Aleksandar Prvi Karadordević (1888-1934), drugi sin Kralja Petra Prvog Karadordevića i Zorke, kćeri crnogorskog Kralja Nikole Prvog Petrovića. Prestolonaslednik regent od 11. juna 1914, od 1. decembra 1918. regent Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kralj od 1923. Poginuo 9. oktobra 1934. u Marselju, u atentatu koji su organizovali hrvatski ustaški krugovi.

Aleksandar Karadordević (1806-1885), knez srpski 1842-1858. Sin Karađorđev. Oženio se Persidom, kćeri vojvode Jakova Nenadovića. Slab i ćutljiv covek. Njegova vlada obeležena vlašću ustavobranitelja. Za njegovog doba Srbija je dobila najvažnije zakone, a sročen je i prvi nacionalni program, glasovito "Načertanije". Zbacila ga je Svetoandrejska skupština, koja je na vlast vratila starog kneza Miloša.

Aleksandar Prvi Obrenović (1876-1903), Kralj Srbije 1889-1903. Sin jedinac kralja Milana, stupio na presto maloletan, posle očeve abdikacije. Preuzeo kraljevska ovlašćenja dvorskim udarom 1893. Oženio se Dragom Mašin, udovicom, mnogo starijom od sebe i time izazvao skadal u javnosti. Ubijen zajedno s kraljicom u oficirskoj zaveri 29/30. maja 1903. (Majski prevrat).

Altomanović Nikola, župan, posle 1367. gospodar oblasti od Rudnika do Konavala. Protivnik kneza Lazara i bosanskog bana Tvrtka. Pobeđen, uhvaćen i oslepljen 1374, a njegove zemlje podeljene izmedu Lazara i Tvrtka.

Ana ili Anastazija, žena Stefana Nemanje, majka Vukana, Stefana i Rastka. Zamonašila se 1195. pod imenom Anastazija. Njenoj brizi poveren je Bogorodičin manastir kod Kuršumlije.

Anastasijević Miša, Kapetan (1803-1885). Ortak kneza Miloša i jedan od najbogatijih ljudi svoga vremena. Podigao zgradu Beogradskog univerziteta i poklonio je "otačestvu".

Ana Dandolo, unuka mletačkog (venecijanskog) dužda Enrika Dandola, žena Stefana Prvovenčanog i majka kralja Uroša Prvog.

Aneksija Bosne i Hercegovine (1908). Odlukom austrougarskog cara i kralja Franje Josifa Bosna i Hercegovina je prisajedinjena Habsburškoj monarhiji. Ovaj akt je izazvao ogorčenje medu Srbima na obe strane Drine. Umalo nije došlo do rata Srbije i Austrougarske. Bio je to uvod u balkanske ratove i Prvi svetski rat.

Balšići. Srednjovekovna plemićka porodica. Osnivač Balša iz 14. veka. Njegovi sinovi Straćimir, Đuro i Balša Drugi postali su gospodari oblasti oko reke Bojane 1360., postepeno osvajajući čitavu Zetu.

Ban Matija (1818-1903). Književnik i pesnik. Poreklom katolik iz Dubrovnika. Došao u Srbiju 1844. Bavio se temama iz srpske istorije. Profesor francuskog jezika na Liceju u Beogradu.

Belić Aleksandar (1876-1960), akademik, profesor Beogradskog univerziteta, lingvista. Jedan od najvećih autoriteta za srpski jezik. Dugogodišnji predsednik Srpske kraljevske akademije i Srpske akademije nauka.

Belimarković Jovan (1827-1906), general srpske vojske, ministar vojni, član Državnog saveta, član Kraljevskog namesništva maloletnom Aleksandru Obrenoviću (1889-1903).

Beogradski mir (1739), zaključen izmedu Austrije i Turske, kojim su Beograd i čitava Srbija pripale Turskoj.

Berlinski kongres (1878). Učesnici i potpisnici ovog međunarodnog skupa bile su sve velike sile toga vremena: Nemačka, Francuska, Velika Britanija, Italija, Austrija, Rusija i Turska. Glavne tačke su bile: Srbija i Crna Gora koje su stekle medunarodno priznanje kao nezavisne države.

Birčanin Ilija (oko 1874-1804). Knez u valjevskoj Podgorini. Nadaleko ugledan covek. Ubijen na prevaru od Turaka u "seči knezova" januara 1804.

Bitoljska bitka (2-6. novembar 1912). Ključna bitka za oslobođenje Makedonije u Prvom balkanskom ratu posle Kumanovske bitke. Operacije izvela Prva armija srpske vojske.

Blaznavac Milivoje Petrović (1824 - 1873), oficir i državnik. Od 1865. ministar vojni. Posle pogibije kneza Mihaila (1867) doveo na vlast maloletnog Milana Obrenovića, a za sebe uzeo gotovo diktatorsku vlast. Namesnik zajedno s Jovanom Ristićem i Jovanom Gavrilovićem.

Bodin (1081 - posle 1101), kralj srpski. Sin prvog zetskog kralja Mihaila. Ratovao s više ili manje sreće na svim frontovima. U Makedoniji, na Kosovu i Metohiji, osvojio Rašku, Bosnu i Hercegovinu i Hum. Prestonica u Skadru. Godina smrti nije utvrdena (izmedu 1101. i 1116).

Bogosavljević Adam (1844 - 1880), političar, narodni tribun. Predvodnik seljačko-radikalne grupe u Narodnoj skupštini Srbije od 1874. Sledbenik Svetozara Markovića.

Bojović Petar (1858 - 1945), srpski vojvoda. Poreklom iz Vasojevića. Učestvovao u Srpsko-turskom ratu 1876 - 1878, oba balkanska rata, a u Prvom svetskom ratu bio komandant Prve armije i načelnik štaba Vrhovne komande.

Branković Vuk, gospodar kosovske oblasti oko 1370. Pod njegovom upravom bili su Priština, Vučitrn i Zvečan; od 1377. Skoplje, a od 1378. i Prizren s okolinom do Lima. Učesnik Kosovske bitke 1389. Skoplje je morao da preda Turcima 1392. Konačno izgnan oko 1396. Umro dve godine docnije (1398).

Branković Đurađ (1427 - 1456), despot srpski. Drugi sin Vuka Brankovića i unuk kneza Lazara. Gospodar Srbije, koji je priznavao i turski i ugarski suverenitet. Prestonica mu je bila u Smederevu, gde je sagradio veliku tvrđavu. Tri godine posle njegove smrti Srbija je konačno pala u tursko ropstvo 1459.

Bukureški mir (1812). Mirovni ugovor izmedu Rusije i Turske zaključen 28. maja. Njime je utvrđeno: amnestija za sve podanike Turske koji su učestvovali u ustanku i garancija unutrašnje samouprave na osnovu pismenog sporazuma sa Srbima (tačka 8).

Vasić Dragiša (1885-1945), književnik i publicista. Po struci advokat. Po političkom opredeljenju republikanac. Učestvovao u svim ratovima 1912-1918. Najpoznatija dela "Utuljena kandila" i "Crvene magle". U Drugom svetskom ratu pristupio Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini i bio njen glavni politički prvak. Ustaše ga na prevaru hvataju i mučki ubijaju, zajedno sa velikom grupom crnogorskih i hercegovačkih četnika.

Velbuška bitka (1330). Bitka izmedu Srba i Bugara kod Velbužda (Custendil). Obe strane po 15 000 ljudi. Medu Srbima bilo španskih i nemačkih konjanika-najamnika. Na čelu srpske vojske kralj Stefan Dečanski. Bugari ubedljivo potučeni, osvojeni niški kraj, čitava Makedonija i prevlast Srbije na Balkanu.

Velika škola (1863). Preteča Beogradskog univerziteta, a naslednik beogradskog liceja. Imala je tri fakulteta: filozofski, tehnički i pravni. Do 1905. kada je formiran Univerzitet, Velika škola je doživela mnoge reforme, uporno se boreći za svoju autonomiju od uticaja vlade i ministra prosvete.

Velimirović Nikolaj (1880-1956), episkop srpski. Propovednik i pisac. Vrhunski obrazovan kao bogoslov, doktorirao u Bernu. Počasni doktor Oksfordskog i Glazgovskog univerziteta. Objavljivao na srpskom i engleskom. Najuticajniji velikodostojnik srpske pravoslavne crkve. Tokom Drugog svetskog rata Nemci su ga prognali i zatvorili. Jedno vreme proveo u logoru. Posle rata u emigraciji, veoma aktivan politički i crkveno u prvim posleratnim godinama. Umro i

sahranjen u SAD.

Veselinović Janko (1862-1905), književnik. Učitelj i urednik "Srpskih novina". Otpušten zbog politike. Osnivač i urednik časopisa Zvezda. Najpoznatije delo, roman "Hajduk Stanko".

Višnjić Filip (oko 1765-), slepi guslar. Poreklom iz Bosne. Došao u Srbiju 1809. sa srpskom vojskom. Vuk Karadžić ga je pronašao 1815. i od njega zapisao sve pesme koje govore o Prvom srpskom ustanku. Pored toga, Višnjić je Vuku dao malo pesama (medu njima "Smrt Marka Kraljevića").

Vladislav, kralj srpski (1234-1242). Drugi sin Stefana Prvovenčanog. Došao na presto pošto je svrgao starijeg brata Radoslava. Njegova vlada pod pretežnim bugarskim uticajem. Zadužbina mu je manastir Mileševa u koji su 1237. prenete mošti njegovog strica sv. Save. S prestola ga je skinuo mladi brat Uroš Prvi, ali je i posle toga zadržao titulu kralja i jednu užu oblast, živeci u prijateljstvu s bratom.

Vučić Perišić Toma (1787/88-1859). Učesnik Prvog i Drugog srpskog ustanka. Za Milošev račun ugušio Đakovu bunu (1824), a 1835. posredovao da se mirno reši Miletina buna. Otad postaje protivnik kneza Miloša i jedan od vodećih ustavobranitelja. Oterao Miloša s vlasti 1839. Godine 1842. podigao bunu protiv kneza Mihaila i zbacio ga s trona, proglasivši Aleksandra Karađorđevića za kneza. U krvi je ugušio Katansku bunu 1844. Od 1852. u peniziji. Radio živo na obaranju kneza Aleksandra, ali je Narodna skupština protiv njegove volje vratila starog kneza Miloša 1858. Miloš ga je odmah zatvorio i Vučić je umro u zatvoru pod sumnjivim okolnostima. Smatra se za prvog srpskog policajca.

Vujić Joakim (1772-1847), putopisac, dramski pisac, osnivač srpskog pozorišta. Štićenik kneza Miloša. "Direktor knjaževsko-serbskog teatra" 1831-1839.

Vukan Nemanjić, najstariji sin Stefana Nemanje. Gospodar Zete, Trebinja i Hvosna s titulom kralja. Sukob s mladim bratom Stefanom oko prestola, posle očevog povlačenja 1195. Borba je trajala sve do 1208. kada je najmladi brat Rastko (sv. Sava) uspeo da izmiri braću. Ubrzo posle toga je umro.

Vukašin Mrnjavčević, kralj srpski 1366-1371. Gospodar južne Srbije s Prizrenom, Skopljem i Prilepom. Sasvim potisnuo slabog cara Uroša Drugog. Poginuo u bici na Marici 1371, kada je, zajedno s bratom Uglješom, pokušao da se suprotstavi turskoj najezdi. Otac Marka Kraljevića.

Gačinović Vladimir (1890-1917), jedan od glavnih organizatora srpske revolucionarne omladine u Bosni i Hercegovini. Organizator i teoretičar. Dobrovoljac u balkanskim i svetskom ratu. Umro u Friburgu 1917.

Garašanin Ilija (1812-1872), državnik i diplomat. Najveći državnik i organizator ustavobraniteljskog vremena. Pod knezom Aleksandrom ministar unutrašljih dela (1858). Pod Mihailom predsednik vlade i ministar inostranih dela (186-1867). Autor "Načertanija". Konzervativac.

Garašanin Milutin (1843-1898), političar i diplomat. Sin Ilije Garašanina. Jedan od osnivača Napredne stranke i njen predsednik. 1880-1883 ministar unutrašnjih dela, 1884-1887 predsednik vlade. Od 1894. poslanik u Parizu.

Glavaš Stanoje, slavni hajduk iz doba pre i tokom Prvog ustanka. Odbio položaj vođe ustanka, pre nego što je to ponuđeno Karađorđu. Veliki junak u ustanku. Posle 1813. ostao u Srbiji. Pogubili ga Turci 1815.

Glišić Milovan (1847-1908), književnik, pisac i prevodilac. Glavna dela: "Dva cvancika" i "Podvala".

Grujić Jevrem (1827-1895), političar. Liberalni prvak prve generacije. Prvi put ministar pravde pod Mihailom, 1874-78. ministar unutrašnjih dela i pravde. Potom poslanik u Carigradu, Londonu i Parizu (1880-1892). Istaknuti pravnik.

Dahije. S početka 19. veka kod nas po zlu poznati bivši janicari, odmetnici od sultanove vlasti.

Davidović Ljubomir (1863-1940). Srpski političar. Osnivač Samostalne radikalne stranke 1901. i prvi predsednik Demokratske stranke po osnivanju 1919.

Dečani, srpski manastir kod Peći na Bistrici, zadužbina Stefana Dečanskog. Zidan 1327-1335, živopisan do 1348.

Dečanski Stefan, srpski kralj 1321-1331. Sin kralja Milutina i bugarske princeze Ane. S prestola ga zbacio sin Dušan.

Demokratska stranka. Osnovana 1919. od Demokratske zajednice koju su činile četiri stranke: Demokratsko-državotvorna, Samostalna radikalna, Narodna i Napredna. Prva u svom sastavu imala Srbe izvan Srbije, Hrvate iz Hrvatsko-srpske koalicije i slovenačke demokrate.

Dimitrijević Dragutin - Apis, srpski obaveštajni oficir i zaverenik (1877-1917). Organizator ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage 1903. Osnivač tajne organizacije "Ujedinjenje ili smrt"("Crna ruka") 1911. Umešan u pripremu atentata na Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. Optužen za veleizdaju i atentat na regenta Aleksandra i osuđen na smrt u Solunu 1917.

Dučić Jovan (1874-1943). Srpski pesnik, književnik i diplomata. Najveći srpski pesnik svoga doba. Putopisac. Saradnik "Srpskog književnog glasnika". Poslanik na strani u više evropskih zemalja. Protivnik komunizma. Umro i sahranjen u SAD.

Dušanov zakonik (1349, 1353/54). Najznačajniji kulturni spomenik Dušanove vladavine. To je pravni dokument koji je uređivao sve odnose u državi sa snagom osnovnog pravnog akta. Sadrži odeljke o pravima pojedinih društvenih grupa; o crkvi; o selu; krivično pravo i postupak; o trgovini; o uređenju gradova; o vojsci. Rukopise je sredio i priredio za štampu 1898. Stojan Novaković.

Đakova buna (1825). Pobuna u Azanji protiv surovog ponašanja srpskih vlasti i visokih poreza. Na čelu bune Miloje Popović Đak. Buna ugušena u krvi.

Đordević Vladimir Vladan (1844 -1930). Lekar, političar, pisac. Osnivač Srpskog lekarskog društva (1872). Pokretac časopisa "Otadžbina" (1875). Konzervativac, obrenovićevac, ministar, predsednik vlade 1897-1900. Glavna dela: "Kraj jedne dinastije", "Srpsko-turski rat", "Istorija srpsko-bugarskog rata", "Car Dušan".

Đurdevi stupovi. Manastir u raškoj oblasti, zadužbina Stefana Nemanje (1170). Teško oštećen u Prvom balkanskom ratu 1912.

Eparhija, crkvena administrativna jedinica Srpske pravoslavne crkve na čijem čelu stoji episkop. Termin preuzet iz istočnorimske državno-administrativne terminologije.

Evdokija, vizantijska princeza, kćer cara Alekseja Trećeg Andela, prva žena Stefana Prvovenčanog od koje se razveo odmah po dolasku na presto.

Žefarović Hristifor (pocetak 18. veka -1753), srpski crtač, bakrorezac, ikonopisac, jeromonah. Autor čuvene "Stematografije", (Beč 1741). Više od dva veka ovo delo je bilo jedini izvor srpske heraldike. Mnogo je doprineo formiranju moderne srpske nacionalne svesti.

Žiča, manastir kod Kraljeva. Podigao ga je Stefan Prvovenčani (1207-1220). Sedište prvog

srpskog arhiepiskopa.

Žujović Jovan (1856-1936) profesor i političar. Osnivač naše moderne geologije i minerologije. Pariski doktor. U mladosti radikal, docnije samostalac. Jedan od prvih naših republikanaca, protivnika monarhije.

Zah Franja Aleksandar (1807-1892). Češki vojnik i diplomata. Borac za nacionalna prava slovenskih naroda. Više puta na službi u Srbiji od 1843. Tokom Srpsko-turskog rata zauzimao najznačajnije komandne položaje. Pripremio osnovu za "Načertanije" Ilije Garašanina (1844).

Zeta. Oblast stare Duklje, uglavnom današnje Crne Gore. Naziv potiče iz 11. veka po reci Zeti. Stefan Nemanja ju je osvojio oko 1185. i priključio Raškoj. Posle abdikacije 1195. dao je na upravu svom starijem sinu Vukanu s titulom kralja.

Ičkov mir (1806). Pokušaj da se postigne kompromisni sporazum izmedu srpskih ustanika i Turske. Srbi odbili nadajući se punom uspehu. Po Petre Ičku, posredniku pri sporazumevanju.

Ignjatović Jakov Jaša (1824-1888). Srpski književnik iz Ugarske. Realista. Glavna dela:"Trideset godina iz života Milana Nerandžića", "Trpen spašen", "Vasa Rešpekt", " Većiti mladoženja", "Patnica".

Igumanov (Andrejević) Sima (1804 - 1882), veliki srpski dobrotvor. Darovao veliki broj škola, Bogosloviju u Prizrenu, Igumanovljevu palatu u Beogradu.

Istočno pitanje. Pitanje opstanka turske vlasti u jugoistočnoj Evropi i sukobi oko njenog nasledstva. Borba balkanskih naroda za nacionalno oslobodenje i ujedinjenje. Devetnaesti vek i prve dve decenije 20. veka.

Jakšić Đura (1832-1878), pesnik, pisac i slikar. Romantičar. Pisao pesme, pripovetke i drame. Najvažnija dela: pripovetke: "Neverna Tijana", "Sirota Banaćanka", "Kapetanov grob"; drame: "Seoba Srbalja", "Jelisaveta, knjeginja crnogorska", "Stanoje Glavaš"; pesme: "Otadžbina", "Padajte braćo", "Na Liparu", "Na straži", "Ponoć", itd.

Janković Stojan, čuveni uskočki junak opevan u narodnim pesmama. Senjska oblast. Sredina 17. veka.

Jefimija (kraj 14. veka). Monahinja. Žena despota Uglješe Mrnjavčevića. Živela u manastiru Ljubostinja. Zlatnom žicom izvezla pohvalu na pokrovu za ćivot kneza Lazara 1402. visoke književne vrednosti.

Jenko Davorin (1835-1914). Kompozitor i kapelnik Narodnog pozorišta u Beogradu. Autor himne "Bože pravde".

Jovanović Jovan - Zmaj (1833-1904). Lekar i pesnik, prevodilac. Najobimnije delo u srpskom pesništvu.

Jovanović Slobodan (1869-1958), pravnik i pisac. Sin Vladimira Jovanovića. Profesor Pravnog fakulteta. Bavio se političkom istorijom, državnim pravom, pravnom teorijom i književnom kritikom. Smatra se za najvećeg intelektualca i najboljeg stilistu savremenog srpskog jezika. Tokom Drugog svetskog rata prvo potpredsednik, a zatim predsednik kraljevske vlade. Umro u Londonu. Sabrana dela (1932-36; 1991).

Jurišić Šturm Pavle (1848-1922), general srpske vojske. Poreklom iz Nemačke. Učestvovao u svim ratovima od 1876. do 1918. Komandant Treće armije 1914-1916.

Kajmakčalanska bitka (1916). Jedna od najtežih borbi na Solunskom frontu izmedu srpske vojske

i bugarsko-nemačkih snaga tokom jeseni 1916. Iako je odnela pobedu, srpska vojska je pretrpela teške gubitke (737 mrtvih i 3 700 ranjenih) i nije mogla kapitalizovati svoj uspeh.

Karađorđe Petrović (1752-1817). Vođa Prvog srpskog ustanka. Rodonačelnik dinastije Karađorđevića. Učesnik u Kočinoj krajini. Odličan vojskovođa, nezgodne naravi. Velikog autoriteta, ali i sa ljutim protivnicima među vojvodama. Pod njim je udaren temelj moderne srpske državnosti. Posle kraha 1813. u emigraciji planirao dizanje opštebalkanskog ustanka. Po povratku u Srbiju 1817. umoren po Miloševom naredenju.

Karlovački mir (1699) izmedu Austrije i Turske kojim su razgraničene teritorije u Vojvodini i Slavoniji: Erdelj je ostao Austriji, Banat Turskoj, granica se protezala od ušća Tise do Mitrovice, ka ušcu Bosuta, potom Savom do ušca Une.

Knićanin Petrović Stevan (1807-1855), momak kneza Miloša, docnije protivnik Obrenovića. Pod knezom Aleksandrom Karađorđevićem na vojnoj upravi zemlje do 1848. Komandant dobrovoljaca koji su 1848-1849. otišli u pomoć Srbima protiv Ugarske.

Kočina krajina. Tokom austrijsko-turskog rata 1787/88. mnogi Srbi su učestvovali na austrijskoj strani i to pod komandom Koče Anđelkovića, gde su stekli dragoceno vojničko iskustvo upotrebljeno u Prvom srpskom ustanku.

Kolarac Milosavljević Ilija (oko 1800-1878), trgovac i dobrotvor. 1861. osnovao kljiževni fond. Čitav imetak ostavio narodu za razvoj kulture i za podizanje Beogradskog univerziteta.

Kolubarska bitka (20.11 - 3.12. 1914). Najčuvenija bitka u Prvom svetskom ratu. Protivofanziva srpske vojske koja je kao posledicu imala potpuno oslobođenje zemlje, 500 zarobljenih oficira, 50 000 vojnika i oko 200 topova. Najzaslužniji za pobedu komandant Prve armije general Živojin Mišić.

Kon Geca (1873-1941). Jedan od najvrednijih naših knjižara-izdavača. Prvu knjižaru otvorio u Beogradu 1901. Izdavao gotovo sve najvažnije knjige, udžbenike i časopise u Srbiji i Jugoslaviji. Ubili ga Nemci zbog jevrejskog porekla.

Konstantin Filozof, pisac iz 15. veka. Na službi kod despota Stefana Lazarevića. Razvio široku spisateljsku i kulturnu delatnost. Uradio prvi gramatičko-pravopisni program. Oko 1431. napisao biografiju svoga gospodara despota Stefana.

Kosovska bitka (15.06. 1389). Boj srpske i turske vojske na Kosovu polju, koja se konačno završila pobedom Turaka. Odnos srpskih i turskih snaga 1:3 (35 000:100 000) u korist Turaka. Srpska vlastela okupljena pod komandom kneza Lazara Hrebeljanovića; na čelu osmanske vosjke sultan Murat, koga tokom bitke nasleduje sin Bajazit. Rezultat bitke je bio materijalni i moralni poraz Srbije i njeno vazalstvo prema sultanu.

Kostić Laza (1841-1910), pesnik, pisac i prevodilac. Romantičar. Pisao epske i lirske pesme, drame i članke. Prevodio s nemačkog, engleskog i francuskog. Prvi naš prevodilac Šekspira.

Kraljević Marko (oko 1335-1394), sin kralja Vukašina. Posle očeve pogibije u Maričkoj bici (1371) priznao vrhovnu tursku vlast i postao vazal. Poginuo na turskoj strani u borbi protiv vlaškog vojvode Jovana Mirče 1394. Opevan kao najveći junak u narodnim pesmama. Prerastao u mitsku ličnost.

Kraljevina SHS, proglašena 1. decembra 1918. Bilo je to jugoslovensko ujedinjenje s jedne strane Kraljevine Srbije, kojoj su se prethodno pripojile Vojvodina i Crna Gora, i, s druge strane, međunarodno nepriznate Države Srba, Hrvata i Slovenaca sastavljene od Hrvatske, Slavonije, Dalmacije, Bosne i Hercegovine i Slovenije. Sam čin obavljen u Beogradu pred regentom Aleksandrom Karađorđevićem, predstavnicima srpske vlade i Narodnog vijeća iz Zagreba.

Krfska deklaracija (1917). To je bio politički akt koji su na Krfu potpisali Nikola Pašić, predsednik srpske vlade i dr Ante Trumbić u ime Jugoslovenskog odbora (20.7.1917.) kojim su udareni temelji budućeg jugoslovenskog ujedinjenja.

Krmčija je zbornik crkvenih zakona po kojima se uglavnom i danas upravlja (krmi) crkvenim životom kod pravoslavnih Slovena. Sv. Sava je dao da se prevede na srpski Aristinova krmčija iz 11. i 12. veka kao najprikladniji crkvenopravni zbornik u carigradskoj patrijaršiji.

Kumanovska bitka (10/11.10.1912) Ključna bitka u Prvom balkanskom ratu između Srbije i Turske. Učestovala Prva srpska armija pod komandom prestolonaslednika Aleksandra sa 90 000 boraca i 146 artiljerijskih oruđa. Bitka završena velikom srpskom pobedom. Rezultat: dobitak celog porečja Vardara - centralne Makedonije, osveta Kosova i praktično rešen ishod rata.

Lazar Hrebeljanović (oko 1329-1389). Od 1370. javlja se kao knez gospodar oblasti oko Rudnika, a od 1371. kao gospodar Srbije oko čitave Morave. Zadužbina - manastir Ravanica (1381). Predvodnik ujedinjene srpske vojske u bici na Kosovu, gde je i poginuo. Prerasta u mitsku ličnost "kosovskog mučenika", opevan u narodnim pesmama i svetitelj Srpske pravoslavne crkve.

Lesnovo, manastir u blizini Kratova. Zadužbina despota Olivera (1241). Jedan od najvažnijih spomenika naše srednjovekovne arhitekture.

Londonski sporazum (1915) izmedu Francuske, Engleske i Rusije, s jedne, i Italije, s druge strane. Italija se obavezala da ce ući u rat na strani sila Antante, a zauzvrat bi dobila severnu Dalmaciju, kao i Dodekaneska ostrva. Potpisnice su takode odlučile da se donja Dalmacija da Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori. Sporazum se imao držati u tajnosti.

Londonski mir (1913) je ugovor kojim je završen Prvi balkanski rat, potpisan izmedu Srbije, Bugarske, Grčke i Crne Gore, s jedne, i Turske, s druge strane. Turska se odrekla svih svojih balkanskih teritorija osim Albanije, kao i ostrva Krit.

Ljubica Obrenović, knjeginja (1788-1743), žena kneza Miloša i majka knezova Milana i Mihaila.

Ljubić (1815). Prva i najznačajnija bitka Drugog srpskog ustanka, nedaleko od Čačka. 1500 ustanika i 5000 Turaka u bici je učestovalo. Moralna i materijalna pobeda ustanika, što je dalo ohrabrenja narodu i pomoglo širenju ustanka.

Makarije, arhiepiskop pećki i srpski patrijarh (1557-1571), rođak velikog vezira Mehmeda Sokolovića, obnovitelj autokefalnosti Srpske patrijaršije 1557.

Manasija, grad i manastir, uz reku Resavu, povrh Despotovca. Zadužbina despota Stefana Lazarevića (1407-1418).

Marković Svetozar (1846-1875), književnik i političar. Socijalista. Vizionar. Pod uticajem Černiševskog, Lavrova, docnije Marksa i Džona Stjuarta Mila. Veliki kritičar naših liberala i Omladine srpske. Pokretač niza listova, koje je vlast uporno zabranjivala ("Radenik", "Javnost", "Oslobođenje"). Drugovao s Nikolom Pašićem i Perom Todorovićem. Progonjen i zatvaran. Narodna radikalna stranka ga je smatrala za svog osnivača. Glavno delo: "Srbija na istoku" (1872).

Matavulj Sima (1852-1908), pripovedač. Realist. Glavna dela: romani; "Uskok" i "Bakonja fra Brne"; zbirka pripovedaka "Beogradske priče" i dr.

Matica srpska, književno-prosvetno društvo osnovano u Pešti 1826. Glavni osnivač bio je Jovan Hadžić, dobrotvor Sava Tekelija. Časopis "Letopis Matice srpske". Ima nemerljiv značaj za kulturni razvoj Srba tokom 19. i 20. veka.

Mihailo Obrenović (1823-1868), knez Srbije. Sin kneza Miloša i kneginje Ljubice. Knez dva puta 1840-42 i 1860-68. Prosvećeni apsolutist. Modernizovao državnu upravu, vodio aktivnu spoljnu politiku, planirao opšti balkanski rat protiv Turske, sanjao o velikoj balkanskoj državi u kojoj bi on bio vladar. Ubijen u atentatu u Košutnjaku 1868. Nije ostavio potomstvo.

Milan Obrenović (1854-1901), knez i kralj Srbije. Unuk Jevrema Obrenovića. Izabran za kneza posle ubistva kneza Mihaila (1868). Pod namesništvom do punoletstva (1872). Srbiju proglasio za Kraljevinu 1882. Obrazovan i inteligentan, autokrat, raspusan i sklon skandalima. Neprijatelj radikala, manipulator, korumpiran. Godine 1881. zaključio tajnu konvenciju s Austrougarskom čime je Srbiju sasvim stavio pod uticaj Beča. Formirao profesionalnu stajaću vojsku umesto dotadašnje narodne. Prisiljen na abdikaciju posle donošenja demokratskog ustava 1888.

Milaš Nikodim (1845-1915), zadarski episkop i crkveni pisac. Važio za najboljeg kanonistu svog vremena. Glavna dela: "Krmčija savinska", "Crkveno pravo", "Pravila pravoslavne crkve" i dr.

Mileševa, manastir kod Prijepolja, zadužbina kralja Vladislava (1234-1235). Tu je preneto telo sv. Save iz crkve u Trnovu (Bugarska) 1236.

Miletić Svetozar (1826-1901), političar i nacionalni radnik. Vođ srpskog naroda u Vojvodini. Osnivač i predsednik Srpske narodne slobodoumne stranke do 1883. Poslanik u Srpskom crkvenom saboru (od 1864) i hrvatskog i ugarskog sabora (od 1865).

Milićević Milan Đ. (1831-1908), književnik. Bavio se raznim oblastima, veoma plodan (preko 100 knjiga autorskih i prevoda). Pisao o narodnim običajima i folkloru, beleške o manastirima i istorijske spise. Glavno delo: "Kneževina Srbija" (1876) s dodatkom "Kraljevina Srbija" (1884). Predsednik Srpske kraljevske akademije.

Miloš Obrenović (1780-1860), vođ Drugog srpskog ustanka i knez srpski (1815-1839; 1858-1860). Posle Prvog ustanka ostao u Srbiji. Godine 1815. poveo Drugi ustanak. Veštom diplomatijom uspeo da izdejstvuje autonomnu kneževinu za Srbiju, a za sebe položaj naslednog kneza 1830. Pod pritiskom opozicije prinuđen da abdicira 1839. i ode u emigraciju u Vlašku. Vraćen na presto odlukom Svetoandrejske skupštine 1858. Rodonačelnik moderne srpske državnosti; udario temelje spoljne nezavisnosti i unutrašnjeg uredenja Srbije. Samodržac. Samouk. Nespreman da deli vlast. Nesklon modernizaciji. Najveći srpski vladar 19. veka.

Milovanović dr Milovan Đ. (1863-1912), pravnik, političar, diplomat. Doktorirao u Parizu. Radikal. Sekretar ustavnog odbora 1888; jedan od autora Ustava 1901. Ministar više puta, pogotovu ministar inostranih dela (1907-1912). Predsednik vlade 1911. Tvorac sporazuma s Bugarskom. Jedan od naših najškolovanijih ljudi i najvećih diplomata.

Milovanović Mladen. Vojvoda u Prvom srpskog ustanku. Komandant južne vojske koja je 1806. oslobodila Kruševac. Uz Karađorđa 1807-1911. Predsednik Praviteljstvujušćeg sovjeta do 1809. U emigraciji 1813-21. Knez Miloš 1823. naredio njegovo ubistvo.

Milutin, kralj srpski (1282-1321). Sin kralja Uroša Prvog. Kao vladar imao velikog uspeha. Proširio granice Srbije na svim stranama. Učvrstio Srbiju kao značajnog činioca na Balkanu i time omogućio buduću Dušanovu vladavinu. Njegove zadužbine su: Gračanica, Banjska, Studenica (kraljeva crkva), Nagoričino, obnova Hilandara i dr.

Milutinović Sima Sarajlija (1791-1847), pesnik i pisac. Učitelj i prijatelj Petra Petrovića Njegoša. Velikog uticaja u svoje doba, čiji je značaj vremenom opao. Glavna dela: "Serbijanka", "Istorija Srbije od početka 1813. do konca 1815.", "Istorija Crne Gore od iskona do novijeg vremena", i dr.

Mišić Živojin (1855-1921), srpski vojvoda. Potporučnik 1876; kapetan 1891; pukovnik 1901, đeneral 1912, vojvoda 1914. Tokom Prvog svetskog rata komandant Prve armije (1914-15; 1916-

18.) i načelnik Štaba Vrhovne komande (1918). Veliki pobednik u Kolubarskoj bici. Jedan od naših najvećih vojskovođa.

Mokranjac Stevan (1855-1914), kompozitor i horovođa. Školovao se u Minhenu, Rimu i Lajpcigu. Od 1887. horovođa beogradskog pevačkog društva i profesor muzike u Prvoj gimnaziji u Beogradu. Bavio se obradom narodne, svetovne i crkvene muzike. Glavno delo 15 rukoveti.

Mušicki Lukijan (1777-1837). Episkop i pesnik. Prijatelj Vuka Karadžića. Bavio se gramatikom crkvenoslovenskog jezika. Pisao pesme i na crkvenom i na narodnom jeziku a da nikad nije potpuno prihvatio Vukov jezik. Veoma uticajan medu prekosavskim Srbima svog vremena.

Mutap Lazar, jedan od najvećih junaka srpskih ustanaka. U Prvom vojvoda rudnički. Poginuo od rana zadobijenih u bici za Čačak 1815.

Načertanije (1844), prvi srpski nacionalni program narodnog oslobođenja i ujedinjenja. Uradio ga Ilija Garašanin uz pomoć Franje Zaha. Bio tajni dokument sve do početka dvadesetog veka.

Nemanja Stefan (1114-1200). Veliki župan, rodonačelnik dinastije Nemanjića. Stvorio solidnu državu i udario temelj za budućnost. Ujedinio Rašku i Zetu. Uspostavio pravoslavlje kao državnu veru. Zamonašio se 1195. i povukao u manastir Hilandar. Zadužbine: Bogorodičin manastir i manastir Sv. Nikole kod Kuršumlije, Đurdevi stupovi, Studenica i Hilandar. Svetitelj Srpske pravoslavne crkve.

Nenadović Aleksa, valjevski knez. Učestvovao u Kočinoj krajini i pripremao ustanak protiv Turaka. U bliskim vezama s Austrijom protiv Turaka. Pod dahijama u stalnoj životnoj opasnosti. Ubijen na prevaru zajedno s Ilijom Birčaninom januara 1804.

Nenadović Mateja (1777-1854), prota, vojvoda i državnik Prvog srpskog ustanka. Sin Aleksin. Prvi diplomat obnovljene Srbije. Putovao u Beč i Petrograd. Tvorac i prvi predsednik Praviteljstvujušćeg sovjeta (1805-07). Komandant i vojskovođa u poslednjim fazama ustanka. Docnije valjevski knez pod Milošem, državni savetnik 1838. Zbog sukoba s knezom Mihailom u emigraciji 1840-42. Ponovo državni savetnik pod Karađorđevićem. Svoje uspomene na slavno doba Prvog ustanka opisao je u svojim čuvenim"Memoarima".

Nevesinjski ustanak (1875). Ustanak Srba u Hercegovini protiv Turaka koji je trajao nekoliko meseci i bio povod Srpsko-turskog rata 1876.

Novaković Stojan (1842-1915) naučnik i političar. Bavio se filologijom, istorijom i književnošcu. Profesor Velike škole. Ministar prosvete, predsednik vlade, poslanik na strani. Autor ustavnog nacrta 1896. Prvak Napredne stranke. Konzervativac. Čovek ogromnog ugleda. Predsednik koncentracione vlade 1909. u aneksionoj krizi. Bavio se našom srednjovekovnom istorijom, istorijom Prvog svetskog rata i savremenom istorijom. Pisao istorije srpske književnosti, istraživao nauku o jeziku. Naš najplodniji i po zamahu najširi naučnik društvenih nauka 19. veka.

Nušić Branislav (1864-1938), diplomat, pripovedač i dramski pisac. U konzularnoj službi u Makedoniji i Staroj Srbiji. Vicekonzul u Prištini 1900. Bavio se novinarstvom. Naš najveći komediograf. Glavna dela, drame: "Narodni poslanik", "Protekcija", "Ožalošćena porodica", "Gospođa ministarka", "Opštinsko dete", "Mister dolar", "Pučina", "Vlast"; romani: "Autobiografija", "Hajduci" i dr.

Obilić Miloš, nejasno da li je istorijska ili mitska ličnost. Po predanju srpski plemić koji je u Kosovskoj bici ubio turskog sultana Murata i potom herojski poginuo. Opevan u narodnim pesmama kao najveći junak Kosovskog boja.

Obradović Dositej (oko 1742-1811), književnik i narodni prosvetitelj. Veliki putnik i avanturist. Naš prvi racionalist. Zapahnut zapadnim idejama. Prevodilac . Osnivač i prvi nastavnik na Velikoj školi

(1808). Učitelj Vuka Karadžica. Hroničar Prvog srpskog ustanka. Glavna dela: "Život i priključenija", "Sovjeti zdravago razuma" i dr.

Orfelin Zaharije (1726-1785), književnik i bakrorezac. Najznačajnija ličnost naše kulture 18. veka, pre pojave Dositeja. Bavio se religioznom literaturom i istorijom. Sastavio i izrezao 1778. svoju čuvenu Kaligrafiju. Glavno delo: "Život Petra Velikog".

Paču dr Laza (1853-1915), političar. Po zanimanju lekar. Jedan od prvaka Narodne radikalne stranke. Studirao u Cirihu pod uticajem Svetozara Markovića. Urednik lista "Straža" u Novom Sadu 1877-79. Ministar finansija 1904-05, 1906-08, 1912-1915. Naš najbolji ministar finansija. Uravnotežio državni budžet i zaključio čitav niz povoljnih inostranih kredita. U svojstvu zastupnika predsednika vlade primio austrijski ultimatum 1914.

Pariska mirovna konferencija (1919), održana na kraju Prvog svetskog rata da bi razrešila otvorena pitanja. Uporedo s njom zaključeni su mirovni sporazumi s poraženim državama: u Versaju s Nemačkom, s Austrijom u Sen Žermenu, s Bugarskom u Neiju, s Mađarskom u Trijanonu i s Turskom u Sevru.

Pariski mir (1856), zaključen posle Krimskog rata. Potpisnice Engleska, Francuska, Austrija, Pruska, Sardinija i Turska, s jedne, i Rusija, s druge strane. Odredba koja se odnosi na Srbiju glasi da se protiv Srbije ne može pokrenuti nikakva vojna akcija bez prethodne saglasnosti svih ugovornih sila.

Pašić Nikola (1845-1926), državnik. Saradnik i prijatelj Svetozara Markovića. Osnivač i doživotni predsednik Narodne radikalne stranke. Osuđen na smrt na prekom sudu povodom Timočke bune 1883. U emigraciji u Bugarskoj 1883-1889. Predsednik vlade Srbije (1891-92, 1904-1906, 1906-1908, 1909-1911, 1912-1918), Kraljevine SHS ( 1921-1924, 1924-1926). Nebrojeno puta ministar građevina i inostranih dela. Naš najveći državnik na prelomu vekova.

Petković Vladislav Dis (1880-1917), pesnik. Dolazi posle generacije Dučića i Rakića. Pesnik posebne izražajnosti, osećajnosti i posebnosti. Za života izdao dve zbirke pesama: "Utopljene duše" i "Mi čekamo cara".

Petronijević Avram (1791-1852), Ministar inostranih dela po Sretenjskom ustavu 1835, pa ponovo 1839. Ustavobranitelj. Pod Aleksandrom Karađorđevićem ministar inostranih dela od 1842. do smrti, s prekidom 1843-44.

Petrović Petar Prvi (1747-1830), mitropolit i gospodar Crne Gore. Utvrdio slobodu Crne Gore u sukobima s Turcima i Francuzima. Uveo prve pisane zakone u Crnoj Gori. Ukinuo guvernadurstvo i svu vlast preuzeo u svoje ruke. Uporno se borio da Crna Gora dobije primorje. Pomagao Karađorđev ustanak. Veliki rodoljub. Smatran za svetitelja za života.

Podrugović Tešan, naš najveći guslar posle Filipa Višnjića. Vuk je 1815. od njega zapisao dvadesetak narodnih pesama, najveći broj iz Ciklusa Kraljevića Marka.

Popović Bogdan (1863-1944), estetičar, književni kritičar i profesor uporedne književnosti. Pariski doktor. Njegova studija o Bomaršeu smatra se za stilski najbolje delo srpskog jezika. Jedan od rodonačelnika "beogradskog stila" u književnosti. Pokretač poznatog književnog časopisa "Srpski književni glasnik". Bavio se prevođenjem s francuskog. Autor neprevaziđene "Antologije novije srpske lirike" (1911).

Princip Gavrilo (1884-1918), nacionalni revolucionar i atentator na austrijskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda i njegovu ženu Sofiju u Sarajevu 28. juna 1914. Tada je, skočivši na papučicu automobila, iz revolvera ubio austrijski bračni par. Bio je to povod za početak Prvog svetskog rata.

Protić Stojan (1857-1923), političar i novinar. Prvak Narodne radikalne stranke i njen glavni pisac. Bavio se nacionalnim, političkim i ustavnim temama. Jedan od glavnih autora ustava 1888, 1901. i 1903. Ministar unutrašnjih dela (1903-1905, 1906-1907, 1912-1914), ministar finansija (1909-1912, 1917-1918). Pisao odgovor na austrijski ultimatum 1914. Prvi predsednik vlade Kraljevine SHS (1918-1919) i drugi put (1920). Za ustavotvornu skupštinu 1921. pripremio svoj nacrt ustava s širokim autonomijama pokrajina.

Prvovenčani Stevan, veliki župan (1195-1217), kralj (1217-1227). Drugi sin Stefana Nemanje. Posle pobede nad bratom Vukanom u borbi oko prestola, vodio prozapadnu politiku. Krunisan 1219. za prvog srpskog kralja uz pomoć papskog legata. Dve godine docnije pristao je na stvaranje autokefalne Srpske pravoslavne crkve pod uticajem brata, sv. Save. Sazidao crkvu i manastir u Žiči kao sedište srpskih kraljeva i arhiepiskopa.

Putnik Radomir (1847-1917), srpski vojvoda. Načelnik Đeneralštaba od 1903. do smrti, s nekoliko prekida kada je bio ministar vojni. Profesor Vojne akademije. Tokom svih oslobodilačkih ratova (1912-do smrti) načelnik Štaba Vrhovne komande. Prvi srpski đeneral proizveden u vojvodu 1912.

Radičević Branko (1824-1853), pesnik. Rodom iz Slavonskog Broda. Veliki liričar. Prva knjiga pesama objavljena 1847. na Vukovom jeziku. Borac za nacionalna prava i oduševljeni pristalica slobodnjaštva. Najpoznatije pesme: duža pesma "Đački rastanak" i kratke pesme: "Devojka na studencu", "Ajduk", "Vragolije", "Molitva", "Jadna draga", "Neka sunca", "Ukor" i dr.

Rajačić Josif (1785-1861), patrijarh srpski. Za njegove uprave Karlovačkom mitropolijom počeo je prosvetni razvoj austrougarskih Srba, osnovane su mnoge škole, Karlovačka gimnazija proširena sa šest na osam razreda i osnovana tipografija. Predvodnik političke borbe za emancipaciju Srba u Vojvodini od austrougarskog apsolutizma.

Rajić Tanasko, barjaktar Karađorđev i veliki junak u oba ustanka. Proslavio se u bici na Ljubiću 1815. kada je potpuno usamljen branio topove od Turaka i poginuo.

Rakić Milan (1876-2937), pesnik i diplomata. U diplomatskoj službi u Prištini, Skoplju, Solunu, Skadru, Stokholmu, Sofiji i Rimu. Pored Dučića naš najveći pesnik. Napisao relativno malo pesama, ali vrhunske vrednosti. Najpoznatije pesme: "Na Gazimestanu", "Simonida", "Obična pesma", "Iskrena pesma", i dr.

Ras, glavno mesto Srbije do kraja 13. veka, na nekoliko kilometara od Novog Pazara. Po njemu je cela država nosila naziv Raška.

Resavska škola, prepisivačka škola i široka književna aktivnost koja je organizovana u manastiru Ravanica za vreme despota Stefana Lazarevića. Tu je Konstantin Filozof izradio pravila novog srpskog pravopisa.

Ribnikar Vladislav (1871-1914), novinar. Osnivač i urednik "Politike" od 1904. do smrti. Učestvovao u oba balkanska rata. Junački poginuo u Cerskoj bici 1914.

Ristić dr Jovan (1831-1899) državnik i pisac. Doktorirao na Hajdelbergu. Vođ Liberalne stranke. Dva puta namesnik: maloletnom knezu Milanu (1868-1871) i kralju Aleksandru (1889-1893). Ministar inostranih dela (1872, 1875-78), predsednik vlade (1873, 18781880, 1887). Autor Ustava iz 1869. i predstavnik Srbije na Berlinskom kongresu 1878. na kojem je Srbija stekla punu državnu nezavisnost. Kao istoričar napisao: "Spoljašnji odnošaji Srbije 1848-1872" i "Diplomatska istorija Srbije 1875-78".

Sentandreja, gradić nedaleko od Pešte. Posle Velike seobe 1699, postao središte preseljenih Srba i sedište srpskog patrijarha.

Skerlić dr Jovan (1877-1914), književni istoričar i kritičar. Pariski doktor. Saradnik u "Srpskom književnom glasniku" i apsolutni autoritet u književnosti na početku 20. veka. Pisao o većini naših i stranih pisaca i pesnika svog vremena. Bavio se istorijom srpske književnosti. Takode napisao veoma uspelu biografiju Svetozara Markovića. Vrhunski stilist "beogradskog stila". Prvo samostalac, potom socijalist.

Sokolović Mehmed (1505 ili 1506-1579). Veliki vezir. Rodom Srbin iz Sokolovića. Učio u manastiru Mileševi. Odveden u Tursku već kao zreo mladić. Poturčen i preobraćen, ušao u sultanovu službu. Postepeno napredujući u vojničkoj i diplomatskoj karijeri, postavljen za velikog vezira 1565. pod sultanom Sulejmanom Veličanstvenim. Posle Sulejmanove smrti gotovo neograničen gospodar Turske. Ubijen 1579. Pomagao Srbima i omogućio obnovu Pećke patrijaršije 1557.

Sopoćani, manastir u oblasti Novog Pazara. Zadužbina kralja Uroša Prvog, sagrađen oko 1265.

Stanković Kornelije (1831-1865), kompozitor. Studirao muziku u Beču. Komponovao crkvenu i svetovnu muziku. Posle 1863. nastanio se u Beogradu i postavljen za horovođu Beogradskog pevačkog društva.

Stepanović Stepa (1856-1929), vojvoda. Učestvovao u svim oslobodilačkim ratovima od 1876 do 1918. U balkanskim i Prvom svetskom ratu komandant Druge armije. Posle Cerske bitke 1914. proizveden u čin vojvode. Druga armija 1918. pod njegovom komandom probila je Solunski front.

Sterija Popović Jovan (1806-1856), pravnik i književnik. Pisao poeziju, prozu i drame. Bavio se istorijskim temama. Najpoznatiji kao satiričar i humorista: "Laža i paralaža", "Kir- Janja", "Zla žena", "Pokondirena tikva", "Rodoljupci", "Beograd nekad i sad".

Stojadinović Milica Srpkinja (1830-1878), pesnikinja. Pisala lirsku poeziju, patriotske pesme i idile. Objavila svoj dnevnik "U Fruškoj Gori" (1861-63). Umrla u krajnjoj bedi i zaboravu u Beogradu.

Stojanović Ljubomir (1860-1930), političar i filolog. Osnivač i prvi predsednik Samostalne radikalne stranke 1904-11. Predsednik vlade 1905-06, nekoliko puta ministar prosvete. Posle 1918. predsednik Republikanske stranke. Objavio veliki broj starih spomenika. Glavna dela: "Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića" (1924) i "Stari srpski rodoslovi i letopisi" (1927).

Stratimirović Stefan (1757-1836), karlovački mitropolit. Zaslužan za izgradnju prosvetnih insitucija Srba u Ugarskoj. Njegova zasluga je otvaranje Karlovačke gimnazije 1792, Bogoslovije 1794. Žestoko se odupirao pritiscima austrijskih vlasti, ali i umeo da veštom diplomatijom dobije povlastice od Beča. Protivnik Dositejev i Vukov u želji da sačuva pravoslavni duh među Srbima. I sam se bavio književnošću.

Studenica, manastir u oblasti Ibra. Sagradio ga je Stefan Nemanja posle 1183. Uvek imao prvo mesto među srpskim manastirima. Crkvu izgradio kralj Milutin 1313-1314.

Teodosije, srpski monah i pisac 14. veka. On je temeljito preradio stariju biografiju sv. Save koju je napisao monah Domentijan i objavio 1336. pod naslovom "Žitije sv. Save".

Todorović Pera (1852-1907), političar, pisac i novinar. Drug Svetozara Markovića. Socijalist. Dobrovoljac u Srpsko-turskom ratu. Osnivač i prvi ideolog Narodne radikalne stranke.

Tucović Dimitrije (1881-1914). Prvak Srpske socijaldemokratske stranke, urednik "Radničkih novina". Poginuo na Drini kao rezervni oficir 1914.

Ćorović Svetozar (1875-1919), pripovedač i dramski pisac. Jedan od osnivača mostarske "Zore". Od naših najplodnijih pisaca. Najpoznatiji roman "Stojan Mutikaša".

Ćorović dr Vladimir (1885-1941), istoričar, profesor Univerziteta. Studirao u Beču, Bolonji i Parizu. Upravnik slovenskog odeljenja Zemaljskog muzeja u Sarajevu (1909). Na početku prvog svetskog rata uhapšen od austrijskih vlasti zbog državne izdaje. Osuđen na osam godina teške robije. Izabran 1918. za člana Narodnog vijeća u Zagrebu. Bio član Privremenog narodnog predstavništva Kraljevine SHS u Beogradu. Od 1921. redovni profesor srpske istorije na Univerzitetu u Beogradu. Bavio se srednjovekovnom istorijom, istorijom književnosti i istorijom Bosne i Hercegovine. Glavno delo: "Istorija Srba".

Uglješa Mrnjavčević despot. Brat kralja Vukašina. Gospodar najjužnijih srpskih oblasti i prestonicom u Seru. Poginuo u Bici na Marici u borbi protiv Turaka 1371.

Ujedinjena omladina srpska (1866). Osnovana u Novom Sadu kao nacionalno-prosvetna organizacija srpske mladeži. Pod uticajem liberala Vladimira Jovanovića. Sastavljena od raznorodnih elemenata i đackih družina. Veoma aktivna u širenju romantičarskog nacionalnog zanosa među omladinom.

Franše d'Epere Fransoa. Maršal francuske vojske i srpski vojvoda. Od juna 1918. vrhovni komandant savezničkih armija na Solunskom frontu. Pod njegovom komandom je izvršen proboj fronta, poražena austro-nemačko-bugarska vojska i oslobođena Srbija.

Hadžić dr Jovan (1799-1869), književnik, pravnik i političar. Uz Savu Tekeliju glavni osnivač Matice srpske. Izradio Srpski građanski zakonik 1844. Najobrazovaniji Srbin svog doba. Veliki protivnik Vukove reforme jezika s kojim je vodio oštru polemiku.

Hajduk Veljko Petrović (oko 1780-1813). Najpopularniji junak Prvog srpskog ustanka. Hajdukovao pod Stanojem Glavašem. Izuzetno hrabar, ali i raspusan i nedisciplinovan. Sovjet imao s njim mnogo teškoća. Pobunio Krivi Vir i Crnu Reku. Postao vojvoda 1811. u Timočkoj krajini. Herojski poginuo braneći Negotin. Njegovu biografiju napisao Vuk Karadžić.

Hilandar, srpski manastir u Svetoj Gori. Podigli su ga sv. Simeon (Stefan Nemanja) i sv. Sava 1198. na razvalinama starog grčkog manastira. Najveći dobrotvor Hilandara bio je kralj Milutin koji je podigao današnju crkvu (1303). Dobro uređen i imućan Hilandar je bio centar srpske duhovnosti i kulture tokom srednjeg veka. Pod Turcima veoma osiromašio. Od 16. veka Hilandar je počeo dobijati pomoć od ruskih vladalaca. Odmah po narodnom oslobođenju, Srbija se počela starati o njemu. Hilandar se smatra carskim manastirom i carskom lavrom i ubraja se među nekoliko najznačajnijih svetogorskih manastira.

Cerska bitka (avgust 1914). Prva velika bitka u Prvom svetskom ratu između Srbije i Austrougarske u kojoj je Druga armija pod komandom đenerala Stepe Stepanovića odnela veliku, ali tešku i skupu pobedu i oslobodila zemlju od stranih trupa.

Crnojevići. Plemićka zetska porodica. Prvi pomen 1331. Rivali Balšića vladajuće dinastije u Zeti. Njihova oblast je bila Katunska nahija, a od 14. veka vladaju Budvom i okolinom. Pominju se do početka 16. veka.

Cvijić dr Jovan (1865-1930), profesor geografije i geomorfologije na Beogradskom univerzitetu. Bečki doktor. Bavio se iscrpnim istraživanjima Balkanskog poluostrva u geografskom, geološkom, i geoantropološkom smislu. Izuzetno plodan naučnik i pisac. Kapitalno delo: "Balkansko poluostrvo". Pripada samom vrhu naše nauke.

Čabrinović Nedeljko (1895-1917), nacionalni revolucionar i atentator na Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. Osuđen kao maloletan i umro u zatvoru.

Čarapić Vasa, vojvoda iz Prvog srpskog ustanka. Učestvovao u Kočinoj krajini. Brat Marko ubijen u seči knezova 1804. Vasa poginuo u jurišu na Beograd 1806.

Čupić Stojan, vojvoda iz Prvog srpskog ustanka. Poznat kao Zmaj od Noćaja. Istakao se u boju na Mišaru i Salašu. U emigraciji 1813-15. Po izbijanju Drugog ustanka vratio se u Srbiju. Umoren od Turaka u Zvorničkom gradu 1815.

Šafarik Pavle Josif (1795-1861), književni istoričar i teoretičar. Poreklom Čeh. Pisac "Historije slovenske književnosti" (1826), "Srpske čitanke" (1833), "Spomenici stare književnosti Jugoslovena" (1851).

Šantić Aleksa (1868-1924), pesnik. Mostarac. Jedan od urednika "Zore". Liričar posebnog senzibiliteta. Spada u sam vrh naše lirike.

Prvi Srbin

Sveti Sava je prvi među značajnim Srbima, zato što od njega sve počinje: poezija i medicina, diplomatija i pravo, prosveta, pre svega. Sveti Sava je uljudio Srbe.U petnaestoj godini bio je vladar nad Humom, a u šesnaestoj se odrekao vladarske častii krišom otišao na Svetu Goru, na izvor istocne hrišćanske civilizacije, oslonjene na slavnu helensku kulturu. Tamo, u Vatopedu, izučavao je nauk otaca. Uzor - Jovan Zlatousti, najznačajniji besednik vizantijskog komonvelta; na njegovom delu Sava se duhovno krepio. Kad mu se pridružio otac Stefan Nemanja, knežević Rastko, zamonašen kao Sava, izgradio je zapusteli Hilandar, potonji centar srpske duhovnosti kroz vekove.Govorio je: vlast je data pojedincu radi dobra celoga naroda. A on, budući da je bio blizak vlasti, pomagao je braći u diplomatskom učvršcivanju srpske zemlje, Srpskoj crkvi je izborio samostalnost i postao je prvi arhiepiskop srpski. Utemeljio je crkveno pravo (Hilandarski tipik, Studenički tipik), začeo medicinu (hilandarski medicinski kodeks), što se vidi i na freskama u Mileševi: tamo su skalpel, zavoj...Sava Nemanjić je rodonačelnik srpske poezije; očevu smrt opisao je tonom svečanim i tragičnim.Za ljubav Hristosa odrekao se moći, ali je s taktom uređivao i duhovni i svetovni život u Srbiji.Sava je Srbima dao identitet. Svakako je najznačajniji Srbin do našeg vremena, zato su mu, valjda, i kosti spaljene...

Silna Srbija

Dušan je bio riđ i visok oko dva metra. Ujedinio je sve srpske zemlje, još im ponešto pridodao, otprilike dve trećine Balkanskog poluostrva. Bacio je oko i na Carigrad, medutim, nije bio vičan ratovanju s mora. Pod Dušanom smo prvi i poslednji put imali veliku Srbiju, od Jadrana do Jegeja, od Dunava do Korinta! Zadavio je oca da bi se učvrstio na prestolu, ali toga ima i kod Šekspira... Bio je melanholičan. Umro je rano.Pod Stefanom Dušanom Silnim mnogo se ratovalo. Njegov deda Milutin zidao je crkve, a on je radije štitio carstvo. Pokušavao je da disciplinuje vojsku. Zanimljiv je slučaj: kad su Srbi prvi put opsedali Ser, značajnu tvrdavu izmedu Soluna i Carigrada, napili su se mladoga vina i svi odreda dobili dizenteriju. Vojska je desetkovana. Ser je osvojen tek u drugom pokušaju, u septembru 1345, i kralj Dušan se tu proglasio carem. Svečano se krunisao u Skoplju.Iako najmoćniji srpski vladar, Stefan Dušan jedini od Nemanjića nije kanonizovan. Kažu, zato što je otimao tuđe zemlje i što je bio nasilan.Za Dušanovog vremena u Srbiji je bila velika epidemija kuge.Drugo značajno Dušanovo delo Dušanov zakonik, najveći pravni spomenik kod Srba, prožeto je, govorili su stranci, najplemenitijim i najblažim duhom, i ograničavalo je samovolju velike vlastele. Nema torture. Zakonik je štitio sve staleže i klase, s tim što su kazne za vlastelu bile blaže.Od zakona cak ni car nije bio zaštićen...

Tle i vreme

Sa sedamnaest godina Rade Tomov, ili Petar II Petrović Njegoš, postaje vladar crnogorski, potom i vladika; odmah je proterao opoziciju, osnovao žandarmeriju i perjanike. Nastojao je da Crnu Goru uvede u Evropu, bio je kod ruskog cara, u Beču je upoznao Vuka Karadžića. Od tuberkuloze je oboleo 1849. godine, lečio se u Italiji.Njegoš se školovao privatno, kod kaluđera u Cetinjskom manastiru, a improvizovana predavanja držao mu je i Sima Milutinović Sarajlija. Pesme je počeo da piše oko 1834, najpre kriomice. Kasnije, 1845, sačinio je Luču mikrokozmu, najveći metafizički spev kod Srba. To je transformacija biblijske priče o sukobu Boga i Satane, o padu Sataninom i čovekovom, zasnovana na inspiraciji balkanskim iskustvima, na "žednom tumaranju"...Obradom jednog istorijskog detalja s kraja 18. veka, stvorio je, međutim, svoje najznačajnije i najglasovitije delo Gorski vijenac (1847), herojsku deseteračku hroniku o istoriji, idealima i ljudskoj sudbini. To je filozofski diskurs u dramskoj formi i romantičarskom maniru, sa iskustvima tla i vremena, ali sa univerzalnim poentama koje prevazilaze i tle i vreme.Njegoš je odlučujuće uticao na pevanje i mišljenje kod Srba i dugo je bio najprevodeniji srpski pesnik u svetu.Ima danas pokušaja da se iz Njegoševog dela isključi srpska ideja u koju je verovao i kojoj se posvetio. Može biti da se Satana ne miri s padom...

Jezik i promaja

Tipična srpska karijera: od hromog govedara do akademika i počasnog doktora. Čobanin iz Zapadne Srbije postao je vođa duhovnog preporoda Južnih Slovena, što je i cela Evropa onoga vremena zapazila. Vuk Stefanović Karadžić sricao je slova iz nekog ruskog bukvara, da bi se zatim, kad je ojačao, upustio u borbu za srpski jezik i pravopis i pobedio.Žgoljavi pastir, hroničar Prvog srpskog ustanka, dospeo je u Beč i tamo od skromne uštede izdao Pjesnaricu sa stotinak izvornih narodnih pesama, zatim i Pismenicu, prvu gramatiku prostonarodnog srpskog jezika, pa Srpski rječnik sa 26 270 govornih reči.Vuk je Srbe naučio da govore. Jedno vreme bio je u službi knjaza Miloša, ali se ubrzo vratio "knjižestvu". Preveo je Novi zavjet, čime je i praktično označena pobeda narodnog jezika.Vuk je uneo razuman sklad, kaže Golub Dobrašinović, između glasovnog i slovnog sistema prema pravilu: jedan glas - jedan znak, i znalački je ostvario, u razboritoj meri idealno pravopisno načelo: "Piši kao što govoriš i čitaj kako je napisano".Pastir je Srbe uveo u Evropu. Živeo je s klevetama: s jedne strane su ga optuživali da je ruski ili Milošev agent, s druge da je austrijski špijun. Bio je i bolešljiv, reumatičar koji se, po srpskom običaju, plašio promaje. Zato je stalno nosio fes. Umro je od nazeba.Bez Vuka Stefanovića Karadžica Srbi bi ostali stari Srbi, svoji i ničiji...

Visoki napon

Zahvaljujući Nikoli Tesli Srbi su svetu omogućili da prenosi električnu energiju na ogromne udaljenosti i podarili mu indukcioni motor na bazi obrtnog magnetskog polja, koji će ubrzo temeljno da izmeni dotadašnji svet.Tesla se rodio u Smiljanu, u Lici, studirao je u Gracu i Pragu, ali studije nikad nije završio. Zaposlio se u Budimpešti, zatim je otišao u SAD, ali je tamo čuveni pronalazač Edison njegove ideje hladno primio. Hrabro se odlučio za samostalan rad. Kad je ekonomski ojačao, u svojoj laboratoriji pristupio je pravoj električnoj revoluciji. Kažu da je njegov indukcioni motor bio i ostao jedan od najjednostavnijih i najkorisnijih motora ikad ostvarenih.Predvidao je čuda; u radu se toliko udaljio od svog vremena da je postao neshvatljiv. Bavio se strujama visokih frekvencija, transformatorima, generatorima, turbinama... Priča se da je mogao da bude najbogatiji čovek na svetu da je hteo, ali je završio u nemaštini. Poslednje godine proveo je u hotelu, i umro je u hotelu u Njujorku; našli su ga dva dana posle smrti, jer je na vrata stavio znak da ga ne uznemiravaju.Sve je, smatrao je, samoodricanje. Nikad se nije ženio, hranio je golubove.Nikola Tesla bio je veliki srpski patriota i Srbi su ga slavili. Posthumno ga slavi i svet; jedinica magnetske indukcije dobila je ime "tesla".

Spiralna prošlost

Bio je katolik po rođenju i zato su mu osporavali srpstvo. Sam se, pak, u pismu Srpskoj književnoj zadruzi izjasnio kao srpski pisac. Od katoličanstva je kod Ive Andrića ostalo nešto jezuitsko u strogosti prema sebi, prema književnom tekstu, prema načinu života.Jedini dobitnik Nobelove nagrade među srpskim piscima rođen je u Travniku, studirao je u Zagrebu, Beču i Krakovu i radio je u diplomatskoj službi Kraljevine Jugoslavije. Poslanik u Berlinu, Ivo Andrić se posle nemačkog napada na Jugoslaviju vraća u Beograd, i tu, pod okupacijom, u skromnom stanu u Prizrenskoj ulici, piše kapitalna dela Na Drini ćuprija, Travnička hronika i Gospođica.Andrić uvek govori o prošlosti. Kretanje u njegovim romanima je spiralno. Nije svaka prošlost, tumači Petar Džadžić Andrićevu književnu misao, predodređena da se ponovi u budućnosti, predodređena je samo upamćena prošlost, koju memorija naroda pretvara u legendu, u mit, dakle ona koja poseduje arhetipsko jezgro. Kritičari cene da u Andrićevoj prozi ima elemenata koji ga čine svojevrsnim pretečom današnjeg magičnog realizma. Od klasičnog realizma odvaja ga odsustvo čvrste fabule.Andrić je u eseju "Razgovor sa Gojom" ostavio poruku da je uzaludno i pogrešno tražiti smisao u beznačajnim, a prividno tako važnim dogadajima koji se dešavaju oko nas, nego ga treba tražiti u naslagama koja stoleća stvaraju oko nekoliko glavnih legendi čovecanstva.

Biljke i ljudi

Tačno 2 422 biljke opisao je Josif Pančić u Flori Kneževine Srbije (1874) i ušao u istoriju. U Srbiju je došao (savetovao ga je Vuk Karadžić) 1846. godine i ostao do smrti. Bio je lekar i veterinar u okrugu jagodinskom i okrugu kragujevačkom, lečio je obolele od trbušnog tifusa, organizovao zdravstvenu zaštitu stanovništva, opisivao zarazne bolesti i alkoholizam; bavio se zdravstvenom preventivom stoke.Posle je, 1853, prešao na Licej i predavao jestastvenicu (prirodne nauke) i agronomiju.Evo šta je sve Josif Pančić začeo u Srba: botaniku, zoologiju, mineralogiju, geologiju, ekologiju. Istraživao je živi pesak i bilje koje na njemu raste, a vrhunac je otkriće nove četinarske vrste, relikta iz tercijara, dotad nepoznate u evropskim šumama; elegantno i slavno drvo nazvano je njegovim imenom Pančićeva omorika (Picea omorica Panc, 1876).Prvi čas zoologije u Srbiji održao je Josif Pančić na Liceju u Beogradu 24. oktobra 1853. godine! Bio je i prvi predsednik Srpskog učenog društva (1879). Iškolovao je 34 generacije Srbiji preko potrebnih visokoškolaca, prosvetitelja i naučnih radnika.I kao profesor izlazio je na teren. Kada je 1877. u okolini Sokobanje pao meteorit, Pančić je otišao, prikupio komade, opisao ih, a zatim ih razmenio sa stranim zbirkama, da bi načinio srpsku zbirku od 95 meteorita, koja je nestala u Prvom svetskom ratu.Rođen je u okolini Bribira u Hercegovini.Mnogo je radio. Bio je skroman.

Problemi neba

Svojevrsna gužva na nebu izaziva promene klime na Zemlji, primetio je Srbin Milutin Milanković. Planete jedna drugoj smetaju, menja se nagib ekliptike, a menja se i Zemljina osa, pa se menja i jačina osunčavanja Zemlje. Zato su se smenjivala hladna i topla razdoblja u ledenom dobu. Milanković je izračunao i grafički prikazao jačinu osunčavanja pojedinih područja na Zemlji u poslednjih milion godina, i to je u svetskoj nauci nazvano "Milankovićevim ciklusima".Koliku je čast u naučnom svetu doživeo Milutin Milanković, što za života, što posthumno, kazuje podatak da su njegovim imenom nazvani jedno nebesko telo, jedan krater na Mesecu i jedan na Marsu! Milanković je najviše citirani srpski naučnih svih vremena, a njegovo najčitiranije delo zove se Kanon der Erdbestrahlung und seine Andnjendung auf das Eiszeitenproblem (1941).Što više vremena prolazi, Milankovićeva astronomska teorija klimatskih promena sve je zrelija; nove činjenice je dopunjuju i učvršćuju, značaj joj stalno raste. U Americi (Kolumbija univerzitet), čak su održali međunarodni simpozijum "Milankovitch and Climate".

Bilo je to doba srpskog uspona. Godine 1909. nacionalno odgovorni javni radnici Jovan Cvijić, Bogdan Gavrilović i Mika Alas pozivaju gradevinskog inženjera iz Austro-Ugarske Milutina Milankovića, rođenog u Dalju, da na Beogradskom univerzitetu predaje primenjenu matematiku; Milanković se usmerio na nebesku mehaniku. Bio je potpredsednik Srpske akademije nauka, a na kongresu pravoslavnih crkava u Carigradu 1923. godine predložio je reformu julijanskog kalendara; predlog je prihvaćen, ali nikad nije primenjen.