azerbeycan’da organik tarımın geliştirilmesi...

[Metni yazın]

Prof. Dr. Uygun Aksoy Dr. Gülay Beşirli

Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü

Bornova-İzmir

Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Yalova

Mart 2012

TÜRK İŞBİRLİĞİ

VE

KOORDİNASYON

AJANSI

AZERBEYCAN’DA ORGANİK

TARIMIN GELİŞME

POTANSİYELİ GÜÇLÜ, ZAYIF YÖNLER, FIRSATLAR VE

TEHDİTLER

Azerbeycan’da Organik Tarımın Geliştirilmesi Sürecinde Türkiye Tecrübesinin Öğrenilmesi ve

Kurumlararası İşbirliğinin Geliştirilmesi Projesi

Aksoy ve Beşirli, 2012

KISALTMALAR

AB: Avrupa Birliği

ABD: Amerika Birleşik Devletleri

AR-GE: Araştırma Geliştirme

AZPROMO: Azerbeycan İhracat ve Yatırım Teşvik Vakfı

AZN: Manat (Azeri para birimi)

BDT: Bağımsız Devletler Topluluğu

GZFT: Güçlü, Zayıf Yönler, Fırsatlar, Tehditler

ECO: Ekonomik İşbirliği Teşkilatı

FAO: Gıda Tarım Örgütü

GABA: Ganja Agribusiness Association

GUÖAM: Gürcistan-Ukrayna-Özbekistan-Azerbaycan-Moldova

HACCP: Hazard Analysis and Critical Control Points (Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol

Noktaları

Ha: Hektar

HCH: Hexachlorocyclohexane

IFOAM: International Federation of Organic Agriculture Movements

ISOFAR: International Society for Organic Farming Research

SMP: Standartlar, Metroloji ve Patent Devlet Komitesi

SWOT: Strengths, Weaknesses, Opportunities and Threats




İçindekiler AZERBEYCAN’DA TARIM ve TARIMSAL ÜRÜN TİCARETİ ........................................................ 4

Genel Durum ....................................................................................................................................... 4

Tarımsal Üretim Bölgeleri .............................................................................................................. 5

Tarımsal sanayi ve ticaret ............................................................................................................. 13

Azerbeycan’da gıda maddeleri üretimi ve tüketimi ...................................................................... 15

AZERBEYCAN’DA ORGANİK TARIM ............................................................................................ 16

Organik Tarımla İlgili Kuruluşlar ..................................................................................................... 16

Resmi Kuruluşlar .......................................................................................................................... 16

Sivil Toplum Örgütleri ve Diğer Faaliyetler................................................................................. 18

Organik Tarım Eğitimi ile İlgili Kuruluşlar .................................................................................. 21

Hukuki Altyapı .................................................................................................................................. 21

Laboratuvar ve Diğer Fiziki Altyapı ............................................................................................. 22

Üretim ve Pazar ................................................................................................................................. 23

İç Pazar ......................................................................................................................................... 23

Dış Pazar ....................................................................................................................................... 24

SWOT (GÜÇLÜ, ZAYIF YÖNLER, FIRSATLAR VE TEHDİTLER) ANALİZİ ............................. 26

SONUÇLAR ......................................................................................................................................... 32

ÖNERİLER ........................................................................................................................................... 34

Acil Kısa Dönem Faaliyetleri (2012-2015) ....................................................................................... 34

Orta Dönem (2015-2022) .................................................................................................................. 36

YARARLANILAN KAYNAKLAR ..................................................................................................... 37

Ekler ...................................................................................................................................................... 38




AZERBEYCAN’DA TARIM ve TARIMSAL ÜRÜN TİCARETİ

Genel Durum

Azerbaycan resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti (Azərbaycan Respublikası), Güney

Kafkasya'da kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Gürcistan, batıda Ermenistan, güneyde İran ve

batıda Azerbaycan'a bağlı olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile komşudur. Doğu sınırını

Hazar Denizi çizmektedir. 380 ve 42

0 kuzey enlemleri ile 44

0 ve 52

0 doğu boylamları arasında

yer almaktadır. Hem Avrupa hem Asya'da toprağı bulunan Azerbaycan, Asya'nın gelişmiş

ülkelerindendir. Toplam nüfus 2011 yılı başı itibari ile 9 011 000 dır. Azerbeycan’ın gerek

tarımsal üretimini gerekse ticaretini etkileyen 158 ülkeyle diplomatik ilişkisi ve 38

uluslararası kuruluşa üyeliği vardır.

Azerbeycan’ın 86 600 km2 olan yüzölçümünün % 11.5 i orman, % 1.6 sı su, % 50 si tarım

alanlarından oluşmaktadır. Tarım alanlarının % 27 si otlak ve meralar % 36.9 u ise diğer

türlere ayrılmıştır. İklim, farklı bölgelerde kurak ve nemli subtropik koşullardan dağlık

tundraya kadar değişmekte ülkede 9 farklı iklim bölgesi gözlenmektedir. Benzer şekilde yıllık

ortalama yağış düz alanlarda 200-300 mm iken yüksek bölgelerde 300-900 mm arasına kadar

çıkmaktadır. Kafkas dağlarının güney yamaçları ise yılda 1000-1300 mm yağış

alabilmektedir. Ortalama sıcaklıklar düzlüklerde Ocak ayında ortalama 0-30C, Temmuz

ayında 25-270C olurken yüksek bölgelerde Ocak ayında sıcaklık ortalaması -3 ile -6

0C

arasında değişmektedir. Haziran-Eylül ayları arasındaki dönem genelde kurak geçmektedir.

Ortalama sıcaklık ve yağış değişimi Şekil 1 de görülmektedir.

Şekil 1. Azerbeycan’da yıllık ortalama yağış ve hava sıcaklığının aylara göre değişimi

http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCney_Kafkasya

http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCney_Kafkasya

http://tr.wikipedia.org/wiki/Rusya

http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCrcistan

http://tr.wikipedia.org/wiki/Ermenistan

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran

http://tr.wikipedia.org/wiki/Nah%C3%A7%C4%B1van_%C3%96zerk_Cumhuriyeti

http://tr.wikipedia.org/wiki/Hazar_Denizi

http://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa

http://tr.wikipedia.org/wiki/Asya_(k%C4%B1ta)

http://tr.wikipedia.org/wiki/Asya




Tarımsal Üretim Bölgeleri

Azerbeycan, dünyanın en eski tarım merkezlerindedir. 2000 yılından başlayarak yılda % 10

luk ortalama artış hızı ile dikkati çekmektedir. Tarım ve ilgili sektörler iş talebi yaratan ana

sektörlerdir. Halen % 99 u özel sektöre devredilmiştir. Tarıma yapılan yatırım ve tarımsal

üretimdeki artış Çizelge 1 de görülmektedir.

Çizelge 1. Azerbeycan’da tarımsal üretim, sermaye yatırımları ve doğrudan yabancı yatırım

tutarlarının 2005-2009 arasındaki değişimi (Anonim a, 2011; Anonim b, 2011).

Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009

Üretim (Milyon AZN) 1732.1 1969.7 2765.0 3308.4 3565.9

Yatırım (Milyon AZN) 100 100 240 380 280

DoğrudanYabancı

Yatırım (Milyon Dolar

4475 4469 3844 2899 3347

Azerbaycan'ın tarıma elverişli topraklarının büyük bölümü Kura ve Aras nehirleri

çevresindedir ve ülkede, tarım büyük ölçüde sulamaya dayanmaktadır. Yetiştirilen başlıca

ürünler tahıl, meyve, sebze, pamuk, çay, tütün ve üzümdür. Ayrıca, dut ağaçlarından yılda

5.000 ton ipek kozası elde edilmektedir. Azerbaycan tarımında ve ekonomisinde

hayvancılığın da önemli yeri bulunmaktadır. En son verilere göre Azerbaycan'da 1,5 milyon

sığır, 5 milyon koyun, 30 milyon kümes hayvanı bulunmaktadır. Arıcılık gelişmiştir.

AZPROMO farklı ekonomik bölgelerin potansiyellerini sayarken Aran ve Dağlık Şirvan

bölgelerini organik arıcılık için önermektedir (Anonim b, 2011). Azerbeycan’da 2010 yılı

verilerine göre gayrı safi yurt içi hasılası içinde en büyük katkıyı sağlayan sanayinin payı %

52.6 iken tarımın payı % 5.3 olarak hesaplanmaktadır. Ekonomik açıdan ülke farklı ekonomik

bölgelere ayrılmaktadır: Absheron, Aran, Dağlık Şirvan, Gence-Kazak, Guba-Kaçmaz,

Lenkeren, Nahçevan ve Şeki-Zagatala (Şekil 2).

Şekil 2. Azerbeycan ekonomik bölgeleri ile idari haritası

Bölgelerin ekolojik özelliklerine göre tarımın önemi, üretim ve ticaret potansiyeli farklılık

göstermektedir. Bölgelerdeki tarım yapılan alanların büyüklüğüne göre öne çıkan iller (idari

bölgeler) Şekil 3’de gösterilmiştir.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kura_Nehri

http://tr.wikipedia.org/wiki/Aras_Nehri




Alan (bin ha) NahçıvanAgcebediBeyleganBerdeBilesuvarFuzuliXacmazKürdemirNeftçalaSaatliSabirabatSalyan

Şekil 3. Yaklaşık 1 583 874 ha olan tarımsal üretim alanı içinde önemli yer tutan alt

bölgelerdeki tarım alanları (bin ha olarak) (2010 yılı verileri1).

Ekonomik bölgelerin genel özellikleri, hayvansal ve bitkisel üretim, organik tarım ve ilgili

olabilecek tarıma dayalı sanayi, el sanatları, turizm, taşıma gibi sektörlere ilişkin bilgiler

aşağıda kısaca özetlenmiştir (Anonim b, 2011):

Abşeron: Başkent Bakü’nün de yer aldığı Abşeron bölgesi, kurak subtropik iklim ve sıcak

ılıman koşulların ve yarı çöl ve steplerin yer aldığı rüzgarları ile bilinen bir bölgedir.

Demiryolu ve karayolu ile sulama altyapısı oldukça gelişmiştir. Samur ve Kura nehirlerinden

su alan su kanalları yer almaktadır. Gıda sanayi ve AR-GE kurumlarının yoğun olduğu

bölgedir. Besicilik, kanatlı yetiştiriciliği, sebze, çiçek, şarap ve subtropik meyve üretimi ile

karakterize edilir. İklim koşulları, zeytin, safran, antepfıstığı yetiştiriciliğine uygundur.

Aran: Azerbeycan’ın orta kısmında yer alır. İklim genelde kurak subtropik özelliktedir.

Pamuklu dokuma (Mingachevir), yün ön-işleme (Yevlakh), deri üretimi (Shirvan) ve halı

dokuma (Hajigabul) bölgede önemlidir. Tarımsal üretim çoğunlukla sulu arazilerde

yapılmaktadır. Bal, tütün, meyve, yeşil çay, ipek ve ipek böcekçiliği, meyve suları, deri, tahta

işçiliği bölgede önemlidir. İran, Gürcistan, Türkiye geçiş yolu üzerindedir.

Dağlık Şirvan: Düz (kurak ve sıcak) ve dağlık (soğuk iklim) alanlardan oluşan bölge ülkenin

orta kısmında yer alır. Bağcılık ve hayvancılık en önemli sektörlerdir. Geleneksel halı

dokuma, doğal güzellikler ve zengin yerel yemek kültürü dağ turizmi (bazı alanlarda termal

turizm de) açısından önemli potansiyellerdir. Ayrıca üzüm, tahıl, meyve-sebze, et, süt ve süt

ürünleri, deri, bal üretimi ve işlenmesi açılarından büyük önem taşır.

1 Kaynak gösterilmeyen tüm veriler Azerbeycan Devlet İstatistik Kurumu web sitesinden alınmıştır.




Gence-Kazak: Ülkenin ekonomik açıdan en güçlü ikinci bölgesidir. Tarımsal üretimin % 18-

19 unu, patatesin % 60, üzümün % 29, hayvan yetiştiriciliğinin de % 13-14’ü bu bölgeden

sağlanmaktadır. Tarıma dayalı tarım makineleri üretimi ve tarım ürünlerinin işlenmesi önemli

alanlardır. Ancak bölgede metalürji sektörü hakim sanayi koludur.

Guba-Kaçmaz: Ülkenin kuzey doğusunda yer alan bölge ekonomisinde tarım ve tarıma

dayalı sanayi önemli yer tutmaktadır. Nehirler ve geniş su kaynakları ile su açısından

zengindir. Konserve meyve-sebze (Kaçmaz), balık işleme (Khudat), tahıl ve süt ürünleri

(Kaçmaz ve Deveci) ana ürün gruplarıdır. Turizm ana ekonomik sektör olarak önerilmektedir.

Lenkeren: Güney-doğu’da yer almaktadır. Bölgenin % 26 sı ormanla kaplı olup flora oldukça

zengindir. Ana sektörlerden biri tarım ürünlerine dayalı sanayidir. Çay, meyve-sebze,

turunçgiller ana ürünlerdir. Ekoturizm potansiyeli yüksektir.

Şeki-Zagatala: İklim özellikleri yönünden çeşitlilik gösterir. Verimli topraklar, zengin su

kaynakları ve mevcut işgücü tarımsal açıdan önemli avantajlardır. Tütün, ipekböcekçiliği,

meyve, tahıl, bağ, koyun yetiştiriciliği ve süt ürünleri ana faaliyet alanlarıdır. Doğal ve tarihi

açıdan turizm potansiyeli yüksektir. Turizm ana ekonomik sektör olarak önerilmektedir.

Nahçevan Otonom Bölgesi: Geleneksel ticaret yolları üzerindedir. Bölgenin % 32 si

denizden 600-1000 m, % 48 i ise 2000 m nin üzerindedir. İklimi kıtasal ve kuraktır. Tarım

oldukça önemli olup Balbas koyunu bölgeye özgüdür. Arıcılık ta yaygındır. İran ve Türkiye

ile kara yolu bağlantısı bulunmaktadır. Turizm önem taşır.

Bitkisel Üretim

Azerbeycan’da tarım yapılan alanların önemli bir kısmı (% 61.10) tahıl üretimine

ayrılmaktadır (Şekil 4). Alanların % 24.3 ü yem bitkileri, % 8.0’i meyve, % 7.1’ü sebze ve

bostan, % 4.1 patates, % 3.3 endüstri bitkileri, % 1 üzüm ve % 0.4 ü ise çay üretimine

ayrılmaktadır.

Toplam tarım alanı 2000’li yıllardan başlayarak artış eğilimindedir. Bu alanlardaki artış, en

önemli paya sahip olan tahıl-baklagil ekiliş alanındaki artışa bağlı değişimi sergilemektedir.

Tahıl-baklagil alanındaki 1991-2010 yılları arasındaki artış % 48.6, 1996-2010 yılları

arasındaki üretim miktarındaki artış ise % 196 olarak hesaplanmıştır. Şeki (% 7.1), Nahçevan

(% 5.2), Neftçala (%5.0), Celilabad (%4.4) ve Kaçmaz (%3.5) toplam tahıl üretiminin % 25.2

sini sağlamaktadır. 2009 yılında tahıl üretiminde 3 milyon ton üretim ile rekor kırılmıştır.

Pamuk ve diğer endüstri bitkileri üretimi yapılan alanlarda ise düşüşler yaşanmıştır (Şekil 4).

Pamuk alanlarında 1991-2000 yılları arasında % 58 daralma yaşanırken 1991-2010 arasındaki

azalış 8 kat olmuştur. Endüstri bitkileri ekim alanlarının 4 kat azaldığı görülmektedir. Diğer

önemli tarla bitkileri ise tütün, şeker pancarı ve ayçiçeği olarak ortaya çıkmaktadır. Patates

üretimi yapılan toplam alanın 1991 yılı baz alındığında 20 yıllık süreçte alanın 3 kat arttığı

görülmektedir (Şekil 5) buna karşılık üretim miktarı 4.4 kat artmıştır. 1996 yılında 214 556

ton olan patates üretimi 2010 yılında 953 710 tona ulaşmıştır. Patates üretiminde Tovuz (%

23.2), Gedebey (% 21.9), Şemkir (% 11.2) ve Celilabad (% 8.3) toplamda % 64.6 lık paya

sahiptir.




2010 yılı verilerine göre tarım alanları içinde tarla bitkileri üretimine ayrılan sahaya göre

sebze-bostan ve meyve üretim alanları çok daha sınırlıdır. 1991 yılında 171 000 ha olan bağ

alanlarının 2005 yılında 9 600 ha a indiği ancak daha sonraki yıllarda tekrar artış eğilimine

geçtiği izlenmektedir. 2010 yılındaki bağ alanları 1991 yılındaki alandan 11 kat daha azdır.

Bir diğer önemli konu da 1991 de bağların % 86.9 u verim çağında iken 2010 yılına

gelindiğinde dikili bağ alanlarının ancak % 72.7 si verim yaşında olmasıdır. Yürütülen

projelerle bağ alanlarının genişletilmesi ve üzümcülüğün canlandırılması teşvik edilmektedir.

0

500

1000

1500

2000

Toplam tarım alanı

Tahıllar ve baklagiller

Endüstri Bitkileri

Pamuk

1991

1995

2000

2005

2008

2009

2010

Şekil 4. Azerbeycan’da toplam tarım alanı, tahıl-baklagil, endüstri bitkileri ve pamuk için

ayrılan alanların 1991 ile 2010 yılları arasındaki değişimi.

Bahçe bitkileri içinde meyve üretim alanları halen diğer türlere göre daha geniş alanları

kapsamaktadır (Şekil 5). Meyve üretim alanlarında 1991-2000 yılları arasında % 39 luk azalış

ortaya çıkmış iken 2000 yılından sonraki dikimlerle 2010 yılında 127 700 hektara ulaşmıştır.

2009 yılı toplam üretimi 718.2 bin ton olarak bildirilmektedir. Çay üretim alanlarında ise %

96.2 lik azalma görülmektedir. Ekonomik öneme sahip önemli meyve türleri nar, elma, armut,

ayva, üzüm, şeftali, kiraz, vişne, Trabzon hurması, erik, çilek, ceviz, fındık, badem, kestane,

kızılcık, muşmula, incir, feijoa ve turunçgiller (portakal ve limon) dir. Kızılcık, kestane gibi

türlerin bir kısmı doğadan toplanırken bir kısmı düzenli yetiştiricilikten elde edilmektedir.

Bitkisel üretimde en önemli artışlar 2000 den sonra bostan (kavun, karpuz) ve sebze ekim

alanlarında ortaya çıkmıştır (Şekil 5 ve 6). Son 20 yıllık süreçte bostan-sebze ekiliş

alanlarında 2.3 kat artış görülmüştür. 1991 de 39 000 hektar alan sebzeye ayrılmış ve 450-500

bin ton üretim söz konusu iken 2008 de bu alan 83 200 hektara, üretim ise 1178.6 bin tona

yükselmiştir. Kaçmaz (%11), Lenkeren (%10.4) ve Şemkir (% 9.9) toplam sebze üretiminin

% 31.3 ünü sağlamaktadır. İç tüketimden arta kalan sebzeler büyük bir pazar olan Rusya’ya

ihraç edilmektedir. En önemli sebze türleri patates, havuç, pancar, lahana, domates, hıyar,

patlıcan, biber, kavun, karpuz, karnabahar gibi türlerdir. Yeşilliklerden kişniş, tarhun yerel

yemeklerde yoğun tüketilmektedir. Diğerlerinin yetiştiriciliğinin çok gelişmiş olduğu

söylenemez.




0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Patates Üzüm Bostan Sebze Meyve Çay

1991

1995

2000

2005

2008

2009

2010

Şekil 5. Azerbeycan’da 1991-2010 yılları arasında patates, üzüm, bostan, sebze, meyve ve

çay üretim alanlarındaki (bin hektar) değişim.

0 500 1000 1500

2010200920082007200520001996

Terevez (bin ton)

Şekil 6. Azerbeycan’da 1996-2010 yılları arasında sebze (terevez) üretim miktarlarındaki

gelişme




Hayvansal Üretim

Azerbeycan’da et ve süt ile ürünleri, bal, ipek, yün ve benzeri çok farklı ürünlere yönelik

hayvansal üretim yapılmaktadır. Hayvansal üretime paralel olarak yem bitkileri üretim

alanlarında da artışlar izlenmiştir (Şekil 7). Hayvansal ürünlerde et ve sütte düzenli artışlar

görülmektedir (Şekil 8). Et üretiminde Nahçevan (%3.9), Siyezen (%3.2), Şabran (%3.0) ve

İmişli (%2.9) toplam et üretiminde önde gelmektedir. Koyun-keçi sayısındaki artışlara

rağmen süt üretiminin tamamına yakını (~ % 98) büyük baş hayvanlardan sağlanmaktadır. Süt

üretiminde Nahçevan (%5.0), Sebirabad (%4.9), Celilabad (%3.3), Ağcabedi (%3.1) ve Şeki

(%3.2) ülkesel üretimin % 20 ye yakın kısmını sağlamaktadır. Küçük baş hayvanlardan et ve

yün üretiminde yararlanılmaktadır. 1995 te 9.0 ton olan yün üretimi sürekli artış göstererek

2010 yılında 15.6 tona ulaşmıştır.

0 200 400 600

2010

2009

2008

2005

2000

1995

Yem Bitkileri (bin hektar)

Şekil 7. Azerbeycan’da 1991-2010 yılları arasında yem bitkileri üretim alanındaki (bin

hektar) değişim




0

2000

4000

6000

8000

10000

Sığır İnek (süt) Koyu-keçi Domuz

1992

1996

2001

2006

2009

2010

2011

Şekil 8. Azerbeycan’da 1992-2011 yılları arasında hayvan varlığının (bin baş) değişimi.

0

500

1000

1500

2000

Et Süt Yumurta

1991

1995

2000

2005

2008

2009

2010

Şekil 9. Azerbeycan’da hayvansal ürün üretiminin yıllara göre değişimi (et: kesilmiş şekilde

bin ton; süt: bin ton; yumurta milyon adet)




0 5 10 15 20 25 30

2011

2010

2009

2006

2001

1996

1992

Kanatlı

Kanatlı

Şekil 10. Azerbeycan’da mevcut kanatlı (milyon baş) hayvanların 199değişimi

Azerbeycan’da kanatlı üretimi 1992 de 27.7 milyon baş iken 1996 yılında 13.3 e düşmüştür.

Daha sonrasında ise 2001-2006 yılları arasındaki artışla 22.0-22.4 milyon baş arasında

değişim göstermiştir. 2010 yılı verilerine göre yumurta üretiminin % 47.6 sı Abşeron (% 5.4),

Xızı (%13.9), Hacıqabul (%9.6), Nahçevan (%5.4) ve Masallı (% 4.4.) da üretilmektedir.

Arıcılık

Çizelge 2. Azerbeycan’da 1991 ile 2010 yılları arasında arıcılığın gelişimi

Yıllar Arı ailesi (bin) Bal üretimi (ton)

1991 67.6 593

1995 57.1 346

2000 57.0 550

2005 105.0 590

2008 142.5 1411

2009 164.0 1328

2010 193.2 1874

Azerbeycan’da arıcılık ve bal üretimine ilişkin 1991 ile 2010 yılları arasındaki değişim

Çizelge 2 de yer almaktadır. Arı ailesi başına bal üretimi 1991 de 8.77 ton/arı ailesi iken 2010

yılında 9.70 tona yükselmiştir.

Balıkçılık

Azerbeycan’da, gerek Hazar Denizi (balık türleri: nərə, uzunburun, kaya balığı, ak kızılbalık,

kızıl balık, deniz sıfı, ziyad, gülme, çeki, heşem) gerekse içteki tatlı sularda balıkçılık




faaliyetleri yürütülebilmektedir. Şekil 11’den görüleceği gibi özellikle 2009 ve 2010

yıllarında balık üretiminde önemli artış yaşanmaktadır.

0 20000 40000 60000

2010

2009

2008

2005

2000

1995

1991

Balıkçılık (ton)

Balıkçılık (ton)

Şekil 11. Azerbeycan’da 1991-2010 yılları arasında balıkçılık faaliyetlerinden elde edilen

ürün miktarı (ton)

Tarımsal sanayi ve ticaret

Azerbeycan’da tarıma dayalı dış satım ve sanayi kısmen de olsa gelişmiş olup, son yıllarda

çeşitlenme ve artış eğilimi hızlanmıştır. Azerbeycan’da, pamuk ve ipek üretimi ve dokuma

sanayi 19. Yüzyıl sonlarında başlamıştır. 1990 lardaki kriz sonrasında 2002-2003 yıllarında

pamuk ekiliş alanı % 10, üretim ise % 23 artmıştır. Azerbeycan’ın pamuk üretim kapasitesinin

280 000 ha alandan 800 000 ton olduğu geçmiş deneyime dayanılarak bildirilmektedir. 2009

yılı verilerine göre tekstil sanayinin hacmi 62.1 milyon AZN, istihdam edilen tüm personel

sayısı ise 5.1 milyon kişidir. 2010 yılında ise 2801 ton pamuk lifi+iplik üretilerek 15 734

ABD doları değerinde pamuk dış ülkelere satılmıştır. Tekstil pazarında Rusya, Orta Asya

ülkeleri ve İran ana Pazar konumundadır. Bu ülkelere yapılan ihracatta gümrük vergisi

ödenmemektedir. Ayrıca AB ülkelerine yapılacak ihracatta kota uygulanmamakta sadece

ithalat vergisi ödenmektedir.

Azerbaycan aynı zamanda bazı bölgesel örgütlerin de üyesi bulunmakta ve ekonomik

entegrasyon denemelerine girişmektedir. Bunların en önemlileri Karadeniz Ekonomik İşbirliği

Teşkilatı, Bağımsız Devletler Topluluðu, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (ECO) ve GUÖAM

(Gürcistan-Ukrayna-Özbekistan-Azerbaycan-Moldova) çerçevesinde yürütülmektedir.

Azerbeycan’da dokuma endüstrisinde önemli diğer hammaddeler yün ve ipektir. 2010 yılında

koyun varlığı 8 milyona ulaşmış yün miktarı ise 14.9 bin tona ulaşmıştır. İpek böcekçiliği




potansiyelinin dut yetiştirilen alanın 25 000 hektara çıkması ile 9 000 ipek böceği kozasına

ulaşacağı hesaplanmaktadır. Deri üretimi ve sanayisinin gelişme potansiyeli de oldukça

yüksektir. Son yıllarda büyükbaş hayvan yetiştiriciliği önemli artışlar göstermiştir.

Gıda-içecek (tütün dahil) sanayinin toplam ihracattaki payı giderek artmaktadır. İhracatı

içerisinde hayvansal ve bitkisel yağlar ile şeker ve şeker ürünlerinin payı yüksektir. 2007 yılı

verilerine göre gıda ve içecek sektörü (tütün dahil) ihracatı içinde şeker ve şeker ürünlerinin

payı %48, hayvansal ve bitkisel yağların payı ise %27’dir. 2007 yılında sektör ihracatının

%91.8 gibi önemli bir kısmı Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerine %8.2’si de BDT

dışı ülkelere yapılmıştır. İhracatta benzer pazar durumu halen devam etmektedir. Çay ise 8

126 ton üretilmiş 39 287 ABD doları karşılığında ihraç edilmiştir.

Azerbeycan’da gıda işleme sanayi 3 ana sektörden oluşmaktadır: Et ve et ürünleri, süt ve süt

ürünleri ile meyve-sebze işleme ve konserve sanayi. Süt işleme sanayinde çok sayıda küçük

işletme üretimde, az sayıda orta ve büyük işletme ise paketleme ve dağıtım aşamalarında rol

oynamaktadır. Çoğu özel sektöre ait 12 büyük ölçekli et işleme tesisi bulunmaktadır.

Konserve sanayinde ise 43 işletme faaldir. Azerbeycan’da gıda-içki sektöründe 2000 yılında

698.9 milyon manat olan üretim değeri, 2005 yılında 1,197.6 milyon AZN seviyesine

yükselmiş; 2007 yılında ise 1 457.1 milyon AZN (1 868.1 milyon US dolar) değerine

ulaşmıştır. Üretimin mülkiyete göre dağılımı 2006 yılı verilerine göre incelendiğinde; gıda ve

içecek üretiminin %99.5’inin özel sektör tarafından yapıldığı, tütün ürünleri üretiminde ise

tamamının özel sektörce gerçekleştirildiği görülmektedir. Sektörde 2007 yılında gerçekleşen

üretim değerinin %30.7’si orta ve büyük işletmeler, %69.3 ü ise küçük isletmeler tarafından

sağlanmıştır. Gıda ve içecek ürünleri imalatı büyük ölçüde Bakü şehri ve Aran ekonomik

bölgesinde yoğunlaşmıştır. 2006 yılı itibariyle sektörde sağlanan 396.8 milyon manatlık

üretimin (hane halkı üretimi hariç) %47.6’lık bölümü Bakü şehrinde, %20.9’u Aran, %8.7’si

Gence, %7.7’si Nahçivan, %6.9’u Abşeron ve %6.1’i de Guba-Kaçmaz ekonomik

bölgelerinde elde edilmiştir. Emek yoğun üretim olarak devam etmektedir ve gıda-içecek

sektöründe çalışanlara ödenen aylık ortalama ücret, imalat sanayi ve sanayi sektörü genelinin

altındadır.

Dış pazara dönük olarak nar, feijoa ve üzüm suyu, zeytin ve fındığın rekabet gücü olduğu

belirtilmektedir. Şarap ve konyak geleneksel ihraç ürünlerindendir. Ana ihracat pazarları

Rusya, Ukrayna ve bölgedeki diğer ülkeler olarak görülmekte olup 2008 yılı verilerine göre

dış satım değeri 319.4 milyon US dolarıdır.

Çizelge 3. 2009 yılında farklı gıda ürün grupları ithalat ve ihracatları (Anonim b, 2011).

Ürün grubu İthalat

(ABD doları)

% İhracat

(ABD doları)

%

Sebze ve çoğaltma

materyalleri

313 819 200 5.1 226 126 200 1.5

Gıda maddeleri, alkollü ve

alkolsüz içecekler, sirke,

tütün

519 606 200 8.5 170 431 200 1.2




Azerbeycan’da gıda maddeleri üretimi ve tüketimi

Azerbeycan’da bitkisel ve hayvansal kökenli gıda maddeleri % 85 ten fazlası ülke içinde

üretilmekte ve tüketilmektedir. Çizelge 4 de yer alan ana gıda maddeleri incelendiğinde

hayvansal üretim

Çizelge 4. Gıda sektöründeki ana ürünlerin üretimi (Anonim b, 2011)

Ürünler 2007 2008 2009

Et (bin ton) 144.0 155.2 159.5

Sosis vb. (ton) 2 548.8 2 098.6 1 900.7

Süt (milyon dkl) 49.9 59.9 61.7

Peynir vb. (bin ton) 34.2 41.8 37.0

Tereyağ (bin ton) 14.4 14.1 14.2

Şeker (toz ve küp) (bin ton) 305.6 271.9 314.9

Makarna vb. (ton) 4 517.6 7 674.2 5 694.4

Bitkisel yağlar (bin ton) 68.4 77.9 70.3

Margarin (bin ton) 16.0 15.2 15.5

Ekmek ve unlu mamüller (bin ton) 735.0 743.7 728.8

Şampanya (bin dkl) 52.6 35.8 22.1

Şarap (bin dkl) 584.2 816.9 443.6

Malt birası (bin dkl) 3 217.5 3 229.3 3 534.7

Doğal çay yaprağı) (ton) 7 898.3 7 134.2 7 727.0

Azerbeycan’da kişi başı yıllık gelir 2009 yılı verilerine göre 5 797 ABD dolarıdır. Kişi başı

gıda tüketimi açısından hayvansal ve bitkisel ürün grupları dengeli bir dağılım göstermektedir

(Çizelge 5). Hem açık pazarlarda hem de süpermarketlerde Türkiye başta olmak üzere İtalya,

ABD, Arjantin, Özbekistan, Dubai gibi çok farklı ülkelerden ithal edilmiş yaş ve kuru

meyveler, dondurulmuş balık ve et, işlenmiş et ve süt ürünleri, konserveler, zeytinyağı,

makarna ve benzeri ürünlere rastlanmaktadır.

Çizelge 5. Gıda Tüketimi (Kişi başına kg/Yıl) (Anonim b, 2011)

Ürün/Ürün grubu 2009 Yılı

Et ve et ürünleri 31.2

Süt ve süt ürünleri (süt olarak) 291.3

Yumurta (tane) 128

Şeker 31.4

Balık ve balık ürünleri 6.8

Bitkisel yağ 8.6

Patates 52.2

Sebze 83.5

Meyve 63.0

Tahıllar ve ürünleri (un, dane baklagiller, ekmek, un,

makarna: un olarak hesaplanmıştır)

155.7




AZERBEYCAN’DA ORGANİK TARIM

Azerbeycan’da organik tarım açısından elde edilen bilgi ve veriler, mevcut durumun ortaya konması amacıyla farklı başlıklar altında derlenerek sunulmuştur:

Organik Tarımla İlgili Kuruluşlar

Resmi Kuruluşlar

Azerbeycan’da geçerli olan yasal düzenlemelerde aşağıdaki kurumlar organik tarımla ilişkili

olarak belirtilmektedir:

Azerbeycan Tarım Bakanlığı

Tarım Bakanlığı, Azerbaycan Cumhuriyetinde tarım ürünlerinin üretimi ve imalatı, üreticilere

gereken hizmetin yapılması, veteriner, bitki muhafazası ve karantina, tarım sektöründe devlet

siyasetini işleyip hazırlayan ve gerçekleştiren, normatif hukuki ve ekonomik düzenlemeleri

yapan merkezi yürütme organıdır. Tarım Bakanlığı 1947 yılında kurulmuştur. 1986 yılında

yeniden adı değiştirilerek Devlet Tarım-Sanayi Komitesi olarak faaliyet göstermiştir. 1992

yılında Azerbaycan Cumhuriyeti Tarım ve Erzak (Gıda) Bakanlığı oluşturulmuş ve bu ad

altında faaliyeti 1993 tarihine dek devam etmiştir. 1993’de yeniden Tarım Bakanlığı adı ile

faaliyete başlamıştır. Bakanlık tarım için yararlı toprakların verimli kullanımına ilişkin devlet

siyasetini gerçekleştirir, kırsal kesimde altyapının ve sosyal alanların gelişimi alanında devlet

politikasının hazırlanması ve uygulanmasında yer alır. Ayrıca Sulama ve Su İşletmeciği

alanında devlet siyasetini şekillendirir ve uygular, tarım alanında bilimsel ve teknolojik

siyaseti gerçekleştirir, tarımda verimliliğin yükseltilmesinde, tarım ürünlerinin imalatında,

biyoloji çeşitliliğin verimli kullanımında, bitkicilikte ve hayvancılıkta öncelikli araştırma

programlarının işlenip hazırlanmasını sağlar. Ülkenin gıda güvenliği alanında ilgili devlet

organlarıyla birlikte devlet politikasının uygulanması, tarım ve köyün sosyal sorunlarıyla ilgili

ülke ve bölgesel programların hazırlanması ve uygulanmasında yer alır.

Veterinerlik hizmetine, veterinerlik açısından güvenli ve kaliteli erzak ürünlerinin ve

hammaddenin üretimini denetler, insanlar ve hayvanlar için salgın hastalıklardan korunması

için önlemler alır, veteriner preparatlarının tescilini organize eder. Damızlık, bitki

tohumculuğu ve fidancılığını organize etmek, seleksiyon başarılarının testi ve korunması ve

tohumculuk üzerinde denetimi kendi yetkileri çerçevesinde gerçekleştirmek de bakanlığın

yetkilerine aittir.

Ayrıca tarım üreticilerine ve imalatçılarına teknik servis, kimyevi ve diğer zaruri hizmetlerin

yapılmasını, onların makine, teknolojik donanım, yedek parçalar ve diğer üretim amaçlı

mallara olan gereksinimlerinin tahlili, tahminleri, ilgili yürütme organlarıyla birlikte söz

konusu gereksinimlerin karşılanması için öneriler vermek, teknik hizmet alanlarının organize

edilmesi için önlemler alır.

24 Mayıs 2010 tarihli (17:48) Azerbeycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı tarafından

yayımlanan fermanla Organik Tarım Kanununun 14-2 ve 14-4 sayılı maddelerinde öngörülen

ekolojik tarım ve gıda ürünleri üretiminin kayda alınması ve tastdiklenmesi görevi ile




standartların geliştirilmesi, tüketicilerin bilgilendirilmesi ve gerekli eğitim faaliyetlerini

Ekonomik Kalkınma Bakanlığı, Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve

Standardizasyon, Metroloji ve Patent Devlet Komitesi ile birlikte hayata geçirecekleri

belirtilmektedir.

Ekonomik Kalkınma Bakanlığı

Ekonomik anlamda ülkesel, bölgesel ve sektörel kalkınma planlarının hazırlanmasına yönelik

faaliyetler yanında petrol dışı sektörlerin gelişimini desteklemek üzere ‘Organik Tarım’,

2012-2020 yılları arasında “Üzümcülüğün Geliştirilmesi”, “Temiz Şehir” gibi çevre projeleri

de desteklemektedir.

“Temiz Şehir” projesi Bakü’de evsel atıkların ayrıştırılarak ekonomiye geri kazandırılması

amacıyla başlatılmıştır. Bakü ve Hazar bölgelerinde bazı atıkların bulaşanların ayrılması

sonrasında yakılarak enerji kaynağı olarak değerlendirileceği tesisler kurulmaktadır. Tüm

faaliyetlerinde AB kriterleri geçerli olmaktadır. Sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yapılarak

halkın bilgilendirme çalışmaları yürütülmektedir.

Avrupa Birliği (AB) ile olan ilişkilerde gerek yasal düzenlerin uyumu gerekse ihracatın

arttırılması yönünde hedefler konmuştur. Bu amaçla Bakanlığın web sitesinde ‘Avrupa

Birliğine İhraç’ bölümü açılmıştır.

Ekoloji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

Çevre ve doğal kaynaklar konusunda yetkili kurumdur. Su, toprak ve hava kalitesinin

izlenmesinde ve toksik atıkların yönetimi konusunda görevlendirilmiştir. Bakanlığın her

rayonda müdürlükleri bulunmaktadır. 2010 yılı ‘Ekoloji Yılı’ ilan edilmiş olup çok sayıdaki

alanda yeşillendirme çalışmaları yürütülmüştür.

Organik tarım alanında kontrol yetkisi bu Bakanlığa verilmiştir.

Sağlık Bakanlığı

Standardizasyon, Metroloji ve Patent Devlet Komitesi

Azerbeycan’da standartların ve patentlerin hazırlanmasında, uygulanmasında, denetiminde ve

akreditasyonunda yetkilidir. Organik tarımla ilgili bu çerçevedeki yetki de kuruma verilmiştir.

İran, Slovakya ve Bulgaristan ile ikili anlaşmaları bulunmaktadır. Azerbeycan’da

Standartlaştırma, Metroloji ve Patent Devlet Komitesi ile Arjantin Tarım, Hayvancılık ve

Balıkçılık Bakanlığı ve SENASA (Tarım ve Gıda Ürünlerinin Sağlık ve Kalitesi Devlet

Hizmeti) örgütü temsilcileri Azerbeycan ve Arjantin işbirliği hakkında görüşmeler yapmıştır.

Arjantin Tarım, Hayvancılık ve Balıkçılık Bakanlığı kurumlarından biri olan Arjantin Tarım

ve Gıda Ürünlerinin Sağlık ve Kalitesi Devlet Hizmeti (SENASA) Arjantin'de tarım

ürünlerinin kalitesini kontrol, lisans ve sertifikaların verilmesi, standart ve patent işlemlerini

gerçekleştirmektedir. Komite Başkanı Ramiz Hesenov Azerbaycan'da kalite altyapısının

çağdaş dünya standartlarına uygun kurulması için devlet tarafından yapılan işler hakkında




bilgi vermiştir (www.news.com.tr). Arjantin’in dünyada organik tarım açısından lider

ülkelerden biri olması nedeniyle bu gelişmeler Komitenin organik tarımdaki görevi açısından

olumludur.

AZPROMO (Azerbaijan Export and Investment Promotion Foundation)

Azerbeycan’da ihracatı geliştirme ve yabancı yatırımları teşvik etmek amacıyla 2003 yılında

Ekonomik Kalkınma Bakanlığı tarafından kurulmuş yarı devlet kurumudur. Kar amacı

gütmyen ancak ticaret yetkisi olan bir yapıdadır. Doğrudan devlet bütçesinden kaynak

sağlanmaktadır. Gürcüstan ve Avusturya’da Tüm faaliyetlerinde AB kriterleri geçerli

temsilcilikleri bulunmaktadır. Azerbeycan’daki ekonomik gelişmeler ve dış yatırımın teşviki

için yıllık hazırlama, business forum, Pazar araştırmaları, fuarlara ve sergilere katılım,

teşvikler, ihracat kataloğu ve ürün listelerinin hazırlanması gibi birçok faaliyeti

desteklemektedir. Azpromo desteği ile ihracat ve ithalat şirketi kurulmuştur. Tüm ürünlerin

‘Made in Azerbaijan’ markası ile ihracatı desteklenmektedir. Azpromo ayrıca kapasite

geliştirme amacıyla eğitim faaliyetlerini de desteklemektedir.

Sivil Toplum Örgütleri ve Diğer Faaliyetler

Azerbeycan’da organik tarımla ilgili olarak 2012 yılı itibari ile 2 sivil toplum kuruluşu

IFOAM üyesidir (www.ifoam.org). Bu kurumlar:

Agro Informasiya Merkezi Tarımsal Informasyon Merkezi, 1999 yılında yayım ve haberleşme, organik tarım, sosyal ve

çiftlik ağaçlandırması, koruyucu toprak işleme, toprağın karbon bağlama kapasitesinin

izlenmesi, küçük üreticilerin pazara erişimlerinin arttırılması, aylık Pazar raporlarının

hazırlanması, Servet Çiftçi Dergisi’nin yayınlanması, toprak, su ve yemlerin makro element

tayinleri, kırsal kadın ve gençlerde katılımcılık, eğitim ve izleme faaliyetlerini yürütmek üzere

kurulmuştur.

İletişim:

Apt. 5, 134 Sharifzade Caddesi

AZ 1122, Baku

Azerbeycan

Tel: +994 12 432 50 25

Fax: +994 12 432 50 25

www.aim-az.com

Sorumlu: Nazakat Bayverdiyeva, [email protected]

Ganja Agribusiness Association (GABA) GABA, Azerbeycan’da organik tarımın yaygınlaştırılmasına çalışan en önemli kuruluştur.

1996 yılında başlayan faaliyetleri 2000 yılında resmen STK olarak kayıtlanmıştır. Kurulduğu

2000 yılından beri 2000 üretici organik tarım yöntemleri konusunda eğitilmiştir. 332 üretici

ise organik sertifikası almak üzere başvuruda bulunmuştur. GABA farklı işlevler

yürütmektedir: Azerbeycan Devlet Ziraat Üniversitesinde Organik Tarım Yönetimi,

AZEKOSERT sertifikasyon kuruluşu ve toprak analiz laboratuarı.

İletişim:

http://www.news.com.tr/

http://www.ifoam.org/

mailto:[email protected]




19 Javadkhan Caddesi

AZ 2000, Gence

Azerbeycan

Tel: +994 22 56 94 00

Fax: +994 22 52 12 61

www.gaba.az

Sorumlu: Vugar Babayev, [email protected]

Diğer Yapılan kaynak taramalarında ABD’den Texas A&M Üniversitesi Bitki Patolojisi ve

Mikrobiyolojisi Bölümü yüksek lisans öğrencisi olan Donna Lundy isimli bir barış

gönüllüsünün 2010 yılı Eylül ayından itibaren 27 ay süreyle Azerbeycan’da organik tarımla

ilgili faaliyetler düzenlediği, solucan kompostu ünitesinin açıldığını (Şekil 12) ve halen de

Kompost Merkezi ile entegre edilecek olan sera yapımının devam ettiğini ve tamamlandığında

üreticilerin organik üretime geçileceği yönünde bilgilere erişilmiştir.

Şekil 12. Üreticilerin solucan kompostu konusunda bilgilendirilmeleri ve yerinde incelemeleri

Ticari Kuruluşlar

Azerbeycan’da organik üretimle ilgili üretim veya ticaret aşamalarında herhangi bir veri

toplanmamaktadır. Ancak yapılan görüşmeler ve incelemelerde organik üretim yaptığı

belirlenen ticari kuruluşlar faaliyet alanları ile birlikte aşağıda sunulmuştur:




AGRIBIOEKOTEX Ltd.( www.agribioeko.com) (Bakü)

Bakü’de Şüvelan’da 2005 yılında kurulmuştur. Efektif mikroorganizmalara ve Kaliforniya

kırmızı solucanına dayalı sertifikalı biyolojik gübre üretmektedir. Ayrıca biyolojik pestisit

satışı da yapmaktadır.

AMIN Organik Tarım İşletmesi ([email protected])

Gaba’ya bağlı olarak Gakh bölgesinde Sarıbaş köyünde organik tarım yapmaktadır. Doğadan

Ağustos-Ekim ayları arasında toplanan ve pestil, reçel vb. şekilde değerlendirilen yabani

kızılcık ve erik gibi meyveleri pazarlamaktadır.

AZELSUN (Bakü)

Moğan Bölgesinde 320 ha organik nar, Kürdemir’de ise 300 ha (200 ha da yonca) toplam

organik alana sahip olan firma BİOİNSPEKTA kontrol-sertifikasyon şirketince

denetlenmekte ve sertifikalandırılmaktadır. Organik tohumlarını Almanya ve İtalya’dan, bitki

koruma preparatlarını ise Antalya’dan temin etmektedir. Organik süt üretimi de planları

arasındadır. Ayrıca 12 000 ton sertifikalı organik hayvan gübresi bulunmaktadır (özel

görüşme).

AZGRANAT

Gence’de organik nar üretimi ve meyve suyu gibi ürünlerini üretmektedir. Organik kontrol ve

sertifikasyon hizmetini Almanya’dan almaktadır.

GILAN HOLDING

- Agro-Azerinvest LLC

Sofralık, şaraplık ve kurutmalık amaçla üzüm yetiştiriciliği yapmaktadır. Sofralık, sek, demi-

sek, tatlı beyaz ve kırmızı şarap üretilerek 3-5 lt lik kaplarda veya şişelenerek pazara

sunulmaktadır.

İletişim:

AZ 3600, Azerbaijan, Gabala region, E. Karimov str. 34

Phone: (+994160) 5 29 99Web: www.vine.az

- GABALA Konserve Fabrikası

Çoğunlukla meyve ve sebze konserveleri, püre ve konsantreleri, meyve suları, reçel ve turşu

başta olmak üzere 100 farklı ürün çeşidi bulunmaktadır. Ürünleri "JALA", "BAGhDAN", ve

"AYJAN" markaları altında satılmaktadır. 2006 yılında ISO 9001 5 10 (2006: 2000). HAJJP,

ISO 14001 ve 2007 yılında da Kosher ve UKAS 2004 belgeleri almıştır. Ürünleri Belarus,

Yunanistan, Almanya, Rusya, Ukrayna ve diğer ülkelere pazarlanmaktadır. Üretici eğitimleri

de yapmaktadır. JALA markalı farklı meyve türlerinin suları organik olarak üretilmekte ve

pazarlanmaktadır.

- GABALA Sert Kabuklu Ürünler İşleme Tesisi

2005 yılında sert kabuklu bölgesi olan Gabala’da faaliyete geçmiştir. HACCP uygulaması

olan işletmede Azerbeycan’da üretilen fındıklar işlenerek Almanya, İtalya, İspanya ve diğer

Avrupa ülkelerine ihraç edilmektedir. Organik fındık üretim ve ticareti yapmaktadır.

http://www.agribioeko.com/

http://www.vine.az/




JALIAR

Organik gül suyu, gül yağı gibi aromatik ürünler üretimi ve ticareti yapmaktadır.

Gürcistan’dan kontrol-sertifikasyon hizmeti almaktadır.

Organik Tarım Eğitimi ile İlgili Kuruluşlar

GABA: Gence

Kurulduğu 2000 yılından beri 2000 üreticiye organik tarım yöntemleri konusunda eğitim

verilmiştir.

Agro Informasiya Merkezi (AIM): Bakü

Organik tarım konusunda eğitimler yapılmaktadır. Ayrıca üreticilere yönelik olarak ‘Servet’

isimli bir dergi çıkarılmakta, web sitesi üzerinden üreticilerin doğrudan ürünlerini pazarlama

imkanı sunulmaktadır.

AZEKOSERT

Azerbeycan’da kurulan tek kontrol ve sertifikasyon organı AZEKOSERT

(www.azekosert.com) organik tarımda kontrol, sertifikasyon, organik standartların

yorumlanması ve ISO Guide 65 konusunda eğitim yapmaktadır.

Tarım Bakanlığı Azerbeycan Dövlet Aqrar (Ziraat) Universitesi- Gence

Tarım Bakanlığına bağlı olan Tarım Üniversitesinde Toprak Verimliliği Fakültesi altında

2007 yılından itibaren Organik Tarım Bölümü açılmıştır ve lisans eğitimi vermektedir. Ancak

altyapı açısından yetersiz olduğu ve eğitimin genelde düzeyinin ileri olmadığı yönünde

görüşler vardır.

Hukuki Altyapı

Azerbeycan’da organik tarım (ekoloji temiz kend tesarrüfatı) ve uygulamalarına ait 2008

yılında çıkarılan kanunla birlikte hukuki alanda önemli adımlar atılmıştır. Organik tarımla

doğrudan veya dolaylı olarak ilişkili kanun, ferman ve serencamlar yayınlanmış olup taslak

halindeki bazı projeler de mevcuttur. Yasal mevzuata www.e-qanun.az adresinden erişilebilir.

Bunlardan bazıları aşağıda sunulmuştur:

1. Bakı şəhəri, 13 iyun 2008-ci il, № 650-IIIQ; Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı haqqında

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU

2. Bakı şəhəri, 25 avqust 2008-ci il; № 818: "Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı haqqında"

Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə AZƏRBAYCAN

RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI

3. 2009-cu il 8 yanvar , tarixli 5 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir : "Ekoloji təmiz kənd

təsərrüfatı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə bağlı bəzi normativ

hüquqi aktların təsdiq edilməsi barədə AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ

NAZİRLƏR KABİNETİ QƏRARI

http://www.azekosert.com/

http://www.e-qanun.az/




4. Bakı şəhəri, 24 may 2010-cu il № 267: “Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı haqqında”

Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə bağlı əlavə tədbirlər barədə

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI

5. Bakı şəhəri, 30 avqust 2010-cu il; № 159: "Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatının elmi

təminatının həyata keçirilməsi Qaydaları"nın təsdiq edilməsi barədə AZƏRBAYCAN

RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI

6. Bakı şəhəri, 13 dekabr 2011-ci il 273-IVQ “Medeni bitkilerin genetik ehtiyatlarının

mühafazı ve semereli istifadesi” haqqında QANUN

7. Bakı şəhəri, 2006-cı il 24 mart tarixli 1368 nömralli “Azerbeycan Respublikasında

bioloji müxtelifliyinin qorunması ve davamlı istifadesine dair Milli Strategiya ve

Faaliyet Planı” SERENCAM

8. Bakı şəhəri, 11 mart 1997-ci il 257-IQ “Tohumçuluk haqqında” Azerbeycan

Respublikasının Qanunu

9. Azerbeycan Respublikasında “Ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı ve erzaq mahsulleri

istehsalinin teşkili ve inkişafına dair STRATEJİ PLAN 2010-2015” 2009 Dekabr tarihli

Taslak Projesi

10. Genetik modifikasıya olunmuş orqanizmalar haqqında Kanun Taslağı

Laboratuvar ve Diğer Fiziki Altyapı

Yapılan değerlendirmelerde Azerbeycan’da laboratuar altyapısının toprak-yaprak analizleri ve

organik tarım ürünlerinin bulaşanlar (pestisit, ağır metal, mikotoksinler vb.) yönüyle

incelenmesi açısından yetersiz olduğu görülmüştür. TIKA projeleri çerçevesinde Azerbeycan

Bitki Sağlığı ve Karantina Laboratuvarlarına santrifüj etüv, inkübatör, mikroskop; Kimya

Santralleri Modernizasyonu çerçevesinde toprak fiziksel ve makro element içeriğinin

analizlerine yönelik laboratuar altyapısı kurulduğu görülmüştür. Yapılan değerlendirmede

ulaşılan bilgiler çerçevesinde birçok laboratuarda toprak bünye ve makro element tayinleri

yapılırken organik üretime yönelik öneri yapma ve mikro element analizleri açısından

eksiklikler bulunmaktadır.

Azerbeycan Gümrük Teşkilatında mevcut laboratuarda (www.customs.gov.az) ise kimyasal

kökenli sera gazları emisyonları, radyoaktivite testleri, narkotik ve psikotrop ilaçların analizi

yapılmaktadır. Gıda maddelerine ilişkin standartlara uygunluk ve orijin analizi yapılırken

pestisit tayini yapılmamaktadır.

Ekonomik Kalkınma Bakanlığı’na bağlı Khyrdalan’daki Gıda Analizleri Merkez Laboratuarı,

yapılan incelemelerde laboratuar personelinin söz konusu analizler konusunda bilgili olduğu,

alt yapı olarak birçok analizleri yapabilecek alet ve ekipmana sahip olduğu görülmüştür.

Laboratuarın DDT ile HCH α, β ve γ izomerleri analizleri için akreditasyonunun tamamlama

aşamasında olduğu görülmüştür. Laboratuar alt yapı ve uzman kapasitesi yönleriyle yeterli

olmakla birlikte az sayıdaki aktif madde analizi yapılmaktadır. Akredistasyon çalışmaları

mevcut analizler için tamamlanma aşamasındadır. Organik üretimin gelişmesine bağlı olarak

pestisit analizlerinin aktif madde yönünden genişletilmesi ve raporlama limitlerinin de

olabildiğince 0.01 mg.kg-1

düzeyine çekilerek akredite olması önerilir.

http://www.customs.gov.az/




Lokbatan (Abşeron)’da Ekonomik Kalkınma Bakanlığı ve Standardizasyon, Metroloji ve

Patent Devlet Komitesi’nin ortak girişimi olarak AB desteği ile yeni bir analiz laboratuarı da

kurulmaktadır.

Yaş meyve-sebze üretim ve ihracatının geliştirilmesine yönelik olarak devlet desteği ile Guba-

Kaçmaz dolaylarında birçok soğuk depo yapılmıştır. Ancak soğuk zincirin etkin olarak

işlenmesi için yeni destek ve çalışmalara ihtiyaç vardır. Gıda sanayinde ise depolama ve

işleme altyapısının önemli düzeyde iyileştirilmesi ve geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.

Azerbeycan, organik tarımda da kullanım alanı bulan bakır ve dolomit madenleri açısından

zengindir. Organik tarımda girdi olarak geliştirilip ihracat olanağı yaratılabilir. Organik

tarımda sınırlı olmakla birlikte çinko da özellikle tarımda kullanılabilir.

Üretim ve Pazar

IFOAM’ın 2012 yılında yayınladığı 2010 yılı verilerine göre Azerbeycan’da 21 347 ha alanda

288 üretici tarafından organik üretim yapılmaktadır. Sertifikalı alan, Azerbeycan’ın tarım

alanı içindeki payı % 0.45, Pazar değerinin ise 3 milyon Euro olduğu belirtilmektedir (Willer

and Kircher, 2012).

İç Pazar

Azerbeycan’da iç pazarda henüz organik ürünlere yönelik bir gelişmeden söz etmek mümkün

değildir. Ancak organik bebek mamalarının, konserve gıdaların (domates, makarna,

zeytinyağı, baklagiller vb.) ithal edildiği ve marketlerde satıldığı görülmektedir (Şekil 13).

Bu ürünler arasında İtalya’dan makarna çeşitleri, Yunanistan’dan zeytinyağı, HİPP marka

bebek ve çocuk mamaları, ZARA’da organik pamuktan yapılmış T-shirtler, Bulgaristan ve

Estonya’dan konserve ve kuru paketli gıdalar sayılabilir. Fiyat açısından benzerleri arasında

organik ürünlerin değişmekle birlikte % 20-50 arasında daha yüksek fiyatla satıldığı

görülmüştür. Azerbeycan’da ayrıca Jala tarafından üretilen organik sertifikalı meyve suları da

süpermarketlerde satışta bulunmaktadır. Tüm bu ürünler organik sertifikalı olmalarına rağmen

tüketicilerin söz konusu ürünleri organik olarak konvansiyonele göre farkını algılayıp satın

aldığı düşünülmemektedir. Organik ürünlerin, farklı süpermarketlerin (VIP market, Rahat

Market, Bam market ve diğerleri) raflarında aynı ürünün konvansiyoneli ile birlikte satıldığı

ve tüketiciyi yönlendirici herhangi bir işaret veya bilgi olmadığı gözlenmiştir.

Özellikle 2010 yılının ‘Organik Yıl’ ilan edilerek özellikle yeşillendirme çalışmalarının,

ekoloji bilincinin geliştirilmesine yönelik faaliyetlerin toplumun sınırlı bir kesiminde de olsa

çevre-geri dönüşüm gibi konularda farkındalık yaratıldığı belirtilebilir. Ayrıca paralel

faaliyetlerle Bakü’de farklı nitelikteki atıkların ayrı toplandığı ve geri dönüşümünün

sağlandığı ‘Temiz Şehir’ projesi kapsamındaki çalışmalar, organik ürün pazarı ile entegre

edilebilir. Bakü’de belirli bir tüketici segmentinin organik ürün talebinin olabileceği ve

konvansiyonel ürünlere göre daha yüksek fiyat ile pazara sunulan organik ürünleri satın

alabileceği belirtilmektedir.




Şekil 13. Bakü’de süpermarket ve mağazalarda belirlenen bazı organik ürünler

(orijinal)

Dış Pazar

Azerbeycan, organik ürünler için en önemli ve geniş fuar olan Almanya Nürnberg’de her yıl

şubat ayında düzenlenen ‘Biofach’ fuarına 2010 yılından başlayarak GIZ ve Swiss Promotion

projelerince sağlanan desteklerle katılmaktadır. 2012 yılındaki ‘Güney Kafkasya’ standında

Azerbeycan 4 firma ile Gürcistan ve Ermenistan ile birlikte katılmıştır. Bu firmalar, organik

mikrobiyolojik gübre üreten Agribioekotex Ltd. (Bakü), kontrol-sertifikasyon hizmeti veren

Azekosert LLC (Ganja), sivil toplum kuruluşu olan Ganja Business Association (GABA) ve

gül yağı ve diğer gül ürünleri üreticisi Jaliar (Bakü) dir. Sunulan ürünler arasında bio gübre,

gül yağı, tabiattan ‘Wild and Fair’ olarak toplanan tıbbi-aromatik bitkiler yer almıştır (Şekil

14 ve 15). ‘Jala’ markası altında meyve suyu üreticisi olan Azersun ise bağımsız olarak kendi

standını açmıştır. AZPROMO ise yapılan görüşmelerde AZGRANAT tarafından organik nar

suyu ve ürünleri, GABALA (GILAN Holding) tarafından organik fındık, JALIAR tarafından

da organik gül suyu ve yağı, JALA (GILAN Holding) tarafından da organik meyve suyu

ihracatı yapıldığı belirtilmiştir. Azerbeycan (Bakü) de görüşülen AZERSUN ise sınırlı olan

‘organik nar’ üretimini başarı ile tamamladıkları halde pazarlayamadıklarını bildirmektedir.




Şekil 14. Biofach’ta (15-18 Şubat 2012, Nürnberg Almanya) Azerbeycan katılımı

Şekil 15. Biofach’ta (15-18 Şubat 2012, Nürnberg Almanya) Azerbeycan katılımı ve

FairWild ile ilgili banner




SWOT (GÜÇLÜ, ZAYIF YÖNLER, FIRSATLAR VE TEHDİTLER)

ANALİZİ

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) ile Azerbeycan Ekonomik

Kalkınma Bakanlığı Ekonomik Reformlar ve Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü tarafından

yürütülen ‘Azerbeycan’da Organik Tarımın Geliştirilmesi Sürecinde Türkiye Tecrübesinin

Öğrenilmesi ve Kurumlar arası İşbirliğinin Geliştirilmesi Projesi’ kapsamında 13 Mart 2012

günü Ekonomik Reformlar ve Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü toplantı salonunda SWOT

analizini gerçekleştirmek üzere geniş katılımlı bir toplantı öngörülmüştür. Bu amaçla,

Azerbeycan Tarım Bakanlığı, Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Ekonomik Kalkınma

Bakanlığı, Standardizasyon, Metroloji ve Patent Devlet Komitesi, Bakü Business Center, İlmi

Tatbitak Enstitüleri gibi kamu kuruluşlarının organik tarımla ilgili olabilecek tüm birimleri,

Agribiotex, GILAN, Jaliar, Azelsun ve GABA gibi özel sektör, TIKA, Türkiye Büyükelçiliği,

Anadolu Ajansı, FAO, GIZ gibi uluslar arası kuruluşlar, AZPROMO, yazılı ve görsel medya

temsilcilerinin bulunduğu 90 kişilik bir davetli listesi oluşturulmuş ve resmi davet yapılmıştır.

13 Mart 2012 deki paydaş toplantısına Bakü, Gence ve diğer şehirlerden farklı kurumları

temsil eden 55 kişi katılmıştır (Şekil 16). Katılım listesi Ekonomik Reformlar ve Bilimsel

Araştırmalar Enstitüsü’nde bulunmaktadır.

Toplantı, Ekonomik Reformlar ve Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü müdürü sayın Vilayet

Valiyev tarafından açıldıktan sonra Türkiye Büyükelçiliği Kalkınma Müşaviri sayın Ferruh

Tığlı katılımcılara konunun önemini vurgulayan, TİKA uzmanı sayın Sibel Güneği Yetkin ise

TİKA ve faaliyetleri hakkında birer konuşma yapmıştır.

Katılımcıların birçoğunun organik tarım konusunda yeterli bilgi sahibi olmamaları nedeniyle

Proje uzmanı Prof. Dr. Uygun Aksoy ‘Dünya’da ve Türkiye’de Organik Tarım’, Doç. Dr.

Hezi Eynalov is ‘Organik Tarımın Azerbeycan’daki Mevcut Durumu ve Kırsal Kalkınma

Açısından Önemi’, Dr. Gülay Beşirli ise ‘Türkiye’de Organik tarımın Gelişimi’ konularında

açıklayıcı kısa sunumlar yapmıştır.

SWOT analizi için tüm katılımcılar, uygulanacak format konusunda Azerice metin üzerinden

bilgilendirildikten sonra Azerbeycan’da organik tarımın gelişmesi açısından ‘Güçlü Yönler’,

‘Zayıf Yönler’, ‘Fırsatlar’ ve ‘Tehditler’in neler olabileceği konusundaki görüşlerini ayrı ayrı

kağıtlara yazmış, her turun ardından dağıtılan kağıtlar toplanarak ortak olan görüşler bir araya

getirilmiş, çoğu katılımcı tarafından belirtilen konular öncelikli olarak kaydedilmiştir.

Katılımcılardan güçlü ve zayıf yönleri irdelerken üretim, işleme, gıda dışı sektörlerle

entegrasyon, yetişmiş insan gücü, iç ve dış pazar, kurumlar arası işbirliği ve yasal

düzenlemeler ve diğer açılardan geniş biçimde ele almaları önerilmiştir.




Güçlü Yönler

Organik tarımla ilgili yasal düzenlemelerin ve kanunun çıkmış

olması,

Azerbeycan’da eski ve tarihi bir tarım kültürü bulunması,

Azerbeycan’da mevcut iklimsel ve agroekolojik çeşitlilik ve ürün

desenin geniş olması,

Bölgesel agro-ekolojik özelliklere uyum sağlamış türlerin

yetiştiriciliğinin yapılması,

Bitkisel üretimde geleneksel üretimin varlığı, bu nedenle hayvansal

üretime göre organik tarım potansiyeli daha güçlüdür. Bu açıdan

bitkisel ürünlerin çeşitliliği ön plandadır. Azerbeycan’ın kuzeyinde

sert ve yumuşak çekirdekli meyve türleri, güneyde turunçgil

meyveleri, kuzey-batıda ise ceviz ve fındık yetiştiriciliği gerek iklim

gerekse yetiştiricilik deneyimi açısından önde gelen ürünlerdir. Su kaynaklarının mevcudiyeti, Doğadan toplama açısından floradaki zengin çeşitlilik, Organik hayvancılık için otlakların mevcudiyeti, Eğitim düzeyinin ülke genelinde yüksek olması, Çiftçi ve teknik elemanların deneyimleri,

Organik tarım konusunda çalışmalar yapan bilgili ve dünya ile

işbirliği yapan gönüllü kuruluşların oluşu,

Temel tarım bilimleri konusunda deneyimli ekiplerin ve bilginin

olması, Gıda işleme sanayinin mevcut ve altyapısının güçlü olması,

Pamuk üretimi ve dokuma deneyimi

İşlemeye yönelik devlet desteklerinin bulunması,

Yatırım desteklerinin verilmesi,

Enerji maliyetlerinin düşük olması,

Üreticilerin toprak vergisi dışında bütün vergilerden muaf olması,

Pazar talebinin olması, özellikle Rusya ve AB’nin bu yönde

taleplerinin yüksek olması,

Turizm sektörünün giderek güçlenmesi, mutfak sanatlarının

gelişmiş olması ve organik tarımla entegre edilebilmesi,

Pamuk yanında ipek ve yüne yönelik tekstil sanayinin gelişmesi,

İşgücü varlığı,




Zayıf Yönler

Tarımın bütününü kapsayan stratejinin ve eylem planının

bulunmaması,

Tarım sektörünün güçlü olmaması,

Devletin öncelikleri arasında olmaması,

Makro ekonomik risklerin yüksek olması,

Azerbeycan parasının (AZN/Manat) yüksek olması,

Enflasyon oranının yüksek olması,

Mükemmel ve AB’ye yakın bir yasanın 2008 den beri bulunmasına

rağmen uygulamasının olmayışı,

Hukuksal altyapıda yetki ve uygulama açısından boşlukların olması,

Devlet kurumları arasındaki işbirliğinin zayıf olması,

Devlet kurumlarının sivil toplumla diyalogunun zayıf olması,

Akreditasyon yapacak (TURKAK, DAP, UKAS benzeri) uluslar

arası tanınırlığı olan ulusal bir kurumun bulunmaması,

Organik tarımda müteşebbis ve çiftçilere yönelik devlet

desteklerinin olmayışı,

Tekelci eğilimlerin bulunması,

Azerbeycan’lı müteşebbislerin az olması,

Karşılaştırmalı önceliklerin bulunmaması,

Tarım işletmelerinin genelde küçük olması,

Tarım topraklarının büyük kısmının tahıl üretimine ayrılması,

Toprak tuzluluğu ve çoraklaşmanın yaygın olması (> % 60),

Toprak verimliliği ve bulaşanlar açısından laboratuvar altyapısının

yetersiz oluşu,

Tarıma dayalı sanayinin altyapısının eski olması,

Gıda sanayi kapasitesinin yetersizliği,

Pazar araştırmalarının bulunmaması,

Gerek tarımsal üretim ve işleme gerekse organik tarıma yönelik veri

toplama işlemlerinin yetersiz olması,

Teknik elemanların organik tarım konusundaki bilgilerinin

yetersizliği,

Teknik elemanların konu bazındaki bilgi eksiklikleri örneğin üzüm,

Teknik eleman eğitimi açısından kurumlar arasında işbirliğinin

yetersizliği,

Üreticilerin bilgi eksikliği,

Üretici eğitimi yapacak kurumların eksikliği,

Üretici örgütlenmesinin olmaması,

Organik tarıma özel eğitim materyallerinin olmaması, hazırlanan

eğitim materyallerinin genelde belirli bir proje kapsamında

hazırlanması ve güncellenmemesi,

Danışmanlık verecek kişi/kurumların olmaması,




Üzüm ve elma başta olmak üzere özellikle meyve üreticilerinin

yoğun tarım ilacı kullanma alışkanlıkları,

Organik hayvansal üretimde izin verilen girdilerin bulunmaması,

Organik üretimde kullanılabilecek bitkisel preparat ve toprak

düzenleyiciler gibi girdilerin bulunmayışı,

Pazara hazırlama aşamasında özellikle paketleme, depolama ve

taşıma altyapısının yetersiz olması, mevcut olanların da pahalı

hizmet vermesi,

Pazar standartlarının bulunmaması, bu konuda bilgi eksikliği ve

standart ürün bulunmaması,

Tüm zincir boyunca denetimin yetersizliği,

Yerel markaların olmaması,

İşletmelerin küçük olması,

Üretim-tüketim zincirinin zayıflığı,

Organik ürünlere yönelik özel pazar olanaklarının bulunmaması,

Kafe, restoran gibi topluma açık alanlarda organik ürün

bulunmaması,

Tüketicilerin sağlıklı beslenme ve organik tarım konularında

yeterince bilgi sahibi olmaması ve talebin yetersizliği,

Organik tarımın entegre edilebileceği turizm, kozmetik bitkisel

ilaçlar gibi sektörlerin yetersiz oluşu,

Medyanın ilgisinin yetersiz olması,

Azerbeycan’ın coğrafi konumunun batı ve doğudaki pazarlara

erişim olanakları,

Yatırım ortamının potansiyel yatırımcılar açısından cazip hale

getirecek teknik ve hukuki birçok düzenlemenin yapılmıs olması,

Dış yatırımcıların istekli olması, Devlet Başkanının konuşmalarında ‘Organik Tarım’ vurgusu

yapması,

Tarımın Devlet Programı ile tarafından teşvik edilmesi,

Tarımsal üretim, organik tarım ve gıda güvenliği (kapasite

geliştirme ve altyapı) konusunda uluslar arası destekli projelerin

mevcudiyeti,

Güçlü yerel şirketlerin varlığı,

Dünya genelinde talebin arza göre daha fazla olması,

Organik tarım, çevre koruma, kalite ve gıda güvenliği konusunda

yasal mevzuatın olması veya geliştirilmekte olması, Organik tarım dışında GLOBALGAP, Helal, Koşer ve benzeri

sertifikasyona sahip üretimin yapılıyor olması,

Fırsatlar




Organik tarım açısından görevlerin tanımlanmış olması nedeni ile

kurumlar arası işbirliğinin teşvik edilebilmesi, Kamu kurumlarının sivil toplum ve uluslar arası kuruluşlarla

işbirliğinin başlamış olması, Bölgesel kalkınmada agro-ekolojik özelliklere uyum sağlamış

türlerin organik tarıma geçişte kolaylık sağlaması örneğin

Göyçay’da nar, Guba’da elma, Gedebey’de patates, Lenkeren’de

turunçgiller…

Bölgesel ürünlerin üretim bölgesinde işlenerek dayanıklı gıda

maddesi haline dönüştürülmesi (örneğin meyve suları, konserve vb.)

Hayvansal üretimin artış eğilimde olması,

Tahıl üretilen alanlarda baklagil ile ekim nöbeti yapılarak

monokültürden vazgeçilmesi ve toprak verimliliğinin doğal olarak

sağlanabilmesi,

Azerbeycan’da bitkisel üretim yanında hayvansal üretimde meraya

dayalı ekstansif üretimin organik tarıma geçişte kolaylık sağlaması,

Balıkçılık açısından tatlı ve tuzluda organik tarım açısından

potansiyelin yüksek olması,

Azerbeycan’da yaş, kuru ve işlenmiş gıda maddeleri tüketiminin

artma eğiliminde olması,

Ana ihraç pazarı olan Rusya’da organik ürün talebinin artması,

Birçok ülke ile yapılan anlaşmaların gümrük işlemlerinde ve

vergilerde kolaylık sağlaması,

İç pazarda sertifikalı yerli ve ithal organik ürünlere rastlanması,

Kozmetik ürünlere olan iç talebin yüksekliği,

Turizmin özellikle orman ve tarım bölgelerinde teşvik edilmesi,

Tehditler

Gelişmiş ülkelerde tüketicilerin organik özellik yanında kalite

beklentilerinin hızla çeşitlenmesi,

Tarımın diğer sektörlere göre rekabet gücünü yitirmesi,

Desteklemelerin yoğun olduğu buğday (tahıl) üretiminin

monokültür olarak yapılması ve tarım alanlarının % 65 ini

kaplaması,

Teknoloji ve inovasyonun zayıf olması,

Tarım-gıda sanayinin gelişememesi veya rekabet gücünün azalması,

İlgili alanlara yapılacak yatırımların azalması,

Birçok ülkede organik tarımın daha ileri ve desteklenmekte olması,

Doğal afetler özellikle kuraklığın tarımsal üretimi olumsuz

etkilemesi,




Toprak ve su kirliliğinin organik üretimi sınırlaması,

Tarım-gıda ürünlerinin pazara hazırlanmasında bilgi ve deneyim

eksikliği, hasat sonrası süreçte yüksek kayıp oranları,

İşgücü varlığı ve organik tarımın daha fazla işgücüne ihtiyaç

duyması nedeniyle istihdam olanaklarını arttırması,

Küçük işletmelerin birlikte çalışma eğilimlerinin zayıf olması,

Büyük şehirlere göç nedeniyle kırsal nüfusun azalması,

İşgücü maliyetlerinin artması, yabancı işçi akını,

Yabancı sermayenin gelerek Azerbeycan’da sadece hammadde

üretimi yapması, yaratılan katma değerin düşük kalması,

Organik üretimin ithal girdilere dayalı olarak gelişmesi,

Komşu ülkelerde benzer ürünlerde organik üretimin hızla artması,

Organik ürün talebinin belirlenememesi,

Talep edilen ürün, zaman, fiyat aralığı vb. Pazar bilgilerinin

üreticiye aktarılamaması,

Organik ürünlere yönelik iç pazarın ithal ürünlerle gelişmesi,

İç ve dış pazara yönelik denetim sisteminin üretimle eş zamanlı

olarak kurulup geliştirilememesi,

Denetimlerdeki yetersizliklerin iç pazarda tüketici güvenini

sarsması,

Denetimlerdeki yetersizliklerin dış pazarda ülke imajını bozması,

Toplumun bilinçlendirme çalışmalarına rağmen organik ürün

talebinin iç pazarda yaratılamaması,

Tarım eğitiminin güçlü olmaması,

Bilim insanları arasında gençlerin sayısının az olması sonucu

mevcut bilginin gelecek kuşaklara aktarılamaması,

Rekabet yetersizliğinin tekelleşmeye yol açması,




Şekil 16. SWOT analizinden bazı görüntüler




SONUÇLAR

Azerbeycan’da Ekonomik Kalkınma Bakanlığı tarafından ‘Organik Tarım ve Gıda Ürünleri

Üretiminin Gerçekleştirilmesi ve Geliştirilmesine dair proje, Strateji Plan 2010-2015’

çerçevesinde 2009 Aralık ayında ve TIKA tarafından yürütülen ‘Azerbeycan’da Organik

Tarımın Geliştirilmesi Sürecinde Türkiye Tecrübesinin Öğrenilmesi ve Kurumlar arası

İşbirliğinin Geliştirilmesi Projesi’nin 3. aşamasında uzmanlar Gıda Tarım ve Hayvancılık

Bakanlığı uzmanları sayın Fatma Mamak ve Suat Parıldar tarafından 2011 yılında yapılmış

genel bazı konulara vurgu yapan iki SWOT analizi bulunmaktadır.

‘Azerbeycan’da Organik Tarımın Geliştirilmesi Sürecinde Türkiye Tecrübesinin Öğrenilmesi

ve Kurumlar arası İşbirliğinin Geliştirilmesi Projesi’nin 4. Aşaması olarak öngörülen SWOT

analizine yönelik Yuvarlak Masa toplantısı13 Mart 2012 tarihinde yapılmıştır. Toplantı

sadece SWOT yönüyle değil, geniş katılımlı olmasıyla Projenin hedeflerinden biri olan

organik tarım paydaşları olan kurumlararası işbirliğinin geliştirilmesi ve kurumların organik

tarıma yönelik ilgilerinin arttırılması açısından da önemli bir adım olmuştur (Ek 1). Proje

kapsamında düzenlenecek olan ‘Kapanış Toplantısı’ başlayan bu işbirliğinin pekiştirilmesi ve

ileri götürülmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Azerbeycan doğal kaynaklar açısından zengin, coğrafi açıdan uygun konumda, ekolojik

farklılıklar nedeniyle tarım potansiyeli yüksek bir ülkedir. Ancak tarımın genelinde mevcut

olan strateji eksikliği, desteklemelerin izlenmemesi, altyapı ve kapasite yetersizliği gibi

sorunların organik tarımın gelişmesini de etkilemesi kaçınılmazdır.

Azerbeycan’da tarım, özellikle gıda güvencesi açısından öncelikli olarak ele alınmakla

birlikte iş olanaklarının artırılması ve ticaret açılarından da önemli görülmektedir. 2008-2015

arasındaki tarıma ilişkin devlet programı, sulama altyapısının iyileştirilmesi, gıda işleme

tesislerinin yenilenmesi, yayım teşkilatının gözden geçirilmesi gibi birçok konuyu

kapsamaktadır. Bölgesel kalkınmada da bölgelerdeki tarım ve turizm gibi petrol dışı alandaki

potansiyelin değerlendirilerek yaşam düzeylerinin arttırılması ve böylece Bakü’ye göçün

azaltılması öngörülmektedir (Anonim, 2010).

Azerbeycan’da organik tarımda kapasitenin gelişmesi ve organik üretimin hız kazanması,

halen tarımda yaşanan bazı sorunlar için de çözüm oluşturabilecek ve gerek ülkesel gerekse

bölgesel kalkınmaya katkı sağlayacaktır. Bunlar arasında en önemlilerini aşağıdaki gibi

sıralamak mümkündür:

Organik tarım, agroekosistemde bozulan ekolojik dengenin bilinçli üretimle (örneğin

sentetik gübreler yerine ekim nöbeti, yeşil gübreleme, tarım ilaçları yerine biyolojik

mücadele uygulamaları) yeniden tesisini sağlar. İşletme içi girdi kullanımı ile girdiler

açısından dışa (işletme dışı) bağımlılığı azaltır. Özellikle çoraklaşmanın ve

tuzlanmanın olduğu alanlarda uygun ekim nöbeti, organik maddenin arttırılması,

bilinçli sulama ile toprak verimliliğinin arttırılması sağlanabilir. Organik üretim,

toprak ve su kirliliğinin kontrol edildiği çevre sorunlarının kontrolünde etkin rol

oynar. Azerbeycan’ın sahip olduğu genetik çeşitlilik organik üretimde katma değerle

pazara sunulabilir.

Azerbeycan’da bitkisel ve hayvansal üretimde büyük potansiyel bulunmakta ve son

yıllarda ise her 2 alanda da gelişmeler izlenmektedir. Organik tarım, hayvansal-




bitkisel üretimin birlikte gelişimine olanak tanır. Tarımda buna yönelik bir strateji

mevcut değildir ancak bu yönde yapılacak planlama ile dengeli bir gelişme

sağlanabilir, maliyetler düşürülebilir ve dışa bağımlılık azaltılabilir.

Organik ürünler, özel bir pazara ve tüketici grubuna sahip olup ürünlerin pazarda

katma değerle satılması mümkün olmaktadır. Yaratılan katma değer ve yaşanabilir

ortamlar, kırsal nüfusun kendi bölgesinde kalmasında önemli etki yaratacaktır.

Azerbeycan’ın, dünya pazarında büyük miktarlarda üretim yapma potansiyeli olan

ülkelerle rekabet şansının düşük olması nedeni ile az miktarda ancak yüksek değere

sahip organik ürünlerle rekabet şansı yakalayabilir. Bu açıdan pamuk, ipek ve yüne

dayalı tekstil sanayi de benzer planlama ile pazarda belirli bir boşluğu doldurabilir.

Xaçmaz’da yapılması planlanan organik demonstrasyon parselinin hayata geçirilerek

üreticilerin uygulamalı eğitiminde kullanılması hızlı gelişimde etkili olacaktır. Bu

konuda öneriler Ek 2 de sunulmuştur.

Devlet Programı, tarımın ve tarıma dayalı gıda isleme sektörünün gelişimine, gıda

güvenliğine özel önem vermekte ve yatırımcıları tarım-gıda alanında yatırıma teşvik

etmektedir. Organik ürünlere öncelik verilmesi bir yandan güvenli, izlenebilir gıda

üretimini öte yandan da temiz çevreyi sağlayacaktır.

ÖNERİLER

Azerbeycan önemli potansiyele sahiptir ancak bu potansiyelin harekete geçirilerek organik

tarımın hızla ve doğru gelişebilmesi için SWOT analizine dayalı olarak kısa ve orta vadede

yapılması gereken faaliyetler oldukça ayrıntılı biçimde öneri olarak aşağıda belirtilmiştir:

Acil Kısa Dönem Faaliyetleri (2012-2015) 1. Organik Tarımda Görevlendirilen Kurumlararası (Ekonomik Kalkınma, tarım, Sağlık,

Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, Standartlar, Metroloji ve Patent Devlet

Komitesi) İşbirliğinin Geliştirilmesi

a. Toplantıların yapılarak görev tanımlarının gözden geçirilmesi, boşlukların

analiz edilmesi,

b. Görev tanımlarının yapılarak sorumlu bakanlık, alt birim vb. tanımlanması

c. İhtiyaç analizinin yapılması,

d. İhtiyaçlara göre yıllık çalışma planının hazırlanması

2. Kurumsal Altyapının Güçlendirilmesi

a. Kapasite Geliştirme/Eğitim/Bilinçlendirme

i. Organik tarımda görev tanımlanmış tüm Bakanlık ve SMP Devlet

Komitesinde çalışanlara dönük eğitimler yapılmalıdır,

ii. Kanun, ferman, serencam hazırlığında görev alan uzmanların mutlaka

organik tarımda geçerli yasal düzenlemeler konusunda bilgilerinin

güncellenmesi,

iii. Tarımsal yayım konusunda aktif görev alan uzmanlar Guba-Xaçmaz,

Ganja, Gabala, Lenkeren gibi bölgeler öncelikli olmak üzere organik

tarım teknikleri konusunda uygulamalı olarak eğitilmelidir.

iv. Tüketiciler pazarda mevcut organik ürünler ve faydaları konusunda

bilinçlendirilmelidir, TV nin bu açıdan en etkin yol olduğu

belirtilmektedir.




b. Altyapı geliştirme

i. Ekonomik Kalkınma Bakanlığı’na bağlı laboratuarın pestisit analizlerini

geniş bir spektrumda yapabilecek şekilde güçlendirilmesi. AB destekli

yeni yapılmakta olan laboratuar da bu açıdan öncelikle ele alınabilir.

ii. Toprak-yaprak ve su analizlerine yönelik olarak özellikle mikroelement

ve ağır metal analizlerinin hızla ve olabildiğince düşük analiz maliyeti

ile yapılabileceği hale getirilmesi. Bu açıdan Devlet Aqrar

Üniversitesinde analiz sonuçlarına göre organik tarım açısından öneri

yapabilecek uzmanlar olması nedeni ile öncelik verilmelidir. öneriler

yapabilecek

3. Strateji ve Eylem Planı Taslak Hazırlığı

a. Organik tarıma ilişkin strateji sadece ihracata dönük olmamalı, mutlaka iç

pazarın yerli üretimle bağlantılı gelişimi de hedeflenmelidir,

b. Organik tarımda destekler konusu ayrıntılı olarak kime, nerede, nasıl, süreç vb.

biçimde incelenerek gelişmelerin doğru olması temin edilmelidir,

c. Azerbeycan’da Tarım Stratejisi, Bölgesel Kalkınma ve Üzüm Yetiştiriciliğinin

teşviki gibi yürütülen programlarla uyumlu olmalıdır, bu programlarda mutlaka

organik üretimin katma değer yaratacak biçimde yer alması sağlanmalıdır,

d. Hazırlıkların yerel uzmanlarca ve gerek devlet gerekse özel sektör ve sivil

toplum örgütlerince birlikte hazırlanması önerilir,

4. Yasal Düzenlemeler

a. Devlet kurumlarının görev tanımları yasal olarak belirginleştirilmelidir,

b. Veri toplama konusunda AB ile uyumlu bir kod sistemi, tarım-gıda ürünleri

dışında işlenmiş gıda-dışı ürünler ve iç ve dış pazar (ithalat-ihracat) verisi de

toplayabilen bir sistem geliştirilmelidir,

c. Üretim ve parlamadaki gelişmelere paralel biçimde yasal düzenlemeler

hazırlanmalıdır,

d. Organik tarım destekleri için planlama yapılmalıdır,

e. Organik tarım araştırmaları yerel çözümler ürettiğinden çok disiplinli araştırma

yapabilecek kurumlar belirlenip görevlendirilmelidir,

5. Akreditasyon için bağımsız ve dünya ölçeğinde tanınırlığı olan Azerbeycan

Akreditasyon Kurumu konusunda çalışmaların başlatılması,

6. Organik Tarım Dünyasında Azerbeycan’ın tanıtımı ve Pazar geliştirme

a. Azpromo Pazar araştırması gerçekleştirebilir,

b. Biofach ve diğer fuarlara ülke katılımı sağlanmalı,

c. Belirli Bölge ürünleri örneğin Gence veya Göğcay kendi yöre ismi altında

piyasaya sunulmaya başlanabilir,

d. Uluslar arası katılımlı bir organik tarım toplantısı yapılırp önde gelen bazı

uzmanlar/figürler çağrılı konuşmacı olarak davet edilebilir,

7. Diğer Sektörlerle Entegrasyon

a. Azerbeycan’da turizm teşviki içine acilen Agro-turizm ve agroekoturizm

konseptlerinin yerleştirilerek yerel halkın turizme katkısı sağlanmalı, zaten

kırılgan olan doğal kaynakların (toprak, su ve gen kaynakları) korunarak

sürdürülebilir kullanımı desteklenmelidir. (Bu açıdan öncelikli bölgeler

konusunda SWOT analizinde öneriler yapılmıştır),




b. Halen Şeki Bölgesinde yoğunlaşan ipek dokuma, organik ipeğe dönüştürülerek

halen sadece Çin’den gelen organik ipeğe alternatif olarak dünya piyasalarına

yansıtılması sağlanmalıdır,

c. Pamuk açısından da özellikle niş pazarlara dönük örneğin bebek iç çamaşırı,

bebek ev tekstili vb. yüksek kaliteli ürünlerle ihracat olanağı yakalanabilir,

Orta Dönem (2015-2022) 1. Yukarıdaki öngörülen faaliyetler in izlenmesi ve gelişmelerin ışığı altında

strateji ve eylem planının revize edilmesi,

2. Çok sayıdaki kıuruma verilmiş olan görevlerin oldukça toplanması ve mevcut

kurumlar arasında sürekli işbirliği sağlayacak yapıların kurulması,

3. Azerbeycan Akreditasyon Kurumunun organik tarım kontrol ve sertifikasyon

belgelendirme şirketlerinin EN 45011 e göre akreditasyonu konusunda

çalışmaların başlatılması,

4. Organik tarım araştırmalarının öncelikli bölge ve konularda yürütülerek yerel

çözümlerin geliştirilerek üreticilere aktarılması,

5. Organik tarımda eğitim-yayım sisteminin gözden geçirilerek güncellenerek

etkinleştirilmesi

6. Organik tarıma ilişkin yeni projelerin geliştirilmesi,

7. Organik tarımda girdi olarak kullanılabilecek doğal kaynakların (bakır,

dolomit, bitkisel preparatlar, faydalılar vb.) ticari üretimlerinin yapılarak ürüne

dönüştürülmesi,

8. Üretici desteklerinin çeşitlendirilerek ürün yelpazesinin genişletilmesi,

9. Fuar vb. etkinliklerle Pazar olanaklarının genişletilmesi,

10. Pazarda organik ürün denetim mekanizmalarının başlatılması ve genişletilmesi,

11. Agro-ekoturizm konusunda stratejilerin geliştirilmesi ve desteklenmesi,

12. Organik kozmetik konusunda geniş çaplı projelerin yürütülmesi,

13. Organik ürünlerinde yer alacağı kümeleme çalışmalarının Gence, Guba-

Xaçmaz gibi yörelerde hızla genişletilerek yaygınlaştırılması,

14. IFOAM, FAO veya ISOFAR gibi kuruluşların Azerbeycan’da uluslar arası

faaliyet düzenlemeleri konusunda çalışmaların yapılması

15. Uzun dönemli strateji ve eylem planı taslaklarının hazırlanması,




YARARLANILAN KAYNAKLAR

Anonim, 2008. Azerbeycan Sektör Raporları (Tarım Sektörü), Türkiye Kalkınma Bankası

A.Ş., Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, Ankara.

Anonim, 2010. Country Development Agenda and Priorities, Azebaijan, Dünya Bankası,

2010

Anonim, 2011a. Azerbaijan in Figures, 2010, AZPROMO, Bakü.

Anonim, 2011b. Doing Business in Azerbaijan, 2010, AZPROMO, Bakü.

İbanov, Kemal, 2012. Ekoloji Problemler Uğurla Hayata Keçirilir, (Gazete makalesi),

Respublika Gazetesi (8 Mart, sa: 6), Bakü, Azerbeycan.

Willer, H. and Kilcher, L. (Eds.) (2012) The World of Organic Agriculture - Statistics and

Emerging Trends 2012, Research Institute of Organic Agriculture (FiBL), Frick, and

International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM), Bonn

http://www.agribioeko.com (Erişim: 14 Mart 2012)

http://www.azstat.org/statinfo/agriculture/az (Erişim: 9 Mart 2012)

http://www.azstat.org/statinfo/agriculture/az (Erişim: 7 Mart 2012)

http://www.azstat.org/statinfo/consumermarket/az (Erişim 8 Mart 2012)

http://www.azstat.org/region/az (Erişim: 8 Mart 2012)

http://www.azstat.org/In_20/IN_20_.shtml (Erişim: 7 Mart 2012)

http:// www.econturk.org

http://www.customs.gov.az (Erişim: 14 Mart 2012)

http://www.e-qanun.gov.az (Erişim: 22-24 Şubat 2012)

http://www.ifoam.org (Erişim: 9 Mart 2012)

http://www.news.com.tr (Erişim: 11 Mart 2012)

http://www.vine.az (Erişim: 9 Mart 2012)

http://www. web.worldbank.org/.../COUNTRIES/.../AZERBAIJAN

http://www.bankmonitoring.org/index.php

http://www.agribioeko.com/

http://www.azstat.org/statinfo/consumermarket/az

http://www.azstat.org/region/az

http://www.azstat.org/In_20/IN_20_.shtml

http://www.customs.gov.az/

http://www.e-qanun.gov.az/

http://www.ifoam.org/

http://www.news.com.tr/

http://www.vine.az/

http://www.bankmonitoring.org/index.php




Ekler

Ek 1

13 Mart 2012 de SWOT Analizi İçin Yapılan Yuvarlak Masa Toplantısı

Davetli Kurum Listesi

- Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi,

-Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi,

-Azərbaycan Respublikasının Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi,

-Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi,

- Azərbaycan Respublikasının Standartlastirma, Metrologiya ve Patent Kurumu,

- Nəkliyyat Nazirliyi,

- Təhsil Nazirliyi,

- Azərbaycan Meliorasiya və Su Təsərrüfatı ASC,

- Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi,

-Azerbaycan Milli Elimler Akademiyasi

-Kirsal ( Bolgesel) Kalkinma Bolumu,

-Kafkas Universitesi

-Baku Universitesi-Ekologiya ve Torpaqsunasliq Fakultesi

-Agrar Universitesi

-Azekosert,

-Azersun Yetkilileri,

-GABA,

-Azpromo,

-Jaliar,

-FAO

-Turk Isadamlari Birligi,




-Sahipkarlar Konfederasyonu,




EK 2

XACMAZ’DAKİ DEMONSTRAYON PİLOT PARSELİ HAKKINDA

ÖNERİLER

Ekim Nöbeti

Organik tarımda ekim nöbeti, hastalık zararlı yönetimi, yabancı ot yönetimi ve toprağın

sürdürülebilir kullanımı için önemlidir. Oluşturulacak ekim nöbeti programlarında ele alınan

bitki seçimine dikkat edilmelidir. Söz konusu bitkilerin üreticinin yetiştiregeldiği bitki

türlerinden olması programın başarılı yürütülebilmesine katkı sağlamaktadır. Bu programlar

10 Mart 2012 tarihinde Xacmaz tohum üretim istasyonuna yapılan ziyaret sürecinde, üreticiler

ile yapılan görüşmeler doğrultusunda belirlenmiştir.

Ekim nöbeti, her bir yılda farklı ürün üretilmek istenirse aşağıdaki gibi düzenlenebilir:

Çizelge 1. Bölgede yetiştirilen sebze türlerine göre oluşturulan 4 yıllık ekim nöbeti

ÖZELLİKLER YILLAR

1. YIL 2. YIL 3. YIL 4.YIL

ÜRÜNLER Domates Bezelye (Yeşil Nohut)

Lahana (Kelem)

Hıyar

Ispanak

Mısır

Bezelye kısa yetiştirme dönemine sahiptir. Arkasından, yazdan dikim yapılan ve sonbahar ve

erken kış donlarına dayanabilen bir bitki türünün getirilmesi avantajlı olacaktır. Aynı şekilde

3. yıl önerilen hıyar bitkisinin hasadından sonra serin iklim sebze türlerinden olan ıspanak ya

da marul getirilebilir.




Üretim yerinin geniş olması halinde ise her bir parselde ayrı bitki türü olmak üzere ekim

nöbeti aşağıda şekillerde gösterildiği düzen içerisinde düzenlenebilir.

Sonuç ve Öneriler Tek yıllık ürünlerde yıllık bakım işleri, ekim-dikim zamanı, toprak verimliliği, hastalık,

zararlı ve yabancı otların yönetiminin zamanında yapılması büyük önem taşır. Bu nedenle

seçilecek üreticinin sebze yetiştiriciliğinde deneyimli olması ve organik teknikler açısından da

yönlendirilmesi gerekir.

Sebze üretiminde deneyimli üretici bulunmadığı takdirde Xaçmaz Bölgesinde yeni

başlamakta olan bodur kiraz veya diğer sert çekirdekli meyve türleri sulama olanağı olduğu

belirtildiği için tercih edilebilir. Mümkün olabildiğince Bölgeye uyum sağlamış hastalıklara

dayanıklı tür, çeşit ve anaçların seçilmesi düşünülmelidir. Elma bölgesi olmasına rağmen

zararlı ve hastalık etmenleri popülasyonunun yoğunluğu nedeniyle başlangıç aşamasında pilot

parsel için önerilmemiştir. Bunları dışında geniş alanlarda yapılması düşünüldüğünde defne,

biberiye, adaçayı gibi tıbbi ve aromatik bitkiler de pilot organik parseli için düşünülebilir.

Ancak seçim yapılıp üretimin başlangıç aşamasında tüm tekniklerin doğru uygulanabilmesi

için eğitim/danışmanlık hizmetlerinin alınması yerinde olacaktır.

Birinci Yıl İkinci Yıl




Üçüncü Yıl Dördüncü Yıl

azerbeycan’da organik tarımın geliştirilmesi...

Documents