1

2

1. GİRİŞ

Ayakkabı sektörü; ayakkabı üretenler ve bunlara girdi sağlayan yan sanayi işletmeleri ile ayakkabı üreten ana işletmeye fason olarak hizmet veren firmalardan oluşmaktadır. Henüz tam anlamıyla bir sanayi kimliği kazanmamış, küçük atölye tipi üretim tarzının hâkim olduğu bu sektör, emek yoğun özelliği dolayısıyla gelişmekte olan ülkelerde istihdamın artışı için önemli bir kaynaktır

Türkiye’de yakın geçmişe kadar babadan oğula geçen bir zanaat görünümü arz eden ayakkabı sanayi, 1950 sonrasında küçük sanayi görünümü kazanmaya başlamıştır. Ekonomide yapısal dönüşümün yaşandığı 1980’li yıllarda tüm sektörlerde olduğu gibi ayakkabı sektöründe de önemli gelişmeler görülmüştür. Sektör daha organize bir yapıya bürünmüş, bu dönüşümle üretimde de önemli gelişmeler yaşanmıştır.

Sektörde, emeğin üretim faktörleri içerisinde önemli bir yeri olduğundan, emeğin ucuz olduğu ülkeler önemli rekabet avantajına sahiptirler. Bugün gelişmiş bir çok ülkede refah seviyesindeki artış, bir üretim faktörü olan emeğin değerini de artırmaktadır.

Son 20 yıldır, dünyada olduğu gibi, ülkemiz ayakkabı sanayinde de makineleşmeye gidilmektedir. Bu gelişmede; ayakkabı talebinin ve işçilik maliyetinin sürekli artması, aynı zamanda moda ve tüketici talebinde yaşanan hızlı değişimlerin payı olduğunu söylemek mümkündür. Ülkemiz ayakkabı üretiminde; geleneksel ve enjeksiyon yöntemi olmak üzere iki yöntem kullanılmakta olup, daha çok geleneksel yöntem tercih edilmektedir. Bu yöntemde saya ve taban ayrı aşamalarda üretilerek birbirlerine yapıştırma veya yapıştırma/dikme veya enjeksiyon yöntemlerinden biriyle monte edilmektedir.

Devlet Planlama Teşkilatı Deri ve Deri Mamulleri Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu’na göre ülkemizde üretilen ayakkabıların % 15’i tamamen makineleşmiş işletmeler, % 70’i yarı makineleşmiş işletmeler ve % 15’i bünyesinde hiç makine bulunmayan işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Ülkemiz ayakkabı üretim maliyetleri açısından Avrupa’ya göre %25 daha ucuz, Uzakdoğu’ya göre %30 ve Kuzey Afrika’ya göre %10 daha pahalıdır. Sektör, moda gereksinimini algılama ve uygulama açısından Doğu Avrupa ve Kuzey Avrupa ülkelerine göre daha avantajlı durumdadır.

Hazırlanan bu raporda; Dünya Ayakkabı İhracatı-İthalatı ve Türkiye’nin Konumu, Türkiye Ayakkabı İhracatı- İthalatı ve özellikle Gaziantep ilindeki ayakkabı sektörünün durumu ayrıntılı olarak incelenerek, sektörün yaşadığı sorunlar ve çözüm önerileri ortaya konulmuştur.

3

2. DÜNYA AYAKKABI İHRACATI VE TÜRKİYE’NİN KONUMU Dünya ayakkabı ihracatı; 2009 yılında toplamda 84.050.264 $, 2008 yılında ise toplamda 91.255.360 $’ olup, 2009’ da 2008 yılına göre % 7,9 azalarak 84,1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Dünya ayakkabı ihracatında en büyük paya sahip olan ülke Çin Halk Cumhuriyeti’dir. Çin Halk Cumhuriyeti 2009 yılında 28 milyar dolarlık ayakkabı ihracatıyla dünya pazarında % 33,3 oranında paya sahiptir.

Çin’i, 9,1 milyar dolarlık ihracat ve % 10,8 oranındaki pazar payıyla İtalya takip etmektedir. Dünya ayakkabı ihracatındaki diğer başlıca ülkeler; 6,5 milyar dolarlık ihracat ve % 7,8’lik pazar payıyla Vietnam, 4,8 milyar dolarlık ihracat ve % 5,7’lik pazar payıyla Hong Kong, 3,7 milyar dolarlık ihracat ve % 4,4’lük pazar payıyla Almanya ile 3,5 milyar dolarlık ihracat ve % 4,1’lik pazar payıyla Belçika’dır. 2009 yılı itibari ile Dünya Ayakkabı ihracatının % 50’sini deri yüzlü ayakkabılar, % 23.3’ nü yüzü plastik/kauçuk malzemeden olan diğer ayakkabılar ve % 12.5’ni yüzü dokuma maddelerinden olan ayakkabılar oluşturmaktadır. Türkiye, 2009 yılında gerçekleştirdiği 289,6 milyon dolarlık ihracat ve % 0,3’lük pazar payıyla dünya ayakkabı ihracatçı ülkeleri arasında alt sıralarda yer almaktadır. Görüldüğü üzere, dünya deri ve deri ürünleri ihracatının yarısını ayakkabılar oluşturmaktadır. Dünya ihracatında en büyük kalem olan ayakkabılarda ise Türkiye’nin payı yok denecek kadar azdır. Bu nedenle üretim ve ihracat potansiyeli açısından ayakkabı alt sektörüne daha fazla önem verilmesinde fayda bulunmaktadır.

Kaynak : İTKİB (İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri)

Not : 2010 – 2011 verileri İTKİB tarafından güncellenmemiştir.

Birim: 1.000 $

ÜLKELER 2008 PAY % 2009 PAY % DEĞİŞİM %

ÇİN 29.720.438 32,6 28.016.268 33,3 -5,7İTALYA 11.383.657 12,5 9.098.158 10,8 -20,1VİETNAM 4.872.365 5,3 6.517.851 7,8 33,8HONG KONG 5.980.830 6,6 4.757.046 5,7 -20,5ALMANYA 3.907.066 4,3 3.690.604 4,4 -5,5BELÇİKA 3.703.291 4,1 3.486.261 4,1 -5,9HOLLANDA 2.268.811 2,5 2.692.486 3,2 18,7İSPANYA 2.835.733 3,1 2.436.889 2,9 -14,1FRANSA 2.142.325 2,3 1.906.979 2,3 -11,0PORTEKİZ 1.975.019 2,2 1.744.409 2,1 -11,7TÜRKİYE 344.890 0,4 289.569 0,3 -16,0

TOPLAM 91.255.360 100,0 84.050.264 100,0 -7,9

Dünya Ayakkabı İhracatında İlk 10 Ülke

4

3. DÜNYA AYAKKABI İTHALATI VE TÜRKİYE’NİN KONUMU

ITC verilerine göre değer bazında, 2000 yılında 49.6 milyar dolar olan dünya ayakkabı ithalatı, dokuz yıl içinde % 94.7 artış göstererek, 2008 yılında 96 milyar dolara ulaşmıştır. Ancak 2009 yılında, tüm sektörlerde yaşanan gerileme ayakkabı sektöründe de yaşanmış ve dünya ayakkabı ithalatı bir önceki yıla göre % 10.3 azalarak 86 milyar dolara düşmüştür.

Dünya ayakkabı ithalatı 2009 yılı itibarıyla 86,1 milyar dolar düzeyinde olup, en büyük paya sahip olan ülke ABD’dir. ABD, 18,2 milyar dolarlık ayakkabı ithalatıyla dünya pazarında % 21,2’lik paya sahiptir. ABD’yi, 7 milyar dolarlık ithalat ve % 8,2 oranındaki pazar payıyla Almanya takip etmektedir.

Dünya ayakkabı ithalatındaki diğer başlıca ülkeler; 5,6 milyar dolarlık ithalat ve %6,5’lik pazar payıyla Fransa, 5,2 milyar dolarlık ithalat ve % 6,1’lik pazar payıyla İtalya, 4,9 milyar dolarlık ithalat ve % 5,6’lık pazar payıyla İngiltere ile 4,4 milyar dolarlık ithalat ve % 5,1’lik pazar payıyla Japonya’dır. Türkiye, 2009 yılında yaptığı 539,5 milyon dolar değerinde ithalat ile dünya ayakkabı ithalatçıları listesinde orta-alt sıralarda yer almaktadır.

Dünya ayakkabı ithalatında ilk 5 sırada yer alan ülkelere bakıldığında; 2009 yılı baz alınarak Türkiye’nin ihracatı sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri’ne 1,5 milyon dolar, Almanya’ya 14,5 milyon dolar, Fransa’ya 10,4 milyon dolar, İtalya’ya 7,4 milyon dolar ve İngiltere’ye 13,4 milyon dolar düzeyindedir.

2009 yılı verilerine göre; 53,6 milyon dolarlık ihracat ve %18,1’lik pay ile Rusya, 30,9 milyon dolarlık ihracat ve % 10,4’lük pay ile Irak ve 22,2 milyon dolarlık ihracat ve % 7,5’lik pay ile S. Arabistan Türkiye’nin en büyük pazarlarıdır.

Kaynak: İTKİB (İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri)

Not: 2010 – 2011 verileri İTKİB tarafından güncellenmemiştir.

Birim: 1.000 $

ÜLKELER 2008 PAY % 2009 PAY % DEĞİŞİM % ABD 20.502.444 21,4 18.245.270 21,2 -11,0ALMANYA 7.005.895 7,3 7.047.779 8,2 0,6FRANSA 5.947.426 6,2 5.565.736 6,5 -6,4İTALYA 5.909.715 6,2 5.215.707 6,1 -11,7İNGİLTERE 5.304.391 5,5 4.852.523 5,6 -8,5JAPONYA 4.457.032 4,6 4.372.819 5,1 -1,9HONG KONG 5.207.436 5,4 4.193.472 4,9 -19,5HOLLANDA 2.628.905 2,7 3.066.640 3,6 16,7BELÇİKA 2.925.672 3,0 2.603.720 3,0 -11,0İSPANYA 3.046.010 3,2 2.503.644 2,9 -17,8TÜRKİYE 672.917 0,7 539.460 0,6 -19,8

TOPLAM 95.925.496 100,0 86.090.584 100,0 -10,3

Dünya Ayakkabı İthalatında İlk 10 Ülke

5

4. TÜRKİYE’NİN AYAKKABI İHRACATI Ayakkabı imalat sektöründe sahip olunan avantajlara rağmen, küçük atölye tipi üretim biçiminin hâkim olması, kalifiye olmayan iş gücü, ayakkabı yan sanayii girdilerinde standart ve kalite eksikliği ve ithalat rekabeti gibi yapısal sorunlar nedeniyle ihracat potansiyeli yeterince değerlendirilememektedir. 1990 ‘lı yılların başında ihracat, özellikle Rusya pazarı olmak üzere canlanmış ve 1997 yılında 200 milyon doları aşmıştır. Ancak, daha sonraki yıllarda Rusya’da yaşanan büyük kriz Türk Ayakkabı sanayisini de büyük ölçüde etkilemiş, ihracatta düşüş başlamıştır.

Türkiye’nin Ayakkabı İhracatı

YIL DEĞER (DOLAR) DEĞİŞİM % 1999 109.542.360 0 2000 114.184.806 + 1.04 2001 126.116.480 + 1.10 2002 131.883.679 + 1.05 2003 183.779.402 + 1.39 2004 204.747.638 + 1.11 2005 215.576.433 + 1.05 2006 236.542.954 + 1.10 2007 316.650.101 + 1.34 2008 345.040.548 + 1.09 2009 296.256.000 - 0.86 2010 401.674.000 + 1.36

Kaynak: DTM İstatistikleri(Dış Ticaret Müsteşarlığı)

114.184.806 126.116.480131.883.679

183.779.402204.747.638 215.576.433

236.542.954

316.650.101345.040.548

296.256.000

401.674.000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Türkiye’nin Ayakkabı İhracatı Grafik

Dolar

6

Sektör 2002 yılından itibaren toparlanma sürecine girmiş olup; 2002 yılında 131.8 milyon dolar olan ihracat, 2008 yılında 345 milyon doları yakalamış ve bir önceki yıla göre %9 oranında artmıştır. 2009 yılında ihracat azalmış ve 296.2 milyon dolar olmuştur. 2010 yılında ise sektör altın yılını yaşayarak 401.6 milyon dolara ulaşmış ve bir önceki yıla göre 35.6 oranında artmıştır.

Dünya ayakkabı ihracatı içinde, Türkiye’nin payı % 0.3 olup; bu rakam sektörün dünya ihracatı içinde önemli bir yere sahip olmadığını ve yurt içi piyasa odaklı üretim yapıldığını göstermektedir.

Son İki yılın Ayakkabı İhracatı Ülke Dağılımı

Ayakkabı ihracatımızın da en önemli pazarı olan Rusya’ya, 2010 yılının Ocak-Aralık döneminde % 95,3 artışla 104,8 milyon dolarlık ayakkabı ihracatı yapılmıştır. Rusya'nın ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 26,1 seviyesindedir.

İkinci büyük pazar Irak’a yapılan ayakkabı ihracatı, 2010 yılında geçen yıla göre % 44,1 artışla 44,5 milyon dolara çıkmıştır. Irak'ın ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 11,1 seviyesindedir.

Üçüncü sırada yer alan Suudi Arabistan’a yapılan ayakkabı ihracatı, 2010 yılı Ocak-Aralık döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre % 19 oranında artarak 26,4 milyon dolara yükselmiştir. Suudi Arabistan'ın ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 6,6'dır.

Ayakkabı ihracatı açısından dördüncü büyük pazar konumundaki Almanya’ya yapılan ayakkabı ihracatı 2010 yılı Ocak-Aralık döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre % 27,2 artışla 18,4 milyon dolar olarak kayda alınmıştır. Almanya'nın ayakkabı ihracatında Türkiye’nin payı % 4,6 seviyesindedir.

Birim: 1.000 $ (GTIP 64)

ÜLKELER 2009 OCAK - ARALIK2010

OCAK - ARALIK PAY % DEĞİŞİM

% RUSYA 53.656 104.776 26,1 95,3IRAK 30.902 44.530 11,1 44,1SUUDİ ARABİSTAN 22.172 26.378 6,6 19,0ALMANYA 14.451 18.376 4,6 27,2FRANSA 10.440 16.349 4,1 56,6BULGARİSTAN 9.466 12.872 3,2 36,0İNGİLTERE 13.268 12.143 3,0 -8,5HOLLANDA 15.072 12.113 3,0 -19,6ROMANYA 9.886 10.988 2,7 11,1İTALYA 7.350 9.205 2,3 25,2TÜRKİYE TOPLAM AYAKKABI İHRACATI 296.256 401.674 100,0 35,6

EN ÇOK AYAKKABI İHRACATI YAPILAN ÜLKELER

7

Ürün Gruplarına göre Ayakkabı İhracatı (Dolar) Yıl 2007 2008 2009 2010 Dış tabanı, yüzü kauçuk ve plastik su geçirmez ayakkabılar

5.752.904 6.225.123 3.540.373 5.841.374

Dış tabanı, yüzü kauçuk veya plastik maddeden diğer ayakkabılar

58.702.859 67.868.681 68.579.692 96.922.249

Yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii veya suni deri ve kösele ayakkabılar

167.766.594 188.055.231 147.602.104 195.226.023

Yüzü dokuma maddelerinden, tabanı kauçuk, lastik vb. ayakkabılar

28.417.455 29.411.362 20.570.484 34.648.902

Diğer ayakkabılar 22.688.81 24.266.861 23.877.458 25.853.738

Ayakkabı aksamı, iç taban, topuk rampası, getr, tozluk, dolak vb.

33.321.474 29.062.552 25.312.818 37.238.536

Toplam 296.230.167 344.889.810 289.482.929 395.730.822

Kaynak : DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)

Ayakkabı sektörü ihracatının ürün gruplarına göre dağılımına bakıldığında değer bazında % 51-54’nü yüzü deriden mamul ayakkabıların oluşturduğu görülmekte olup, 2008 yılında 188 milyon dolar, 2009 yılında 147 milyon dolar, 2010 yılında 195 milyon dolarlık ihracat gerçekleşmiştir. %18-24’ünü yüzü kauçuk veya plastik maddeden yapılan diğer ayakkabılar oluşturmakta olup, 2008 yılında 67.8 milyon dolar, 2009 yılında 68.5 milyon dolar, 2010 yılında 96.9 milyon dolarlık ihracat gerçekleşmiştir

5. TÜRKİYE’NİN AYAKKABI İTHALATI

Türkiye’nin ayakkabı ithalatı 1994 yılında 28.1 milyon dolar iken, 1997 yılında AB ile yapılan Gümrük Birliği’nin tamamlanmasının ardından 135.2 milyon dolar ile rekor düzeye ulaşılmıştır. 2002 yılında bir önceki yıla göre hem AB ülkelerinden gerçekleştirilen ayakkabı ithalatı hem de uzak doğu ülkelerinden yapılan ithalat artmıştır ve toplam 116 milyon dolarlık ayakkabı ithal edilmiştir. Kriz yıllarında azalan ithalat 2002’den sonra sürekli artarak 2005 yılında 412.7 milyon dolar gibi rekor bir seviye ulaşılmıştır. 2009 yılında ise bir önceki yıla göre % 20 azalışla 538.9 milyon dolarlık ayakkabı ithal edilmiştir.

Yıllar içinde ayakkabı ithalatımızın artmasının en önemli nedeni; AB ve Türkiye arasında yapılan Gümrük Birliği ile gümrük vergilerinin AB ülkelerine karşı sıfırlanması, üçüncü ülkelere karşı ise AB’nin ortak tarifesi (OGT) nin adapte edilmesi nedeniyle mevcut gümrük vergilerinde % 60 - 70’ler oranında indirim durumunda kalınmasıdır. AB, ayakkabı üreticilerinin rekabet gücünü haksız olarak azalttığı gerekçesiyle Çin ve Vietnam’dan ithal edilen deri ayakkabılara Ekim 2006 tarihinden itibaren 3 ( üç) yıl süre ile % 16.6 ve % 10 oranında anti damping (düşürüm) vergisi uygulanmıştır.

8

Türkiye’nin Ayakkabı İthalatı

Yıl Değerler ( Dolar ) Oran ( %)

1999 79.747.307 0

2000 116.317.967 + 1.46 2001 84.222.227 - 0.72

2002 116.209.270 + 1.38 2003 191.057.766 + 1.64 2004 303.284.161 + 1.58 2005 412.712.611 + 1.36 2006 514.967.309 +1.25 2007 569.928.759 + 1.11 2008 672.917.487 + 1.18 2009 538.988.138 - 0.80 2010 659.673.910 + 1.22

Kaynak: DTM(Dış Ticaret Müsteşarlığı)

Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere ayakkabı sektöründe ithalat 1999- 2002 yılları arasında düzensiz bir seyir izlemiştir. 2002 yılında 116.2 milyon dolar olan ithalat, devam eden yıllarda sürekli artarak 2008 yılında 672.9 milyon doları yakalamış ve bir önceki yıla göre % 18 oranında artmıştır. 2009 yılında ise ithalat tekrar azalarak 538.9 milyon dolar seviyesine inmiştir.

79.747.307116.317.967

84.222.227116.209.270

191.057.766

303.284.161

412.712.611

514.967.309569.928.759

672.917.487

538.988.138

659.673.910

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Türkiye’nin Ayakkabı İthalatı

Dolar

9

Türkiye’nin Ürün Gruplarına Göre Ayakkabı İthalatı (Dolar)

YILLAR 2007 2008 2009 2010 Dış tabanı, yüzü kauçuk ve plastik su geçirmez ayakkabılar 1.442.327 1.709.189 3.277.932

5.495.517 Dış tabanı, yüzü kauçuk veya plastik maddeden diğer ayakkabılar 163.655.167 207.971.460 171.704.459

218.085.267 Yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii veya suni deri ve kösele ayakkabılar 269.830.234 302.160.527 230.128.407

263.086.550 Yüzü dokuma maddelerinden, tabanı kauçuk, plastik vb. ayakkabılar 96.598.217 113.989.641 98.678.378

124.158.374 Diğer ayakkabılar 8.683.676 12.747.206 9.766.909 14.758.676 Ayakkabı aksamı, iç taban, topuk pampası, getr, tozluk, dolak vb. 29.719.138 34.339.464 25.432.053

34.089.526 Toplam 569.928.759 672.917.487 538.988.138 659.673.910

Kaynak: DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)

Ayakkabı sektörü ithalatının ürün gruplarına göre dağılımına bakıldığında değer bazında %44-50’sini yüzü deriden mamul ayakkabıların oluşturduğu görülmekte olup, 2008 yılında 302 milyon dolar, 2009 yılında 230 milyon dolar, 2010 yılında ise 263 milyon dolar ithalat gerçekleşmiştir. %30-34’ünü yüzü kauçuk veya plastik maddeden yapılan diğer ayakkabılar oluşturmakta olup, 2008 yılında 207.9 milyon dolar, 2009 yılında 171.7 milyon dolar, 2010 yılında ise 218 milyon dolar ithalat gerçekleşmiştir.

Ayakkabı ithalatımızın yaklaşık yarısı Çin’den yapılmaktadır. Bu ülkeden 2009 yılında 288 milyon dolarlık ithalat yapılmıştır. Söz konusu ithalatın % 50’sini dış taban, yüzü kauçuk veya plastik maddeden diğer ayakkabılar, %22’sini deri ayakkabılar oluşturmuştur.

Dünya ayakkabı üretimi içinde ilk üç arasında bulunan ve ayakkabı modasına yön veren İtalya, en çok ayakkabı ithal ettiğimiz ülkeler arasında dördüncü sırada yer almaktadır. Bu ülkeden 2009 yılında 53 milyon dolarlık ayakkabı ithal edilmiş olup, bu ithalatın %77’sini yüzü deriden mamul ayakkabılar oluşturmaktadır. Vietnam, Endonezya, Hindistan, Tayland, Brezilya ve İspanya ise ayakkabı ithal ettiğimiz diğer önemli ülkelerdir. 2002 yılında toplam ayakkabı ithalatının % 41’i AB ülkelerinden gerçekleştirilirken, 2004 yılından itibaren ithalatımız uzak doğu ülkelerine yönelmiş olup, 2010 yılı itibariyle ayakkabı ithalatımızın % 81’i bu ülkelerden tedarik edilmeye başlanmıştır.

10

Ayakkabı İthal Edilen Başlıca Pazarlar (Dolar)

ÜLKELER 2008 2009

2010 2009-2010 Değişim

% ÇİN 334.182.597 288.222.562 372.273.619 1.3 VİETNAM 79.277.415 70.765.797 83.347.970 1.2 ENDONEZYA 72.374.241 53.981.934 62.384.849 1.2 İTALYA 88.482.976 53.495.905 62.186.508 1.2 HİNDİSTAN 10.899.163 13.730.621 13.827.211 1.0 TAYLAND 16.304.553 9.681.055 6.860.136 - 0.7 BREZİLYA 13.601.071 8.043.560 8.080.333 1.0 İSPANYA 12.601.947 7.250.382 8.196.482 1.13 PORTEKİZ 6.527.817 4.556.141 4.276.467 - 0.9 SURİYE 7.117.010 3.885.782 6.831.001 1.8 ROMANYA 7.028.061 3.211.861 3.588.294 1.1 ALMANYA 3.428.348 2.437.942 2.498.278 1.02 FAS 2.231.215 2.093.167 3.613.473 1.73 DOMİNİK CUM. 1.531.140 1.847.828 1.819.305 - 0.98 KAMBOÇYA 902.058 1.438.528 2.754.831 1.92 TOPLAM 672.917.487 538.988.138 642.538.757 1.2 Kaynak :DTM (Dış Ticaret Müsteşarlığı)

6. AYAKKABI SEKTÖRÜNDE GAZİANTEP’İN KONUMU

Ayakkabı üretimi İstanbul-İkitelli bölgesinde yoğunlaşmıştır. Ancak, artan ücret ve arsa fiyatları, imalatçıları “fason üretime” yöneltmiş, ayakkabı sayalarının büyük kısmı işlenmek üzere Anadolu’ya gönderilir olmuştur. İzmir, Manisa, Gaziantep, Konya, Antakya ve Trabzon, İstanbul’dan sonra ayakkabıcılığın en çok geliştiği merkezler konumunu almıştır. Ayakkabı yan sanayi başta İstanbul olmak üzere, İzmir ve Ege Bölgesi, Konya ve Gaziantep’te yoğunlaşmıştır. Gaziantep ilindeki ayakkabı sanayi Türkiye genelinde önemli bir yer teşkil etmektedir. 1953 yılında Gaziantep’te kurulmuş olan Ayakkabıcılar Odası’nın halen 1500 üyesi bulunmakta olup bu üyelerden yaklaşık 500’ü imalat yapmaktadır. Bu imalatçıların, 330’u Ayakkabıcılar Sanayi Sitesinde, geriye kalan kısmı ise Organize Sanayi Bölgesinde ve Nizip Caddesi’nde faaliyetlerini sürdürmektedir. Gaziantep ilinde ayakkabı imalatı yapan firmalar tam kapasite ile çalıştığı zaman günlük 30.000 - 40.000 çift ayakkabı imalatı yapabilmektedir. İmalatçı firmaların ürettikleri ayakkabıların yurt içine satışı yapılmakla birlikte son zamanlarda başta Irak olmak üzere tüm dünyaya ihracatı yapılmaktadır. Gaziantep, 2005 yılında gerçekleştirdiği 14.8 milyon dolarlık ihracat ile Türkiye genelinin % 6.7’lik pazar payına sahip olmuştur. Takip edilen yıllarda ihracat rakamları artarak Türkiye genelindeki payını da artırmıştır. 2010 yılında gerçekleştirdiği 50.1 milyon dolarlık ihracatı ile Türkiye genelinin % 12.5 pazar payına ulaşmıştır. 2011 yılın ilk 6 ayına bakıldığında bu artışın devam ettiği gözlenmektedir.

11

Gaziantep Ayakkabı Sektörü İhracatı (FOB USD)

Yıl Gaziantep Diğer İller Türkiye Geneli

Toplamı Oran (%)

2005 14.836.693 204.910.318 219.747.011 0.068

2006 18.172.553 225.165.128 243.337.681 0.075

2007 23.971.247 297.955.463 321.926.710 0.074

2008 30.279.174 318.609.220 348.888.394 0.087

2009 37.295.404 258.960.593 296.255.997 0.126 2010 50.146.710 351.220.771 401.367.481 0.125

2011 (İLK 6 AY) 27.573.691 157.193.495 184.767.186 0.149

Kaynak : GAİB (Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri)

Not : Grafikteki 2011 yılı ilk 6 aylık rakamın 2 katı alınarak yıl hesabı yapılmıştır.

Türkiye genelinde 500 milyon çift üretim kapasitesi olduğu varsayılan ayakkabı sektöründe, bu kapasitenin ancak yarısı kullanılabilmektedir. Resmi rakamlarda ise üretim miktarı çok daha az olarak gözükmektedir. Sektörde 300.000 kişinin çalıştığı, 30. 000 kişilik grubunun sanayileşmiş, kalan 270.000 kişilik grubun ise sanayileşmemiş işletmelerde istihdam edildiği varsayılmaktadır. Üretici işletmelerin yaklaşık % 50 si İstanbul’da faaliyet göstermektedir. İzmir, Konya Bursa, Ankara, Gaziantep, Manisa, Denizli, Adana Malatya, Çorum ayakkabı üretiminin yapıldığı diğer önemli şehirlerdir.

14.836.693 18.172.553 23.971.247 30.279.17437.295.404 50.146.710 55.147.382

219.747.011243.337.681

321.926.710348.888.394

296.255.997

401.367.481369.534.372

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Gaziantep’in Ayakkabı İhracatı (Dolar)

Gaziantep Türkiye Geneli

12

Gaziantep Ayakkabı Sektöründeki İhracat ve İthalat Durumu (USD)

Yıl İhracat İthalat İhr/İth

Oran(%)

2006 18.172.553 3.161.596 5.75

2007 23.971.247 4.220.035 5.68

2008 30.279.174 7.998.636 3.79

2009 37.295.404 6.448.229 5.78

2010 50.146.710 11.293.042 4.44

2011 (İlk 4 Ay) 21.806.097 10.758.382 2.03 Kaynak : GAİB (İhracat), TUİK (İthalat) Gaziantep ayakkabı sektörünün 2006 yılındaki rakamlarına bakıldığı zaman ihracatı 18 milyon, ithalatı 3 milyon civarında gerçekleşerek, ihracatın ithalata oranı 5.75 olmuştur. Devam eden yıllarda ihracat ve ithalat rakamları sürekli artarak 2011 yılının ilk dört aylık rakamlarında bu oranın 2.03 seviyelerine kadar düştüğü gözlenmektedir.

2011 yılının ilk dört ayında 21.806.097 milyon dolar olan ayakkabı ihracatı, bir önceki yılın ilk dört ayında 16.111.331 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup, artış oranı % 1.35 dir.

2011 yılının ilk dört ayında 10.758.382 milyon dolar olan ayakkabı ithalatı, bir önceki yılın ilk dört ayında 4.525.994 milyon dolar olarak gerçekleşmiş olup, artış oranı % 2,38 ‘dir.

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

Gaziantep İlinde Ayakkabı Sektöründe Yatırım Teşvik Belgesi Alan Firmalar

Yıl Ayakkabı Sektöründe Yatırım Teşvik Belge

Sayısı

Tüm Sektörlerde Yatırım Teşvik Belge Sayısı

Ayakkabı Sektörü

Yatırım Tutarı (TL)

Ayakkabı Sektörü İstihdam (Kişi)

2006 2 113 3.951.976 15

2007 2 72 1.420.283 5

2008 0 103 0 0

2009 3 68 3.473.790 50

2010 2 101 7.723.290 61

13

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi Gaziantep’te Ayakkabı sektöründe yatırım teşvik belgesi kullanan firma sayısı yok denecek kadar az olmuştur. Bunun sebebi olarak sektörün ancak % 15 ‘nin sanayileşmiş olması, gelişen son teknojilerin yakından takip edilmemesi ve imalatların hala eski sistem makinalarla yapılması gösterilebilir. Sektördeki sanayileşme oranı yükseldikçe doğal olarak firmaların yatırım teşvik kullanma oranları da artacaktır. Ayakkabı Sektöründe Kapasite Raporu Olan Firmalar

GAZİANTEP TÜRKİYE Firma Sayısı (Adet)

Çalışan Kişi (Adet)

Kapasite (Çift)

Firma Sayısı (Adet)

Çalışan Kişi (Adet)

Kapasite (Çift)

Çocuk Ayakkabı 2 11 233.291 60 2.411 6.588.156

Erkek Ayakkabı 15 242 1.749.680 261 9.122 43.763.690

Kadın Ayakkabı 6 37 684.800 215 7.577 20.229.358

Diğer 4 30 566.581 110 7.185 40.321.023

Toplam 27 320 3.234.352 646 26.295 110.902.227 Kaynak : TOBB Veri Tabanı Not : Geçerliliği devam eden Kapasite Raporları Yukarıdaki tabloda, kapasite raporu düzenlenmiş Gaziantep ve Türkiye genelinde ayakkabı imalatı yapan firmaların istatistik bilgileri verilmiştir. Bu verilere göre Gaziantep’ te 27 adet ayakkabı imalatı yapan firma, 320 çalışan kişi ve 3.234.352 çift/yıl kapasitesi olduğu, Türkiye genelinde ise; 646 adet firma 26.295 çalışan kişi ve 110.902.277 çift/yıl imalat olduğu görülmektedir. Bu rakamlara göre sektörde varsayılan 300.000 kişinin çalıştığı ancak 30.000 kişinin sanayileşmiş, geriye kalan kısmının ise sanayileşmemiş iş yerlerinde çalıştığı varsayımı doğrulanmaktadır. .

14

7. DEĞERLENDİRME Sektörün Zayıf Yönleri

Ülkemizde, babadan oğula geçen bir zanaat görünümü arz eden ayakkabı sanayisinin, kurumsal bir yapı oluşturamaması,

Sektöre özgü yeterince kalifiye eleman olmaması,

Sektörde tecrübeli fakat eğitimsiz işgücünün istihdam edilmesi,

Sektörün ancak %15’inin sanayileşmiş olması,

Ülkemizdeki ayakkabıcılık sektörünün en önemli özelliğinin çoğunlukla işgücüne

dayalı küçük işletmelerden oluşması,

Üretim kapasitesinin yüksek, ancak kapasite kullanım oranının düşük oluşu ve küçük işletmelerde kullanılan makina ve ekipmanın eski olması,

Ayakkabının üst yapısı olan saya üretiminde sanayileşememe dolayısıyla

verimsiz üretim ve dışa bağımlılık,

Yurtdışı pazarlarda tanınan markalarımızın azlığı,

AR-GE çalışmalarının yetersizliği,

Pazarlamaya yönelik bilimsel çalışmaların yetersizliği,

Ucuz Uzakdoğu üretimlerinin sektörde haksız rekabete yol açması,

Yabancı yatırımların yok denecek kadar az olması,

Sektörün patent alma konusunda yetersiz davranması,

Sektör içerisinde modellerin taklit edilmesi, Sektörün Güçlü Yönleri

Ülkemizde ve ilimizde her türlü ayakkabının imalatının yapılıyor olması,

İç pazarımızın güçlü ve nitelikli olması,

Sınır komşusu ülkeler ile gelişen iyi ekonomik ilişkiler,

Dış pazarlarda Türk Malına karşı gelişen talep ve olumlu tepkiler,

Son zamanlarda sektör içerisindeki firmaların, kalite ve modaya karşı birbirleriyle yarışıyor olması,

Babadan oğula geçen sektörde yeni yetişen neslin eğitim seviyesinin yüksek olması,

15

8. SONUÇ VE ÖNERİLER Ayakkabı işletmelerinin sanayileşme oranının düşüklüğü sektörün üretim organizasyonunda engel oluşturmaktadır. Tecrübeli ancak eğitimsiz iş gücü işletmelere kaynak kaybettirmekte, dolayısıyla maliyet getirmekte ve verimsizliğe yol açmaktadır. Sektörün dış pazarda rekabet edebilmesi için, mevcut üreticilerin orta büyüklükteki kuruluşlar haline gelmesi, kalitenin yükselmesi ve pazarlama-finansman faaliyetlerine daha fazla önem verilmesi gerekmektedir. Ülkemizde ayakkabı sektörü önemli bir ticaret potansiyeline sahiptir. Ancak, bu potansiyel verimli bir şekilde kullanılamamaktadır. Ayakkabı sektörünün ihracat açısından gelişmişlik düzeyi yetersiz olmakla birlikte sektör özellikle İspanya, Portekiz gibi Avrupalı üreticilerle rekabet edebilecek potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyel dünyada yeterince bilinememektedir. Dış pazarda ayakkabı üreticisi ülkelerle rekabet etmemiz için, sektörün tanıtımına ağırlık vermek gerekmektedir. Rekabet üstünlüğüne sahip olunan bu sektörden yeterince faydalanabilmemiz, sektörde gelişen son teknolojileri yakından takip etmemiz ile mümkündür. Araştırma Geliştirme faaliyetlerinin yanı sıra ürün kalitesini geliştirecek laboratuvarların kurulması gerekmektedir. Sektörün %15’nin sanayileşmiş olması, pazarlamaya yönelik bilimsel çalışmaların yetersizliği, Gaziantep ilinde koşullanmış ayakkabı üreticilerinin ve ilgili kurumların birbirleri ile yatay ve dikey olarak ilişkilendirilme ihtiyaçları, firmaların hem rekabet hem de işbirliği içerisinde olmaları bu sektörün kümelenme sürecini başlatmasını akla getirmektedir. Kümelenme süreci ile; inovasyonun tetikleneceği, Ar-Ge laboratuvarları, üniversiteler, danışmanlık firmaları arasında sürdürülebilir ortaklığın oluşturulması ile bilgi, fikir, insan gücü ve sermaye alışverişinde bulunmaları ve bölgenin ekonomik ve sosyal gelişmesinin sağlanacağı öngörülmektedir. Sektörde eğitimin hayati önem taşıdığı söylenebilir. Sektörün çok ciddi bir eğitim sorunu vardır. Ülkemizde pek çok sektörde olduğu gibi ayakkabıcılık sektöründe de önemli ölçüde eğitilmiş işgücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Pazarlama, marka, kurumsallaşma konularında işletme sahiplerinin ve çalışanlarının bilinç düzeyini artırmak için seminer, panel, konferans, kurs gibi etkinlerin düzenlenmesi fayda sağlayacaktır. Sektör kaliteli ve düşük maliyetli, özgün tasarıma sahip ayakkabılar ürettiği takdirde yurtdışı piyasalarda rekabet gücünü arttırabilecek, daha geniş bir pazara ulaşabilecektir. Bu da hem yurtiçi hem de yurtdışı piyasaların birinde yaşanabilecek olumsuzluktan sektörün daha az etkilenmesini sağlayacaktır. Bugün gelinen noktada yurtdışı kataloglardan kopyalama suretiyle tasarım yapmanın artık sürdürülemez olduğu açıktır. Üretimde kişiye özgü çizgilerin hâkim olması, tasarım konusunda diğer ülkelerle rekabet edebilmenin önünü açacaktır. Ayakkabı imalatında ihtiyaç duyulan yüksek iş gücü; sektördeki üretim artışı, satış ve rekabet koşullarındaki olumlu gelişmeler, işsizliğin yüksek olduğu ülkemizde yeni istihdam imkanları yaratması açısından önemlidir. Bunun yanı sıra ayakkabıcılık sektörünün ihtiyaç duyduğu atılımı gerçekleştirebilmesi için gerekli olan kalite sürecinde standartlaşmanın sağlanması gerekmektedir.

16

Dünyada, Çin hariç büyük ihracatçı ülkelerin tamamının ağırlıklı olarak deri ayakkabı ihraç ettikleri ve deri ayakkabı üretiminde uzmanlaşmış oldukları görülmektedir. Bu bağlamda, önümüzdeki yıllarda dünya ayakkabı pazarındaki rekabetin deri ayakkabı alt sektöründe daha yoğun yaşanması beklenmektedir.

Sektörde beklentilerin gerçekleşmesi teknoloji, moda ve tasarımdaki yeniliklerin yakından takibi ile mümkündür.

Gaziantep Ticaret Odası Sanayi Müdürlüğü 342 – 220 30 30 gto@gto.org.tr

17

Kaynaklar :

Hazine Müsteşarlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı Devlet Planlama Teşkilatı Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Gaziantep Ayakkabıcılar Odası Gaziantep Ayakkabıcılar Küçük Sanayi Sitesi Yapı Kooperatifi