Avrasiya Akademiyası

e e e eH qiq t v göz llik esqi,

Love of Truth and BeautyEurasian Academy

2016

© Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı / Khazar University Press, 2016

Bütün hüquqlar qorunur / All rights reserved

Korrektor / Proofreading: Marta Lawry

Komputer işi / Computer work: Zakir N. Yusifoğlu

Titul vərəqlərinin dizaynı / Design of title pages: Afag Karimova

Kitab-albomda istifadə edilən şəkillərin bir qismi/ Xəzər E-media

Some of the photos in this book were provided by: Khazar E-media.

Avrasiya Akademiyası. Həqiqət və gözəllik eşqi; səh 118; Xəzər Universitəsi

Nəşriyyatı; 2016; Bakı.

Eurasian Academy. Love of Truth and Beauty; 118 pgs; Khazar University Press;

2016; Baku.

ISBN 978-9952-20-111-6

Mətn / Text: Prof. Hamlet İsaxanlı

İçindəkilər

Tarixdə Akademiyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Platon Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Aleksandriya Elm və Sənət Dünyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Bağdad Hikmət Evi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Marağa Məktəbi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Fransız Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

London Kral Cəmiyyəti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Leopoldina Alman Elmlər Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

ABŞ-da Akademiyalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Rusiya Elmlər Akademiyası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Dünyada Akademiyalar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

İki növ akademiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Avrasiya Akademiyası. Həqiqət və gözəllik eşqi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Halil İnalcık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Lotfi Zadeh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Mahmut Gazi Yaşargil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Arif Məlikov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Hamlet İsaxanlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Avrasiya Akademiyasının mükafat və rəmzləri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Avrasiya Əfsanəsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Medallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Rəsmi libas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Avrasiya Akademiyasının ictimaiyyətə təqdimat mərasimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

29 yanvar 2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Təbriklər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Xaricdən məktublar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

İsveçrə İncəsənət və Elmlər Akademiyasının Prezidentindən. . . . . . . . . . . . . . . 88

Çıxışlar:

Hüseyn Bağırov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Viktor Tsvirkun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Orkun Hasekioğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Fahrettin Keleştimur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Nodar Mitagvaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

İsa Həbibbəyli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Yeni üzv seçilməsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Əli Cavan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Son söz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Table of Contents

Academies in History . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Platonic Academy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

The World of Science and Arts in Alexandria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Baghdad House of Wisdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Maragheh School . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

French Academy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Royal Society of London . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

German Academy of Sciences Leopoldina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Academies in the USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Russian Academy of Sciences . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Academies of the World . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Two Types of Academies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Eurasian Academy: Love of Truth and Beauty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Halil İnalcık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Lotfi Zadeh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Mahmut Gazi Yaşargil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Arif Melikov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Hamlet İsaxanlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Eurasian Academy Award and Symbols . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Eurasian Legend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Medals . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Official Regalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Ceremony to Present Eurasian Academy to the Public . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

29 January 2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Congratulations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

Letters from Abroad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

From the President of Swiss Academies of Arts and Sciences . . . . . . . . . . . . . . . 88

Speeches:

Huseyn Baghirov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Victor Tsvirkun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Orkun Hasekioglu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Fahrettin Keleştimur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Nodar Mitagvaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Isa Habibbeyli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Election of New Member . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Ali Javan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Closing Words . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Academies in yHistor

e

Tarixd Akademiyalar...

Avrasiya Akademiyası

e e e eH qiq t v göz llik esqi,

Love of Truth and BeautyEurasian Academy

8

EURASIAN ACADEMY

Elm və sənət olan yerdə ünsiyyətə

ehtiyac yaranır. Elm və sənət

adamları arasında ünsiyyət yeni

ideyaların yaranması, bərkiməsi və

yayılması işinə kömək edir,

nəticədə əməkdaşlıq və müəllim-

tələbə sistemi qurulur. Elm və sənət

adamları ən qədim zamanlardan

bəri birliklər qurmağa, bir lider və

ya liderlər qrupu ətrafında toplaşıb

yaradıcı fəaliyyət göstərməyə

çalışmışlar. Hər şeydən əvvəl bu cür

tarixi birliklərin bəzilərini qısaca

yada salaq...

Where there are science and art, there

is a need for communication, for

social intercourse. Communication

among scholars and artists helps

create, firm up and distribute their

new ideas, resulting in partnership

and formation of a teacher-student

system. Since ancient times, scholars

and people of arts have formed

unions and gathered around a leader

or group of leaders to engage in

creative activities. First of all, let's

take a bird's eye view of several of

these historical unions…

9

EURASIAN ACADEMY

LYCEUM

LYCEUM TO STOA 1000 MAGORA

STOA POIKILE

DIPYLON GATE

STO

A T

O

GATE

500 M

EPICUREAN GARDEN

A C A D E M Y

Qədim Yunanıstanda, Afina yaxın-

lığında (1)* əfsanəvi qəhrəman Aka-

demus`un adı ilə adlandırılan bağda

eramızdan əvvəl 388/387-ci ildən

başlayaraq Platon`un (2) ətrafında

cəm olmuş cəmiyyət Akademiya adı

aldı. Akademiyaya qədər fəlsəfə əsa-

sən şəhər meydanlarında, küçələrdə

gedən söhbətlər şəklində idi, Platon

fəlsəfəni məktəbə gətirdi – Akademi-

yanın məşğuliyyətinə çevirdi. Burada

riyaziyyat və fəlsəfi problemlər

öyrədilirdi. Platon Akademiyasının

giriş qapısı üzərində “həndəsə

bilməyən girə bilməz” (3) yazılmışdı.

Near Athens in Ancient Greece (1) ,

in a garden named after the legen-

dary hero Academus, a group that

formed around Plato (2) was called

the Academy beginning from 388-387

B.C. Until the Academy, philosophy

was mainly discussed on city squares

and in the form of discussions in the

streets. Plato brought philosophy to

the school; it turned into the main

activity of the Academy. Mathematics

and philosophical issues were

studied here. “Let no man ignorant of

geometry enter here” (3) was written

above the entryway to Plato's

*

Platon Akademiyası

Platonic Academy

*Antik dövr, İslam dövrü və Erkən orta əsrlərə

aid şəkillərin əksəriyyəti rəssam təsəvvürüdür. Islam and the Early Middle Ages are artist renderings.

*Most of the pictures here depicting Antiquity,

1

10

EURASIAN ACADEMY

Akademiyada ortaya məsələ,

problem qoyub onu dialoq (Sokrat

metodu) vasitəsilə həll etməyə

çalışırdılar. Akademiya üzvlərinə

akademiklər deyilirdi. Akademiyanın

qadın üzvləri də vardı, onlar

Akademiyaya kişi paltarında

gəlirdilər. Platonun sevimli tələbəsi

Aristotel (4) 20 ilə yaxın

Akademiyada olmuş, oxumuş,

çalışmış, dərs demişdi. Aristotel

“Platon mənim dostumdur, amma

həqiqət daha qiymətlidir” deyərək

Akademiyanı tərk etmiş, sonralar öz

məktəbini - Liseum`u yaratmışdı.

Academy. Scholars in the Academy

put themes up for discussion and

tried to solve them with dialogue (the

Socratic Method). Members of the

Academy were called academics.

There were female members of the

Academy as well, but they came to

the Academy in men's clothing.

Plato's favorite student, Aristotle, (4)

studied, worked, and taught in the

Academy for nearly 20 years. Then

he said “Plato is my friend, but my

best friend is truth” and left the

Academy to found his own school,

calling it the Lyceum.

3

2 4

11

EURASIAN ACADEMY

Makedoniyalı Aleksandrın əsasını

qoyduğu Aleksandriya şəhəri (1)

eramızdan əvvəl 3-cü əsrdə elmi-

mədəni-iqtisadi mərkəzə çevrildi,

elmin “Qızıl dövrü” başlandı. 400-

700 min arasında kitab olduğu

deyilən Aleksandriya kitabxanası ilə

7 muzanın şərəfinə qurulmuş

Muzeion (2) çoxcəhətli elm və sənət

kompleksi, yaradıcı adamlara hər

şərait yaradılmış bir Akademiya idi.

Burada divarlara “ruhun müalicə

olunduğu yer” yazılmışdı. Riyaziyyat

və astronomiya, biologiya və tibb,

mühəndislik, fizika və kimya,

coğrafiya və tarix, filologiya və

Aleksandriya

Elm və Sənət Dünyası

The World of Science

and Arts in Alexandria

1

3

12

EURASIAN ACADEMY

The city of Alexandria, (1) founded

by Alexander the Great, became an

academic, cultural and economic

center in the 3rd century B.C., and

the “Golden Age” of science began.

The Muzeion (2) dedicated to the 7

muses, along with the library of

Alexandria, which was said to have

between 400,000 and 700,000 books,

made up an Academy with ideal

conditions for creative work. “This is

the place of soul care” was written on

the walls. The Alexandrian Academy

played a critical role in the

development of fields such as

mathematics, astronomy, biology,

2

4

5

13

EURASIAN ACADEMY

kitabxana işi, fəlsəfə və ilahiyyat,

tərcümə və mətnşünaslıq kimi

sahələrin inkişafında Aleksandriya

məktəbi həlledici rol oynamışdı.

Uzunömürlü Aleksandriya

Akademiyasında yaşayıb-yaradan və

ya onunla sıx bağlı olanlar içində

həndəsənin möhtəşəm binasının -

bəşəriyyətin ən uzunömürlü elm

kitabı olan “Elementlər”in (4)

müəllifi Evklid (3), çoxşaxəli yaradıcı

fəaliyyət göstərən və “coğrafiyanın

atası” sayılan Eratosfenes, dahi

riyaziyyatçı və fizik Arximed (5),

astronom Ptolomey (6), coğrafiyaçı

Strabon (7), filosof Plotinos (8),

həkim Galen (9) və digərləri olublar.

medicine, engineering, philosophy,

philology, physics, chemistry, geography,

history, library science, theology,

translation and manuscript studies.

Among those creating or closely

connected with the long-lasting

Alexandrian Academy were Euclid, (3)

the author of the book Elements (4)

which was the foundation of geometry

and humanity's longest-lasting scientific

text; Eratosthenes, who made

contributions to many fields;

Archimedes (5), the genius

mathematician and physicist; Ptolemy

(6) the astronomer; Strabo (7) the

geographer; Plotinus (8) the philosopher;

Galen (9) the doctor and others.

9

68

14

7

15

EURASIAN ACADEMY

Bağdadda 9-cu əsrdə qurulan Beyt

əl-Hikmə (Hikmət Evi) (1) özündə

kitabxana və tərcümə mərkəzi

funksiyalarını birləşdirən elm

ocağı, Akademiya idi. Xəlifə Harun

əl-Rəşid`in (2,3,4), xüsusilə onun

oğlu xəlifə əl-Məmun`un (5)

himayəsi altında olan elm üçün

dünyanın hər tərəfindən Bağdada

gəlirdilər. Burada müxtəlif dinə

məxsus olan müxtəlif millətlər

çalışırdılar. Dünyada mövcud olan

elmi biliklər bir araya toplandı,

rəsədxana quruldu. Musa əl-

Xarəzmi (6) “əl-kitab əl-müxtəsər fi

The Beit-al-Hikma (House of

Wisdom) (1) established in Baghdad

in the 9th century was a scholarly

institution, or Academy,

incorporating the functions of a

library and translation center.

Scholars from all over the world

came to Baghdad under the

benefaction of the Caliph Harun al-

Rashid (2,3,4), and especially of his

son, Caliph al-Ma'mun (5). People

representing various religions and

nations worked here. The world's

existing knowledge was collected

into one place, and an observatory

Bağdad

Hikmət Evi

Baghdad

House of Wisdom1

16

EURASIAN ACADEMY

5 6

2

4

4

3

17

EURASIAN ACADEMY

hisab əl-cəbr va-l-muqabala” adlı

kitabı “Liber algebrae et

almukabala” adı ilə latıncaya

tərcümə edildi. Yeni elmin adı “əl-

cəbr”dən alındı, Algebra oldu;

“algorithm” termini isə əl-

Xarəzminin adından yarandı.

Bağdad Akademiyası mühitində

mühəndis-texnoloq və astronom

Banu Musa qardaşları (7), “ilk

müsəlman filosof” adlandırılan və

bütün elm və sənət sahələrinə

töhfə verən çoxbilgin əl-Kindi (8),

məşhur tərcüməçi və həkim

Hunayn ibn İshaq (9,10), geniş

was built. Musa al-Khwarizmi's (6)

book The Compendious Book on

Calculation by Completion and

Balancing (Al-kitāb al-mukhtaṣar fī

ḥisāb al-ğabr wa'l-muqābala) was

translated into Latin under the title

Liber Algebræ et Almucabala.The

name of a new field, Algebra, was

taken from this title. The word

algorithm was derived from al-

Khwarizmi's name.The Baghdad

Academy also produced the

engineer/technologist astronomers,

the Banu Musa brothers (7); Al-Kindi,

(8) who was called the “first Muslim

7

8

9

18

10

11

13 12

19

əhatəli riyaziyyatçı və

təbiətşünas Sabit ibn Qurra

(11,12,19), yazıçı və bioloq əl-

Cahiz (13), “əlkimyanın atası”

Cabir ibn Həyyan (14),

astronom əl-Fərğani (15),

məşhur həkim, kimyaçı və

filosof Zəkəriyyə əl-Razi (16,17)

və böyük filosof, təbiətşünas və

sənətşünas Fərabi (18) kimi

məşhurlar yetişdi.

philosopher” and made contributions to

all fields of science and art; Hunayn ibn

Ishaq, (9) famous translator (10) and

doctor; broadly educated mathematician

and naturalist Thābit ibn Qurra (11,12,19);

writer and biologist al-Jahiz (13); “father

of alchemy” Jabir ibn Hayyan (14);

astronomer al-Farghani (15); famous

doctor, chemist and philosopher Zakariya

Al-Razi(16,17); and the great philosopher,

naturalist and art critic al-Farabi (18).

14

15

20

19

18

17

16

1259-1262-ci illərdə Azərbaycanda, Ma-

rağa şəhərində (Təbrizdən cənubda) bö-

yük riyaziyyatçı, astronom, filosof və elm

təşkilatçısı Nəsirəddin Tusinin (2)

rəhbərliyi və Hülaku xanın (3,4) hima-

yəsi altında qurulan rəsədxana (1), zən-

gin kitabxanası (400 min!) olan elmi-

tədqiqat mərkəzi idi. Marağa rəsədxana-

sı, heç bir mübaliğəsiz, dünyada elmi

təşkilatlanmanın və rəsədxana fəaliy-

yətinin zirvəsinə çevrildi, ixtisaslaşmış

kollektivin çalışdığı, böyük astronomik

və riyazi kəşflərin edildiyi beynəlxalq

əməkdaşlıq mərkəzi kimi, akademiya

kimi məşhur oldu, sonrakı rəsədxanalar

üçün bir model, nümunə rolunu oynadı.

“Zic-İlxani” adlandırılan ulduzlar

kataloqu və “Tusi cütü” (5) adlı riyazi-

In the years 1259-1262, in Azerbaijan, in

the city of Maragheh (to the South of

Tabriz), an observatory (1), large library

(with 400,000 volumes) and research

center was established under the

leadership of great mathematician,

astronomer, philosopher and scientific

organizer Nasir al-Din al-Tusi (2) and the

benefaction of Hulegu Khan (3,4). The

Maragheh Observatory turned into the

world's foremost scientific organization

and observatory. It became famous as an

academy, a center for international

partnership making significant

mathematical and astronomic discoveries;

then it became a model observatory. The

Zij-i Ilkhani registry of stars and the “Tusi

couple” (5) mathematical/astronomical

Marağa Məktəbi

Maragheh School

1

EURASIAN ACADEMY

22

astronomik model burada hazırlandı.

N.Tusi, onun tələbəsi Qütbəddin Şirazi

(7) və Marağa məktəbinin davamçısı İbn

əş- Şatir`in əsərlərində meydana çıxan

Günəş, Ay və planetlərin hərəkət mo-

delləri (6) Kopernik tərəfindən dəyişik-

liyə uğramadan istifadə edilmişdi (!?).

Marağa akademiyasının fövqəladə uğur-

ları elm tarixində “Marağa inqilabı” ifa-

dəsinin yaranmasına səbəb oldu.

model were written here. A model (6) of

the sun, moon and planets' motion found

in the works of Tusi, his student Qutb al-

Din al-Shirazi (7), and the successor of the

Maragheh Observatory, Ibn al-Shatir, was

used by Copernicus in completely

unchanged form.The extraordinary

accomplishments of the Maragheh

Academy became known as the Maragheh

Revolution in the history of science.

2 3

4

5

67

23

16-17-ci əsrlərdə elmin mərkəzi

Avropaya (1) keçdi. İlk akademiyalar

İntibah dövrü İtaliyada yarandı. Yaradıcı

dil-ədəbiyyat, elm və sənət adamlarının

fəaliyyətini birləşdirən və dəyərləndirən

Académie Française (Fransız

Akademiyası) (2) 1634-ci ildə Kardinal

Rişelye'nin (Richelieu) (3) himayəsinə

keçdi və Kral 13-cü Louis (4) tərəfindən

rəsmi təsis edildi. Bu Akademiyanın

yaşayan 40 üzvü olur, bu üzvlərdən

kimsə öləndə və yalnız bu halda onun

yerinə yeni üzv seçilir; bu səbəbdən

Fransız Akademiyasının üzvləri

“ölməzlər” (les immortels) adlanırlar.

Namizəd şəxsin özü tərəfindən və ya

Akademiya üzvləri tərəfindən irəli

In the 16th and 17th centuries, Europe (1)

became the center of science. The first

academies were created in Italy during

the Renaissance. The Académie Française

(French Academy) (2), which brought

together and supported people of letters,

sciences and arts, was brought under the

patronage of Cardinal Richelieu (3) in

1634 and was officially founded by King

Louis XIII (4). This academy has 40 living

members, and new members are only

elected in the case that an existing

member passes away. For this reason, the

members are known as “the immortals”

(les immortels). Candidates can nominate

themselves or be nominated by an

academy member. A newly-selected

Fransız Akademiyası

French Academy

1

EURASIAN ACADEMY

24

sürülə bilər. Yeni seçilən üzv ölən hansı

üzvün yerinə seçilmişsə, onun şərəfinə

nitq söyləməlidir. Akademiya üzvünə

təqdim olunan qılınc onun sahəsinə

uyğun naxışlarla bəzədilir. Académie

Française digər dörd akademiya

(Académie des sciences, Académie des

beaux/İncəsənət akademiyası,

Académie des sciences morales et

politiques, Académie des inscriptions et

bellettre/Kitabələr və filologiya) ilə

birlikdə yaranma tarixi 1795-ci il hesab

olunan Institute de France adlı elm və

sənət qurumu altında birləşdilər (1832-

ci il). Bu 5 akademiyaya seçkinin

nəticələrini Fransa prezidenti təsdiq

edir.

member must make a speech in the honor

of the person whose membership number

he/she is inheriting. Each member is

presented with a sword decorated

according to his/her field. The Académie

Française and four other academies

(Académie des sciences- Academy of

Sciences, Académie des beaux- Academy of

Arts, Académie des sciences morales et

politiques- Academy of Moral Sciences and

Politics, and Académie dea inscriptions et

bellettre- Academy of Inscriptions and

Literature) were united in 1832 under a

body of science and art, Institute de France,

which had been founded in 1795. Selection

results to France's five academies are

confirmed by the president of the country.

34

2

25

1660-cı ildə təbiət elmlərinin inkişafı

naminə The Royal Society of London

(London Kral Cəmiyyəti) (1) yaradıldı və

Birləşmiş Krallığın elmlər akademiyası

rolunu oynadı. London Kral

Cəmiyyəti`nin ilk üzvlərindən biri və ilk

katibi olan Henry Oldenburg (2)

“Philosophical Transactions of the Royal

Society” (3) adlı dünyada ilk elmi

jurnalın (1665) qurucu redaktoru oldu;

çap üçün daxil olan

əlyazmaların rəyə göndərilməsi təcrübəsi

tətbiq olundu. I.Newton (4), Boyle (6),

Hooke (5) və digər elm adamları bu

jurnala məqalə yazırdılar. 1703-1727-ci

illərdə Cəmiyyətin prezidenti Sir Isaac

Newton olub. London Kral Cəmiyyəti

dünyada ilk dəfə

In 1660, The Royal Society of London (1)

was created for the sake of development

of natural sciences and played the role of

the academy of sciences of the United

Kingdom. Henry Oldenburg (2), one of

The Royal Society's original fellows and

its first secretary, was the founding editor

of “Philosophical Transactions of the

Royal Society,”(3) the world's first

scholarly journal, in 1665. This was the

also the first journal to implement the

process of peer review on submissions for

publication. Isaac Newton (4), Boyle (6),

Hooke (5) and other scholars published in

this journal. Sir Isaac Newton was the

president of the Society from 1703-1727.

The Royal Society of London is not a

London Kral

Cəmiyyəti

Royal Society

of London1

26

EURASIAN ACADEMY

dövlət qurumu deyil (Kral adı daşısa

da), alimlər klubu, alimlər cəmiyyətidir.

Üzvlər Cəmiyyətə maliyyə yardımı

edirlər. Akademiyanın gerbində

- “heç kimin sözünü

sübutsuz qəbul etməyin” yazılmışdır.

Digər iki mühüm akademiya - Royal

Academy of Arts (1768) (7) incəsənət

üzrə, British Academy (1899) (8) isə

humanitar və sosial sahələr üzrə

fəaliyyət göstərirlər.

“Nullius in verba”

government body (despite the fact that it

bears the name “Royal”); rather, it is a

scholars' club or society. Its members

financially assist the Society. The motto

written on the Academy's seal is “Nullius

in verba,” Latin for "Take nobody's word

for it.” Two other significant

academies—Royal Academy of Arts (1768)

(7) and British Academy (1899) (8) for the

fields of humanities and social

sciences—are also active.

2 4

3

65

78

27

EURASIAN ACADEMY

Leopoldina Alman Elmlər Akademiyası

rəsmi olaraq 1687-ci ildə tam təsis olun-

du və imperator Leopoldina I-nin (1)

şərəfinə ad aldı; quruculuq təşəbbüsü

1652-ci ildə dörd həkim tərəfindən baş-

lanılmışdır, devizi “Nunquam otiosus”

/Heç vaxt işsiz durma (Boş vaxt keçir-

mə) ifadəsidir. Leopoldina özündə tibb

və təbiət elmlərini cəm etmişdi; indi öz

əhatə dairəsini genişləndirmişdir. Uzun

müddət öz binası olmadı, toplantılar

Akademiya Prezidentinin yaşadığı şə-

hərdə keçirilirdi; ona Peripatetik və ya

Nomadik (Köçəri) Akademiya deyildi.

Halle şəhərində kitabxana qurdu və tək

The German Academy of Sciences

Leopoldina was officially founded in

1687 and was named after Emperor

Leopoldina I (1); four doctors had

initiated its foundation in 1652 under

the motto “Nunquam otiosus” (Never

idle). Leopoldina originally included

medical and natural sciences; now it has

increased its sphere of influence. For a

long period of time it remained without

its own building; it convened in the city

where the President resided and was

called a Peripatetic or Nomadic

Academy. It formed a library in the city

of Halle, which became its only facility.

German Academy of

Sciences Leopoldina

Leopoldina Alman

Elmlər Akademiyası

28

EURASIAN ACADEMY

yeri bu oldu. Nasizm dövrü Akademiya

ideologiyaya tabe edildi, 2-ci Dünya Sa-

vaşından sonra Şərqi Almaniyada fəaliy-

yət göstərdi. 2008-ci ildə Alman Elmlər

Akademiyası adı və statusu rəsmiləşdi-

rildi (Leopoldina Deutsche Akademie der

Wissenschaften) və Halle şəhərində öz bi-

nası oldu! (2) Strateji məsələlərlə məşğul

olan Senat 28 ixtisaslaşmış bölməni,

Avstriya və İsveçrəni təmsil

edənlər daxil olmaqla 30 Akademiya üz-

vündən, 10-a qədər Akademiya

üzvü olmayan görkəmli şəxsdən ibarət-

dir. Akademiyanın idarəetmə orqanı

olan Rəyasət heyəti Senat tərəfindən

seçilir.

həmçinin

eləcə də

War II it functioned in East Germany.

In 2008 its name and status became

official (Leopoldina Deutsche

Akademie der Wissenschaften) and it

obtained its own building in Halle (2)!

The Academy is made up of a Senate

with 28 specialized divisions for

strategic issues, 30 Academy members

representing Germany as well as

Austria and Switzerland, and up to 10

well-known figures not included in

the Academy membership. The

administrative body of the Academy,

the Presidium, is elected by the

Senate.

21

29

EURASIAN ACADEMY

ABŞ-da

Akademiyalar

Academies

in the USA

2

1

ABŞ-da Akademiyaların qurulması 18-

19-cu əsrdə baş verdi. 1743-cü ildə

Benjamin Franklin (1) tərəfindən təsis

edilmiş American Philosophical

Society(2) Amerikanın ilk elmi

cəmiyyətidir (mərkəzi Philadelphia`da).

1862-ci ildə Mirzə Kazım bəy

(“Alexander Kazem Beg”) (3) Amerika

Fəlsəfə Cəmiyyətinin xarici üzvü

seçilmişdi. 1780-ci ildə American

Academy of Arts and Sciences təsis

olundu (təsisçilər arasında ABŞ-ın

gələcək Prezidenti John Adams (4) və

görkəmli siyasətçi, dövlət adamı və bu

Akademiyanın ilk prezidenti olan James

Bowdoin (5) də vardı). The National

Academy of Sciences (NAS; Milli Elmlər

The foundation of Academies in the USA

took place in the 18th and 19th centuries.

American's first learning society was the

American Philosophical Society (2),

founded by Benjamin Franklin (1) in 1743

in central Philadelphia. In 1862, Mirza

Kazim bey (called “Alexander Kazem

Beg”) (3) was selected as a corresponding

member of the Society. In 1780, American

Academy of Arts and Sciences was

founded (founding members included the

future US President John Adams (4) as

well as James Bowdoin (5), a reputable

politician, statesman and this Academy's

first president). The National Academy of

Sciences (NAS) (6) was founded by order

of President Abraham Lincoln (7) in 1863.

30

EURASIAN ACADEMY

34

2

6

31

6

32

EURASIAN ACADEMY

Lincoln`un (7) sərəncamı ilə təsis edildi.

Akademiyaya üzv seçilmək üçün

namizədlər yalnız NAS üzvləri

tərəfindən irəli sürülə bilər. Akademiya

müstəqil fikir yürüdür, elmi-ictimai

sahələrdə vəziyyəti təhlil edən nüfuzlu

hesabatlar və dəyərləndirmələr

hazırlayır, ən vacib vəzifələrindən biri

olaraq hökumətə tövsiyələr verir

(sonuncunu NAS tərəfindən 1916-cı ildə

təsis edilmiş The National Research

Council vasitəsilə həyata keçirir). Digər

iki Akademiyanı da NAS yaratdı: the

National Academy of Engineering (1964)

və the Institute of Medicine (1970).

Nominations for membership can

only be made by current members.

The Academy promotes independent

thought, prepares reputable reports

and evaluations on the current state

and trends in fields of science and art,

and makes recommendations to the

government as one of its most

important roles (through The

National Research Council which was

founded in 1916). The NAS also

created two other academies: the

National Academy of Engineering

(1964) and the Institute of Medicine

(1970).

5 7

33

EURASIAN ACADEMY

Rusiya Elmlər

Akademiyası

Russian Academy

of Sciences1

2

34

EURASIAN ACADEMY

Böyük Pyotr (1) 1724-cü ildə G.

Leibniz`in (3) məsləhəti ilə St. Peterburq

Elmlər Akademiyasının (2) (sonrakı

“İmperskaya Sankt-Peterburqskaya

Akademiya Nauk”) yaradılması qərarına

gəldi, Senatın “Akademiya və onun

saxlanması büdcəsi haqqında” fərmanı

elan olundu.1725-ci ilin əvvəllərində ölən

Pyotr akademiyanın fəaliyyətə

başladığını görə bilmədi. Başlanğıc

dövrdə Akademiyada xaricilər, əsasən

alman alimləri fəaliyyət göstərirdilər (o

cümlədən, L. Euler) (4). İlk rus alimi

sayılan M. Lomonosov (5) məhz bu

Akademiyada əvvəl təhsil almış, sonra

Avropaya göndərilmiş, daha sonra bu

akademiyanın üzvü seçilmişdi. Sovet

dövründə yenidən qurulan bu

Peter the Great (1) decided to found St.

Petersburg Academy of Sciences (2) (later

the “Imperskaya Sankt-Peterburqskaya

Akademiya Nauk”, or Imperial Saint

Petersburg Academy of Sciences) in 1724

upon the advice of G. Leibniz (3). He

founded the Academy by an order of the

Senate “on the Academy and its allotted

budget.” Peter died in the beginning of

1725 and was unable to see the beginning

of the Academy's activities. In the

beginning, the Academy mainly

employed foreigners, particularly

Germans (including L. Euler) (4). M.

Lomonosov (5), who is considered the

first Russian scholar, was educated in this

Academy and then sent to Europe. He

was later selected as an Academy

3 4

35

EURASIAN ACADEMY

akademiya SSRİ Elmlər Akademiyası

adlandırıldı (1925). 1930-40-cı illərdə

Sovet respublikalarının öz akademiya-

ları yaradıldı. SSRİ Elmlər Akademiyası

çoxsaylı elmi-tədqiqat institutları şəbə-

kəsindən ibarət nəhəng bir təşkilat idi;

1985-ci ildə SSRİ EA-da 300-dən artıq

elmi təşkilat, 57 min tədqiqatçı, 200

mindən artıq işçi vardı. Müttəfiq res-

publikalarda Kommunist Partiyasının

Mərkəzi Komitəsi Akademiyanın bü-

tün işlərinə qarışır, seçkilər əsasən

əvvəlcədən razılaşdırılmış siyahının

formal təsdiqinə çevrilirdi.

Sovetlər dağıldıqdan sonra Rusiya

Elmlər Akademiyası (6,7), həmçinin

keçmiş Sovet respublikalarında milli

akademiyalar fəaliyyət göstərir

(bəziləri əvvəlki qaydada, digərləri

daha dar çərçivələrdə).

member. The Academy was reorganized in

the Soviet Period as USSR Academy of

Sciences (1925). In the 1930s-40s, the Soviet

republics formed their own academies. The

USSR Academy of Sciences was a very large

organization made up of a network of many

research organizations. In 1985 it included

more than 300 scientific bodies, 57 thousand

researchers, and over 200 thousand emp-

loyees. In allied republics, the Communist

Party Central Committee interfered in all of

the work of the USSR Academy of Sciences,

and its elections turned mainly into formal

confirmation of previously decided policies.

After the fall of the Soviet Union, the Russian

Academy of Sciences (6,7) continued to

function alongside the Academies of Sciences

of the republics (some of them in the same

format as before; some of them with more

specific functions).

6

7

36

5

37

EURASIAN ACADEMY

Dünyada

Akademiyalar

Academies

of the World

2

41

3 5

38

EURASIAN ACADEMY

Get-gedə bütün Avropa ölkələrində,

Amerikada və bütün dünyada

akademiyalar quruldu, onlar elm və

sənətin inkişafına, elm və sənət

adamlarının qiymətləndirilməsinə öz

töhfələrini verməyə başladılar. Royal

Swedish Academy of Sciences (1)

1739-cu ildə quruldu, təsisçilər

arasında Carl Linnaeus (2) da vardı.

Yapon Akademiyası (3) Meiji

dövründə 1879-cu ildə Tokyo

Akademiyası adı ilə təsis olundu;

1906-cı ildə İmperial Akademiya

statusu (adı) aldı. 1956-cı ildə

müstəqil oldu.

Çin Elmlər Akademiyası 1949-cu ildə

təsis olundu. SSRİ Elmlər

Akademiyasına bənzədilərək və

onun köməyi ilə fəaliyyətə başladı.

1958-ci ildə Şanxay Sosial Elmlər

Akademiyası, 1977-ci ildə Çin Sosial

Elmlər Akademiyası (4), 1994-cü ildə

Çin Mühəndislik Akademiyası (5)

təsis olundu.

Over time, more and more Academies

were established in countries of Europe,

America and around the whole world.

They began to make their own

contributions to the development of

science and art and the appraisal of

scholars. In 1739 the Royal Swedish

Academy of Sciences (1) was formed,

with Carl Linnaeus (2) among the

founding members.

The Japanese Academy (3) was

founded as Tokyo Academy during the

Meiji era in 1879; in 1906 it obtained the

status of Imperial Academy. It became

independent in 1956.

The Chinese Academy of Sciences was

founded in 1949. It was founded with

the help of the USSR Academy of

Sciences and based on the same model.

In 1958 Shanghai Social Sciences

Academy was established, in 1977-

Chinese Academy of Social Sciences

(4), and in 1994- Chinese Academy of

Engineering (5).

EURASIAN ACADEMY

39

Dünyada əsasən iki növ elm və sənət

akademiyaları mövcuddur. İnkişaf

etmiş Qərbdə və onun təsiri ilə

dünyanın hər tərəfində yaradılmış

akademiyalar böyük əksəriyyəti

təşkil edirlər. Onlar elm və sənət

adamlarının birliyidir, elm və sənətin

inkişaf meyllərini araşdırır, elm və

sənət siyasəti üzrə tövsiyələr

hazırlayır, elm və sənət tarixi ilə

məşğul olur, elm ya sənətə böyük

töhfələr vermiş insanları

dəyərləndirir, üzv seçmək,

mükafatlar və medallar verməklə

onları şərəfləndirirlər. Bu

akademiyalar geniş elmi-tədqiqat

There are two main types of

academies of science and art in the

world. The vast majority are

academies established under the

influence of the developed West (1-

6). They are unions of scholars and

people of arts which investigate

trends in science and arts, prepare

policy recommendations in science

and arts, study the history of science

and arts, evaluate individuals'

contributions to science and art,

select members, and honor people

with awards and medals. These

academies are not part of the large

network of research institutions;

İki növ

akademiya

Two Types of

Academies

1

EURASIAN ACADEMY

40

institutları şəbəkəsinə malik deyil,

üzvləri ali təhsil ocaqlarında və ya

digər yerlərdə çalışır, yaradıcı

fəaliyyət göstərirlər.

İkinci növ akademiyalar Sovet

Elmlər Akademiyası və onun təsiri

və köməyi ilə sosialist blokunda

yaranmış dövlət təşkilatlarıdır. Bu

akademiyalar geniş elmi-tədqiqat

institutları şəbəkəsindən ibarət

olmuş, elmin inkişafına töhfə

vermişlər. Bu akademiyaların hər cür

fəaliyyəti dövlət tərəfindən tənzim

olunmuş, onlar ideologiyadan

kənarda qala bilməmiş, akademiya

üzvlərinin seçkisi belə dövlət

instead, their members actively work in

higher education institutions and other

places.

The second type of academy includes

state organizations that were created

under the influence or with the

assistance of the Soviet Academy of

Sciences in the Soviet Bloc (7-13). These

academies were part of a large network

of scientific research institutes, and they

have made contributions to the

development of science. All the

activities of these academies were

government regulated; they were not

able to remain independent from state

ideology, and governments even

3

2

EURASIAN ACADEMY

41

nəzarəti altında olmuşdur.

Sosializm bloku dağıldıqdan sonra

bu akademiyalar sanki iki yol

ayrıcında qalmışlar – ya islahatlar

yolu ilə kiçilməli, mümkündür ki,

Qərb modelinə keçməli, ya da,

böhran içində olsa belə, status-

kvo`nu mümkün qədər saxlamalı.

Sonuncu halda bu cür əksər

akademiyaya seçkilər, əsasən,

hökumətlə razılaşdırmaqdan ibarət

olur.

54

7

8

9

42

monitored their selection of members.

After the fall of the Socialist bloc, these

academies have gone one of two

directions: they have either had to reduce

their size through reforms and switch to

the Western model if possible, or they

have had to maintain the status quo as

much as possible, even under crisis

conditions. Academies falling into the

latter category carry out their elections

through agreement with their

governments for the most part.

6

13

11

12

10

43