA

rdteistiméi-

reachta

An A

rdteis-tim

éireacht Fheidhm

each

Ábhair Phraiticiúla

OSPS

Gnó

Corpoi-deachas

Eolaíocht (Fisic, Ceim

ic, Bitheolaíocht)

TeicneolaíochtaíStaidéar Foirgníochta

Eolaíocht Talm

haíochtaEacna-m

aíocht Bhaile

Ealaín

Dlíthiúil

Cearta Oibrithe Ó

ga

Freagrachtaí an Fhostóra

Freagrachtaí an Fhostaí

Guais, Riosca, Rialú

Dóiteán agus G

archabhair

Láimhsiú agus Eirgeanam

aíocht

Sleam

hnú, Coir Choise agus Titim

Obair ar A

irde

Sábháilteacht Feithiclí san Ionad

O

ibre

Ceim

iceáin

Feirm

eoireacht

Fáilteachas

Oifigeach Sábháilteachta agus Ionadaí

Sábháilteachta

Tim

peallacht Oibre

Sláinte agus Folláine san Ionad Oibre

Ráitis Sábháilteachta

Com

harthaí Sábháilteachta

Trealamh Cosanta Pearsanta

Iniúchadh ar Thimpistí / ar Theagm

hais

Mórthascanna

NA

ISC LE CURA

CLAM

NA

SRAITH

E SINSEA

RAÍ

*B’fhéidir gur mhian le m

úinteoirí agus le hoiliúnóirí breisoideachais súil a chaitheamh ar na topaicí chun féachaint ar a n-ábharthacht don chúrsa.

nua

nua

nua

nua

nua

nua

nua

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

11

CLEACHTAÍ A BHAINEANN LE HÁBHAIR ÉAGSÚLA1. EALAÍN2. EACNAMAÍOCHT BHAILE3. ÁBHAIR EOLAÍOCHTA4. ÁBHAIR THEICNEOLAÍOCHTA

nua

EALAÍN

Sceitseáil bheo-ábhair Socrú – málaí agus seoláin shraoilleacha Tuislí, Titimí

Doirteadh uisce Sciorrthaí

Suí ar feadh tréimhsí fada Suíocháin chompordacha

Modúil Phraiticiúla Gníomhaíocht Guaiseacha:

Saothar samhailteach nó

ábhar neamhbheo

Seoláin leictreacha shraoilleacha, málaí

scoile

Tuislí, Titimí

Péinteanna púdair a mheascadh Gortú súl, deannach ag cur isteach ar an

gcóras riospráide

Stóráil trealaimh Eirgeanamaíocht, Tuislí, Titimí

Doirteadh uisce Sciorrthaí

1. Cé na guaiseacha a chuireann daoine i mbaol agus

obair chaomhantais á déanamh?

Dear póstaer le do rogha ábhar chun cúrsaí sláinte

agus sábháilteachta a chur chun cinn agus obair

chaomhantais á déanamh.

2. Tabhair cuairt ar dhánlann nó ar mhúsaem. Féach ar

an gcaoi a ndéanann coimeádaithe saothair ealaíne

a láimhseáil, a bhogadh, a chur ar taispeáint nó

a stóráil. Déan measúnú riosca eirgeanamaíochta chun

saothar mór ealaíne a iompar.

Tá de bhuntáiste ag ealaín, i gcomparáid le hábhair eile,

gur gníomhaíocht phraiticiúil theagmhálach atá ann.

Mar sin féin, dá mhéad gníomhaíochta a bhíonn ar siúl

ag dalta is ea is mó an seans go dtarlóidh timpiste agus

gortú pearsanta. Anuas air sin, sa seomra ranga ealaíne,

d’fhéadfaí go mbeadh daltaí ag obair le meáin éagsúla ag

an am céanna agus d’fhéadfadh contúirt a bheith i gceist

leis sin, go háirithe mura bhfuil go leor spáis sa seomra

ranga.

Leis na sceitimíní a bhaineann le trealamh a d’fhéadfadh

a bheith contúirteach a úsáid (mar shampla iarann sádrála

agus ábhair amhail péinteanna púdair), cuirtear leis na

rioscaí a bhaineann le gníomhaíochtaí praiticiúla ealaíne a

dhéanamh.

Sa tábla seo a leanas, léirítear gníomhaíochtaí agus na

guaiseacha a bhaineann leo de réir mar a bhaineann le

modúil Ealaíne. Féachtar ar Láimhsiú agus Eirgeanamaíocht

in Aonad 2, Cuid 2 de Choose Safety (leathanach 24 den

leabhar do dhaltaí), féachtar ar Sciorrthaí, Tuislí agus Titimí

i gCuid 3 (leathanach 29), agus dírítear ar Cheimiceáin in

Aonad 3, Cuid 3 (leathanach 43).

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Tar éis obair a dhéanamh leis an gclár Choose Safety, seo roinnt cleachtaí roghnacha a d’fhéadfadh cur leis an eispéireas

foghlama.

Dearadh nó ceardaíocht Iarann sádrála Dónna, dóiteán

Móta papier mâché Sciorrthaí ón uisce, móta

Snoíodóireacht Gortú súl, gearrthacha, deannach ag cur

isteach ar an gcóras riospráide

Ceirmigh bhriste Gearrthacha, gortú súl

Criadóireacht a bhácáil Dónna

Péinteanna púdair a mheascadh Gortú súl, deannach ag cur isteach ar an

gcóras riospráide

Bróidnéireacht Biorpholladh

Siosúr Gearrthacha

Lionóilphriontáil Gearrthacha, gortú do na méara / do na

lámha

Baitíc – céir the Dónna, dóiteán

Diúscairt snáthaidí briste Biorpholladh

Miotalóireacht ealaíne Dónna, gortú súl, gearrthacha

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

12

Agus staidéar á dhéanamh ar Eacnamaíocht Bhaile ar

scoil, foghlaimíonn daltaí conas na nithe seo a leanas a

dhéanamh:

• aire a thabhairt dá sláinte agus dá sábháilteacht féin,

agus do shláinte agus do shábháilteacht daoine eile

• a limistéir foghlama agus oibre a eagrú agus a bhain-

istiú chun timpeallacht shláintiúil shábháilte a chruthú

• guaiseacha a shainaithint, gníomhú dá réir, agus

na hiarmhairtí a d’fhéadfadh teacht chun cinn a

sheachaint

• ábhair agus trealamh a láimhseáil ar bhealach sláin-

teach sábháilte

• saol atá níos sábháilte agus níos sláintiúla a

chaitheamh.

Tá an obair phraiticiúil ina dlúthchuid d’Eacnamaíocht

Bhaile – Eolaíoch agus Sóisialta, agus déantar go leor

den obair phraiticiúil sin sa chistin ar scoil. Ós rud é gur

sa chistin a tharlaíonn formhór na dtimpistí sa ghnáth-

theach, tá sé tábhachtach go ndéanann an múinteoir na

caighdeáin is fearr a leagan amach agus cur ar chumas na

ndaltaí a gcuid foghlama a dhéanamh i dtimpeallacht atá

sábháilte, sláinteach agus tacúil. Moltar do thuismitheoirí

dearcthaí dearfacha agus cineálacha dearfacha cur chuige

a chothú ina gcuid daltaí maidir le sábháilteacht sa réimse

gníomhaíochtaí a dhéanann siad, agus feasacht ar a

thábhachtaí atá sé timpeallacht shábháilte oibre a chur ina

luí orthu.

Moltar do dhaltaí dul i mbun oibre ar bhealach aireach, a

bheith eolach ar an gcontúirt a bhaineann le doirteadh,

teas, tine, sceana géara, trealamh leictreach, ábhair glanta

thocsaineacha agus guaiseacha eile a d’fhéadfadh teacht

chun cinn. Múintear do dhaltaí a thábhachtaí atá sé cloí

le rialacháin a bhaineann le cistin oibre, lena n-áirítear a

thábhachtaí atá cosaint phearsanta amhail éadaí cosanta

a chaitheamh (naprúin, clúdach don chloigeann, agus

miteoga oighinn). Cuirtear oiliúint orthu conas is ceart a

dhéanamh i gcásanna éigeandála, mar shampla druileanna

dóiteáin, conas pluid dóiteáin a úsáid i gcás dóiteáin bheaga

logánta. Is leo seo a leanas a bhaineann príomhthorthaí

foghlama na ngníomhaíochtaí praiticiúla a dhéantar sa

chistin ar scoil:

• úsáid shábháilte ábhar agus trealaimh, • na nósanna imeachta lena ndéantar dea- chleachtais sláinte agus sábháilteachta a chur chun cinn.

Sa mhodúl toghthach ‘Teicstílí, Faisean agus Dearadh’,

bítear ag súil go mbeidh daltaí eolach ar bhailchríocha

dódhíonacha agus ar an Ordú Taighde Tionscail agus

Caighdeán (Sábháilteacht Dóiteáin) (Troscán Tí) (1988 agus

1995), agus go mbeidh eolas acu ar inadhainteacht na

snáithíní i dteicstílí tí éagsúla.

Déantar staidéar freisin ar eirgeanamaíocht sa mhodúl

toghthach ‘Dearadh agus Bainistíocht Tí’.

Conas is féidir linn an t-eolas a fhaightear ó staidéar a dhéanamh ar Eacnamaíocht Bhaile a chur i bhfeidhm sa timpeallacht oibre?

In earnáil na lónadóireachta agus an fháilteachais, is de

bharr sciorrthaí, tuislí agus titimí a tharlaíonn formhór na

dtimpistí, go háirithe timpeall ar fhoinsí leachtanna (mar

shampla ag an doirteal agus glasraí, uirlisí agus gréithe á

ní).

Sa tábla seo a leanas, léirítear gníomhaíochtaí agus na

guaiseacha a bhaineann leo atá ábhartha do mhodúil a

bhaineann le Staidéar Bia, agus le Teicstílí, Faisean agus

Dearadh. Féachtar ar Láimhsiú agus Eirgeanamaíocht in

Aonad 2, Cuid 2 de Choose Safety (leathanach 24 den

leabhar do dhaltaí), féachtar go mionsonraithe ar Sciorrthaí,

Tuislí agus Titimí in Aonad 2, Cuid 3 (leathanach 29).

Modúil Phraiticiúla Gníomhaíocht Guaiseacha:

Staidéar Bia Ní gréithe ag an doirteal Sciorrthaí, titimí

Oigheann Dónna

Leacht te, mar shampla steallóga anraith Dónna, gortú súl

Potaí agus pannaí Eirgeanamaíocht – ardú agus iompar

Meascthóirí Eirgeanamaíocht – ardú agus iompar, gortú

do na cosa

Amhábhar – urlár, siúcra Eirgeanamaíocht – ardú agus iompar

Sceana agus gearrthóirí Gearrthacha

Seoláin leictreacha shraoilleacha, málaí

scoile

Tuislí, titimí

EACNAMAÍOCHT BHAILE

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

13

Modúil Phraiticiúla Gníomhaíocht Guaiseacha:

Teicstílí, faisean agus dearadh Fuáil Biorpholladh

Diúscairt snáthaidí briste Biorpholladh

Deisiúcháin do threalamh Fostú, pinse ar mhéar

Iarann sádrála Dónna, dóiteán

Iarann Dónna, dóiteán

Siosúr Gearrthacha

Seoláin leictreacha shraoilleacha, málaí

scoile

Tuislí, titimí

Baitíc – céir the Dónna, dóiteán

Seoláin leictreacha shraoilleacha, málaí

scoile

Tuislí, titimí

Péinteanna púdair a mheascadh Gortú súl, deannach ag cur isteach ar an

gcóras riospráide

Ní gréithe ag an doirteal Sciorrthaí, titimí

Stóráil trealaimh Eirgeanamaíocht, tuislí, titimí

Bíonn daltaí sa tsaotharlann le haghaidh fhormhór na

gceachtanna eolaíochta, nó le haghaidh na gceachtanna

ar fad, san oideachas iarbhunscoile. Is leo seo a leanas a

bhaineann príomhthorthaí foghlama na ngníomhaíochtaí

praiticiúla tosaigh a dhéantar i saotharlann na scoile:

• úsáid shábháilte an fhearais • forbairt nósanna imeachta lena ndéantar dea- chleachtais sláinte agus sábháilteachta a chur chun cinn.

Múintear do dhaltaí conas guaiseacha féideartha a

shainaithint agus a sheachaint. Baineann go leor de na

guaiseacha sin leis an saol laethúil amhail dónna, scalladh,

gloine bhriste agus dromchlaí sciorracha. Múintear dóibh a

thábhachtaí atá sé cloí leis na rialacha dochta a bhaineann

le saotharlanna, lena n-áirítear a thábhachtaí atá cosaint

phearsanta amhail éadaí cosanta agus súilchosaint.

Agus staidéar á dhéanamh ar eolaíocht ar scoil,

foghlaimíonn daltaí conas na nithe seo a leanas a

dhéanamh:

• aire a thabhairt dá sláinte agus dá sábháilteacht féin,

agus do shláinte agus do shábháilteacht daoine eile

• guaiseacha sa saol laethúil a shainaithint agus iad féin

a chosaint orthu

• ábhair agus trealamh a láimhseáil ar bhealach sábháilte

• timpeallacht foghlama agus oibre atá níos sábháilte

agus níos sláintiúla a chruthú

• saol atá níos sábháilte agus níos sláintiúla a

chaitheamh.

Ceann de na róil atá ag an múinteoir eolaíochta is ea cur ar

chumas na ndaltaí eolaíocht a fhoghlaim i dtimpeallacht atá

sábháilte agus tacúil. Agus iad ag foghlaim na heolaíochta ar

scoil, múintear do dhaltaí conas déileáil leis na guaiseacha a

bhaineann le hobair phraiticiúil agus conas an riosca dóibh

féin agus do dhaltaí eile a laghdú an oiread is féidir. Tá de

bhuntáiste ag an eolaíocht, i gcomparáid le hábhair eile, gur

gníomhaíocht phraiticiúil theagmhálach atá ann. Mar sin

féin, dá mhéad gníomhaíochta a bhíonn ar siúl ag dalta is ea

is mó an seans go dtarlóidh timpiste agus gortú pearsanta.

Leis na sceitimíní a bhaineann le trealamh agus ceimiceáin

a d’fhéadfadh a bheith contúirteach a úsáid, cuirtear leis na

rioscaí a bhaineann le gníomhaíochtaí praiticiúla eolaíochta

a dhéanamh. Anuas ar ghníomhaíochtaí praiticiúla, is

féidir inneachar ó na siollabais eolaíochta a úsáid mar

chomhthéacs chun cabhrú le daltaí dearcadh dearfach a

fhorbairt i leith saincheisteanna sláinte agus sábháilteachta

i gcásanna éagsúla (Mapping Health and Safety in the

Curriculum, an Chomhairle Náisiúnta Curaclaim agus

Measúnachta, Meán Fómhair 2007).

Sa tábla seo a leanas, léirítear gníomhaíochtaí agus na

guaiseacha a bhaineann leo atá ábhartha don Eolaíocht.

Déantar na guaiseacha a aicmiú mar ghuaiseacha

ceimiceacha, bitheolaíocha agus fisiceacha. Dírítear

ar Cheimiceáin in Aonad 3, Cuid 3 de Choose Safety

(leathanach 43 den leabhar do dhaltaí).

ÁBHAIR EOLAÍOCHTA

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

14

Turgnaimh

Ní hea Teideal Aicme na nguaiseacha Gníomhaíocht Guaiseacha

Ceimiceach Gás peitriliam leachtach (GPL) – níos

troime ná an t-aer

Plúchadh, nimhiú

tocsaineach

Gás nádúrtha – níos éadroime ná an t-aer Dóiteán

Hidrigin chomhbhrúite

Dé-ocsaíd charbóin chomhbhrúite Nimhiú tocsaineach

Ocsaigin chomhbhrúite Dóiteán, pléascadh

Bitheolaíoch Dioscadh ainmhí Baictéir, víreas

Fisiceach Dóire Bunsen Dóiteán, dó

Láimhsiú agus diúscairt sleamhnán briste,

earraí gloine atá briste

Gearrthacha

Earraí gloine atá te Dónna

Ceirmigh theo Dónna

Ceirmigh bhriste Gearrthacha

Léasair Gortú súl, dónna

Tar éis obair a dhéanamh leis an gclár Choose Safety, seo

cleachtadh roghnach a d’fhéadfadh cur leis an eispéireas

foghlama.

Déan iniúchadh ar na ceimiceáin a bhíonn in úsáid sa

tsaotharlann.

Roghnaigh trí thurgnamh ón gcuraclam eolaíochta inar gá

ceimiceán a úsáid.

Déan ceimiceán tocsaineach, creimneach agus greannach

a shainaithint. Conas is féidir le gach ceann díobh sin

díobháil a dhéanamh don tsláinte?

Féach ar lipéad gach ceimiceáin. Cén fhaisnéis

thábhachtach atá le fáil ar an lipéad?

Féach ar an mbileog sonraí sábháilteachta i gcás ceann

amháin de na ceimiceáin. Cén fhaisnéis thábhachtach a

sholáthraítear ar an mbileog sin maidir leis an gceimiceán?

Acmhainní

Managing Safety and Health in the Science Laboratory for

Teachers http://hsalearning.ie

Cabhróidh an cúrsa saor in aisce seo ar líne le múinteoirí

na n-ábhar eolaíochta feabhas a chur ar an eolas agus ar an

tuiscint atá acu ar shábháilteacht, ar shláinte agus ar leas,

go háirithe sa tsaotharlann eolaíochta.

Ar chríochnú an chúrsa sin duit, ba cheart go mbeifeá in

ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• guaiseacha agus rioscaí sa tsaotharlann eolaíochta a

shainaithint

• rialacha saotharlainne agus timpistí a d’fhéadfadh

tarlú i saotharlann a shainaithint

• cleachtais a chur i bhfeidhm chun na timpistí sin a

chosc

• guaiseacha fisiceacha, ceimiceacha agus bitheolaíocha

a shainaithint, agus

• cúrsaí sláinte agus sábháilteachta a bhainistiú sa

tsaotharlann scoile.

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

15

Cuirtear béim sna siollabais ar an ngá atá le haird chuí a

thabhairt ar shaincheisteanna sláinte agus sábháilteachta

i ngach gníomhaíocht, go háirithe nuair atá ábhair agus

trealamh in úsáid, ach freisin maidir le smaointe agus réitigh

dearaidh a ghiniúint agus a mheasúnú.

Cuspóir ar leith den oideachas teicneolaíochta is ea gur

cheart go mbeadh na riachtanais sláinte agus sábháilteachta

a bhaineann le hobair phraiticiúil a phleanáil agus a

dhéanamh ar eolas ag daltaí agus gur cheart do dhaltaí cloí

leo. Ina theannta sin, ba cheart dóibh a thuiscint conas a

d’fhéadfadh na riachtanais sin teorainneacha nó srianta a

chur ar dhearadh earraí agus córas.

Agus na hábhair sin á dteagasc agus á bhfoghlaim, éilítear

ar dhaltaí féachaint ar chleachtais shábháilte oibre agus

nósanna imeachta molta a leanúint. Forbraíonn siad

tuiscint ar na contúirtí a d’fhéadfadh a bheith ag baint le

foinsí fuinnimh, innealra, trealamh agus feistí a bhíonn in

úsáid acu agus iad ag foghlaim. Mar gheall ar theagasc,

téann siad i dtaithí ar threalamh sábháilteachta a úsáid i

gceart agus ar thimpeallacht shábháilte oibre a chothú trí

bhíthin réamhchúraimí cuí sábháilteachta a chur i bhfeidhm

chun contúirt a sheachaint agus chun rioscaí a laghdú an

oiread is féidir. Ní mór cúrsaí sláinte agus sábháilteachta

a chur san áireamh sna réitigh dearaidh ar fhadhbanna

teicneolaíochta.

Sa tábla seo a leanas, léirítear gníomhaíochtaí agus na

guaiseacha a bhaineann leo atá ábhartha d’ábhair na

teicneolaíochta. Dírítear ar láimhsiú agus ar eirgeanamaíocht

in Aonad 2, Cuid 2 (leathanach 24).

Croí-ábhair – Modúil Phraiticiúla Gníomhaíocht Guaiseacha:

Próiseas dearaidh

Bainistiú tionscadail agus cáilíochta

Ábhair agus táirgeadh Meaisín muilleála Fostú

Druilire seastáin Gortú súl, gearrthacha

Deil láir miotalóireachta Gortú súl, gearrthacha

Meáin chumarsáide agus ghrafacha

Teicneolaíocht faisnéise agus cumarsáide Aonaid fístaispeána Tuirse shúl, straidhn ar

ghéaga uachtaracha

Eirgeanamaíocht Gortú athstraidhneála

Struchtúir agus meicníochtaí

Fuinneamh, leictreachas agus leictreonaic

Roghanna (roghnaigh péire)

Leictreonaic agus rialú

Córais rialaithe fheidhmeacha

Teicneolaíocht faisnéise agus cumarsáide

Córais déantúsaíochta

Teicneolaíocht ábhar

ÁBHAIR THEICNEOLAÍOCHTA

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

In ábhair amhail Staidéar Foirgníochta agus Innealtóireacht, tá eolas ar chúrsaí sláinte agus sábháilteachta follasach sa

siollabas.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

16

Tar éis obair a dhéanamh leis an gclár Choose Safety, seo

cleachtadh roghnach a d’fhéadfadh cur leis an eispéireas

foghlama.

Déan athbhreithniú ar fhearais agus ar threalamh i seomra

ranga na Teicneolaíochta.

I ngrúpaí de thriúr:-

1. Déan fardal de na fearais agus den trealamh sa

seomra ranga agus déan taifead den déantúsóir,

den dáta déantúsaíochta, agus de dháta na

cothabhála deiridh.

2. Sainaithin píosa trealaimh amháin. Féach ar

lámhleabhar oibriúcháin an trealaimh roghnaithe, go

háirithe an fhaisnéis sláinte agus sábháilteachta atá

ann. Sainaithin na guaiseacha, na rioscaí, agus na

rialuithe a bhaineann leis an trealamh sin.

3. Féach ar dhearadh an trealaimh sin agus ar an gcaoi

a n-úsáidtear é. An bhféadfaí aon fheabhas a

dhéanamh ó thaobh na heirgeanamaíochta de?

4. Ón méid a d’fhoghlaim tú, déan bileog faisnéise

sláinte agus sábháilteachta (aon leathanach amháin)

a chur le chéile don trealamh sin.

Acmhainní

Managing Safety and Health in the Technologies

classroom for Teachers http://hsalearning.ie

Cabhróidh an cúrsa saor in aisce seo ar líne le múinteoirí

na n-ábhar teicneolaíochta feabhas a chur ar an eolas agus

ar an tuiscint atá acu ar shábháilteacht, ar shláinte agus ar

leas.

Ar chríochnú an chúrsa sin duit, ba cheart go mbeifeá in

ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• príomhghuaiseacha sa seomra ranga teicneolaíochta a

shainaithint

• na bearta riachtanacha a shainaithint chun timpistí a

chosc

• cleachtais shábháilte oibre, an ráiteas sábháilteachta,

comhairliúchán sábháilteachta, agus conas iniúchadh

sláinte agus sábháilteachta a shainaithint agus a

bheith ar an eolas fúthu

• pleanáil le haghaidh sábháilteacht dóiteáin agus

cásanna éigeandála

• riachtanais tábhachtacha a shainaithint maidir

le garchabhair, eirgeanamaíocht, tuaslagóirí agus

greamacháin ceimiceacha, agus reachtaíocht maidir

leis an tsábháilteacht.

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

BÍ AG BRABHSÁIL

Is féidir faisnéis mhionsonraithe agus chun dáta ar gach topaic ar a bhféachtar in Choose Safety a

fháil ach dul chuig suíomh gréasáin an Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta, www.hsa.ie.

Téigh chuig http://hsalearning.ie chun féachaint ar chúrsaí ar líne an Údaráis

Tugtar liosta anseo thíos ar shuíomhanna eile ar fiú féachaint orthu:

www.hsa.ie/eng/Topics/Simple_Safety/

www.agriaware.ie

www.scoilnet.ie

www.cdc.gov/niosh

www.iif.ie

www.slss.ie

www.esb.ie

www.mentalhealthireland.ie

www.epa.ie

www.osha.gov (Stáit Aontaithe Mheiriceá)

www.fsai.ie

www.hse.gov.uk (an Ríocht Aontaithe)

www.osha.europa.eu

www.nra.ie

www.iif.ie

www.agriculture.gov.ie

www.enetosh.net

www.ascc.gov.au (an Astráil)

www.citizensinformation.ie

www.besmart.ie

www.statcentral.ie

hsalearning.ieHSA Online Courses

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

17

BRO

LLA

CH D

O M

HÚ

INTE

OIR

Í

1 Treoirlínte do mhúinteoirí2 Cearta oibrithe óga3 Ionduchtúchán4 Dlíthe sláinte agus sábháilteachta agus d’ionad oibre5 Gníomhaíochtaí an aonaid6 Faisnéis bhreise

Ábhair an Aonaid

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

18

TOSÚ AG OBAIRAONAD 1

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍSa leabhar saothair ‘Daoine Óga ag Obair’, tá an t-inneachar seo a leanas le fáil in Aonad 1 Tosú amach ag obair:

n Cuid 1 Cearta oibrithe ógan Cuid 2 Ionduchtúchánn Cuid 3 Freagrachtaí Fostóirí agus Fostaithe

In Aonad 1, dírítear ar dhaoine óga a ullmhú don ionad

oibre. Cuirtear réamheolas na foghlama faoi chúrsaí sláinte

agus sábháilteachta i láthair, agus tugtar léargas ar na

príomhriachtanais sláinte agus sábháilteachta. In Aonad

1, tugtar aird ar leith ar thosú amach ag obair agus ar ar

cheart a bheith ar eolas ag daoine maidir le cearta oibrithe

óga agus ionduchtúchán.

AONAD 1, CUID 1, CEARTA OIBRITHE ÓGABaineann an reachtaíocht agus na rialacháin ábhartha ar fad

maidir le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta le hionaid oibre

ina bhfostaítear daoine óga. Mar shampla, ní cheadaítear

do dhaoine faoi 18 mbliana d’aois trealamh ardúcháin a

fheidhmiú. Anuas air sin, ní cheadaítear do dhaoine faoi 18

mbliana d’aois obair mar seo a leanas a dhéanamh:

• obair atá róchrua orthu go fisiciúil nó go meabhrach

• obair ina nochtar iad d’ábhair thocsaineacha

• obair ina nochtar iad do radaighníomhaíocht

• obair lena mbaineann teas, torann nó creathadh as

cuimse

• obair lena mbaineann rioscaí nár dhócha go

sainaithneodh ná go seachnódh na hoibrithe iad toisc a laghad taithí atá acu nó a laghad oiliúna atá orthu.

Is é is aidhm leis an Acht um Chosaint Daoine Óga (Fostaíocht), 1996, sláinte oibrithe óga a chosaint, agus a

áirithiú nach ndéanfar dochar do do chuid oideachais mar

gheall ar obair a dhéanann tú i rith na scoilbhlianta.

Is é an chiall atá le “duine óg” duine atá 16 bliana d’aois

nó níos sine nó a bhfuil an aois fágála scoile bainte amach

aige/aici (cibé acu is airde), ach atá níos óige ná 18 mbliana

d’aois.

Leagtar amach íosteorainneacha aoise d’fhostaíocht,

sainmhínítear na tréimhsí sosa agus na huaireanta oibre

uasta, agus cuirtear cosc ar dhaoine faoi bhun 18 mbliana

d’aois a bheith ag obair déanach san oíche faoin dlí – féach

Tábla 1: Uaireanta Oibre: Daoine faoi bhun 16 bliana d’aois

agus Tábla 2: Uaireanta Oibre: Daoine atá 16 bliana nó 17

mbliana d’aois (leathanach 6 den leabhar do dhaltaí).

Anuas air sin, ní mór d’fhostóirí taifid shonracha a

choimeád le haghaidh na n-oibrithe sin atá níos óige ná 18

mbliana d’aois.

An Aois Íosta d’FhostaíochtNí cheadaítear d’fhostóirí daoine faoi bhun 16 mbliana

d’aois a fhostú i bpost rialta lánaimseartha.

AONAD 1, CUID 2, IONDUCHTÚCHÁNTréimhse neirbhíseach spreagúil i saol an duine óig is ea

tosú amach ag obair dó/di. D’fhéadfaí go mbeadh tréimhsí

taithí oibre agus foghlama bunaithe ar an obair ar an

gcéad taithí a bhíonn ag daoine óga ar an timpeallacht

oibre. Bíonn contúirtí i ngach ionad oibre mar sin féin,

agus d’fhéadfadh timpistí tarlú agus bíonn siad ag tarlú.

D’fhéadfadh gortuithe tromchúiseacha nó bás fiú a bheith

mar thoradh ar roinnt timpistí – ach is féidir formhór na

dtimpistí a sheachaint. Bí cinnte neart ceisteanna a chur

mar is é seo an deis a bheidh agat fáil amach céard leis a

bhfuiltear ag súil uait agus tú féin a chosaint ó ghortú nó ó

thinneas a bhaineann leis an obair.

Ar cheart oiliúint ionduchtúcháin a chur ar gach oibrí nua (lena n-áirítear daltaí ar thaithí oibre)?

Ba cheart. Faoin dlí, ní mór d’fhostóirí teagasc, oiliúint

agus maoirseacht a sholáthar. Dlúthchuid den phróiseas

foghlama is ea oiliúint ionduchtúcháin. Ar thosú poist nó

taithí oibre duit, ba cheart go gcuirfí ionduchtúchán agus

oiliúint ar leith ort le haghaidh gach poist nua.

AONAD 1TOSÚ AG OBAIR

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

19

Tapa Fíricí

Nuair a thosaíonn tú ag obair den chéad uair, tá seans 50% níos mó go ngortófaí thú san ionad oibre i gcomparáid le hoibrithe a bhfuil taithí acu.

In Choose Safety, tugtar duit an fhaisnéis sláinte agus sábháilteachta atá riachtanach chun go mbeidh tú sábháilte ag an obair.

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

20

Is san ionduchtúchán a thugtar faisnéis bhunúsach duit

maidir leis an ionad oibre ionas go mbeidh ar do chumas a

bheith sábháilte.

Ba cheart go dtabharfaí an fhaisnéis seo a leanas duit:

• rialacha an ionaid oibre. Ba cheart go gcuimseofaí

leis sin tús eolais ar chúrsaí sláinte agus

sábháilteachta, socruithe garchabhrach agus nósanna

imeachta aslonnaithe i gcás dóiteáin nó éigeandáil

eile

• aon ghuaiseacha agus riosca san ionad oibre atá ar

eolas

• na bearta sábháilteachta atá i bhfeidhm

• céard ba cheart duit a dhéanamh chun tú féin agus

na daoine eile a choimeád sábháilte.

Ná déan dearmad:

• Cuir aithne ar do thimpeallacht, do stáisiún oibre, an ceaintín, na seomraí scíthe, na bealaí éalaithe lena n-áirítear bealaí éalaithe i gcás dóiteáin, an stáisiún garchabhrach más ann dó, limistéar páirceála, etc.

• Bíodh a fhios agat cé hé/hí an maoirseoir agus conas dul i dteagmháil leis/léi más gá.

• Bíodh a fhios agat conas an Trealamh Cosanta Pearsanta a úsáid más gá. Má bhíonn trealamh athsholáthair de dhíth ort, bí ar an eolas conas an trealamh sin a fháil.

• Oiliúint – cén oiliúint atá de dhíth ort?

• Nósanna imeachta éigeandála – druil dóiteáin, garchabhair.

D’fhéadfadh an fostóir iarraidh ort doiciméid/rialacháin

thábhachtacha sábháilteachta a léamh agus doiciméad a

shíniú lena dhearbhú go bhfuil na nithe sin léite agat agus

go dtuigeann tú iad.

Féach an ‘Student Checklist’ in ‘Health and Safety Matters

for Students on Work Experience’, foilseachán de chuid an

Údaráis.

AONAD 1, CUID 3, DLÍTHE SLÁINTE AGUS SÁBHÁILTEACHTA AGUS D’IONAD OIBRE

Cé atá freagrach as sábháilteacht? I mbeagán focal, gach

aon duine. Ní ceart glacadh leis gurb iad na fostóirí amháin

atá freagrach as ionad oibre sábháilte agus sláintiúil a

chruthú agus a chothú. Tá a ról féin ag gach aon duine.

Féachfaidh tú ar phríomhfhreagrachtaí fostóirí agus

fostaithe sa Chuid deiridh seo d’Aonad 1.

FREAGRACHTAÍ FOSTÓIRÍTá fostóirí freagrach as ionad oibre sábháilte agus sláintiúil

a sholáthar. Cuimsítear leis sin, mar shampla, na nithe seo

a leanas a sholáthar: fearas agus trealamh sábháilte, córais

shábháilte oibre, oiliúint agus maoirseacht más gá, agus

trealamh cosanta pearsanta más gá.

Tá go leor reachtaíocht sláinte agus sábháilteachta i

bhfeidhm freisin, agus baineann cuid den reachtaíocht sin

go sainiúil le cosaint leanaí agus daoine óga. Tá doiciméad

treorach aon leathanach déag foilsithe ag an Údarás Sláinte

agus Sábháilteachta maidir le Cosaint Leanaí agus Daoine

Óga agus cuimsítear leis faisnéis maidir leo seo a leanas:

daoine óga a fhostú

measúnú riosca

dálaí lena gcuirtear cosc ar leanbh nó duine óg a fhostú

faireachas sláinte

substaintí guaiseacha agus próisis ghuaiseacha

obair a bhféadfadh cosaint a bheith de dhíth ar dhaoine óga ina leith

Is é is aidhm leis an Treoir tú féin agus do chomhghleacaithe

a chosaint agus cosc a chur ar thimpistí nó ar dhrochshláinte

san ionad oibre. Is féidir an doiciméad a íoslódáil ó

www.hsa.ie

Is ann do dhlíthe sláinte agus sábháilteachta chun cosaint

a thabhairt d’oibrithe (áirítear leis sin daltaí ar thaithí oibre)

nó do dhaoine a bhféadfadh gníomhaíochtaí oibre dul i

bhfeidhm orthu. Tá an tAcht um Shábháilteacht, Sláinte

agus Leas ag an Obair, 2005 ar an bpríomhreachtaíocht

lena gcuimsítear sábháilteacht, sláinte agus leas san ionad

oibre. Is ar an Údarás Sláinte agus Sábháilteachta atá an

fhreagracht fhoriomlán as a áirithiú go gcloítear le hAcht

2005.

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

Ná déan dearmad Bí Stuama – Fan Sábháilte

FREAGRACHTAÍ FOSTAITHETá dualgas ar fhostaithe iad féin agus daoine eile a

chosaint. Ní mór duit comhoibriú leis an bhfostóir agus a

áirithiú nach contúirt thú duit féin ná do dhaoine eile ag

an obair. Má chuirtear trealamh cosanta pearsanta amhail

miteoga, masc, cluaschosaint, éadaí shofheicthe, nó clogad

sábháilteachta ar fáil duit, ní mór duit é a úsáid faoi mar a

dúradh leat agus aire a thabhairt dó.

Anuas air sin, ba cheart duit eolas a thabhairt don fhostóir

nó don mhaoirseoir maidir le rud ar bith a d’fhéadfadh

a bheith ina chúis le timpiste, mar shampla má thugann

tú faoi deara cleachtais oibre bhaolacha nó guaiseacha

tromchúiseacha. Ná déan iarracht riamh caoi a chur ar rud

ar bith thú féin – abair le do mhaoirseoir é.

PLEANANNA CEACHTA MOLTA D’AONAD 11. Tús eolais a thabhairt ar choincheap na sláinte agus na

sábháilteachta agus ar aidhmeanna an aonaid.

2. D’fhéadfaí iad seo a leanas a áireamh i measc na

gceisteanna tosaigh a bheidh le breithniú ag an rang:

• Ainmnigh dhá chineál gairme lena mbaineann

leibhéal ard timpistí san ionad oibre (Freagra:

feirmeoireacht agus obair thógála)

• Cé is mó a bhíonn i mbaol san ionad oibre?

(Freagra: Daoine óga idir 18 agus 24 bliana d’aois)

3. Smaoinigh ar gach cás i nGníomhaíocht 1.C. Roinn na

daltaí ina ngrúpaí agus iarr orthu machnamh a

dhéanamh ar an bhfreagairt a bheadh acu mar

fhostóirí agus ansin mar fhostaithe. Iarr ar dhaltaí a

machnamh a dhéanamh ar an gcur chuige

is fearr i ngach cás. Cuir neart ama i leataobh le

haghaidh plé fhada.

4. Iarr ar an rang tabhairt faoi Ghníomhaíocht 1.D –

freagrachtaí fostóirí agus fostaithe ar leathanach 11.

Is féidir leis na daltaí é sin a dhéanamh ina n-aonar, i

mbeirteanna, nó i ngrúpaí.

5. Cuimsítear cearta oibrithe óga ar leathanach 5-6 den

leabhar do dhaltaí. Iarr ar dhaltaí an bhfuil aon eolas

acu ar Chearta Oibrithe Óga. An bhfuil a fhios acu

conas teacht ar an bhfaisnéis sin? Cé chomh

hábhartha is atá sé d’oibrithe páirtaimseartha?

6. Tabhair isteach coincheap an Bhunachair Focal.

Socraigh an mbeidh cóipleabhar, comhad ríomhaire,

nó póstaer sa seomra ranga in úsáid mar an bunachar

focal.

7. I gcás na nGníomhaíochtaí Aonaid, ba cheart

do dhaltaí an taithí atá acu féin go dtí seo a chur

san áireamh, nó smaoineamh ar aon taithí a bhí

acu chuige sin agus na ceisteanna á bhfreagairt.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

21

Ar chríochnú an aonaid seo, ba cheart go mbeadh daltaí in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• príomhfhreagrachtaí fostóirí agus fostaithe maidir le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta ag an obair a shainaithint• breac-chuntas a thabhairt ar na forálacha is tábhachtaí den Acht um Chosaint Daoine Óga (Fostaíocht), 1996 • cur síos a dhéanamh ar an leas a bhaineann le hionduchtúchán

Torthaí Foghlama

Cé atá freagrach as sábháilteacht?

I mbeagán focal, gach aon duine!

Tapa Fíricí

Ní ceart glacadh leis gurb iad na bainisteoirí amháin atá freagrach as ionad oibre sábháilte a chruthú agus a chothú. Tá a ról féin ag gach aon duine. In Aonad 1, féachtar ar fhreagrachtaí fostóirí agus fostaithe.

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

GNÍOMHAÍOCHT 1.A, Leathanach 7PLÉ RANGAPléigh na sonraí i dTábla 1 agus i dTábla 2.

An bhfuil na huaireanta oibre, am saor agus

tréimhsí sosa réasúnta, dar leat? An gcloítear

leo?

GNÍOMHAÍOCHT 1.B, Leathanach 7LOGÁIL ISTEACHCuardaigh an gréasán chun faisnéis bhreise a fháil ar chearta fostaíochta do dhaoine óga. Cuardaigh faisnéis

ar leibhéil íosphá agus ar úsáid trealaimh. D’fhéadfá tosú trí fhéachaint ar na suíomhanna seo a leanas:

• www.irishstatutebook.ie

• www.citizensinformation.ie

• www.employmentrights.ie

Tagairtí Dlí

• Na Rialacháin um Shábháilteacht, Sláinte agus Leas ag an Obair (Feidhm Ghinearálta), 2007, Cosaint

Leanaí agus Daoine Óga, Caibidil 1 agus Cuid 6

• Na Rialacháin um Shábháilteacht, Sláinte agus Leas ag an Obair (Feidhm Ghinearálta) (Leasú).

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 1Aonad 1, Cuid 1, Cearta Oibrithe Óga

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

22

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

SLIOCHT A: ‘baineann dualgas an fhostóra leis na nithe seo a leanas: … gníomhaíochtaí oibre a bhainistiú agus a stiúradh d’fhonn aon iompar míchuí nó iompraíocht mhíchuí ar dhóigh go gcuirfí sábháilteacht, sláinte nó leas ag an obair a fhostaithe nó a fostaithe i mbaol leo a chosc.… pleananna agus nósanna imeachta imleora atá le leanúint agus bearta atá le glacadh i gcás éigeandála nó contúirt thromchúiseach nó ar tí a bheith ann a ullmhú agus a athbhreithniú.… timpistí agus tarluithe contúirteacha a thuairisciú.’

Alt 8 d’Acht 2005

Pléigh conas a d’fhéadfadh do rogha fostóra gach ceann de na trí dhualgas sin a chur i bhfeidhm.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

23

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 1Aonad 1, Cuid 3, Dlíthe sláinte agus sábháilteachta agus d’ionad oibre

Léigh na sleachta seo a leanas ón Acht um Shábháilteacht, Sláinte agus Leas ag an Obair, 2005. Smaoinigh ar an bhfáth a bhfuil siad san áireamh in Acht 2005. Cé chomh héifeachtach is atá siad, dar leat, chun rátaí timpiste a laghdú ag an obair?

GNÍOMHAÍOCHT 1.C, Leathanach 10PLÉ RANGA

SLIOCHT B: ‘Áiritheoidh gach fostóir … go soláthraítear gach teagasc, oiliúint agus maoirsiú i bhfoirm, ar bhealach agus i dteanga ar dóigh, le réasún, go dtuigfidh an fostaí é.’

Alt 10 d’Acht 2005

Cén fáth a bhfuil an fhoráil sin san Acht? Pléigh na deacrachtaí a bhaineann leis an dualgas sin a fheidhmiú in ospidéal mór, mar shampla. Déan trácht ar impleachtaí an dlí sin in eagraíocht ina bhfostaítear oibrithe ó go leor tíortha éagsúla.

SLIOCHT C:‘Ní ghlacfaidh fostaí páirt in iompar míchuí nó in iompraíocht eile amhail foréigean, bulaíocht nó pleidhcíocht a d’fhéadfadh duine eile ag an obair nó a s(h)ábháilteacht, a s(h)láinte agus a leas féin a chur i gcontúirt.’

Alt 13 d’Acht 2005

Cén fáth a bhfuil an fhoráil sin san Acht? Conas a fhéadfaidh ‘foréigean, bulaíocht nó pleidhcíocht’ cur isteach ar shábháilteacht, ar shláinte nó ar leas duine eile? Céard iad na héifeachtaí eile d’iompar dá leithéid?

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

24

Freagracht an Fhostóra Freagracht an Fhostaí AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

Cé acu de na dualgais seo a leanas atá mar fhreagracht ar lucht bainistíochta, agus cé acu atá mar fhreagracht ar fhostaithe? Athscríobh an liosta freagrachtaí sa cholún ceart. I gcásanna áirithe, d'fhéadfadh freagracht a bheith ar an bhfostaí agus ar an bhfostóir araon.

• Ionad oibre sábháilte agus sláintiúil a chur ar fáil

• oiliúint a chur ar fáil

• trealamh agus éadaí cosanta oiriúnacha a chaitheamh

• guaiseacha a aithint san ionad oibre

• timpiste nó tarlú contúirteach a thuairisciú don Údarás

Sláinte agus Sábháilteachta

• ionadaí sábháilteachta a roghnú

• teacht imleor a chur ar fáil do sheirbhísí éigeandála

• pionóis a íoc as sárú rialacháin sláinte agus

sábháilteachta

• lucht bainistíochta a chur ar an eolas faoi ghuais nua

• trealamh agus éadaí cosanta oiriúnacha a chur ar fáil

• rioscaí oibre san fhoirgneamh a mheasúnú

• gan a bheith ag obair faoi thionchar an óil nó drugaí

• ráiteas sábháilteachta scríofa a chur i gcrích

• druileanna cuí dóiteáin a chur ar siúl

• trealamh a úsáid go cuí

• trealamh cosanta pearsanta atá lochtach a thuairisciú

• gan a bheith páirteach in iompraíocht mhíchuí amhail

bulaíocht nó ramhaltaíocht

• trealamh a chothabháil go rialta

• socruithe speisialta a bhreithniú le haghaidh oibrithe

leochaileacha, amhail daoine faoi oiliúint

• insint do dhaoine eile faoi ghuaiseacha nua

• míniú a thabhairt ar an méid ba chóir a dhéanamh i

gcás timpiste

• má tá ceimiceáin i gceist, léigh na lipaéid

sábháilteachta agus féach ar na bileoga sonraí

sábháilteachta.

GNÍOMHAÍOCHT 1.DCLEACHTADH AONAIR

FAISNÉIS BHREISE

Is féidir réimse leathan d’fhoilseacháin a bhaineann le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta a íoslódáil ó www.hsa.ie

• Foilseachán de chuid an Údaráis: ‘Health and Safety Matters for Students on Work Experience’

• Cúrsa ar líne de chuid an Údaráis: ‘Get Safe Work Safe’ le fáil ar http://hsalearning.ie

• Treoir an Údaráis: Protection of Children and Young Persons http://www.hsa.ie/eng/Publications_and_Forms/Publications/General_Application_ Regulations/Protection_of_Children_and_Young_Persons.html

• www.employmentrights.ie

• www.citizensinformation.ie

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

25

DEIREADH AONAD 1: TRIAIL LUAIS, Leathanach 12

C1. Liostaigh trí fhreagracht atá ar fhostóir agus trí fhreagracht atá ar fhostaí?

C2. Cé na gníomhaíochtaí ar gá do d’fhostóir a chinntiú nach mbeidh tú nochta dóibh?

C3. Cé mhéad uair oibre is gá duit a dhéanamh sula bhfaighidh tú sos tríocha nóiméad?

C4. Céard í an aois íosta le haghaidh fostaíocht rialta lánaimseartha?

C5. Liostaigh trí cinn de na príomhnithe ar gá díriú orthu i rith oiliúint insealbhaithe.

AO

NA

D 1

TO

SÚ A

G O

BAIR

1 Treoirlínte do mhúinteoirí 2 Guaiseacha agus measúnú riosca3 Láimhsiú agus eirgeanamaíocht4 Sciorrthaí, Tuislí agus Titimí5 Sábháilteacht dóiteáin agus garchabhair6 Gníomhaíochtaí an aonaid7 Faisnéis bhreise

Ábhair an Aonaid

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

26

GUAISEACHA IONAD OIBREAONAD 2

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍSa leabhar saothair ‘Choose Safety’, tá an t-inneachar seo a leanas le fáil in Aonad 2 Guaiseacha san ionad oibre

n Cuid 1 Guaiseacha agus measúnú rioscan Cuid 2 Láimhsiú agus eirgeanamaíochtn Cuid 3 Sciorrthaí, tuislí agus titimín Cuid 4 Sábháilteacht dóiteáin agus garchabhair

Tugtar isteach na téarmaí ‘guais’, ‘riosca’ agus ‘rialú’ in

Aonad 2. Baintear leas as an téarmaíocht sin ar fud Choose

Safety. Tá sé mar aidhm ag Aonad 2 cur le feasacht daltaí

ar ghuaiseacha agus ar rioscaí san ionad oibre. Dírítear ar

roinnt de na príomhghuaiseacha a bhíonn i mbeagnach

gach aon ionad oibre: láimhsiú agus eirgeanamaíocht,

sciorrthaí, tuislí agus titimí, agus dóiteán.

AONAD 2, CUID 1, GUAISEACHA AGUS MEASÚNÚ RIOSCASoláthraítear forbhreathnú gairid ar na guaiseacha agus ar

mheasúnú riosca ar leathanach 16 agus 17 den leabhar do

dhaltaí. Mínítear na naoi bPrionsabal maidir le Cosc, agus

tugtar breac-chuntas orthu i gcairt úsáideach (sa rannán

dúghorm, leathanach 17). Sna Fíricí Gasta ar leathanach 18

den leabhar do dhaltaí, soláthraítear roinnt staitisticí reatha

úsáideacha maidir le timpistí san ionad oibre.

Agus riosca á mheasúnú, ní mór na nithe seo a leanas a

sheiceáil:

1. Céard é an dóchúlacht go dtarlódh gortú nó díobháil?

2. Cé chomh tromchúiseach ar dócha go mbeidh an gortú

nó an díobháil sin?

3. Cé mhéad duine a d’fhéadfadh a bheith i mbaol?

Is féidir rioscaí a thomhas leis an bhfoirmle seo a leanas:

Is maith le roinnt daoine riosca a thomhas le huimhreacha

agus úsáid a bhaint as an bhfoirmle thuas. Mar shampla,

má thugtar uimhir idir 1 agus 3 do gach mír thuas (is

ionann 1 agus íseal agus 3 agus ard), beidh an rátáil riosca

idir 1 agus 27.

AONAD 2, CUID 2, LÁIMHSIÚ AGUS EIRGEANAMAÍOCHTIs mar gheall nach ndéantar bainistíocht éifeacht ar ghuais

an láimhsithe go dtarlaíonn aon trian amháin de gach

timpiste tuairiscithe san ionad oibre. Ar leathanach 24 den

leabhar do dhaltaí, sonraítear go láidir go bhfuil measúnú

riosca ar an ngné is tábhachtaí de láimhsiú sábháilte.

Ba cheart na tosca seo a leanas a chur san áireamh i gcás

gníomhaíochtaí láimhsithe:

Tá faisnéis bhreise ar gach ceann de na tosca sin le fáil ar

leathanach 24 agus 25 den leabhar do dhaltaí, tá prionsabail

an ardúcháin shábháilte (mar aon le léaráid) le fáil ar

leathanach 25, agus tá faisnéis ar eirgeanamaíocht agus

Fíricí Gasta maidir le neamhoird mhatánchnámharlaigh le

fáil ar leathanach 26.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

27

AONAD 2GUAISEACHA IONAD OIBRE

1céim

Aithin an ghuais

2céim

Déan measúnú ar an riosca.

3céim

Cuir an Rialúchán i bhFeidhm

Is próiseas trí chéim é measúnú riosca.• Tasc• Duine• Ualach• Timpeallacht

Dóchúlacht Rioscadéine an

ghortaithe fhéideartha

líon na ndaoine nochta

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

AONAD 2, CUID 3, SCIORRTHAÍ, TUISLÍ AGUS TITIMÍTá sciorrthaí, tuislí agus titimí ar an dara cúis is mó le

gortuithe san ionad oibre. Tuairiscíodh os cionn 1,200

sciorradh, tuisle agus titim don Údarás Sláinte agus

Sábháilteachta in 2013. Maidir leis an gceathrú cuid de na

teagmhais sin, bhí an duine gortaithe as láthair ón obair ar

feadh os cionn míosa.

Cuimsítear ar leathanach 29-31 faisnéis chuimsitheach ar

sciorrthaí, tuislí agus titimí lena n-áirítear na príomhréimsí

ar cheart féachaint orthu.

AONAD 2, CUID 4, SÁBHÁILTEACHT DÓITEÁIN AGUS GARCHABHAIR

Bíonn dóiteán ina chúis le gortuithe agus le básanna gach bliain. Ní mór d’fhostóirí gach beart réasúnach a ghlacadh chun cosaint a thabhairt in aghaidh dóiteáin agus bearta a phleanáil chun sábháilteacht daoine a chosaint má tharlaíonn dóiteáin. Ba cheart córas bainistíochta sábháilteachta ar dhóiteán a bheith i bhfeidhm i ngach gnólacht, bunaithe ar thrí phríomhchéim:

Áirítear na nithe seo a leanas i measc réamhchúraimí in

aghaidh dóiteáin:

n ní mór treoracha a thabhairt do gach fostaí maidir le

céard ba cheart a dhéanamh i gcás dóiteáin n ní mór bealaí éalaithe a bheith marcáilte go soiléir agus

ní mór ionaid tionóil a bheith so-aitheanta

n ní mór go mbeadh na nósanna imeachta aslonnaithe

ar eolas go maith ag gach duine agus ní mór

cleachtadh rialta a dhéanamh orthu

n ní mór an trealamh ar fad a scrúdú go rialta.

Cabhraíonn brathadóirí deataigh, aláraim dóiteáin,

doirse dóiteáin agus ábhair thógála dhódhíonacha

chun leathadh tapa an dóiteáin a chosc

n tá deimhnithe sábháilteachta dóiteáin riachtanach

le haghaidh gach foirgneamh nua agus le haghaidh

fhormhór na n-athchóirithe nó na síntí ar áitribh ghnó

n d’fhéadfadh soilsiú éigeandála agus trealamh

comhraicthe dóiteáin beatha daoine a shábháil i gcás

dóiteáin

n i gcás dóiteáin, ba cheart daoine a aistriú amach as

an bhfoirgneamh láithreach agus glaoch ar an

mbriogáid dóiteáin.

CÉARD IS DÓITEÁN ANN?Imoibriú ceimiceach atá

i ndóiteán a bhfuil trí

rud de dhíth air:

Mura bhfuil ann do rud amháin díobh sin, ní thosóidh

an dóiteán. Má bhaintear rud amháin díobh ón dóiteán,

múchfar an dóiteán. Ach conas a chruthaítear dóiteán leis

na trí rud le chéile?

Tá faisnéis bhreise air sin le fáil ar leathanach 32 agus 33

den leabhar do dhaltaí.

Anuas air sin, cuimsítear sonraí ar theocht dó bhreoslaí

éagsúla, staitisticí maidir le sábháilteacht dóiteáin, nósanna

imeachta sábháilteachta dóiteáin don ionad oibre, agus

múchtóirí dóiteáin ar leathanach 33 agus 34 den leabhar

do dhaltaí.

Críochnaítear Aonad 2, Cuid 4.1 le roinnt faisnéis phraiticiúil

maidir le garchabhair ar leathanach 35.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

28

Cosaint Brath Aslonnú

Teas

CoscDóiteáin

Ocsaigin Breosla

Ocsaigin + Teas + Breosla = Dóiteán

Ar chríochnú an aonaid seo, ba cheart go mbeadh daltaí in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• guaiseacha a shainaithint agus a aicmiú• sainmhíniú a thabhairt ar mheasúnú riosca• breac-chuntas a thabhairt ar na guaiseacha seo a leanas agus na rialuithe a bhaineann leo; láimhsiú agus eirgeanamaíocht, sciorrthaí, tuislí agus titimí, dóiteán agus garchabhair• breac-chuntas a thabhairt ar bhunphrionsabail na aheirgeanamaíochta• breac-chuntas a thabhairt ar phrionsabail an ardaithe shábháilte

Torthaí Foghlama AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

29

PLEANANNA CEACHTA MOLTA D’AONAD 21. Ceisteanna tosaigh le breithniú ag an rang:

a. Cén tuiscint atá agat ar na téarmaí ‘guais’, ‘riosca’,

‘rialú’?

b. An féidir gach guais a dhíchur? Cén fáth?

Féadfaidh an rang samplaí a thabhairt de ghuaiseacha

sa saol laethúil. Réamhrá deas é sin ar choincheap an

mheasúnaithe riosca. Ní féidir gach guais a dhíchur.

Ar an ábhar sin, tá sé tábhachtach an dealraitheacht

go dtarlódh timpiste a laghdú trí ‘rialuithe’ a chur i

bhfeidhm.

c. Céard is brí le ‘measúnú riosca’? Is féidir leat

iarraidh ar an dalta breac-chuntas a thabhairt ar

ghnáthghníomhaíochtaí laethúla a bhfuil guais

ag baint leo.

d. Cén duine ar cheart dó/di measúnú riosca a

dhéanamh? Cén fáth a bhfuil measúnú riosca

riachtanach san ionad oibre?

2. Tar éis Cleachtadh 1 a dhéanamh, d’fhéadfá iarraidh

ar an rang gníomhaíochtaí amhail spéirthumadóireacht

, eitilt, tiomáint, obair thógála, gruagaireacht etc.

a chur in ord de réir an leibhéil riosca a bhaineann leo.

Cuireann sin coincheap an riosca choibhneasta iláthair.

3. I gCleachtadh 2, cuirtear i láthair tomhas rioscaí, rud

atá níos teicniúla, agus na naoi bPrionsabal maidir le

Cosc.

4. Féach an cleachtadh do na hábhair Theicneolaíochta

(leathanach 15 den Bhrollach do Mhúinteoirí) agus

an cleachtadh don Ealaín (leathanach 11). Is féidir é

sin a chur i bhfeidhm ar Láimhsiú agus

Eirgeanamaíocht.

5. Féach an fhaisnéis maidir le hEacnamaíocht Bhaile

(leathanach 12 den Bhrollach do Mhúinteoirí). Is féidir

é sin a chur i bhfeidhm ar Sciorrthaí, Tuislí agus Titimí.

6. I gcás na nGníomhaíochtaí Aonaid (féach thíos),

ba cheart do dhaltaí an taithí atá acu féin go dtí seo a

chur san áireamh, nó smaoineamh ar aon taithí a bhí

acu chuige sin agus na ceisteanna á bhfreagairt.

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 2Aonad 2, Cuid 1, Guaiseacha agus measúnú riosca

GNÍOMHAÍOCHT 2.A, Leathanach 19RANSÚ SMAOINTE

Liostaigh 25 ghuais ar féidir teacht orthu i scoil. Ná déan dearmad go bhfuil guaiseacha le fáil i ngach áit, agus go bhfuil

guaiseacha le fáil i ngach ionad oibre.

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Tugtar léiriú áirithiú sna léaráidí seo (thíos) ar an gcaoi ar féidir rioscaí a mheas mar íseal, meánach nó ard.

Smaoinigh ar na fáthanna a gcuirtear na rátálacha sin i bhfeidhm.

An ann do rudaí eile ar cheart iad a chur san áireamh nach léir iad sna léaráidí (mar shampla, suíomh stad an bhus

nó an tráth den lá)?

GNÍOMHAÍOCHT 2.B, Leathanach 19

PLÉ RANGA

GNÍOMHAÍOCHT 2.C, Leathanach 19 I mBEIRTEANNA

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

30

Agus an fhoirmle thíos á húsáid, ríomh an riosca a bhaineann le gach ceann de na gníomhaíochtaí thuas.

Riosca Dóchúlacht (1 má tá sé neamhdhóchúil, 2 má tá sé dóchúil, 3 má tá sé an-dóchúil)

Déine an ghortaithe fhéideartha (1 más díobháil bheag é, 2 má tá sé díobhálach, 3 má tá sé an-díobhálach)

Líon na ndaoine nochta (1 i gcás duine amháin, 2 i gcás roinnt daoine, 3 i gcás cuid mhaith daoine)

Beidh do fhreagraí idir riosca íosta 1 agus riosca uasta 27.

=

x

x

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

31

i. Abair go bhfuil tú ag obair in oifig agus go mbíonn ort suí os comhair ríomhaire ar feadh cuid mhór den lá.

a. Liostaigh na guaiseacha ar fad ar do dheasc san oifig nó thart timpeall air.

b. Rátáil an riosca a bhaineann le gach guais a d’fhéadfadh díobháil a dhéanamh.

I gcás gach riosca, abair:

- an dócha go mbeidh sé ina chúis le díobháil (ardriosca)

- an bhféadfadh sé a bheith ina chúis le díobháil (meánriosca)

- nach dócha go mbeidh sé ina chúis le díobháil (riosca íseal)

c. Ríomh luach uimhriúil (1-27) le haghaidh gach riosca.

ii. Samhlaigh go bhfuil tú ag obair mar chúntóir fiaclóireachta. Téigh trí cheisteanna a, b agus c thuas arís.

GNÍOMHAÍOCHT 2.D, Leathanach 20

CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

GNÍOMHAÍOCHT 2.E, Leathanach 20

I mBEIRTEANNA

Cuir do liosta i gcomparáid le liosta dalta eile sa rang. Déan iarracht teacht ar liosta coitianta guaiseacha agus an leibhéal riosca a bhaineann le gach ceann díobh. Tabharfaidh duine agaibh tuairisc don rang.

Guais (Luach) ardriosca (Luach) riosca mheánaigh (Luach) riosca ísil

Guais (Luach) ardriosca (Luach) riosca mheánaigh (Luach) riosca ísilAO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

32

Fíor Bréagach

1Is don droim a tharlaíonn formhór na ngortuithe de réir ball beatha (i dtimpistí san ionad oibre).

2 Tá sciorrthaí, tuislí agus titimí ar an gcúis is lú le timpistí san ionad oibre.

3 Is faoin bhfostaí atá sé a áirithiú go ndéantar measúnú ar rioscaí.

4 Cuimsíonn guais rud ar bith a d’fhéadfadh díobháil a dhéanamh.

5 Ní léir guaiseacha i gcónaí.

6Is é láimhsiú is cúis le beagnach aon trian amháin de na timpistí san ionad oibre.

7 Is é an obair a chur in oiriúint don duine an chéad phrionsabal maidir le cosc.

8Ba iad titim ó airde, láimhsiú, agus titim ar an leibhéal céanna na trí chúis ba mhó le timpistí neamh-mharfacha in 2013.

An bhfuil na ráitis seo a leanas fíor nó bréagach, dar leat?

GNÍOMHAÍOCHT 2.F, Leathanach 21

CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

Nóta don mhúinteoir: Is i leabhar an mhúinteora amháin a chuirtear na freagraí ar fáil. Féach na léaráidí ar leathanach 18 den leabhar do dhaltaí chun faisnéis staitistiúil a fháil.

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

33

GNÍOMHAÍOCHT 2.G, Leathanach 22

CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIRLiostaigh na gníomhaíochtaí a dhéanann tú de ghnáth sa saol laethúil lena mbaineann riosca gortaithe áirithe, ansin comhlánaigh an chuid eile den tábla.

GNÍOMHAÍOCHT 2.H, Leathanach 22

I nGRÚPAÍ

Gnáthghníomhaíocht Céard a d'fhéadfadh dul ó mhaith

Cé chomh dóchúil is atá sé go dtarlódh sé seo

Rialúcháin

rothaíocht ar scoil titim, tuairteáil, dul i bhfostú, bheith leagtha, teip trealaimh, caillteanas rialaithe

riosca meánach go hardriosca (féidearthacht réasúnta go dtarlódh timpiste agus go bhféadfadh an gortú a bheith trom nó marfach)

Caith clogad agus feisteas cosantaBí infheicthe go soiléirLean rialacha uile an bhóthairSeachain bealaí dainséarachaMaolaigh ar do luasDéan do rothar a chothabháil

cluichí ríomhaire trioblóid súlpian mhatánachleictreamharútinnis chinnstrus, oibseisiún

riosca íseal(míchompord measartha dóchúil, ach amháin má imrítear go hiomarcach iad)

Úsáid ar feadh tréimhse ghearr amháinGlac sosanna rialtaCoigeartaigh airde na cathaoireach, na deisce agus an AFCaith spéaclaí, más gáCoigeartaigh rialúcháin AFBreithnigh soilsiú an tseomra

1. Cuir seicliosta guaiseacha le chéile le haghaidh an

tseomra ranga a roghnaíodh – féach an seicliosta

samplach (le bheith curtha ar fáil)

2. Agus an seicliosta á úsáid agat, aithin agus déan

catagóiriú ar na guaiseacha sa seomra, agus tú ag

tagairt siar don mhéid atá foghlamtha agat go dtí seo.

3. Nuair a bheidh sé críochnaithe, measúnaigh an leibhéal

riosca trí chinneadh cé na daoine a bhféadfadh díobháil

tarlú dóibh agus cén chaoi. Ba chóir na nithe seo a

leanas a bhreithniú:

• líon na ndaoine a bhíonn nochta don ghuais

• minicíocht an nochta don ghuais

• fad an nochta don ghuais

• modhanna teipe féideartha

• bealaí nochta.

Ríomh an leibhéal riosca agus aithin cé acu an bhfuil

ardriosca nó riosca meánach/íseal ag baint leis an nguais.

4. Deimhnigh cé na rialúcháin atá i bhfeidhm chun

an ghuais a bhainistiú agus céard iad na rialúcháin

eile is gá a chur i bhfeidhm chun an riosca gortaithe

agus drochshláinte a laghdú. Cuimhnigh go luann

reachtaíocht, cóid chleachtais agus caighdeáin na

riachtanais íosta le haghaidh an ionaid oibre.

Nuair a bheidh an tionscadal thuas críochnaithe, beidh

do mhúinteoir in ann an seicliosta guaiseacha a úsáid le

cinntiú go bhfuil an seomra ranga a roghnaigh do ghrúpa

sábháilte do dhaltaí, don fhoireann agus do chuairteoirí.

Maith sibh!

Agus sibh i ngrúpa triúir, roghnaigh seomra ranga i do scoil ina ndéantar tascanna praiticiúla, mar shampla, an seomra

Ealaíne, an seomra Eacnamaíochta Baile, an seomra TFC, an tSaotharlann Eolaíochta nó an seomra Teicneolaíochta.

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

34

GNÍOMHAÍOCHT 2.I, Leathanach 23

AIMSIGH AN GHUAISMar rang, féach ar an bpictiúr ar leathanach 23 den téacsleabhar. An féidir leat rud a aimsiú a d’fhéadfadh díobháil a dhéanamh – an ‘ghuais’?

Nóta don mhúinteoir: Tá cúig ghuais sa phictiúr seo: 1. Tá an múchtóir dóiteáin in úsáid chun an doras a

choimeád ar oscailt.

2. Tá cábla leictreach ag síneadh thar bhealach siúil.

3. Tá fillteáin ina mbac ar bhealach siúil.

4. Tá doras an chomhadchaibinéid ar oscailt.

5. Tá boscaí á stóráil go hard, rud atá contúirteach.

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 2Aonad 2, Cuid 2, Láimhsiú agus eirgeanamaíocht

1. Céard atá ar siúl anseo?

2. An bhfuil an stáisiún oibre socraithe ar bhealach

oiriúnach?

3. An bhfuil an scáileán, an méarchlár, agus an luchóg

socraithe i gceart, dar leat?

4. An timpeallacht oibre riosca íseal atá in oifig, dar leat?

5. Liostaigh ceithre ghuais a bhaineann le hobair in oifig.

GNÍOMHAÍOCHT 2.J, Leathanach 27

PLÉ RANGA

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

35

Féach ar an tseilfre seo a d’fhéadfadh a bheith in úsáid i

limistéar stórála. Tá ceithre sheilf ann. Tá an t-aonad ocht

dtroithe ar airde ó leibhéal an urláir. Socraigh an áit inar

cheart na haicmí seo a leanas de bhoscaí stórála a chur.

GNÍOMHAÍOCHT 2.L, Leathanach 27

CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

(BARR) SEILF UIMHIR 4

(BARR) SEILF UIMHIR 3

(BARR) SEILF UIMHIR 2

(BARR) SEILF UIMHIR 1

GNÍOMHAÍOCHT 2.M, Leathanach 28

I mBEIRTEANNAFéach ar an dá shraith léaráidí thíos. Mínigh conas ar cuireadh feabhas ar an gcóras oibre i ngach timpeallacht trí phrionsabail na heirgeanamaíochta a chur i bhfeidhm.

Chun léaráidí cosúla eile a fheiceáil, téigh chuig www.hsa.ie agus cuardaigh ‘manual handling case studies’.

GNÍOMHAÍOCHT 2.K, Leathanach 27

I nGRÚPAÍAimsigh ualach ciotach (ach ualach nach bhfuil trom) ó

áit éigin sa scoil. D’fhéadfá meascán de bhoscaí cairtchláir

folmha nó gabhdáin phlaisteacha a úsáid. Cuir roinnt rudaí

éadroma in aon cheann amháin nó níos mó de na boscaí/

gabhdáin amhail buidéil phlaisteacha, liathróidí leadóige,

nó earraí cosúla. Smaoinigh ar conas a d’fhéadfaí feabhas a

chur ar an ngníomhaíocht chun na tosca riosca a bhaineann

le láimhsiú a laghdú nó a sheachaint.

Nithe a úsáidtear go

minic

Nithe a úsáidtear go

hannamh (éadrom)

Ualaí tromaNithe a

úsáidtear go hannamh (trom)

Iarracht fhis-iceach róchrua

Deacair greim a fháil air

Tá an t-ualach róthrom

Tá an t-ualach rómhór

Deacair greim a

fháil air

Tá an t-ualach róthrom

Tá an corp suite go héagobhsaí

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

36

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 2Aonad 2, Cuid 3, Sciorrthaí, tuislí agus titimí

Dá mbeifeá ag obair san ionad oibre sin, céard a

d’fhéadfá a dhéanamh ionas nach sleamhnódh daoine?

Nóta don mhúinteoir: Freagraí do Ghníomhaíocht 2.N Plé Ranga

1. Úsáid bacainní nó comharthaí le cur in iúl do dhaoine

go bhfuil rud doirte ar an urlár.

2. Glan an doirteadh láithreach.

3. Más leacht gréisceach atá ann, bí cinnte ábhar glanta

oiriúnach a úsáid.

4. Triomaigh an t-urlár más féidir.

5. Socraigh go ndéanfar glanadh ag deireadh an lae más

féidir.

6. Bain anuas an fógra nó an bhacainn a luaithe atá an

t-urlár tirim.

GNÍOMHAÍOCHT 2.N, Leathanach 31 PLÉ RANGA

GNÍOMHAÍOCHT 2.O, Leathanach 31 I nGRÚPAÍ

I mbeirteanna, déan suirbhé maidir le sciorrthaí, tuislí agus

titimí i d’ionad oibre, sa seomra ranga eacnamaíocht bhaile

nó i seomra ranga praiticiúil eile, agus bain úsáid as an gcur

chuige san Uirlis Mapála (féach an nasc thíos) agus déan

measúnú riosca maidir le sciorrthaí, tuislí agus titimí.

Féach www.hsa.ie/slips chun faisnéis úsáideach a fháil.

Féach www.hsa.ie/eng/Topics/Slips_Trips_Falls/Mapping_

Slips_Trips_and_Falls/Mapping_tool_rev1.pdf

www.hsa.ie/slips

nua

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

37

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 2Aonad 2, Cuid 4, Sábháilteacht dóiteáin

GNÍOMHAÍOCHT 2.P, Leathanach 35 PLÉ RANGA

Cé na nósanna imeachta éigeandála atá i bhfeidhm i do scoil nó i d’ionad oibre?

Cá bhfuil an t-ionad tionóil i gcás dóiteáin?

C E E T U S R U O P A V

O S D R D I O X I D E C

M D F I Y O P A Y Z B V

B C L E C W E S H X E G

U O X W D Q D R F T D A

S P A R K U Z W I E O S

T N I O P H S A L F L N

I G N I T E Z T B O P M

O W K U W E D P P A X I

N E R U T A R E P M E T

GNÍOMHAÍOCHT 2.Q, Leathanach 35 CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

C S R U O P A V

O D I O X I D E

M I

B L E E G

U O R D A

S P A R K I O S

T N I O P H S A L F L

I G N I T E O P

O A X

N E R U T A R E P M E T

Aimsigh an dá fhocal déag a bhaineann le dóiteán agus teas sa ghreille thíos.

Réiteach: Tá an dá fhocal déag a bhaineann le dóiteán agus teas atá le fáil sa ghreille aibhsithe thíos.

CombustionSparkFlashpoint

IgniteSolidVapours

DioxideGasFire

ExplodeTemperatureFoam

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

38

C.1 Céard is ciall le guais?

C.2 Cén fáth a bhfuil gá le rialuithe?

C.3 Tabhair cúig shampla de ghuaiseacha sciorrthaí, tuislí agus titimí atá in go leor ionaid oibre.

C.4 Cén fáth a bhfuil sé tábhachtach foghlaim faoi earraí a láimhsiú agus a ardú?

C.5 Conas a d’fhéadfaí feabhas a chur ar ghníomhaíochtaí oibre chun na tosca riosca a bhaineann le láimhsiú a laghdú nó a sheachaint?

C.6 Mínigh an triantán dóiteáin.

C.7 Liostaigh ceithre chineál múchtóra agus an cineál dóiteáin atá siad ceaptha a mhúchadh.

C.8 An bhfuil sé éigeantach go mbeadh garchabhróir gairme oilte i ngach ionad oibre?

DEIREADH AONAD 2: TRIAIL LUAIS,Leathanach 36

GNÍOMHAÍOCHT 2.R, Leathanach 36 I nGRÚPAÍ

Eagraigh an rang i ngrúpaí beaga. Iarr cead na múchtóirí

dóiteáin ar fad sa scoil a aimsiú agus a scrúdú. Tuairiscigh

na torthaí don rang.

Nó

Féach ar an druil aslonnaithe dóiteáin sa scoil. An gcloítear

leis? An leor é, dar leat? Cén feabhas a chuirfeá air?

GNÍOMHAÍOCHT 2.S, Leathanach 36 PLÉ RANGA

Céard atá cearr leis an mbealach éalaithe dóiteáin seo?

BUNACHAR FOCALCríochnaigh Aonad 2 trí iarraidh ar an rang an Bunachar

Focal a thabhairt chun dáta leis na téarmaí a foghlaimíodh

in Aonad 2.

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

39

FAISNÉIS BHREISESuíomh gréasáin an Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta www.hsa.ie

• Acmhainn Spirit of Enterprise ar www. hsa.ie• Young People and Workplace Accidents (Spirit of Enterprise, 6ú leagan)• Protecting Young People at Work (Spirit of Enterprise, 5ú leagan)• Guidance on the Prevention and Management of Musculo-Skeletal Disorders in the Workplace• Guidance on Manual Handling Risk Assessment in the Manufacturing Sector• Guidance on An Introduction to the Management of Manual Handling in Construction• Guidance on the Management of Manual Handling in Healthcare• Guide on Manual Handling Risk Assessment in the Hospitality Sector

• http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Retail/ Hospitality_Sector.pdf• Guide on Manual Handling Risk Assessment in the Retail Sector http://www.hsa.ie/eng/Topics/Slips_ Trips_Falls/• Físeán cás-staidéir ar láimhsiú, sraith 1 http://www.hsa.ie/eng/Workplace_ Health/Manual_Handling/Manual_ Handling_Risk_Assessment_Videos_ Series_1/• Físeán cás-staidéir ar láimhsiú, sraith 2 http://www.hsa.ie/eng/ Workplace_Health/Manual_ Handling/Manual_Handling_Risk_ Assessment_Videos_Series_2/• Sciorrthaí, Tuislí agus Titimí www. hsa.ie/slips

Cluiche bogearraí oideachasúil is ea ‘Haphazard’ le haghaidh daltaí iarbhunscoile bunaithe go sonrach ar chásanna san ionad oibre. Tá an cluiche dírithe ar

dhaltaí atá ag gabháil don Idirbhliain, don Ardteistiméireacht Fheidhmeach, agus do Ghairmchlár na hArdteistiméireachta. Chun ‘Haphazard’ a úsáid, téigh chuig www.hsasafetygame.ie

Cluiche sábháilteachta ‘Haphazard’

AO

NA

D 2

GU

AIS

EACH

A IO

NA

D O

IBRE

1 Treoirlínte do mhúinteoirí 2 Obair ar airde3 Sábháilteacht iompair san ionad oibre4 Ceimiceáin5 Feirmeoireacht6 Fáilteachas7 Trealamh cosanta pearsanta (PPE)8 Gníomhaíochtaí an aonaid9 Faisnéis bhreise

Ábhair an Aonaid

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

40

DO PHOST A DHÉANAMHAONAD 3

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍ

Sa leabhar saothair ‘Choose Safety’, tá an t-inneachar seo a leanas le fáil in Aonad 3 Do jab a dhéanamh

n Cuid 1 Obair ar airden Cuid 2 Sábháilteacht iompair san ionad oibren Cuid 3 Ceimiceáinn Cuid 4 Feirmeoireachtn Cuid 5 Fáilteachas n Cuid 6 Trealamh Cosanta Pearsanta

AONAD 3, CUID 1, OBAIR AR AIRDEIs éard is obair ar airde ann ná obair in áit ar bith óna

bhféadfadh fostaí titim anuas agus a bhféadfaí díobháil

phearsanta tarlú dó/di dá bharr. Áirítear leis sin obair a

dhéanamh ar scafall nó ar ardán soghluaiste, obair ar chúl

leoraí, ar chuaille teileafóin, ar dhréimire, etc.

Áirítear iad seo a leanas i measc samplaí de ghníomhaíochtaí oibre a n-aicmítear iad mar obair ar airde agus a gcuimsítear iad faoi na Rialacháin um Obair ar Airde:

• stól soghluaiste ar rothaí nó dréimire taca a úsáid i

seomra stoic nó i leabharlann

• ardán ardaithe oibre soghluaiste a úsáid chun obair

chruach a chur suas

• ardáin oibre agus dréimirí a úsáid chun péinteáil nó

glanadh a dhéanamh

• lampaí nó tíleanna síleála a athrú in oifig

• obair ar chúl leoraí chun ualach a chlúdach

• obair ar bharr leoraí breosla

• crainn nó cuaillí a dhreapadh

• soilsiú a shocrú le haghaidh ceolchoirme nó léiriú

stáitse

• úmacha agus téada a úsáid go gairmiúil chun teagasc

a thabhairt i rópadóireacht anuas nó in ailleadóireacht

• obair gar do thochailt oscailte nó do comhla thógála

siléir

• póstaeir a chrochadh ar airde

• scafall a chur suas nó obair air

• obair ar mhúnlóireacht ar airde.

I measc gníomhaíochtaí nach gcuimsítear iad faoi na

Rialacháin um Obair ar Airde, áirítear:

• siúl suas agus anuas an staighre in oifig

• obair in oifig ar urláir uachtaracha foirgneamh

cóiríochta sealadaí

• suí i gcathaoir.

GNÉITHE LE CUR SAN ÁIREAMH

• Seachain obair ar airde más féidir

• iarr ar an saoiste an féidir an jab a dhéanamh ón

talamh, mar shampla scuab insínte a úsáid chun

fuinneog thuas staighre a ghlanadh

• roghnaigh trealamh oiriúnach don obair ar airde. Más

gá dréimirí a úsáid, déan cinnte go bhfuil sé sábháilte

iad a úsáid. Seiceáil go bhfuil dea-bhail orthu roimh iad

a úsáid, agus go bhfuil siad socraithe agus daingnithe

i gceart

• má tá an obair ar airde le déanamh lasmuigh,

smaoinigh ar na dálaí aimsire.

AONAD 3DO PHOST A DHÉANAMH

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

41

Tá haistí siléir le fáil ar go leor áitreabh. D’fhéadfadh haistí siléir a bheith an-chontúirteach, agus tá sé thar a bheith tábhachtach na réamhchúraimí cuí a ghlacadh. Tá bearta eagrúcháin ríthábhachtach lena áirithiú gur féidir haistí siléir a úsáid go sábháilte.

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Sna Rialacháin um Obair ar Airde, éilítear ar fhostóirí agus ar fhostaithe na nithe seo a leanas a áirithiú:

• go seachnaítear gach obair ar airde nuair is féidir

• go ndéantar gach obair ar airde a phleanáil, a eagrú,

a mhaoirsiú agus a chur i gcrích i gceart

• gurb in áit shábháilte a dhéantar an obair ar airde

• go gcuirtear dálaí aimsire san áireamh maidir le gach

obair ar airde

• go gcuirtear teagasc agus oiliúint ar oibrithe

• go ndéantar trealamh a scrúdú roimh úsáid a bhaint

as

• go n-úsáidtear an trealamh is cuí.

AONAD 3, CUID 2, SÁBHÁILTEACHT IOMPAIR SAN IONAD OIBREGach bliain, bíonn feithiclí san ionad oibre ina gcúis le líon

suntasach timpistí. Mar gheall go n-úsáidtear feithiclí go

forleathan mar chuid den saol laethúil, go minic ní aithníonn

fostóirí, bainisteoirí ná fostaithe go mbíonn contúirt ag

baint le gníomhaíochtaí feithiclí san ionad oibre agus gur

gá iad a rialú agus a bhainistiú go héifeachtach chun gortú

do dhaoine a chosc. Tarlaíonn roinnt timpistí mar gheall

nach bhfuil an fheithicil oiriúnach don tasc, go bhfuil sí

lochtach nó go gcuirtear droch-chothabháil uirthi nó gurb

iad baill foirne neamhoilte a chuireann cothabháil uirthi

nó go n-úsáidtear cleachtais nach bhfuil sábháilte agus

cothabháil á cur uirthi. Tarlaíonn timpistí freisin mar gheall

nach rialaítear rochtain choisithe ar limistéir feithiclí nó mar

gheall nach gcuirtear a dhóthain oiliúna ar thiománaithe.

Ní mór d’fhostóirí agus do dhaoine féinfhostaithe a bheith

ar an eolas i ndáil leis na rioscaí is mó a bhaineann le feithiclí

ar gá iad a bhainistiú chun oibrithe agus daoine den phobal

a chosaint san ionad oibre.

Is iad seo a leanas na gníomhaíochtaí is coitianta a

bhaineann le básanna agus gortuithe de bharr feithiclí:

• tiomáint don obair

• cúlú agus ainlithe ar luas mall

• cúpláil agus díchúpláil

• cothabháil agus deisiúcháin ar fheithicil

• lódáil, dílódáil agus daingniú an t-ualach.

Gnéithe d’Ionad Oibre SábháilteBa cheart go gcuimseofaí bealaí, comharthaí agus marcanna

cuí don trácht mar chuid d’ionad oibre atá deartha agus

cothabháilte go maith. Gnéithe tábhachtacha eile is ea iad

coisithe agus feithiclí a scaradh óna chéile, córas aontreo,

agus infheictheacht mhaith.

Bealaí tráchtaCabhrófar le gluaiseacht shábháilte thart timpeall an ionaid

oibre don uile dhuine trí bhealaí tráchta oiriúnacha agus

soiléire atá marcáilte go maith agus a bhfuil comharthaíocht

mhaith orthu.

ComharthaíochtLe comharthaíocht chuí, cabhrófar le tiománaithe agus le

coisithe rialacha an láithreáin a leanúint.

Sábháilteacht CoisitheIs coisithe iad daoine a bhíonn ag siúl san ionad oibre.

Cabhrófar le rioscaí féideartha a dhíorthú trí choisithe

a scaradh go héifeachtach (chomh fada agus is féidir) ó

fheithiclí. Le bealaí oiriúnacha agus soiléire do choisithe

atá marcáilte go maith agus a bhfuil comharthaíocht

mhaith orthu, cabhrófar lena áirithiú gur féidir le coisithe

gluaiseacht go sábháilte agus nach ndéanfar díobháil

dóibh.

Déantar iniúchadh breise ar shábháilteacht coisithe agus

sábháilteacht forcardaitheoirí ar leathanach 41 agus 42 den

leabhar do dhaltaí.

AONAD 3, CUID 3,CEIMICEÁINIs cuid den saol laethúil iad ceimiceáin. Bíonn siad le fáil in

éagsúlacht mhór táirgí timpeall an tí, amhail péint, púdar

níocháin, seampú agus glóthach chithfholctha. Bíonn siad

le fáil sa timpeallacht freisin, d’aonturas (mar shampla ó

lotnaidicídí a úsáidtear sa ghairdín) nó de neamhaistear

(ó thruailliú). Bíonn ceimiceáin le fáil i ngach ionad oibre

freisin; fiú san oifig is glaine agus is nua-aimseartha, is féidir

a bheith nochtaithe go rialta do cheimiceáin amhail dúigh

agus tonóirí.

Is iomaí foirm a bhíonn ag ceimiceáin:

Níl gach ceimiceán díobhálach, ach tugtar ceimiceáin

ghuaiseacha ar na ceimiceáin sin a d’fhéadfadh díobháil a

dhéanamh do shláinte an duine nó don timpeallacht.

Áirítear iad seo a leanas i measc na nguaiseacha a

bhaineann le ceimiceáin:

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

42

Deannach, múch, snáithíní, púdair

Leachtanna

Gáis, gala, ceonna

PléascachInlastaOcsaídiúchánCreimneachGreannach

ÍogróirCarcanaiginSó-ghineachTocsaineacht maidir le síolrúGuaiseach don timpeallacht

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

43

Is féidir éifeachtaí ceimiceán guaiseach a shonrú:

• go díreach tar éis teagmhála: dó ceimiceach nó

pléascadh mar shampla

• tar éis tréimhse ama amháin: mar shampla ailse.

Cuimsítear na nithe seo a leanas freisin in Aonad 3, Cuid 3

den leabhar do dhaltaí:

• conas is féidir le ceimiceáin a bheith guaiseach don

tsláinte?, leathanach 43

• cá háit ar féidir eolas a fháil faoi ghuaiseacha

ceimiceacha? 44

• fíricí gasta maidir le táibléid/capsúil ina bhfuil leacht

níocháin, leathanach 44

• faisnéis úsáideach maidir le lipéid, lena n-áirítear

léaráidí, leathanach 44 agus 45

• bileoga sonraí sábháilteachta, leathanach 46

• príomhleideanna, má iarrtar ort ceimiceán a úsáid

san ionad oibre, leathanach 47.

AONAD 3, CUID 4, FEIRMEOIREACHTEarnáil oibre ardriosca is ea an fheirmeoireacht. Ba le timpistí

feirme a bhain an chuid ab airde de bhásanna san ionad

oibre a tuairiscíodh don Údarás Sláinte agus Sábháilteachta

idir 2010 agus 2013. In 2013 amháin, maraíodh sé dhuine

dhéag in earnáil na feirmeoireachta.

I gCuid 4 den leabhar do dhaltaí, déantar iniúchadh breise

ar phríomhchúiseanna timpistí ar an bhfeirm agus ar

bhealaí tábhachtacha chun timpistí a chosc, leathanach 49.

Féachtar freisin ar Chumhachtdúiseachtaí (PTO), Scileanna

Sábháilteachta maidir le Tarracóirí, Feithiclí Uile-Thalún/

Cuadrothair, leathanach 49 agus 50.

AONAD 3, CUID 5, FÁILTEACHASFostaítear go leor daoine óga in earnáil an fháilteachais.

Ionaid oibre ghnóthacha agus ghníomhacha iad seo ina

bhfuil go leor guaiseacha. Tá láimhsiú agus sciorrthaí, tuislí

agus titimí ar na cúiseanna is mó le timpistí san earnáil seo.

Cuimsítear iad sin araon in Aonad 2. Tugtar breac-chuntas

ar chúiseanna eile timpistí agus ar bhearta coisctheacha ar

leathanach 51 den leabhar do dhaltaí.

AONAD 3, CUID 6, TREALAMH COSANTA PEARSANTA (PPE)Críochnaítear Aonad 3 trí fhéachaint ar threalamh cosanta

pearsanta. Is le measúnú riosca a chinntear soláthar agus

úsáid trealamh cosanta pearsanta. Ba cheart gach beart

rialaithe a chur i bhfeidhm roimh threalamh cosanta

pearsanta a chaitheamh nó i dteannta an trealaimh sin.

Soláthraítear leideanna úsáideacha maidir le trealamh

cosanta pearsanta a úsáid ar leathanach 53 den leabhar

do dhaltaí.

RU

DAÍ EILE

BEO

STO

C

TITIMÍ, INTITIMÍ

INNEALRA

FEITHICLÍ

29%

17%18%

14%

22%

BÁSANNA AR AN BHFEIRM2004 - 2013

Torthaí Foghlama

Ar chríochnú an aonaid seo, ba cheart go mbeadh daltaí in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• breac-chuntas a thabhairt ar na príomhghnéithe le cur san áireamh agus obair á déanamh ar airde• liosta a thabhairt de na réamhchúraimí atá le glacadh maidir le hiompar an ionaid oibre• cur síos a thabhairt ar conas is féidir le ceimiceáin díobháil a dhéanamh • breac-chuntas a thabhairt ar Bhileoga Sonraí Sábháilteachta a úsáid• lipéid ar tháirgí ceimiceacha a shainaithint • breac-chuntas a thabhairt ar fhreagrachtaí fostóirí agus fostaithe maidir le trealamh cosanta pearsanta• na guaiseacha a bhaineann le dhá earnáil thábhachtacha oibre – an fheirmeoireacht agus an fáilteachas – a shainaithint

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

44

PLEANANNA CEACHTA MOLTA D’AONAD 31. Iarr ar dhaltaí liosta a thabhairt de na gníomhaíochtaí

oibre a bhíonn ar siúl acu agus na rioscaí don tsláinte

agus don tsábháilteacht a bhaineann leo. Déan plé sa

rang ar bhealaí chun an ghníomhaíocht oibre a

dhéanamh níos sábháilte.

2. Is iad láimhsiú mícheart agus sciorrthaí, tuislí agus

titimí is cúis le cuid mhór de na timpistí san ionad

oibre. D’fhéadfadh daltaí féachaint ar na háiteanna

is mó ina dtarlódh na guaiseacha sin ina bpost nó ar a

dtaithí oibre féin, agus ar na bearta atá i bhfeidhm

chun cosc a chur ar thimpistí.

3. D’fhéadfaí iarraidh ar dhaltaí míniú a thabhairt ar an

bhfáth a gcuirtear lipéid ar tháirgí ceimiceacha, cé

na táirgí ceimiceacha a úsáidtear sa bhaile, agus conas

is ceart iad a stóráil agus a láimhseáil.

4. Is iad láimhsiú mícheart agus sciorrthaí, tuislí agus

titimí is cúis le cuid mhór de na timpistí san ionad

oibre. D’fhéadfadh daltaí féachaint ar na háiteanna

is mó ina dtarlódh na guaiseacha sin ina bpost nó ar a

dtaithí oibre féin, agus ar na bearta atá i bhfeidhm

chun cosc a chur ar thimpistí.

5. Féach an cleachtadh do na hábhair Eolaíochta

(leathanach 14 den Bhrollach do Mhúinteoirí). Is

féidir é sin a chur i bhfeidhm ar an gcuid maidir

le Ceimiceáin.

6. Féach an fhaisnéis maidir le hEacnamaíocht Bhaile

(leathanach 12 den Bhrollach do Mhúinteoirí). Is féidir

é sin a chur i bhfeidhm ar an bhFáilteachas.

7. Críochnaigh an tAonad trí iarraidh ar dhaltaí focail

bhreise a chur lena mBunachar Focal féin nó le

Bunachar Focal an ghrúpa.

8. I gcás na nGníomhaíochtaí Aonaid, ba cheart

do dhaltaí an taithí atá acu féin go dtí seo a chur san

áireamh, nó smaoineamh ar aon taithí a bhí acu

chuige sin agus na ceisteanna á bhfreagairt.

Scríobh Nótaí

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 3Aonad 3,Cuid 1, Obair ar Airde

GNÍOMHAÍOCHT 3.A, Leathanach 40 I mBEIRTEANNA

I mbeirteanna1. Liostaigh seacht n-ionad oibre ina mbíonn daoine ag obair ar airde go rialta.

2. Liostaigh na cineálacha gortuithe a d’fhéadfadh tarlú mar gheall ar obair ar airde.

3. Smaoinigh ar rialuithe a d’fhéadfaí a chur i bhfeidhm le haghaidh dhá cheann de na hionaid oibre atá liostaithe faoi uimhir 1 thuas.

4. Liostaigh an trealamh cosanta pearsanta a d’fhéadfadh cabhrú chun timpiste nó gortú a chosc i gcás duine ag obair ar airde.

Nóta don mhúinteoir: Gníomhaíocht 3.A

Gairmeacha beatha ina mbíonn daoine ag obair ar airde go rialta:• Tógálaithe

• Siúinéirí/Saoir adhmaid

• Leictreoirí

• Gloineadóirí

• Innealtóirí Téimh agus Aerála

• Péintéirí/Maisitheoirí

• Pluiméirí

• Díonadóirí

• Glantóirí simléar

Gortuithe tromchúiseacha a d’fhéadfadh tarlú mar gheall ar obair ar airde:

• Géaga briste

• Bristeacha

• Teascadh

• Cur as alt (gualainne, cromáin, glúine, dromlaigh)

• Lot inchinne (gortuithe don chloigeann)

• Comhtholgadh agus neamhaireachtáil

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

45

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

46

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 3Aonad 3, Cuid 2, Sábháilteacht iompair san ionad oibre

nua

I dtaighde a rinneadh le déanaí thar ceann an Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta, i gcás an 111 eagraíocht ar a ndearnadh an suirbhé, thug gach eagraíocht le fios go mbíonn coisithe ag gluaiseacht timpeall ar an ionad oibre.

Ábhar imní atá ann gur chreid 45% de na heagraíochtaí sin nach bhfuil coisithe ar an eolas maidir leis na rioscaí a bhaineann le bealaí iompair san ionad oibre.

Cuimsítear le coisithe fostaithe, daoine den phobal nó oibrithe ar cuairt a thagann gar d’fheithiclí san ionad oibre. D’fhéadfadh innealtóir cothabhála a thagann ar an láithreán, custaiméir

ag siúl in aice le forcardaitheoir ag ollmhargadh nó ag clós soláthraí ábhar tógála, nó fiú duine ag siúl in aice le crann tógála soghluaiste a bheith i gceist leis sin.

An dúshlán atá romhat – ‘Céard is féidir a dhéanamh chun cabhrú leis na coisithe ar fad a choimeád slán sábháilte’?

I ngrúpaí de thriúr, roghnaigh ionad oibre atá liostaithe san alt thuas agus tabhair réitigh chun coisithe a choimeád sábháilte agus tabhair breac-chuntas ar leas na réiteach sin.

GNÍOMHAÍOCHT 3.B, Leathanach 42 I nGRÚPAÍ

GNÍOMHAÍOCHT 3.C, Leathanach 43 I mBEIRTEANNA

Úsáid foclóir nó suíomh gréasáin chun ciall na bhfocal

sna boscaí thíos a aimsiú.

Is iomaí foirm a bhíonn ag ceimiceáin:

PléascachInlastaOcsaídiúchánCreimneachGreannach

ÍogróirCarcanaiginSó-ghineachTocsaineacht maidir le síolrúGuaiseach don timpeallacht

Deannach, múch, snáithíní, púdair

Leachtanna

Gáis, gala, ceonna

Áirítear iad seo a leanas i measc na nguaiseacha a

bhaineann le ceimiceáin:

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 3Aonad 3, Cuid 3, Ceimiceáin

nua

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Guais Uimhir na siombaile Guais Uimhir na siombaile

Pléascach Creimneach

Ocsaídiúchán Carcanaigin, Só-ghineach, Tocsaineacht maidir le síolrú

Gás faoi bhrú Greannú

Inlasta Tocsaineach

Guaiseach don Timpeallacht

GNÍOMHAÍOCHT 3.D, Leathanach 44 CLEACHTADH GRÚPA / PLÉ RANGA

Meaitseáil na guaiseacha sa liosta thíos leis an tsiombail ghuaise a bhaineann leo ón íomhá thuas:

Ní mór an tsiombail ghuaise chuí nó an picteagram cuí a chur ar taispeáint

ar cheimiceáin ghuaiseacha.

1 2 3 4 5

6 7 8 9

Liostaigh roinnt ceimiceáin ghuaiseacha a d’fhéadfaí a fháil sa bhaile nó ar scoil

Ceimiceán Guaiseacha atá liostaithe ar an lipéad

Tuarthóir Greannach

GNÍOMHAÍOCHT 3.E, Leathanach 45 I mBEIRTEANNA

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

47

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Ón liosta de cheimiceáin ghuaiseacha a bhféadfaí iad a fháil sa bhaile nó ar scoil, déan cur síos ar an nguais agus ar conas a d’fhéadfaí é a rialú.

Ceimiceán Guaiseacha Beart rialaithe

Tuarthóir Greannach Lipéad soiléirCaipín sábháilteachta leanaíStóráil shábháilteÚsáid miteoga agus spéaclaí cosanta

GNÍOMHAÍOCHT 3.F, Leathanach 47 I mBEIRTEANNA

Roghnaigh táirgí tí (mar shampla glantóirí, fiailnimheanna etc.) agus cuardaigh ar líne don bhileog sonraí

sábháilteachta don ghlantóir. Leid – cuardaigh ainm an tsoláthraí agus ba cheart go mbeifeá in ann teacht

ar chóip den bhileog sonraí sábháilteachta ón suíomh gréasáin sin. Déan plé sa rang ar conas a d’éirigh leat.

GNÍOMHAÍOCHT 3.G, Leathanach 47 I mBEIRTEANNA

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

48

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 3Aonad 3, Cuid 4, Feirmeoireacht

GNÍOMHAÍOCHT 3.H, Leathanach 50 CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

Iarrtar ort cabhair a thabhairt ar fheirm comharsana leat i

rith mhíonna an tsamhraidh. Beidh tú páirteach san obair

seo a leanas: caoirigh a thabhairt ó pháirc go páirc, beatha

a thabhairt do na ba ar an bhféarach, tarracóir a thiomáint,

feistis éagsúla tarracóra a úsáid, dáileoga táirgí tréidliachta

a thabhairt d’ainmhithe.

Ainmnigh na deich nguais is mó a bheidh ann, dar leat.

Conas atá sé i gceist agat dul i ngleic leis na guaiseacha sin?

Conas a dhéanfaidh tú do mholtaí nó d’ábhair imní a chur

in iúl don fheirmeoir?

a) Déan plé ar conas a d’fhéadfadh an Rialtas,

an tÚdarás Sláinte agus Sábháilteachta, coláistí

talmhaíochta tríú leibhéal, Feirmeoirí Aontaithe na

hÉireann, Teagasc, agus comhlachtaí feirmeoireachta

eile an gá atá le sábháilteacht ar an bhfeirm a chur ina

luí ar fheirmeoirí.

(b) Socraigh ar théamaí oiriúnacha d’fheachtas

fógraíochta teilifíse maidir le sábháilteacht ar an

bhfeirm.

Déan plé ar conas a chabhróidh sin leis an teachtaireacht

maidir le sábháilteacht ar an bhfeirm a scaipeadh i measc

feirmeoirí, agus an ann do bhealaí oiriúnacha eile chun

sábháilteacht ar an bhfeirm a chur chun cinn agus a

aibhsiú.

Breathnaigh ar an bhfíseán gairid http://www.youtube.

com/watch?v=W5l1hzWO--o sa tsraith Survivor Stories ar

shuíomh gréasáin an Údaráis, Clár 8: Buachaill óg trí bliana

déag d’aois i dtimpiste tarracóra. Déan plé ar thionchar

an fhíseáin sin. Céard a d’fhoghlaim tú ón bhfíseán seo?

Conas a d’fhéadfaí timpistí cosúla a sheachaint?

GNÍOMHAÍOCHT 3.I, Leathanach 50 I nGRÚPAÍ

nua

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 3Aonad 3, Cuid 5, Fáilteachas

nua

GNÍOMHAÍOCHT 3.J, Leathanach 50 PLÉ RANGA

D’iarr Bainisteoir an Óstáin ort liosta a thabhairt de na deich

nguais is mó is féidir leat a aimsiú sa chistin ghairmiúil san

óstán. Teastaíonn uaidh go ndéanfaidh tú iad a chur in

ord de réir a thromchúisí atá siad agus an riosca gortaithe

do bhaill foirne a bhaineann leo, agus ansin liosta bearta

rialaithe a chur le chéile do na cúig ghuais is mó.

Féach an foilseachán ‘Safe Hospitality’, Cuid 1-7, ar www.

hsa.ie le faisnéis úsáideach a fháil chun an ghníomhaíocht

thuas a dhéanamh. Is féidir an tábla (leathanach 52 den

leabhar do dhaltaí) a úsáid freisin chun Gníomhaíocht 3.K

a dhéanamh.

Tá tú díreach tar éis tús a chur le do phost samhraidh i

mbialann áitiúil. Ar dtús, iarrtar ort an bruscar a thabhairt

amach chuig dlúthóir ar chúl an áitribh. Níor taispeánadh

duit conas an dlúthóir a úsáid, agus níl tú cinnte conas an

cairtchlár a chur isteach ann.

Céard ba cheart duit a dhéanamh?

GNÍOMHAÍOCHT 3.K, Leathanach 52 PLÉ RANGA

GNÍOMHAÍOCHT 3.L, Leathanach 52CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

49

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 3Aonad 3, Cuid 6, Trealamh Cosanta Pearsanta

Ainmnigh na hocht mír de threalamh cosanta pearsanta

atá sa liosta thuas. Mínigh go hachomair conas atá cosaint

phearsanta de shaghas éigin i gceist le gach mír díobh.

Tabhair samplaí d’ionaid oibre inar dhócha go mbeadh

gach píosa trealaimh le fáil.

Nóta don mhúinteoir:Tá na freagraí cearta aibhsithe thuas.

1. Cé na cineálacha gortuithe a d’fhéadfadh tarlú gan

rialuithe cearta amhail trealamh cosanta pearsanta?

2. Roghnaigh an trealamh cosanta pearsanta ceart atá

riachtanach chun na tascanna seo a leanas a dhéanamh

go sábháilte:

• adhmad a ghearradh • innealra a ghlanadh • obair ar airde • marcannaa a chur ar bhóthar • drugaí a fhodháileadh • táthú

• gruagaireacht.

GNÍOMHAÍOCHT 3.M, Leathanach 54 CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

TREALAMH COSANTA PEARSANTA

Ainmnigh an trealamh cosanta pearsanta i measc na míreanna seo a leanas.

Dréimirí, spéaclaí cosanta, dalláin cluaise, druil, buataisí sábháilteachta, scafall, veist shofheicthe, crios iompair, clogad oibre, aghaidhmhasc, úim shábháilteachta, miteoga, múchtóir dóiteáin, aonad fístaispeána.

GNÍOMHAÍOCHT 3.N, Leathanach 54 CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

C.1. Tabhair ceithre shampla de ghuaiseacha iompair san ionad oibre.

C.2. Ainmnigh ceithre phríomhchúis le timpistí ar an bhfeirm.

C.3. Céard iad na príomhrudaí is gá a chur san áireamh chun feithicil uile-thalún a oibriú?

C.4. Ainmnigh trí ghuais cheimiceach a d’fhéadfadh cur isteach ar shláinte an duine.

C.5. Ainmnigh dhá phríomhbhealach ina bhféadfá a bheith nochta do cheimiceáin san ionad oibre.

C.6. Ainmnigh an dá fhoinse faisnéise is tábhachtaí ar cheimiceán guaiseach.

C.7. Léirigh an cineál faisnéise a bheifeá ag súil le feiceáil ar lipéad ceimiceáin ghuaisigh.

C.8. Ainmnigh ceithre ghairm ina bhféadfadh trealamh cosanta pearsanta a bheith de dhíth.

DEIREADH AONAD 3: TRIAIL LUAIS, Leathanach 54

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

50

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

51

FAISNÉIS BHREISEFeirmeoireacht

• Féach faisnéis ar an talmhaíocht atá ar fáil ar shuíomh gréasáin an Údaráis http://www.hsa.ie/eng/Your_ Industry/Agriculture_Forestry/Vehicles_ Machinery/Vehicles/

• Keep Safe on the Farm – Bileog faisnéise ón Údarás do dhaltaí meánscoile

• Foilseachán ón Údarás ‘Safe use of all-terrain vehicles (ATVs) in Agriculture and Forestry’ – Bileog Faisnéise 2008 http://www.hsa.ie/ eng/Publications_and_Forms/ Publications/Agriculture_and_ Forestry/ATV.pdf

• Tractor Safety and You http://www. hsa.ie/eng/Publications_and_Forms/ Publications/Agriculture_and_Forestry/ Tractor_Safety_and_You.html

• Children and Young Persons in Agriculture Code of Practice http:// www.hsa.ie/eng/Publications_and_ Forms/Publications/Agriculture_and_ Forestry/The_Children_and_Young_ Persons_in_Agriculture_COP_.html

• Físeán sa tsraith Survivor Stories – Aaron O’Donnell: Bhí Aaron O’Donnell trí bliana déag d’aois nuair a ghortaigh sé a chos go dona agus nascaire tarracóra á athrú aige. San fhíseán seo, déanann sé cur síos ar an timpiste agus ar thionchar na timpiste air. Tosaíonn formhór na bhfeirmeoirí ag déanamh jabanna ar an bhfeirm agus iad an-óg. Cuireann Aaron comhairle ar fáil le bheith sábháilte thart timpeall ar innealra.

• Féach cúrsa ar líne an Údaráis ‘Far Safely with Slurry’ ar http:// hsalearning.ie

Fáilteachas

Láithreán gréasáin an Údaráis

• Safe Hospitality, Cuid 1-7. Féach http://www.hsa.ie/eng/Your_Industry/ Catering_and_Hospitality/

• Simple Safety – sraith uirlisí praiticiúla a bhfuil sé mar aidhm leo feabhas a chur ar chúrsaí sláinte agus sábháilteachta san ionad oibre agus timpistí a laghdú. Áirítear sa tsraith sábháilteacht shimplí maidir le bia agus deochanna agus in earnálacha miondíola. Féach http:// www.hsa.ie/eng/Topics/Simple_Safety/

• Guide on Manual Handling Risk Assessment in the Retail Sector http://www.hsa.ie/eng/Topics/Slips_ Trips_Falls/

• Físeán cás-staidéir ar láimhsiú, sraith 1 http://www.hsa.ie/eng/Workplace_ Health/Manual_Handling/Manual_ Handling_Risk_Assessment_Videos_ Series_1/

• Físeán cás-staidéir ar láimhsiú, sraith 2 http://www.hsa.ie/eng/Workplace_ Health/Manual_Handling/Manual_ Handling_Risk_Assessment_Videos_ Series_2/

D’fhéadfadh daltaí triail a bhaint as ‘Haphazard’, cluiche oideachasúil ar líne, mar chuid d’Aonad 3. Cuimsíodh an cluiche sin sna nótaí d’Aonad 2 ó tharla go mbaineann sé leis an dá aonad. Áirítear leis an gcluiche guaiseacha a shainaithint i roinnt cásanna oibre lena n-áirítear in earnáil an fháilteachais. Is féidir triail a bhaint as ‘Haphazard’ ar www.hsasafetygame.ie

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

52

FAISNÉIS BHREISESábháilteacht iompair san ionad oibre

Féach faisnéis bhreise ar shábháilteacht iompair san ionad oibre ar www.hsa.ie

• http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Work_ Related_Vehicles/WTS_Safe_ Workplace.pdf • Sábháílteacht coisithe san ionad oibre http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Information_ Sheets/pedestrian-safety-in-the- workplace.pdf

• Leideanna sábháilteachta maidir le forcardaitheoirí – http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Information_ Sheets/forklift-safety-tips.pdf

Ceimiceáin

• Bileog Faisnéise maidir le Glantaigh http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Chemical_ and_Hazardous_Substances/ Detergents_Info_Sheet.pdf • Bileoga Faisnéise maidir le Bileoga Sonraí Sábháilteachta http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Information_ Sheets/SDS_hazchem_info_sheet.pdf

AO

NA

D 3

DO

PH

OST

A D

HÉA

NA

MH

Scríobh Nótaí

1 Treoirlínte do mhúinteoirí2 Oifigeach sábháilteachta agus ionadaí sábháilteachta3 Timpeallacht Oibre4 Sláinte agus folláine san ionad oibre 5 Gníomhaíochtaí an aonaid6 Faisnéis bhreise

Ábhair an Aonaid

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

54

RÓIL, TASCANNA AGUS TUSAAONAD 4

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍSa leabhar saothair ‘Daoine Óga ag Obair’, tá an t-inneachar seo a leanas le fáil in Aonad 4 Róil, tascanna, agus tusa:

n Cuid 1 Oifigeach sábháilteachta agus ionadaí sábháilteachtan Cuid 2 An Timpeallacht Oibren Cuid 3 Sláinte agus folláine san ionad oibre

AONAD 4, CUID 1, OIFIGEACH SÁBHÁILTEACHTA AGUS IONADAÍ SÁBHÁILTEACHTA

Tá dualgas ar gach fostóir cúrsaí sláinte agus sábháilteachta

ag an obair a bhainistiú d’fhonn timpistí agus drochshláinte

a chosc. Féadfaidh an fostóir cinneadh a dhéanamh

oifigeach sábháilteachta a cheapadh chun oibríochtaí

sláinte agus sábháilteachta a bhainistiú agus chun gníomhú

ar a s(h)on maidir le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta.

Mar sin féin, is faoin bhfostóir atá an fhreagracht as cúrsaí

sláinte agus sábháilteachta i gcónaí.

Tá fostaithe i dteideal ionadaí sábháilteachta a roghnú

chun ionadaíocht a dhéanamh dóibh maidir le cúrsaí sláinte

agus sábháilteachta i gcomhairle leis an bhfostóir. Tugtar

breac-chuntas ar fheidhmeanna an ionadaí sábháilteachta

ar leathanach 57 den leabhar do dhaltaí.

AONAD 4, CUID 2, TIMPEALLACHT OIBREFéachtar ar an timpeallacht oibre in Aonad 4, Cuid 2.

Cuimsítear leis an timpeallacht oibre tosca amhail teas,

solas, aerú, agus torann. Tá sé tábhachtach go bhfuil

oibrithe compordach ag an obair agus go bhfuil rialuithe

cuí i bhfeidhm chun é sin a áirithiú. Mar shampla,

socraítear scáileáin ríomhaire go cuí chun dalladh ón ngrian

a sheachaint.

I gCuid 2, dírítear ar theocht, soilsiú, aerú, deannach agus

múch, torann, agus bainistí (leathanach 59 agus 60 den

leabhar do dhaltaí).

AONAD 4, CUID 3 SLÁINTE AGUS FOLLÁINE SAN IONAD OIBREIn Aonad 4, Cuid 3, féachtar ar shláinte agus ar fholláine

san ionad oibre. Tagraíonn an téarma ‘síceasóisialta’ do na

cineálacha gortuithe sin nach gortuithe fisiciúla iad ach a

chuireann isteach ar conas mar a mhothaíonn daoine. Is

féidir féachaint ar an tsláinte mar fholláine an duine mar

aon le heaspa tinneas a bheith air/uirthi. Trí dhea-bhraistint

agus dhearcadh dearfach i leith an tsaoil a chothú, is féidir

cur go mór lenár gcáilíocht beatha. Is iad na daoine sin

atá sona sásta agus a bhfuil dearcadh sláintiúil agus intinn

agus spiorad láidir acu is fearr atá in ann, go ginearálta, na

dúshláin a bhíonn os a gcomhair sa saol a láimhseáil.

Mar sin féin, is lú an táirgiúlacht go minic a bhaineann

le hoibrithe a bhfuil lagmheas acu orthu féin nó a bhfuil

leibhéal meanma lag acu. Is mó an seans go dtarlódh

timpiste ag an obair dóibh siúd freisin.

Féachtar ar na nithe seo a leanas freisin in Aonad 4, Cuid 3:

n strus (leathanach 61 den leabhar do dhaltaí)n iompraíocht an duine agus conas is féidir leis cur

le timpistí (leathanach 65 agus 66 den leabhar do

dhaltaí)n cur isteach (leathanach 67 den leabhar do

dhaltaí).

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

55

AONAD 4RÓIL, TASCANNA AGUS TUSA

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

Samhlaigh:Samhlaigh go bhfuil tú ag cleasaíocht le trí liathróid ag

an am céanna. Tá tú ar do chompord ag cleasaíocht le 3

liathróid, tá tú go breá in ann chuige, agus ní chuirfeadh

sé isteach ort go dtitfeadh ceann de na liathróidí mar, dá

dtitfeadh, ní bheadh ort ach stopadh agus tosú in athuair.

Mar sin féin, samhlaigh go bhfuil tú ag cleasaíocht le 5

liathróid. Mothaíonn tú nach bhfuil tú in ann chuige,

go dtitfeadh liathróid amháin díobh ag am ar bith, go

bhféadfadh duine liathróid eile a chaitheamh i do threo

am ar bith agus, dá dtitfidís, cháinfí thú agus ní bheadh ar

do chumas tosú in athuair. Samhlaigh an scéal sin ar feadh

cúpla soicind agus smaoinigh ar conas mar a mhothóidh

tú. Tá an mothúchán sin, an leibhéal ardaithe airdill agus

eagla sin atá le brath, ar an ngné bhunúsach den strus.

PLEANANNA CEACHTA MOLTA1. D’fhéadfaí iad seo a leanas a áireamh i measc na

gceisteanna tosaigh a bheidh le breithniú ag an rang:

cén difríocht atá idir oifigeach sábháilteachta agus

ionadaí sábháilteachta? Cén áit ar dhócha go mbeidís

beirt le fáil? An bhfuil an bheirt acu riachtanach in

ionaid oibre?

2. Tabhair faoi deara, i nGníomhaíocht 4.A Cur i Láthair

Gairid, go bhféadfadh an príomhoide a bheith ina

oifigeach sábháilteachta. Ní mór an togra sin a ullmhú

go cúramach. Tá cúram agus maoirsiú cuí riachtanach

nuair a thugann daltaí cuairt ar sheomraí

teicneolaíochta, seomraí eolaíochta, etc.

3. Pléigh na buntáistí a bhaineann le timpeallacht

chompordach oibre. Tabhair aird ar leith do thosca

amhail teas, solas, aerú, agus torann.

4. Ní mór nochtadh na ndaltaí féin don bhulaíocht ar

scoil a chur san áireamh nuair atá breithniú á

dhéanamh ar strus agus ar bhulaíocht san ionad oibre.

Is gá bheith cúramach anseo. Ceadaigh plé oscailte ar

na topaicí seo, ach bí aireach i leith riachtanais daoine

ar leith.

5. Spreag plé forleathan ar ‘Roth an tSaoil’. Cén fáth a

bhfuil an cleachtadh seo úsáideach? Déan plé

ar smaointe chun cothroime a bhaint amach i

míreanna áirithe den roth. Ná déan dearmad go

mb’fhéidir gurbh fhearr le daltaí áirithe an t-eolas

seo a choimeád dóibh féin. Bíodh an plé i dtéarmaí

ginearálta.

6. I gcás na nGníomhaíochtaí Aonaid, ba cheart

do dhaltaí an taithí atá acu féin go dtí seo a chur san

áireamh, nó smaoineamh ar aon taithí a bhí acu

chuige sin agus na ceisteanna á bhfreagairt.

n Liostaigh bealaí ina bhféadfadh oibrí a mheas go bhfuil

bulaíocht á déanamh air/uirthi san ionad oibre n Cé air a dtéann bulaíocht i bhfeidhm?

n Cén fáth a dtarlaíonn bulaíocht?

n Cén fáth ar fadhb thromchúiseach é?

n Céard is féidir le fostóir agus le fostaí a dhéanamh

chun deireadh a chur leis an riosca bulaíochta

san ionad oibre?

n Cé eile a d’fhéadfadh cabhrú chun deireadh a chur leis

an nguais sin?

n An bhfuil difríocht idir an bhulaíocht ar scoil agus an

bhulaíocht san ionad oibre?

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

56

Torthaí Foghlama

Ar chríochnú an aonaid seo, ba cheart go mbeadh daltaí in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• breac-chuntas a thabhairt ar ról an oifigigh sábháilteachta agus an ionadaí sábháilteachta• breac-chuntas a thabhairt ar na tosca a chuireann le timpeallacht chompordach oibre• breac-chuntas a thabhairt ar na tosca a chuireann le sláinte agus folláine dhearfach nó dhiúltach san ionad oibre• ábhair seachráin san ionad oibre a shainaithint a d’fhéadfadh díobháil a dhéanamh

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

57

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 4Aonad 4, Cuid 1, Oifigeach sábháilteachta agus ionadaí sábháilteachta

Déan socruithe le do mhúinteoir nó leis an bpríomhoide nó

leis an oifigeach sábháilteachta cuairt a thabhairt ar cheann

de na seomraí oibre sa scoil. D’fhéadfadh grúpaí seisear

cuairt a thabhairt ar an seomra ealaíne, adhmadóireachta,

eolaíochta nó mar sin de.

Coinnigh taifead ar an gcruinniú. Roghnaigh formáid ar

bith amhail taifead curtha in eagar ar théip nó ar fhístéip,

colláis de ghrianghraif nó de léaráidí, tuairisc de bhéal nó

tras-scríbhinn ar an agallamh.

GNÍOMHAÍOCHT 4.A, Leathanach 58 CUR I LÁTHAIR GEARR

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 4Aonad 4, Cuid 2, Timpeallacht Oibre

Áirítear i measc coinníollacha san ionad oibre:

A. Teas

B. Solas

C. Torann

D. Aerú

E. Trealamh cosanta pearsanta

Roghnaigh na freagraí cearta.

Sraith Thapa

Ceisteanna

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 4Aonad 4, Cuid 3 Sláinte agus folláine san ionad oibre

nua

Smaoinigh ar na ceisteanna seo a leanas:

C.1 Céard is cúis le strus?

C.2 Céard is féidir le duine a dhéanamh chun na

leibhéil struis ina shaol a laghdú?

C.3 Céard is féidir le fostóirí a dhéanamh chun an

strus ag an obair a laghdú?

C.1 Cé na cineálacha brú a d’fhéadfadh a bheith ag baint

le torthaí dearfacha agus diúltacha?

C.2 An bhfuil tábhacht leis an gcineál pearsantachta?

C.3 An bhfuil tábhacht leis an suíomh?

C.4 An bhfuil tábhacht le haois agus/nó inscne?

GNÍOMHAÍOCHT 4.B, Leathanach 62 PLÉ RANGA

GNÍOMHAÍOCHT 4.C, Leathanach 62 PLÉ RANGA

Tráth na gCeist Gasta, Leathanach 60

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

GNÍOMHAÍOCHT 4.E, Leathanach 62CUR I LÁTHAIR GEARR

Ullmhaigh cur láthair ar CHEANN AMHÁIN de na guaiseacha seo a leanas san ionad oibre:

Torann iomarcachSoilsiú lagStrusDrochbhainistí

D’fhéadfá cur i láthair a dhéanamh i gceann

de na formáidí seo a leanas:

n togra scríofa n póstaer n saothar drámaíochta n pictiúr nó saothar ealaíne n colláis n físeán n mír raidió.

Nóta don mhúinteoir: is é atá i gceist le bainistí san ionad oibre an t-ionad oibre a choinneáil néata

ionas nach dtarlódh timpistí. I measc samplaí den bhainistí, áirítear bealaí siúil a choimeád glan, gan

seoláin shraoilleacha a bheith ann, gan carn ró-ard a dhéanamh d’earraí, uirlisí agus/nó trealamh cosanta

pearsanta a chur ar ais san áit cheart nuair nach bhfuil siad in úsáid, agus limistéir stórála eagraithe.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

58

GNÍOMHAÍOCHT 4.F, Leathanach 63RANSÚ SMAOINTE

GNÍOMHAÍOCHT 4.D, Leathanach 62

I mBEIRTEANNALe dalta eile, pléigh gach ceann de na hábhair seo a leanas a bhaineann le bulaíocht:

n bealaí ina bhféadfadh oibrí a mheas go bhfuil bulaíocht á

déanamh air/uirthi san ionad oibre

n cé air a dtéann bulaíocht i bhfeidhm?

n cén fáth a dtarlaíonn bulaíocht?

n cén fáth ar fadhb thromchúiseach é?

n céard is féidir le fostaí agus le fostóir a dhéanamh chun

deireadh a chur leis an riosca bulaíochta san ionad oibre?

n cé eile a d’fhéadfadh cabhrú chun deireadh a chur leis an

nguais sin?

n an bhfuil difríocht idir an bhulaíocht ar scoil agus an

bhulaíocht san ionad oibre?

1. Déan plé ar an ról a d’fhéadfadh a bheith ag gach ceann díobh seo a leanas maidir le folláine dhearfach a spreagadh i measc oibrithe:

fostóir scoil tuismitheoirí céile / páirtí rialtas comhghleacaí ón obair cara fostaí ceardchumann

2. Cén tuiscint atá agat ar na téarmaí seo a leanas:

féinmhuinín / féinmheas / féin-íomhá

3. Déan ransú smaointe ar choincheap na cothromaíochta oibre is saoil.

I ngrúpaí de CHEATHRAR, smaoinigh ar conas a chuireann

gach ceann díobh seo a leanas le dea-bhraistint an duine.

Ansin liostaigh na deich dtoisc IS TÁBHACHTAÍ ón liosta,

dar leis an ngrúpa, chun dea-bhraistint a chinneadh. An

mbeadh liosta éagsúil ag duine níos sine, dar leat?

Spórt, Gníomhaíocht Fhisiciúil, Obair, Ceol, Pobal, Ionbhá, Saibhreas, Saoirse chun roghanna a dhéanamh, Caidrimh, Creideamh Reiligiúnach, Glacadh leis an éagsúlacht, Riail agus Reacht éifeachtach, Tacaíocht, Cothú maith, Acmhainní sóisialta cearta, Deacrachtaí foghlama a thuiscint, Ceart Vótála.

GNÍOMHAÍOCHT 4.G, Leathanach 63I nGRÚPAÍ

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

59

GNÍOMHAÍOCHT 4.H, Leathanach 63I nGRÚPAÍ

Sna grúpaí céanna de CHEATHRAR, smaoinigh ar conas a

d’fhéadfadh gach ceann de na nithe seo a leanas tionchar

diúltach a imirt ar dhea-bhraistint an duine. Ansin, déan

iarracht na deich dtoisc IS MÓ, dar leis an ngrúpa, a imríonn

tionchar diúltach ar dhea-bhraistint a chothú.

Bulaíocht, Steiréitíopáil, Foréigean Baile, Piarbhrú, Deacrachtaí Foghlama, Ábharachas, Neamhoird Itheacháin, Dífhostaíocht, Alcól, Cliseadh an Teaghlaigh, Strus, Bochtaineacht Choibhneasta, Leibhéal íseal oideachais, Caidrimh, Bás, Andúil

GNÍOMHAÍOCHT 4.I, Leathanach 64CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

DÉAN ‘ROTH SAOIL’.Tabhair faoi deara: Tá roth an tsaoil roinnte in 8 mír

atá tábhachtach duit i do shaol. Glac roinnt ama chun

machnamh a dhéanamh ar gach mír díobh. Ansin, tabhair

ráta ar do leibhéal sástachta i leith gach míre (glac leis go

bhfuil lár an rotha cothrom le 0 agus go bhfuil an t-imeall

lasmuigh cothrom le 10). Ná déan dearmad gurb é an aidhm

atá le roth an tsaoil sonas agus cothromaíocht a aimsiú i do

shaol.

GNÍOMHAÍOCHT 4.J, Leathanach 65

PLÉ RANGA

Níos luaithe, phléamar an tábhacht a bhaineann le dea-bhraistint fostaí. Is mó timpistí a tharlaíonn nuair a bhaintear an

bonn den dea-bhraistint sin. Smaoinigh ar bhealaí (rialuithe) a d’fhéadfadh dea-bhraistint a spreagadh le haghaidh gach

ceann de na hoibrithe seo a leanas:

oibrí ar líne tháirgeachta garda nua-oilte

cúntóir cúram leanaí freastalaí i mbialann ghnóthach

Roth saoil

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

60

Sa ghníomhaíocht seo, oibríonn tú i ngrúpaí de cheathrar. Ní mór teacht ar fhreagra comhaontaithe ar na cásanna a gcuirtear síos orthu, ansin tabharfaidh duine agaibh tuairisc don rang. Léigh gach ceann de na cásanna seo a leanas. Ainmnigh an droch-chleachtas agus abair cén fáth gur droch-chleachtas atá ann. Tabhair tuairim ar an duine a ghníomhaíonn go freagrach agus ar an duine a ghníomhaíonn go mífhreagrach. Conas ba cheart an cás a láimhseáil?

Cás 1Cuireann fostaí in iúl dá maoirseoir go bhfuil sreanga

nochta ar chúl an mhicreathonnáin sa chistin foirne. Ní

dhéanann an maoirseoir é sin a chur in iúl don bhainisteoir.

Dhá lá ina dhiaidh sin, tugtar turraing leictreach d’fhostaí

eile agus an micreathonnán in úsáid aige.

Cás 2Cuireann fostaí in iúl dá shaoiste go bhfuil dromchla

sciorrach ar na céimeanna go dtí an seomra stórais.

Is dócha gurb iad tíleanna ídithe ar an urlár is cúis leis.

Bogann an fostóir an fostaí chuig tasc eile i limistéar eile

den mhonarcha. Ní réitíonn an fostóir an fhadhb.

Cás 3Iarrtar ort bosca ina bhfuil “roinnt ábhair glanta” a bhailiú

ón seomra stórais thíos staighre. Deirtear leat go bhfuil na

coimeádáin i mboscaí gan mharcáil, ‘áit éigin’ ar cheann

de na seilfeanna is airde. Le stró mór, éiríonn leat na boscaí

a aimsiú, agus tugann tú ar ais go dtí an oifig iad.

Cás 4Is dalta thú atá ar thaithí oibre i siopa mór crua-earraí.

Iarrtar ort moirtéal stroighin-bhunaithe a mheascadh chun

cabhrú le balla a dheisiú sa limistéar stórála lasmuigh.

Cé go bhfaca tú é sin á dhéanamh go minic agus gur

chabhraigh tú le d’athair moirtéal a mheascadh roinnt

blianta ó shin, níl tú cinnte maidir leis an gcleachtas is

sábháilte. Go háirithe, ní thuigeann tú na lipéid ar thaobh

an mhála stroighne.

Cás 5Tá tú ag obair in óstán gnóthach. Feiceann tú go bhfuil an

fáilteoir, atá ag obair ar conradh sealadach, ag láimhseáil

go leor glaonna gutháin mar aon le daoine a sheiceáil

isteach is amach, agus go bhfuil sí ag déileáil le go leor

fiosrúcháin agus gearáin ghinearálta. Tá an chuma uirthi

go bhfuil sí faoi bhrú, agus tá sí an-tuirseach agus an-

choimhthíoch. Is cosúil nach bhfuil bainisteoir an óstáin

ná an maoirseoir ar an eolas maidir leis an mbrú atá ar

an bhfáilteoir. D’iarr sí ort gan aon rud a rá ar fhaitíos go

measfaí í mar neamhoiriúnach don obair mar fháilteoir. Ina

theannta sin, tá súil aici go dtabharfar conradh buan di

amach anseo. Cinneann tú fanacht i do thost agus gan

rud ar bith a rá.

Cás 6Iarrtar ar dhalta idirbhliana ar thaithí oibre i siopa trealamh

feirme dul suas ar fhorcardaitheoir chun é a bhogadh trí

mhéadar as an mbealach sula dtiocfaidh veain seachadta.

Níl an dalta oilte chun forcardaitheoir a thiomáint.

GNÍOMHAÍOCHT 4.K, Leathanach 67I nGRÚPAÍ

TRIAIL LUAIS DHEIREADH AN AONAID, Leathanach 68

C.1. Cén difríocht is mó atá idir oifigeach sábháilteachta agus ionadaí sábháilteachta?

C.2. Ainmnigh ceithre thoisc a chuireann le timpeallacht chompordach oibre.

C.3. Ainmnigh ocht ngníomhaíocht laethúla a théann chun leas fholláine an duine.

C.4. Céard is féidir le fostóir a dhéanamh chun timpeallacht oibre níos compordaí a chruthú don fhostaí?

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

FAISNÉIS BHREISE• www.hsa.ie

• http://www.hsa.ie/eng/Workplace_ Health/Workplace_Stress/

• Cás-staidéir ‘Work Positive’ http:// www.hsa.ie/eng/Workplace_Health/ Workplace_Stress/Work_Positive/ Case%20Studies/

• Ceistneoir ar líne ‘Work Positive’ http://www.workpositiveprofile.com/

• Iompraíocht ag an Obair agus tú féin http://www.hsa.ie/eng/Workplace_ Health/Accidents_and_Behaviour/

• Guide to the Safety, Health and Welfare at Work (General Application) Regulations 2007, Chapter 1 of Part 6 ProtectIon of Children and Young Persons http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Retail/Gen_ Apps_Children_Young_Persons.pdf

• Work Related Stress - Bileog Faisnéise an Údaráis le haghaidh Fostaithe (2011) http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Occupational_ Health/Work_Related_Stress_ Information_Sheet.pdf

• Cód cleachtais an Údaráis maidir le Cosc agus Réiteach na Bulaíochta ag an Obair

• Intoxicants at Work – Bileog Faisnéise de chuid an Údaráis (2011) http:// www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Occupational_ Health/Intoxicants_at_Work_ Information_Sheet_.pdf

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

61

AO

NA

D 4

RÓ

IL, T

ASC

AN

NA

AG

US

TUSA

1 Treoirlínte do mhúinteoirí2 An teachtaireacht sábháilteachta a chur in iúl3 Tuairiscí ar thimpistí agus ar theagmhais4 Ráiteas sábháilteachta5 Comharthaí sábháilteachta6 Gníomhaíochtaí an aonaid7 Faisnéis bhreise

Ábhair an Aonaid

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

62

SÁBHÁILTEACHT A CHUR IN IÚLAONAD 5

AO

NA

D 5

SÁ

BHÁ

ILTEA

CHT

A C

HU

R IN

IÚL

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

63

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍ

Sa leabhar saothair ‘Choose Safety’, tá an t-inneachar seo a leanas le fáil in Aonad 5 An tsábháilteacht a chur in iúl:

n Cuid 1 An teachtaireacht sábháilteachta a chur in iúln Cuid 2 Tuairiscí ar thimpistí agus ar theagmhaisn Cuid 3 Ráitis Sábháilteachtan Cuid 4 Comharthaí Sábháilteachta

San aonad seo, foghlaimíonn daltaí faoin tsábháilteacht a

chur in iúl. Foghlaimíonn siad faoi thimpistí agus tarluithe

contúirteacha san ionad oibre, lena n-áirítear cathain agus

conas iad sin a thuairisciú. Ba cheart go bhfoghlaimeodh

daltaí faoina thábhachtaí atá cumarsáid éifeachtach maidir

le cúrsaí sláinte agus sábháilteachta agus go bhforbróidís

feasacht ar an ngá atá le híogaireacht agus le discréid.

AONAD 5,CUID 1, AN TEACHTAIREACHT SÁBHÁILTEACHTA A CHUR IN IÚL

Ábhar imní do go leor oibrithe, go háirithe na hoibrithe sin ar thaithí oibre nó atá ag obair go páirtaimseartha, is ea aithint conas a chur in iúl don lucht bainistíochta go bhfuil riosca nua nó méadaithe san ionad oibre. Má fheiceann siad rud nach bhfuil sábháilte, ar cheart dóibh é a thuairisciú? An dtabharfar moladh dóibh nó an ndéanfar neamhshuim díobh as an ábhar imní a léiriú?

Pléitear nósanna imeachta san oiliúint ionduchtúcháin

go hiondúil, nó d’fhéadfadh oibrithe foghlaim óna

gcomhghleacaithe nó ó fhógraí san ionad oibre a léamh. Má

bhíonn amhras ann, is cleachtas maith é iarraidh ar dhuine

freagrach amhail maoirseoir nó oifigeach sábháilteachta.

Bíonn imní ar an lucht bainistíochta freisin maidir le

cúrsaí sláinte agus sábháilteachta a chur in iúl. Céard é

an bealach is fearr chun ábhair imní nua maidir le cúrsaí

sláinte agus sábháilteachta a chur in iúl don fhoireann

nó do chustaiméirí? Ar an gcaoi chéanna, ní mór don

rialtas smaoineamh go cúramach maidir leis an stíl agus

leis an mbealach ina ndéanann siad cúrsaí sláinte agus

sábháilteachta a chur in iúl. Ní mór do dhlíthe a bheith

soiléir agus sothuigthe.

Is iomaí bealach trína féidir an teachtaireacht maidir le

sláinte agus sábháilteacht san ionad oibre a chur in iúl

d’fhostóirí, d’fhostaithe, agus don phobal.

Ina measc siúd, áirítear:

n foilseacháin rialtais

n treoirlínte agus cóid chleachtais arna bhfoilsiú ag an

Údarás Sláinte agus Sábháilteachta

n fógraí sna nuachtáin, ar an raidió agus ar an teilifís

n irisleabhair ghairmiúla agus irisí ceirde

n clár fógraí san ionad oibre

n cruinnithe agus comhdhálacha ceirde

n fógraíocht lasmuigh agus póstaeir phoiblí

n cúrsaí agus lámhleabhair oiliúna

n imeachtaí urraithe ag an Údarás Sláinte agus

Sábháilteachta.

Dar ndóigh, is é an tIdirlíon an córas cumarsáide is coitianta

a úsáidtear inniu. Áit mhaith is ea suíomh gréasáin an

Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta chun tús a chur le

cuardach maidir le ‘sláinte agus sábháilteacht’:

www.hsa.ie. Cuirtear faisnéis ríthábhachtach ar fáil i

bhformáid shimplí ar an suíomh www.simplesafety.ie.

Téigh chuig na suíomhanna sin agus féach ar an nuacht, ar

an gcomhairle agus ar na staitisticí is déanaí maidir le cúrsaí

sláinte agus sábháilteachta ag an obair.

AONAD 5SÁBHÁILTEACHT A CHUR IN IÚL

AON

AD 5

SÁB

HÁI

LTEA

CHT

A CH

UR

IN IÚ

L

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

64

Ar chríochnú an aonaid seo, ba cheart go mbeadh daltaí in ann na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• liosta a thabhairt de bhealaí chun saincheisteanna sláinte agus sábháilteachta a chur in iúl• roinnt gnéithe den reachtaíocht maidir le sláinte agus sábháilteacht a phlé• breac-chuntas a thabhairt ar an difríocht idir timpiste agus tarlú contúirteach• úsáid na dtuairiscí ar thimpistí a léiriú• ullmhú le haghaidh cruinnithe san ionad oibre tar éis timpiste• cur síos a dhéanamh ar chuspóir ráitis sábháilteachta• measúnú riosca a dhéanamh le BeSMART, uirlis measúnaithe rioscaí ar líne www.besmart.ie• comharthaí sábháilteachta coitianta agus an chiall atá leo a shainaithint

AONAD 5, CUID 2 TUAIRISCÍ AR THIMPISTÍ AGUS AR THEAGMHAISTá sé tábhachtach go ndéantar timpistí san ionad oibre

a thuairisciú agus a thaifeadadh d’fhonn timpistí eile a

chosc. Is féidir timpistí cosúla a sheachaint agus is féidir

athbhreithniú agus feabhas a chur ar chórais de réir mar

is cuí. I gCuid 2, féachtar ar thimpistí agus ar tharluithe

contúirteacha a thuairisciú don Údarás Sláinte agus

Sábháilteachta. Ina theannta sin, féachtar ar roinnt de

na bearta a bhféadfadh Cigire ón Údarás Sláinte agus

Sábháilteachta iad a ghlacadh ionas nach dtarlódh timpistí

– féach leathanach 74 den leabhar do dhaltaí.

AONAD 5, CUID 3, RÁITEAS SÁBHÁILTEACHTACuimsítear cur síos gairid ar an Ráiteas Sábháilteachta agus

ar a chuspóir ar leathanach 77 den leabhar do dhaltaí.

Déantar trácht eile anseo ar na coincheapa ‘guais’, ‘riosca’ agus ‘rialú’ ó Aonad 2.

D’fhéadfadh sé tarlú nach bhfeicfeadh daltaí ráiteas

sábháilteachta i gcónaí agus iad ag tosú amach ag obair.

Uaireanta tugtar ‘beart sábháilteachta’ air in ionaid oibre

áirithe. Tá sé de dhualgas ar an bhfostóir a áirithiú go bhfuil

ráiteas sábháilteachta chun dáta i bhfeidhm agus, níos

tábhachtaí, go gcloítear leis.

AONAD 5, CUID COMHARTHAÍ SÁBHÁILTEACHTASoláthraítear faisnéis maidir le sábháilteacht nó sláinte ar

chomhartha sábháilteachta, agus d’fhéadfadh na nithe

seo a leanas a bheith i gceist leis:

• clár comharthaí

• dath

• comhartha fuaimiúil

• cumarsáid bhriathartha

• comhartha láimhe.

Comhartha is ea clár comharthaí ar a soláthraítear faisnéis

nó treoracha trí mheascán de chruth, de dhath agus de

shiombailí, ach ní sholáthraítear faisnéis i scríbhinn.

Ní ceart focail scríofa a úsáid más léir an chiall

ó phicteagram nó ó shiombail leis féin. Más gá míniú a

thabhairt i bhfocail (mar shampla, dá mbeadh amhras ann

maidir le ciall siombaile), is ceart clár comharthaí forlíontach

a sholáthar leis na focail chuí. Is féidir an clár comharthaí

forlíontach sin a chrochadh ar an “iompróir” céanna.

Tá tábla úsáideach le fáil ar leathanach 79 agus 80 den

leabhar do dhaltaí maidir le faisnéis ar chomharthaí

sábháilteachta, lena n-áirítear cineálacha comharthaí, brí

agus faisnéis, mar aon le sampla de gach cineál.

Cabhróidh sé le daltaí dul i dtaithí leis an ábhar sin mar tá

comharthaí sábháilteachta le fáil i bhformhór na n-ionad

oibre. Tá roinnt ‘fíricí gasta’ le fáil ar leathanach 80 maidir

le comharthaí a sholáthar agus a úsáid.

Torthaí Foghlama

Is iad seo a leanas na dathanna agus na cruthanna is ceart a úsáid ar chláir comharthaí sábháilteachta:

• dearg ar thoirmeasc• gorm ar ghníomhartha éigeantacha• buí ar rabhadh• glas ar ghníomh dearfach• ciorcail ar thoirmisc agus ar threoracha• triantáin ar rabhaidh• cearnóga agus dronuilleoga ar chomharthaí éigeandála agus faisnéise.

AO

NA

D 5

SÁ

BHÁ

ILTEA

CHT

A C

HU

R IN

IÚL

PLEANANNA CEACHTA MOLTA1. Is féidir éagsúlacht mhór de ghníomhaíochtaí seomra

ranga a dhéanamh ar an topaic a léiríodh ag tús an

aonaid ‘An Teachtaireacht a Chur in Iúl’. D’fhéadfá

cinneadh go mbeadh sé oiriúnach don rang am a

chaitheamh ag féachaint ar ról na meán cumarsáide

maidir le hábhair amhail sláinte agus sábháilteacht san

ionad oibre a chur in iúl. D’fhéadfaí am a chaitheamh

chun iniúchadh a dhéanamh ar an Idirlíon agus ar

mheáin eile chun féachaint ar na bealaí is éifeachtaí

leis an tsábháilteacht ag an obair a chur chun cinn.

2. Ba cheart go mbeadh tuiscint ghinearálta ag daltaí ar

an difríocht idir timpiste agus tarlú contúirteach san

ionad oibre agus ar cathain is gá iad sin a thuairisciú

don Údarás Sláinte agus Sábháilteachta. D’fhéadfaí

am a chaitheamh freisin ag féachaint ar an ngá atá

le híogaireacht agus le discréid maidir le cúrsaí sláinte

agus sábháilteachta. Níor cheart daltaí a spreagadh

chun barúil a thabhairt go neamhaireach ar chúrsaí

sláinte agus sábháilteachta i ngnóthais nó in ionaid

oibre áitiúla ina bhféadfaí na daltaí a fhostú nó a

bhféadfaí deiseanna taithí oibre a sholáthar iontu don

scoil.

3. Is Acht fada casta é an tAcht um Shábháilteacht,

Sláinte agus Leas ag an Obair (2005). Tá treoir maidir

leis an Acht ar fáil ar www.hsa.ie. Sna sleachta i

nGníomhaíocht 5.A, caitear súil siar ar chuid de na

saincheisteanna tábhachtacha a ardaíodh roimhe seo

sa leabhar seo.

4. Tá an tuairisc ar thimpiste i nGníomhaíocht 5.B

bunaithe ar thimpiste fhíor. Tá ainmneacha bréige in

úsáid ar na daoine agus na háiteanna sa tuairisc.

5. Cuir go leor am ullmhúcháin i leataobh le haghaidh

an rólghlactha i nGníomhaíocht 5.C. Déantar go

leor den fhoghlaim san ullmhúchán sula dtarlaíonn

an cruinniú féin. Beidh neart spraoi ag baint le

cur i láthair an rólghlactha agus ar bhreithniú an

rólghlactha chéanna. Is fearr a oibríonn rólghlacadh

nuair a thuigtear na bunrialacha, nuair a thuigeann

na daltaí an ról atá le glacadh acu agus nuair a

bhíonn an múinteoir sásta ligean do shamhlaíocht na

ndaltaí ról lárnach a ghlacadh sa ghníomhaíocht.

6. Tabhair faoi deara, i nGníomhaíocht 5.G, go

bhféadfadh an príomhoide a bheith ina Oifigeach

Sábháilteachta.

7. Is féidir le daltaí taighde a dhéanamh ar an uirlis

measúnaithe riosca ar líne ‘HSA BeSMART’ atá ar fáil

ar shuíomh gréasáin an Údaráis

8. BeSMART.ie agus an méid atá foghlamtha acu a úsáid

go praiticiúil trí mheasúnú riosca ar líne a dhéanamh i

ngrúpaí maidir lena rogha ionad oibre.

9. Críochnaigh an t-aonad trí iarraidh ar dhaltaí focail

bhreise a chur lena mBunachar Focal féin nó le

Bunachar Focal an ghrúpa.

10. I gcás na nGníomhaíochtaí Aonaid, ba cheart do

dhaltaí an taithí atá acu féin go dtí seo a chur san

áireamh, nó smaoineamh ar aon taithí a bhí acu

chuige sin agus na ceisteanna á bhfreagairt.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

65

AON

AD 5

SÁB

HÁI

LTEA

CHT

A CH

UR

IN IÚ

L

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

66

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 5Aonad 5, Cuid 1, An teachtaireacht sábháilteachta a chur in iúl

Léigh na sleachta seo a leanas ón Acht um Shábháilteacht, Sláinte agus Leas ag an Obair (2005). Smaoinigh ar an bhfáth a bhfuil siad san áireamh in Acht 2005. Cé chomh héifeachtach is atá siad, dar leat, chun rátaí timpiste a laghdú ag an obair?

GNÍOMHAÍOCHT 5.A, Leathanach 72

PLÉ RANGA

Sliocht A: ‘cuimsíonn dualgas fostóra: ... gníomhaíochtaí oibre a bhainistiú agus a chur i gcrích ar bhealach a choiscfeadh iompraíocht mhíchuí ar bith a d'fhéadfadh sábháilteacht, sláinte nó leas a f(h)ostaithe ag an obair a chur i mbaol.... pleananna agus nósanna imeachta imleora atá le bheith leanta, agus bearta atá le bheith déanta i gcás éigeandála nó dainséir thromchúisigh, nó dainséir atá ar tí a bheith ann a ullmhú agus a athmheas.... timpistí agus tarluithe contúirteacha a thuairisciú.’ Alt 8 d'Acht 2005

Pléigh cén duine/cé na daoine a mbeadh ar fhostóir cumarsáid a dhéanamh leo i gcur i gcrích na ndualgas seo.

Sliocht B: ‘Cinnteoidh gach fostóir ... go gcuirfear treoir, oiliúint agus maoirseacht ar fáil i bhfoirm, bealach agus friotal ar dócha go réasúnta go dtuigfidh an fostaí iad.’Alt 10 d'Acht 2005

Pléigh na bealaí éagsúla inar féidir le fostóir treoir, oiliúint agus maoirseacht a chur ar fáil dá f(h)ostaithe. Breithnigh na deacrachtaí a bhainfeadh leis an dualgas seo a chur i gcrích i gcuideachta mhór a fhostaíonn oibrithe a bhfuil cuid mhaith náisiúntachtaí difriúla ag baint leo.

AO

NA

D 5

SÁ

BHÁ

ILTEA

CHT

A C

HU

R IN

IÚL

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

67

Sliocht C:

Sliocht D:

‘Níl cead ag fostaí páirt a ghlacadh in iompraíocht mhíchuí nó iompraíocht eile amhail foréigean, bulaíocht nó ramhaltaíocht a d'fhéadfadh duine eile ag an obair nó a s(h)ábháilteacht, a s(h)láinte agus a leas a chur i mbaol.’Alt 13 d'Acht 2005

Déan plé ar éifeachtaí foréigin, bulaíochta nó ramhaltaíochta san ionad oibre ar dhuine. Cé na bearta is féidir le fostóir a chur i bhfeidhm chun a leithéid d'iompraíocht a chosc?

‘Aithneoidh gach fostóir na guaiseacha san ionad oibre atá faoina smacht, déanfaidh sé/sí measúnú ar na rioscaí a bhaineann leis na guaiseacha sin agus beidh measúnú scríofa ar na rioscaí ina s(h)eilbh aige/aici.’Alt 19 d'Acht 2005

Cén fáth a bhfuil an fhoráil seo san Acht? Céard is féidir a dhéanamh chun an rialúchán seo a fhorfheidhmiú? An gcomhlíonann do scoil an riachtanas seo?

Sliocht E:

Ní ghearrfaidh fostóir pionós ar fhostaí as ... gearán a dhéanamh le, nó uiríoll a chur faoi bhráid a (h)ionadaí sábháilteachta nó a f(h)ostóra nó an Údaráis (Sláinte agus Sábháilteachta) maidir le ceist ar bith a bhaineann le sábháilteacht, sláinte agus leas ag an obair.’Alt 27 d'Acht 2005

Cén fáth a bhfuil an fhoráil seo san Acht? An dóigh leat gur chiallmhar an mhaise é d'fhostóirí pionós a ghearradh nó iarracht a dhéanamh pionós a ghearradh ar oibrithe a thuairiscíonn teagmhais drochshláinte agus drochshábháilteachta ina n-ionaid oibre? An ndéanfá a leithéid de ghearán?

AON

AD 5

SÁB

HÁI

LTEA

CHT

A CH

UR

IN IÚ

L

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

68

GNÍOMHAÍOCHT 5.B, Leathanach 75

CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 5Aonad 5, Cuid 2, Tuairiscí ar thimpistí agus ar theagmhais

Léigh an tuairisc seo a leanas ar thimpiste agus freagair na ceisteanna seo a leanas:

C.1 Cár tharla an timpiste seo?

C.2 Conas a tharla an timpiste seo?C.3 Cén cóir leighis a cuireadh ar an oibrí?C.4 Arbh fhéidir an timpiste seo a sheachaint go héasca, dar leat? Mínigh do fhreagra.

Sonraí an duine ghortaithe:

Ainm: Seosamh Ó Riain Seoladh: Radharc an Chloig, Cill Mhaí Post: Oibrí feirme Dáta Breithe: 29/04/1965Inscne: Fireann Dáta / am na timpiste: 6.50 am, 12/08/2014

Déan cur síos ar an gcineál oibre a bhí ar siúl ag an duine nuair a tharla an timpiste:

Bhí Seosamh ag réiteach le féar tirim a bhurláil. Bhí burlaire á cheangal aige den ‘fhearsaid chumhachtdúiseachta’ (PTO) ar tharracóir a bhí cláraithe in 1993.

Déan cur síos ar an timpeallacht inar tharla an timpiste:

Tharla an timpiste i gclós fheirm Mháirtín Mhic Cionaoith. Maidin thirim gheal a bhí ann. Bhí cuid mhaith innealra feirme sa chlós.

Déan cur síos ar an méid a tharla ag am na timpiste:

Chuaigh léine Sheosaimh i bhfostú sa PTO, rud a bhí ar siúl ag an am. Chuaigh Seosamh i bhfostú sa PTO.

Déan cur síos ar na gortuithe a tharla dó:

Gortaíodh Seosamh go dona. Gearradh scráibeacha troma ar a bhrollach. Bhí a sciathán clé i bhfostú go daingean san innealra agus baineadh seo dá chorp ina dhiaidh sin.

Déan cur síos ar an gcúnamh láithreach a tugadh don duine gortaithe:

Ó ba rud é go raibh Seosamh ag obair ina aonar, ní bhfuair sé cúnamh go dtí gur chuala an t-úinéir, an tUas Mac Cionaoith, é ag glaoch ar chabhair. Mhúch an tUas. Mac Cionaoith an tarracóir. Ó ba rud é nach raibh ag éirí leis an tUas. Ó Riain a shaoradh, chuir sé fios ar otharcharr. Tháinig sé seo tríocha nóiméad ina dhiaidh sin. D'éirigh le hoibrithe leighis Seosamh a bhaint den innealra. Tógadh é go dtí Ospidéal Lúcáis, áit atá trí mhíle is fiche ón bhfeirm.

Tabhair breac-chuntas ar na hiarmhairtí:

Marfach: ní hea Cuireadh fios ar otharcharr / dochtúir: cuireadh Ar tugadh go dtí an t-ospidéal é: tugadh

Tréimhse neamhláithreachta ó obair:

Tá Seosamh ar saoire bhreoiteachta go fóill. Níl cinneadh déanta an mbeidh sé in ann filleadh ar obair feirme

Sonraí an fhógróra: Máirtín Mac Cionaoith Cineál / ainm an ghnó: feirm

Dáta an lae inniu: 15/08/2014

FÓGRA TIMPISTE

AO

NA

D 5

SÁ

BHÁ

ILTEA

CHT

A C

HU

R IN

IÚL

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

69

Iarrtar ort páirt a ghlacadh i rólghlacadh sa ghníomhaíocht

seo. Léigh an cuntas thíos ar eachtra a tharla agus ar shonraí

na páirte a bhí ag do charachtar ann. De bharr dhálaí na

heachtra agus na n-imeachtaí ina diaidh, tá cruinniú á

reáchtáil idir an lucht bainistíochta agus an t-oibrí i gceist.

Agus páirt do charachtair á glacadh agat, ní mór duit do

smaointe a ullmhú roimh an gcruinniú. Ansin, déanfaidh tú

an rólghlacadh den chruinniú sa rang.

Iarrfar ort ceann de na róil seo a leanas a ghlacadh:

a. Paul Walsh

b. Ger Byrne, comhghleacaí le Paul

c. Jane Brennan, stiúrthóir bainistíochta Brennan’s Design

d. Damien Browne, maoirseoir Paul ar an lá agus

bainisteoir sinsearach le Brennan’s Design.

Agus tú ag ullmhú don rólghlacadh, ba cheart duit:

n do chuid fíricí ar fad a chur in eagarn do chuid freagrachtaí maidir le sláinte agus

sábháilteacht a liostún a bheith soiléir maidir le do ról san eachtra n a bheith ag súil leis na rudaí is dócha a bheidh le rá ag

na carachtair eilen cinneadh a dhéanamh maidir lena bhfuil uait ón

gcruinniún gach rud a scríobh síos.

Nuair atá gach duine réidh, déanann gach grúpa a

rólghlacadh a chur i láthair. Féachann an chuid eile den

rang air. D’fhéadfaí plé ranga a dhéanamh ina dhiaidh.

Féach ar BeSMART.ie – Uirlis leictreonach bainistithe

sábháilteachta agus measúnaithe rioscaí do ghnóthais

(Business electronic safety management and risk

assessment tool).

Céard í an uirlis sin agus conas a chabhróidh sí le gnóthais

bheaga? Céard iad na buntáistí a bhaineann le huirlisí ar

líne amhail BeSMART dóibh seo a leanas:

(a) daoine aonair?(b) gnóthais?

GNÍOMHAÍOCHT 5.C, Leathanach 76

RÓLGHLACADH

GNÍOMHAÍOCHT 5.D, Leathanach 76

PLÉ RANGA

Is péintéir printísigh é Pól Breathnach atá ag obair do Dhearadh Uí Bhraonáin. Conraíodh an chuideachta chun bloc cuideachta mhór chógaisíochta darb ainm DCC a athmhaisiú. Ar na cúraimí a bhí ar Phól, bhí air soithí péinte 10 lítear a iompar ó veain na cuideachta taobh amuigh den fhoirgneamh. Bhí ar Phól staighre a dhreapadh agus dul trí 'limistéar glan' inar tharla céim ríthábhachtach den phróiseas déantúsaíochta drugaí chun seo a dhéanamh. Caithfidh gach duine a théann isteach sa limistéar seo éadaí iomlána cosanta pearsanta a chaitheamh, cumhdaigh bhróige san áireamh.

Ar lá na timpiste, bhí dhá shoitheach 10 lítear ar iompar ag Pól agus é ag dreapadh an staighre. Soitheach amháin in aghaidh na gualainne a bhí ar iompar aige. Bhí na héadaí cosanta riachtanacha go léir á gcaitheamh aige. Thuisligh Pól ar cheann amháin de na céimeanna agus thit sé. Gortaíodh a ghlúin go dona agus tá sé thíos le pian droma ghéar ó shin i leith.Níor chuir Dearadh Uí Bhraonáin oiliúint ar bith ar Phól ar an gcaoi le hualaí móra a iompar, agus níor chuir DCC oiliúint ar bith air ar obair a dhéanamh agus éadaí cosanta ort.

Cur síos ar an teagmhas

AON

AD 5

SÁB

HÁI

LTEA

CHT

A CH

UR

IN IÚ

L

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

70

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 5Aonad 5, Cuid 3, Ráiteas Sábháilteachta

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 5Aonad 5, Cuid 4, Comharthaí Sábháilteachta

GNÍOMHAÍOCHT 5.H, Leathanach 80

CLEACHTADH DO DHALTAÍ AONAIR

C1. Céard é an difríocht idir comharthaí dearga, gorma

agus buí, agus cathain a úsáidtear iad sin?

C2. Cathain a d’úsáidfí ciorcail, triantáin, agus cearnóga

ar chlár comharthaí agus tabhair sampla de gach

ceann?

nua

GNÍOMHAÍOCHT 5.F, Leathanach 78

CUR I LÁTHAIR GEARRPóstaer Sláinte agus Sábháilteachta

GNÍOMHAÍOCHT 5.G, Leathanach 78

CUR I LÁTHAIR GEARRCóras Sláinte agus Sábháilteachta na Scoile

GNÍOMHAÍOCHT 5.E, Leathanach 78

CUR I LÁTHAIR GEARRCEISTNEOIR

Agus sibh i ngrúpaí ceathrair, ullmhaigh ceistneoir gearr is féidir a úsáid chun leibhéil na feasachta agus na rialúchán sláinte agus sábháilteachta atá i bhfiontar beag áitiúil AR BITH atá roghnaithe agaibh féin a imscrúdú.

Dear póstaer a chuireann ceachtar díobh seo a leanas chun cinn:

Folláine dhearfachnóTeidlíocht oibrithe óga timpeallacht oibre shábháilte a bheith acu

Tabhair cuireadh d'Oifigeach Sábháilteachta nó Ionadaí Sábháilteachta na scoile labhairt leis an rang faoin gCóras Sláinte agus Sábháilteachta a oibrítear i do scoil.

Ullmhaigh sraith ceisteanna roimh an gcaint. Seans gurb é an cur chuige is fearr ná na ceisteanna seo a thaispeáint don aoi-chainteoir roimh an gcaint.

AO

NA

D 5

SÁ

BHÁ

ILTEA

CHT

A C

HU

R IN

IÚL

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

71

FAISNÉIS BHREISE• www.hsa.ie

• Timpistí agus tarluithe contúirteacha a thuairisciú: http://www.hsa.ie/eng/ Topics/Accident_and_Dangerous_ Occurrence_Reporting/

• BeSMART.ie

DEIREADH AONAD 1: TRIAIL LUAIS, Leathanach 81

C1. Liostaigh ceithre cheanglas den Acht um Shábháilteacht, Sláinte agus Leas ag an Obair, 2005.

C2. Cén áit a bhféadfaí ráiteas sábháilteachta a aimsiú?

C3. Céard é an phríomhdhifríocht idir timpiste agus tarlú contúirteach?

C4. Cén fáth a bhfuil sé tábhachtach timpistí a thuairisciú?

C5. Céard dó a seasann na dathanna dearg, gorm, buí, agus glas ar chlár comharthaí?

AON

AD 5

SÁB

HÁI

LTEA

CHT

A CH

UR

IN IÚ

L

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

5

AO

NA

D 5

AN

TSÁ

BHÁ

ILTEA

CHT

A C

HU

R IN

IÚL

1 Treoirlínte do mhúinteoirí2 Cás-staidéir3 Mórthasc4 Gníomhaíochtaí an aonaid5 Faisnéis bhreise

Ábhair an Aonaid

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

72

BREATHNÚ SIARAONAD 6

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

TREOIRLÍNTE DO MHÚINTEOIRÍSa leabhar saothair ‘Choose Safety’, tá an t-inneachar seo a leanas le fáil in Aonad 6 Breathnú Siar:

n Cuid 1 Cás-staidéirn Cuid 2 Mórthasc

Tá sé mar aidhm leis an aonad deiridh seo ligean do

dhaltaí an t-eolas agus na scileanna a fuair siad ar an

gcúrsa seo a chur i bhfeidhm. Is samplaí iad na cás-staidéir

de na cineálacha timpistí nó de na cásanna ón saol mar

atá a tharla roimhe sin. Athraíodh roinnt de na sonraí ar

chúiseanna rúndachta. Roghnaigh na cás-staidéir sin atá oiriúnach, dar leat, do leibhéal na ndaltaí atá agat.

Soláthraítear faisnéis staitistiúil maidir le gortuithe neamh-

mharfacha de réir neamhláithreachta ón obair (2013),

agus de réir timpeallacht oibre (leathanach 83 agus 84

den leabhar do dhaltaí). Ba cheart do dhaltaí anailís a

dhéanamh ar na staitisticí sin agus dul chuig suíomh

gréasáin an Údaráis Sláinte agus Sábháilteachta chun a

n-eolas a fhorbairt ar thimpistí san ionad oibre agus ar

straitéisí chun timpistí a chosc.

I nGníomhaíocht 6.C, soláthraítear sonraí ar na gortuithe

neamh-mharfacha a tuairiscíodh in 2012 agus in 2013,

agus i nGníomhaíocht 6.D soláthraítear sonraí ar an líon

básanna (oibrithe agus daoine nárbh oibrithe iad) de réir

banda aoise a tuairiscíodh in 2013. Áirítear cairt spéisiúil

ar na hearnálacha oibre is guaisí ar leathanach 87 freisin.

Críochnaítear Cuid 2 leis an Mórthasc roghnach.

PLEANANNA CEACHTA MOLTA1. Is é Cás Uimh. 1 i nGníomhaíocht 6.A, Timpistí

Marfacha (leathanach 85 den leabhar do dhaltaí) an

t-aon chás amháin nach bhfuil curtha in oiriúint ó

chartlann na dtimpistí marfacha a tuairiscíodh don

Údarás. Mar sin féin, is cás an-inchreidte é agus rud a

tharlaíonn go coitianta. Athraíodh roinnt sonraí de na

naoi gcás eile. Spreag plé forleathan ar gach ceann

de na cásanna. Déan iarracht gan ligean do dhaltaí

díriú an iomarca ar an gcúiteamh a bronnadh i ngach

cás. D’fhéadfadh béim dá leithéid an teachtaireacht a

chur as riocht.

2. Tá formhór na gcásanna i 6.B (leathanach 86 den

leabhar do dhaltaí) bunaithe ar thuairiscí fíora.

Is í Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS) a

fhostaíonn cúramóirí gairmiúla go príomha agus

áirítear leo cúntóirí baile, altraí sláinte poiblí agus

teiripeoirí gairme a chuireann seirbhís cúraim ar

fáil sa bhaile. Cuimsítear le cúramóirí eile cúramóirí

teaghlaigh a thugann aire do dhuine muinteartha leo

atá tinn nó ar éagumas.

3. Cuir neart ama i leataobh do dhaltaí taighde agus

pleanáil a dhéanamh don díospóireacht foirne in 6.F

(leathanach 89 den leabhar do dhaltaí). Ba cheart

go léireoidís tuiscint mhaith ar na saincheisteanna a

ardaíodh mar aon le fianaise ar roinnt taighde.

4. Cleachtadh roghnach is ea an Mórthasc deiridh. Is féidir é a chur in oiriúint chun

freastal ar chumais na ndaltaí atá agat. Téigh i

gcomhairle le Comhordaitheoir an Chláir i do

scoil féachaint an bhféadfaí tasc dá leithéid a

úsáid mar chuid de na riachtanais chúrsa don

Ardteistiméireacht Fheidhmeach nó do Ghairmchlár

na hArdteistiméireachta.

AONAD 6BREATHNÚ SIAR

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

73

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

74

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 6Aonad 6, Cuid 1, Cás-staidéir

GNÍOMHAÍOCHT 6.A, Leathanach 85I nGRÚPAÍ

Léigh na cás-staidéir seo maidir le timpistí marfacha agus freagair na ceisteanna ina ndiaidh:

6. Tá sé riachtanach ceann amháin de na Mórthascanna

a chríochnú chun go mbronnfaí Deimhniú le Gradam agus/nó an Suaitheantas Digiteach le Gradam. I dteannta an riachtanais sin, ní mór

fianaise a léiriú gur ghlac an dalta páirt réasúnach i

bhformhór na gcodanna eile den chlár Choose Safety.

Fuair garraíodóir bás de bharr turraing leictreach mharfach tar éis citeal uisce a chur ar siúl. Bhí an citeal cúig bliana d’aois agus níor úsáideadh é le tamall roimhe sin mar bhí téitheoir leictreach uisce in úsáid. Mar sin féin, theip ar an téitheoir uisce go gairid roimhe sin agus bhí sé á dheisiú. Mar thoradh air sin, bhain an t-oibrí úsáid as an seanchiteal. In iniúchadh a rinneadh tar éis na timpiste, léiríodh nach raibh an tsreang thalmhaithe ceangailte leis an teirminéal sa phluga. Bhí an tsreang thalmhaithe agus an tsreang bheo i dteagmháil le chéile, agus ba é sin ba chúis leis an timpiste.

Fuair fostaí i gcuideachta A bás nuair a thit burla cornaí cruach de leantóir leoraí. Bhí sí ag iarraidh an t-ualach a dhaingniú le leantóir mór nuair a tharla an timpiste.

Fuair fostaí i gcuideachta B bás de bharr gortuithe tromchúiseacha don chloigeann a fuair sé nuair a buaileadh é le hionramhálaí teileascópach a bhí in úsáid chun cloch mhór a chur ar bhalla tí.

Fuair fostaí i gcuideachtaí C bás mar gheall ar leictreamharú nuair a bhí an barr á bhaint de chrainn aige gar do línte cumhachta beo 20,000 volta.

Fuair fostaí bás nuair a d’iompar dumpaire 9 dtonna a bhí a thiomáint aige agus cuireadh i bhfostú é thíos faoi.

Fuair fostaí i gcuideachta D bás nuair a thit sé de chláir ar bharr balla laindéil inmheánaigh de theach aon stóir a bhí á thógáil. Thit sé mar gheall ar thrusanna dín a thit, amhail domanónna, sular daingníodh iad. Ní raibh aon chosaint ar thitim in úsáid.

Shiúil oibrí feirme isteach i limistéar ina raibh sciodar á shuaitheadh. Tar éis dó aon anáil amháin den ghás sciodair a ghlacadh, thit sé i laige agus fuair sé bás.

Fuair dalta a bhí ag obair go páirtaimseartha le cuideachta F bás mar gheall ar leictreamharú. Tharla an timpiste agus sadhlas á bhaint ag an dalta. Bhí sé ag iarraidh dreapadh suas ar an mbuainteoir (a bhí á thiomáint ag an bhfostóir) nuair a bhí an buainteoir ag dul faoi línte ardvoltais.

Fuair fostaí i gcuideachta H bás mar gheall ar leictreamharú agus gáitéar alúmanaim á chur aige ar theach nua dhá stór. Nuair a bhí píosa den gháitéar a bhí 15 mhéadar ar fhad á ionramháil, rinne an gháitéar teagmháil le líne chumhachta 10,000 volta.

Bhí oibrí cothabhála ag glanadh gáitéir ar theach dhá stór nuair a shleamhnaigh an dréimire ar a raibh sé ina sheasamh. Thit an t-oibrí go talamh, agus rinneadh gortuithe báis dó.5

6

7

8

9

1

2

3

4

10

TIMPISTÍ MARFACHA

C. 1 Tá ceann amháin de na cás-staidéir thuas nach cuntas fíor é ar eachtra fhíor. Cén ceann é féin?

C.2 I ngach cás, pléigh príomhchúis na timpiste agus na bearta rialaithe ciallmhara a d’fhéadfaí a bheith curtha i bhfeidhm roimh ré.

C.3 Cén foras ar a bhféadfadh fostóir achomharc a dhéanamh i gcoinne fíneála nó pianbhreith phríosúnachta?

C.4 Cé na ceachtanna ginearálta atá le foghlaim tar éis na cásanna thuas a chur faoi chaibidil?

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

75

GNÍOMHAÍOCHT 6.B, Leathanach 86PLÉ RANGA

Léigh na cás-staidéir seo maidir le timpistí neamh-mharfacha agus freagair na ceisteanna ina ndiaidh:

Gortaíodh fostaí i gcuideachta X nuair a bhí scrúdú á dhéanamh aici ar ghléas nach raibh ag feidhmiú i gceart. Bascadh a géag láimhe go dona toisc gur múchadh an trealamh cosanta leictrimheicniúla thart timpeall ar an ngléas.

Gortaíodh duine den phobal nuair a thit scafall ar phríomhshráid ghnóthach. Bhí an scafall á bhaint dá chéile ag an am.

Fostaíodh conraitheoir chun díon miotail rocaigh a bhaint ó áitreabh chuideachta Y. Nochtadh fostaí den chonraitheoir d’iarmhír aispeiste sna painéil ón díon. Bhí úinéir na cuideachta ar an eolas gur dhócha go mbeadh aispeist sa díon, ach níor chuir an t-úinéir an fhaisnéis sin ar aghaidh chuig an gconraitheoir.

Gortaíodh printíseach go dona tar éis dó titim trí dhíon peirspéacs rocaigh ar sheid feirme.

Fágadh fostaí gan lúth na ngéag nuair a bascadh é le dumpaire a bhí á thiomáint aige. Thit an dumpaire i ndiaidh a mhullaigh ar fhána géar.

Teascadh ceithre mhéar dá lámh dheas d’fhostaí i gcuideachta Z nuair a bhí sábh ciorclach in úsáid aige. Ní raibh aon chosaint in úsáid ar an sábh.

Rinneadh gortú tromchúiseach do dhroim cúramóra a bhí ag tabhairt aire d’fhear ar éagumas mar thoradh ar fhear a iompar go minic óna leaba go dtí a chathaoir.

Baineadh tuisle as oibrí óstáin ar chábla folúsghlantóra agus thit sé síos staighre. Rinneadh gortú tromchúiseach dá dhroim.

1

2

3

4

5

6

7

TIMPISTÍ NEAMH-MHARFACHA

8

C. 1 Déan machnamh ar na bearta rialaithe ar cheart iad a bheith curtha i bhfeidhm i ngach ceann de na cásanna thuas.

C.2 Cén ról a bheadh ag oiliúint agus/nó maoirsiú chun na timpistí thuas a sheachaint?

C.3 Cé air a bhfuil an locht i ngach cás, dar leat?

GNÍOMHAÍOCHT 6.C, Leathanach 86

PLÉ RANGAIs iomaí timpiste san ionad oibre a d’fhéadfadh dul gan tuairisciú. Cén fáth a dtarlaíonn a leithéid, dar leat?

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

76

0-17 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+Aoisbhanda

12

10

8

6

4

2

0

Líon

na m

bása

nna

Líon na mbásanna (idir oibrithe agus eile) a tuairiscíodh de réir aoisbhanda 2013 (HSA)

GNÍOMHAÍOCHT 6.D, Leathanach 87

PLÉ RANGAAg féachaint ar na cairteacha thíos, pléigh modhanna oiriúnacha chun faisnéis maidir le sláinte agus sábháilteacht a chur in iúl d’fhostaithe san aoisghrúpa 18-24 bliana agus d’fhostaithe san aoisghrúpa 55-64 bliana.

Smaoinigh ar fhoinsí faisnéise agus comhairle, oideachas agus oiliúint, feachtais phoiblíochta, teilifís, raidió, agus na meáin shóisialta.

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

17 21

Na hearnálacha is guaisí

5 7

118

Bása

nna

Iascaireacht FoirgníochtTalmhaíocht

2013 2012 2013 2012 2013 2012

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

77

GNÍOMHAÍOCHT 6.E, Leathanach 88

SCRÍOBH LITIR CHUIG POLAITEOIRLéigh an cuntas fíor seo a leanas ar an athrú ollmhór a tháinig ar shaol fir tar éis dó titim de dhíon:

Samhlaigh gur tusa bean chéile Sheáin, nó leanbh/cara dá chuid. Scríobh litir a sheolfadh sé/sí chuig an aire atá freagrach as sláinte agus sábháilteacht ag an obair a rialáil.

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Níl obair ar bith déanta agam ó tharla timpiste dom ceithre bliana ó shin. Déanta na fírinne, tá mo shaol go

léir tar éis titim as a chéile.

Thit mé de dhíon nuair a bhí teach á thógáil agam agus bhris mé mo dhromlach in dhá áit. Rinneadh díobháil

fíocháin bhoig dom agus díobháil eile do mo ghlúin dheas chomh maith. Bhí mo rúitín casta go dona agus

scriosadh an maolaire turrainge i mo ghlúin. Dúirt gach duine liom go raibh an t-ádh dearg orm teacht slán

in aon chor. Chaith mé an chéad sé bliana eile i bhfráma dromlaigh, agus an leaba á coinneáil agam.

I ndáiríre, ba iad an dúlagar agus na taomanna scaoill an ghné ba mheasa. Cuireadh mé i mbarda síciatrach

ar deireadh.

Ar ndóigh, bhí m'ioncam imithe. Ach ní raibh mo theaghlach in ann cur suas leis an strus a bhain le

maireachtáil ar liúntas míchumais agus na taomanna scaoill athfhillteacha. Scar mé féin agus mo bhean chéile

óna chéile agus tá deacracht mhór agam labhairt go hoscailte le mo leanaí.

Blianta ina dhiaidh sin, tá na cneácha coirp leigheasta den chuid is mó anois

ach ní hionann mé agus an fear a bhí ionam san am sin go fóill.’

Seán; fear 38 bliain d'aois.

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

78

GNÍOMHAÍOCHT 6.F, Leathanach 89

DÍOSPÓIREACHT FOIRNE

Ullmhaigh díospóireacht foirne ar cheann amháin de na hábhair seo a leanas.

Uimh.1 Nach bhfuil go leor á dhéanamh ag an rialtas chun oibrithe a chosaint ar thimpistí ionad oibre.

Uimh.2 Go mbíonn na ceisteanna sláinte agus sábháilteachta go léir ag brath ar ghlacadh an duine le freagracht phearsanta.

Uimh.3 Nár chóir glacadh in aon chor le sárú na rialachán sláinte agus sábháilteachta.

Uimh.4 Gur féidir gach gortú agus breoiteacht cheirde a chosc.

Uimh.5 Gur chóir go mbeadh ceisteanna sláinte agus sábháilteachta níos mó chun tosaigh i gcuraclam na mbunscoileanna agus na meánscoileanna.

Rialacha díospóireachta

Bíonn triúr ar gach foireann. Bíonn an fhoireann ag argóint ar son nó in aghaidh an rúin. Ní mór do gach foireann na hargóintí ar fad a phlé, a phleanáil agus a ullmhú. Ansin, déantar codanna áirithe de na hargóintí sin a thabhairt do gach ball den fhoireann. Bíonn dalta amháin ina c(h)aptaen. Is é an captaen a chuireann tús le díospóireacht na foirne, agus labhraíonn sé/sí arís ag an deireadh chun achoimre a thabhairt.

Labhraíonn gach ball den fhoireann ar feadh TRÍ nóiméad. Labhraíonn an captaen arís ar feadh DHÁ nóiméad chun achoimre a thabhairt ar argóint bhunúsach na foirne.

GNÍOMHAÍOCHT 6.G, Leathanach 89

TIONSCADAL GEARR GRÚPADialann

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Scríobh cuntas samhailteach dar teideal: ‘Lá amháin de shaol...’ agus é bunaithe ar an ngnáthamh laethúil oibre a mheasann tú a bheith ag duine amháin de na hoibrithe seo a leanas. Agus an cleachtadh seo á dhéanamh agat, dírigh go hiomlán ar ghuaiseacha, rioscaí agus ceisteanna eile sláinte agus sábháilteachta a thiocfadh chun cinn go rialta i rith obair laethúil an duine.

Roghnaigh uathu seo a leanas:

gardamaoirseoir naíolainneDochtúir ginearáltacúramóirfreastalaí mnáfeirmeoiriascaire amach ón gcóstaoibrí foirgníochtagruagairetiománaí busbainisteoir seirbhísí airgeadaisbainisteoir i monarcha.

GNÍOMHAÍOCHTAÍ AONAD 6Aonad 6, Cuid 2, Mórthasc

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

79

MÓRTHASC, Leathanach 90

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Breithnigh ionad oibre ina raibh tú ag obair le déanaí nó a bhfuil tú ag obair ann faoi láthair. Scríobh tuairisc ar chleachtais sláinte agus sábháilteachta an ghnó. Ná cuir eolas pearsanta nó íogair san áireamh.

Ba chóir go gcuimseodh Cuid a haon de do thuairisc cuid nó iomlán na nithe seo a leanas:

n achoimre ar ráiteas sábháilteachta na cuideachta

n tuairisc ar eolas na cuideachta ar reachtaíocht sláinte agus sábháilteachta

n breithniú na hoiliúna a chuirtear ar fáil don fhoireann

n polasaí na cuideachta ar na nithe seo a leanas (más bainteach):

- Trealamh cosanta pearsanta - Tuairiscí timpiste - Nósanna imeachta aslonnaithe - Polasaí ar bhulaíocht san ionad oibre.

Ba chóir go ndéanfadh Cuid a dó de do thuairisc moltaí faoin gcaoi ar féidir sábháilteacht a fheabhsú san ionad oibre seo.

Iarr cead ráiteas sábháilteachta do scoile a fheiceáil. Scríobh anailís chriticiúil ar an ráiteas, agus é bunaithe ar chodanna a haon agus a dó de Thionscadal a hAon thuas.

Breithnigh ócáid thábhachtach i bhféilire do scoile(amhail turas idirbhliana, turas scoile, dráma ceoil scoile nó lá spóirt). Scríobh measúnú riosca le haghaidh na hócáide, agus tú ag breithniú na nguaiseacha, rioscaí agus rialúchán go léir a shamhlaíonn tú leis an ócáid.

Tá tú le freastal ar chruinniú leis an aire atá freagrach as sábháilteacht ionad oibre. Is mian leat bealaí chun sláinte agus sábháilteacht a fheabhsú do dhaoine óga ag an obair a phlé leis / léi. Ullmhaigh na nótaí a thabharfaidh tú leat ar an lá. Ba chóir go mbeadh na príomhphointí is mian leat a dhéanamh iontu, chomh maith le staidreamh agus / nó léaráidí bainteacha le tacú le d'argóint.

Dear póstaer do do scoil, rud is féidir a chur ar taispeáint in áit fheiceálach. Ba chóir go gcuirfeadh an póstaer gach úsáideoir sa scoil (daltaí, múinteoirí, tuismitheoirí, srl.) ar an eolas faoin gcleachtas is fearr agus is sábháilte nuair a bhítear ag úsáid na n-áiseanna atá ar fáil (amhail limistéir thionóil, seomraí eolaíochta, seomraí na ríomhairí, srl.). Caithfidh an póstaer a bheith faisnéiseach agus insúl araon. Más fearr leat, is féidir leat póstaer a dhearadh do GACH ceann de na príomhlimistéir i do scoil.

Iarrtar ar gach dalta ceann amháin de na tionscadail seo a leanas a chur i gcrích

Tionscadal Uimhir a hAon

Tionscadal Uimhir a Dó

Tionscadal Uimhir a Trí

Tionscadal Uimhir a Ceathair

Tionscadal Uimhir a Cúig

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

80

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Nóta don mhúinteoir:Is é/í an múinteoir a cheartóidh na Mórthascanna agus is é/í a chinnfidh an leibhéal dámhachtana le haghaidh gach dalta nó mic léinn.

Dear, ullmhaigh agus déan suirbhé ar ghrúpa bliana iomlán i do scoil. Ba chóir go bhfiosródh an suirbhé eolas na ndaltaí ar, agus a suim i gceisteanna sláinte agus sábháilteachta. Caithfidh tú graif, cairteacha agus liostaí a chur le chéile agus iad bunaithe ar do thaighde. Ba chóir go mbeadh rannán ann chomh maith ina mbeadh conclúidí a bheadh bunaithe ar an suirbhé.Seans gur mhaith leat comhoibriú agus cúnamh chomhairle daltaí agus chinnirí na scoile a lorg, nó an méid sin a lorg ón gCeann Bliana cuí.

Roghnaigh ceann ar bith de na cásanna atá curtha i láthair san aonad seo. Samhlaigh go bhfuil cás coiriúil cúirte ar siúl mar gheall ar an teagmhas. Ullmhaigh an óráid a d'fhéadfadh an t-abhcóide atá ar son na cosanta nó an ionchúisimh a thabhairt. Tá cead agat d'óráid a chur i láthair ó bhéal nó i scríbhinn.

Scríobh tuairisc ar fheachtas meán sóisialta a fhorbairt ar sciorrthaí, tuislí agus titimí. Breithnigh an méid atá foghlamtha agat i gclár ‘Choose Safety’. Úsáid eolas, cairteacha agus acmhainní staidrimh chun béim a leagan ar an bhfáth a bhfuil tábhacht leis an bhfeachtas, na hamanna is fearr leis an bhfeachtas a thosú, an sprioclucht féachana agus na meáin a úsáidfear. Scríobh postáil ghearr le haghaidh Facebook agus Twitter nó déan cur síos ar phostáil oiriúnach ar You Tube, agus cuir na sonraí seo san áireamh i do thuairisc.

Tionscadal Uimhir a Sé

Tionscadal Uimhir a Seacht

Tionscadal Uimhir a hOcht

FAISNÉIS BHREISE• HSA Summary of Workplace Injury, Illness and Fatality Statistics 2012/2013 http://www.hsa.ie/eng/Publications_ and_Forms/Publications/Corporate/ Stats_Report_2013_2012.pdf

• Health and Safety Executive (Ríocht Aontaithe) www.hse.gov.uk

• an Ghníomhaireacht Eorpach um Shábháilteacht agus um Shláinte ag an Obair: https://osha.europa.eu/en

TRIAIL LUAIS DHEIREADH AN AONAID, Leathanach 92

Choo

se S

afet

y –

Dao

ine

Óga

ag

Oba

ir

81

AO

NA

D 6

BRE

ATH

NÚ

SIA

R

Agus sibh ag obair i ngrúpaí ceathrair, tá 12 nóiméad agaibh chun nameasúnuithe riosca tapa seo a leanas a chomhlánú:

An t-ionad oibre Aonad Guaiseacha 1 Aonad Riosca 2 Aonad Rialúcháin 3

Limistéar cistine i mbialann

Seomra stórais i siopa DFÉ (DIY)

Oifig ghnóthach cuntasóirí

Gruagairí

Clós feirme

Ionad garraíodóireachta

Trálaer iascaireachta

‘Tír ina bhfuil sábháilteacht, sláinte agus leas oibrithe, chomh maith le bainistíocht shábháilte ceimiceán mar chuid ríthábhachtach d'fhiontraíocht rathúil.’

lean muid

hsalearning.ieHSA Online Courses

ww

w.h

sa.ie

An tÚdarás Sláinte agus SábháilteachtaAn Foirgneamh CathrachSráid James JoyceBaile Átha Cliath 1

T: 1890 289 389 R: wcu@hsa.ie I: www.hsa.ie

ISBN 978-1-84496-204-4 HSA0426