atregu i kapitalit - material edukues (pdf)

7/28/2019 aTregu i Kapitalit - Material Edukues (PDF)

1/5

AUTORITETI I MBIKQYRJES FINANCIARE

TREGU I KAPITALIT

PARIME BAZ

(MATERIAL EDUKUES)


2/5

Tregu i Kapitalit Material Edukues AUTORITETI I MBIKQYRJES FINANCIARE

2

Tregu i Kapitalit

Duke i vn n prdorim parat tuaja n tregun e kapitalit, ju mund t bheni pronar t

kompanive apo huadhns t bizneseve dhe qeveris.

Duke marr pjes n tregun e kapitalit, ju ndihmoni n zhvillimin e biznesit, n hapjen e

vendeve t reja t puns, ju ndihmoni n rritjen e ekonomis shqiptare.

Mos hezitoni t investoni n tregun e kapitalit.

Tregu i kapitalit, pavarsisht nga kompleksiteti i problemeve q paraqet, n thelb sht ingjashm me do lloj tregu. Kshtu, n tregun e fruta-perimeve, fermert vin pr t shiturproduktet e tyre duke u takuar me njerzit, t cilt krkojn t blejn produkte t freskta.

Tregu Total

Produkteve Tregu i faktoreve teProdhimit

Kapitalit Punes

Sekondar Primar

Zyrtar Jo zyrtar

Bursa OTC Sportelit Me shumic Futures Opsione etj

Sezonal Jo sezonal


3/5


3

Fermert prfitojn nga fakti se gjejn shum blers potencial n t njjtin vend. Por edheblersit prfitojn nga mundsia pr t zgjedhur produktin m cilsor dhe me mimin m tmir n shumllojshmrin e produkteve.

N mnyr t ngjashme ndodh edhe n tregun e kapitalit. N kt treg, fermert zevendsohen

nga bizneset dhe qeveria. Blersit jan investitort, si mund t jeni ju ose un, ose dheorganizata t mdha, t quajtura investitor institucional. Produktet q ofrohen n tregun ekapitalit quhen letra me vler.

Ashtu si dhe fermert q shesin prodhimet e tyre pr t fituar m shum pr mirqnien e tyredhe pr t bler far apo ushqime pr kafsht, edhe qeveria e bizneset shesin letrat me vler prt patur m shum para pr t financuar aktivitetet e tyre. Nj tjetr ngjashmri ka t bj mefaktin se n tregun e kapitalit ju do t gjeni nj shumllojshmri letrash me vler, gj q u lejonju t zgjidhni at q ju duhet.

Si blers n tregun e kapitalit, ju keni mundsin t zgjidhni dy grupe letrash me vler. Ju

mund t blini letra pronsie si jan aksionet, q do t thot se ju po blini pjes pronsie nbiznes. Ose ju mund t blini letra borxhi si jan obligacionet, q do t thot se ju i keni dhnhua bizneseve apo qeveris, e cila do t'ju rikthehet kundrejt interesit.

Pronsia. Ju bheni pronar i nj biznesi, nse blini aksione t tij. Kjo ju jep t drejtn t merrnipjes n suksesin e firms. Nse kompania shkon mir, ajo mund t'ju paguaje divident, q do tthot pjesa e fitimit q ju takon ju.

Shumica e aksioneve jan aksione t zakonshme. N.q.s ju zotroni ato, jeni nj nga pronart ekompanis. Nj lloj tjetr aksioni sht aksioni i preferruar. Kto aksione ju japin t drejtn tmerrni nj shum t prcaktuar, pra dividentin fiks, prpara se t paguhen aksionert eaksioneve t zakonshme.

Aksionert e aksioneve t preferruara, n rastin m tipik, nuk kan t njjtat t drejta siaksionert e zakonshm. Ata kan, vetm, nj pretendim, at t dividentit dhe asgj m shum.Kjo do t thot se edhe n.q.s. kompania rezulton me shum fitim, aksionert e preferruar do tmarrin vetm shumn e caktuar t dividentit.

Mirpo, si aksioner i zakonshm, ju mund t gezoni shum prfitime nga ecuria e mir ekompanis. Ju mund t fitoni divident dhe, gjithashtu, t shisni aksionet tuaja me leverdi, nsebiznesi po shkon mir. Por, nse kompania nuk po ecn mir, sht e vshtir q ajo t paguajedivident. Derisa nuk ka fitime, nuk ka far t shprndaj. Gjithashtu, fakti sht se aksionet ekompanis nuk do t ken at vler, sa ju keni paguar pr to. Ju duhet t'i shisni ato me humbje.

Huadhnia. Mnyra tjetr sht t japsh hua parat e tua n ndonj biznes apo tek qeveria.Shumica prej nesh, pothuajse e bjn kt indirekt nprmjet llogarive t kursimit pran njbanke. Bankat i prdorin parat q ne depozitojm pr t'i dhn hua tek bizneset, duke prfituarnga diferenca e norms m t lart t interesit pr paran q japin hua, kundrejt asaj q napaguajn ne pr paran e depozituar.


4/5


4

Mnyra m direkte q ju t bheni huadhns n nj treg kapitali sht blerja e letrave me vlerapo instrumentave t borxhit. N kt rast, huamarrsi - qeveria apo biznesi - premton t'upaguaje ju huan n nj dat t caktuar kundrejt interesit.

Ju mund t zgjidhni n shumllojshmrin e letrave me vler t borxhit. Obligacionet e

garantuara jan letra me vler relativisht t sigurta, sepse pas tyre qendron nj mjet i caktuar,p.sh. nj pasuri e palujtshme. N.q.s. huamarrsi nuk i prmbahet marrveshjes, ju mund tshisni mjetin e ven garanci, pr t marr parat tuaja.

Obligacionet e pagarantuara jan thjesht nj premtim pr t paguar, nuk kan ndonj mjet sigaranci. Obligacionet q emeton qeveria n t vertet nuk kan ndonj mjet si garanci, pornjerzit i quajn ato obligacione t garantuara, sepse qeveria sht nj huamarrs i nj cilsie tlart.

Prfitimi i t qenit huadhns n nj kompani se sa pronar ndodh kur kompania sht dukefalimentuar. N kt rast, duke qen huadhns apo kreditor i kompanis, keni prparsi n

marrjen e paras tuaj.Nse zotroni aksione, ju keni vetm nj t drejt, t merrni at do mbetet pasi t jet paguar igjithe borxhi. N rastin e falimentimit t kompanis ka nj renditje n likuidimin e detyrimevesipas ksaj radhe: kreditort, mbajtsit e obligacioneve, aksionert e preferuar dhe n fundaksionert e zakonshm. Kjo do t thot se shpesh her aksionerve t zakonshm nuk umbetet asgj nga likuidimi i kompanis.

Si dalin aksionet n treg?Pr t financuar rritjen e tyre, kompanit mund t marrin hua nga bankat, por n vend t ksajato mund t plotsojn nevojat e tyre pr para duke shitur nj pjes t biznesit t tyre tekinvestitort, nj prej t cileve mund t jeni dhe ju. Kjo realizohet me an t shitjes s aksionevet zakonshme. Nse ju blini aksione, ju bheni nj nga pronart e kompanis. Aksionet dalin ntreg n dy faza. Faza e par quhet tregu primar. N kt treg kompania shet aksione tekinvestitori dhe grumbullon parat. N fazen e dyt, t quajtur tregu sekondar, investitortblejn dhe shesin aksione midis tyre, duke ndryshuar pronsin, ndersa kompania nga ana e sajnuk shton fondet.

Tregu primar.Pr t shitur aksionet, kompania konsultohet me nj tregtar investimesh (dealer), i ciligjithashtu, quhet nnshkrues i letrave me vler. Tregtari i investimeve i jep kshilla kompanismbi sasin e aksioneve q do shiten, sa do paguhet pr to, gjithashtu ndihmon pr t'i shituraksionet si tek investitort institucionale si kompanit e sigurimit, fondet private t pensioneve,ashtu dhe tek investitort individuale, si mund t jeni ju.

Ju dhe investitort e tjer shpresoni t merrni pjes n fitimet e kompanis, duke prfituardividentin, ose duke i shitur aksionet me mim m t lart. Kompanit e reja nuk mund tpaguajn divident. Ato riinvestojn fitimet n kompani pr t zgjeruar aktivitetin dhe pr t'ufuqizuar m tej. Investitort shpresojn se kompanit do t rriten dhe do bhen mfitimprurse, duke i br dhe aksionet e tyre m t vlefshme.


5/5


5

Kur tregtari i investimeve (dealer) shet aksionet, kompania merr parat dhe vazhdon aktivitetine saj. Ktu prfundon tregu primar.

Tregu sekondar.Pasi kompania shet aksionet tek investitort, shpesh zhvillohet tregu sekondar. Por, gjat ksaj

koh kompania nuk merr para. Tregu sekondar bhet nga investitort, t cilt tregtojn aksionete kompanis mes tyre. Tregu sekondar ekziston, sepse nse ju doni t'i ktheni n para aksionettuaja, nuk mund t'i oni ato tek kompania. N vend t ksaj, ju duhet t'i shisni aksionet tekinvestitort e tjer n tregun e hapur.

Tregjet sekondare m t njohura jan bursat, t cilat bashkojn njerzit q krkojn t shesinaksione me ata q krkojn t'i blejn ato. Tregu sekondar sht shum i rndsishm, sepse kurju bheni aksioner, ju nevojitet nj treg ku mund t shisni aksionet dhe t merrni investimintuaj fillestar, ndoshta duke fituar dicka. Pa tregjet sekondare, kompanit do ta kishin t vshtirt siguronin para pr financimin e aktivitetit t tyre.

Si dalin n treg obligacionet?Ashtu si pr aksionet, edhe pr obligacionet ekziston tregu primar dhe tregu sekondar.Ndryshimi qendron se ju do t gjeni n treg si kompani, ashtu dhe qeverin. Kur qeveria nuk kafonde t mjaftueshme pr t financuar projektet apo programet, mund t marr hua dukeemetuar obligacione.

Tregu primar.Procesi i huamarrjes n tregun e kapitalit sht i ngjashm me at t emetimit t aksioneve.Mirpo, n vend q ju t bheni aksioner, ju bheni nj huadhns.Kur ju blini nj obligacion,ju keni dhn hua parat tuaja tek nj kompani apo qeveris, pra tek nj emetues, i cili jupremton t'ju ktheje parat n t ardhmen. Shuma e huas, e quajtur principali (shuma fillestare)paguhet n fund t afatit t obligacionit, afat, i cili mund t jet deri n 30 vjet apo m shum.N t njjtn koh emetuesi premton t paguaje interesin sipas nj norm t caktuar. Kjopaguhet, zakonisht, dy her n vit, deri n fund t jets s obligacionit.

Tregu sekondarJu mund t mos dshironi ta mbani obligacionin derisa emetuesi t ktheje principalin tuaj. Jumund ta shisni at tek nj investitor tjetr n tregun sekondar. Si dhe tek aksionet, emetuesinuk prfiton direkt fonde nga tregtimi sekondar i obligacioneve. Nse ju do ta shisniobligacionin, mimi i tij do t varet nga shum faktor, duke marr parasysh llojin eobligacionit q mbani, norma e interesit t tregut n kohn e shitjes, etj. Nse normat e interesitjan duke u rritur, ju mund t psoni humbje nga shitja, dhe e kundrta.

Cilat letra me vler duhet t blini?Prgjigja nuk sht e thjesht, pr t treguar se cilat produkte n tregun e kapitalit jan m tmira pr ju. Zakonisht nj kombinim i letrave me vler t kapitalit aksioner me ato t borxhit,me nj prqindje t paras s gatshme, formojn nj portofol. Natyrisht, q t zgjedhshekzaktsisht, se n cilen kompani t bhesh pronar, apo cilat obligacione t blesh, duhet pakm shum investigim.

atregu i kapitalit - material edukues (pdf)

Documents